Η θέση της «Καλλιστώ» για το Φράγμα Νεστορίου - Σύνοψη Το φράγμα στο Νεστόριο έχει προβληθεί ως ένας βασικός μοχλός ανάπτυξης της ευρύτερης περιοχής. Οι επιπτώσεις του ωστόσο, κοινωνικές και περιβαλλοντικές, είναι μάλλον μεγαλύτερες από τα –αμφισβητούμενα- οφέλη που αναμένεται να προσφέρει στην τοπική οικονομία, ενώ τα οφέλη αυτά θα μπορούσαν να εξασφαλιστούν με άλλες εναλλακτικές λύσεις. Το φράγμα, ύψους 75 μ., θα δημιουργήσει μια τεχνητή λίμνη μήκους 8 χλμ., η οποία θα κατακλύσει όλο το φαράγγι του Αλιάκμονα. Έτσι, η περιοχή θα χάσει όχι μόνο το πολύτιμο αυτό ποτάμιο οικοσύστημα με όλη την πανίδα που φιλοξενεί και στηρίζει, αλλά και χιλιάδες στρέμματα παραγωγικού δάσους, τα οποία μάλιστα περιλαμβάνουν και συστάδες όπως της φλαμουριάς, οι οποίες προστατεύονται ως μοναδικές. Ακόμα περισσότερο, το φαράγγι, με τους σπάνιους γεωλογικούς σχηματισμούς του, θα μπορούσε να αναδειχθεί ως ένας βασικός πόλο έλξης επισκεπτών, αφού η ανάπτυξη του ορεινού, εναλλακτικού τουρισμού, στην οποία επενδύει εδώ και χρόνια η περιοχή, στηρίζεται στην πρόταση δραστηριοτήτων, όπως ακριβώς η διάσχιση φαραγγιών (canyoning). Υπάρχουν όμως και άλλες, λιγότερο φανερές επιπτώσεις. Η δημιουργία της τεχνητής λίμνης είναι πιθανό να επιβαρύνει την ποιότητα των νερών (λόγω αποσύνθεσης των οργανικών υλικών που θα συσσωρευθούν στον πυθμένα και συγκέντρωσης ρυπαντών), να επηρεάσει αρνητικά το κλίμα της περιοχής, να αυξήσει τη σεισμικότητα, να επιταχύνει τη διάβρωση των πλαγιών προκαλώντας κατολισθήσεις και να αλλοιώσει καθοριστικά το τοπίο της περιοχής. Τέλος, η κατασκευή και η ύπαρξη του φράγματος θα επηρεάσει αναπόφευκτα και τη διεξαγωγή του River Party, ενός υποδειγματικού και αναγκαίου για την περιοχή πολιτιστικού θεσμού, που στηρίζει σε καθοριστικό βαθμό την τοπική οικονομία. Το φράγμα τοποθετείται μόλις 800 μέτρα από το χώρο διεξαγωγής του River Party, καθιστώντας προβληματική τη διεξαγωγή του εκεί. Κατά τη διάρκεια της κατασκευής τίθεται θέμα ασφάλειας των κατασκηνωτών, οι οποίοι θα βρίσκονται δίπλα στο εργοτάξιο, θα επιβαρυνθεί αναπόφευκτα το νερό και η ατμόσφαιρα με σκόνη και ρυπαντές και θα αλλοιωθεί οπτικά το τοπίο σε τέτοιο βαθμό, που η επίσκεψη και η διαμονή δεν θα είναι ελκυστική. Αντίστοιχα ζητήματα θα προκύψουν όμως και μετά την ολοκλήρωση της κατασκευής και τη λειτουργία του φράγματος. Η ύπαρξη ενός χωμάτινου όγκου ύψους 75 μέτρων, συν το γύρω από αυτό εργοτάξιο θα αλλοιώσουν καθοριστικά το τοπίο. Ακόμα, δεν είναι σαφές αν επιτρέπεται νομικά και αν είναι θεμιτή η διεξαγωγή εκδηλώσεων με τόσους χιλιάδες συμμετέχοντες σε τόσο μικρή απόσταση από ένα φράγμα. Όλα τα παραπάνω έχουν οδηγήσει στη διασπορά φημών ότι το River Party, μόνιμα ή οριστικά, θα μεταφερθεί σε άλλο σημείο του Νομού, γεγονός βέβαια που θα αλλάξει τον χαρακτήρα του, πέρα από την άμεση ζημιά που θα προκαλέσει στις τοπικές οικονομίες. Σε όλα αυτά, δεν έχει δοθεί ποτέ καμία επίσημη απάντηση. Οι επιπτώσεις από το φράγμα αυτό έρχονται να συνδυαστούν, δρώντας μάλιστα πολλαπλασιαστικά, με τις επιπτώσεις από τα δεκάδες άλλα τεχνητά έργα που επιβαρύνουν το πολύτιμο αυτό ποτάμιο σύστημα: 4 μεγάλα φράγματα σε λειτουργία, 2 υπό κατασκευή, άλλο 1 στο σχεδιασμό συν πάνω από 20 Μικρά Υδροηλεκτρικά Έργα, τα οποία προγραμματίζονται να κατασκευαστούν στον Αλιάκμονα και τους βασικούς παραποτάμους του. Όλες αυτές οι βέβαιες ή πιθανές επιπτώσεις δεν εκτιμώνται με την απαιτούμενη αυστηρότητα από τη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, με την οποία δόθηκε άδεια στο έργο. Η μελέτη επίσης δεν μπαίνει στον κόπο να εξετάσει επί της ουσίας, όπως υποχρεούται, άλλες εναλλακτικές λύσεις που θα απέδιδαν τα ίδια οφέλη στη γεωργία ή/και το τουρισμό, ενώ απορρίπτει επίσης, χωρίς επαρκή τεκμηρίωση ακόμα και εναλλακτικές θέσεις του φράγματος που θα μείωναν τις επιπτώσεις τόσο στο περιβάλλον, όσο και στην οικονομία (βλ. River Party). Από την άλλη πλευρά, κατανοούμε ότι, ιδιαίτερα στις σημερινές συνθήκες, οποιοδήποτε έργο υπόσχεται να δώσει κάποιες, ευκαιριακές έστω, θέσεις εργασίας ή να βελτιώσει το αγροτικό εισόδημα, ακούγεται ιδιαίτερα ελκυστικό. Οι σχετικές εκτιμήσεις ωστόσο που κάνει η ΜΠΕ για δεκαπλασιασμό (!) του αγροτικού εισοδήματος θεωρούμε ότι είναι εκτός πραγματικότητας και λειτουργούν παραπλανητικά. Πιστεύουμε ακόμα ότι υπάρχουν άλλες, πιο ήπιες και μακροπρόθεσμες λύσεις, τόσο για την κάλυψη των αναγκών για άρδευση, όσο και γενικά για τη βελτίωση της δυναμικής της αγροτικής παραγωγής, μέσα από επιλεγμένες καλλιέργειες, βελτίωσης της προώθησης των προϊόντων κοκ. Όσο δε για τον τουρισμό, είμαστε αρκετά σίγουροι, με βάση και την εμπειρία άλλων περιοχών, ότι η κατασκευή ενός ταμιευτήρα όχι μόνο δεν ενισχύει το τουριστικό προϊόν μιας περιοχής, αλλά αναιρούν και άλλα πλεονεκτήματα, όπως το φαράγγι. Με βάση όλα τα δεδομένα, όπως τα αναλύουμε στο παρακάτω κείμενο, πιστεύουμε ότι το τελικό κοινωνικό και περιβαλλοντικό ισοζύγιο για το έργο είναι αρνητικό. Ωστόσο, η απόφαση για την κατασκευή του ή όχι δεν ανήκει σε εμάς, αλλά στις αρμόδιες αρχές, τοπικές, εθνικές και ευρωπαϊκές, αφού το έργο χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Παρόλα αυτά, εμείς πιστεύουμε ότι ο τελευταίος λόγος θα έπρεπε να ανήκει στις τοπικές κοινωνίες και σε αυτές απευθυνόμαστε, με αυτή μας την παρέμβαση, ζητώντας να σκεφτούν ξανά τη στάση τους για το έργο. Τέλος, αν, παρά τη δική μας αντίθεση, το έργο προχωρήσει, ως περιβαλλοντική οργάνωση έχουμε την υποχρέωση να πιέσουμε το λιγότερο για τα παρακάτω ζητήματα: - Να εξεταστούν ξανά, δεδομένου ότι το έργο δεν θα χρησιμοποιηθεί για ηλεκτροπαραγωγή, οι εναλλακτικές θέσεις του φράγματος, με σκοπό να προστατευθεί τμήμα του φαραγγιού και να διαφυλαχθεί ο χώρος του River Party. - Να τηρηθούν πλήρως και κατά γράμμα όλοι οι Περιβαλλοντικοί Όροι που έχουν επιβληθεί, ώστε να αποκατασταθούν κατά το δυνατό τουλάχιστον οι εκτάσεις που δεν θα κατακλυστούν. - Να προχωρήσει άμεσα η κήρυξη του Γράμου σε Εθνικό Πάρκο, η συγκρότηση, στελέχωση και χρηματοδότηση του Φορέα Διαχείρισης, ώστε να προστατευτούν καλύτερα οι οικότοποι, ιδιαίτερα μετά τις επιπτώσεις της μεγάλης πυρκαγιάς του 2007 και της κατασκευής του φράγματος και να αξιοποιηθεί σωστά η υψηλή φυσική αξία της περιοχής, σε συνδυασμό με τις δυνατότητας βιώσιμης ανάπτυξης της περιοχής. - Να ακυρωθούν τα υπόλοιπα σχέδια για μεγάλα φράγματα και Μικρά Υδροηλεκτρικά Έργα επί του Αλιάκμονα, και ιδιαίτερα το σχεδιαζόμενο φράγμα στο Ελάφι, κατάντη του έργου, και τα προτεινόμενα ΜΥΗΕ ανάντη του έργου. Είναι προφανές από τα παραπάνω ότι, ιδιαίτερα με την κατασκευή του φράγματος στο Νεστόριο, έχουμε υπερβεί κατά πολύ τη φέρουσα ικανότητα του ποταμού. Η θέση της «Καλλιστώ» για το Φράγμα Νεστορίου – αναλυτικά Εισαγωγικά Το περασμένο διάστημα γίναμε δέκτες διαφορών προβληματισμών από κατοίκους της περιοχής σε σχέση με το υπό κατασκευή φράγμα του Νεστορίου. Η συζήτηση που άνοιξε πρόσφατα, μετά την εξασφάλιση της ευρωπαϊκής χρηματοδότησης και την έναρξη των εργασιών, μας δίνει την ευκαιρία – αλλά και την ευθύνη – να εκφράσουμε δημόσια την άποψή μας για το συγκεκριμένο θέμα, αλλά και γενικότερα για την ορθή διαχείριση των ποταμών της χώρας. Γνωρίζουμε πολύ καλά πόσο σύνθετο είναι το πρόβλημα και πόσες ελπίδες έχουν εναποθέσει πολλοί κάτοικοι της περιοχής στην κατασκευή του φράγματος, ως μοχλό ανάπτυξης σε μια εποχή και σε μια περιοχή που η ανεργία αποτελεί το σημαντικότερο κοινωνικό πρόβλημα. Για αυτό άλλωστε, πέρα από το να εκθέτουμε τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, όπως οφείλουμε να κάνουμε ως περιβαλλοντική οργάνωση, στο παρακάτω κείμενο προσπαθούμε να επιστήσουμε την προσοχή όλων στα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα που θα δημιουργήσει το φράγμα και να σκεφτούμε πάνω στις εναλλακτικές λύσεις. Πιστεύουμε ότι η διατήρηση ενός υγιούς και παραγωγικού φυσικού περιβάλλοντος όχι μόνο δεν έρχεται σε αντίθεση με την κάλυψη των κοινωνικών αναγκών, αλλά, αντίθετα, αποτελεί την προϋπόθεση για τη μακροπρόθεσμη ευημερία όλης της κοινωνίας. Σύντομη περιγραφή του έργου Για να γίνουν κατανοητές οι αναμενόμενες επιπτώσεις, παρουσιάζουμε σε συντομία τα βασικά χαρακτηριστικά του έργου. Το έργο περιλαμβάνει την κατασκευή ενός χωμάτινου και πέτρινου φράγματος, ύψους 72 μέτρων, επί της κοίτης του Αλιάκμονα, και σε σημείο που απέχει 800 μ. από το χώρο του River Party. Με το φράγμα θα κατακλυστεί σταδιακά με νερό όλο το φαράγγι του Αλιάκμονα πάνω από το Νεστόριο και ως τη γέφυρα του Γλυκονερίου (στο δρόμο για το Πεύκο), συνολικού μήκους 8 περ. χλμ. Η τεχνητή λίμνη που θα δημιουργηθεί θα έχει εμβαδόν επιφάνειας 823 στρ. Πολλαπλάσια αναμένεται να είναι η συνολική δασική έκταση που θα κατακλυστεί, καθώς οι πλαγιές της λεκάνης κατάκλυσης έχουν απόκρημνο ανάγλυφο (η ΜΠΕ δυστυχώς δεν υπολογίζει αυτή την έκταση, ως όφειλε). Υπολογίζεται ότι θα συγκεντρώσει συνολικά 19 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού, τα οποία θα κατακρατούνται από μια λεκάνη απορροής που φτάνει τα 255 τετρ.χλμ. Η λίμνη θα έχει μέγιστη στάθμη τα 862 μ. και ελάχιστη τα 833, γεγονός που σημαίνει ότι μια ζώνη τουλάχιστον 30 μ. γύρω από τη λίμνη θα καλύπτεται και θα αποκαλύπτεται διαδοχικά, παραμένοντας έτσι γυμνή από βλάστηση. Μαζί με το φράγμα προβλέπεται να κατασκευαστούν και κάποιοι βοηθητικοί οδοί και άλλα συνοδά έργα (δανειοθάλαμοι, αποθεσιοθάλαμοι κα). Η προβλεπόμενη περιφερειακή «τουριστική» οδός απορρίφθηκε. Η «οικολογική παροχή» που θα αφήνεται στην κοίτη του ποταμού, μετά το φράγμα, αντιστοιχεί στο 30% της μέσης καλοκαιρινής ροής. Βασικός σκοπός του έργου είναι η αποθήκευση των χειμερινών απορροών του Αλιάκμονα, ώστε τα νερά αυτά να χρησιμοποιούνται το καλοκαίρι για την άρδευση καλλιεργειών συνολικής έκτασης 70.000 στρ. στην ευρύτερη κοιλάδα του Αλιάκμονα (Νεστόριο – Μεσοποταμία). Οι ανάγκες άρδευσης έχουν υπολογιστεί στη ΜΠΕ σε 19 εκ.κυβ.μ./έτος, όσο ακριβώς και ολόκληρος ο όγκος της λίμνης. Παρόλα αυτά, το ίδιο νερό υπολογίζεται ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την ενίσχυση της ύδρευσης των δήμων της περιοχής. Με την Απόφαση ΕΠΟ απορρίφθηκε η χρήση των νερών για παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος. Τέλος, σύμφωνα τουλάχιστον με τη ΜΠΕ, αναμένεται ότι η δημιουργία του τεχνητού ταμιευτήρα θα συμβάλλει στην τουριστική ανάπτυξη της περιοχής. Αλιάκμονας: το ποτάμι που έγινε …δεξαμενή Πρώτα από όλα, ως περιβαλλοντική οργάνωση, πιστεύουμε ότι κάθε ποταμός είναι πολλά περισσότερα πράγματα από «υδάτινο απόθεμα» ή «πηγή ενέργειας»: είναι ένας σύνθετος και αναντικατάστατος φυσικός πόρος, αναγκαίος όχι μόνο για μια χρήση, αλλά για ένα πλήθος διαφορετικών παραγωγικών δραστηριοτήτων, όπως η γεωργία, η κτηνοτροφία, η αλιεία ή ο τουρισμός. Ταυτόχρονα όμως, είναι και ένα πολύτιμο σύστημα ποτάμιων και παραποτάμιων οικοσυστημάτων – που με τη σειρά τους στηρίζουν άλλες παραγωγικές δραστηριότητες. Έτσι, η ακύρωση όλων των υπολοίπων κοινωνικών και φυσικών χρήσεων ενός ποταμού, με σκοπό την αξιοποίησή του για ένα αποκλειστικό σκοπό, όπως πχ η παραγωγή ρεύματος ή η άρδευση μιας περιοχής, είναι μια επιλογή με μεγάλο κόστος. Δυστυχώς όμως, αυτό είναι ο τρόπος που η ελληνική πολιτεία έχει επιλέξει για να αξιοποιήσει τα ελληνικά ποτάμια: δεκάδες φράγματα και τεχνητές λίμνες έχουν μετατρέψει τα περισσότερα ποτάμια της χώρας σε συνεχόμενους αποταμιευτήρες. Το τοπίο έρχονται να αποτελειώσουν τα εκατοντάδες Μικρά Υδροηλεκτρικά Έργα που κατασκευάζουν ιδιωτικές εταιρίες σε όλα τα ορεινά ρέματα και ποτάμια, χωρίς κανένα σχεδιασμό και με πολλές επιπλέον επιπτώσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, ο Αλιάκμονας. Ο μεγαλύτερος σε μήκος ελληνικός ποταμός μετατρέπεται σταδιακά τις τελευταίες δεκαετίες σε μια συνεχή δεξαμενή. Ήδη, πάνω στην κοίτη του Αλιάκμονα στο Ν. Ημαθίας λειτουργούν 4 μεγάλα φράγματα, τα οποία δημιουργούν 3 μεγάλες τεχνητές λίμνες (Πολύφυτου, Σφηκιάς και Ασωμάτων), κατακλύζοντας τα 60 περίπου από τα 300 χιλιόμετρα της ροής του ποταμού. Φέτος ολοκληρώνεται το πέμπτο μεγάλο φράγμα (Μ. Ιλαρίωνος) στο Ν. Γρεβενών, το οποίο θα πλημμυρίσει άλλα 30 χιλιόμετρα, ενώ σχεδιάζεται και άλλο, έκτο κατά σειρά φράγμα, στη θέση «Ελάφι» επίσης στο Ν. Γρεβενών, το οποίο θα δημιουργήσει τεχνητή λίμνη μήκους 40 χλμ. Αν σε αυτά προστεθεί και το υπό κατασκευή φράγμα του Νεστορίου, η μισή ροή του Αλιάκμονα θα μετατραπεί σε δεξαμενή. Σε αυτές τις επεμβάσεις, πρέπει να προσθέσουμε και τα δεκάδες Μικρά Υδροηλεκτρικά Έργα που προγραμματίζονται στον Αλιάκμονα και τους παραποτάμους του: χαρακτηριστικά, αναφέρουμε ότι τουλάχιστον 5 ΜΥΗΕ έχουν αδειοδοτηθεί στον άνω ρου του Αλιάκμονα, πάνω από το σχεδιαζόμενο φράγμα του Νεστορίου, ενώ αιτήσεις για άλλα τουλάχιστον 5 ΜΥΗΕ εξετάζονται για το υπόλοιπο τμήμα, μέχρι και το φράγμα της Μ. Ιλαρίωνα. Πολλά ακόμα ΜΥΗΕ λειτουργούν ή σχεδιάζονται στους βασικούς παραπόταμους του Αλιάκμονα, όπως ο Βενέτικος και ο Γρεβενιώτης. Είναι προφανές ότι το ποτάμι δεν μπορεί να αντέξει όλα αυτά τα έργα μαζί, τα οποία θα έχουν πολλαπλασιαστικές και συνδυαστικές επιπτώσεις που θα αλλάξουν συνολικά τη φυσιογνωμία ολόκληρης της Δυτικής Μακεδονίας. Η ορθή διαχείριση ενός ποταμού, όπως ο Αλιάκμονας, απαιτεί λοιπόν πολλαπλάσια προσοχή και συνολικό, μακροπρόθεσμο σχεδιασμό, πριν φτάσουμε στην εύκολη λύση, στην κατασκευή δηλαδή ενός ακόμα φράγματος. Οι επιπτώσεις των φραγμάτων Η προπαγάνδα των εταιριών που κερδίζουν άμεσα από την κατασκευή τέτοιων έργων μας έχει πείσει εδώ και δεκαετίες ότι τα φράγματα είναι φιλοπεριβαλλοντικά έργα, αφού και «πράσινη» ενέργεια παράγουν, και διαχειρίζονται το πολύτιμο και όλο και πιο σπάνιο νερό. Οι τεχνητές λίμνες παρουσιάζονται έτσι ως νέοι, πλούσιοι «υδροβιότοποι», που μπορούν να φιλοξενήσουν νέα είδη, αλλά και να αποτελέσουν πόλο έλξης για τους τουρίστες. Η προπαγάνδα αυτή ωστόσο αποκρύπτει τις τεράστιες επιπτώσεις από τα φράγματα και τις τεχνητές λίμνες. Πρώτα από όλα, στις κατακλυζόμενες εκτάσεις, περιλαμβάνονται πολύτιμα παραποτάμια δάση και άλλα οικοσυστήματα, μικροί υγρότοποι και αμμουδιές, παραγωγικές δασικές εκτάσεις, αγροτικές και κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις, ακόμα και χωριά, ιστορικά μνημεία ή επιχειρήσεις. Πέρα από τις άμεσες περιβαλλοντικές, οικονομικές και πολιτιστικές απώλειες, αυτές οι εκτάσεις προσφέρονται για μια σειρά παραγωγικών δραστηριοτήτων, από την υλοτομία και την κτηνοτροφία ως τον εναλλακτικό τουρισμό και τις αμμοληψίες, οι οποίες ακυρώνονται για πάντα. Οι επιπτώσεις επεκτείνονται ωστόσο ακόμα και στις περιοχές που δεν κατακλύζονται: τα νερά που στέκονται στη λίμνη για να αφεθούν μετά, έχουν τελείως διαφορετική ποιότητα από τα τρεχούμενα νερά ενός ποταμού. Η διαφορετική θερμοκρασία και η μεταβολή της κανονικής ετήσιας ροής του ποταμού μπορεί να εξολοθρεύσει την τοπική ιχθυοπανίδα ακόμα και στην κανονική κοίτη, κατάντη του φράγματος, και να αλλάξει άρδην το χαρακτήρα των παραποτάμιων οικοσυστημάτων. Η μετατροπή των νερού από τρεχούμενο σε στάσιμο αλλοιώνει αναπόφευκτα και τη σύστασή του. Όλοι οι ρυπαντές συγκεντρώνονται και πολλαπλασιάζονται. Όλη η συσσωρεμένη οργανική ύλη που θα βρεθεί στο βυθό της νέας λίμνης (δέντρα, φυτά κοκ, τα οποία στην περίπτωση του Νεστορίου αναμένεται να έχουν δυσανάλογα μεγάλο όγκο σε σχέση με το μέγεθος της λίμνης, αφού το φαράγγι που θα κατακλυστεί είναι κατάφυτο) αποσυντίθεται με αργούς ρυθμούς σε συνθήκες έλλειψης οξυγόνου, παράγοντας μεγάλες ποσότητες μεθανίου και άλλων ρυπαντών. Τα αέρια που εκλύονται, πέρα από το να υποβαθμίζουν το νερό της λίμνης και την ατμόσφαιρα της περιοχής, συμβάλλουν τα μέγιστα στο φαινόμενο του θερμοκηπίου. Σε αυτό το υλικό προστίθενται σταδιακά και οι διάφορες φερτές, οργανικές ύλες που κουβαλά το ποτάμι (λάσπη, φυτά κοκ), όπως και οι ποσότητες εδάφους που πέφτουν μέσα στη λίμνη με τις αναμενόμενες κατολισθήσεις των πρανών του ταμιευτήρα. Αξίζει να σημειωθεί εδώ, ότι στην περίπτωση του Νεστορίου, όπως αποδέχεται και η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, τα εδάφη στην περιοχή είναι μεγάλης κλίσης και χαμηλής συνεκτικότητας και αναμένονται έτσι πολλές κατολισθήσεις στις πλαγιές πάνω από τη λίμνη. Όλα αυτά τα υλικά θα συσσωρεύονται μέσα στη λίμνη, μειώνοντας σταδιακά τον ωφέλιμο όγκο του νερού. Κάθε τεχνητή λίμνη έχει έτσι ένα όριο ζωής, καθώς μετατρέπεται αργά αλλά σταθερά σε ένα βούρκο λάσπης. Για παράδειγμα, σύμφωνα με τους –μετριοπαθείς- υπολογισμούς της ΜΠΕ του φράγματος στο Νεστόριο, η διάρκεια ζωής της τεχνητής λίμνης υπολογίζονται στα 50 χρόνια. Επίσης, κάθε συσσώρευση νερού είναι πιθανό να ανατρέψει το υδρολογικό ισοζύγιο της περιοχής, μεταφέροντας λόγω πίεσης υπόγειες υδάτινες μάζες σε άλλες περιοχές και μειώνοντας αντίστοιχα τις παροχές των πηγών που καλύπτει. Υπάρχουν όμως και άλλες, λιγότερο προφανείς επιπτώσεις. Η ύπαρξη μιας υδάτινης επιφάνειας με ακίνητο νερό που αντανακλά τον ήλιο, μπορεί να αλλάξει το μικροκλίμα μιας περιοχής, αυξάνοντας πχ τη θερμοκρασία του καλοκαιριού, την ομίχλη, τις βροχοπτώσεις ή τις χαλαζοπτώσεις, μειώνοντας τις χιονοπτώσεις (οι οποίες είναι καθοριστικές για την ισορροπία του Γράμου) κοκ. Οφείλουμε να σημειώσουμε ότι οι επιπτώσεις αυτές δεν είναι βέβαιες, αλλά είναι πιθανές και οι Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων πρέπει να τις παίρνουν υπόψη τους. Ακόμα, η ύπαρξη τόσων τεχνητών λιμνών είναι αποδεδειγμένο ότι μπορεί να αυξήσει τη σεισμικότητα της περιοχής (μια πιθανή επίπτωση που μελετά και η ΜΠΕ του φράγματος Νεστορίου). Οι απώλειες από το φράγμα στο Νεστόριο Με βάση τις παραπάνω γενικές διαπιστώσεις, μπορούμε να υπολογίσουμε ενδεικτικά τί πρόκειται να χάσει η φύση και η κοινωνία της περιοχής από την κατασκευή του φράγματος στο Νεστόριο. Με την κατασκευή του φράγματος θα κατακλυστεί και συνεπώς θα καταστραφεί ολοκληρωτικά το φαράγγι του Νεστορίου, σε όλο του μήκος (8 χλμ). Θα χαθούν έτσι, μεταξύ άλλων: - Το αντίστοιχο ποτάμιο οικοσύστημα, το οποίο περιλαμβάνει μια σπάνια και πολύτιμη, ακόμα και οικονομικά, ιχθυοπανίδα (άγριες πέστροφες, μπριάνες κα). Το ποτάμι τροφοδοτεί επίσης τόσο την άγρια πανίδα της περιοχής (ζαρκάδια, αγριογούρουνα, βίδρες, αρκούδες κα) η οποία βρίσκει επιπλέον καταφύγιο μέσα στο φαράγγι, όσο και πολλά κτηνοτροφικά ζώα. - Αρκετές χιλιάδες στρ., άγνωστο πόσα ακριβώς, δασικών οικοσυστημάτων, στην κοίτη του ποταμού και στις πλαγιές της λεκάνης κατάκλυσης. Τα δάση αυτά, σύμφωνα με την ΜΠΕ, περιλαμβάνουν τις σημαντικότερες στην περιοχή συστάδες «ευγενών πλατύφυλλων» όπως η φλαμουριά, οι οποίες «αποτελούν οικοσυστήματα υψηλής βιοποικιλότητας και αισθητικής και επιπλέον συμβάλλουν σημαντικά στην αύξηση της ποικιλότητας των φυτοκοινοτήτων στη ζώνη εξάπλωσής τους. Αποτελούνται από απαιτητικά δασικά είδη που δεν σχηματίζουν συστάδες και αναπτύσσονται σε συγκεκριμένες και στενού εύρους οικολογικές συνθήκες. Για το λόγο αυτό καταλαμβάνουν σχετικά μικρές επιφάνειες και είναι σπάνια σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο. Η σπανιότητα αυτή προσδίδει τεράστιο οικολογικό ενδιαφέρον στα οικοσυστήματα αυτά. Επειδή ορισμένες φορές παρουσιάζονται ως δυναμικά οικοσυστήματα, η λήψη μέτρων προστασίας και διατήρησης της φυσικής τους εξέλιξης αποτελεί προτεραιότητα στις περιοχές που εμφανίζονται». (ΜΠΕ σ. 5-9). Για τους παραπάνω λόγους, τα δάση αυτά προστατεύονται από την Ευρωπαϊκή Νομοθεσία (Natura 2000), ως οικότοποι προτεραιότητας. Σύμφωνα μάλιστα με τη σχετική ευρωπαϊκή οδηγία (Οδηγία 92/43, άρθρο 6), κανένα έργο δεν επιτρέπεται να θίγει οικοτόπους προτεραιότητας, όπως πχ εδώ οι δασικές συστάδες στο φαράγγι, παρά μόνο για λόγους δημόσιας ασφάλειας ή υγείας, ή αν για επιτακτικούς λόγους σημαντικού δημοσίου συμφέροντος έχει δώσει σχετική γνωμοδότηση η Ευρωπαϊκή Επιτροπή – κατά το οποίο δεν γνωρίζουμε κατά πόσο έχει γίνει. Στις πλαγιές αναπτύσσονται επίσης δρυοδάση και άλλοι τύποι δασών, τα οποία, σύμφωνα πάντα με τη ΜΠΕ, έχουν μεγάλη οικολογική σημασία καθώς βελτιώνουν ξηρά και φτωχά εδάφη και ενισχύουν τη βιοποικιλότητα, ενώ προσφέρουν και σημαντική ποσότητα ξυλείας. Κατά μήκος της κοίτης θα χαθούν επίσης παραποτάμια δασικά οικοσυστήματα, τα οποία συμβάλλουν «στην προστασία γειτονικών οικοσυστημάτων, στη διαβίωση και αναπαραγωγή ποικιλίας ειδών της πανίδας καθώς και στη βιοποικιλότητα της ευρύτερης περιοχής». (ΜΠΕ σ. 5-21) - Σπάνιοι γεωλογικοί σχηματισμοί που έχουν δημιουργηθεί από την πορεία του ποταμού μέσα από τα ιδιαίτερα πετρώματα της περιοχής. - Σημαντικά πολιτιστικά στοιχεία, όπως η σκήτη του Αγίου Αθανασίου, αλλά και τεχνικές κατασκευές (μέρος του δρόμου Νεστόριου – Πεύκου, δασικοί δρόμοι κα). Συνολικά, το φαράγγι του Νεστορίου αποτελεί ένα από τα πιο ενδιαφέροντα και σημαντικά οικοσυστήματα όλου του Γράμου. Η καταστροφή του, πέρα από τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, αναιρεί και τη δυνατότητα αξιοποίησής του ως ένα βασικό πόλο έλξης επισκεπτών. Η ανάπτυξη του ορεινού, εναλλακτικού τουρισμού, στην οποία επενδύει εδώ και χρόνια η περιοχή, στηρίζεται στην πρόταση δραστηριοτήτων, όπως ακριβώς η διάσχιση φαραγγιών (canyoning). Είναι χαρακτηριστικά τα παραδείγματα άλλων γειτονικών περιοχών (Βίκος, Βάλια Κάλντα, Βενέτικος κα), που δέχονται τουρίστες κυρίως εξαιτίας της δυνατότητας που προσφέρουν να επισκεφθεί κανείς τα φαράγγια και τα ποτάμια της περιοχής. Επίσης, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η δημιουργία της τεχνητής λίμνης είναι πιθανό να επιβαρύνει την ποιότητα των νερών (λόγω αποσύνθεσης υλικών και συγκέντρωσης ρυπαντών), να επηρεάσει αρνητικά το κλίμα της περιοχής, να αυξήσει τη σεισμικότητα, να επιταχύνει τη διάβρωση των πλαγιών προκαλώντας κατολισθήσεις και να αλλοιώσει καθοριστικά το τοπίο της περιοχής. Τέλος, η κατασκευή και η ύπαρξη του φράγματος θα επηρεάσει αναπόφευκτα και τη διεξαγωγή του River Party, ενός υποδειγματικού και αναγκαίου για την περιοχή πολιτιστικού θεσμού, που στηρίζει σε καθοριστικό βαθμό την τοπική οικονομία. Το φράγμα τοποθετείται μόλις 800 μέτρα από το χώρο διεξαγωγής του River Party, καθιστώντας προβληματική τη διεξαγωγή του εκεί. Κατά τη διάρκεια της κατασκευής τίθεται θέμα ασφάλειας των κατασκηνωτών, οι οποίοι θα βρίσκονται δίπλα στο εργοτάξιο, θα επιβαρυνθεί αναπόφευκτα το νερό και η ατμόσφαιρα με σκόνη και ρυπαντές και θα αλλοιωθεί οπτικά το τοπίο σε τέτοιο βαθμό, που η επίσκεψη και η διαμονή δεν θα είναι ελκυστική. Αντίστοιχα ζητήματα θα προκύψουν όμως και μετά την ολοκλήρωση της κατασκευής και τη λειτουργία του φράγματος. Η ύπαρξη ενός χωμάτινου όγκου ύψους 75 μέτρων, συν το γύρω από αυτό εργοτάξιο θα αλλοιώσουν καθοριστικά το τοπίο. Ακόμα, δεν είναι σαφές αν επιτρέπεται νομικά και αν είναι θεμιτή η διεξαγωγή εκδηλώσεων με τόσους χιλιάδες συμμετέχοντες σε τόσο μικρή απόσταση από ένα φράγμα. Αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι, όπως είναι υποχρεωμένη, η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων εξετάζει αναλυτικά τα σενάρια που θα προκύψουν από υπερχείλιση ή/και καταστροφή του φράγματος (μέχρι σε ποιο σημείο και σε ποιο ύψος θα φτάσουν τα νερά, ποιοι χώροι και κατοικίες θα πληγούν κοκ, βλ. «Μελέτη θραύσεως του φράγματος και διόδευσης του πλημμυρικού κύματος» σ. 8-12), καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι οι απώλειες θα είναι μικρές. Σε αυτά τα σενάρια ωστόσο δεν λαμβάνει υπόψη την το River Party. Όλα τα παραπάνω έχουν οδηγήσει στη διασπορά φημών ότι το River Party, μόνιμα ή οριστικά, θα μεταφερθεί σε άλλο σημείο του Νομού, γεγονός βέβαια που θα αλλάξει τον χαρακτήρα του, πέρα από την άμεση ζημιά που θα προκαλέσει στις τοπικές οικονομίες. Σε όλα αυτά, δεν έχει δοθεί ποτέ καμία επίσημη απάντηση. Οι ελλείψεις της ΜΠΕ Για να εγκριθεί οποιοδήποτε έργο, ο φορέας που το προτείνει καταθέτει μια «Μέλετη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων», όπου είναι υποχρεωμένος να παρουσιάζει την περιοχή, να εντοπίζει και να αξιολογεί τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις του έργου, να εξετάζει εναλλακτικές λύσεις, συμπεριλαμβανομένης της «μηδενικής» (δηλ. της μη κατασκευής του), συγκρίνοντας οφέλη και απώλειες με την επιλεγμένη και τέλος να προτείνει μεθόδους περιορισμού των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Με βάση αυτή τη Μελέτη, η ελληνική πολιτεία αποφασίζει αν το έργο πρέπει ή όχι να γίνει και επιβάλλει τους αναγκαίους Περιβαλλοντικούς Όρους που πρέπει να σεβαστεί ο ανάδοχος. Από την ίδια διαδικασία πέρασε, από το 2007 μάλιστα, και το φράγμα του Νεστορίου. Η ΜΠΕ ωστόσο, πάνω στην οποία στηρίχτηκε η αξιολόγηση και η έγκριση του έργου, παρουσιάζει σοβαρές ελλείψεις και αδυναμίες, αφού πολλές από τις παραπάνω επιπτώσεις είτε υποεκτιμώνται, είτε αποσιωπούνται. Παρακάτω, αναφέρουμε ενδεικτικά κάποιες από τις βασικές ελλείψεις και λανθασμένες εκτιμήσεις της ΜΠΕ: - Όπως η ίδια αναφέρει, «μετρήσεις φερτών υλών δεν έχουν γίνει πουθενά στην ευρύτερη περιοχή του προτεινόμενου έργου και συνεπώς δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία για τον υπολογισμό της ετήσιας στερεοπαροχής». Η εκτίμηση που γίνεται «με βάση εμπειρικούς τύπους και μεθόδους» που ούτε καν αναφέρονται δεν μπορεί να θεωρηθεί επαρκής. Έτσι, δεν μπορεί να γίνει κανένας αξιόπιστος υπολογισμός ούτε για τη διάρκεια ζωής του έργου. - Πουθενά επίσης δεν υπολογίζεται η παραγωγή μεθανίου και άλλων αέριων ρύπων από την αποσύνθεση της οργανικής ύλης που θα συσσωρευθεί στο βυθό της λίμνης. - Δεν υπάρχουν στοιχεία για τις απώλειες από την εξάτμιση του νερού. - Δηλώνεται αυθαίρετα ότι «στην περιοχή των προτεινομένων έργων δεν συναντώνται σχηματισμοί με μοναδικά γεωλογικά ή εδαφολογικά χαρακτηριστικά», ενώ είναι γνωστή η γεωλογική σημασία του φαραγγιού. - Σε σχέση με την ιχθυοπανίδα, η ΜΠΕ δηλώνει λανθασμένα ότι «ο ποταμός Αλιάκμονας είναι σχετικά πτωχός σε ιχθυοπανίδα», διαπίστωση που παραδέχεται ότι «μέχρι σήμερα δεν έχει τεκμηριωθεί από κάποια ειδική μελέτη». Στην πραγματικότητα ο Αλιάκμονας έχει σημαντική και πλούσια ιχθυοπανίδα, ιδιαίτερα ανάντη του φράγματος, η οποία έχει αποτελέσει το αντικείμενο ειδικών μελετών, όπως η Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη για το Γράμο και το Βόιο. - Σε σχέση με την πανίδα, η ΜΠΕ ισχυρίζεται, χωρίς επίσης καμία σχετική απόδειξη, ότι η τεχνητή λίμνη δεν θα εμποδίσει την κίνηση των ζώων, καθώς «λόγω του απόκρημνου εδάφους σε όλο το μήκος του προβλεπόμενου ταμιευτήρα δεν υφίστανται σήμερα κύριοι οδοί διέλευσης ζώων» αλλά και αφετέρου, «διότι η πανίδα της περιοχής συνίσταται σε μικρά θηλαστικά ζώα της υπαίθρου τα οποία ούτως ή άλλως αδυνατούν και σήμερα να διασχίσουν τον ποταμό» (σ. 8-20). Αντίθετα, είναι γνωστό και επιβεβαιώνεται από οποιαδήποτε αυτοψία ότι το φαράγγι και ο ποταμός διασχίζεται και κατοικείται από πλήθος ειδών πανίδας (αγριόχοιρος, ζαρκάδι, βίδρα κοκ), ενώ τους περισσότερους μήνες του χρόνου ο ποταμός, λόγω χαμηλής στάθμης, είναι διαπερατός από όλα τα θηλαστικά. Τελικά, σε σχέση με την πανίδα και τη χλωρίδα, η ΜΠΕ καταλήγει αυθαίρετα και πέρα από κάθε δεοντολογία ότι το έργο «θα ευνοήσει την πανίδα, όπως και τη χλωρίδα της περιοχής» (σ. 8-19). - Για να τεκμηριώσει την περιβαλλοντική σημασία του έργου, η ΜΠΕ αναφέρει ότι το «έργο ανήκει στην κατηγορία των επιδοτούμενων μικρών υδροηλεκτρικών έργων που χρησιμοποιούν ήπιες και ανανεώσιμες πηγές (Α.Π.Ε.) και σχεδιάζεται για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας 18,1 GWh/έτος, όπως αναπτύχθηκε στην Ενότητα 7.1.4» (σ. 8-24). Ο ισχυρισμός ήταν εξαρχής ανυπόστατος, αφού τα έργα που παράγουν ηλεκτρικό ρεύμα ισχύος άνω των 15 MW δεν θεωρούνται «Μικρά Υδροηλεκτρικά Έργα» και η πηγή τους δεν θεωρείται Α.Π.Ε. Σημειώνεται ακόμα ότι τελικά η παραγωγή ρεύματος δεν αδειοδοτήθηκε. - Η ΜΠΕ αναφέρει ακόμα ότι «τα προτεινόμενα έργα δεν πρόκειται να προκαλέσουν καμία καταστροφή ή αλλοίωση σε τόπους πολιτιστικού ενδιαφέροντος», ξεχνώντας τη σκήτη που θα κατακλυστεί. Συνεπώς, ο τελικός ισχυρισμός της ΜΠΕ ότι «η κατασκευή των προτεινομένων έργων, δεν αναμένεται να έχει συνολικά δυσμενείς επιπτώσεις στο περιβάλλον» δεν μπορεί να γίνει αποδεκτός ως τεκμηριωμένος και αληθής. Η απόρριψη των εναλλακτικών λύσεων Η άλλη βασική στόχευση της διαδικασίας περιβαλλοντικής εκτίμησης είναι η εξέταση των εναλλακτικών λύσεων, άλλων δηλαδή έργων που θα μπορούσαν να προσφέρουν αντίστοιχες υπηρεσίες. Στην περίπτωση του φράγματος του Νεστορίου, μια ολοκληρωμένη διαδικασία εξέτασης των εναλλακτικών λύσεων θα έπρεπε να διατυπώσει και να διερευνήσει προτάσεις για ηπιότερες παρεμβάσεις, ενδεχομένως χαμηλότερου κόστους, που θα εξυπηρετούσαν τις ίδιες ανάγκες για άρδευση και ύδρευση, όπως γεωτρήσεις, αντλιοστάσια, αρδευτικά κανάλια κοκ. Σε σχέση πάλι με την αγροτική παραγωγή, θα έπρεπε να εξετάσει αν υπάρχουν καλλιέργειες, εξίσου αποδοτικές οικονομικά, που να αξιοποιούν καλύτερα τους διαθέσιμους φυσικούς πόρους της περιοχής (νερό, έδαφος), χωρίς τις αντίστοιχες παρεμβάσεις και να προτείνει επίσης μεθόδους εξοικονόμησης και μείωσης της κατανάλωσης του νερού για ύδρευση και άρδευση. Όσο αφορά την παραγωγή ενέργειας, πάλι δεν προτείνεται καμία εναλλακτική λύση (αν και σημειώνεται ξανά ότι αυτή έχει απορριφθεί). Τέλος, καθώς το έργο προτείνεται και ως μέσο βελτίωσης του τουριστικού προϊόντος της περιοχής, η εξέταση των εναλλακτικών λύσεων θα μπορούσε να περιλαμβάνει και άλλες παρεμβάσεις που θα στόχευαν σε αυτό το σκοπό. Ωστόσο, η ΜΠΕ δεν εξετάζει καμία άλλη εναλλακτική λύση για την εξυπηρέτηση των αναγκών. Ως «εναλλακτικές λύσεις» παρουσιάζονται μόνο τρία γειτονικά σημεία για την κατασκευή του φράγματος και επιλέγεται τελικά το σημείο που βρίσκεται εγγύτερα στο River Party και δημιουργεί το μεγαλύτερο ταμιευτήρα. Το σημείο αυτό επιλέχτηκε με κριτήριο τόσο την ολική χωρητικότητα του ταμιευτήρα, όσο και το κατάλληλο υψόμετρο για την παραγωγή ρεύματος. Ωστόσο, καθώς η παραγωγή ρεύματος έχει απορριφθεί, θα έπρεπε να εξεταστούν ξανά οι τρεις αυτές εναλλακτικές θέσεις με σκοπό να επιλεχθεί αυτή που θα εξασφαλίζει τον αναγκαίο όγκο με τις μικρότερες δυνατές επιπτώσεις. Σε αυτή την περίπτωση θα μπορούσε να επιλεχθεί μια θέση φράγματος πιο μακριά από το River Party. Έτσι, θα προστατευόταν μέρος του φαραγγιού και θα περιοριζόταν οι οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις στην περιοχή. Τα αμφισβητούμενα οφέλη Γεωργία Όπως αναφέρθηκε, βασικός στόχος του φράγματος είναι η κάλυψη των αναγκών για άρδευση. Σύμφωνα με τη ΜΠΕ, από τα νερά της λίμνης πρόκειται να αρδευτούν γεωργική έκταση 70.860 στρ., ενώ σήμερα στην περιοχή αρδεύονται μόνο 4.200 στρ. Με αυτό τον τρόπο, επιδιώκεται η μεταστροφή των τοπικών καλλιεργειών από τα χειμερινά σιτηρά σε καλλιέργειες «παραγωγής κτηνοτροφών, καλαμποκιού και μηδικής και κατά δεύτερο λόγο στην παραγωγή ειδών ανθρώπινης διατροφής, όπως φασολιών και πατάτας» (σ. 7-73). Η ΜΠΕ προχωρά επίσης σε υπολογισμό του οικονομικού οφέλους από την αλλαγή του είδους και της ποσότητας της παραγωγής, εκτιμώντας ότι «η συνολική ακαθάριστη αξία γεωργικής παραγωγής στην περίμετρο της προς άρδευση περιοχής αναμένεται να ανέλθει σε 42.300.880 €, έναντι 6.507.710 € της υφιστάμενης κατάστασης» (σ. 7-79). Κατ’ επέκταση, σύμφωνα πάντα με τη ΜΠΕ, το «συνολικό Οικογενειακό Εισόδημα (γεωργικό και κτηνοτροφικό) αναμένεται να ανέλθει από 4.019.620 € στα 34.571.770 €» (σ. 7-84). Προφανώς, ιδιαίτερα στις σημερινές συνθήκες, η υπόσχεση δεκαπλασιασμού του εισοδήματος ακούγεται ιδιαίτερα ελκυστική, διαμορφώνοντας έτσι τις αναγκαίες συνθήκες συναίνεσης για την κατασκευή του έργου. Η εξόφθαλμα εξωπραγματική αυτή εκτίμηση ωστόσο, στηρίζεται σε μια σειρά αμφισβητούμενων προϋποθέσεων. Η κατοχύρωση του εισοδήματος από τις νέες παραγωγές προϋποθέτει για παράδειγμα την ικανότητα αποτελεσματικής διακίνησής τους. Ωστόσο, η ίδια η ΜΠΕ παραδέχεται σε άλλο σημείο ότι «τα τελευταία έτη η προώθηση των προϊόντων αυτών παρουσιάζει δυσκολίες που οφείλονται κυρίως στον ανταγωνισμό από άλλες περιοχές της χώρας ή του εξωτερικού» (σ. 3-34). Από το εισόδημα επίσης θα πρέπει να αφαιρεθούν τα αυξημένα τέλη που θα κληθούν να πληρώσουν οι αγρότες που θα χρησιμοποιούν το νερό, ώστε να αποσβεστεί το κόστος του έργου, όπως προϋπολογίζει πάλι η ΜΠΕ. Ακόμα βέβαια και με αυτές τις επιφυλάξεις, είναι αδιαμφισβήτητο ότι η άρδευση των εκτάσεων θα ενισχύσει το εισόδημα των αγροτών της περιοχής. Ακόμα όμως και από αυτή αποκλειστικά τη σκοπιά, δηλαδή της ενίσχυσης του αγροτικού εισοδήματος, εκείνο που είναι αμφισβητήσιμο είναι αν η κατασκευή του φράγματος είναι ο καλύτερος δυνατός τρόπος να αξιοποιήσεις τα διαθέσιμα κονδύλια, ύψους τουλάχιστον 70 εκ. ευρώ, ή υπάρχουν και άλλες εναλλακτικές λύσεις (ήπια έργα άρδευσης και εγκατάσταση συστημάτων εξοικονόμησης νερού, αλλαγή καλλιεργειών και στροφή σε προϊόντα ποιότητας, σύνδεση των τοπικών προϊόντων με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, μεταξύ των οποίων η παραγωγή τους σε μία περιοχή που έχει υψηλή φυσική αξία, βελτίωση μεθόδων τυποποίησης, συσκευασίας και εμπορίας, κοκ) που θα μπορούσαν να επιφέρουν και καλύτερο οικονομικό αποτέλεσμα. Τουρισμός Η ΜΠΕ επίσης προβλέπει ότι η κατασκευή του φράγματος θα οφελήσει και την τουριστική δραστηριότητα στην περιοχή, αφού «η δημιουργία του ταμιευτήρα (σε συνδυασμό με τη γειτονική ορεινή περιοχή του Γράμου και τη διοργάνωση του “River Party”) αναμένεται να αποτελέσει πόλο έλξης πολλών τουριστών για ψυχαγωγικές και άλλες δραστηριότητες που θα συντελέσουν και στην τουριστική ανάπτυξη της περιοχής. Ο κύριος χαρακτήρας της τουριστικής δραστηριότητας θα είναι ο οικοτουρισμός και η δημιουργία ορεινών παραθεριστικών κέντρων» (σ. 8-27). Η ενίσχυση του τουριστικού ρεύματος είναι πολύ σημαντική για την περιοχή. Όλοι οι φορείς συνομολογούν ότι η περιοχή του Γράμου έχει μεγάλες δυνατότητες τουριστικής ανάπτυξης, και για αυτό άλλωστε έχουν ήδη πραγματοποιηθεί σημαντικές επενδύσεις σε αυτό το τομέα. Η ανάδειξη ωστόσο ενός τεχνητού ταμιευτήρα ως πόλο έλξης επισκεπτών αποδεικνύεται μη ρεαλιστική, καθώς τα χαρακτηριστικά των τεχνητών λιμνών σπάνια επιτρέπουν τη μετεξέλιξή τους σε σημαντικό υγρότοπο ή αισθητικό τοπίο. Ο συνδυασμός του μεγάλου βάθους και των απόκρημνων ακτών δυσκολεύει την αναπαραγωγή και την επιβίωση των περισσότερων ειδών της λιμναίας χλωρίδας, ιχθυοπανίδας και ορνιθοπανίδας. Η ίδια η ΜΠΕ αποδέχεται ότι «οι σχετικά μεγάλες κλίσεις των πρανών και το έντονο ανάγλυφο των πέριξ ορεινών όγκων δεν βοηθούν στο να αποκτήσει ο ταμιευτήρας όψη φυσικής λίμνης Επίσης, η πτώση της στάθμης του ταμιευτήρα κατά τη θερινή περίοδο θα δυσχεραίνει ενδεχόμενες δραστηριότητες αναψυχής και θα αποκαλύπτει μια αποψιλωμένη περιμετρική ζώνη υπεράνω της στάθμης του ταμιευτήρα» (σ. 8-26). Αναφέρει ακόμα ότι «η υπάρχουσα παρόχθια βλάστηση κατά μήκος του ποταμού που θα αποψιλωθεί είναι αμφίβολο εάν θα μπορέσει να ανανεωθεί κατά μήκος της όχθης του ταμιευτήρα, εξαιτίας των μεγάλων κλίσεων στα αντερείσματα της λεκάνης και της διακύμανσης της στάθμης του ταμιευτήρα» (σ. 8-18). Αντίθετα, όπως αναφέρθηκε παραπάνω η τεχνητή λίμνη και η συνεπαγόμενη καταστροφή του φαραγγιού θα ακυρώσουν ένα βασικό υποψήφιο πόλο έλξης επισκεπτών, ενώ θα δημιουργήσουν σοβαρά προβλήματα, αν όχι απαγορευτικά, στην κανονική διεξαγωγή του River Party. Η εμπειρία από τις δεκάδες τεχνητές λίμνες της Ελλάδας υποδεικνύει ότι σπάνια έχουν μετεξελιχθεί σε σημαντικό υγρότοπο και πόλο έλξης επισκεπτών (οι μόνες αξιοσημείωτες εξαιρέσεις είναι η λίμνη Πλαστήρα και η λίμνη Κερκίνης, οι οποίες, όμως έχουν πολύ διαφορετικά χαρακτηριστικά – ήπιες κλίσεις στις όχθες της λίμνης Πλαστήρα, πεδινή έκταση παλιού υγροτόπου η Κερκίνη). Η τήρηση των Περιβαλλοντικών Όρων Πέρα από τις συνέπειες που αναμένονται αναπόφευκτα από την κατασκευή και τη λειτουργία του έργου, πρέπει δυστυχώς να υπολογίσουμε και τις αναμενόμενες συνέπειες από τις αστοχίες, τις παραλείψεις και τις παραβιάσεις των Περιβαλλοντικών Όρων, που όπως γνωρίζουν όλοι αποτελούν συνηθισμένες πρακτικές των εργολάβων. Στους Περιβαλλοντικούς Όρους που έχουν επιβληθεί προκειμένου να αδειοδοτηθεί το έργο, περιλαμβάνονται μια σειρά όρων που, με βάση την εμπειρία από άλλα έργα, σπανίως τηρούνται. Μεταξύ άλλων, αναφέρεται ότι δεν θα δημιουργηθούν άλλοι, πέρα από τις προεπιλεγμένους, δανειοθάλαμοι (νταμάρια) και αποθεσιοθάλαμοι (τόποι απόρριψης μπάζων), τα εδάφη που θα αποψιλωθούν για τις εργασίες θα αποκαταστηθούν πλήρως με χρήση μάλιστα φυτοχώματος που θα αποταμιευθεί από τις κατακλυσμένες εκτάσεις και κατάλληλες δενδροφυτεύσεις, θα ληφθούν όλα τα μέτρα για τον περιορισμό της ρύπανσης και της όχλησης, θα παρακολουθούνται οι επιπτώσεις στην πανίδα και τη χλωρίδα κατά τη διάρκεια κατασκευής του έργου και θα λαμβάνονται όσα επιπλέον μέτρα κρίνονται αναγκαία κοκ. Τελική εκτίμηση Με βάση όλα τα παραπάνω δεδομένα, πιστεύουμε ότι αν ζυγίσουμε από τη μία πλευρά τα οικονομικά οφέλη από την κατασκευή του φράγματός και από την άλλη τις άμεσες επιπτώσεις στο περιβάλλον και την κοινωνία, καθώς και τους κινδύνους για το μέλλον, το αποτέλεσμα είναι αρνητικό. Πιστεύουμε ότι η διαθεσιμότητα πόρων και οι ενέργειες των αρχών προς ενίσχυση της τοπικής παραγωγής θα έπρεπε να στραφούν σε άλλους διεξόδους, πιο αποτελεσματικές, πρωτοποριακές, μακροπρόθεσμες και φιλοπεριβαλλοντικές, από την πεπατημένη και εξαντλημένη αδιέξοδο των μεγάλων φραγμάτων. Ως περιβαλλοντική οργάνωση, καταλήγουμε ότι θα ήταν καλύτερο, τόσο για τη φύση όσο και για την κοινωνία της περιοχής, να μην γίνει τελικά το φράγμα του Νεστορίου. Αυτή η απόφαση ωστόσο δεν ανήκει σε εμάς, αλλά στις αρμόδιες αρχές, τοπικές, εθνικές και ευρωπαϊκές, αφού το έργο χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Παρόλα αυτά, εμείς πιστεύουμε ότι ο τελευταίος λόγος θα έπρεπε να ανήκει στις τοπικές κοινωνίες και σε αυτές απευθυνόμαστε, με αυτή μας την παρέμβαση, ζητώντας να σκεφτούν ξανά τη στάση τους για το έργο. Θα ήταν επίσης αναγκαίο, κατά τη γνώμη μας, οι αρμόδιες αρχές να προχωρήσουν σε μία πλήρη ενημέρωση των τοπικών κοινωνιών για όλες τις παραμέτρους των έργων και τους μελλοντικούς κινδύνους, δίνοντας το χρόνο για μια τελευταία, αλλά ουσιαστική διαβούλευση. Μέχρι τότε βέβαια, δεν θα έπρεπε να δημιουργούν προδικασμένα με τη συνέχιση μη αναστρέψιμων εργασιών. Τέλος, αν, παρά τη δική μας αντίθεση, το έργο προχωρήσει, ως περιβαλλοντική οργάνωση έχουμε την υποχρέωση να πιέσουμε το λιγότερο για τα παρακάτω ζητήματα: - Να εξεταστούν ξανά, δεδομένου ότι το έργο δεν θα χρησιμοποιηθεί για ηλεκτροπαραγωγή, οι εναλλακτικές θέσεις του φράγματος, με σκοπό να προστατευθεί τμήμα του φαραγγιού και να διαφυλαχθεί ο χώρος του River Party. - Να τηρηθούν πλήρως και κατά γράμμα όλοι οι Περιβαλλοντικοί Όροι που έχουν επιβληθεί, ώστε να αποκατασταθούν κατά το δυνατό τουλάχιστον οι εκτάσεις που δεν θα κατακλυστούν. - Να προχωρήσει άμεσα η κήρυξη του Γράμου σε Εθνικό Πάρκο, η συγκρότηση, στελέχωση και χρηματοδότηση του Φορέα Διαχείρισης, ώστε να προστατευτούν καλύτερα οι οικότοποι, ιδιαίτερα μετά τις επιπτώσεις της μεγάλης πυρκαγιάς του 2007 και της κατασκευής του φράγματος και να αξιοποιηθεί σωστά η υψηλή φυσική αξία της περιοχής, σε συνδυασμό με τις δυνατότητας βιώσιμης ανάπτυξης της περιοχής. - Να ακυρωθούν τα υπόλοιπα σχέδια για μεγάλα φράγματα και Μικρά Υδροηλεκτρικά Έργα επί του Αλιάκμονα, και ιδιαίτερα το σχεδιαζόμενο φράγμα στο Ελάφι, κατάντη του έργου, και τα προτεινόμενα ΜΥΗΕ ανάντη του έργου. Είναι προφανές από τα παραπάνω ότι, ιδιαίτερα με την κατασκευή του φράγματος στο Νεστόριο, έχουμε υπερβεί κατά πολύ τη φέρουσα ικανότητα του ποταμού.
© Copyright 2024 Paperzz
