Ε
Ν
Ο
Τ
Η
Τ
10
Α
Ένας δύσκολος αντίπαλος
Ο Λουκιανός καυτηριάζει στο σύνολο του έργου του τις δεισιδαιμονίες των συγχρόνων
του, την προσποίηση και τις παρεξηγήσεις των φιλοσόφων, τις ανθρώπινες αδυναμίες. ∆εν
ανήκει σε καμία φιλοσοφική σχολή, αμφισβητεί τις αυθεντίες, ειρωνεύεται τη ματαιοδοξία
των ανθρώπων, τα σύμβολα και τις ξεπερασμένες ιδέες. Η σκέψη του είναι καθαρή και
γοργή, οι διάλογοί του είναι χαριτωμένοι και ζωηροί. Χαρακτηριστικός είναι ο διάλογος
ανάμεσα στο ληστή Σώστρατο που κρίνεται για τις αμαρτίες του και στον κριτή του Κάτω
Κόσμου Μίνωα.
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
4
ΣΩΣ:
Ὁπόσα ἔπραττον ἐν τῷ βίῳ, πότερα ἑκών ἔπραττον ἤ ἐπεκέκλωστό μοι ὑπό τῆς Μοίρας;
ΜΙΝ:
Ὑπό τῆς Μοίρας δηλαδή.
ΣΩΣ:
Οὐκοῦν καί οἱ χρηστοί ἄπαντες καί οἱ πονηροί δοκοῦντες ἐκείνῃ ὑπηρετοῦντες ταῦτα
ἐδρῶμεν;
ΜΙΝ:
Ναί, τῇ Κλωθοῖ, ἥ ἑκάστῳ ἐπέταξε γεννηθέντι τά πρακτέα.
ΣΩΣ:
Εἰ τοίνυν ἀναγκασθείς τις ὑπ’ ἄλλου φονεύσαι τινά οὐ δυνάμενος ἀντιλέγειν, οἷον δήμιος ἤ δορυφόρος, ὁ μέν δικαστῇ πεισθείς, ὁ δέ τυράννῳ, τίνα αἰτιάσῃ τοῦ φόνου;
ΜΙΝ:
∆ῆλον ὡς τόν δικαστήν ἤ τόν τύραννον, ἐπεί οὐδέ τό ξίφος αὐτόx ὑπηρετεῖ γάρ
ὄργανον ὄν τοῦτο πρός τόν θυμόν τῷ πρώτῳ παρασχόντι τήν αἰτίαν.
ΣΩΣ:
Οὐκοῦν ὁρᾷς πῶς ἄδικα ποιεῖς κολάζων ἡμᾶς ὑπηρέτας γενομένους ὧν ἡ Κλωθώ προσέταττεν; Οὐ γάρ δή ἐκεῖνό γε εἰπεῖν ἔχοι τις ὡς ἀντιλέγειν δυνατόν ἦν τοῖς μετά πάσης ἀνάγκης προστεταγμένοις.
ΜΙΝ:
Ὦ Σώστρατε, πολλά ἴδοις ἄν καί ἄλλα οὐ κατά λόγον γιγνόμενα, εἰ ακριβῶς ἐξε-τάζοις.
Ἀπόλυσον αὐτόν, ὦ Ἑρμῆ, καί μηκέτι κολαζέσθω. Ὅρα δέ μή τούς ἄλλους νεκρούς τά
ὅμοια ἐρωτᾶν διδάξῃς.
Λουκιανός, Νεκρικοί ∆ιάλογοι 24.2-3 (διασκευή)
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
ΚΕΙΜΕΝΟΥ
ΣΩΣ:
Όσα έκανα στη ζωή μου, τι από τα δύο με τη θέλησή μου τα έκανα ή είχαν καθοριστεί
για μένα από τη Μοίρα;
ΜΙΝ:
Από τη Μοίρα φυσικά.
ΣΩΣ:
Λοιπόν και όλοι εμείς που δίναμε την εντύπωση ότι ήμαστε ενάρετοι και κακοί κάναμε
αυτά γιατί υπηρετούσαμε τη Μοίρα;
ΜΙΝ:
Ναι, την Κλωθώ, η οποία όρισε για τον καθένα, όταν γεννήθηκε, τι έπρεπε να κάνει.
ΣΩΣ:
Αν λοιπόν κανείς σκότωνε κάποιον, επειδή αναγκάστηκε από άλλον, γιατί δεν μπορούσε να διαφωνήσει, για παράδειγμα ο δήμιος ή ο σωματοφύλακας, ο πρώτος υπακούοντας σε δικαστή και ο δεύτερος σε τύραννο, ποιον θα κατηγορήσεις για το φόνο;
ΜΙΝ:
Φανερά το δικαστή ή τον τύραννο, γιατί ούτε το ίδιο το ξίφος (δεν μπορώ να κατηγορήσω)x γιατί αυτό ως όργανο εκτελεί τη θέληση του πρωταίτιου.
ΣΩΣ:
Βλέπεις λοιπόν πώς ενεργείς άδικα που τιμωρείς εμάς που ήμαστε υπηρέτες όσων μας
διέταξε η Κλωθώ; Γιατί βέβαια δε θα μπορούσε να πει κάποιος εκείνο, ότι δηλαδή ήταν
δυνατό να διαφωνήσουμε με εντολές που έπρεπε κατ’ ανάγκη να εκτελεστούν.
ΜΙΝ:
Σώστρατε, θα μπορούσες να δεις ότι και πολλά άλλα γίνονται παράλογα, αν τα εξέταζες
με ακρίβεια. Ελευθέρωσέ τον, Ερμή, και ας μην τιμωρείται πια. Πρόσεξε όμως μήπως διδάξεις τους άλλους νεκρούς να ρωτούν τα όμοια.
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
5
Απόδοση
λέξεων και φράσεων του κειμένου στο νεοελληνικό λόγο
f ὁπόσα =
όσα
f ἔπραττον (< πράττω = κάνω)
έκανα
f πότερα =
τι από τα δύο
f ἑκών =
με τη θέληση (κάποιου)
f ἐπεκέκλωστό μοι (< ἐπικλώθομαι = καθορί-
έχουν καθοριστεί για μένα
ζομαι)
f δηλαδή =
φανερά, φυσικά
f οὐκοῦν =
λοιπόν
f χρηστοί (< χρηστός - ή - όν = ηθικός, τίμιος,
ενάρετοι
ωφέλιμος, ενάρετος)
f πονηροί (< πονηρός - ά - όν = κακός)
κακοί
f δοκοῦντες (< δοκέω - ῶ = νομίζω, δίνω την
που δίναμε εντύπωση
εντύπωση)
f ἐδρῶμεν (< δράω - δρῶ = κάνω, προξενώ)
κάναμε
f ἐπέταξε (< ἐπιτάσσω = διατάζω, ορίζω)
όρισε
f ἑκάστῳ =
για τον καθένα
f γεννηθέντι (< γεννῶμαι = γεννιέμαι)
όταν γεννήθηκε
f τά πρακτέα =
αυτά που πρέπει να γίνουν
f ἀναγκασθείς (< ἀναγκάζομαι) =
επειδή αναγκάστηκε
f φονεύσαι τινά (< φονεύω = σκοτώνω)
να σκοτώσει κάποιον
f οὐ δυνάμενος ἀντιλέγειν (< αντιλέγω =
επειδή δεν μπορούσε να διαφωνήσει
διαφωνώ)
f οἷον =
για παράδειγμα
f δορυφόρος =
σωματοφύλακας
f πεισθείς (< πείθομαι = υπακούω)
υπακούοντας
f τίνα αἰτιάσῃ (< αἰτιάομαι - αἰτιῶμαι = κατη-
ποιον θα κατηγορήσεις
γορώ) =
f δῆλον =
φανερά
f ὑπηρετεῖ γάρ ὄργανον ὄν =
γιατί ως όργανο εκτελεί
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
f πρός τόν θυμόν τῷ πρώτῳ παρασχόντι
τήν αἰτίαν=
6
τη θέληση του πρωταίτιου
f κολάζων (< κολάζω = τιμωρώ) =
που τιμωρείς
f γενομένους ὑπηρέτας =
που ήμαστε υπηρέτες
f προσέταττεν (< προστάττω = διατάζω, ορί-
διέταζε, όριζε
ζω) =
f οὐ εἰπεῖν ἔχοι τις =
δε θα μπορούσε να πει κάποιος
f ὡς ἀντιλέγειν δυνατόν ἦν =
ότι ήταν δυνατό να διαφωνήσουμε σε εντολές
f τοῖς προστεταγμένοις (< προστάττο-
που έπρεπε κατ’ ανάγκη να εκτελεστούν
μαι=εκτελώ) μετά πάσης ἀνάγκης =
f ἴδοις ἄν (< ὁρῶ = βλέπω)
θα μπορούσες να δεις
f οὐ κατά λόγον =
παράλογα
f ἀπόλυσον (< ἀπολύω = ελευθερώνω) =
ελευθέρωση
f μηκέτι κολαζέσθω (< κολάζομαι = τιμωρούμαι) =
ας μην τιμωρείται πια
f ὅρα (< ὁράω - ὁρῶ = βλέπω, προσέχω, παρατηρώ) =
f ἐρωτᾶν = (ἐρωτάω-ῶ = ρωτώ)
πρόσεξε
να ρωτούν
Προσέξτε! Στη 10η Ενότητα (β΄μέρος) στη σελίδα 36 υπάρχει η διαχρονική πορεία της γλώσσας. ∆ίνονται οι σημαντικότερες λέξεις του κειμένου και καταδεικνύεται η πορεία τους μέσα στο
χρόνο από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Καλό θα ήταν ν’ ασχοληθείτε όλοι μ’ αυτό το σημαντικό κεφάλαιο, γιατί στοχεύει στην καλύτερη κατανοήση των αρχαίων ελληνικών λέξεων, καθώς και στον εμπλουτισμό του λεξιλογίου σας στο νεοελληνικό λόγο, με την παράθεση ομόρριζων νεοελληνικών λέξεων, που όπως θα διαπιστώσετε είναι άμεσα συνδεδεμένος με τον αρχαίο ελληνικό λόγο.
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
7
Ο Σώστρατος προσπαθεί να πείσει το Μίνωα να μην τον τιμωρήσει, διατυπώνοντας την άποψη ότι αυτός δεν έφταιγε για
τις παρανομίες που διέπραξε, αφού οι πράξεις μας (καλές ή
κακές) είναι από την ώρα που γεννιόμαστε προκαθορισμένες
από τη Μοίρα και συγκεκριμένα την Κλωθώ. Χρησιμοποιεί
μάλιστα δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα, το ένα αναφέρεται στο δήμιο που αναγκάζεται να σκοτώσει κάποιον εκτελώντας την απόφαση του δικαστή και το άλλο στο σωματοφύλακα που και αυτός αναγκάζεται να σκοτώσει κάποιον όταν τον
διατάξει ο τύραννος.
Ο Μίνωας αναγνωρίζει ότι ο πραγματικός υπαίτιος του
φόνου σ’ αυτές τις περιπτώσεις είναι ο δικαστής και ο τύραννος, αφού ο δήμιος και ο σωματοφύλακας εκτελούν εντολές
των ανωτέρων τους και δεν μπορούν να ενεργήσουν διαφορετικά.
Ο Σώστρατος, λοιπόν, εκμεταλλεύεται την ευκαιρία και
παρουσιάζει και αυτός ότι υπαίτιος για τις παράνομες πράξεις που διέπραξε δεν είναι ο ίδιος αλλά η Μοίρα, αφού αυτά
καθόρισε να εκτελεστούν την ώρα της γέννησής του.
Ο Μίνωας αποδέχεται τελικά τον ισχυρισμό του Σώστρατου και τον ελευθερώνει, συμβουλεύοντάς τον να μην πει τίποτα για την αθώωσή του στους άλλους νεκρούς και τον ρωτούν τα ίδια.
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
8
Ο δικαστής του Κάτω Κόσμου Μίνωας ελέγχει το ληστή Σώστρατο για τις αμαρτίες που διέπραξε όσο ζούσε. Ο Σώστρατος όμως κατορθώνει να τον πείσει χρησιμοποιώντας το παράδειγμα του δήμιου και του σωματοφύλακα που εκτελώντας εντολές, ο ένας του δικαστή και ο άλλος του τύραννου δεν ευθύνονται οι ίδιοι για τους φόνους που διαπράττουν αλλά αυτοί
που τους διατάζουν (δικαστής, τύραννος). Ισχυρίζεται λοιπόν
ότι οι αμαρτίες που έκανε ήταν προκαθορισμένες από τη Μοίρα, επομένως εκείνος δεν ευθύνεται γιατί δεν μπορούσε να
αποφύγει τη διάπραξή τους.
Τ
Ο ρόλος της μοίρας στην ανθρώπινη ζωή και η ευθύνη του ανθρώπου για τις πράξεις του.
Προσέξτε! Μέσα από το συγκεκριμένο διάλογο ο Λουκιανός πετυχαίνει να σατιρίσει το
παράλογο τέτοιων επιχειρημάτων, που συχνά χρησιμοποιούσαν οι σοφιστές, και κατ’ επέκταση το σοφιστικό κίνημα.
Σημείωση: c σοφιστές: Έλληνες φιλόσοφοι και στοχαστές που δίδασκαν στην αρχαία
Αθήνα τον 5ο αιώνα π.Χ. ∆ίδασκαν έναντι πολύ υψηλής αμοιβής μαθήματα γλώσσας, ρητορική, μαθηματικά και την τέχνη της πολιτικής.
ΟΙ σοφιστές στόχευαν στη δόξα και τον πλούτο και ανταγωνίζονταν μεταξύ τους ποιος
θ’ αποκτήσει περισσότερους μαθητές, δηλαδή πελάτες. Χρησιμοποιούσαν συλλογισμούς
σκόπιμα λαθεμένους όπου με βάση τη λογική επιχειρηματολογία αποδείκνυαν ότι δεν υπάρχει μία αντικειμενική αλήθεια αλλά πολλές ¨υποκειμενικές αλήθειες¨. Με την ευφράδεια, λοιπόν, την έξυπνη επιχειρηματολογία, τη σωστή και ζυγισμένη δομή του λόγου, χάριζαν στους μαθητές τους νίκες στα δικαστήρια και στο δήμο.
Σπουδαίοι σοφιστές υπήρξαν ο Πρωταγόρας, Πρόδικος, ο Γοργίας, Λουκιανός κ.ά.
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
9
Σοφιστές
Τα δύο κείμενα της 10ης ενότητας (και το παράλληλο κείμενο) είναι αποσπάσματα από το
έργο του Λουκιανού ¨Νεκρικοί διάλογοι¨.
Λουκιανός: Σοφιστής και συγγραφέας (120 - 200 μ.Χ.)
Γεννήθηκε από Σύρους γονείς, στα Σαμόσατα της Ασσυρίας (αρχαία
ασιατική χώρα). Εξαιτίας της οικονομικής ανέχειας της οικογένειάς
του διέκοψε τις σπουδές του και ασχολήθηκε με τη μαρμαρογλυπτική την οποία όμως γρήγορα εγκατέλειψε. Έμαθε ελληνικά και ρητορική. Αφού έκαν αρκετές περιοδείες στην Ασία και στην Ευρώπη προκειμένου ν’ αποκτήσει
χρήματα, διδάσκοντας και εκφωνώντας ρητορικούς λόγους, οτ 165 μ.Χ. εγκαταστάθηκε για
είκοσι χρόνια στην Αθήνα. Προς το τέλος της ζωής τους ανέλαβε ανώτερη δικαστική θέση
στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, διορισμένος εκεί απ΄ το ρωμαίο αυτοκράτορα Σέβηρο.
Έργα:
Τα έργα του είναι περισσότερα διαλογικά (φιλοσοφικοί, νεκρικοί, ενάξιοι, θεών διάλογοι κ.ά.),
επιστολές, μυθιστορήματα κ.ά. ΟΙ διάλοιγοι του χαρακτηρίζονται και από σατιρική διάθεση,
εμπαίζει και χλευάζει πρόσωπα και καταστάσει όχι μόνο για να προκαλέσει το γέλιο αλλά και
να διδάξει επιδεικνύοντας έτσι την ομορφιά του ελληνικού πνεύματος. Αν και ήταν Σύρος
κατόρθωσε να γράψει όπως οι καλύτεροι Έλληνες αττικοί πεζογράφοι. Η γλώσσα του είναι η
καθαρεύουσα ελληνική της εποχής του. Το ύφος των έργων του χαρακτηρίζεται από σαφήνεια και κομψότητα. Η επίδραση του έργου του στους σύγχρονους του, στους Βυζαντινούς
και στους ∆υτικοευρπωπαίους ήταν μεγάλη, γι’ αυτό υπήρξαν πολλοί μιμητές και έγιναν και
πολλές μεφράσεις.
ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙ
ΚΕΣ ΠΑΡΑΤ
ΗΡΗΣΕΙΣ
1.
Μίνωας:
Υπήρξε γνωστός βασιλιάς της Κρήτης, από τον οποίο πήρε
το όνομά του ο λαμπρός κρητικός πολιτισμός της Εποχής
του Χαλκού. Ήταν γιος του ∆ία και της Ευρώπης, αδερφός
του Ραδάμανθυ και του Σαρπηδόνα, πατέρας εννέα παιδιών
από την Πασιφάη. Ο ίδιος ο ∆ίας του δίδαξε την τέχνη να
κυβερνά τους ανθρώπους και μέσω του Μίνωα έδωσε τους
πρώτους νόμους στους ανθρώπους. Ο Όμηρος παρουσιάζει
το Μίνωα ως δικαστή των σκιών μαζί με τον αδερφό του
Ραδάμανθυ και τον Αιακό.
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
10
2.
Μοίρες:
Οι Μοίρες ήταν χαρακτήρες της ελληνικής μυθολογίας.
Οι Μοίρες παριστάνονταν, συνήθως, ως τρεις γυναικείες
μορφές. Ήταν τρεις, η Κλωθώ, η Λάχεση και η Άτροπος, και
οι αρχαίοι τις φαντάζονταν σαν τρεις γυναίκες που κλώθουν τα νήματα της ζωής των ανθρώπων. Η Κλωθώ έγνεθε
το νήμα της ζωής, η Λάχεση μοίραζε τους κλήρους με το τι
ήταν γραφτό να λάχει στον καθένα, ενώ η Άτροπος έκοβε
το νήμα της ζωής. Η λέξη "μοίρα" παράγεται από το ρήμα
"μοιράζω" και αντικατοπτρίζει την αντίληψη των αρχαίων
Ελλήνων σχετικά με το τυχαίο και το ασήμαντο τόσο της
ανθρώπινης ζωής όσο και της ευτυχίας ή δυστυχίας του
κάθε ανθρώπου κατά τη διάρκειά της.
ΕΡ ΜΗ ΝΕ Υ
ΤΙΚΕ
Σ ΠΑ
ΡΑΤ
Η ΡΗ ΣΕΙΣ
Ναι, τῇ Κλωθοῖ ἥ…τά
πρακτέα:
Προβάλλεται η άποψη που ίσχυε στην αρχαιότητα και επιβιώνει ακόμα και σήμερα μας σχετικά με το ρόλο που διαδραματίζει η μοίρα
στην ανθρώπινη ζωή. Η Μοίρα παρουσιάζεται ως ο παράγοντας
που καθορίζει οτιδήποτε και αν συμβεί στη ζωή του ανθρώπου
από τη στιγμή της γέννησής του μέχρι το θάνατό του.
ὁρᾷς πῶς ἄδικα ποιεῖς
κολάζων
…
προστε-
ταγμένοις:
Ο Σώστρατος αποδίδει τις εγκληματικές πράξεις του στη Μοίρα και
αμφισβητεί άμεσα και απερίφραστα την απόφαση του δικαστή
Μίνωα, που λέει ότι άδικα τον κατηγορεί για πράξεις που δεν ευθύνεται αυτός αλλά η Μοίρα η οποία κατά τη στιγμή της γέννησής του
καθὀρισε τι θα του συμβεί στη ζωή. Επομένως αυτός, δηλαδή ο Σώστρατος, ήταν απλώς το εκτελεστικό όργανο αυτών που αποφάσισε η Μοίρα.
ὅρα δέ μή καί …ἐρωτᾶν
διδάξῃς:
Ο Μίνωας αθωώνει το ληστή χωρίς ιδιαίτερη σκέψη, δείχνοντας
ενδιαφέρον μόνο για την προοπτική να παρασυρθούν και άλλοι
νεκροί από την περίπτωση του Σώστρατου και ζητήσουν και εκείνοι
να αθωωθούν. Ο ακριβοδίκαιος Μίνωας λοιπόν απομυθοποιείται
πλήρως.
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
11
του βιβλίου
Ερωτήσεις
1.
Να διατυπώσετε με δικά σας λόγια το συλλογισμό με τον οποίο ο Σώστρατος αποποιείται την ευθύνη για τις εγκληματικές πράξεις του. Να
σχολιάσετε την επιχειρηματολογία του.
Απάντηση
Ο Σώστρατος υποστηρίζει ότι ο ίδιος, όπως και όλοι γενικά οι άνθρωποι, διέπραξε
εγκληματικές πράξεις, υπακούοντας στις εντολές της Μοίρας, η οποία δηλαδή είχε
προδιαγράψει τη ζωή και τις ενέργειές του. Επομένως, αυτός δεν ευθύνεται για τις
πράξεις του και γι' αυτό δε θα πρέπει και να τιμωρηθεί. Ο συλλογισμός του ληστή
Σώστρατου δεν είναι λογικός, αλλά χαρακτηρίζεται από κενά και αντιφάσεις. Ωστόσο, κατορθώνει να πείσει το δικαστή Μίνωα και να κερδίσει την αθώωσή του.
2.
Πώς αντιδρά ο σοφός κριτής Μίνωας στην επιχειρηματολογία του Σώστρατου;
Απάντηση
Ο σοφός κριτής Μίνωας παρασύρεται από την επιχειρηματολογία του Σώστρατου,
δεν καταλαβαίνει τα λογικά σφάλματα που αυτή περιέχει και στο τέλος του διαλόγου συμφωνεί με την άποψη του ληστή. Μην μπορώντας να απαντήσει με διαφορετικό τρόπο στις ρητορικές ερωτήσειςc του Σώστρατου, δέχεται ως λογικά όσα λέει,
πείθεται για την αθωότητά του και έτσι αποφασίζει να μην τον τιμωρήσει και διατάζει τον Ερμή να τον ελευθερώσει.
c ρητορική ερώτηση = η ερώτηση που εμπεριέχει την απάντηση. η ερώτηση αυτή διατυπώνεται ως σχήμα λόγου περισσότερο και η απάντησή της θεωρείται αυτονόητη ή περιττή, π.χ. είναι αλήθεια ότι τα λουλούδια ανθίζουν την άνοιξη; (η απάντηση εννοείται ότι είναι ναι ή θα μπορούσε να είναι και όχι).
3.
Στην εισαγωγή του κειμένου της Ενότητας διαβάζουμε: « Ο Λουκιανός…αμφισβητεί τις αυθεντίες, ειρωνεύεται τη ματαιοδοξία των ανθρώπων, τα σύμβολα και τις ξεπερασμένες ιδέες» . Ποιες από τις παρατηρήσεις αυτές επιβεβαιώνονται από το κείμενο που μόλις μελετήσατε;
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
12
Απάντηση
Η αμφισβήτηση αυθεντιώνc και ξεπερασμένων ιδεών είναι εμφανής στο διάλογο ανάμεσα στο Σώστρατο και τον κριτή Μίνωα. Ο πρώτος δεν παραδέχεται αλλά
αμφισβητεί την κρίση του Μίνωα, επικρίνοντας μάλιστα την απόφασή του να τον
τιμωρήσει για τις πράξεις του. Εναντιώνεται λοιπόν στη γνώμη του δικαστή του Κάτω Κόσμου Μίνωα, ο οποίος θεωρούνταν από όλους ακριβοδίκαιος, ασκώντας του
έντονη κριτική σχετικά με το αλάνθαστο των αποφάσεών του. Με λίγα λόγια, ο Σώστρατος λειτουργεί όπως οι σοφιστές εκείνης της περιόδου, οι οποίοι αμφισβητούσαν τα καθιερωμένα. Μια σταθερή αξία –ο Μίνωας- κρίνεται και αμφισβητείται, με
αποτέλεσμα να φαίνεται ότι οι αποφάσεις του δεν ήταν πάντα σωστές και τελικά να
απομυθοποιείται.
c αυθεντία = πρόσωπο που η γνώμη του είναι αδιαμφισβήτητη και οι απόψεις του έχουν εύρος και δεν μπορούν ν’ αμφισβητηθούν από κανέναν.
4.
Η αντίληψη πως οι ανθρώπινες πράξεις είναι προδιαγεγραμμένες από τη
μοίρα επιβιώνει ως τις μέρες μας. Πώς εξηγείται, κατά την άποψή σας,
αυτό;
Απάντηση
Ήταν και συνεχίζει να είναι γνωστή ως τις μέρες μας η άποψη ότι οι πράξεις στις
οποίες προβαίνουν οι άνθρωποι είναι καθορισμένες από μια δύναμη ανώτερη από τους
ίδιους, που αποκαλείται Μοίρα. Η θέση αυτή επιβιώνει και σήμερα, εξαιτίας κυρίως των
ακόλουθων λόγων:
9
Η έλλειψη παιδείας και κριτικής ικανότητας. Εξακολουθούν να υπάρχουν ακόμα
και στις μέρες μας άνθρωποι με ελλιπή εκπαίδευση, οι οποίοι μένουν προσκολλημένοι σε παραδομένες απόψεις, αφού δεν μπορούν να αξιολογήσουν σωστά και
να υιοθετήσουν καθετί νέο.
9
Το ανεξήγητο κάποιων δυσάρεστων κυρίως γεγονότων, τα οποία δεν είναι
δυνατό να εξηγηθούν με βάση τη λογική (για παράδειγμα, ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου).
9
Η αδυναμία του χαρακτήρα, η έλλειψη ικανοτήτων που θα μπορούσαν να βοηθήσουν τον άνθρωπο στην αντιμετώπιση των δυσκολιών της ζωής. Όσοι δεν έχουν τη δυνατότητα να βελτιώσουν τη ζωή τους, επιρρίπτουν την ευθύνη στη
μοίρα, το πεπρωμένο, αποποιούμενοι τις προσωπικές τους ευθύνες.
Έτσι, υπάρχει και στις μέρες μας η μοιρολατρική προσέγγιση της ανθρώπινης ζωής,
που προβάλλει το πεπρωμένο ως τον καθοριστικό παράγοντα των πράξεων και των
εξελίξεων.
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
13
εκτός βιβλίου
Ερωτήσεις
1.
Να αναδιηγηθείτε με δικά σας λόγια το περιεχόμενο του διαλόγου ανάμεσα στο δικαστή Μίνωα και το ληστή Σώστρατο.
Απάντηση
Ο ληστής Σώστρατος, ο οποίος είχε διαπράξει εγκληματικές πράξεις όσο ζούσε,
βρίσκεται πια στον Κάτω Κόσμο και συζητά με το δικαστή Μίνωα. Προσπαθεί να τον
πείσει για το άδικο της τιμωρίας του, προβάλλοντας ως υπεύθυνη για τις δικές του
πράξεις τη μοίρα. Ο Μίνωας συμφωνεί ότι η μοίρα είναι αυτή που καθορίζει τη ζωή
κάθε ανθρώπου και τελικά αθωώνει το Σώστρατο.
2.
Να ετυμολογήσετε τη λέξη « μοῖρα» και να αναφέρετε επιγραμματικά το
ρόλο της κάθε Μοίρας κατά την αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων.
Απάντηση
Η λέξη «μοῖρα» σχετίζεται ετυμολογικά με το ρήμα «μοιράζω» (αρχαίο ρήμα: μείρομαι) και σημαίνει το μερίδιο, το κομμάτι που παίρνει ο καθένας από τη μοιρασιά
ενός όλου.
Οι Μοίρες στην αρχαία Ελλάδα
Σύμφωνα με την άποψη των αρχαίων Ελλήνων οι Μοίρες ήταν τρεις θεές, μάλλον κόρες του ∆ία και της Θέμιδας: η Κλωθώ (ρήμα: ¨κλώθω¨ = γνέθω) γνέθει το νήμα
της ζωής του ανθρώπου, η Λάχεσις (ρήμα: ¨λαγχάνω¨ = παίρνω το μερίδιο που μου
ανήκει, κληρονομώ) μοιράζει τους κλήρους που αναλογούν στον κάθε άνθρωπο και
η Άτροπος [επίθετο: ¨ἄτροπος¨ ἀ (στερητικό) + τροπ < από το ρήμα τρέπω = αυτό
που δεν μπορεί να αλλάξει)] κόβει το νήμα της ζωής.
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
14
Στο κείμενο συναντήσαμε τον τύπο:
απλά
Αρχαία Ελληνική
Αρχαία /Νέα Ελληνική
Νέα Ελληνική
βιοτεύω [= ζω]
βιῶ (-ώνω)
βίωμα
ἡ βιοτή
ἡ βίωσις (-η)
βιωματικός
ὁ βίοτος [= η ζωή]
βιοτικός
βιωματικότητα
βιωτός [= αυτός τον ο-
βιώσιμος
βιωσιμότητα
ὁ βιοδότης
ἡ βιογραφία
βιογένεση
ἀναβιώσκω, -ομαι
βιολόγος [= (α.ε.) ηθοποιός, μίμος,
βιοηθική
(ν.ε.) επιστήμονας που ασχολείται
βιοθεωρία
ποίο αξίζει να ζήσει κάποιος]
[=
σύνθετα
Ομόρριζα
τῷ βίῳ: δοτική ενικού, γένους αρσενικού, του ουσιαστικού της β΄ κλίσης: ὁ βίος.
επαναφέρω
κάποιον
στη ζωή]
με τη βιολογία]
συμβιοτεύω
βιομήχανος [= (α.ε.) ευφυής, (ν.ε.) ο
Πολύβιος
ιδιοκτήτης εργοστασίου]
ἀβίωτος
αἰωνόβιος
ἀμφίβιος
ἀναβιῶ (-ώνω)
διαβιῶ (-ώνω)
βιοτέχνης
βιότοπος
βιοψία
βιοπάλη
βιοπορισμός
αερόβιος
[=
αυτός
που χρειάζεται οξυγόνο για να ζήσει]
ἡ διαβίωσις (-η)
αντιβίωση
ἐπιβιῶ (-ώνω)
αντιβιοτικό
ἡ ἐπιβίωσις (-η)
αυτοβιογραφία
συμβιῶ (-ώνω)
ισόβιος
ἡ συμβίωσις (-η)
κοινόβιο
βραχύβιος
λαθρόβιος
ἔμβιος
ορεσίβιος [= ορεινός]
ἡμερόβιος [= για ζώα που ενεργο-
σωσίβιο
ποιούνται στη διάρκεια της ημέρας]
μακρόβιος
σύμβιος (ν.ε. η συμβία)
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
15
Σημασία των λέξεων του παραπάνω λεξιλογικού πίνακα
Αρχαία Ελληνική
βιοτεύω =
ζω
ἡ βιοτή =
η ζωή, ο βίος και οι ανάγκες της ζωής
ὁ βίοτος =
η ζωή
βιωτός, -ή, -όν =
αυτός που μπορεί ή αξίζει κάποιος να τον ζήσει
Προσέξτε! ὁ βιωτός -ή -όν είναι ρηματικό επίθετο (έχει κατάληξη -τος) και σημαίνει αυτόν που μπορεί ή
που αξίζει να πάθει αυτό που σημαίνει το ρήμα.
ὁ βιοδότης [(<βίος + δίδωμι =
αυτός που δίνει ζωή ή τροφή
δίνω)
άναβιώσκω, -ομαι [(< ἀνά (=
ξανά)+ βιώσκομαι) < βίος]
επαναφέρω κάποιον στη ζωή, αναζωοποιώ
συμβιοτεύω [(< σύν (=μαζί) +
(βιοτεύω = ζώ)]
συζώ
Πολύβιος (< πολύς + βίος) =
= ο Πολύβιος, Έλληνας ιστορικός (203 π.Χ. - 120 π.Χ.)
Αρχαία /Νέα Ελληνική
βιῶ (ν.ε. βιώνω) =
(α.ε.) ζω, περνώ τη ζωή μου, πορίζομαι τα αναγκαία για τη ζωή
// (ν.ε.) ζω με έντονο και ενσυνείδητο τρόπο (καταστάσεις ή
γεγονότα) (π.χ. «Αυτές τις καταστάσεις που περιγράφουμε δεν
τις φανταστήκαμε, αλλά τις βιώσαμε»).
ἡ βίωσις =
(α.ε και ν.ε) ο τρόπος με τον οποίο βιώνει κανείς κάτι (π.χ. «Η
βίωση του χαμού των γονιών του, άλλαξε το χαρακτήρα του»).
α.ε. κατάλληλος για τη ζωή
βιοτικός, -ή, -όν =
ν.ε. αυτός που έχει σχέση με τη ζωή και πιο ειδικά με τις υλικές
ανάγκες της ζωής
βιοτικά =
τα υλικά αγαθά που είναι απαραίτητα για τη ζωή (π.χ. ¨το βιοτικό επίπεδο¨)
βιώσιμος - η - ον
(α.ε) αυτός που μπορεί να ζήσει // (ν.ε.) αυτός που έχει τη δυνατότητα να επιζήσει ή αυτός που μπορεί να συνεχίσει να υπάρχει σε καλή κατάσταση (π.χ. «Η κυβέρνηση αποφάσισε την
ενίσχυση των βιώσιμων επιχειρήσεων»).
ἡ βιογραφία (< βίος + γράφω)
=
(α.ε και ν.ε.) η εξιστόρηση της ζωής και του έργου ενός προσώπου.
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
βιολόγος =
16
(α.ε.) ηθοποιός, μίμος // (ν.ε.) επιστήμονας που ασχολείται με
τη βιολογία.
Προσέξτε! Το αρχαίο ουσιαστικό βιολογία σχετίζεται με την ηθοποιία και συγκεκριμένα με την κωμική ηθογραφία, στα νέα ελληνικά η βιολογία σχετίζεται με το φαινόμενο της ζωής.
βιομήχανος =
(α.ε.) ευφυής // (ν.ε.) ιδιοκτήτης εργοστασίου.
ἀβίωτος, -ος, -ον =
(α.ε. και ν.ε) αφόρητος, ανυπόφορος.
Προσέξτε! Το ¨ἀβίωτος¨ είναι ρηματικό επίθετο και επειδή είναι σύνθετο [α στερητικό (= χωρίς) + βιωτός] στο
αρσενικό και το θηλυκό γένος έχει την ίδια κατάληξη
αἰωνόβιος, -ος, -ον =
(α.ε. και ν.ε.) αυτός που έχει ξεπεράσει τα 100 χρόνια ζωής,
μακρόβιος (π.χ. «Ο παππούς του είναι πλέον αιωνόβιος, αφού
συμπλήρωσε εκατό χρόνια ζωής»).
ἀμφίβιος =
(α.ε. και ν.ε.) ζώο που ζει και στο νερό και στην ξηρά (π.χ. «Ο
βάτραχος και η σαλαμάνδρα ανήκουν στην κατηγορία των
αμφίβιων ζώων»).
ἀναβιῶ [(ανά (= ξανά) + βιῶ (=
(α.ε. και ν.ε.) επαναφέρω στη ζωή, ξαναζωντανεύω (π.χ. «Ο πο-
ζω)] (ν.ε. αναβιώνω)=
λιτιστικός σύλλογος της περιοχής αναβίωσε παλιά έθιμα»).
ἡ ἀναβίωσις (ν.ε. αναβίωση) =
(α.ε. και ν.ε.) η επαναφορά στη ζωή, το να αρχίσει κάτι να υπάρχει ξανά (π.χ. «Η αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων πραγματοποιήθηκε από τον Πιερ ντε Κουμπερτέν»).
ἀποβιῶ (ν.ε. αποβιώνω) =
(α.ε. και ν.ε.) φεύγω από τη ζωή, πεθαίνω.
διαβιῶ (ν.ε. διαβιώνω) =
(α.ε. και ν.ε.) περνώ τη ζωή μου.
ἡ διαβίωσις (ν.ε. η διαβίωση) =
(α.ε. και ν.ε.) ο συγκεκριμένος τρόπος ζωής.
ἐπιβιῶ (ν.ε. επιβιώνω) =
(α.ε. και ν.ε.) καταφέρνω να διατηρούμαι στη ζωή, διαφεύγω
θανάσιμο κίνδυνο (π.χ. «Αγωνιζόταν σκληρά για να επιβιώσει ο
ίδιος και η οικογένειά του»).
ἡ ἐπιβίωσις (ν.ε. επιβίωση) =
(α.ε. και ν.ε.) το να επιβιώνει κανείς.
συμβιῶ (ν.ε. συμβιώνω) =
(α.ε. και ν.ε.) ζω στον ίδιο χώρο με άλλον (π.χ. «∆εν μπορούν
να συμβιώσουν αρμονικά εξαιτίας των τεράστιων διαφορών
τους»).
ἡ συμβίωσις (ν.ε. η συμβίωση)=
(α.ε. και ν.ε.) η ζωή μαζί με κάποιον άλλο στον ίδιο χώρο .
βραχύβιος, -ος, -ον ( ν.ε βρα-
(α.ε. και ν.ε.) αυτός που έχει σύντομη ζωή ή σύντομη διάρκεια
χύβιος -α -ο)=
(π.χ. «Τελικά η συμφωνία αποδείχτηκε βραχύβια»).
ἔμβιος, -ος, -ον (<ἐν + βίος ν.ε
(α.ε. και ν.ε.) αυτός που έχει ζωή (π.χ. «έμβια όντα»).
έμβιος -α -ο)
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
17
ἡμερόβιος, -ος, -ον (ν.ε ημε-
(α.ε. και ν.ε.) (για ζώα) αυτός που ενεργοποιείται κατά τη διάρ-
ρόβιος -α -ο) =
κεια της μέρας.
μακρόβιος, -ος, -ον (ν.ε μα-
(α.ε. και ν.ε.) αυτός που ζει πολλά χρόνια.
κρόβιος -α -ο) =
σύμβιος (ν.ε. η συμβία) =
(α.ε.) σύντροφος // (ν.ε.) η σύζυγος.
Νέα Ελληνική
βίωμα =
βαθιά και άμεση εμπειρία που αποκτά κάποιος ζώντας κάτι προσωπικά
(π.χ. «Τα τραυματικά βιώματα της παιδικής ηλικίας επηρέασαν τη διαμόρφωση του χαρακτήρα του»).
βιωματικός =
αυτός που αναφέρεται στα βιώματα ή σχετίζεται με αυτά (π.χ. Τα έργα
του Βιζυηνού έχουν βιωματικό χαρακτήρα).
βιωσιμότητα =
η πιθανότητα, η δυνατότητα κάποιου να επιβιώσει (π.χ. «Η βιωσιμότητα
της επιχείρησης είναι αμφίβολη εξαιτίας των τεράστιων εξόδων).
βιογένεση =
βιολογική θεωρία σύμφωνα με την οποία οι ζωντανοί οργανισμοί γεννιούνται ή προέρχονται μόνο από όμοιούς τους.
βιοηθική =
η μελέτη των ηθικών προβλημάτων που γεννά η σύγχρονη τεχνολογία, η ιατρική και η γενετική και κυρίως η ανθρώπινη παρέμβαση στη βιολογική διαδικασία.
βιοθεωρία =
η θεωρία για τη ζωή (π.χ. «Έχει αναπτύξει μια ιδιότυπη βιοθεωρία»).
βιοτέχνης =
ο ιδιοκτήτης βιοτεχνίας.
βιότοπος =
ο φυσικός χώρος που προσφέρει σε ορισμένο σύνολο ζώων ή φυτών
σχετικά σταθερούς όρους διαβίωσης (π.χ. «Το δάσος της ∆αδιάς αποτελεί σημαντικό βιότοπο»).
βιοψία =
μικροσκοπική εξέταση τμήματος ιστού που έχει αφαιρεθεί από το σώμα
ζωντανού οργανισμού (π.χ. «Για τη διάγνωση της ασθένειας χρειάστηκε
βιοψία»).
βιοπάλη =
η εργασία, ο μόχθος, ο αγώνας των φτωχών εργαζομένων για την
επιβίωσή τους (π.χ. «Μπήκε και ο ίδιος στη βιοπάλη μετά το χαμό του
πατέρα του»).
βιοπορισμός =
η εξασφάλιση των υλικών μέσων επιβίωσης ιδιαίτερα μέσω της προσωπικής εργασίας (π.χ. «Ασχολείται με το ποδόσφαιρο ερασιτεχνικά και
όχι για βιοπορισμό»).
αερόβιος =
για οργανισμό που ζει και αναπτύσσεται σε περιβάλλον στο οποίο υπάρχει ελεύθερο οξυγόνο.
αντιβίωση =
(φυσιολ.) το φαινόμενο κατά το οποίο ένας οργανισμός βλάπτει άλλον
εκκρίνοντας ορισμένη τοξική ουσία // (ιατρ.) η καταπολέμηση βλαβερών μικροβίων με χρήση αντιβιοτικών, το σχετικό φάρμακο (π.χ. «Για
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
18
την αποφυγή μόλυνσης ο γιατρός του χορήγησε αντιβίωση»).
αντιβιοτικό =
κάθε φάρμακο με αντιβιοτικές ιδιότητες.
αυτοβιογραφία =
το αφηγηματικό κείμενο που έχει ως κύριο θέμα την εξιστόρηση της
ζωής του ίδιου του συγγραφέα.
ισόβιος =
αυτός που διαρκεί, υπάρχει ή γίνεται, για όσο διαρκεί η ζωή κάποιου //
αυτός που διατηρεί μια θέση, ένα αξίωμα κ.τ.λ. για όλη τη ζωή (π.χ. «Το
δικαστήριο μετέτρεψε τη θανατική ποινή σε ισόβια κάθειρξη»).
κοινόβιο =
μορφή οργάνωσης της μοναστικής ζωής, σύμφωνα με την οποία οι μοναχοί σιτίζονται σε κοινή τράπεζα, δεν έχουν δικά τους χρήματα, δεν
πληρώνονται για τα διακονήματά τους // μορφή κοινής συμβίωσης
καθώς και ο αντίστοιχος χώρος (π.χ. «ζουν σε κοινόβιο»).
λαθρόβιος =
αυτός που ζει και κινείται κρυφά, διαφεύγοντας την κοινή προσοχή //
(για έντυπο) που έχει ελάχιστη κυκλοφορία και αδιαφανείς πόρους.
ορεσίβιος =
αυτός που ζει σε ορεινή περιοχή, βουνίσιος.
σωσίβιο =
συσκευή από αδιάβροχο υλικό που έχει την ιδιότητα να επιπλέει // για
κάτι ή κάποιον που μπορεί να δώσει τη σωτήρια λύση σε μια δύσκολη
περίσταση // (ειρωνικά) συσσώρευση λίπους γύρω από τη μέση του
αντρικού σώματος.
του βιβλίου
Ασκήσεις
1.
Για τις λέξεις που δίνονται να γράψετε από μία τουλάχιστον λέξη (ουσιαστικό ή επίθετο) της ν.ε. από την ίδια οικογένεια:
Υπενθύμιση: Σ’ αυτή την άσκηση μας δίνονται λέξεις που έχουν ως πρώτο ή δεύτερο συνθετικό τη λέξη βίος και δηλώνουν ότι έχει σχέση με τη ζωή +
το άλλο συνθετικό με το οποίο σχηματίζουν μια νέα λέξη.
Προσοχή: 1) Ως α΄ συνθετικό βίο-ς (μένει το θέμα αμετάβλητο: βίο - ς) π.χ. βίος +
χημεία Æ βιοχημεία
θέμα
2) ως β΄ συνθετικό αν η σύθετη λέξη είναι επίθετο παραμένει αμετάβλητο, π.χ. αέρας + βίος Æ αερόβιος
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
19
Απάντηση
βιολόγος (ουσιαστικό: α΄ συνθετικό βίος) t βιολογία, βιολογικός
βιολόγος =
επιστήμονας που ασχολείται με τη βιολογία
βιολογία =
η επιστήμη που ερευνά τα κοινά φαινόμενα της οργανικής ζωής
βιολογικός =
αυτός που σχετίζεται με τη βιολογία
μακρόβιος
Απάντηση
μακρόβιος (επίθετο: β΄ συνθετικό βίος)t μακροβιότητα, μακροβιοτική
μακρόβιος =
αυτός που ζει πολλά χρόνια, αυτός που υπάρχει για μεγάλο χρονικό
διάστημα
μακροβιότητα=
η ιδιότητα του μακρόβιου
μακροβιοτική =
σύστημα υγιεινής διατροφής που χαρακτηρίζεται από τη χρήση ειδικών τροφών, ιδίως φυτικών, χωρίς καμία χημική ή γενικά βιομηχανική
επεξεργασία
βιοπορισμός
Απάντηση
βιοπορισμός (ουσιαστικό: α΄ συνθετικό βίος)t βιοποριστικός
βιοπορισμός =
η εξασφάλιση των υλικών μέσων επιβίωσης, ιδιαίτερα μέσω της προσωπικής εργασίας
βιοποριστικός =
αυτός που ανήκει ή αναφέρεται στο βιοπορισμό
βιομήχανος
Απάντηση
βιομήχανος (ουσιαστικό: α΄ συνθετικό βίος)t βιομηχανία, βιομηχανικός
βιομήχανος =
ο ιδιοκτήτης εργοστασίου, εργοστασιάρχης
βιομηχανία =
τομέας της παραγωγής που με τη χρήση εργατικής ή φυσικής δύνα-
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
20
μης και μηχανών κατεργάζεται και μεταποιεί πρώτες ύλες ή βασικά
προϊόντα με στόχο την παραγωγή αγαθών // εργοστάσιο // (μτφ.)
για φορείς ή δραστηριότητες, συνήθως πνευματικού ή καλλιτεχνικού
χαρακτήρα, που χαρακτηρίζονται από τη μαζική και τυποποιημένη παραγωγή σε βάρος της ποιότητας, π.χ. η τηλεόραση είναι μια βιομηχανία παραγωγής ειδώλων
βιομηχανικός=
αυτός που ανήκει ή αναφέρεται στη βιομηχανία ή στο βιομήχανο //
αυτός που παράγεται από τη βιομηχανία // αυτός που παράγεται τυποποιημένος και σε μεγάλες ποσότητες
βιοτέχνης
Απάντηση
βιοτέχνης (ουσιαστικό: α΄ συνθετικό βίος) t βιοτεχνία, βιοτεχνικός
βιοτέχνης =
ο ιδιοκτήτης βιοτεχνίας
βιοτεχνία =
κλάδος της παραγωγής που με τη χρήση εργατικής δύναμης, εργαλείων και απλών μηχανών κατεργάζεται και μεταποιεί πρώτες ύλες με
στόχο την παραγωγή αγαθών
βιοτεχνικός =
αυτός που ανήκει ή αναφέρεται στη βιοτεχνία ή στο βιοτέχνη // αυτός που παράγεται από τη βιοτεχνία
2.
Να συμπληρώσετε τις φράσεις με την κατάλληλη λέξη από το Λεξιλογικό Πίνακα:
α) Μου έκανε το βίο
. Είναι πολύ απαιτητικός εργοδότης.
Απάντηση
Μου έκανε το βίο αβίωτο. Είναι πολύ απαιτητικός εργοδότης.
αβίωτος = αυτός που δεν μπορεί κανείς να τον υποφέρει, να τον ζήσειx κάνω (σε κάποιον) το βίο
αβίωτο = δυσχεραίνω τόσο πολύ τις συνθήκες ζωής κάποιου, ώστε να του είναι πλέον αφόρητη.
β) Κατά τη διάρκεια της εγχείρησης οι γιατροί πήραν ένα δείγμα για
κειμένου να εκτιμήσουν τη φύση του προβλήματος.
, προ-
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
21
Απάντηση
Κατά τη διάρκεια της εγχείρησης οι γιατροί πήραν ένα δείγμα για βιοψία, προκειμένου
να εκτιμήσουν τη φύση του προβλήματος.
βιοψία = μικροσκοπική εξέταση τμήματος ιστού που έχει αφαιρεθεί από το σώμα ζωντανού οργανισμού.
γ) Οι μοναχοί που γνωρίσαμε ζουν σε ένα
στη Μακεδονία.
Απάντηση
Οι μοναχοί που γνωρίσαμε ζουν σε ένα κοινόβιο στη Μακεδονία.
κοινόβιο = μορφή οργάνωσης της μοναστικής ζωής, σύμφωνα με την οποία οι μοναχοί σιτίζονται σε
κοινή τράπεζα, δεν έχουν δικά τους χρήματα, δεν πληρώνονται για τα διακονήματά τους // μορφή
κοινής συμβίωσης, καθώς και ο αντίστοιχος χώρος.
δ. Μόλις εγκατασταθήκαμε στην καμπίνα μας, ο καμαρότος φρόντισε να μας ενημερώσει πού βρίσκονταν τα
μας, για την περίπτωση κινδύνου.
Απάντηση
Μόλις εγκατασταθήκαμε στην καμπίνα μας, ο καμαρότος φρόντισε να μας ενημερώσει
πού βρίσκονταν τα σωσίβιά μας, σε περίπτωση κινδύνου.
σωσίβιο = συσκευή που έχει την ιδιότητα να επιπλέει και χρησιμοποιείται συνήθως από ναυαγούς //
(μτφ.) για κάποιον ή για κάτι που μπορεί να δώσει τη σωτήρια λύση σε μια πολύ δύσκολη περίσταση
// (ειρωνικά) συσσώρευση λίπους γύρω από τη μέση του αντρικού σώματος.
ε. Η
μαζί της είναι πολύ εύκολη. Είναι καλή νοικοκυρά και ζεστός άνθρωπος.
Απάντηση
Η συμβίωση μαζί της είναι πολύ εύκολη. Είναι καλή νοικοκυρά και ζεστός άνθρωπος.
συμβίωση = η ζωή στο ίδιο σπίτι δύο ή περισσότερων ατόμων, που συνήθως συνδέονται με συγγενικούς δεσμούς // συνύπαρξη σε μια οργανωμένη κοινότητα // (βιολ.) συνύπαρξη δύο διαφορετικών ειδών, κατά την οποία ωφελούνται αμοιβαία.
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
στ. Καταδικάστηκε σε
22
κάθειρξη για τα εγκλήματα που διέπραξε.
Απάντηση
Καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη για τα εγκλήματα που διέπραξε.
ισόβιος = αυτός που διαρκεί, υπάρχει ή γίνεται, για όσο διάστημα διαρκεί η ζωή κάποιου // (για πρόσωπα) αυτός που διατηρεί μια ιδιότητα, αξίωμα κ.τ.λ. σε όλη τη ζωή του.
3.
Να εξηγήσετε τη σημασία και τη χρήση των φράσεων που δίνονται.
Συμβουλευτείτε τα λεξικά σας:
βίος και πολιτεία
Απάντηση
βίος και πολιτεία = τίτλος μυθιστορηματικών βιογραφιών // φράση που χρησιμοποιείται για
κάποιον που έζησε πολύπαθη και περιπετειώδη ζωή αλλά και με τη σημασία της ύποπτης ζωής.
φράση
Φαίνεται ήσυχος άνθρωπος, αλλά είναι βίος και πολιτεία.
βίοι παράλληλοι
Απάντηση
βίοι παράλληλοι = τίτλος βιβλίου του Πλούταρχου, στο οποίο αφηγείται συγκριτικά σε ζεύγη
τη ζωή των επιφανών ανδρών (ενός Έλληνα και ενός Ρωμαίου) // για πρόσωπα που ζουν παρόμοιες καταστάσεις ή που έχουν ανάλογη εξέλιξη.
φράση
Η ζωή των δύο φίλων είχε πολλά κοινά σημεία σαν να έζησαν βίους παράλληλους.
ελαφρά βιομηχανία - βαριά βιομηχανία
Απάντηση
ελαφρά βιομηχανία = η βιομηχανία που παράγει προϊόντα τελικής κατανάλωσης (π.χ. ποτά,
υφάσματα, είδη διατροφής).
βαριά βιομηχανία = η βιομηχανία που παράγει προϊόντα που θα χρειαστούν νέα επεξεργασία
ή θα χρησιμοποιηθούν ως υλικά για την εκτέλεση άλλων παραγωγικών διαδικασιών από τις οποίες παράγονται αγαθά, π.χ. των μηχανών.
φράση
y Εργάζεται
χανία.
σε εργοστάσιο παραγωγής υφασμάτων, δηλαδή στην ελαφρά βιομη-
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
23
y Η δουλειά του είναι σκληρή, αφού είναι εργάτης στον τομέα της βαριάς βιομηχανίας, όπου αναλαμβάνουν την κατασκευή των μηχανολογικών εξοπλισμών διάφορων επιχειρήσεων.
βιομηχανική κοινωνία - βιομηχανική ζώνη
Απάντηση
βιομηχανική κοινωνία = η κοινωνία που διαμορφώθηκε μετά τη βιομηχανική επανάσταση.
βιομηχανική ζώνη = περιοχή που ορίζεται από το κράτος για αποκλειστική εγκατάσταση βιομηχανιών.
φράση
y Οι πρώτες βιομηχανικές κοινωνίες σχηματίστηκαν στην Αγγλία
κατά το 18ο
αιώνα.
y ∆εν αγόρασε το ακίνητο που βρισκόταν σε βιομηχανική ζώνη.
Λίγα λόγια για τη βιομηχανική επανάσταση
# Ο όρος χρησιμοποιείται για να περιγράψει τη διαδικασία της μετάβασης από την αγροτική-χειροτεχνική οικονομία σε μια νέα μορφή οικονομικής διαβίωσης, όπου κυριαρχεί η βιομηχανία και η κατασκευή μηχανολογικού εξοπλισμού. Ο όρος «βιομηχανική επανάσταση» καθιερώθηκε από τον Άγγλο ιστορικό Α. Τόυνμπη (Arnold Toynbee), για
να περιγράψει την οικονομική ανάπτυξη της Αγγλίας από το 1760 μέχρι το 1840, που άρχισε μετά την εφεύρεση
της ατμομηχανής (18ος αιώνας) και ολοκληρώθηκε στα μέσα του 19ου αιώνα. Με τον όρο βιομηχανική επανάσταση,
βέβαια, εκτός από αυτή που εκδηλώθηκε στην Αγγλία, εννοούμε και τη δεύτερη βιομηχανική επανάσταση που
συνεχίζεται ακόμα και σήμερα στις προηγμένες και στις λιγότερο προηγμένες χώρες.
βιολογικός καθαρισμός – βιολογικός πόλεμος
Απάντηση
βιολογικός καθαρισμός = η χημική επεξεργασία υγρών αποβλήτων, ώστε να μη ρυπαίνονται οι αποδέκτες των λυμάτων (π.χ. θάλασσες).
βιολογικός πόλεμος = ο πόλεμος που διεξάγεται με βιολογικά όπλα, που προκαλούν
ασθένειες ή θάνατο σε ανθρώπους, ζώα, φυτά.
φράση
y Εξαιτίας της έλλειψης βιολογικού καθαρισμού αρκετές θάλασσες ρυπαίνονται.
y Από τις πιο απάνθρωπες μορφές πολέμου είναι ο βιολογικός.
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
24
Άσκηση
1.
εκτός βιβλίου
Να βρείτε τη σημασία των παρακάτω φράσεων και να τις εντάξετε σε
προτάσεις:
βιολογικός έλεγχος, βιολογικό ρολόι, βιομηχανικά φυτά, βιομηχανική κατασκοπεία.
Απάντηση
βιολογικός έλεγχος = ο έλεγχος του πληθυσμού ενός επιβλαβούς ζωικού ή φυτικού
είδους με βιολογικούς ή άλλους τρόπους (π.χ. τη χρήση ζωντανών οργανισμών εχθρικών προς αυτό).
¬ Υπεύθυνο για το βιολογικό έλεγχο λυμάτων είναι το τμήμα Περιβαλλοντικής Υγιεινής και Υγειονομικού Ελέγχου.
βιολογικό ρολόι = ο εσωτερικός μηχανισμός (ζώου, φυτού, ανθρώπου) με τον οποίο
ρυθμίζεται η κανονικότητα των βιολογικών ρυθμών (π.χ. ο ρυθμός της άνθησης, ο γεννητικός κύκλος, κ.λπ.)
¬ Οι
καθημερινές μεταβολές στη φυσιολογία και στη συμπεριφορά του ανθρώπου
ρυθμίζονται από το βιολογικό εγκεφαλικό ρολόι.
βιομηχανικά φυτά = διαφορετικά είδη φυτών, τα οποία μετά απο επεξεργασία διάφορων μερών τους μετατρέπονται σε προϊόντα απαραίτητα για τη διατροφή ή την ένδυση
του ανθρώπου.
¬ Πολλές περιοχές προωθούν την παραγωγή βιομηχανικών φυτών.
βιομηχανική κατασκοπία = η προσπάθεια μιας βιομηχανικής επιχείρησης να αποσπάσει
με διάφορους τρόπους πληροφορίες για τα προϊόντα μιας ανταγωνίστριας επιχείρησης.
¬ Η συλλογή πληροφοριών με αθέμιτα μέσα ανάμεσα σε ανταγωνιστικές επιχειρήσεις
θεωρείται βιομηχανική κατασκοπία.
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
25
Παιδιά, στο μέρος αυτό - πριν από την επίλυση των επαναληπτικών ασκήσεων - θα κάνουμε επανάληψη των σημαντικότερων ετυμολογικών στοιχείων που διδαχθήκαμε στις
προηγούμενες ενότητες. Μπορείτε, βέβαια, ν’ ανατρέξετε στην αντίστοιχη ενότητα όπου
υπάρχει πληρέστερη ανάλυση των φαινομένων που μας ζητάει η κάθε άσκηση.
Σύνθετη λέξη
α΄ συνθετικό
β΄ συνθετικό
κλιτή λέξη
ουσιαστικό
άκλιτη λέξη
κλιτή λέξη
αχώριστο
μόριο
επίρρημα
ρήμα
ουσιαστικό
επίθετο
πρόθεση
επίθετο
ρήμα
άκλιτη λέξη
επίρρημα
σύνδεσμος
άκλιτο
αριθμητικό
επίθετο
1) α΄ συνθετικό κλιτή λέξη
ουσιαστικό
1) θέμα αμετάβλητο
2) το θέμα αλλάζει
και λήγει σε -ο
3) το θέμα αλλάζει
και λήγει σε -α ή -η
4) το θέμα αμετάβλητο
ή αποβάλλεται το -ατ-
β΄ κλίσης ουσιαστικό
α΄ ή γ΄ κλίσης ουσιαστικό
β΄ ή γ΄ κλίσης ουσιαστικό
ουδέτερο γ΄ κλίσης σε -μα
π.χ. (λόγος + γράφω)
Æ λογογράφος
(ξύλον + κόπτω)
Æ ξυλοκόπος
π.χ. (ὕλη + τέμνω)
Æ ὑλοτόμος
(ἰχθύς + τρέφω)
Æ ἰχθυοτρόφος
π.χ. (ἔλαφος + βάλλω)
Æ ἐλαφηβόλος
(βιβλίον + γράφω)
Æ βιβλιαγράφος
(λαμπάς Æ λαμπάδος + φέρω)
Æ λαμπαδηφόρος
π.χ. (σῶμα Æ σώματος +
φύλαξ)
Æ σωματοφύλαξ
(αἷμα Æ αἵματος + φέρω)
Æ αἱμοφόρος (χωρίς το -ατ-
Προσέξτε! Μερικά ουσιαστικά ως α΄ συνθετικά παρουσιάζονται με διπλό ή τριπλό θέμα
π.χ. ὕδωρ (= νερό) α) ὐδατο- π.χ. ὑδατόσφαιρα, ὑδατοκαλλιέργεια
β) ὑδρ(ο)- π.χ. ὑδρατμός, ὑδρόγειος (ὕδωρ + γῆ)
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
26
φρέαρ (= πηγάδι) α) φρεατ(ο)- π.χ. φρεατορύκτης (φρέαρ + ὀρύσσω) [= αυτός
που ανοίγει πηγάδια]
β) φρε- π.χ. φρεάντλης (φρέαρ + ἀντλῶ) [= αυτός που αντλεί το νερό του πηγαδιού]
μέλι
α) μελιτο- π.χ. μελιτοπώλης (μέλι + πωλῶ)
β) μελι- π.χ. μελίγλωσσος (μέλι + γλῶσσα)
πῦρ (= φωτιά)
α) πυρ- π.χ. πυρφόρος [πῦρ + φέρω] = αυτός που φέρνει φωτιά]
β) πυρο- π.χ. πυρόπληκτος [πῦρ + πλήττω (= κτυπώ] = αυτός
που έχει δεχθεί πλήγμα από τη φωτιά]
γ) πυρι- π.χ. πυρίκαυστος [πυρί + καίω] = αποτεφρωμένος
γῆ
α) γη- π.χ. γήπεδον [γῆ + πέδον (= έδαφος)]
β) γεω- π.χ. γεωπόνος [γῆ + πόνος (= κόπος)]
Θυμηθείτε τις καταλήξεις των κλίσεων των ουσιαστικών
αρσενικά
α΄ κλίση
θηλυκά
-ας (π.χ. ταμίας)
-ης (π.χ. στρατιώτης)
-α (π.χ. χώρα)
-η (π.χ. νίκη)
αρσενικά + θηλυκά
-ος (π.χ. ὁ ἄνθρωπος, ἡ ὁδός)
β΄ κλίση
ουδέτερα
-ον (π.χ. τό δῶρον)
αρσενικά + θηλυκά
-ς ή -* (π.χ. ὁ γίγας, ὁ γέρων, ἡ λέξις)
γ΄ κλίση
ουδέτερα
-* (όλα εκτός από αυτά που λήγουν σε -ον, που είναι
β΄ κλίσης) (π.χ. τό σῶμα, τό βέλος, τό ὕδωρ)
* όπου βάζουμε παύλα σημαίνει ότι δεν υπάρχει κατάληξη και γι’ αυτό λέγονται ακατάληκτα
(π.χ. ἡ χιών, τό ἄστυ, τό αἷμα κ.ά.)
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
27
2) α΄ συνθετικό - κλιτή λέξη (επίθετο)
επίθετο: σχηματίζει σύνθετη λέξη μόνο με το θέμα του αρσενικού (ακόμα και στην περίπτωση που η σύνθετη λέξη είναι γένους θηλυκού ή ουδέτερου)
επίθετο
δευτρόκλιτο [-ος, -η, -ον
τριτόκλιτο σε -υς
π.χ. (ἄξιος + μάχομαι)
Æ ἀξιόμαχος
π.χ. (εὐρύς + μαθής <
μαθαίνω)
Æ εὐρυμαθής
αριθμητικά επίθετα
(απόλυτα)
τα υπόλοιπα διατηρούν το θέμα τους
π.χ. τριακοσιομέδιμνος
(τριακόσιοι + μέδιμνος)
κλιτά
(από το 1 έως το 4)
εἶς (= ένας)
δύο
μον(-ο)π.χ. μονόφθαλμος
(μον + ὀφθαλμός)
μονόχειρ
(μονο + χειρ)
τρεῖς
άκλιτα
(από το πέντε έως το
εκατόν)
τέσσαρες
δι-
τρι-
τετρα-
π.χ. δίπηχυς
(δι + ππῆχυς)
π.χ. τρίμηνος
(τρι + μήν)
π.χ. τετράδραχμον
(τετρα + δραχμή)
ή μένουν
αμετάβλητα
π.χ. ἑπτάπυλος
(ἐπτά + πύλη)
ή λήγουν σε -α
π.χ. ἑξάμηνος
(ἕξι + μήν)
Προσέξτε! Μερικά επίθετα ως α΄ συνθετικά παρουσιάζονται με διπλό θέμα
π.χ. πᾶς (= όλος) α) παν- (με επιρρηματική σημασία) π.χ. παν- + σοφός Æ πάνσοφος
β) παντ(ο)- π.χ. (παντο + κρατῶ) Æ παντοκράτωρ
μέγας (= μεγάλος) α) μεγα- π.χ. μεγάθυμος [μέγα + θυμός (συναίσθημα ανώτερο, όπως ανδρεία, θάρρος)] = μεγαλόψυχος
β) μεγαλο- π.χ. μεγαλόδωρος (μεγάλο + δῶρον)
καλός
α) καλο- (σπάνια) π.χ. καλοκαγαθία (καλο + κἀγαθία < καί ἀγαθός)
β) καλλι- π.χ. καλλίφωνος (καλλι- + φωνή)
Θυμηθείτε τις καταλήξεις των επιθέτων
-ος, -η, -ον (π.χ. σοφός - σοφή - σοφόν)
δευτερόκλιτα
-ος, -α, -ον (π.χ. μικρός -ά -όν)
-ος (αρσ. + θηλ.), -ον (π.χ. ὁ, ἡ ἄδικος, τό ἄδικον)
τριτόκλιτα
διπλόθεμα σε -υς, εῖα, -ύ (π.χ. ὁ βαρύς, ἡ βαρεῖα, τό βαρύ)
Το σύνθετο σχηματίζεται από το θέμα που λήγει σε -υ [π.χ. βραδύς Æ
(βραδυ- + γλῶσσα) Æ βραδύγλωσσος]
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
28
3) α΄ συνθετικό - κλιτή λέξη (ρήμα)
Όταν το α΄ συνθετικό είναι ρήμα τότε η σύνθετη λέξη
σχηματίζεται ή από το ρηματικό ή από το χρονικό θέμα
ρηματικό θέμα (θέμα
ενεστώτα)
π.χ. ἔχω < θέμα: ἔχ-
χρονικό θέμα (θέμα
αορίστου ή μέλλοντα ενεργητικής φωνής
π.χ. λείπω Æ ἔλειψα < θέμα: λείψ-
ρήμα
μένει αμετάβλητο
το θέμα
προστίθεται το φωνήεν
-ε, -ι, -ο
όταν το β΄ συνθετικό αρχίζει από σύμφωνο
όταν το β΄ συνθετικό αρχίζει από φωνήεν
π.χ. χαίρω < ρηματικό θέμα:
χαίρ- + κακός
Æ χαιρέκακος
ἔφυγα < χρονικό θέμα:
φυγ- + πόνος (= κόπος)
Æ φυγόπονος
ἔκρυψα < χρονικό θέμα:
κρυψ- + νοῦς
Æ κρυψίνους
π.χ. ἔλειψα < χρονικό θέμα:
λειψ- + ὕδωρ
Æ λειψυδρία
Σημείωση: Όταν το α΄ συνθετικό είναι ρήμα σε -έω -ῶ, τότε ο χαρακτήρας ε του θέματος
α) αποβάλλεται μπροστά από φωνήεν π.χ. φιλέω -ῶ < θέμα:φιλε + ἐλεύθερος Æ
φιλελεύθερος
β) γίνεται -ο- μπροστά από σύμφωνο π.χ. φιλέω -ῶ < θέμα: φιλε- + τιμή Æ φιλότιμος (ο χαρακτήρας ε έγινε ο, επειδή η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από σύμφωνο: τιμή)
πρόθεση
4) α΄ συνθετικό - άκλιτη λέξη
επίρρημα
αχώριστο μόριο
α. επίρρημα c
μένει αμετάβλητο
π.χ. εὖ (= καλό) + γένος
Æ εὐγενής
μετασχηματίζεται μπροστά από
σύμφωνο και λήγει σε ε, ι, ο
π.χ. ὁμοῦ (= μαζί) + γλῶσσα
Æ ὁμόγλωσσος
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
29
Σημείωση: c Αντιπροσωπευτικά επιρρήματα:
εὖ (= καλά) π.χ. εὐ-γενής (= από καλή γενιά)
ἄγχι (= κοντά, γρήγορα) π.χ. ἀγχί-νους (= αυτός που έχει γρήγορη μνήμη)
ἀεί (= πάντοτε) π.χ. ἀει-κίνητος (= αυτός που πάντοτε κινείται)
ἄνω (= πάνω) π.χ. ἀνω-φερής (= ανηφορικός)
κάτω (= κάτω) π.χ. κατω-φερής (= κατηφορικός)
χαμαί (= χάμω, καταγής) π.χ. χαμαι-λέων (= είδος ερπετού που σέρνεται καταγής)
πάλιν (= πάλι, πίσω) π.χ. παλινδρομῶ (= πηγαίνω μπρος και πίσω)
c
δίς, τρίς (= δύο φορές, τρεις φορές) π.χ. δισ-μύριοι (= δύο φορές μύριοι = είκοσι χιλιάδες), τρι-
σάθλιος (= ο πολύ άθλιος)
ὀψέ (ὀψι-) (= μετά από πολύ καιρό) π.χ. ὀψι-μαθής (= αυτός που έμαθε αργά, δηλαδή σε προχωρημένη ηλικία)
ὄπισθεν (ὀπισθο-) (= πίσω) π.χ. ὀπισθο-βάτης (= αυτός που βαδίζει προς τα πίσω)
ὁμοῦ (ὁμο-d) (= μαζί, κοινός) π.χ. ὁμο-γενής (= που έχει κοινή γενιά)
Σημείωση: c Τα επιρρήματα δις-τρις, όταν βρίσκονται μπροστά από σύμφωνο γίνονται δι-,
τρι- π.χ. δί-κοπος, τρί-ποδον (= με τρία πόδια)
d το ὁμο- ως α΄ συνθετικό σημαίνει ίδιος, κοινός
β. πρόθεση
μένει αμετάβλητη
π.χ. εἰς + ἄγω
Æ εἰσάγω
παθαίνει τις φθογγικές
παθήσεις (έκθλιψη, συναίρεση, κ.ά.)
π.χ. ἀνά + ἄγω
Æ ανάγω
Προσοχή! Μόνο οι κύριες προθέσεις χρησιμοποιούνται στη σύνθεση ως α΄ συνθετικά και είναι: 6
μονοσύλλαβες (εἰς, ἐν, ἐκ ή ἐξ, πρό, πρός, σύν) και 12 δισύλλαβες (ἀνά, διά, κατά, μετά,
παρά,. ἀμφί, ἀντί, ἐπί, περί, ἀπό, ὑπό, ὑπέρ)
γ. αχώριστα μόριαc (μένουν αμετάβλητα):
τα αχώριστα μόρια δε λέγονται ποτέ μόνα τους αλλά στις σύνθετες λέξεις μπαίνουν ως α΄
συνθετικά και έχουν επιρρηματική σημασία
αντιπροσωπευτικά αχώριστα μόρια
α. ἀ- (στερητικό) =χωρίς, δίχως
π.χ. ἀ + τιμή Æ ἄτιμος
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
30
ἀν- (στερητικό: μπροστά από φωνήεν)
π.χ. ἀ + ἄξιος Æ ἀνάξιος
β. ἀ- (επιτατικό) = πολύ
π.χ. ἀ + χανής (από το ρήμα χάσκω, ανοίγω) = πολύ ανοιχτός
γ. ἀ- (αθροιστικό) = μαζί
π.χ. ἀ + δελφύς (κοιλιά) Æ ἀδελφός (= μαζί στην κοιλιά)
δ. νη- (στερητικό) =χωρίς, δίχως
π.χ. νή + ἄνεμος Æ νηνεμία (άπνοια, χωρίς άνεμο)
νή + ἐσθίω (= τρώω) Æ νηστεία
ε. ἐρι-, ἐρι-, ζα- (επιτακτικά) = πολύ
π.χ. ζα- + πλοῦτος Æ ζάπλουτος (= ο πολύ πλούσιος)
ἐρι- + τιμή Æ ἐρίτιμος (= πολύτιμος)
ἀρι- + μανία Æ ἀριμάνιος (μανιώδης)
στ. δυσ- (= κακός, δύσκολος)
π.χ. δυσ- + μορφή Æ δύσμορφος (= αυτός που έχει κακή μορφή, άσχημος)
ζ. ἡμι- (= μισός) [από το επίθετο ἥμισυς]
π.χ. ἡμι- + θεός Æ ἡμίθεος
ουσιαστικό
β΄ συνθετικό - κλιτή λέξη
επίθετο
ρήμα
α) Το ουσιαστικό
μένει αμετάβλητο
όταν το β΄ συνθετικό είναι ουσιαστικό
και η σύνθετη λέξη
είναι πάλι ουσιαστικό
π.χ. ἕλληνας + ταμίας
Æ ἑλληνοταμίας (το β΄
συνθετικό ταμίας μένει
αμετάβλητο)
μετασχηματίζεται
(δηλ. παίρνει τη μορφή)
όταν το β΄ συνθετικό
είναι ουσιαστικό και η
σύνθετη λέξη είναι
επίθετο
π.χ. ἀ + θάνατος
Æ ἀθάνατος (το β΄ συνθετικό θάνατος μένει
αμετάβλητο)
σε -ος, -ιος
(όπως τα δευτερόκλιτα
επίθετα)
π.χ. ἐπί + οὐρανός
Æ ἐπουράνιος
ὁμοῦ + αἷμα
Æ ὅμαιμος
(το β΄ συνθετικό οὐρανός
- αἷμα παίρνουν τη μορφή
σε -ιος και -ος:
ἐπουράνιος, ὅμαιμος)
σε -ης, (γεν. -ους και σε -ων,
(γεν. -ονος)
(όπως τα τριτόκλιτα επίθετα)
π.χ. εὖ + μέγεθος
Æ εὐμεγέθης
ἀ + κτῆμα
Æ ἀκτήμων
(τα β΄ συνθετικά μέγεθος - κτῆμα
παίρνουν τη μορφή σε -ης και ων: εὐμεγέθης, ἀκτήμων)
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
31
β) Το επίθετο ως β΄ συνθετικό παραμένει αμετάβλητο, επειδή η σύνθετη λέξη είναι και
αυτή επίθετο με την ίδια κατάληξη: π.χ. ἀ (στερητικό) + γνωστός (επίθετο) Æ ἄγνωστος (επίθετο:
παραμένει αμετάβλητο το γνωστός)
γ) Το ρήμα όταν είναι β΄ συνθετικό τότε η σύνθετη λέξη μπορεί να είναι
σύνθετο, π.χ. ἐπί + τυγχάνω Æ ἐπιτυγχάνω
α. ρήμα
παρασύνθετοc, π.χ. λόγος + μάχομαι Æ λογομαχέω, -ῶ
ουσιαστικό, π.χ. λόγος + γράφω Æ λογογράφος
β. όνομα
επίθετο, π.χ. πολύς + μανθάνω (θ. μαθ-) Æ πολυμαθής
Σημείωση c Παρασύνθετα είναι οι λέξεις που παράγονται από άλλες σύνθετες λέξεις π.χ. από τη σύνθετη λέξη φιλο-ξενος (φιλῶ + ξένος) παράγεται η παρασύνθετη φιλοξενέω-ῶ / εὖ + γένος Æ εὐγενής
(σύνθετη λέξη) εὐγένεια παρασύνθετη
Τα παρασύνθετα ρήματα είναι συνήθως αυτά που έχουν κατάληξη -εω-ῶ π.χ. εὖ + τυχής Æ εὐτυχέω-ῶ
(παρασύνθετο ρήμα)
Πιο αναλυτικά
α) Όταν με β΄ συνθετικό το ρήμα, η σύνθετη λέξη που δημιουργείται είναι πάλι ρήμα
Το ρήμα (ως β΄ συνθετικό)
παραμένει
αμετάβλητο
σχηματίζεται
παρασύνθετο ρήμα
(σε έω, -ῶ)
όταν το α’ συνθετικό
είναι πρόθεση
όταν το α’ συνθετικό είναι
οποιοδήποτε μέρος του
λόγου, εκτός από πρόθεση
π.χ. ἐπί + διώκω
Æ ἐπιδιώκω (σύνθετο
ρήμα)
π.χ. δῆμος + ἄρχω
Æ δημαρχέω -ῶ (παρασύνθετο
ρήμα)
β) Όταν με β΄ συνθετικό το ρήμα, η σύνθετη λέξη που δημιουργείται είναι όνομα, δηλ. ουσιαστικό ή επίθετο, τότε παίρνει τις καταλήξεις:
-ς π.χ. ὀλυμπιονίκης (β΄ συνθετικό από το ρήμα νικάω -ῶ)
-ης (γεν. ου) α΄ κλίσης π.χ. σχολ- άρχ- ης (β΄ συνθετικό από το ρήμα ἄρχω = εξουσιάζω)
-ος (γεν. ου) β΄ κλίσης π.χ. ζω- γράφ -ος (β΄ συνθετικό από το ρήμα γράφω)
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
32
-ής (γεν. οῦς) γ΄ κλίσης (επίθετο) π.χ. ἀσεβ-ής (β΄ συνθετικό από το ρήμα σέβω = σέβομαι)
-της (γεν. -του) α΄ κλίσης π.χ. ἐργο -δό -της [(β΄ συνθετικό από το ρήμα δίδωμι (θέμα: δο)] =
δίνω
-(τ)ωρ (γεν. τορος) γ΄ κλίσης π.χ. θαλασσο-κράτ-ωρ (β΄ συνθετικό από το ρήμα κρατέω -ῶ (=
επικρατῶ)
Επαναληπτικές Ασκήσεις
του βιβλίου
1.
Να κατατάξετε τις σύνθετες λέξεις της α.ε. στον πίνακα που ακολουθεί
ανάλογα με την κατηγορία στην οποία ανήκει το α΄ συνθετικό τους:
λαιμοτόμος, κοσμογονία, βραδύπους, πρόσοδος, μισθοδότης, ἀξιόπιστος, πρόγνωσις, κωμόπολις, ἄοκνος, πάγχρηστος, ἀνδράποδον, φυγόπονος.
α΄ συνθετικό
λέξη κλιτή
ουσιαστικό
επίθετο
λέξη άκλιτη
ρήμα
επίρρημα
πρόθεση
αχώριστο μόριο
) Στην άσκηση αυτή έχουμε ως α΄ συνθετικό και λέξεις κλιτές και λέξεις άκλιτες. Aφού
τις κατατάξουμε ανάλογα, μπορείτε στην επεξήγηση να μελετήσετε το σχηματισμό του α΄
συνθετικού τους, καθώς, επίσης, να δείτε και τη σημασία της κάθε λέξης.
Προσέχουμε ότι:
1. στα ουσιαστικά
α) της β΄ κλίσης (λαιμός - κόσμος - μισθός) παραμένει αμετάβλητο το θέμα τους
β) της α΄ κλίσης (κώμη) μετασχηματίζεται το θέμα του σε -ο (κωμο-)
γ) της γ΄ κλίσης (ἀνήρ) το θέμα της γενικής (ἀνδρο-) μετασχηματίζεται σε -α Æ ἀνδρα2. στα επίθετα:
το α΄ συνθετικό σχηματίζεται από το θέμα του αρσενικού (βραδύς, ἄξιος, πᾶς < θέμα:
βράδυ-, ἄξιο-, παν-)
3. στα ρήματα:
το α΄ συνθετικό σχηματίζεται από το χρονικό θέμα (θέμα του αορίστου ή μέλλοντα
ενεργητικής φωνής) π.χ. [φυγ- θέμα αορίστου] και προστίθεται και το -ο- φυγο- γιατί
αρχίζει το β΄ συνθετικό από σύμφωνο
4. οι προθέσεις (εδώ: πρός, πρό) και τα αχώριστα μόρια (εδώ: ἀ- στερητικό) ως α΄ συνθετικό παραμένουν αμετάβλητα
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
33
Απάντηση
α΄ συνθετικό
λέξη κλιτή
λέξη άκλιτη
ουσιαστικό
επίθετο
ρήμα
επίρρημα
λαιμοτόμος
βραδύπους
φυγόπονος
κοσμογονία
ἀξιόπιστος
μισθοδότης
πάγχρηστος
πρόθεση
αχώριστο μόριο
πρόσοδος
ἄοκνος
πρόγνωσις
κωμόπολις
ἀνδράποδον
Επεξήγηση
¬
λαιμοτόμος (= αυτός που κόβει
λαιμός (ουσιαστικό β΄ κλίσης) + τόμος < από το ρήμα τέ-
το λαιμό)
μνω (= κόβω)
παραμένει αμετάβλητο το α΄ συνθετικό (λαιμός), γιατί είναι ουσιαστικό β΄ κλίσης (κατάληξη -ος)
¬
κοσμογονία (= η δημιουργία του
κόσμος (ουσιαστικό β΄ κλίσης) + γίγνομαι
κόσμου)
παραμένει αμετάβλητο το α΄ συνθετικό (κόσμος), γιατί είναι ουσιαστικό β΄ κλίσης (κατάταξη -ος)
¬
βραδύπους (= αργοκίνητος)
βραδύς [επίθετο τριτόκλιτο: ὁ βραδύς - ἡ βραδεῖα - τό
βραδύ (= αργός) + ποῦς (= πόδι)]
[Το α΄ συνθετικό σχηματίζεται από το θέμα του αρσενικού που λήγει σε υ (βραδύ-), γιατί είναι επίθετο διπλόθεμο της γ΄ κλίσης και ξέρουμε ότι το α΄ συνθετικό όταν είναι επίθετο σχηματίζεται από το θέμα του αρσενικού γένους]
¬
πρόσοδος (= εισόδημα, έσοδα)
πρός (πρόθεση) + ὁδός (= δρόμος)
[Το α΄ συνθετικό προς είναι πρόθεση, γι’ αυτό παραμένει αμετάβλητη]
¬
μισθοδότης (= αυτός που πλη-
μισθός (ουσιαστικό β΄ κλίσης) + δότης < από το ρήμα δί-
ρώνει μισθούς)
δωμι (= δίνω)
[Το α΄ συνθετικό ¨μισθός¨ παραμένει αμετάβλητο, γιατί είναι ουσιαστικό της β΄ κλίσης]
¬
ἀξιόπιστος ( = αξιόπιστος, αυτός
ἄξιος (επίθετο δευτερόκλιτο: ἄξιος - ἀξία - ἄξιον) + πι-
που εμπνέει εμπιστοσύνη)
στός
[Το α΄ συνθετικό είναι ¨ἄξιος¨, είναι επίθετο δευτερόκλιτο και σχηματίζεται από το θέμα του αρσενικού ἀξιο-]
¬
πρόγνωσις (= προαίσθηση)
πρό (πρόθεση) + γνῶσις (< από το ρήμα γιγνώσκω =
γνωρίζω)
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
34
[Το α΄ συνθετικό ¨πρό¨ παραμένει αμετάβλητο, γιατί είναι πρόθεση]
¬
κωμόπολις (= πόλη μικρή σαν
κώμη (ουσιαστικό α΄ κλίσης) + πόλις
χωριό)
[Το α΄ συνθετικό ¨κώμη¨ είναι ουσιαστικό α΄ κλίσης, γι’ αυτό το θέμα του μετασχηματίζεται και λήγει σε -ο
(κωμο-)]
¬
ἄοκνος (= χωρίς δισταγμό, α-
ἀ- (στερητικό: αχώριστο μόριο = χωρίς) + ὀκνός (= τε-
κούραστος, χωρίς φόβο)
μπέλης)
[Το α΄ συνθετικό είναι αχώριστο μόριο (ἀ-) και γι’ αυτό παραμένει αμετάβλητο]
¬
πάγχρηστος (= ο ενάρετος σε
πᾶς [(επίθετο: πᾶς - πάσα - πᾶν (= όλος -η -ο) + χρηστός
όλα)
(ενάρετος)
[Το α΄ συνθετικό ¨πᾶς¨ είναι επίθετο και σχηματίζεται από το θέμα παν-c]
¬
ἀνδράποδον (= δούλος, αιχμά-
ἀνήρ (ουσιαστικό γ΄ κλίσης) + ποῦς (= πόδι)
λωτος)
[Το α΄ συνθετικό ¨ἀνήρ¨ είναι ουσιαστικό γ΄ κλίσης και σχηματίζεται από το θέμα της γενικής ἀνδρο- όμως το
-ο μετασχηματίζεται σε -α Æἀνδρα-]
¬
φυγόπονος (= αυτός που απο-
φεύγω [(ρήμα) = αποφεύγω] + πόνος (= κόπος)
φεύγει τους κόπους, ο τεμπέλης)
[Το α΄ συνθετικό ¨φυγ-¨ σχηματίζεται από το χρονικό θέμαd του ρήματος φεύγω (θέμα αορίστου φυγ-) και επειδή η επόμενη λέξη ¨πόνος¨ αρχίζει από σύμφωνο (π) μετασχηματίζεται και παίρνει το -ο- στο τέλος φυγο-]
Σημείωση: c Το επίθετο πᾶς ως α΄ συνθετικό έχει θέμα παν- (ή σπανιότερα παντ-) και έχει επιρρηματική σημασία. Εδώ το ν τρέπεται σε γ, γιατί ακολουθεί το χ και το ν μπροστά από κ, γ, χ τρέπεται σε γ. π.χ. σύν + κατοικῶ Æ συγκατοικῶ, παν + χρηστός Æ πάγχρηστος.
d Τα ρήματα έχουν δύο θέματα
α) το ρηματικό θέμα (από το θέμα του ενεστώτα) π.χ. ἔχω + μύθος (θέμα ενεστώτα Æ
ρηματικό ἔχ-ω),
β) το χρονικό θέμα (από το θέμα του αορίστου και του μέλλοντα) π.χ. ἔφυγ-α (θέμα χρονικό: φυγ-)
2.
Να σχηματίσετε σύνθετα ονόματα της α.ε. με τα συνθετικά που δίνονται:
) Σ’ αυτή την άσκηση θα σχηματίσουμε σύνθετα ονόματα, λαμβάνοντας υπόψυ τους
κανόνες της σύνθεσης (θα αναλύσουμε τα συνθετικά τους μέρη στην επεξήγηση).
φίλος + θεός <
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
35
Απάντηση
φιλόθεος (= θεοσεβής)
È
σύνθετη λέξη (επίθετο δευτερόκλιτο, δικατάληκτο: ὁ, ἡ φιλόθεος, τό φιλόθεον)
Επεξήγηση
(φιλέω-ῶc , θ. φιλε-) α΄ συνθετικό ρήμα: το θέμα είναι φιλε- αποβάλλεται το ε και μπαίνει στη θέση του το ο (φιλο-), γιατί ακολουθεί λέξη που αρχίζει από σύμφωνο: θεός (θ:
σύμφωνο)
θεός: β΄ συνθετικό ουσιαστικό παραμένει αμετάβλητο
φιλόθεος Æ σύνθετη λέξη, μετασχηματίστηκε σε επίθετο με την κατάληξη -ος, -ον.
ὑπέρ + μέτρον <
Απάντηση
ὑπέρμετρος (= αυτός που ξεπερνά το μέτρο, υπερβολικός)
È
σύνθετη λέξη (επίθετο: δευτερόκλιτο, δικατάληκτο: ὁ, ἡ ὑπέρμετρος, τό ὑπέρμετρον)
Επεξήγηση
ὑπέρ (α΄ συνθετικό πρόθεση Æ παραμένει αμετάβλητο) + μέτρον (β΄ συνθετικό ουσιαστικό) παραμένει αμετάβλητοÆ ὑπέρμετρος (σύνθετη λέξη, μετασχηματίστηκε σε επίθετο με την κατάληξη -ος, -ον)
δῆμος + γέρων <
Απάντηση
δημογέρων (= αρχηγός, άρχοντας)
È
σύνθετη λέξη (ουσιαστικό)
Επεξήγηση
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
36
δῆμος (α΄ συνθετικό: ουσιαστικό β΄ κλίσης) + γέρων (β΄ συνθετικό: ουσιαστικό γ΄ κλίσης)
Æ δημογέρων (σύνθετη λέξη ουσιαστικό και το α΄ και το β΄ συνθετικό μένουν αμετάβλητα)
σάρξ + τρώγω (θ. φαγ-) <
Απάντηση
σαρκοφάγος (= αυτός που τρώει κρέας // λίθος από τον οποίο κατασκευάζονταν λάρνακες για την τοποθέτηση των νεκρών.)
È
σύνθετη λέξη (επίθετο δευτερόκλιτο, δικατάληκτο: ὁ, ἡ σαρκοφάγος, τό σαρκοφάγον)
Επεξήγηση
¨σάρξ¨[(γεν. τῆς σαρκός: ουσιαστικό γ΄ κλίσης Æ θέμα γενικής σαρκ- α΄ συνθετικό. Το
θέμα αλλάζει και λήγει σε -ο: σαρκο-]
φάγος [ρήμα τρώγω < θέμα αορίστου φαγ- (χρονικό θέμα) από το ἔ-φαγ-ον] Æ β΄ συνθετικό: ρήμα Æ σαρκοφάγος (σύνθετη λέξη επίθετο, παίρνει την κατάληξη -ος)
παρά + σῖτος <
Απάντηση
παράσιτος (= αυτός που τρώει από το τραπέζι άλλου, αυτός που ζει σε βάρος άλλου)
È
σύνθετη λέξη (επίθετο δευτερόκλιτο, δικατάληκτο: ὁ, ἡ παράσιτος, τό παράσιτον)
Επεξήγηση
παρά [(α΄ συνθετικό: πρόθεση (άκλιτη) παραμένει αμετάβλητο]
σῖτος (β΄ συνθετικό: ουσιαστικό β΄ κλίσης παραμένει αμετάβλητο) Æ παράσιτος (σύνθετη λέξη, μετασχηματίστηκε σε επίθετο με την κατάληξη -ος)
πολύς + πρᾶγμα <
Απάντηση
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
37
πολυπράγμων (= πολυάσχολος, περίεργος, ο ασχολούμενος με πολλά)
È
σύνθετη λέξη (επίθετο: τριτόκλιτο, δικατάληκτο: ὁ, ἡ πολυπράγμων, τό πολύπραγον)
Επεξήγηση
πολύ (α΄ συνθετικό: επίθετο από το θέμα του αρσενικού πολύ-ς)
πρᾶγμα (β΄ συνθετικό: ουσιαστικό γ΄ κλίσης) Æ πολυπράγμων + μετασχηματίστηκε σε
επίθετο που λήγει σε -ων (τριτόκλιτο)
μετά + οἶκοςc <
Απάντηση
μέτοικος (= ξένος εγκαταστημένος στην Αθήνα χωρίς πολιτικά δικαιώματα)
È
σύνθετη λέξη (ουσιαστικό: ὁ, ἡ μέτοικος)
Επεξήγηση
μετά [(α΄ συνθετικό πρόθεση (άκλιτη) παραμένει αμετάβλητο]
οἶκος (β΄ συνθετικό ουσιαστικό β΄ κλίσης παραμένει αμετάβλητο) Æ μέτοικος (σύνθετη λέξη, ουσιαστικό. [όταν το β΄ συνθετικό είναι ουσιαστικό η σύνθετη λέξη μπορεί να
είναι ουσιαστικό και αυτή]
Σημείωση: c Κανονικά το β΄ συνθετικό οἷκος προήλθε από το ρήμα οἰκέω και η σύνθετη λέξη για να
έχει μορφή ονόματος παίρνει την κατάληξη -ος.
3.
Να αναλύσετε ετυμολογικά τις σύνθετες λέξεις της α.ε. που σας δίνονται.
Στη συνέχεια να προσδιορίσετε σε ποιο μέρος του λόγου ανήκει κάθε
συνθετικό τους μέρος (λέξη κλιτή, άκλιτη, κτλ.), π.χ. παιδαγωγός: παῖς +
ἄγω.
παρατίθημι (= προσφέρω, παραθέτω)
Απάντηση
Ανάλυση:
παρά [α΄ συνθετικό: πρόθεση (άκλιτη) παραμένει αμετάβλητο]
τίθημι (β΄ συνθετικό: ρήμα (κλιτό) παραμένει αμετάβλητο)
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
38
παρατίθημι: σύνθετη λέξη Æ το β΄ συνθετικό (ρήμα) παραμένει αμετάβλητο, επειδή και η
σύνθετη λέξη είναι ρήμα
ἄτεκνος (= αυτός που δεν έχει τέκνα)
Απάντηση
Ανάλυση:
ἀ - στερητικό (= χωρίς, δίχως) [α΄ συνθετικό: αχὠριστο μόριο (άκλιτο) παραμένει αμετάβλητο]
τέκνον (β΄ συνθετικό ουσιαστικό: β΄ κλίσης, στη σύνθετη λέξη παίρνει την κατάληξη -ος)
ἄτεκνος: σύνθετη λέξη Æ μετασχηματίστηκε σε επίθετο δευτερόκλιτο, δικατάληκτο
με την κατάληξη -ος (ὁ, ἡ ἄτεκνος, τό ἄτεκνον)
παυσίπονος (= αυτός που καταπαύει, που μαλακώνει τον πόνο)
Απάντηση
Ανάλυση:
παυσ- [α΄ συνθετικό: θέμα του αορίστου ενεργητικής φωνής ἔ-παυσ-α Æ παυσ- (χρονικό θέμα)]
πόνος (β΄ συνθετικό, ουσιαστικό β΄ κλίσης) Æ παυσίπονος: σύνθετη λέξη, μετασχηματίστηκε σε επίθετο με την κατάληξη -ος (ὁ, ἡ παυσίπονος, τό παυσίπονον)
Προσοχή! Όταν το α΄ συνθετικό είναι ρήμα και το β΄ συνθετικό αρχίζει από σύμφωνο, τότε το θέμα
αλλάζει μορφή και παίρνει στο τέλος το φωνήεν ε ή ι ή ο (γι’ αυτό κι εδώ παυσ-ι-πόνος πήρε μετά
το θέμα παυσ- το ι επειδή το πόνος αρχίζει από σύμφωνο (π)].
εἰσπράκτωρ (= ο εισπράκτορας)
Απάντηση
Ανάλυση:
εἰς [α΄ συνθετικό: πρόθεση (άκλιτη) παραμένει αμετάβλητο]
πράκτωρ [β΄ συνθετικό από το ρήμα πράττω < πράκτωρ]
εἰσπράκτωρ: σύνθετη λέξη Æ μετασχηματίστηκε σε ουσιαστικό και πήρε την κατάληξη τωρ (γεν. -τορος) επειδή το β΄ συνθετικό είναι ρήμα.
δορυφόρος (= σωματοφύλακας)
Απάντηση
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
39
Ανάλυση:
δόρυ (α΄ συνθετικό ουσιαστικό, ουδέτερο γ΄ κλίσης, παραμένει αμετάβλητο)
φόρος (β΄ συνθετικό από το ρήμα φέρω < θ. φορ-)
δορυφόρος: σύνθετη λέξη Æ μετασχηματίστηκε σε ουσιαστικό και πήρε την κατάληξη
-ος (γεν. -ου) επειδή το β΄ συνθετικό είναι ρήμα.
Σημείωση: Η λέξη ¨δορυφόρος¨ συναντάται και ως επίθετο δευτερόκλιτο, δικατάληκτο: ὁ, ἡ δορυφόρος, τό δορυφόρον = αυτός που κρατά το δόρυ.
μεταδίδωμι (= μεταδίδω)
Απάντηση
Ανάλυση:
μετά [β΄ συνθετικό πρόθεση (άκλιτη) παραμένει αμετάβλητο]
δίδωμι (β΄ συνθετικό ρήμα (κλιτό) παραμένει αμετάβλητο)
μεταδίδωμι Æ σύνθετο ρήμα
ὁμοτράπεζος (= αυτός που τρώει στο ίδιο τραπέζι)
Απάντηση
ὁμοῦ (= μαζί) [α΄ συνθετικό, επίρρημα (άκλιτο) Æ μετασχηματίζεται και λήγει σε -ο: ὁμοεπειδή η επόμενη λέξη αρχίζει από σύμφωνο (τ) τράπεζα]
τράπεζα (β΄ συνθετικό, ουσιαστικό α΄ κλίσης, μετασχηματίζεται σε -ος, γιατί η σύνθετη
λέξη είναι επίθετο)
ὁμοῦ + τράπεζα Æ ὁμοτράπεζος: σύνθετη λέξη επίθετο με την κατάληξη -ος (ὁ, ἡ
ὁμοτράπεζος, τό ὁμοτράπεζον)
καλοήθης (= αυτός που έχει καλό χαρακτήρα)
Απάντηση
Ανάλυση
καλός [α΄ συνθετικό επίθετο (από το θέμα του αρσενικού καλό-ς) παραμένει αμετάβλητο
ἦθος (β΄ συνθετικό ουσιαστικό, ουδέτερο γ΄ κλίσης, παίρνει τη μορφή επιθέτου σε -ης)
καλοήθης: σύνθετη λέξη, μετασχηματίστηκε σε επίθετο τριτόκλιτο, δικατάληκτο (ὁ, ἡ
καλοήθης, τό καλόηθες)
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
40
ὁδηγός
Απάντηση
Ανάλυση
ὁδός [α΄ συνθετικό ουσιαστικό (ὁδ-ός < θέμα ὁδ-) παραμένει αμετάβλητο)
ἄγω [β΄ συνθετικό ρήμα, θέμα του αορίστου ἀγ- (χρονικό) μετασχηματίζεται και παίρνει
την κατάληξη -0ς]
ὁδηγός: σύνθετη λέξη, ουσιαστικό (ὁ, ἡ ὁδηγός)
Προσέξτε! Το θέμα μερικών δευτερόκλιτων ή τριτόκλιτων ουσιαστικών μετασχηματίζεται και λήγει
σε α ή ή (εδώ ὁδ + αγ- Æ ὁδηγός)
4.
Χρησιμοποιώντας τα συνθετικά που δίνονται να σχηματίσετε σύνθετες
λέξεις της α.ε. Προσοχή στις αλλαγές στο β΄ συνθετικό, όπου χρειάζεται:
σύν + λέγω < ὁ σύλλογος (= συνέλευση, συγκέντρωση, συμβούλιο).
Απάντηση
Ανάλυση:
σύν (α΄ συνθετικό πρόθεση (άκλιτη) παραμένει αμετάβλητο)
λόγος (β΄ συνθετικό από το ρήμα λέγω < θέμα λογ-, παίρνει την κατάληξη -ος, γιατί η
σύνθετη λέξη είναι όνομα)
σύλλογος: σύνθετη λέξη, ουσιαστικό β΄ κλίσης (γεν. τοῦ συλλόγου)
ὕδωρ + φέρω < ὁ ὑδροφόρος (= ο μεταφορέας νερού).
Απάντηση
Ανάλυση:
ὑδρο- [α΄ συνθετικό από το ουσιαστικό ὕδωρ (θέμα: ὑδρο-) παραμένει αμετάβλητο]
φόρος- (β΄ συνθετικό από το ρήμα φέρω < θέμα: φορ- παίρνει την κατάληξη -ος, γιατί η
σύνθετη λέξη είναι όνομα)
ὑδροφόρος: σύνθετη λέξη, επίθετο δευτερόκλιτο, δικατάληκτο (ὁ, ἡ ὑδροφόρος, τό
ὑδροφόρον)
ὀκτώ + πούς < ὁ ὀκτάπους (= χταπόδι).
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
41
Απάντηση
Ανάλυση:
ὀκτώ (α΄ συνθετικό απόλυτο αριθμητικό επίθετο (άκλιτο) μετασχηματίζεται και λήγει σε
-α (ὀκτα-)
ποῦς (β΄ συνθετικό, ουσιαστικό γ΄ κλίσης, παραμένει αμετάβλητο, γιατί και η σύνθετη
λέξη είναι ουσιαστικό)
ὁ ὀκτάπους: σύνθετη λέξη, ουσιαστικό
ἄλλος + γλῶσσα < ὁ ἀλλόγλωσσος (= αυτός που μιλά άλλη γλώσσα).
Απάντηση
Ανάλυση:
ἄλλος [α΄ συνθετικό επίθετο (θέμα: ἄλλο- από το θέμα του αρσενικού) παραμένει αμετάβλητο]
γλῶσσα (β΄ συνθετικό ουσιαστικό α΄ κλίσης, μετασχηματίζεται και παίρνει μετά το θέμα
γλῶσσ- κατάληξη -ος, γιατί η σύνθετη λέξη είναι όνομα)
ἀλλόγλωσσος: σύνθετη λέξη, επίθετο δευτερόκλιτο, δικατάλητκο (ὁ, ἡ ἄλλόγλωσσος,
τό ἀλλόγλωσσον)
οἶνος + χέω < ὁ οἰνοχόος (= αυτός που χύνει το κρασί, ο κεραστής).
Απάντηση
Ανάλυση:
οἶνος (α΄ συνθετικό ουσιαστικό β΄ κλίσης, παραμένει το θέμα αμετάβλητο)
χόος (β΄ συνθετικό από το ρήμα χέω < θέμα: χό-)
οἰνοχόος: σύνθετη λέξη Æ μετασχηματίστηκε σε ουσιαστικό και πήρε την κατάληξη -ος
(γεν. -ου) επειδή το β΄ συνθετικό είναι ρήμα.
νομός + ἄρχω < ὁ νομάρχης (= ο άρχοντας ενός νομού / ο ανώτερος διοικητής ενός
νομού).
Απάντηση
Ανάλυση:
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
42
νομός (α΄ συνθετικό ουσιαστικό β΄ κλίσης, παραμένει το θέμα αμετάβλητο)
ἄρχης (β΄ συνθετικό από το ρήμα ἄρχω < θέμα ἄρχ-)
νομάρχης: σύνθετη λέξη, μετασχηματίστηκε σε ουσιαστικό και πήρε την κατάληξη -ης
(γεν. -ου), επειδή το β΄ συνθετικό είναι ρήμα.
ψυχή + πέμπω < ὁ ψυχοπομπός (= αυτός που συνοδεύει ή οδηγεί τις ψυχές, ο Χάροντας).
Απάντηση
Ανάλυση:
ψυχή [α΄ συνθετικό, ουσιαστικό α΄ κλίσης, το θέμα του μετασχηματίστηκε και λήγει σε
-ο (θέμα: ψυχ + ο Æ ψυχο-]
πομπός [β΄ συνθετικό από το ρήμα πέμπω < θ. πομπ-]
ὁ ψυχοπομπός: σύνθετη λέξη Æ μετασχηματίστηκε σε ουσιαστικό και πήρε την κατάληξη -ος, (γεν. -ου), επειδή το β΄ συνθετικό είναι ρήμα.
5.
Χρησιμοποιώντας τα συνθετικά που δίνονται να σχηματίσετε σύνθετα
ονόματα της α.ε. Προσοχή στις αλλαγές των ρημάτων ως β΄ συνθετικών:
) Σ’ αυτή την άσκηση μας ζητείται να σχηματίσουμε σύνθετες λέξεις ονόματα (ουσιαστικά
ή επίθετα) από τα οποία το β΄ συνθετικό θα είναι ρήμα.
Ξέρουμε ότι:
Όταν το β΄ συνθετικό είναι ρήμα και η σύνθετη λέξη που δημιουργείται είναι όνομα (ουσιαστικό ή επίθετο), τότε θα έχει τις εξής καταλήξεις: -(η) ς, -ος, -ής, -της, -(τ)ωρ (δες και σελ. 32 β΄ συνθετικό
ρήμα, όπου δίνονται πιο αναλυτικά).
Προσέξτε! Τα ρήματα έχουν δύο θέματα α) το ρηματικό θέμα που
προέρχεται απ’ τον ενεστώτα π.χ. σύν + λέγω Æ λέγ- (θέμα ενεστώτα) και β) το χρονικό θέμα που προέρχεται απ’ τον μέλλοντα ή
τον αόριστο π.χ. ἀ-μαθ-ής (ἕμαθ-ον Æ θέμα αορ: μαθ-)
κρέας + πωλῶ < ὁ κρεοπώλης (= αυτός που πουλά κρέας)
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
43
Απάντηση
Ανάλυση:
κρέας [α΄ συνθετικό, ουσιαστικό γ΄ κλίσης, το θέμα (κρεα-) μετασχηματίζεται και λήγει
σε -ο- (θέμα κρεο-)]
πώλης [β΄ συνθετικό από το ρήμα πωλῶ < θέμα ενεστ: πωλ- (ρηματικό θέμα)]
κρεοπώλης: σύνθετη λέξη, μετασχηματίστηκε σε ουσιαστικό και πήρε την κατάληξη
-ης (γεν. -ου) επειδή το β΄ συνθετικό είναι ρήμα
γυμνάσιον + ἄρχω < ὁ γυμνασίαρχος (= αυτός που επιβλέπει για την τήρηση των κανονισμών στους αθλητικούς αγώνες)
Απάντηση
Ανάλυση:
γυμνάσιον [α΄ συνθετικό, ουσιαστικό β΄ κλίσης, το θέμα (γυμνασι-) παραμένει αμετάβλητο]
άρχος (β΄ συνθετικό από το ρήμα ἄρχω < θέμα ενεστώτα ἄρχ- (ρηματικό θέμα)
γυμνασίαρχος: σύνθετη λέξη, μετασχηματίστηκε σε ουσιαστικό και πήρε την κατάληξη
-ος, επειδή το β΄ συνθετικό είναι ρήμα
Προσέξτε! Η λέξη ¨γυμνασιάρχης¨ (= διευθυντής γυμνασίου) είναι μεταγενέστερη και
έχει διαφορετική σημασία από το γυμνασίαρχο.
ψυχή + φθείρω < ὁ ψυχοφθόρος (= αυτός που φθείρει την ψυχή)
Απάντηση
Ανάλυση:
ψυχή [α΄ συνθετικό, ουσιαστικό α΄ κλίσης, το θέμα του μετασχηματίστηκε και λήγει σε ο (θέμα: ψυχ- + ο Æ ψυχο-)
φθόρος [β΄ συνθετικό από το ρήμα φθείρω < θέμα ενεστώτα φθορ- (ρηματικό θέμα)]
ψυχοφθόρος: σύνθετη λέξη, μετασχηματίστηκε σε επίθετο δευτερόκλιτο, δικατάληκτο
και πήρε την κατάληξη -ος, επειδή το β΄ συνθετικό είναι ρήμα (ὁ, ἡ ψυχοφθόρος, τό ψυχοφθόρον)
δυσ- + σέβομαι < ὁ δυσσεβής (= ασεβής)
Απάντηση
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
44
Ανάλυση:
δυσ- [α΄ συνθετικό, αχώριστο μόριο δυσ- (= κακός, δύσκολος) μένει αμετάβλητο
σεβής [β΄ συνθετικό, από το ρήμα σέβω (= σέβομαι) < θέμα ενεστώτα σεβ- (ρηματικό
θέμα)
c δυσσεβής: σύνθετη λέξη, μετασχηματίστηκε σε επίθετο τριτόκλιτο, δικατάληκτο σε ης (γεν. οῦς), επειδή το β΄ συνθετικό είναι ρήμα (ὁ, ἡ δυσσεβής, τό δυσσεβές)
c Σημείωση: το δυσσεβής γράφεται με 2 σίγμα (σσ) (1 σ από το δυσ- και άλλο 1 σ από
το σέβω)
νίκη + φέρω < ὁ νικηφόρος (= αυτός που φέρνει τη νίκη, νικητής)
Απάντηση
Ανάλυση:
νίκη (α΄ συνθετικό ουσιαστικό α΄ κλίσης, παραμένει αμετάβλητο)
φορος [β΄ συνθετικό από το ρήμα φέρω < θέμα φορ- θέμα ενεστώτα (ρηματικό θέμα)]
νικηφόρος: σύνθετη λέξη, μετασχηματίστηκε σε επίθετο δευτερόκλιτο, δικατάληκτο
και πήρε την κατάληξη -ος, επειδή το β΄ συνθετικό είναι ρήμα (ὁ, ἡ νικηφόρος, τό νικηφόρον)
χείρ + ἄγω < ὁ χειραγωγός (= οδηγός)
Απάντηση
Ανάλυση:
χείρ (α΄ συνθετικό, ουσιαστικό γ΄ κλίσης, παραμένει αμετάβλητο)
ἀγωγός (β΄ συνθετικό, από το ρήμα ἄγω < θέμα ενεστώτα ἀγ- (ρηματικό θέμα)
χειραγωγός: σύνθετη λέξη, μετασχηματίστηκε σε ουσιαστικό και πήρε την κατάληξη ος, επειδή το β΄ συνθετικό είναι ρήμα (ὁ, ἡ χειραγωγός)
6.
Να γράψετε τα παρασύνθετα ρήματα σε -έω, που προέρχονται από τα
σύνθετα ονόματα:
) Γι’ αυτή την άσκηση θα πρέπει να θυμηθούμε ότι παρασύνθετα είναι οι λέξεις που παράγονται από άλλες σύνθετες λέξεις. Τα παρασύνθετα ρήματα είναι τα ρήματα που λήγουν
σε -έω και προέρχονται από σύνθετα ονόματα. π.χ. εὖ + τύχη Æ εὐτυχία Æ εὐτυχέω-ῶ (παρασύνθετο ρήμα: κατάληξη έω-ῶ)
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
45
ἀπειθής
Απάντηση
ἀπειθής (= ανυπάκουος) σύνθετη λέξη - επίθετο τριτόκλιτο, δικατάληκτο (ὁ, ἡ ἀπειθής,
τό ἀπειθές)
ἀπειθέω - ἀπειθῶ (= δεν υπακούω), παρασύνθετο ρήμα, γιατί προέρχεται από τη σύνθετη λέξη ἀπειθής.
Ανάλυση:
ἀ- στερητικό (= χωρίς, δίχως) α΄ συνθετικό + πειθής, β΄ συνθετικό, από το ρήμα πείθω <
θέμα ενεστώτα πειθ- (ρηματικό θέμα) + κατάληξη -ης, επειδή το β΄ συνθετικό είναι ρήμα]
ἀργυρολόγος
Απάντηση
ἀργυρολόγος (= ο εισπράκτορας, αυτός που φορολογεί), σύνθετη λέξη, ουσιαστικό β΄
κλίσης
ἀργυρολογέω - ἀργυρολογῶ (= εισπράττω χρήματα, φορολογώ), παρασύνθετο ρήμα,
γιατί προέρχεται από τη σύνθετη λέξη ἀργυρολόγος
Ανάλυση:
ἄργυρος (= χρήματα): α΄ συνθετικό, ουσιαστικό β΄ κλίσης, το θέμα μένει αμετάβλητο)
λόγος: β΄ συνθετικό από το ρήμα λέγω < θέμα ενεστώτα λογ- (ρηματικό θέμα) + κατάληξη -ος, επειδή το β΄ συνθετικό είναι ρήμα
λογομάχος
Απάντηση
λογομάχος (= καβγατζής) σύνθετη λέξη - ουσιαστικό β΄ κλίσης
λογομαχέω - λογομαχῶ (= διαπληκτίζομαι, καβγαδίζω , λογοφέρνω): παρασύνθετο
ρήμα, γιατί προέρχεται από τη σύνθετη λέξη λογομάχος.
Ανάλυση:
λόγος: α΄ συνθετικό, ουσιαστικό β΄ κλίσης, το θέμα μένει αμετάβλητο
μάχος: β΄ συνθετικό από το ρήμα μάχομαι < θέμα ενεστώτα μαχ- (ρηματικό θέμα) + κατάληξη -ος, επειδή το β΄ συνθετικό είναι ρήμα
ὀλιγόψυχος
Απάντηση
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
46
ὀλιγόψυχος (= λιγόψυχος, δειλός), σύνθετη λεξη, επίθετο δευτερόκλιτο, δικατάληκτο
(ὁ, ἡ ὀλιγόψυχος, τό ὀλιγόψυχον)
ὀλιγοψυχέω - ὁλιγοψυχῶ (= λιγοψυχώ, δειλιάζω), παρασύνθετο ρήμα, γιατί προέρχεται από τη σύνθετη λέξη ὀλιγόψυχος
Ανάλυση:
ὀλιγο-: α΄ συνθετικό, επίθετο σχηματίζεται από το θέμα του αρσενικού (ὀλίγος) και μένει αμετάβλητο
ψυχή: β΄ συνθετικό, ουσιαστικό α΄ κλίσης, μετασχηματίζεται και παίρνει την κατάληξη
-ος, γιατί η σύνθετη λέξη ὀλιγόψυχος είναι επίθετο)
Επαναληπτικές Ασκήσεις
του βιβλίου
1.
Να κλίνετε τα ουσιαστικά: τό ξίφος, ὑπηρέτας.
Προσέξτε! Στις ασκήσεις που ακολουθούν (από την 1η έως την 9η) συναντάμε γραμματικά φαινόμενα που τα έχετε διδαχθεί στις προηγούμενες ενότητες. Σε κάθε άσκηση μετά την απάντηση
ακολουθεί η επεξήγηση όπου σας δίνεται αναλυτικά η κλίση των ονομάτων, των αντωνυμιών και
των ρημάτων που σας ζητάει η άσκηση. Έχει προηγηθεί συνοπτική απόδοση των γραμματικών
φαινομένων, στα οποία όμως εσείς μπορείτε ν’ ανατρέξετε και στην ενότητα που τα διδαχτήκατε
για πληρέστερη ανάλυση.
Απάντηση
Ενικός αριθμός
Ον.
τό
ξίφος
ὁ
ὑπηρέτης
Γεν.
τοῦ
ξίφους
τοῦ
ὑπηρέτου
∆οτ.
τῷ
ξίφει
τῷ
ὑπηρέτῃ
Αιτ.
τό
ξίφος
τόν
ὑπηρέτην
Κλητ.
(ὦ)
ξίφος
(ὦ)
ὑπηρέτα*
Πληθυντικός αριθμός
Ον.
τά
ξίφη
οἱ
ὑπηρέται
Γεν.
τῶν
ξιφῶν
τῶν
ὑπηρετῶν
∆οτ.
τοῖς
ξίφεσι(ν)
τοῖς
ὑπηρέταις
Αιτ.
τά
ξίφη
τούς
ὑπηρέτας
Κλητ.
(ὦ)
ξίφη
(ὦ)
ὑπηρέται
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
47
Επεξήγηση
y
y
τό ξίφος: ουσιαστικό γ΄ κλίσης, ουδέτερου γένους.
ὑπηρέτας: ουσιαστικό α΄ κλίσης, αρσενικού γένους.
* Σημείωση: Τα αρσενικά της α΄ κλίσης που έχουν κατάληξη -της σχηματίζουν την κλητική σε -α
(βραχύ) και όχι σε -η: γι’ αυτό ὁ ὑπηρέτης Æ ὧὑπηρέτα
2.
Να αναγνωρίσετε γραμματικά τον τύπο ἑκώνκαι να συμπληρώσετε τον
παρακάτω πίνακα με την ονομαστική, γενική και δοτική του επιθέτου
στο γένος και στον αριθμό όπου βρίσκεται:
Ονομαστική
Γενική
∆οτική
Απάντηση
ἑκών: ονομαστική ενικού, γένους αρσενικού, του τριτόκλιτου (τριγενούς και τρικατάληκτου) επιθέτου: ὁ ἑκών, ἡ ἑκοῦσα, τό ἑκόν (= με τη θέληση κάποιου).
Ονομαστική
ἑκών
Γενική
ἑκόντος
∆οτική
ἑκόντι
Επεξήγηση
Ας δούμε την κλίση των τριών γενών.
Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός
Ον.
ἑκών
ἑκοῦσα
ἑκόν
Ον.
ἑκόντες
ἑκοῦσαι
ἑκόντα
Γεν.
ἐκόντος
ἑκούσης
ἑκόντος
Γεν.
ἑκόντων
ἑκουσῶν
ἑκόντων
∆οτ.
ἑκόντι
ἑκούσῃ
ἑκόντι
∆οτ.
ἐκοῦσι(ν)
ἑκούσαις
ἑκοῦσι(ν)
Αιτ.
ἑκόντα
ἑκοῦσαν
ἑκόν
Αιτ.
ἑκόντας
ἑκούσας
ἑκόντα
Κλητ.
ἑκώνc
ἑκοῦσα
ἑκόν
Κλητ.
ἑκόντες
ἑκοῦσαι
ἑκόντα
Προσέξτε! Τα τριτόκλιτα και τρικατάληκτα επίθετα κλίνονται στο αρσενικό και το ουδέτερο γένος σύμφωνα με τη γ΄κλίση και στο θηλυκό σύμφωνα με την α΄ κλίση (ἡ
ἑκοῦσα κλίνεται όπως ἡ γλῶσσα)
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
48
Σημείωση: c Στα τριτόκλιτα επίθετα σε -ων, -οντος η κλητική ενικού του αρσενικού
γένους είναι ίδια με την ονομαστική ενικού, όταν είναι οξύτονα (τονίζονται στη λήγουσα) γι’ αυτό ὁ ἑκών, ὦ ἑκών, ενώ ὁ ἄκων - ὦ ἄκον (δεν τονίζεται στη λήγουσα και
η κλητική σχηματίζεται από το θέμα της γενικής ἆκοντ-ος, ἄκοντ - ἆκον.
3.
ἔχοι:
Να γράψετε το γ΄ ενικό και β΄ πληθυντικό του ίδιου χρόνου στις
εγκλίσεις του παρακάτω πίνακα.
Οριστική
Υποτακτική
Ευκτική
Οριστική
Υποτακτική
Ευκτική
γ΄ ενικό
β΄ πληθυντικό
Απάντηση
γ΄ ενικό
ἔχει
ἔχῃ
ἔχοι
β΄ πληθυντικό
ἔχετε
ἔχητε
ἔχοιτε
Επεξήγηση
Οριστική
4.
Υποτακτική
Ευκτική
ἔχω
ἔχω
ἔχοιμι
ἔχεις
ἔχῃς
ἔχοις
έχει
ἔχῃ
ἔχοι
ἔχομεν
ἔχωμεν
ἔχοιμεν
ἔχετε
ἔχητε
ἔχοιτε
ἔχουσι (ν)
ἔχωσι (ν)
ἔχοιεν
μοι, τοῦτο, ὧν:
Να κλιθούν στο γένος και στον αριθμό όπου βρίσκονται:
Απάντηση
Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός
Ον.
ἐγώ
τοῦτο
ἅ
Γεν.
ἐμοῦ, μου
τούτου
ὧν
∆οτ.
ἐμοί, μοι
τούτῳ
οἷς
Αιτ.
ἐμέ, με
τοῦτο
ἅ
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
49
Επεξήγηση
y
μοι: δοτική ενικού, α΄ πρόσωπο, της προσωπικής αντωνυμίαςx άρα κλίνουμε το α΄
πρόσωπο στον ενικό αριθμό.
y
τοῦτο: ονομαστική ενικού, γένους ουδετέρου, της δεικτικής αντωνυμίας: οὗτος,
αὕτη, τοῦτοx άρα κλίνουμε το ουδέτερο γένος στον ενικό αριθμό.
y
ὧν: γενική πληθυντικού, γένους ουδετέρου, της αναφορικής αντωνυμίας:ὅς, ἥ, ὅx
άρα κλίνουμε το ουδέτερο γένος στον πληθυντικό αριθμό.
Ας δούμε την κλίση και του άλλου αριθμού
Πληθυντικός αριθμός
Ενικός αριθμός
Ον.
ἡμεῖς
ταῦτα
ὅ
Γεν.
ἡμῶν
τούτων
οὗ
∆οτ.
ἡμῖν
τούτοις
ᾧ
Αιτ.
ἡμᾶς
ταῦτα
ὅ
Σημείωση: Όλες οι αντωνυμίες δεν έχουν κλητική πτώση, εκτός από τη δεικτική αντωνυμία οὗτος αὕτη - τοῦτο που έχει κλητική μόνο στον ενικό αριθμό και μόνο στο αρσενικό και στο θηλυκό γένος: ὧ οὗτος, ὧ αὔτη.
5.
οἱ χρηστοί ἅπαντες, πάσης ανάγκης:
στον αριθμό όπου βρίσκονται.
Να κλιθούν οι φράσεις στο γένος και
Απάντηση
Πληθυντικός αριθμός
Ενικός αριθμός
Ον.
οἱ
χρηστοί
ἅπαντες
ἡ
πᾶσα
ἀνάγκη
Γεν.
τῶν
χρηστῶν
ἁπάντων
τῆς
πάσης
ἀνάγκης
∆οτ.
τοῖς
χρηστοῖς
ἅπασι(ν)
τῇ
πάσῃ
ἀνάγκῃ
Αιτ.
τούς
χρηστούς
ἅπαντας
τήν
πᾶσαν
ἀνάγκην
Κλητ.
(ὦ)
χρηστοί
ἅπαντες
(ὦ)
πᾶσα
ἀνάγκη
Επεξήγηση
οἱ χρηστοί: επίθετο δευτερόκλιτο, τριγενές και τρικατάληκτο, ονομαστική πληθυντικού γένους αρσενικού (ὁ χρηστός - ἡ χρηστή - τό χρηστόν = ο ενάρετος)
ἅπαντες: επίθετο τριτόκλιτο, τριγενές και τρικατάληκτο, γένους αρσενικού, ονομαστική πληθυντικού (ὁ ἅπας - ἡ ἅπασα - τό ἅπαν = όλος)
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
50
πάσης: επίθετο τριτόκλιτο, τριγενές και τρικατάληκτο, γενική ενικού, γένους θηλυκού,
(ὁ πᾶς - ἡ πᾶσα - τόν πάν = όλος)
ἀνάγκης: ουσιαστικό α΄ κλίσης, γένους θηλυκού, γενική ενικού (ἡ ἀνάγκη)
Ας δούμε την κλίση και του άλλου αριθμού.
Ενικός αριθμός
6.
Πληθυντικός αριθμός
Ον.
ὁ
χρηστός
ἅπας
αἱ
πᾶσαι
ἀνάγκαι
Γεν.
τοῦ
χρηστοῦ
ἅπαντος
τῶν
πασῶν
ἀναγκῶν
∆οτ.
τῷ
χρηστῷ
ἅπαντι
ταῖς
πάσαις
ἀνάγκαις
Αιτ.
τόν
χρηστόν
ἅπαντα
τάς
πάσας
ἀνάγκας
Κλητ.
(ὦ)
χρηστέ
ἅπας
(ὦ)
πᾶσαι
ἀνάγκαι
Εἰ τοίνυν ἀναγκασθείς τις ὑπ’ ἄλλου φονεύσαι τινά οὐ δυνάμενος ἀντιλέγειν, οἷον
δήμιος ἤ δορυφόρος, ὁ μέν δικαστῇ πεισθείς, ὁ δέ τυράννῳ, τίνα αἰτιάσῃ τοῦ φό-
Να αναγνωρίσετε γραμματικά τις ερωτηματικές και αόριστες αντωνυμίες και να τις κλίνετε στο γένος όπου βρίσκονται και στους δύο αριθμούς.
νου;
Απάντηση
¬ ἀναγκασθείς
τις*: [ονομαστική ενικού, γένους αρσενικού, της αόριστης αντω-
νυμίας: τίς, τίς, τί (= κάποιος - α - ο)]
¬ φονεύσαι τινά**: [αιτιατική ενικού, γένους αρσενικού, της αόριστης αντωνυμίας:
τίς, τίς, τί (= κάποιος - α - ο)]
¬ τίνα: αιτιατική ενικού, γένους αρσενικού, της ερωτηματικής αντωνυμίας: τίς, τίς,
τί (= ποιος -α -ο;) ]
Προσέξτε! * Η αόριστη αντωνυμία τίς εδώ χάνει τον τόνο, γιατί η προηγούμενη λέξη
ἀναγκασθείς τονίζεται στη λήγουσα και έχουμε έγκλιση τόνου
** Ο τύπος τινά εδώ διατηρεί τον τόνο, γιατί η προηγούμενη λέξη τονίζεται στην παραλήγουσα και παίρνει οξεία, είναι δηλαδή παροξύτονη.
Η ερωτηματική αντωνυμία τίς - τί (= ποιος -α -ο;) δε μεταφέρει τον τόνο, γιατί οι τύποι
της δεν είναι εγκλιτικοί όπως στην αόριστη αντωνυμία.
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
51
Ενικός αριθμός
Αόριστη
Ερωτηματική
Αρσενικό
Αρσενικό
Πληθυντικός αριθμός
Αόριστη
Ερωτηματική
Αρσενικό
Αρσενικό
Ον.
τίς
τίς
τινές
τίνες
Γεν.
τινός, του
τίνος, τοῦ
τινῶν
τίνων
∆οτ.
τινί, τῳ
τίνι, τῷ
τισί (ν)
τίσι (ν)
Αιτ.
τινά
τίνα
τινάς
τίνας
Προσέξτε τη διαφορά!
Η ερωτηματική αντωνυμία τίς (αρσενικό και θηλυκό) τί (ουδέτερο) σημαίνει: ποιος - α ο και τονίζεται στην παραλήγουσα (γενική - δοτική - αιτιατική ενικού και στον πληθυντικό αριθμό) σ’ όλους τους δισύλλαβους τύπους.
Η αόριστη αντωνυμία τίς (αρσενικό και θηλυκό) τί (ουδέτερο) σημαίνει: κάποιος -α -ο
τονίζεται στη λήγουσα σ΄ όλους τους δισύλλαβους τύπους και όλοι οι τύποι της είναι
εγκλιτικοί, δηλαδή μεταβιβάζουν τον τόνο τους στην προηγούμενη λέξη με την οποία προφέρονται μαζί (συμπροφέρονται) π.χ. γέρων τις
7.
ἴδοις ἄν:
στο ἄν).
Να σχολιάσετε τη σημασία της ευκτικής (με ιδιαίτερη προσοχή
Απάντηση
ἴδοις ἄν: β΄ ενικό πρόσωπο, ευκτικής αορίστου β΄, ενεργητικής φωνής, του συνηρημένου ρήματος: ὁράω - ὁρῶ (= βλέπω)
Παρατηρούμε ότι μετά την ευκτική ἴδοις ακολουθεί το μόριο ἄν, ονομάζεται δυνητική ευκτική και μεταφράζεται είναι δυνατόν, θα μπορούσε να…)
Προσέξτε! Η δυνητική ευκτική είναι η ευκτική κάθε χρόνου, εκτός του μέλλοντα, με το δυνητικό ἄν. ∆ηλώνει αυτό που μπορεί να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον και μεταφράζεται με το
¨είναι δυνατόν να¨, ¨μπορεί να¨ , ¨θα¨ + παρατατικό του ρήματος απ’ το οποίο προέρχεται.
Μετάφραση:
Ἴδιοις ἄν [θα έβλεπες ή μπορεί να έβλεπες ή είναι δυνατόν να έβλεπες + (θα +
παρατατικός ή μπορεί να + παρατατικός ή είναι δυνατόν να + παρατατικός]
Σημείωση! Η δυνητική ευκτική αντιστοιχεί στη νεοελληνική με τη δυνητική υποτακτική να +
υποτακτική αορίστου, π.χ. αύριο να δεις κρύο που θα κάνει.
8.
Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις της στήλης Α΄ με τη γραμματική αναγνώρισή τους στη στήλη Β΄ και στη συνέχεια να γράψετε το α΄ ενικό πρόσωπο
ενεστώτα κάθε ρήματος στην έγκλιση και στη φωνή όπου βρίσκεται:
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
52
Α
Β
α. παιδεύοιεν
1. γ΄ ενικό υποτακτικής παρακειμένου
β. εἴην
2. α΄ενικό ευκτικής ενεστώτα
γ. λελυκώς ᾖ
3. β΄ πληθυντικό ευκτικής μέλλοντα
δ. θεραπεύσωμεν
4. γ΄ πληθυντικό ευκτικής ενεστώτα
ε. θύσοιτε
5. α΄ πληθυντικό υποτακτικής αορίστου
) Σ’ αυτήν την άσκηση θα κάνουμε την αντιστοίχιση της α΄ με την β΄ στήλη και στη
συνέχεια θα γράψουμε το α΄ ενικό πρόσωπο ενεστώτα στην έγκλιση και στη φωνή
που βρίσκεται. Στην επεξήγηση σας δίνουμε εκτός από την κλίση της έγκλισης που
βρίσκεται το ρήμα και τους αρχικούς χρόνους, απ’ όπου θα σχηματίσουμε την έγκλιση
του ενεστώτα (και θα βρούμε το α΄ πρόσωπο) που μας ζητείται.
Απάντηση
α. παιδεύοιεν t 4. γ΄ πληθυντικό ευκτικής ενεστώτα
παιδεύοιμι t α΄ ενικό ευκτικής ενεστώτα
Επεξήγηση
Εδώ το ¨παιδεύοιεν¨ είναι γ΄ πληθυντικό ευκτικής ενεστώτα, επομένως από την ευκτική του βρίσκουμε και το α΄ ενικό πρόσωπο ευκτικής ενεστώτα του ρήματος ¨παιδεύω¨
που είναι: ¨παιδεύοιμι¨.
Εν.
Αρχικοί
ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ
χρόνοι
Ευκτική
παιδεύω
παιδεύοιμι
Παρ. ἐπαίδευον
παιδεύοις
Μέλ. παιδεύσω
παιδεύοι
Αόρ. ἐπαίδευσα
παιδεύοιμεν
Παρ. πεπαίδευκα
παιδεύοιτε
Υπ.
παιδεύοιεν
ἐπεπαιδεύκειν
Απάντηση
β. εἴην t 2. α΄ ενικό ευκτικής ενεστώτα
εἴηνt α΄ ενικό ευκτικής ενεστώτα
Επεξήγηση
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
Εν.
53
Αρχικοί
ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ
χρόνοι
Ευκτική
εἰμί
εἴην
Παρ. ἦν
εἴης
Μέλ. ἔσομαι
εἴη
Αόρ. ἐγενόμην
εἴημεν/εἶμεν
Παρ. γέγονα
εἴητε / εἶτε
Υπ.
εἴησαν / εἶεν
ἐγεγόνειν
Εδώ ο τύπος ¨εἴην¨ είναι και α΄ ενικό ευκτικής ενεστώτα του ρήματος εἰμί.
Απάντηση
γ. λελυκώς ᾖ t 1. γ’ ενικό υποτακτικής παρακειμένου
λύωt α΄ ενικό υποτακτικής ενεστώτα
Επεξήγηση
Υποτακτική
Αρχικοί χρόνοι
παρακειμένου
Υποτακτική
Ενεστώτα
λελυκώς, -κυῖα, -κός ὦ
Εν.
λύω
λύω
λελυκώς, -κυῖα, -κός ᾖς
Παρ.
ἔλυον
λύῃς
λελυκώς, -κυῖα, -κός ᾖ
Μέλ.
λύσω
λύῃ
λελυκότες, -κυῖαι, -κότα ὦμεν
Αόρ.
ἔλυσα
λύωμεν
λελυκότες, -κυῖαι, -κότα ἦτε
Παρκ. λέλυκα
λύητε
λελυκότες, -κυῖαι, -κότα ὦσι (ν)
Υπ.
λύωσι(ν)
ἐλελύκειν
Εδώ το ¨λελυκώς ᾖ¨ είναι γ΄ ενικό υποτακτικής παρακειμένου. Η άσκηση μας ζητάει να
βρούμε το α΄ ενικό ενεστώτα της ίδιας έγκλισης, δηλαδή της υποτακτικής.
Θυμόμαστε ότι: Η υποτακτική παρακειμένου σχηματίζεται με δύο τρόπους
α) περιφραστικά (με δύο λέξεις) συνήθως [με τη μετοχή παρακειμένου + την υποτακτική του ρήματος εἰμί π.χ λελυκώς -κυπια-κός ὦ…] και β) μονολεκτικά (σπάνια) [με το
θέμα του παρακειμένου + την κατάληξη της υποτακτικής ενεστώτα [π.χ. λέλυκ-α Æ
λελύκ-ω (υποτακτική) λελύκῃς ….]
Απάντηση
δ. θεραπεύσωμεν t 5. α΄ πληθυντικό υποτακτικής αορίστου
θεραπεύωt α΄ ενικό υποτακτικής ενεστώτα
Επεξήγηση
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
54
Υποτακτική
Αρχικοί χρόνοι
Υποτακτική Ενεστώτα
Αορίστου
θεραπεύσω
Εν.
θεραπεύω
θεραπεύω
θεραπεύσῃς
Παρ.
ἐθεράπευον
θεραπεύῃς
θεραπεσῃ
Μέλ.
θεραπεύσω
θεραπεύῃ
θεραπεύσωμεν
Αόρ.
ἐθεράπευσα
θεραπεύωμεν
θεραπεύσητε
Παρκ. τεθεράπευκα
θεραπεύητε
θεραπεύσωσι(ν)
Υπ.
θεραπεύωσι(ν)
ἐτεθεραπεύκειν
∆εν ξεχνάμε ότι: ο αόριστος παίρνει αύξηση μόνο στην οριστική, τις υπόλοιπες εγκλίσεις και το
απαρέμφατο και τη μετοχή της σχηματίζει από το θέμα + τις ανάλογες καταληξεις: π.χ. ἐθεράπευσ-α (οριστική) Æ θεραπεύσ-ω (υποτακτική), θεραπεύσ-αιμι (ευκτική κλπ)
È
άυξηση
È
θέμα
È
κατάληξη
(ευκτική) κλπ.
Απάντηση
ε. θύσοιτε t 3. β΄ πληθυντικό ευκτικής μέλλοντα
θύοιμι t α΄ ενικό ευκτικής ενεστώτα
Επεξήγηση
Ευκτική Μέλλοντα
Αρχικοί χρόνοι
Υποτακτική Ενεστώτα
θύσοιμι
Εν.
θύω
θύοιμι
θύσοις
Παρ.
ἔθυον
θύοις
θύσοι
Μέλ.
θύσω
θύοι
θύσοιμεν
Αόρ.
ἔθυσα
θύοιμεν
θύσοιτε
Παρκ.
c
τέθυκα
θύοιτε
θύσοιεν
Υπ.
ἐτεθύκειν
θύοιεν
Εδώ το ¨θύσοιτε¨ είναι β΄ πληθυντικό ευκτικής μέλλοντα, θα πρέπει λοιπόν να βρούμε
το α΄ ενικό πρόσωπο του ενεστώτα της ίδιας έγκλισης, δηλ. της ευκτικής.
Σημείωση: c όταν το αρχικό γράμμα ενός ρήματος είναι θ, φ, χ τότε στον αναδιπλασιασμό του παρακειμένου το θ γίνεται τ, το φ γίνεται π, το χ γίνεται κ, π.χ. χορεύω - κεχόρευκα, φύω - πέφυκα, θύω - τέθυκα.
9.
Να συμπληρώσετε τις καταλήξεις των ουσιαστικών και να τα τονίσετε:
α. τόν μεγαλόφρονα ῥητορ
Απάντηση
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
55
τόν μεγαλόφρονα ῥήτορα
ῥήτορα: παίρνει οξεία, γιατί τονίζεται στην προπαραλήγουσα που πάντα οξύνεται.
Επεξήγηση
τόν μεγαλόφρονα: επίθετο, τριτόκλιτο, τριγενές και διακατάληκτο, γένους αρσενικού, πτώσης
αιτιατικής, αριθμού γενικού, του επιθέτου: ὁ, ἡ μεγαλόφρων, τό μεγαλόφρον
ῥήτορα: ουσιαστικό, γ΄ κλίσης, γένους αρσενικού, πτώσης αιτιατικής, αριθμού ενικού (ὁ ῥήτωρ)
Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός
Ον.
ὁ
μεγαλόφρων
ῥήτωρ
οἱ
μεγαλόφρονες
ῥήτορες
Γεν.
τοῦ
μεγαλόφρονος
ῥήτορος
τῶν
μεγαλοφρόνων
ῥητόρων
∆οτ.
τῷ
μεγαλόφρονι
ῥήτορι
τοῖς
μεγαλόφροσι(ν)
ῥήτορσι(ν)
Αιτ.
τόν
μεγαλόφρονα
ῥήτορα**
τούς
μεγαλόφρονας
ῥήτορας
Κλητ.
(ὦ)
μεγαλόφρον*
ῥῆτορ
(ὦ)
μεγαλόφρονες
ῥήτορες
Προσέξτε! * Τα επίθετα σε -ων (αρσενικό και θηλυκό) -ον (ουδέτερο) σχηματίζουν την κλητική ενικού του αρσενικού και θηλυκού από το ασθενές θέμα (θέμα της γενικής, όπως και
το ουδέτερο, γι’ αυτό ὁ μεγαλόφρων Æ ὦ μεγαλόφρον
** τον ρήτορα τονίζεται στην προπαραλήγουσα και στη δοτική και στην αιτιατική,
γιατί στα ονόματα της γ΄ κλίσης η κατάληξη -ι και -α (ενικός) -σι, -ας (πληθυντικός)
είναι βραχεία, οπότε δεν κατεβαίνει ο τόνος στην παραλήγουσα.
β. τάς εὐκόσμους ἀσπίδ
Απάντηση
τάς εὐκόσμους ἀσπίδαςc Æ ἀσπίδας: παίρνει οξεία, γιατί το ι της παραλήγουσας εδώ
είναι βραχύ και τα βραχέα φωνήεντα πάντα παίρνουν οξεία.
Επεξήγηση
τάς εὐκοσμους: επίθετο, δευτερόκλιτο, τριγενές και δικατάληκτο γένους θηλυκού, αιτιατική πληθυντικού (ὁ, ἡ εὔκοσμος, τό εὐκοσμον)
ἀσπίδας: ουσιαστικό, γ΄ κλίσης γένους θηλυκού, αιτιατική πληθυντικού (ἡ ἀσπίς)
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
56
Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός
Ον.
ἡ
εὔκοσμος
ἀσπίς
αἱ
εὔκοσμοι
ἀσπίδες
Γεν.
τῆς
εὐκόσμου
ἀσπίδος
τῶν
εὐκόσμων
ἀσπίδων
∆οτ.
τῇ
εὐκόσμῳ
ἀσπίδι
ταῖς
εὐκόσμοις
ἀσπίσι(ν)
Αιτ.
τήν
εὔκοσμον
ἀσπίδα
τάς
εὐκόσμους
ἀσπίδας
Κλητ.
(ὦ)
εὔκοσμε
ἀσπίς
(ὦ)
εὔκοσμοι
ἀσπίδες
Προσέξτε! c Είναι δικατάληκτα τα επίθετα τα δευτερόκλιτα όταν έιναι σύνθετα (έχουν δηλαδή
ίδιες καταλήξεις στο αρσενικό και στο θηλυκό) π.χ. [εὖ (= καλά) + κόσμος Æ
εὔκοσμος = εύτακος, με καλή τάξη, σειρά)].
γ. τῷ σεβαστῶ φύλακ
Απάντηση
τῷ σεβαστῷ φύλακι Æ φύλακι: παίρνει οξεία, γιατί τονίζεται στην προπαραλήγουσα
που πάντα οξύνεται.
τῷ σεβαστῶ: επίθετο, δευτερόκλιτο, τριγενές και τρικατάληκτο, γένους αρσενικού,
δοτική ενικού (ὁ σεβαστός - ἡ σεβαστή - τό σεβαστόν)
φύλακι: ουσιαστικό, γ΄ κλίσης, γένους αρσενικού, δοτική ενικού (ὁ φύλαξ)
Επεξήγηση
Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός
Ον.
ὁ
σεβαστός
φύλαξ
οἱ
σεβαστοί
φύλακες
Γεν.
τοῦ
σεβαστοῦ
φύλακος
τῶν
σεβαστῶν
φυλάκων
∆οτ.
τῷ
σεβαστῷ
φύλακι
τοῖς
σεβαστοῖς
φύλαξι(ν)
Αιτ.
τόν
σεβαστόν
φύλακα
τούς
σεβαστούς
φύλακας
Κλητ.
(ὦ)
σεβαστέ
φύλαξ
(ὦ)
σεβαστοί
φύλακες
δ. τῶν ἀνδρείων Ἑλλην
Απάντηση
τῶν ἀνδρείων ἙλληνωνÆ Ἑλλήνων: παίρνει οξεία, γιατί τονίζεται στο η που είναι μακρό και βρίσκεται πριν από μακρό φωνήεν (-νων Æ λήγουσα)
Επεξήγηση
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
57
τῶν ἀνδρείων: επίθετο, δευτερόκλιτο, τριγενές και τρικατάληκτο, γένους αρσενικού,
γενική πληθυντικού (ὁ ἀνδρεῖος - ἡ ἀνδρεία - τό ἀνδρεῖον)
Ἑλλήνων: ουσιαστικό, γ΄ κλίσης, γένους αρσενικού, γενική πληθυντικού (ὁ Ἕλλην)
Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός
Ον.
ὁ
ἀνδρεῖος
Ἕλλην
οἱ
ἀνδρεῖοι
Ἕλληνες
Γεν.
τοῦ
ἀνδρείου
Ἕλληνος
τῶν
ἀνδρείων
Ἑλλήνων
∆οτ.
τῷ
ἀνδρείῳ
Ἕλληνι
τοῖς
ἀνδρείοις
Ἕλλησι(ν)
Αιτ.
τόν
ἀνδρεῖον
Ἕλληνα
τούς
ἀνδρείους
Ἕλληνας
Κλητ.
(ὦ)
ἀνδρεῖε
Ἕλλην
(ὦ)
ἀνδρεῖοι
Ἕλληνες
ε. τοῦ μεγάλου γυπ
Απάντηση
τοῦ μεγάλου γυπός Æ γυπός: παίρνει οξεία, γιατί τονίζεται στο -ο- που είναι βραχύ
φωνήεν και τα βραχέα (ε, ο) φωνήεντα πάντα παίρνουν οξεία.
Επεξήγηση
του μεγάλου: ανώμαλο* επίθετο, γένους αρσενικού, γενική ενικού (ὁ μέγας, -ἡ μεγάλη, -τό μέγα)
γυπός: ουσιαστικό, γ΄ κλίσης, γένους αρσενικού, γενική ενικού (ὁ γύψ)
Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός
Ον.
ὁ
μέγας
γύψ
οἱ
μεγάλοι
γῦπες
Γεν.
τοῦ
μεγάλου
γυπός
τῶν
μεγάλων
γυπῶν
∆οτ.
τῷ
μεγάλῳ
γυπί
τοῖς
μεγάλοις
γυψί(ν)
Αιτ.
τόν
μέγαν
γῦπα
τούς
μεγάλους
γῦπας
Κλητ.
(ὦ)
μέγα
γύψ
(ὦ)
μεγάλοι
γῦπες
* Σημείωση: Το επίθετο μέγας έχει δύο θέματα: μέγα - (σχηματίζεται η ονομαστική - αιτιατική - κλητική ενικού του αρσενικού και ουδετέρου γένους) και μεγάλο - (σχηματίζεται η γενική - δοτική ενικού του αρσενικού και ουδετέρου, το θηλυκό σ’ όλες τις
πτώσεις και ο πληθυντικός του αρσενικού και ουδέτερου) και κλίνεται όπως τα δευτερόκλιτα επίθετα.
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
58
Ενικός αριθμός
Ον.
ὁ
μέγας
ἡ
μεγάλη
τό
μέγα
Γεν.
τοῦ
μεγάλου
τῆς
μεγάλης
τοῦ
μεγάλου
∆οτ.
τῷ
μεγάλῳ
τῇ
μεγάλῃ
τῷ
μεγάλῳ
Αιτ.
τόν
μεγάλον
τήν
μεγάλην
τό
μέγα
Κλητ.
(ὦ)
μέγα
(ὦ)
μεγάλη
(ὦ)
μέγα
Πληθυντικός αριθμός
10.
Ον.
οἱ
μεγάλοι
αἱ
μεγάλαι
τά
μεγάλα
Γεν.
τῶν
μεγάλων
τῶν
μεγάλων
τῶν
μεγάλων
∆οτ.
τοῖς
μεγάλοις
ταῖς
μεγάλαις
τοῖς
μεγάλοις
Αιτ.
τούς
μεγάλους
τάς
μεγάλας
τά
μεγάλα
Κλητ.
(ὦ)
μεγάλοι
(ὦ)
μεγάλαι
(ὦ)
μεγάλα
Να αναγνωρίσετε τα απαρέμφατα των παρακάτω φράσεων αναφέροντας τη συντακτική θέση, το είδος και το υποκείμενό τους. Κατόπιν να
εξετάσετε, όπου χρειάζεται, αν παρατηρείται ταυτοπροσωπία ή ετεροπροσωπία:
Προσέξτε! Η ενότητα αυτή είναι επαναληπτική γι’ αυτό τα συντακτικά και τα γραμματικά φαινόμενα
δίνονται συνοπτικά. Έχει δοθεί στις προηγούμενες ενότητες πλήρης ανάλυση των γραμματικών και
συντακτικών φαινομένων που έχετε διδαχθεί, στις οποίες ενότητες μπορείτε ν’ ανατρέχετε.
) Γι’ αυτή την άσκηση θα χρειαστεί να θυμηθούμε ότι το απαρέμφατο δεν είναι έγκλιση
ούτε φανερώνει πρόσωπο αλλά έχει τις ιδιότητες και του ουσιαστικού όταν έχει άρθρο (έναρθρο) και του ρήματος, όταν δεν έχει άρθρο (άναρθρο). Το άναρθρο απαρέμφατο διακρίνεται σε:
α) Τελικό απαρέμφατο, το οποίο ισοδυναμεί με δευτερεύουσα τελική πρόταση και μεταφράζεται με το να + υποτακτική του χρόνου που βρίσκεται.
π.χ. Ἐκέλευσεν αὐτούς εἰς Λακεδαίμονα ἰέναι (=τους προέτρεψε να πάνε στη Σπάρτη).
β) Ειδικό απαρέμφατο, το οποίο ισοδυναμεί με δευτερεύουσα ειδική πρόταση και μεταφράζεται με το ότι + οριστική του χρόνου που βρίσκεται.
π.χ. Ἔλεγον οὐκ εἶναι ἐλεύθεροι (= έλεγαν ότι δεν είναι ελεύθεροι)
•
Το υποκείμενο του απαρεμφάτου βρίσκεται ή σε ονομαστική ή σε αιτιατιακή πτώση.
•
Όταν το υποκείμενο του απαρεμφάτου βρίσκεται σε ονομαστική, επειδή είναι το ίδιο
(= το αυτό) με το υποκείμενο του ρήματος, έχουμε ταυτοπροσωπία, ενώ όταν το υποκείμενο του απαρεμφάτου βρίσκεται σε πτώση αιτιατική, επειδή είναι διαφορετικό (έτερο) από το υποκείμενο του ρήματος, έχουμε ετεροπροσωπία.
Να θυμάστε ότι: την αιτιατική όταν είναι υποκείμενο του απαρεμφάτου τη μεταφράζουμε πάντα με
ονομαστική.
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
59
πχ. α) Οὗτος ἐβούλετο πλουτεῖν (οὗτος: υποκείμενο του ρήματος και του απαρεμφάτου ¨πλουτεῖν¨ (ταυτοπροσωπία), Μετάφραση: Αυτός ήθελε να πλουτίσει)
β) Οἱ στρατιῶται ηὔχοντο εὐτυχῆσαι αὐτόν (οἱ στρατιῶται: υποκείμενο του ρήματος ¨ηὔχοντο¨,
¨εὐτυχῆσαι¨: αντικείμενο του ρήματος τελικό απαρέμφατο, ¨αὐτόν¨: υποκείμενο του απαρεμφάτου σε
αιτιατική πτώση Æ μεταφράζεται με ονομαστική (αὐτός). Μετάφραση: Οι στρατιώτες εύχονταν να ευτυχήσει αυτός.
Προσέξτε! Στα απρόσωπα ρήματα που έχουν υποκείμενο απαρέμφατο έχουμε πάντα ετεροπροσωπία,
γιατί είναι αδύνατο το απαρέμφατο που είναι υποκείμενο του ρήματος να είναι παράλληλα και υποκείμενο του εαυτού του.
α. Ἐμοί δοκεῖ τούτῳ διαφέρειν ἄνδρα τῶν ἄλλων ζῴων, τῷ λόγῳ.
Απάντηση
δοκεῖ: απρόσωπο ρήμα
διαφέρειν: υποκείμενο του απρόσωπου ρήματος δοκεῖ, ειδικό απαρέμφατο.
3 Έχουμε ετεροπροσωπία, αφού το υποκείμενο του ρήματος είναι απαρέμφατο και
το υποκείμενο του απαρεμφάτου είναι η λέξη ἄνδρα (αιτιατική πτώση). μεταφράζεται
με ονομαστική (ο άνδρας = ο άνθρωπος)
Μετάφραση:
Μου φαίνεται ότι ο άνθρωπος διαφέρει από τα άλλα ζώα σ΄ αυτό, δηλαδή στο λόγο.
Προσέξτε! Στα απρόσωπα ρήματα έχουμε αναγκαστική ετεροπροσωπία, αφού το υποκείμενο του απρόσωπου ρήματος που είναι απαρέμφατο, δεν μπορεί να είναι και υποκείμενο
του εαυτού του.
β. Οἱ Πέρσαι οἴονται τούς ἀχαρίστους καί περί θεῶν ἀμελῶς ἔχειν.
Απάντηση
οἴονται: ρήμα
οἱ Πέρσαι: υποκείμενο του ρήματος
ἔχειν: αντικείμενο του ρήματος ¨οἴονται¨ ειδικό απαρέμφατο.
3 Έχουμε ετεροπροσωπία, γιατί το υποκείμενο του απαρεμφάτου είναι ¨τούς
ἀχαρίστους¨ (σ’ αιτιατική πτώση) και είναι διαφορετικό από το υποκείμενο του ρήματος.
Προσέξτε! Το υποκείμενο του απαρεμφάτου είναι σε αιτιατική πτώση, μεταφράζεται όμως με
ονομαστική (οι αχάριστοι)
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
60
Μετάφραση:
Οι Πέρσες νομίζουν ότι οι αχάριστοι αδιαφορούν και για τους θεούς.
γ. Ὑμεῖς τοίνυν εἰώθατε ἐρωτᾶν, τί χρή ποιεῖν.
Προσέξτε! έχουμε δύο προτάσεις: α. ¨Ὑμεῖς … ἐρωτᾶν¨ και β. ¨τι χρή ποιεῖν¨
Απάντηση
πρόταση α.
εἰώθατε: ρήμα
ὑμεῖς: υποκείμενο του ρήματος
ἐρωτᾶν: αντικείμενο του ρήματος εἰώθατε, τελικό απαρέμφατο.
3 Έχουμε ταυτοπροσωπία, γιατί το υποκείμενο του απαρεμφάτου είναι ίδιο με το
υποκείμενο του ρήματος (ὑμεῖς: σε ονομαστική πτώση).
πρόταση β.
χρή: απρόσωπο ρήμα
ποιεῖν: υποκείμενο του απρόσωπου ρήματος χρή, τελικό απαρέμφατο.
3 Έχουμε ετεροπροσωπία, αφού υποκείμενο του απαρεμφάτου είναι η εννοούμενη
αντωνυμία ὑμᾶς (σε αιτιατική πτώση) και το μεταφράζουμε με ονομαστική (ὑμε[ς =
εσείς)
Να θυμάστε ότι: Στα απρόσωπα ρήματα έχουμε αναγκαστική ετεροπροσωπία, αφού το υποκείμενο του απρόσωπου ρήματος είναι απαρέμφατο και φυσικά δεν μπορεί να είναι υποκείμενο
του εαυτού του.
Μετάφραση:
Εσείς λοιπόν συνηθίζετε να ρωτάτε τι πρέπει εσείς να κάνετε.
δ. Μένων ὁ Θετταλός φίλος ἐβούλετο εἶναι τοῖς μέγιστα δυναμένοις.
Απάντηση
ἐβούλετο: ρήμα
Μένων: υποκείμενο του ρήματος
εἶναι: αντικείμενο του ρήματος ἐβούλετο, τελικό απαρέμφατο.
3 Έχουμε ταυτοπροσωπία, αφού το υποκείμενο του απαρεμφάτου ¨εἶναι¨ είναι το
ίδιο με το υποκείμενο του ρήματος (Μένων: σε ονομαστική πτώση).
Μετάφραση:
Ο Μένων ο Θεσσαλός ήθελε να είναι φίλος με τους πάρα πολύ ισχυρούς.
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
61
Προσέξτε! Στην ταυτοπροσωπία το υποκείμενο του απαρεμφάτου είναι σε πτώση ονομαστική
(αφού και το υποκείμενο του ρήματος είναι πάντα σε πτώση ονομαστική) ενώ στην ετεροπροσωπία το υποκείμενο του απαρεμφάτου είναι σε πτώση αιτιατική.
11.
Να αναγνωρίσετε το είδος των μετοχών (επιρρηματικές ή κατηγορηματικές) των παρακάτω φράσεων και να βρείτε τα υποκείμενά τους. Κατόπιν να χαρακτηρίσετε τις επιρρηματικές ως συνημμένες ή απόλυτες:
Η άσκηση μας ζητάει ν’ αναγνωρίσουμε
α) το είδος των μετοχών, αν είναι επιρρηματική ή κατηγορηματική,
β) να βρούμε τα υποκείμενά τους και
γ) τις επιρρηματικές να τις χαρακτηρίσουμε, αν είναι συνημμένες ή απόλυτες.
∆εν ξεχνάμε ότι:
1.
Το υποκείμενο της μετοχής βρίσκεται πάντα στην ίδια πτώση με τη μετοχή
2.
Οι επιρρηματικές μετοχές μόνο διακρίνονται σε συνημμένες ή απόλυτες.
Συνημμένη, όταν το υποκείμενό της έχει παράλληλα και άλλη συντακτική θέση μέσα
στην πρόταση. Μπορεί, δηλαδή, να είναι και υποκείμενο ή αντικείμενο του ρήματος,
δοτική προσωπική ή υποκείμενο του απαρεμφάτου.
Απόλυτη, όταν το υποκείμενο της δεν έχει άλλη συντακτική θέση μέσα στην πρόταση, αλλά λειτουργεί αποκλειστικά ως υποκείμενο της μετοχής.
3.
Οι κατηγορηματικές μετοχές, όπως και οι επιρρηματικές είναι πάντα άναρθρες (δεν
έχουν άρθρο) και συντάσσονται με ρήματα.
•
•
•
συνδετικά (εἰμί, γίγνομαι, κ.ά.)
έναρξης και λήξης (ἄρχω, παύω, λήγω, κ.ά.)
καρτερίας, ανοχής, κόπου, κορεσμού (καρτερῶ, ὑπομένω, ἀνέχομαι, κάμνω,
ἀρκῶ, κ.ά.)
•
•
•
•
ευεργεσίας, αδικίας, νίκης, ήττας (ἀδικῶ, εὖ ποιῶ, νικῶ, ἡττῶμαι κ.ά.)
ψυχικού πάθους [χαίρω, ἥδομαι (= ευχαριστιέμαι), ἀγανακτῶ, κ.ά]
αίσθησης, μάθησης, μνήμης (αἰσθάνομαι, μανθάνω, ὁρῶ, μέμνημαι κ.ά.)
δείξης, αγγελίας, ελέγχου (δείκνυμι, ἀγγέλω, ἐλέγχω, κ.ά.)
Μεταφράζεται με το να + υποτακτική ή με τα ότι, πως, που + οριστική
Αναφέρεται στο υποκείμενο ή στο αντικείμενο του ρήματος από το οποίο εξαρτάται.
Προσέξτε! Επειδή αυτή η ενότητα είναι επαναληπτική υπενθυμίζονται τα κύρια σημεία των γραμματικών ή συντακτικών φαινομένων που μας ζητάει η άσκηση. Έχει
προηγηθεί στις προηγούμενες ενότητες πλήρη συντακτική και γραμματική ανάλυση,
στις οποίες μπορείτε ν’ ανατρέχετε.
Για τις μετοχές γίνεται υπενθύμιση και στο β΄ μέρος της 10ης ενότητας, σελ. 26.
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
62
α. Τῶν στρατιωτῶν λεγόντων, ὁ στρατηγός ἀπεκρίνατο.
Απάντηση
¬ λεγόντων: επιρρηματική χρονική μετοχή, γενική απόλυτηx υποκείμενό της είναι
η λέξη τῶν στρατιωτῶν, που δεν έχει άλλη συντακτική θέση στην πρόταση
(δεν είναι δηλαδή υποκείμενο ή αντικείμενο του ρήματος)
Προσέξτε! Μόνο η επιρρηματική μετοχή μπορεί να είναι συνημμένη ή απόλυτη και όχι η κατηγορηματική μετοχή ή η επιθετική.
Μετάφραση:
Ενώ οι στρατιώτες έλεγαν, ο στρατηγός απάντησε.
β. Ὁρᾷ ὑμᾶς πιστεύοντας ταῖς διαβολαῖς.
Απάντηση
¬ πιστεύοντας: κατηγορηματική μετοχή από το ρήμα ¨ὁρᾷ¨ που φανερώνει αίσθηση και αναφέρεται στο αντικείμενο του ρήματος (ὑμᾶς), δηλαδή υποκείμενο της
μετοχής είναι η αντωνυμία ὑμᾶς. Μεταφράζεται με το ότι + το ρήμα που προέρχεται η μετοχή (ότι πιστεύετε).
Μετάφραση:
Βλέπει ότι εσείς πιστεύετε τις συκοφαντίες.
γ. Νενικηκότες τροπαῖον ἐστήσαντο.
Απάντηση
¬ νενικηκότες: επιρρηματική αιτιολογική μετοχή, το υποκείμενο της μετοχής είναι
το οὗτοι το οποίο έχει και άλλη συντακτική θέση μέσα στην πρόταση, αφού είναι
και υποκείμενο του ρήματος ¨ἐστήσαντο¨. Επομένως η μετοχή είναι συνημμένη.
Μετάφραση:
Επειδή είχαν νικήσει, έστησαν τρόπαιο.
δ. Φανερός ἦν τοῖς νόμοις ὑπηρετῶν.
Απάντηση
¬ ὑπηρετῶν: κατηγορηματική μετοχή από τη φράση ¨φανερός ἦν¨, που αναφέρεται στο εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος ¨ἦν¨ (οὗτος), δηλαδή υποκείμενο
της μετοχής είναι το εννοούμενο οὗτος.
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
63
Προσέξτε! Η μετοχή μεταφράζεται με ρήμα [ὑπηρετῶν = ὑπηρέτει (= υπάκουε] και το ρήμα
¨φανερός ἦν¨ με τροπικό επίρρημα (φανερά)
Μετάφραση:
Φανερά υπάκουε στους νόμους.
Να θυμάστε ότι: Τα συνδετικά ρήματα ¨φαίνομαι¨, ¨φανερός εἰμί¨, ¨δῆλος εἰμί¨, ¨λανθάνω¨ (=
είμαι απαρατήρητος) μπορεί να μεταφραστούν με τροπικό επίρρημα και η μετοχή που εξαρτάται απ’ αυτά με ρήμα.
12.
Στις παρακάτω φράσεις να εντοπίσετε τα αντικείμενα και να τα διακρίνετε σε άμεσα και έμμεσα.
Προσέξτε! Στην άσκηση αυτή τα ρήματα είναι δίπτωτα, δηλ. παίρνουν δύο αντικείμενα ένα άμεσο και ένα έμμεσο αντικείμενο που δε συνδέονται παρατακτικά (με το καί, ή) μεταξύ τους,
και δε χωρίζονται με κόμμα. Μπορεί να έχουμε λοιπόν αντικείμενα σε :
Α
Μ
Ε
Σ
Ο
γενική
+ δοτική
αιτιατική
+ γενική
αιτιατική
+ δοτική
αιτιατική (προσώπου) + αιτιατική (πράγματος)
Ε
Μ
Μ
Ε
Σ
Ο
Πάντα το άμεσο είναι αυτό που βρίσκεται σε αιτιατική και όταν έχουμε δύο αιτιατικές το άμεσο είναι το πρόσωπο. Όταν έχουμε γενική + δοτική το άμεσο είναι σε γενική και το έμμεσο
σε δοτική πτώση.
α. Ὁ πάππος τόν Κῦρον στολήν καλήν ἐνέδυσε (= Ο παππούς φόρεσε στον Κύρο καλή ενδυμασία).
Απάντηση
ἐνέδυσε: ρήμα,
ὁ πάππος: υποκείμενο,
Æ τόν Κῦρον: άμεσο αντικείμενο,
Æ στολήν: έμμεσο αντικείμενο,
Æ καλήν: ομοιόπτωτος προσδιορισμός (επιθετικός).
Επεξήγηση
Επειδή και τα δύο αντικείμενα βρίσκονται σε αιτιατική πτώση, άμεσο είναι αυτό που
δηλώνει το πρόσωπο (τόν Κῦρον) και έμμεσο αυτό που δηλώνει το πράγμα (στολήν).
β. Λακεδαιμόνιοι ἐκώλυον τούς Ἠλείους τοῦ ἀγῶνος (= Οι Σπαρτιάτες εμπόδιζαν
τους Ηλείους από τον αγώνα).
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
64
Απάντηση
ἐκώλυον: ρήμα,
Λακεδαιμόνιοι: υποκείμενο,
Æ τούς Ἠλείους: άμεσο αντικείμενο,
Æ τοῦ ἀγῶνος: έμμεσο αντικείμενο.
Επεξήγηση
Επειδή τα αντικείμενα βρίσκονται σε αιτιατική και γενική πτώση, άμεσο είναι η αιτιατική (τοὐς Ἡλείους) και έμμεσο η γενική (τοῦ ἀγῶνας)
γ. Μήτε ὑπεσχόμην μηδενί μηδέν μάθημα (= Ούτε υποσχέθηκα σε κανέναν κανένα
μάθημα).
Απάντηση
ὑπεσχόμην: ρήμα,
ἐγώ: εννοούμενο υποκείμενο,
Æ μάθημα: άμεσο αντικείμενο,
Æ μηδενί: έμμεσο αντικείμενο.
Επεξήγηση
Επειδή τα αντικείμενα βρίσκονται σε αιτιατική και δοτική πτώση, άμεσο είναι η αιτιατική (μάθημα) και έμμεσο η δοτική (μηδενί).
δ. Μεταδίδωμι τῷ βουλομένῳ τοῦ ἐν τῇ ἐμῇ ψυχῇ πλούτου (= ∆ίνω σε όποιον θέλει
ένα μέρος από τον πλούτο της ψυχής μου).
Απάντηση
μεταδίδωμι: ρήμα,
ἐγώ: εννοούμενο υποκείμενο,
Æ τοῦ πλούτου: άμεσο αντικείμενο,
Æ τῷ βουλομένῳ: έμμεσο αντικείμενο (και επιθετική μετοχή).
Επεξήγηση
Επειδή τα δύο αντικείμενα βρίσκονται σε γενική και δοτική πτώση, η γενική (τοῦ πλούτου) είναι το άμεσο και η δοτική (τῷ βουλομένῳ) το έμμεσο.
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
13.
65
Να συμπληρώσετε τους τύπους που ζητούνται στην κατάλληλη θέση:
Σ’ αυτή την άσκηση, θα συμπληρώσουμε τον ανάλογο τύπο του ρήματος και στη συνέχεια θα
κλίνουμε το ρήμα στην έγκλιση και στο χρόνο που μας ζητάει η άσκηση και όπου χρειάζεται θα
σας δίνουμε και τους αρχικούς χρόνους.
α. γ΄ πληθυντικό ευκτικής ενεστώτα ρήματος γιγνώσκω
Απάντηση
γιγνώσκοιεν
Επεξήγηση
Το ρήμα στον Ενεστώτα είναι ¨γιγνώσκω¨, οπότε η ευκτική σχηματίζεται από το θέμα
γιγνώσκ- και την κατάληξη -οιμι.
Ευκτική Ενεστώτα
γιγνώσκοιμι
γιγνώσκοιμεν
γιγνώσκοις
γιγνώσκοιτε
γιγνώσκοι
γιγνώσκοιεν
β. β΄ ενικό ευκτικής μέλλοντα ρήματος ῥίπτω
Απάντηση
ῥίψοις
Επεξήγηση
Ο μέλλοντας του ρήματος ¨ρίπτω¨ είναι ¨ρίψω¨, οπότε η ευκτική σχηματίζεται από το
θέμα του μέλλοντα + την κατάληξη -οιμι της ευκτικής του ενεστώτα.
Αρχικοί χρόνοι
Εν.
c
ῥίπτω
Παρ.
d
ἔρριπτον
Μέλ.
ῥίψω
Αόρ.
ἔρριψα
Παρκ.
Υπερ.
e
ἔρριφα
ἐρρίφειν
Ευκτική Μέλλοντα
ῥίψοιμι
ῥίψοις
ῥίψοι
ῥίψοιμεν
ῥίψοιτε
ῥίψοιεν
c όλες οι λέξεις που αρχίζουν από ῥ παίρνουν δασεία ( ῾ )
d όταν πριν από το ῥ υπάρχει βραχύ φωνήεν από αύξηση ή αναδιπλασιασμό τότε το ρ διπλασιάζεται: π.χ. ῥίπτω Æ ἔρριπτον (ρρ) κ.ο.κ.
e τα ρήματα που αρχίζουν α) από ῥ ή διπλό σύμφωνο (ζ, ξ, ψ) ή β) από δύο σύμφωνα, χωρίς όμως το πρώτο να είναι άφωνο και το δεύτερο υγρό ή ένρινο ή γ) από τρία σύμφωνα παίρνουν ως
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
66
αναδιπλασιασμό τη συλλαβική αύξηση ἐ- π.χ. ῥίπτω Æ ἔρριφα (αρχίζει από ῥ), στρατεύω Æ
ἐστράτευκα (αρχίζει από τρία σύμφωνα -στρ-).
γ. α΄ πληθυντικό υποτακτικής αορίστου ρήματος ἀκούω
Απάντηση
ἀκούσωμεν
Επεξήγηση
Ο αόριστος του ρήματος ¨ἀκούω¨ είναι ἤκουσα, οπότε η υποτακτική σχηματίζεται από
το θέμα του αορίστου ἀκουσ- και την κατάληξη -ω, -ῃς, -ῃ … υποτακτικής ενεστώτα.
Αρχικοί χρόνοι
Εν.
ἀκούω
Παρ.
ἤκουον
Μέλ.
ἀκούσομαιc
Αόρ.
ἤκουσα
Παρκ.
ἀκήκοα
Υπερ.
ἠκηκόειν
Υποτακτική Αορίστου
ἀκούσω
ἀκούσῃς
ἀκούσῃ
ἀκούσωμεν
ἀκούσητε
ἀκούσωσι (ν)
Προσέξτε! Ο αόριστος παίρνει αύξηση μόνο στην οριστική και όχι στις υπόλοιπες εγκλίσεις (οριστ.
ἤκουσα Æ υποτακτική: ἀκούσω, ευκτική: ἀκουσαμι κ.ο.κ.)
Σημείωση: Ο μέλλοντας του ρήματος ἀκούω σχηματίζεται στην ενεργητική φωνή με την κατάληξη της μέσης φωνής ἀκούσομαι.
δ. γ΄ ενικό υποτακτικής ενεστώτα ρήματος ψηφίζω
Απάντηση
ψηφίζῃ
Επεξήγηση
Το ρήμα στον ενεστώτα είναι ¨ψηφίζω¨, οπότε η υποτακτική σχηματίζεται από το θέμα
ψηφίζ- και την κατάληξη -ω, -ῃς, -ῃ … υποτακτικής
Υποτακτική Ενεστώτα
ψηφίζω
ψηφίζῃς
ψηφίζῃ
ψηφίζωμεν
ψηφίζετε
ψηφίζωσι (ν)
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
67
ε. α΄ ενικό ευκτικής αορίστου ρήματος ἁρπάζω
Απάντηση
ἁρπάσαιμι
Επεξήγηση
Ο αόριστος του ρήματος ¨ἁρπάζω¨ είναι ἥρπασα, οπότε η ευκτική σχηματίζεται από το
θέμα του αορίστου ἁρπασ- και την κατάληξη -αιμι της ευκτικής.
Αρχικοί χρόνοι
Ευκτική Αορίστου
ἁρπάσαιμι
Εν.
ἁρπάζω
ἁρπάσαις
Παρ.
ἥρπαζον
ἁρπάσαι
Μέλ.
ἁρπάσω
ἁρπάσαιμεν
Αόρ.
ἥρπασα
ἁρπάσαιτε
Παρκ.
ἥρπακα
ἁρπάσαιεν
Υπερ.
ἡρπάκειν
Προσέξτε! Η ευκτική αορίστου είναι χωρίς αύξηση, αφού μόνο η οριστική παίρνει αύξηση (οριστ.
ἥρπασα, υποτ. ἁρπάσω, ευκτ. ἁρπάσαιμι, κ.ο.κ.)
στ. β΄ πληθυντικό υποτακτικής αορίστου ρήματος ἱδρύω
Απάντηση
ἱδρύσητε
Επεξήγηση
Ο αόριστος του ρήματος ¨ἱδρύω¨ είναι ἵδρυσα, οπότε η υποτακτική σχηματίζεται από το
θέμα του αορίστου ἱδρυσ- και την κατάληξη -ω της υποτακτικής.
Υποτακτική Αορίστου
ἱδρύσω
ἱδρύσῃς
ἱδρύσῃ
ἱδρύσωμεν
ἱδρύσητε
ἱδρύσωσι (ν)
Αρχικοί χρόνοι
Εν.
ἱδρύω
Παρ.
ἵδρυον
Μέλ.
ἱδρύσω
Αόρ.
ἵδρυσα
Παρκ.
ἵδρυκα
Υπερ.
ἱδρύκειν
Προσέξτε! Εδώ το ρήμα ἱδρύω έχει αύξηση ι (το ι βραχύ γίνεται ι μακρό) που δε φαίνεται, όπως σ’
όλα τα ρήματα που αρχίζουν από ι, υ, γι’ αυτό η οριστική είναι ἵδρυσα και η υποτακτική ἱδρύσω,
κ.ο.κ. Το ίδιο ισχύει και για τον αναδιπλασιασμό ἵδρυκα (το ι βραχύ γίνεται ι μακρό).
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
68
ζ. ονομαστική ενικού, θηλυκό γένος, μετοχή ενεστώτα ρήματος σῴζω
Απάντηση
σῴζουσα
Επεξήγηση
Το ρήμα βρίσκεται στον ενεστώτα, οπότε η μετοχή σχηματίζεται από το θέμα σῴζ- και
την κατάληξη -ων, -ουσα, -ον.
Μετοχές Ενεστώτα
Ενικός αριθμός
Ον.
ὁ
σῴζων
ἡ
σῴζουσα
τό
σῷζον
Γεν.
τοῦ
σῴζοντος
τῆς
σῳζούσης
τοῦ
σῴζοντος
∆οτ.
τῷ
σῴζοντι
τῇ
σῳζούσῃ
τῷ
σῴζοντι
Αιτ.
τόν
σῴζοντα
τήν
σῴζουσαν
τό
σῷζον
Κλητ.
(ὦ)
σῴζων
(ὦ)
σῴζουσα
(ὦ)
σῷζον
Προσέξτε! Οι μετοχές ενεστώτα της ενεργητικής φωνής α) κλίνονται όπως τα τριτόκλιτα επίθετα
σε -ων, -ουσα, -ον και β) σχηματίζουν πάντα όμοια την ονομαστική με την κλητική, αν και είναι
βαρύτονα (δηλ. δεν τονίζονται στη λήγουσα) ενώ τα τριτόκλιτα επίθετα τη σχηματίζουν από το
θέμα της γενικής
Πληθυντικός αριθμός
Ον.
οἱ
σῴζοντες
αἱ
σῴζουσαι
τά
σῴζοντα
Γεν.
τῶν
σῳζόντων
τῶν
σῳζουσῶν
τῶν
σῳζόντων
∆οτ.
τοῖς
σῴζουσι(ν)
ταῖς
σῳζούσαις
τοῖς
σῴζουσι(ν)
Αιτ.
τούς
σῴζοντας
τάς
σῳζούσας
τά
σῴζοντα
Κλητ.
(ὦ)
σῴζοντες
(ὦ)
σῴζουσαι
(ὦ)
σῴζοντα
Συμπλήρωση του σταυρόλεξου
στ.
β.
ε.
ἱ
α.
ἁ
δ
γ
ρ
ῥ
ί
ψ
ο
ι
ς
π
ύ
γ
ά
σ
ν
σ
η
ζ.
σ
τ
ῴ
ζ
ο
σ
σ
ε
γ.
ἀ
κ
ψ
η
φ
ί
ε
ν
α
ι
ο
ύ
ο
δ.
υ
σ
ω
μ
ι
ζ
ῃ
ε
ν
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
69
Οὐκ ἐῶμεν ἄρχειν ἄνθρωπον, ἀλλά τόν λόγον, ὅτι
ἑαυτῷ τοῦτο ποιεῖ καί γίνεται τύραννος.
Ἀριστοτέλης, Ἠθικά Νικομάχεια 1134α
Μετάφραση
∆εν αφήνουμε τον άνθρωπο να κυβερνά αλλά το λόγο, επειδή (ο άνθρωπος) κυβερνά για να ωφελήσει τον εαυτό του και γίνεται τύραννος.
Προσέξτε! Ο Αριστοτέλης προβάλλει το λόγο, με τη διπλή σημασία λόγος -ομιλία και λόγος- λογική, ως το στοιχείο εκείνο που θα πρέπει να ασκεί την εξουσία. Σύμφωνα με το
φιλόσοφο, οι άνθρωποι ασκούν την εξουσία για τον εαυτό τους, με αποτέλεσμα να γίνονται τελικά τύραννοι, γι’ αυτό θα πρέπει να κυβερνά ο λόγος, η λογική, ο ορθολογισμός.
Βι ογραφι κά στ οι χε ί α
Αριστοτέλης:
Ο Αριστοτέλης γεννήθηκε το 384 π.Χ. στα Αρχαία Στάγειρα της Χαλκιδικής (σημερινή ονομασία της περιοχής Λιοτόπι, μισό χιλιόμετρο νότια της Ολυμπιάδας). Ο πατέρας του Νικόμαχος ήταν γιατρός του βασιλιά της Μακεδονίας Αμύντα Β΄, τον οποίο
είχε πατέρα ο Φίλιππος. Πρόωρα ορφάνεψε από πατέρα και μητέρα και την κηδεμονία
του ανέλαβε ο φίλος του πατέρα του Πρόξενος, ο οποίος τον έστειλε στην Αθήνα σε
ηλικία 17 ετών (367 π.Χ.), για να γίνει μαθητής του Πλάτωνα. Πράγματι, ο Αριστοτέλης
σπούδασε στην Ακαδημία του Πλάτωνα επί 20 χρόνια (367 - 347), μέχρι τη χρονιά
δηλαδή που πέθανε ο δάσκαλός του. Αργότερα, εγκατέλειψε την Αθήνα και εγκαταστάθηκε στην Άσσο, πόλη της μικρασιατικής παραλίας, απέναντι από τη Λέσβο, όπου
δίδαξε τρία χρόνια. Το 345 π.Χ. ο Αριστοτέλης πέρασε απέναντι στη Λέσβο και εγκαταστάθηκε στη Μυτιλήνη, όπου έμεινε και δίδαξε μέχρι το 342 π.Χ. Στο μεταξύ είχε
παντρευτεί την ανιψιά και θετή κόρη του Ερμία, την Πυθιάδα, από την οποία απέκτησε
κόρη, που πήρε το όνομα της μητέρας της. Μετά το θάνατο της πρώτης του συζύγου ο Αριστοτέλης συνδέθηκε αργότερα στην
Αθήνα με τη Σταγειρίτισσα Ερπυλλίδα, από την οποία απέκτησε ένα γιο, το Νικόμαχο. Το 342 π.Χ. Ο Αριστοτέλης άρχισε με προθυμία
το έργο της αγωγής του νεαρού Αλέξανδρου. Ο Αριστοτέλης έμεινε στη μακεδονική αυλή έξι χρόνια. Το 335 π.Χ.ο Αριστοτέλης
πήγε στην Αθήνα και ίδρυσε δική του φιλοσοφική σχολή, που ονομάστηκε Λύκειο. Το 323 π.Χ. κατηγορήθηκε για ασέβεια , επειδή
είχε ιδρύσει βωμό στον Ερμία, είχε γράψει τον ύμνο στην Αρετή και το επίγραμμα στον ανδριάντα του Ερμία, στους ∆ελφούς. Έτσι, ο Αριστοτέλης έφυγε για τη Χαλκίδα, προτού γίνει η δίκη του (323 π.Χ.). Το 322 π.Χ. πέθανε στη Χαλκίδα από στομαχικό νόσημα, μέσα σε θλίψη και μελαγχολία. Το σώμα του μεταφέρθηκε στα Στάγειρα, όπου θάφτηκε με εξαιρετικές τιμές.
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
70
Ασκήσεις
1.
εκτός βιβλίου
Να αναγνωρίσετε τα ακόλουθα ουσιαστικά και να τα κλίνετε και στους
δύο αριθμούς: χρέος, λέοντα, τάξεως, σώματι.
Απάντηση
¬ χρέος: ονομαστική (αιτιατική ή κλητική) ενικού, γένους ουδετέρου, του ουσιαστικού
της γ΄ κλίσης: το χρέος.
Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός
Ον.
τό
χρέος
τά
χρέη
Γεν.
τοῦ
χρέους
τῶν
χρεῶν
∆οτ.
τῷ
χρέει
τοῖς
χρέεσι (ν)
Αιτ.
τό
χρέος
τά
χρέη
Κλητ.
(ὦ)
χρέος
(ὦ)
χρέη
¬ λέοντα: αιτιατική ενικού, γένους αρσενικού, του ουσιαστικού της γ΄ κλίσης: ὁ λέων.
Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός
Ον.
ὁ
λέων
οἱ
λέοντες
Γεν.
τοῦ
λέοντος
τῶν
λεόντων
∆οτ.
τῷ
λέοντι
τοῖς
λέουσι(ν)
Αιτ.
τόν
λέοντα
τούς
λέοντας
Κλητ.
(ὦ)
λέον
(ὦ)
λέοντες
¬ τάξεως: γενική ενικού, γένους θηλυκού, του ουσιαστικού της γ΄ κλίσης: ἡ τάξις.
Ενικός αριθμός
Ον.
ἡ
Γεν.
∆οτ.
Πληθυντικός αριθμός
τάξις
αἱ
τάξεις
τῆς
τάξεως
τῶν
τάξεων
τῇ
τάξει
ταῖς
τάξεσι (ν)
Αιτ.
τήν
τάξιν
τάς
τάξεις
Κλητ.
(ὦ)
τάξι
(ὦ)
τάξεις
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
71
¬ σώματι: δοτική ενικού, γένους ουδετέρου, του ουσιαστικού της γ΄ κλίσης: τό σῶμα.
Ενικός αριθμός
2.
Πληθυντικός αριθμός
Ον.
τό
σῶμα
τά
σώματα
Γεν.
τοῦ
σώματος
τῶν
σωμάτων
∆οτ.
τῷ
σώματι
τοῖς
σώμασι (ν)
Αιτ.
τό
σῶμα
τά
σώματα
Κλητ.
(ὦ)
σῶμα
(ὦ)
σώματα
Να γράψετε το β΄ ενικό και β΄ πληθυντικό υποτακτικής και ευκτικής
ενεστώτα, αορίστου και παρακειμένου των ρημάτων: βλάπτω, καταδιώκω.
Απάντηση
ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ
Υποτακτική
Ευκτική
β΄ ενικό
βλάπτῃς // καταδιώκῃς
βλάπτοις // καταδιώκοις
γ΄ ενικό
βλάπτητε // καταδιώκητε
βλάπτοιτε // καταδιώκοιτε
ΑΟΡΙΣΤΟΣ
Υποτακτική
Ευκτική
β΄ ενικό
βλάψῃς // καταδιώξῃς
βλάψαις // καταδιώξαις
γ΄ ενικό
βλάψητε // καταδιώξητε
βλάψαιτε // καταδιώξαιτε
ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ
β΄ ενικό
γ΄ ενικό
Υποτακτική
Ευκτική
βεβλαφώς ᾖς //
βεβλαφώς εἴης //
καταδεδιωχώς ᾖς
καταδεδιωχώς εἴης
βεβλαφότες ἦτε //
βεβλαφότες εἴητε / εἶτε //
καταδεδιωχότες ἦτε
καταδεδιωχότες εἴητε / εἶτε
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
72
Επεξήγηση
Ας δούμε ολοκληρωμένη την κλίση της υποτακτικής και ευκτικής Ενεστώτα, Αορίστου
και Παρακειμένου.
ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ
Υποτακτική
Ευκτική
βλάπτω
καταδιώκω
βλάπτοιμι
καταδιώκοιμι
βλάπτῃς
καταδιώκῃς
βλάπτοις
καταδιώκοις
βλάπτῃ
καταδιώκῃ
βλάπτοι
καταδιώκοι
βλάπτωμεν
καταδιώκωμεν
βλάπτοιμεν
καταδιώκοιμεν
βλάπτητε
καταδιώκητε
βλάπτοιτε
καταδιώκοιτε
βλάπτωσι (ν)
καταδιώκωσι (ν)
βλάπτοιεν
καταδιώκοιεν
ΑΟΡΙΣΤΟΣ
Υποτακτική
Ευκτική
βλάψω
καταδιώξω
βλάψαιμι
καταδιώξαιμι
βλάψῃς
καταδιώξῃς
βλάψαις
καταδιώξαις
βλάψῃ
καταδιώξῃ
βλάψαι
καταδιώξαι
βλάψωμεν
καταδιώξωμεν
βλάψαιμεν
καταδιώξαιμεν
βλάψητε
καταδιώξητε
βλάψαιτε
καταδιώξαιτε
βλάψωσι (ν)
καταδιώξωσι (ν)
βλάψαιεν
καταδιώξαιεν
Προσέξτε! Η υποτακτική, ευκτική, προστατική, το απαρέμφατο και η μετοχή του αορίστου,
σχηματίζονται χωρίς αύξηση (μόνο η οριστική παίρνει αύξηση) ἔβλαψα (οριστική) Æ βλάψω (υποτακτική) κ.λ.π. / καταδίωξα (οριστική) Æ καταδιώξω (υποτακτική)
ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ
Υποτακτική
βεβλαφώς, -φυῖα, -φός ὦ
καταδεδιωχώς, -χυῖα, -χός ὦ
βεβλαφώς, -φυῖα, -φός ᾖς
καταδεδιωχώς, -χυῖα, -χός ᾖς
βεβλαφώς, -φυῖα, -φός ᾖ
καταδεδιωχώς, -χυῖα, -χός ᾖ
βεβλαφότες, -φυῖαι, -φότα ὦμεν
καταδεδιωχότες, -χυῖαι, -χότα ὦμεν
βεβλαφότες, -φυῖαι, -φότα ἦτε
καταδεδιωχότες, -χυῖαι, -χότα ἦτε
βεβλαφότες, -φυῖαι, -φότα ὦσι (ν)
καταδεδιωχότες, -χυῖαι, -χότα ὦσι (ν)
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
73
ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ
Ευκτική
3.
βεβλαφώς, -φυῖα, -φός εἴην
καταδεδιωχώς, -χυῖα, -χός εἴην
βεβλαφώς, -φυῖα, -φός εἴης
καταδεδιωχώς, -χυῖα, -χός εἴης
βεβλαφώς, -φυῖα, -φός εἴη
καταδεδιωχώς, -χυῖα, -χός εἴη
βεβλαφότες, -φυῖαι, -φότα εἴημεν /εἶμεν
καταδεδιωχότες, -χυῖαι, -χότα εἴημεν /εἶμεν
βεβλαφότες, -φυῖαι, -φότα εἴητε / εἶτε
καταδεδιωχότες, -χυῖαι, -χότα εἴητε / εἶτε
βεβλαφότες, -φυῖαι, -φότα εἴησαν / εἶεν
καταδεδιωχότες, -χυῖαι, -χότα εἴησαν / εἶεν
Να χαρακτηρίσετε τους τρόπους σύνδεσης των όρων της φράσης, να υπογραμμίσετε τις μετοχές, να τις αναγνωρίσετε γραμματικά και να βρείτε το είδος στο οποίο ανήκουν καθώς και το υποκείμενό τους:
Ὁ ∆ημοσθένης ὑπομένων παρεσκευάζετο τόν ἔκπλουν στρατιάν τε ἐπαγγέλλων ἐς
τούς συμμάχους καί ναῦς καί ὁπλίτας ἑτοιμάζων.
Απάντηση
Η σύνδεση είναι παρατακτική, αφού χρησιμοποιούνται οι σύνδεσμοι τε, καί.
Μετοχές:
ὑπομένων, ἐπαγγέλλων, ἑτοιμάζων: μετοχές ενεστώτα, ενεργητικής φωνής, ονομαστική ενικού, γένους αρσενικού. Είναι επιρρηματικές τροπικές μετοχές, με υποκείμενο
τη λέξη ∆ημοσθένης, δηλαδή είναι συνημμένες (το υποκείμενο τους έχει και άλλη συντακτική
θέση
στην
πρόταση,
αφού
είναι
και
υποκείμενο
του
ρήματος
¨παρεσκευάζετο¨).
4.
Στις ακόλουθες προτάσεις να εντοπίσετε τα απαρέμφατα και τις μετοχές
καθώς και τη συντακτική τους θέση:
α. Νικίας προσιών πρός τούς ἐπιτηδείους ἔλεγεν ἅ πεπονθώς εἴη.
Απάντηση
προσιών: επιρρηματική χρονική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος (Νικίας), αφού είναι και υποκείμενο της μετοχής.
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
74
Η μετοχή πεπονθώς εδώ αποτελεί μέρος του ρηματικού τύπου πεπονθώς εἴη, δηλαδή
δε λειτουργεί συντακτικά ως μετοχή, αλλά ως γ΄ ενικό πρόσωπο ευκτικής παρακειμένου ενεργητικής φωνής του ανώμαλου ρήματος πάσχω (παρακείμενος: πέπονθα)
Μετάφραση
Ο Νικίας, όταν παρουσιάστηκε στους οικείους του, έλεγε αυτά που είχε πάθει.
β. Ἐγώ πάντων ἄν εἴην δυστυχέστατος, εἰ πολλά τῶν ἐμαυτοῦ δεδαπανημένος εἰς
τήν πόλιν εἶτα δόξαιμι τοῖς ἀλλοτρίοις ἐπιβουλεύειν.
Απάντηση
δεδαπανημένος: επιρρηματική εναντιωματική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο
του ρήματος (ἐγώ), αφού είναι και υποκείμενο του ρήματος εἴη.
ἐπιβουλεύειν: αντικείμενο του ρήματος δόξαιμι, ειδικό απαρέμφατο
ἐγω: εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος ¨δόξαιμι¨ και παράλληλα υποκείμενο του
απαρεμφάτου ¨ἐπιβουλεύειν¨ (ταυτοπροσωπία).
Μετάφραση
Εγώ θα ήμουν ο πιο δυστυχισμένος από όλους, αν παρόλο που έχω ξοδέψει πολλά από
τα δικά μου σχετικά με την πόλη, έπειτα θα δώσω την εντύπωση ότι σχεδιάζω εναντίον των ξένων.
γ. Ἔτι δέ καί πάντων ἄν εἴη δεινότατον, εἰ δημοκρατουμένης τῆς πόλεως μή τῶν
αὐτῶν ἅπαντες τυγχάνοιμεν.
Απάντηση
δημοκρατουμένης: επιρρηματική εναντιωματική μετοχή, γενική απόλυτηx υποκείμενό
της είναι η λέξη τῆς πόλεως, που δεν έχει άλλη συντακτική θέση μέσα στην πρόταση, δεν είναι δηλ. υποκείμενο ή αντικείμενο του ρήματος ή του απαρεμφάτου.
Μετάφραση
Ακόμα θα ήταν το φοβερότερο από όλα, αν ενώ η πόλη έχει δημοκρατία, δεν έχουμε
όλοι ανεξαιρέτως τα ίδια (ενν. προνόμια).
δ. Οὐδείς ἐστιν ὅστις οὐκ ἄν ὁμολογήσειεν, εἰ μή λίαν εἴη φθονερός, αὐτόν δικαιότατον καί σωφρονέστατον εἶναι.
Απάντηση
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
75
εἶναι: αντικείμενο του ρήματος ¨ἄν ὁμολογήσειεν¨, ειδικό απαρέμφατο (ετεροπροσωπία), επειδή το υποκείμενο του ρήματος είναι το ¨ὅστις¨ και είναι διαφορετικό (ἕτερο)
από το υποκείμενο του απαρεμφάτου που είναι το ¨αὐτόν¨.
Μετάφραση
Καθένας θα ομολογούσε, αν δεν ήταν πολύ φθονερός, ότι αυτός είναι ο πιο δίκαιος και
ο πιο συνετός.
ε. Εἴη δ’ ἄν οὐ μικρόν ἔργον εἰ πάσας τις τάς ἰδέας τάς τῶν λόγων ἐξαριθμεῖν ἐπιχειρήσειεν.
Απάντηση
ἐξαριθμεῖν: αντικείμενο του ρήματος ¨ἐπιχειρήσειεν¨, τελικό απαρέμφατο (ταυτοπροσωπία, τις: υποκείμενο του ρήματος και του απαρεμφάτου).
Μετάφραση
∆ε θα ήταν μικρό έργο αν κάποιος επιχειρούσε να απαριθμήσει όλες τις ιδέες των λόγων.
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
76
Στο παρακάτω απόσπασμα από τον ομώνυμο Νεκρικό ∆ιάλογο ο Τερψίων παραπονιέται
στον Πλούτωνα ότι πέθανε πολύ νέος, ενώ άλλοι, πολύ γεροντότεροι, ζουν ακόμη. Ο Πλούτων του απαντά ότι το τέλος της ζωής κάθε ανθρώπου είναι καθορισμένο από τη Μοίρα και
τη Φύση.
ΤΕΡ.:
Τοῦτο, ὦ Πλούτων, δίκαιον, ἐμέ μέν τεθνάναι τριάκοντα ἔτη γεγονότα, τόν δέ
ὑπέρ τά ἐνενήκοντα γέροντα Θούκριτον ζῆν ἔτι;
ΠΛ.:
∆ικαιότατον μέν οὖν, ὦ Τερψίων, εἴ γε ὁ μέν ζῇ μηδένα εὐχόμενος ἀποθανεῖν τῶν
φίλων, σύ δέ παρά πάντα τόν χρόνον ἐπεβούλευες αὐτῷ περιμένων τόν κλῆρον.
ΤΕΡ.:
Οὐ γάρ ἐχρῆν γέροντα ὄντα καί μηκέτι χρήσασθαι τῷ πλούτῳ αὐτόν δυνάμενον
ἀπελθεῖν τοῦ βίου παραχωρήσαντα τοῖς νέοις;
ΠΛ.:
Καινά, ὦ Τερψίων, νομοθετεῖς, τόν μηκέτι τῷ πλούτῳ χρήσασθαι δυνάμενον πρός
ἡδονήν ἀποθνῄσκεινx τό δέ ἄλλως ἡ Μοῖρα καί ἡ φύσις διέταξεν.
Λουκιανός, Νεκρικοί ∆ιάλογοι 16.1
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
ΚΕΙΜΕΝΟΥ
ΤΕΡ.:
Αυτό, Πλούτωνα, είναι δίκαιο, δηλαδή εγώ να έχω πεθάνει σε ηλικία τριάντα χρονών, ενώ ο Θούκριτος που είναι γέρος πάνω από ενενήντα να ζει ακόμα;
ΠΛ.:
Πάρα πολύ δίκαιο, Τερψίωνα, αφού βέβαια αυτός ζει κάνοντας ευχή να μην πεθάνει
κανείς από τους φίλους του, εσύ όμως σε όλη σου τη ζωή σχεδίαζες το κακό του
περιμένοντας την κληρονομιά.
ΤΕΡ.:
∆εν έπρεπε δηλαδή, αφού ήταν γέρος και δεν μπορούσε να χρησιμοποιήσει πια τα
πλούτη του, να αποχωρήσει από τη ζωή, αφού τα παραχωρήσει στους νέους;
ΠΛ.:
Καινούργια, Τερψίωνα, νομοθετείς, δηλαδή να πεθαίνει αυτός που δεν μπορεί πια
να χρησιμοποιήσει τα πλούτη για ευχαρίστησηw όμως αλλιώς όρισε η Μοίρα και η
φύση.
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
77
Απόδοση
λέξεων και φράσεων του κειμένου στο νεοελληνικό λόγο
f δίκαιον (ενν. ἐστί) =
είναι δίκαιο
f ἐμέ τεθνάναι (< θνῄσκω = πεθαίνω) =
δηλαδή εγώ να έχω πεθάνει
f τριάκοντα ἔτη γεγονότα (< γίγνομαι) =
που έχω γίνει τριάντα χρονών
f ζῆν (< ζῶ) ἔτι ; =
να ζει ακόμα;
f εἴ γε =
αφού βέβαια
f μηδένα εὐχόμενος ἀποθανεῖν (< ἀποθνῄ-σκω = πεθαίνω) =
κάνοντας ευχή να μην πεθάνει κανείς
f πάρα πάντα τόν χρόνον =
σε όλη τη ζωή του
f ἐπεβούλευες (< ἐπιβουλεύω = σκέπτομαι ή σχεδιάζω κάτι
σχεδίαζες το κακό του
κακό) αὐτῷ =
f τόν κλῆρον =
την κληρονομιά
f οὐ γάρ ἐχρῆν (< χρή = πρέπει)
δεν έπρεπε δηλαδή
f γέροντα ὄντα (< εἰμί = είμαι)
αφού ήταν γέρος
f μηκέτι δυνάμενον (< δύναμαι = μπορώ) =
δεν μπορούσε πια
f χρήσασθαι (< χρῶμαι= χρησιμοποιώ) τῷ πλούτῳ =
να χρησιμοποιήσει τον πλούτο
f ἀπελθεῖν (< ἀπέρχομαι = φεύγω, αποσύρομαι) τοῦ βίου =
να αποχωρήσει από τη ζωή
f παραχωρήσαντα (< παραχωρῶ) τοῖς νέοις =
αφού τα παραχωρήσει στους νέους
f καινά =
καινούργια
f πρός ἡδονήν =
για ευχαρίστηση
f ἄλλως =
αλλιώς
Το θέμα του κειμένου είναι η Μοίρα και ο ρόλος που αυτή διαδραματίζει στην ανθρώπινη ζωή. Ο Τερψίων συζητά με τον άρχοντα
του Κάτω Κόσμου, τον Πλούτωνα, και του εκφράζει το παράπονό
του για το σύντομο της ζωής του. Χαρακτηριστικά αναφέρει και το
παράδειγμα ενός γεροντότερου από εκείνον, ο οποίος, παρόλο που
δεν μπορούσε να αξιοποιήσει τα πλούτη του, ήταν ζωντανός. Ο
Πλούτωνας όμως του λέει ότι για το θάνατό του δεν ευθύνεται ο ίδιος, αλλά η Μοίρα, η οποία αποφασίζει πόσο θα ζήσει ο κάθε άνθρωπος και πότε θα πεθάνει.
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
78
του βιβλίου
Ερωτήσεις
1.
Πώς δικαιολογεί το παράπονό του ο Τερψίων και πώς αντικρούει το επιχείρημά του ο Πλούτων;
Απάντηση
Ο Τερψίων συζητώντας με τον Πλούτωνα εκφράζει το παράπονό του για τη σύντομη, κατά
την άποψή του, ζωή και για το γεγονός ότι ο ίδιος έχει πεθάνει, ενώ κάποιος μεγαλύτερος
από αυτόν, ο Θούκριτος, βρίσκεται στη ζωή, παρότι έχει ξεπεράσει την ηλικία των ενενήντα.
Μέσα από αυτή τη σύγκριση ο Τερψίων προβάλλει ως άδικο το θάνατό του, προσπαθώντας να
πείσει τον Πλούτωνα.
Ο Πλούτωνας τον αντιμετωπίζει με απόλυτο και απότομο τρόπο, τονίζοντας του ότι η συμπεριφορά του ήταν εντελώς διαφορετική από τη συμπεριφορά του Θούκριτου.. Ο πρώτος, δηλαδή
ο Τερψίων, ευχόταν, όσο ζούσε, να πεθάνει ο Θούκριτος, για να κληρονομήσει την περιουσία
του, ενώ ο Θούκριτος εξέφραζε την ευχή να ζουν όλοι οι φίλοι του.
Ο Τερψίων τότε προβάλλει ως επιχείρημα ότι θα ήταν δίκαιο να κληρονομήσει εκείνος τον
πλούτο του Θούκριτου, καθώς εκείνος δεν μπορούσε να τον χαρεί εξαιτίας της προχωρημένης
ηλικίας του.
Τέλος, ο Πλούτωνας ενημερώνει το συνομιλητή του για το ρόλο της Μοίρας, η οποία καθορίζει
την ανθρώπινη ζωή και αποφασίζει τη διάρκεια που αυτή θα έχει για κάθε άνθρωπο.
2.
Ποια είναι τα κοινά θεματικά και υφολογικά στοιχεία του παραπάνω
παράλληλου κειμένου και του κειμένου της Ενότητας;
Απάντηση
Τα δύο κείμενα παρουσιάζουν κοινά στοιχεία τόσο στο θέμα που πραγματεύονται όσο
και στο ύφος που υιοθετούν.
Κοινά θεματικά στοιχεία
¬ Αναφορά στη ζωή μετά το θάνατο, στον Κάτω Κόσμο.
¬ ∆ιάλογος ανάμεσα σε ένα νεκρό και κάποιον που έχει εξουσία στον Κάτω Κόσμο
[στο πρώτο κείμενο ο Σώστρατος με το Μίνωα (βασιλιά του Κάτω κόσμου) και στο
δεύτερο ο Τερψίων με τον Πλούτωνα (θεός του Κάτω Κόσμου).
¬ Προβολή του ρόλου της Μοίρας (ο Σώστρατος θεωρεί τη Μοίρα υπαίτια για τις πράξεις του και ο Πλούτωνας τη θεωρεί υπαίτια για το θάνατο των ανθρώπων).
¬ για την ανθρώπινη ζωή.
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
79
Έμφαση στην αδυναμία του ανθρώπου να αλλάξει την πορεία της ζωής του, αφού
όλα είναι καθορισμένα από τη Μοίρα.
Κοινά υφολογικά στοιχεία
¬ Τα κείμενα έχουν διαλογική μορφή, ώστε να διαθέτουν ζωντάνια και παραστατικότητα.
¬ Κυρίαρχες είναι η ειρωνική και σατιρική διάθεση.
¬ Το λεξιλόγιο είναι απλό, καθημερινό (με το και) και ο λόγος λιτός.
¬ Κυριαρχεί η παρατακτική σύνταξη, που καθιστά το λόγο σαφή και ευκρινή.
¬
Λίγα λόγια για τον Πλούτωνα:
Άδης ή Πλούτωνας: ¨Ηταν ο θεός του Κάτω Κόσμου, αδελφός του
∆ία, της Ήρας, του Ποσειδώνα, της Εστίας και της ∆ήμητρας. Έμβλημα
του ήταν η ¨Κυνή¨ (περικεφαλαία με δέρμα σκύλου) που χάρη σ’ αυτή
μπορούσε, σύμφωνα με την παράδοση, να γίνει αόρατος και ήταν
δώρο των Κυκλώπων. Ο Άδης, πρώτα απ’ όλα, ήταν θεός των νεκρών, τους οποίους δεχόταν στο υποχθόνιο (κάτω από τη γη) βασίλειό του. Ασχολούνταν όμως και με τους ζωντανούς, απέναντι στους οποίους εκτελούσε μια
τρομερή αποστολή: ¨οι άδικοι άνθρωποι πάντα θα τιμωρούνται¨, εξηγούσε στην Περσεφόνη,
την κόρη της θεάς ∆ήμητρας που την κρατούσε έξι μήνες το χρόνο κοντά του.
Ο ίδιος ο Άδης επέβλεπε, επίσης, και την τήρηση των κανόνων της δικαιοσύνης και χτυπούσε αμείλικτα τους επίορκους, τους οποίους τίποτα δεν μπορούσε να σώσει από την τρομερή εκδίκηση.
Επειδή η προσωπικότητα του Άδη προκαλούσε φρίκη και τρόμο από τον 5ο αι. π.Χ. η ιδέα αυτή
σιγά-σιγά άλλαξε και την αλλαγή την αποδίδουν στην επίδραση των ¨Ελεσίνιων Μυστηρίων¨ και
στις σχέσεις μεταξύ Άδη και Περσεφόνης. Αντικαταστάθηκε ακόμα και το παλιό όνομα που ενέπνεε φόβο, με το όνομα Πλούτων.
Πλούτων: Από τότε, από την αλλαγή του ονόματος, κυριαρχεί ένας θεός, που του αξίζει η
ευμένεια των ανθρώπων, επειδή σ’ αυτόν χρωστάει η ανθρωπότητα τη συντήρησή της. Από αυτόν εξαρτάται η ευφορία της γης, ό,τι βλασταίνει από το έδαφος είναι δώρο του Πλούτωνα. Είναι,
επίσης, ο κύριος και ο χορηγός του πλούτου, που κλείνει η Γη στους κόλπους της. ∆ε δίνει στους
θνητούς μονάχα τα άφθονα αγαθά (φρούτα, λαχανικά, δημητριακά, καρπούς) που φυτρώνουν
στη κάμπους της, αλλά τους δίνει και τα μέταλλα με τα οποία μπορούν ν’ αυξήσουν την ευημερία
και τον πλούτο τους.
Ένα από τα κύρια εμβλήματα του θεού Άδη, με αυτή τη μορφή του Πλούτωνα, είναι ¨το κέρας
της Αμαλθείας¨, σύμβολο της αφθονίας, που ήταν αστείρευτη πηγή πλούτου.
Σχετικά, επίσης, με τους τόπους λατρείας, ο θεός του Κάτω Κόσμου λατρεύεται στους περισσότερους τόπους ως Πλούτωνας και όχι ως Άδης. Οι κυριότεροι μάλιστα τόποι, ήταν έδρες μαντείων και η λατρεία του Πλούτωνα συσχετιζόταν πολλές φορές μ’ αυτή της θεάς ∆ήμητρας και
της κόρης της Περσεφόνης.
ΕΕΝ
ΝΟΟΤΤΗ
ΗΤΤΑΑ 1100
80
1. Μείζον Ελληνικό Λεξικό, Τεγόπουλου – Φυτράκη
2. Νέο Ελληνικό Λεξικό της Σύγχρονης Δημοτικής Γλώσσας, Εμμανουήλ
Κριαρά
3. Λεξικόν Ανωμάλων Ρημάτων της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, Α. Γεωργοπαπαδάκου
4. Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης, Henry G. Liddell – Robert Scott
5. Συνειρμικό και Λειτουργικό Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής,
Μ.Ι.Μπαχαράκη
6. Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, Ν. Ασωνίτη, Β. Αναγνωστόπουλου
7. Λεξικό Ρημάτων της Αρχαίας Ελληνικής, Μακάριος Πελέκης, εκδ. Σαββάλας
8. Εγκυκλοπαίδεια «Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα»
9. Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Γ. Μπαμπινιώτης
10. Λέξεις και φράσεις παροιμιώδεις, Τάκης Νατσούλης, εκδ. Σμυρνιωτάκης
11. Διαδίκτυο

"ΝΕΚΡΩΝ ΝΟΥΒΕΝΤΟΛΟΪ" του Γιάννη Τριτσιμπίδα, από τους

Ε Ν Ο Τ Η Τ Α 9 : Η Κ α λ λ ι π ά τ ε ι ρ α Α. Κείμενο α.ε. Ν.

2o κριτήριο αξιολόγησης στα αρχαία της Β΄ Γυμνασίου

Κατεβάστε δείγμα του βιβλίου - e

νοσοκομειακη ετοιμοτητα (hospital disaster preparedness

κραλλης κατασταση βαθμολογιας ιουνιο 2012

τευχος 54 - Επιμελητήριο Κορινθίας

∆ιαγωνισμός «Πες το με ένα τραγούδι και τον πιο απολαυστικό

Η ΚΛΑΣΙΚΗ ΔΙΣΚΟΘΗΚΗ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΜΟΥΣΙΚΟΥ

Νεοελληνική Γλώσσα, Β΄ Γυμνασίου – Βολονάκη - e