«ΧΡΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΡΩΜΑΤΑ ΣΤΗ ΦΥΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΗ» PROJECT 1ου ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ 2012-13 Α΄ ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΑΝΔΡΑΚΑΚΟΥ ΣΟΦΙΑ Χημικός ΧΡΩΜΑΤΑ Τα χρώματα είναι πράξεις του φωτός» Goethe « Τα χρώματα αποτελούν αναπόσπαστα στοιχεία της καθημερινότητας μας. Επηρεάζουν τα συναισθήματα και τη ψυχική μας διάθεση. Μπορούμε να πούμε ότι «δίνουν χρώμα στη ζωή μας», τη βελτιώνουν ποιοτικά και ο ρόλος τους είναι συχνά καθοριστικός για τις αποφάσεις μας. Τα χρώματα ορίζουν συνολικά τη φύση και τις αντιδράσεις των οργανισμών. Στον κόσμο των ζώων και των φυτών χρησιμοποιούνται ως καμουφλάζ, ως μέσο εκφοβισμού και ως μέσο προσέλκυσης του αντίθετου φύλου. Συγχρόνως η βιομηχανία παραγωγής χρώματος έπαιζε και συνεχίζει να παίζει σπουδαίο ρόλο στην οικονομία. Η ιστορία των βαφών δείχνει ότι ο άνθρωπος πάντοτε έψαχνε τρόπους για να βελτιώσει τη ζωή του «βάφοντας» το περιβάλλον του. Η αδιάκοπη αυτή προσπάθεια εκσυγχρονισμού της τεχνολογίας δικαιολογεί την ενασχόληση με τη χημεία του χρώματος. Είναι γνωστό ότι όλες τις πληροφορίες που χρειάζεται στη ζωή του, ο άνθρωπος τις παίρνει από το περιβάλλον με τη βοήθεια των αισθήσεων του. Το μεγαλύτερο μέρος αυτών των πληροφοριών -περίπου το 80%προσλαμβάνεται με την όραση. Κάθε οπτική πληροφορία έχει δύο παραμέτρους: η πρώτη είναι το σχήμα του αντικειμένου που βλέπουμε και η άλλη το χρώμα του. ΟΡΑΣΗ Όραση ονομάζεται μία από τις πέντε αισθήσεις. Όργανο αντίληψης είναι τα μάτια, ενώ το αντικείμενο της αντίληψης είναι το φως. Θεωρείται η πιο σημαντική από τις υπόλοιπες αισθήσεις, γιατί με αυτήν γίνεται άμεσα αντιληπτός ο εξωτερικός χώρος. Περίπου το 30% του ανθρώπινου εγκεφάλου ασχολείται με την επεξεργασία και την ερμηνεία των ερεθισμάτων της όρασης. Το φως του περιβάλλοντος προσπίπτει σε διάφορα αντικείμενα και έπειτα ένα μέρος του φτάνει στα μάτια. Εκεί, οι ακτίνες προσανατολίζονται κατάλληλα, ώστε να προβληθεί στον αμφιβληστροειδή η εικόνα του περιβάλλοντος. Στον αμφιβληστροειδή χιτώνα υπάρχουν πάρα πολλοί κατάλληλοι υποδοχείς φωτός, τα κωνία και τα ραβδία, βοηθώντας στην αντίληψη του χρώματος και του σχήματος αντίστοιχα. Αυτοί οι υποδοχείς ενεργοποιούνται ανάλογα με το χρώμα και την ένταση του φωτός και στέλνουν ηλεκτρικά ερεθίσματα στον εγκέφαλο. Όλα αυτά τα ερεθίσματα διαμορφώνουν μια εικόνα, η οποία όμως είναι ανάποδα, γιατί ανάποδα αποτυπώνεται η εικόνα στον αμφιβληστροειδή, όπως στο φιλμ στις φωτογραφικές μηχανές. Ο εγκέφαλος αναλαμβάνει να τη γυρίσει κανονικά. Οι εικόνα που στέλνει το κάθε μάτι είναι ελαφρώς διαφορετική, και βοηθάει, ώστε να γίνει αντιληπτή η απόσταση και γενικά να υπάρξει τρισδιάστατη όραση. Για την καλύτερη αντίληψη των αντικειμένων, τα μάτια προσαρμόζονται ανάλογα με την απόσταση του αντικειμένου και την ένταση του φωτός. Στην πρώτη διαδικασία η εικόνα προσαρμόζεται στον αμφιβληστροειδή χιτώνα όσο δυνατόν πιο καθαρά και λεπτομερώς, η δε διαδικασία ονομάζεται εστίαση και ελέγχεται από το φακό. Η διαδικασία μοιάζει με αυτήν που γίνεται στις φωτογραφικές μηχανές (το επονομαζόμενο ζουμ). Η άλλη διαδικασία προστατεύει το μάτι από την υπερβολική ένταση του φωτός. Το φως μεταφέρει ενέργεια. Όταν εστιάζεται φως σε μία συγκεκριμένη κατεύθυνση (όπως στο μάτι), υπάρχει κίνδυνος η ένταση του φωτός τοπικά να γίνει πολύ μεγάλη, άρα και καταστροφική. Η κόρη προσαρμόζεται, ώστε να περάσει αρκετό φως για να λειτουργήσει η όραση, αλλά και να μην καεί ο αμφιβληστροειδής. Φυσικά, η κόρη δε μπορεί να κλείσει εντελώς το μάτι, αν για παράδειγμα κοιτάξει κάποιος τον ήλιο κατάματα, αλλά υπάρχει το βλέφαρο για αυτήν την προστασία. Τα αδιαφανή βλέφαρα χρησιμοποιούνται από τους οργανισμούς που τα διαθέτουν για να μην έχουν οπτικά ερεθίσματα όταν κοιμούνται. Πώς αντιλαμβάνεται τα χρώματα το ανθρώπινο μάτι; ΟΦΘΑΛΜΑΠΑΤΕΣ Η όραση και η επεξεργασία της στον εγκέφαλο στηρίζεται στην αποτύπωση του ειδώλου στον αμφιβληστροειδή χιτώνα και την ευθύγραμμη πορεία του φωτός. Αξιοσημείωτο είναι ότι δε βλέπουμε τις ίδιες τις ακτίνες φωτός και τη διαδρομή τους, αλλά το είδωλο που σχηματίζουν στον αμφιβληστροειδή χιτώνα. Υπάρχουν, όμως, μερικά φαινόμενα οπτικής, στα οποία δεν ισχύει η ευθύγραμμη πορεία του φωτός, ή το είδωλο στον αμφιβληστροειδή είναι παραπλανητικό. Τότε η όραση ξεγελιέται και βλέπονται αντικείμενα ή φαινόμενα που στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν, τα οποία ονομάζονται οφθαλμαπάτες. Υπάρχουν πολλές οφθαλμαπάτες, οι οποίες αφορούν όμοια σχήματα, αδυναμίες του προοπτικού σχεδίου, υιοθέτηση των χρωμάτων του περιβάλλοντος, μοτίβα, γρήγορη εναλλαγή σχεδίων, αλλαγή μέσου διάδοσης του φωτός και άλλα. Τέτοιες τεχνικές εφαρμόζονται στη φύση από τα θυράματα για να παραπλανήσουν την όραση των θυτών τους. Συνήθως, χρωματίζουν το δέρμα τους με χρώματα και σχέδια που μοιάζουν στο περιβάλλον τους, ώστε να συγχέονται με αυτό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο χαμαιλέοντας. Δύο χαρακτηριστικές ανθρώπινες οφθαλμαπάτες είναι η οφθαλμαπάτη με το αγγείο και η οφθαλμαπάτη της ερήμου. Στην πρώτη απεικονίζεται ένα ακαθόριστο σχήμα που μπορεί να είναι αγγείο ή δύο άνθρωποι. Η άλλη συμβαίνει στην έρημο, όταν νομίζουμε πως βλέπουμε λίμνες. ΧΗΜΕΙΑ ΤΩΝ ΧΡΩΜΑΤΩΝ ΒΑΣΙΚΑ: Είναι τα χρώματα τα οποία όταν συνδυαστούν μεταξύ τους μπορούν να παράγουν όλους τους δυνατούς χρωματισμούς. Αυτά είναι το ερυθρό, το πράσινο και το βαθύ κυανό ή κυανϊώδες. ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗ: Είναι τα χρώματα που προκύπτουν από τον συνδυασμό των βασικών. Κάθε ένα από αυτά χρησιμοποιεί κάποια βασικά χρώματα και είναι το πορφυρό (ερυθρό +βαθύ κυανό), κυανό (πράσινο +βαθύ κυανό) και το κίτρινο (ερυθρό +πράσινο). • Το λευκό φως μπορεί να αναλυθεί στις «έγχρωμες» ακτινοβολίες που το αποτελούν (χρώματα ουράνιου τόξου). Η ανάμειξη έγχρωμων ακτινοβολιών ορισμένου μήκους κύματος των 3 πρωτογενών χρωμάτων ονομάζεται προσθετική διαδικασία. ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗ ΠΡΟΣΘΕΤΙΚΗ ΑΝΑΜΕΙΞΗ ΧΡΩΜΑΤΩΝ • Αφαιρετική διαδικασία προκύπτει όταν το λευκό φως προσπέσει διαδοχικά πάνω σε 3 έγχρωμα γυάλινα φίλτρα τοποθετημένα το ένα πίσω από το άλλο. Δεν περνά καμία ακτινοβολία του οπτικού φάσματος και το χρωματικό αποτέλεσμα είναι μαύρο. ΧΡΩΣΤΙΚΕΣ Είναι έγχρωμες ενώσεις οι οποίες έχουν όλες τις ιδιότητες, ώστε να παρασκευαστούν από αυτές χρώματα- βαφές ή είναι κατάλληλες να βάψουν. Η χρωστική απορροφά ένα μέρος από το φως που προσπίπτει σε αυτή και το υπόλοιπο το εκπέμπει και πάλι. Οι χρωστικές χωρίζονται σε Φυσικές και Τεχνητές: είναι άλατα υπό μορφή σκόνης ή κρυστάλλων. Οι Φυσικές χρωστικές ουσίες είναι εκείνες με τις οποίες οι παλαιότεροι έφτιαχναν τα χρώματά τους, προερχόμενες και από τα τρία «βασίλεια», το ζωικό, το φυτικό και το ορυκτό. Κοράλλια και φύκια, φυτά, λουλούδια και χώματα, το αίμα και τα διάφορα λίπη, η ώχρα, το κοβάλτιο, το χρώμιο, ο ψευδάργυρος, το κάδμιο, ο χρυσός και το ασήμι, καθώς και διάφορες ημιπολύτιμες ή πολύτιμες πέτρες όπως το λάπις λάζουλι, το οποίο είναι αδιανόητο σήμερα να χρησιμοποιηθεί. Από τα τέλη του 19ου αιώνα η χημική βιομηχανία άρχισε να παρασκευάζει συνθετικές χρωστικές ουσίες με τις οποίες μιμήθηκε τις φυσικές- τις Τεχνητές. Τεχνητές Από τις γνωστότερες αντιδράσεις είναι η ανοικοδόμηση του Hofmann, την οποία μαθαίνει αναπόφευκτα όποιος επιχειρήσει μια πρώτη γνωριμία με την οργανική χημεία. Οι πρώτες δημοσιεύσεις του Hofmann έδειξαν ότι η πίσσα περιείχε δύο ήδη γνωστές αζωτούχες ενώσεις που είχαν απομονωθεί σε μικρές ποσότητες από τα προϊόντα αποικοδόμησης πολύπλοκων φυτικών ουσιών. Ήταν αντίστοιχα η ανιλίνη από το ινδικό (anil) και η κινολίνη από την κινίνη. Ο Hofmann ερεύνησε ουσίες και απέδειξε ότι είναι ταυτόσημες το 1855 και γι' αυτό ενοποίησε και τα ονόματά τους σε ένα κοινό: «ανιλίνη». Άλλες τεχνητές χρωστικές  Κινολίνη: Η κινολίνη είναι αρωματική οργανική ένωση που απομονώθηκε από το Runge το 1834. Χρησιμοποιείται ως φυτοφάρμακο και συντελεί στην παρασκευή ζιζανιοκτόνων. Είναι υγρό, άχρωμο με έντονη οσμή, σημείο ζέσεως 238°C και σημείο τήξεως -15°C.  Μωβεΐνη: Είναι η 1η χρωστική που συντέθηκε κατά τύχη από τον Perkin, μαθητή του Hoffman το 1856. Ένα μωβ βερνίκι που μπορούσε να βάψει ίνες βαμβακιού και μεταξιού, και που η χρονιά παρασκευής του θεωρήθηκε η απαρχή της οργανικής ή βιομηχανικής χημείας.  Φθαλοκυανίνες: Είναι οι ενώσεις με εναλλασσόμενα άτομα άνθρακα-αζώτου, που πρωτοεμφανίστηκε το 1907 ως ένα άγνωστο μπλε παραπροïόν και η ουσιαστική ανακάλυψη του έγινε το 1927 από 2 Ελβετούς ερευνητές που άρχισε ως ατύχημα όταν βρέθηκε ένα μπλε προϊόν σε μία φιάλη όπου αναμενόταν μόνο άσπρο προϊόν. Το όνομά τους οφείλεται στις ελληνικές λέξεις νάφθα και κυανό. Χρωμοφόρες Ομάδες Είναι η χημική ομάδα που δίνει συγκεκριμένο χρώμα σε μία ένωση. Η ένταση του χρώματος μιας χρωστικής εξαρτάται από τις χρωμοφόρες ομάδες που περιέχει. Αυξόχρωμες Ομάδες Είναι ομάδες ατόμων με ελεύθερα ζεύγη ηλεκτρονίων που «αυξάνουν το χρώμα», δηλαδή του δίνουν μεγαλύτερη ένταση και συχνά κάνουν δυνατή την συγκράτηση της χρωστικής πάνω στο προς βαφή υλικό. ΧΡΩΣΤΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ  Η ΠΑΝΑΚΡΙΒΗ ΠΟΡΦΥΡΑ: Για τους ψαράδες, σήμερα, η πορφύρα είναι, απλώς, ένα δόλωμα. Για τους προγόνους μας, όμως, υπήρξε πανάκριβο μέσο επίδειξης και πλουτισμού. Το πορφυρένιο ύφασμα, με το χαρακτηριστικό ανεξίτηλο βαθυκόκκινο χρώμα του, ήταν πανάκριβο αγαθό στην αρχαιότητα και ισοδυναμούσε με την αξία του ασημιού ή των πολύτιμων λίθων. Αρκεί να αναλογιστείτε ότι από 12.000 κοχύλια, του είδους Murex brandaris, μπορούσαν να δώσουν ελάχιστα γραμμάρια πορφύρας ικανά να βάψουν ένα μόνο ύφασμα. Η βαφή δεν ήταν κατάλληλη μόνο για τα ενδύματα, αλλά και για το βάψιμο των ανακτόρων ή ακόμα για καλλυντικά προσώπου των γυναικών. Η χρήση της ως χρωστική ουσία Σύμφωνα με τις αρχαίες μαρτυρίες, αφού αφαιρούσαν τον «ανθό», τον έβαζαν στην άλμη και πρόσθεταν λίγο ξύδι. Το άφηναν στον ήλιο και σιγά – σιγά το χρώμα από κίτρινο γινόταν κατακόκκινο. Η Ανδρομάχη και η Ελένη, για παράδειγμα, κεντούν πορφυρένια υφάσματα. Ακόμα και ο Αγαμέμνονας, ο Οδυσσέας ή ο Τηλέμαχος παρουσιάζονται να κρατούν πορφυρένιο ύφασμα. Τέλος, η τέφρα του Έκτορα τοποθετήθηκε σε πορφυρένιο ύφασμα. Αρχαϊκά χρώματα Στα γλυπτά της αρχαïκής εποχής χρησιμοποιούνταν συνήθως τα βασικά χρώματα όπως κόκκινο σε διάφορες αποχρώσεις, μπλε σκούρο ή γαλάζιο, μαύρο, κίτρινο και πράσινο. Το λευκό συχνά εμφανιζόταν ως ένα είδος μαρμαροκονιάματος για την επάλειψη κυρίως των πώρινων γλυπτών. Αρχαϊκά χρώματα • Μηλία γη(λευκό ορυκτό) • Τυμφαϊκή γύψος γη (λευκό ορυκτό) • Ώχρα παντοδαπή (κίτρινο ορυκτό) • Ψιμύθιον (λευκό ορυκτό) • Κιννάβαρι ( σουλφίδιο του υδραργύρου) • Μίλτος(ερυθρές σιδηρούχες χρωστικές) ΧΡΩΣΤΙΚΕΣ ΣΤΑ ΤΡΟΦΙΜΑ Οι χρωστικές ουσίες των τροφίμων αποτελούν συστατικά, τα οποία προστίθενται , είτε για να τονώσουν το ήδη υπάρχον χρώμα τους, είτε για να τους προσθέσουν καινούργιο. Συναντώνται κυρίως σε επεξεργασμένες τροφές. Ο λόγος; Χωρίς αυτές το φαγητό θα είχε μια «ψυχρή» όψη, και πολλά τρόφιμα , ίσως να μην μας έκαναν αίσθηση να τα φάμε. Τι μπορεί να προκαλέσει η κατανάλωση τέτοιων τροφών Η συνεχής κατανάλωση τέτοιων τροφών που περιέχουν ιδιαιτέρως τοξικά χρώματα, μπορεί να οδηγήσει σε διάφορες σοβαρές διαταραχές όπως: -Αποδυνάμωση του ανοσοποιητικού: Μελέτη που διεξάχθηκε στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια φανέρωσε ότι οι περισσότερες τεχνητές χρωστικές έχουν αρνητική επίδραση στο ανοσοποιητικό μας σύστημα, το οποίο μας προφυλάσσει από διάφορες ασθένειες, μολύνσεις και φλεγμονές. Η χρωστική καραμέλα που χρησιμοποιήθηκε στη μελέτη, η οποία προστίθεται συχνά σε αναψυκτικά, σάλτσες κ.α. βρέθηκε ότι έχει αυτή την επίδραση στο ανοσοποιητικό, αν και οι ποσότητες που χρησιμοποιήθηκαν στο πλαίσιο της μελέτης ήταν πολύ μεγαλύτερες από αυτές που χρησιμοποιούνται συνήθως στις τροφές. ΟΙ ΦΥΣΙΚΕΣ ΧΡΩΣΤΙΚΕΣ ΣΤΑ ΦΡΟΥΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΛΑΧΑΝΙΚΑ  Η ΚΟΚΚΙΝΗ ΠΛΕΥΡΑ ΤΟΥ ΦΑΓΗΤΟΥ Τα λαχανικά και τα φρούτα με κόκκινο χρώμα έχουν πολύ σημαντικά οφέλη για την υγεία, κυρίως εξαιτίας των βιταμινών Α και C! Τα κόκκινα λαχανικά και φρούτα είναι πλούσια σε κάλιο και σίδηρο. Το κόκκινο χρώμα των λαχανικών και των φρούτων οφείλεται στην παρουσία των ανθοκυανινών, των καροτενοειδών και του λυκοπενίου. Περιέχουν επίσης θρεπτικά συστατικά που συμβάλλουν στην : • πρόληψη της καρδιακής νόσου. • μείωση της αρτηριακής πίεσης. • μείωση των επιπέδων της LDL χοληστερόλης. • καταστροφή των επιβλαβών ελεύθερων ρίζων . • αρθρίτιδα THINK (EAT) GREEN: Τα πράσινα λαχανικά περιέχουν χλωροφύλλη, ίνες, λουτεΐνη, ζεαξανθίνη, ασβέστιο, φολικό οξύ, βιταμίνη C, ασβέστιο, και βκαροτένιο. Οι θρεπτικές ουσίες που βρέθηκαν σε αυτά τα λαχανικά: • Μειώνουν τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου. • Βοηθούν στη μείωση της αρτηριακής πίεσης και των επιπέδων της LDL χοληστερόλης. • Διευκολύνουν την πέψη. • Βοηθούν την όραση • Καταπολεμούν τις επιζήμιες ελεύθερες ρίζες και • Ενισχύουν το ανοσοποιητικό σύστημα • Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι η κατανάλωση πολλών λαχανικών είναι εξαιρετικά υγιεινή συνήθεια. Οι ενώσεις που είναι υπεύθυνες για το πράσινο χρώμα στα λαχανικά είναι οι γλυκοσινολικές ενώσεις. Οι γλυκοσινολικές ενώσεις είναι μια μεγάλη ομάδα από παράγωγα αμινοξέων που περιέχουν θείο και έχουν ισχυρή αντικαρκινογόνο δράση. Η δράση τους αυτή οφείλεται στην ενεργοποίηση των ενζύμων που συμμετέχουν στην αποτοξίνωση των αντικαρκινικών παραγόντων, στην αναστολή των ενζύμων που τροποποποιούν το μεταβολισμό των στεροειδών ορμονών και στην προστασία κατά της οξειδωτικής βλάβης. Οι γλυκοσινολικές ενώσεις βρίσκονται στο μπρόκολο, στο κουνουπίδι, στα λαχανάκια Βρυξελλών και στο λάχανο . ΤΟ ΛΕΥΚΟ ΠΟΥ ΞΕΧΩΡΙΖΕΙ: Τα λευκά φρούτα και λαχανικά περιέχουν θρεπτικά συστατικά που παρέχουν ισχυρή ανοσοποιητική ενίσχυση. Αυτές οι θρεπτικές ουσίες: • Ενεργοποιούν τους φυσικούς φορείς Β και Τ κυττάρων • Μειώνουν τον κίνδυνο του καρκίνου του παχέος εντέρου, του μαστού και καρκίνου του προστάτη και • Φέρνουν σε ισορροπία τα επίπεδα ορμονών. • Βοηθά στη διατήρηση χαμηλών επιπέδων χοληστερόλης στον οργανισμό • Συμβάλλει στην προστασία μιας υγιούς καρδιάς ΥELLOW IS HEALTHY: Τα Κίτρινα φρούτα και λαχανικά είναι γεμάτα με καροτινοειδή και βιοφλανοειδή, που λειτουργούν ως αντιοξειδωτικά. Μαζί με τα αντιοξειδωτικά, τα τρόφιμα αυτά έχουν επίσης σε αφθονία τη βιταμίνη C. Μελέτες δείχνουν ότι αυτά τα θρεπτικά συστατικά: • Βοηθούν την καρδιά • Διευκολύνουν την πέψη • Προστατεύουν το ανοσοποιητικό σύστημα. • Συμβάλλουν στη διατήρηση του υγιούς δέρματος • Προστατεύουν και έχουν ως αποτέλεσμα ανθεκτικότερα οστά και δόντια • Επιταχύνουν τη διαδικασία επούλωσης των τραυμάτων • Συμβάλλουν στην απορρόφηση του σιδήρου • Προλαμβάνουν τυχόν φλεγμονές • Βελτιώνουν την κυκλοφορία του αίματος και ως εκ τούτου αποτρέπουν καρδιακές παθήσεις ΜΩΒ… ΤΟ ΑΠΟΛΥΤΟ ΥΓΙΕΙΝΟ: Τα επιστημονικά στοιχεία αποδεικνύουν ότι οι μωβ τροφές περιέχουν αντιοξειδωτικά και είναι πιο υγιεινά από κάθε άλλη ομάδα χρώματος των τροφίμων, αλλά αντιπροσωπεύουν μόνο το τρία τοις εκατό του συνόλου των φρούτων μας και των λαχανικών. Μερικές μωβ τροφές μπορούν: • Να αυξήσουν το επίπεδο της καλής χοληστερόλης. • Να μειώσουν τον κίνδυνο των καρδιακών παθήσεων. • Να μειώσουν τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου. • Να μειώσουν τον κίνδυνο εμφάνισης άνοιας και • Να επιβραδύνουν τη διαδικασία γήρανσης. ΠΟΡΤΟΚΑΛΙ ΟΛΟ ΖΩΝΤΑΝΙΑ: Ενώσεις υπεύθυνες για το πορτοκαλί χρώμα Οι φυτοχημικές ουσίες που ευθύνονται για το πορτοκαλί χρώμα σε φρούτα και λαχανικά, όπως το καρότο, το μάνγκο ή η κολοκύθα είναι τα καροτενοειδή α και β καροτένιο. Τα καροτενοειδή είναι λιπίδια που οφείλουν το χρώμα τους στην παρουσία συζευγμένων διπλών δεσμών στη δομή τους. Το συνηθισμένο μας διαιτολόγιο περιλαμβάνει από 40 έως 50 καροτενοειδή, διαθέσιμα προκειμένου να απορροφηθούν, να μεταβολιστούν ή να χρησιμοποιηθούν από τον ανθρώπινο οργανισμό (Aguilera, C. M., et al.). Συγκεκριμένα, τα α και β καροτένια είναι πολύ σημαντικά για τη διατροφή μας, διότι είναι προπομποί της βιταμίνης A, γι' αυτό και ονομάζεται και προβιταμίνη A. Η βιταμίνη A συμμετέχει στη σύνθεση ορμονών, στο διαχωρισμό και την ανάπτυξη των κυττάρων και στην απάντηση του ανοσοποιητικού (Hounsome, N. et al.). Οι χρωστικές στον ανθρώπινο οργανισμό ΑΙΜΟΣΦΑΙΡΙΝΗ Το χρώμα του αίματος των θηλαστικών, των πτηνών των ερπετών και των ψαριών είναι κόκκινο. Αυτό οφείλεται σε μια κόκκινη χρωστική ουσία, που περιέχει, την αιμοσφαιρίνη. Χρησιμεύει κυρίως για τη μεταφορά του οξυγόνου. Η αιμοσφαιρίνη, όταν ενώνεται με το οξυγόνο, σχηματίζει την οξυαιμοσφαιρίνη. Αυτή δίνει το οξυγόνο της στους ιστούς και έτσι γίνονται οι οξειδώσεις (καύσεις) μέσα στα διάφορα κύτταρα. Όταν η οξυαιμοσφαιρίνη χάσει το οξυγόνο της, τότε μετατρέπεται σε αναχθείσα αιμοσφαιρίνη. Όταν το αίμα περιέχει μεγάλα ποσά οξυαιμοσφαιρίνης, τότε έχει χρώμα λαμπερό κόκκινο (αρτηριακό αίμα). Αν περιέχει μικρότερα ποσά οξυαιμοσφαιρίνης (και επομένως μεγαλύτερα ποσοστά αναχθείσης αιμοσφαιρίνης), τότε το χρώμα του είναι σκούρο κόκκινο (φλεβικό αίμα). Σε άλλους οργανισμούς , όπως τα μαλάκια και τα αρθρόποδα το αίμα δεν περιέχει αιμοσφαιρίνη ,αλλά αιμοκυανίνη και έχει γαλανόλευκη απόχρωση. ΧΡΩΜΑΤΑ ΜΑΤΙΩΝ Το χρώμα της ίριδας του ματιού είναι ένα σύνθετο φαινόμενο που προκαλείται από την συνδυαστική της υφής, της επίστρωσης μελανίνης, του ινώδους ιστού και των αιμοφόρων αγγείων της ίριδας. ΣΤΑ ΜΩΡΑ: Σε όλες τις φυλές είναι σύνηθες τα μωρά να γεννιούνται χωρίς μελανίνη στα μάτια γι’ αυτό έχουν τα γαλάζια μάτια του γάλακτος, όπως τα λέμε. Καθώς το βρέφος αναπτύσσεται αρχίζει να παράγει μελανίνες οπότε αρχίζει να σχηματίζεται το χρώμα των ματιών του το οποίο ολοκληρώνεται από τον πρώτο έως τον τρίτο χρόνο της ζωής του. Τα γαλάζια μάτια περιέχουν μικρές ποσότητες μελανίνης (ευμελανίνης) στην επίστρωση του βυθού της ίριδας, η οποία απορροφά μόνο τα μεγαλύτερα μήκη κύματος φωτός που προσπίπτουν σε αυτήν, αντανακλώντας και σκεδάζοντας τις μικρότερες σε μήκος (μπλε) ακτινοβολίες. του βυθού της ίριδας, η οποία απορροφά μόνο τα μεγαλύτερα μήκη κύματος φωτός που προσπίπτουν σε αυτήν, αντανακλώντας και σκεδάζοντας τις μικρότερες σε μήκος (μπλε) ακτινοβολίες. Τα πράσινα μάτια οφείλουν το χρώμα τους σε μικρές έως μέτριες ποσότητες επίστρωσης μελανίνης και την αλληλεπίδραση γονιδίων και πρωτεϊνών, ένας τύπος των οποίων βρίσκεται σε όλα τα πράσινα μάτια. Η απόδοση γκρίζου χρώματος στα μάτια είναι παρόμοια με αυτή των γαλανών, όμως παρατηρώντας τα σε μεγέθυνση βλέπουμε ότι περιέχουν μικρές ποσότητες ανοιχτού καστανού και κιτρινωπού χρώματος. Υπάρχουν τουλάχιστον δυο βασικοί λόγοι που καθορίζουν το γκρι χρώμα των ματιών. Ο ένας είναι η ποσότητα της μελανίνης (που είναι λίγο περισσότερη από αυτή των γαλάζιων ματιών) και ο άλλος η πυκνότητα των πρωτεϊνών στην επίστρωση της ίριδας. Τα καστανά μάτια οφείλουν το χρώμα τους στην πυκνή επίστρωση μελανίνης που υπάρχει στον βυθό της ίριδας. Όσο πυκνότερη η επίστρωση μελανίνης και όσο σκουρότερος ο τύπος της επιστρωμένης μελανίνης, τόσο πιο σκούρα καστανά είναι τα μάτια. Τα καστανά μάτια ποικίλουν από ανοιχτό καστανό έως πολύ βαθύ, σχεδόν μαύρο, χρώμα. Χρώματα στα ανθρώπινα δέρματα  Τα ανοιχτόχρωμα και σκουρόχρωμα άτομα μιας περιοχής διαθέτουν παρόμοιο αριθμό μελανοκυττάρων (υπάρχει σημαντική διαφορά μεταξύ διαφορετικών περιοχών), αλλά τα οργανίδια που περιέχουν τη χρωστική, τα μελανοσώματα, είναι μεγαλύτερα, πιο πολλά και εξαπλώνονται περισσότερο στους σκουρόχρωμους ανθρώπους απ' ότι στους χρωματικά ενδιάμεσους, και ακόμη λιγότερο στους ανοιχτόχρωμους.  Εξίσου σημαντικό με το τι συμβαίνει μέσα στα μελανοκύτταρα είναι και το τι συμβαίνει έξω από αυτά. Κάθε μελανοκύτταρο μεταφέρει τα μελανοσώματά του σε περίπου 40 βασικά κερατινοκύτταρα. Το χρώμα που τελικά εμφανίζει το δέρμα καθορίζεται περισσότερο από την ποσότητα και την εξάπλωση της μελανίνης μέσα στα κερατινοκύτταρα απ' ότι στα μελανοκύτταρα. Αλμπίνοι Οι αλμπίνοι είναι οργανισμοί που δεν περιέχουν καθόλου μελανίνη και έτσι έχουν διαφορετική εμφάνιση από κάποιον φυσιολογικό. Ο αλφισμός ή λευκοπάθεια είναι πάθηση που εμφανίζεται εκ γενετής σ” ένα άτομο και σαν κύρια συνέπεια έχει το λευκό χρώμα στο δέρμα και στις τρίχες των μαλλιών και ολόκληρου του σώματος, ενώ η ίριδα των ματιών είναι ρόδινη. Το τελευταίο δεν θα πρέπει να συγχέεται με το φαινόμενο των κόκκινων ματιών. Οι πάσχοντες από αλφισμό έχουν λεπτό δέρμα που παρουσιάζει μεγάλη ευπάθεια στις λοιμώξεις, καθώς και σοβαρά προβλήματα όρασης η οποία είναι ελαττωματική , ενώ εμφανίζουν και φωτοφοβία. Στις βαρύτερες μορφές του, οι δύο κυριότερες επιπλοκές του αλφισμού είναι η τύφλωση και η εμφάνιση καρκινωμάτων του δέρματος. Ζώα Αλμπίνοι ΒΑΦΕΣ ΜΑΛΛΙΩΝ Το βάψιμο των μαλλιών είναι μια πολύ παλιά υπόθεση, που τη συναντάμε σε διάφορους λαούς κι εποχές. Οι γυναίκες είχαν ανακαλύψει τρόπους ,είτε για να καλύψουν τις λευκές τρίχες είτε για να αλλάξουν το φυσικό τους χρώμα. Κάποιοι από τους τρόπους εκείνους εφαρμόζονται ακόμη και σήμερα. Ένα απλό αφέψημα χαμομηλιού έδινε κάποιους ανοιχτότερους τόνους στα ξανθά μαλλιά, ενώ αντίθετα έβραζαν καρυδόφλουδα κι έδιναν ένα γλυκό καστανό χρώμα στα μαλλιά τους... Οι αρχαίες Αιγύπτιες έπαιρναν αίμα μοσχαριών, το έβραζαν με ελαιόλαδο και μ’ αυτό το διάλυμα κάλυπταν τις άσπρες τρίχες τους που πρόδιδαν την ηλικία τους. Οι Βενετσιάνες πάλι, στέκονταν ώρες ατελείωτες στις ταράτσες των σπιτιών τους κάτω από τις καυτές ακτίνες του ήλιου, βάζοντας πάνω στα μαλλιά τους κάποια «ελιξίρια νεότητας». Συνήθως αυτά ήταν ισχυρά διαλύματα σόδας που σε συνδυασμό με τον ήλιο, κατέστρεφαν σταδιακά τα μαλλιά τους. Κατέληγαν να φορούν περούκες! Αντίθετα οι αρχαίες Ρωμαίες, που χαρακτηρίζονταν για το... πρακτικό πνεύμα τους, είχαν βρει μια πιο υγιεινή λύση για να μετατραπούν σε ξανθές καλλονές. Έκοβαν τις πλούσιες ξανθές κοτσίδες από τις νεαρές Γερμανίδες δούλες τους και στόλιζαν τα δικά τους κεφάλια. • Παρ’ όλο που είναι γνωστοί στους επιστήμονες οι κίνδυνοι από τη χρήση χημικών βαφών με διάφορες αλκαλικές και οξειδωτικές ουσίες (η τρίχα αλλοιώνεται, γίνεται πορώδης, χάνει την ελαστικότητά της και τη λάμψη της, προκαλούνται δερματικές αλλεργίες κ.λπ.), εν τούτοις όλο και περισσότερα τέτοια προϊόντα κατακλύζουν την αγορά. Ακόμη και τα προϊόντα που ονομάζουν χρωμοσαμπουάν δε μας εγγυώνται ότι πρόκειται για αθώα προϊόντα... Ο μόνος σίγουρος τρόπος για να αποφύγει κανείς τους κινδύνους είναι να ξαναγυρίσεις στις παλιές καλές συνταγές βαφών με φυτικές χρωστικές, χωρίς οξειδωτικές ουσίες. Η πιο διαδεδομένη από αυτές είναι η χέννα (Lawsonia Inermis), που χρησιμοποιείται από την αρχαιότητα. Η χέννα είναι γνωστό ότι δυναμώνει και δίνει λάμψη και όγκο στα μαλλιά. Δίνει μόνον κόκκινο χρώμα. Τα άλλα χρώματα της χέννας που κυκλοφορούν, προέρχονται από μίξεις με άλλα βότανα όπως Χαμομήλι, Τσουκνίδα, Φασκόμηλο και άλλα πολλά. Αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι τόσο η χέννα, όσο και άλλες φυτικές ουσίες όπως το χαμομήλι, το καρύδι, ο κρόκος κ.λπ., εγκυμονούν ελάχιστους κινδύνους πρόκλησης αλλεργιών σε σχέση με τα εμπορικά χημικά σκευάσματα. Αυτό γίνεται γιατί οι φυτικές χρωστικές δε διεισδύουν στο ινώδες στρώμα της τρίχας, αλλά κάθονται στον εξωτερικό τους φλοιό. Έτσι οι φυσικές χρωστικές των μαλλιών παραμένουν ανέπαφες. Η χέννα χρησιμοποιείται συνήθως με ελαιόλαδο και νερό. Αν παραμείνει περισσότερο από μια ώρα στα μαλλιά, το χρώμα παραμένει στα μαλλιά για μεγάλο χρονικό διάστημα, πράγμα που δεν μπορούν να πετύχουν τα χρωμοσαμπουάν. Περίπου 25 φυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη βαφή της τρίχας. Επικίνδυνες ουσίες σε βαφές Ενδεικτικά αναφέρεται ότι σε μια από τις γνωστότερες βαφές που κυκλοφορούν στην Ελληνική αγορά, μετρήθηκαν 50 χημικές ουσίες στην κρέμα-βαφή, 7 στο εξελικτικό γαλάκτωμα και 22 στη μαλακτική κρέμα που εφαρμόζεται μετά τη βαφή. Αρκετές από αυτές τις ουσίες που περιέχονται στις βαφές, ελέγχονται εδώ και πολλά χρόνια για την επικινδυνότητά τους. Ο οξικός μόλυβδος (lead acetate) είναι μια τοξική ουσία, που έχει εγκριθεί για χρήση σε βαφές μαλλιών, σε συγκέντρωση όμως που δεν υπερβαίνει το 0,6%. Πολλές ουσίες που χρησιμοποιούνται ευρέως στις βαφές βασίζονται σε συνθετικά διαλύματα πίσσας ή άλλων παραγώγων του πετρελαίου, ενώ μερικές άλλες έχει αποδειχθεί ότι μπορούν να διαπεράσουν το δέρμα της κεφαλής, να εισέλθουν στον οργανισμό και να προκαλέσουν καρκίνο σε πειραματόζωα και πιθανότατα στον άνθρωπο. Η συχνότερα χρησιμοποιούμενη χημική ουσία αυτής της κατηγορίας είναι η PPD (p-phenylenediamine), η οποία δίνει ιδιαίτερα σταθερό χρώμα και ανθεκτικό σε πολλαπλά λουσίματα. Μερικές άλλες ύποπτες ουσίες είναι η 4-MMPD (4methoxy-m-phenylenediamine), η 4-chloro-m-phenylenediamine, η 2-4-toluenediamine, η 2-nitro-p-phenylenediamine και η 4amino-2-nitrophenol, ενώ συνεχώς ανακαλύπτονται όλο και περισσότερες, των οποίων η επικινδυνότητα είναι άγνωστη. Σημειώνεται ότι οι φυτικές βαφές, οι ανταύγειες (που δεν έρχονται σε επαφή με το δέρμα), οι βαφές χέννας, αλλά και τα χρωμοσαμπουάν, θεωρούνται πιο ασφαλείς μέθοδοι χρωματισμού των μαλλιών. ΒΑΦΕΣ – ΚΑΡΚΙΝΟΣ: Από τη δεκαετία του 70 μέχρι σήμερα έχουν πραγματοποιηθεί πολλές μελέτες πάνω στην πιθανότητα πρόκλησης καρκίνου από τις βαφές μαλλιών. Σε μια μεγάλη έρευνα που δημοσιεύθηκε το 1994 στο ιατρικό περιοδικό Journal of the National Cancer Institute, στην οποία συμμετείχαν 573.000 Αμερικανίδες, δείχθηκε ότι όσες γυναίκες χρησιμοποιούσαν για χρόνια βαφές, ιδίως σκουρόχρωμες, είχαν μεγαλύτερη πιθανότητα προσβολής από non-Hodgkin’s λέμφωμα και πολλαπλό μυέλωμα. Αντίθετα, σε μια άλλη έρευνα που περιλάμβανε 99.000 γυναίκες και δημοσιεύθηκε την ίδια χρονιά στο ίδιο περιοδικό, δεν βρέθηκε αξιοσημείωτη συσχέτιση των βαφών με οποιαδήποτε μορφή καρκίνου. Επίσης, σε μια άλλη μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2006 στο American Journal of Epidemiology, με δείγμα 2.300 Ευρωπαίες γυναίκες, καταγράφηκε αύξηση 19% στα περιστατικά λεμφώματος, σε όσες έβαφαν για χρόνια τα μαλλιά τους. Αρκετές εργασίες, ακόμη, συσχετίζουν τη χρόνια χρήση βαφών μαλλιών, εκτός από τους καρκίνους του αίματος (λευχαιμίες, λεμφώματα, πολλαπλό μυέλωμα) και με τον καρκίνο της ουροδόχου κύστης. Πρέπει να σημειωθεί ότι σε όλες τις περιπτώσεις οι μελέτες περιλάμβαναν γυναίκες που χρησιμοποιούσαν βαφές τουλάχιστον 6 φορές το χρόνο, για παραπάνω από 15 χρόνια. Οι έρευνες στο συγκεκριμένο πεδίο συνεχίζονται. Όσοι επιστήμονες, πάντως, υποστηρίζουν τον αυξημένο κίνδυνο καρκινογένεσης, πιστεύουν ότι ο καρκίνος αναπτύσσεται όταν οι χημικές ουσίες από τις βαφές περνούν στην κυκλοφορία του αίματος, δια μέσου του δέρματος της κεφαλής Κραγιόν… Το παλαιότερο κραγιόν υπολογίζεται πως δημιουργήθηκε πριν από 5.000 χρόνια. Βρέθηκε στην πόλη Sumerian στο Ur στο σημερινό Ιράκ. Ήταν ξεκάθαρα μία εφεύρεση με μέλλον. Σήμερα, υπολογίζουμε πως το 92% των γυναικών φορούν κραγιόν. Πράγματι, οι πωλήσεις των κραγιόν ξεπερνούν τις πωλήσεις των άλλων προϊόντων μακιγιάζ πάνω από τέσσερις φορές. Τι είναι, λοιπόν, αυτό το αξιοθαύμαστο προϊόν που αποκαλείται κραγιόν; Τίποτα περισσότερο από ένα σύμπλεγμα από κερί, λάδι και χρωματικές χρωστικές ουσίες. Για την ιστορία, τα κραγιόν φτιάχνονταν από ζύμη και είχαν μείνει γνωστά ως μπογιά ή κοκκινάδι για τα χείλη. Το δημοφιλές stick που όλοι γνωρίζουμε και αγαπάμε σήμερα, δεν εμφανίστηκε νωρίτερα από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Το τελετουργικό των βαμμένων χειλιών ξεκινάει από τους αρχαίους Αιγυπτίους, καθώς ξετυλίγεται ο πάπυρος και μία γυναίκα κρατάει έναν καθρέφτη στο ένα χέρι και βάφει τα χείλια της. Η Κλεοπάτρα χρησιμοποιούσε ένα μίγμα από χέννα και καρμίνιο για να βάψει τα χείλη της. Το αγαπημένο χρώμα για τους Αιγυπτίους ήταν το μπλε ή το μαύρο, αλλά και η πορτοκαλί και η κοκκινωπή σκιά ήταν επίσης πολύ δημοφιλείς. Τη μπογιά για τα χείλη την άπλωναν από ένα δοχείο με ένα υγρό stick. Δεν ήταν, όμως, μόνο οι γυναίκες της Αιγύπτου οι οποίες έβαφαν τα χείλη τους: ο μοντέρνος Αιγύπτιος άντρας φορούσε επίσης μπογιά στα χείλη του. Οι Αιγύπτιες ωστόσο, έπαιρναν την μπογιά για τα χείλη μαζί τους ακόμα και στον άλλο κόσμο. Δύο δοχεία από κοκκινάδι θαβόντουσαν πάντα με τη γυναίκα στον τάφο της. Στην αρχαία Ελλάδα και Ρώμη, η μπογιά για τα χείλη φτιαχνόταν από φυτικές ουσίες, όπως τα φύκια και τα μούρα. Στα κλασικά χρόνια, ο τρόπος που φορούσαν το κραγιόν αποδείκνυε και την κοινωνική τους τάξη. Οι γυναίκες με καλή φήμη φορούσαν το κραγιόν με έναν κομψό και καλόγουστο τρόπο. Αντιθέτως, οι ιερόδουλες χρωμάτιζαν τα χείλη τους με έναν πιο φανταχτερό τρόπο. Στη μεσαιωνική Δύση, ήταν κομψό να δείχνεις «πεθαμένος». Όσο πιο άσπρη ήταν η όψη κάποιου, τόσο το καλύτερο. Η Εκκλησία θεωρούσε πως τα βαμμένα χείλη ήταν σατανικά και αποτελούσαν πρόκληση στον τρόπο με τον οποίο ο θεός είχε σχεδιάσει το ανθρώπινο πρόσωπο. Παρ’ όλα αυτά, κάποιες τολμηρές γυναίκες συνέχιζαν να βάφουν τα χείλη τους με σκούρα χρώματα κάνοντας την όψη τους ακόμα πιο άσπρη. Στα τέλη του 1770, το Βρετανικό Κοινοβούλιο πέρασε ένα νόμο με τον οποίο δήλωνε πως οι γυναίκες, οι οποίες αποπλανούσαν τους άντρες σε γάμο με το μακιγιάζ θα μπορούσαν να κατηγορηθούν για μαγεία. Στα Βικτωριανά χρόνια, η βαφή των χειλιών γινόταν από ένα συνδυασμό χρωστικής πούδρας, χοιρινού λίπους και βουτύρου. Το 1860 αποτελούσε το τέλος της απαγόρευσης ενάντια στο μακιγιάζ. Το Leichner στη Γερμανία παρήγαγε το πρώτο κραγιόν σαν μέρος του θεατρικού μακιγιάζ . Το 1915 δημιουργήθηκαν τα πρώτα μοντέρνα κραγιόν σε μεταλλικές θήκες κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Οι Suffragettes χρησιμοποίησαν επίσης τα κραγιόν σαν σημάδι της χειραφέτησης κατά τη διάρκεια των εκδηλώσεων διαμαρτυρίας ΖΩΑ, ΧΡΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η φύση βάφει τα πλάσματα της κυρίως για λόγους έλξης μεταξύ αρσενικών και θηλυκών ζώων. Για αυτό τον λόγο αν παρατηρήσουμε τα αρσενικά του ζωικού βασιλείου είναι πιο έντονα χρωματισμένα από τα θηλυκά! Γενικά, το χρώμα των ζώων μπορεί να αλλάζει με την ηλικία ή τις εποχές. Πολλά νεογνά, ιδιαίτερα στον κόσμο των πτηνών έχουν διαφορετικό χρώμα από τα ενήλικα άτομα, όπως πχ. τα παπάκια ή τα κοτόπουλα Πολλά είδη είναι αναγκασμένα να προφυλάσσονται από τους εχθρούς τους και το χρώμα τους είναι ένα από τα όπλα που χρησιμοποιούν για την κάλυψή τους. Σε πολλές περιπτώσεις το χρώμα τους χρησιμοποιείται για καμουφλάζ. Έτσι λοιπόν, τα περισσότερα ζώα έχουν χρώμα που τα κάνει δυσδιάκριτα μέσα στο περιβάλλον στο οποίο ζουν, αλλά υπάρχουν και είδη που αν αναγκαστούν να αλλάξουν τόπο διαβίωσης, μετά από κάποιες γενιές μεταλλάσσουν το χρώμα τους με χρώμα που ταιριάζει στο νέο περιβάλλον διαβίωσής τους. Ενδιαφέρον παράδειγμα που αξίζει να επισημάνουμε για την αλλαγή χρώματος σε ζώα αποτελεί η πιπεροπεταλούδα! Για την ακρίβεια η πιπεροπεταλούδα είναι ένα έντομο που μιμείται χρωματικά τον χρωματισμό των κορμών των δέντρων πάνω στα οποία κάθεται. Τα φτερά της είναι διάστικτα από κηλίδες μελανίνης. Όταν τα πιέζει πάνω στον κορμό ενός δένδρου το περίγραμμά της γίνεται σχεδόν αδιόρατο και το καμουφλάζ της τόσο αποτελεσματικό, ώστε τα πουλιά, διώκτες της, δεν μπορούν να διακρίνουν εύκολα το τριγωνικό της σχήμα. Κάποιες από αυτές έχουν εγκατασταθεί στους τοίχους των γκριζαρισμένων από την κάπνα βιομηχανικών περιοχών και έχουν μεταλλάξει το χρώμα τους σε μια αντίστοιχη σκούρα γκρι απόχρωση.. Ζώα που ζουν σε δάση είναι πράσινα αν ζουν ανάμεσα στα φυλλώματα των δέντρων ή καφετιά αν ζουν στο δάπεδο του δάσους, ανάμεσα στα νεκρά φύλλα. Ώχρες και μουντά κιτρινωπά χρώματα κυριαρχούν στα είδη των ζώων που κατοικούν σε ερημικές περιοχές. Οι ιριδισμοί των ψαριών τα καμουφλάρουν στα ρηχά νερά κάνοντάς τα να ξεχωρίζουν δύσκολα από τους ιριδισμούς και τις αντανακλάσεις της επιφάνειας του νερού. Αυτές οι χρωματικές προσαρμογές με το περιβάλλον παρουσιάζονται συχνά στην θαλάσσια υδρόβια ζωή όπου είδη ψαριών ταιριάζουν με την λάσπη, την άμμο ή τα χαλίκια του βυθού τόσο καλά που μόνο αν κινηθούν γίνονται αντιληπτά. Οι χρωματικές προσαρμογές των ζώων με το περιβάλλον δεν χρησιμεύουν μόνο σαν καμουφλάζ για την προστασία των ειδών, αλλά και σαν βοήθημα για την εύρεση τροφής. Το χρώμα ενός ζώου σε πολλές περιπτώσεις παίζει ζωτικό ρόλο στην αναζήτηση τροφής. Αυτές οι χρωματικές προσαρμογές με το περιβάλλον που στοχεύουν στην αναζήτηση τροφής, παρουσιάζονται συχνά στην υδρόβια ζωή της θάλασσας, όπου είδη ψαριών ταιριάζουν χρωματικά με την λάσπη, την άμμο ή τα χαλίκια του βυθού, τόσο καλά, που μόνο αν κινηθούν γίνονται αντιληπτά, έτσι τα υποψήφια θύματά τους δε αντιλαμβάνονται την ύπαρξή τους όσο αυτά παραμένουν ακίνητα, αναμένοντας την λεία τους. Τα πουλιά γνωρίζουν τα αυγά τους και τους νεοσσούς τους από τα χρώματα και το σχέδιό τους. Τα κατακίτρινα ράμφη μικρών πουλιών λειτουργούν σαν σήματα που ερεθίζουν το γονικό ένστικτο για την συντήρηση και την διατροφή τους. Τόσο έντονος είναι ο ερεθισμός αυτός σε κάποια είδη πουλιών, που οι γονείς ταΐζουν ενστικτωδώς κάθε άνοιγμα ιδίου χρώματος και σχήματος ακόμα και αν πρόκειται για άλλα είδη πουλιών. Για λόγους επιβίωσης, αποφυγής κινδύνων ή ανεύρεσης τροφής το χρώμα των ζώων μπορεί να αλλάζει ανάλογα με την εποχή, σε μέρη όπου το εποχιακό χρώμα διαφέρει έντονα από καλοκαίρι σε χειμώνα. Γιατί τα φύλλα αλλάζουν χρώμα; Οι βασικές αποχρώσεις τις οποίες περιέχει ένα φύλλο βασίζονται σε ομάδες χρωστικών όπως είναι τα καροτενοειδή , οι ανθοκυάνες και η χλωροφύλλη. Η χλωροφύλλη μας δίνει το πράσινο χρώμα, οι ανθοκυάνες μας δίνουν τα χρώματα και τις αποχρώσεις του ροζ ,του μπλε ,του μωβ και του κόκκινου και τα καροτενοειδή προσδίδουν το κίτρινο , το πορτοκαλί, το καφέ και τις αποχρώσεις τους. Έτσι το χρώμα που βλέπουμε εμείς εξαρτάται από το ποια χρωστική υπάρχει εκείνη τη στιγμή σε μεγαλύτερο ποσοστό. Επειδή η φωτοσύνθεση γίνεται κυρίως από τις πράσινες χλωροφύλλες, φυσικό είναι τα φύλλα να είναι πράσινα. Σε αυτή τη διαδικασία βοηθούν και τα καροτενοειδή τα οποία συνυπάρχουν στα φύλλα με τις χλωροφύλλες αλλά εμείς δεν τα βλέπουμε αφού το ποσοστό τους είναι περίπου 33% και όλο το υπόλοιπο 67% είναι χλωροφύλλες. Αν για οποιοδήποτε λόγο σταματήσει η λειτουργία αυτού του «εργοστασίου» π.χ. αν κόψουμε ένα φύλλο, αρρωστήσει ένα φύλλο κ.λπ. τότε σταματά και η δράση της χλωροφύλλης και τότε εμφανίζονται τα καροτενοειδή ή αλλιώς το φύλλο κιτρινίζει. ΑΡΩΜΑΤΑ Το άρωµα είναι µέρος της καθηµερινότητάς µας. Η όσφρηση συνδέεται µε τη µνήµη και το συναίσθηµα. Μυρίζοντας, ξεδιπλώνονται από το υποσυνείδητο εικόνες, λέξεις, αισθήματα, μουσικές και αναµνήσεις. Με το άρωµα νιώθουµε ωραία, προσελκύουμε αυτούς που µας ενδιαφέρουν, υπογραμμίζεται η παρουσία µας. Τόσες και τόσες εκφράσεις γι’ αυτό: «Αύρα γυναίκας», «αρρενωπή μυρωδιά», «θαλασσινό αεράκι», «φρεσκάδα καθαριότητας», «μυρωδιά µωρού». Η δύναµη του αρώµατος είναι αξεπέραστη. Είναι εκπληκτική η προσωπικότητα που αποκτά ένα προϊόν από το πολύ µικρό ποσοστό αρώµατος που περιέχει. Φθάνει κάποιες φορές να συνδέεται ένας άνθρωπος µε το άρωµα που φοράει και το άρωµα να τον χαρακτηρίζει στο πέρασµά του, πιο πολύ από οτιδήποτε άλλο. Παρότι οι περισσότεροι νομίζουν πως τα αρώματα προέρχονται από τα άνθη, η αλήθεια είναι πως μεγάλος αριθμός έχει σα βάση ζωικές ουσίες, όπως το γκρίζο ήλεκτρο που προέρχεται από τη φάλαινα και το μόσχο από κάποιο ελάφι του Θιβέτ. Ένα είδος αιλουροειδούς της Αβησσυνίας και ένα τρωκτικό της Αμερικής παρέχουν αρωματικές ουσίες, που είναι ευχάριστες όταν αραιωθούν. Φυτικά και ζωικά αρώματα όμως στοιχίζουν πολύ, για το λόγο αυτό τα περισσότερα από τα φθηνά αρώματα, που πωλούνται «χύμα» ή συσκευασμένα έχουν σα βάση διάφορες χημικές συνθέσεις που προσπαθούν να προσομοιάσουν τα φυσικά αρώματα. Οι καλλιτέχνες της αρωματοποιίας, ισχυρίζονται πως με τα αρώματα μπορούν να υποβάλουν διάφορα συναισθήματα και αυτό είναι αλήθεια ως ένα σημείο. Συνήθως τα αρώματα των λουλουδιών δίνουν την εντύπωση της γαλήνης, της ηρεμίας και της ομορφιάς. Τα ανατολίτικα αρώματα παραπέμπουν στο έντονο πάθος και άλλα όπως το λιβάνι είναι γεμάτα μυστικισμό. Οι μυρωδιές των μπαχαρικών υποβάλουν τη ζεστασιά του σπιτιού, την ασφάλεια και την οικογενειακή ζωή. ΟΣΦΡΗΣΗ Σύγκριση του εγκεφάλου του Homo sapiens και του Νεάντερταλ έδειξε ότι ο σύγχρονος άνθρωπος διέθετε μεγαλύτερους οσφρητικούς βολβούς. Στην εικόνα αυτή αποτυπώνεται η βάση του εγκεφάλου του σύγχρονου ανθρώπου όπως εξελίχθηκε από τον εγκέφαλο των Νεάντερταλ. Λονδίνο «Λαγωνικό» με ισχυρή όσφρηση αποδεικνύεται ο σύγχρονος άνθρωπος σε σύγκριση με τους Νεάντερνταλ. Τα ευρήματα μίας νέας μελέτης δείχνουν ότι η «παραμελημένη» μέχρι σήμερα αίσθηση της όσφρησης , ήταν άκρως σημαντική για την ανθρώπινη εξέλιξη , αφού σε μεγάλο βαθμό μας έκανε ανθρώπους. Διαφορές στην όσφρηση και στη συμπεριφορά Η μελέτη συγκεκριμένα αποκάλυψε ότι οι κροταφικοί λοβοί οι οποίοι εμπλέκονται στη γλώσσα, στη μνήμη και στις κοινωνικές λειτουργίες καθώς και οι οσφρητικοί βολβοί που συνδέονται με την όσφρηση είναι σχετικώς μεγαλύτεροι στον Homo sapiens σε σχέση με τους Νεάντερνταλ. Τα ευρήματα αυτά, σύμφωνα με τους ειδικούς, μαρτυρούν πολλά για την οσφρητική ικανότητα καθώς και για τη συμπεριφορά του σύγχρονου ανθρώπου. Η όσφρηση αποτελεί μια από τις «αρχαιότερες» αισθήσεις στα σπονδυλωτά. Τη στιγμή που οι άλλες αισθήσεις μας πρέπει να περάσουν από διαφορετικά «φίλτρα» του εγκεφαλικού φλοιού, η όσφρηση ξεκινά από το περιβάλλον και περνά κατευθείαν στα ανώτερα κέντρα του εγκεφάλου. Για την ακρίβεια «ταξιδεύει» σε πολλές περιοχές του που αφορούν την επεξεργασία των συναισθημάτων, των κινήτρων, του φόβου, της μνήμης, της ευχαρίστησης , αλλά και της σεξουαλικής έλξης. Μύτη και μνήμη Η αίσθηση της όσφρησης συνδέεται με τη μνήμη περισσότερο από κάθε άλλη αίσθηση. Αυτό εξηγεί για ποιον λόγο οι οσμές προκαλούν άμεσα έντονα συναισθήματα σε ό ,τι αφορά παλαιά γεγονότα ,αλλά και έντονα συναισθήματα σχετικά με ανθρώπους . Έτσι εξηγείται γιατί οι σχετικώς μεγαλύτεροι οσφρητικοί βολβοί και κροταφικοί λοβοί του Homo sapiens σε σύγκριση με οποιοδήποτε άλλο ανθρώπινο είδος μαρτυρούν καλύτερη αίσθηση όσφρησης , η οποία με τη σειρά της συνδέεται με την εξέλιξη των κοινωνικών λειτουργιών , όπως η αναγνώριση των συγγενών, οι καλύτερες οικογενειακές σχέσεις, η ομαδική σύμπνοια και η κοινωνική μάθηση. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΑΡΩΜΑΤΩΝ Τα αρώματα ανά τους αιώνες Όλοι οι πολιτισμοί από την αρχαιότητα έως σήμερα , έχουν χρησιμοποιήσει τα αρώματα για διάφορους σκοπούς. Η χημεία των αρωμάτων είναι ένα συναρπαστικό μίγμα της χημείας των φυσικών προϊόντων καθώς και της συνθετικής, αναλυτικής και φυσικής χημείας σε συνδυασμό με μία δόση δημιουργικής φαντασίας. Κατά την ευρύτερη έννοια ,όλες οι ενώσεις που φέρουν μία μυρωδιά μπορούν να θεωρηθούν ότι ανήκουν στην κατηγορία των αρωμάτων. Στην αρχή ήταν καπνός Πριν από χιλιάδες χρόνια οι προγονοί μας έκαιγαν σε βωμούς αρωματισμένο ρετσίνι, έτσι ώστε οι θυσίες και οι προσευχές τους να φτάσουν πιο γρήγορα στους θεούς μαζί με τον πυκνό αρωματικό καπνό. Σε αντάλλαγμα έλπιζαν στην υποστήριξη των θεοτήτων που «ψήνονταν» με την όμορφη ευωδιά. Από αυτές τις πρακτικές , ίσως προκύπτει η ονομασία «perfume» -στα λατινικά «per fumum», δηλαδή μέσω του καπνού. Η πρώτη μορφή αρώματος ήταν το λιβάνι. Ανακαλύφθηκε στην Μεσοποταμία πριν από 4.000 χρόνια. Σύμφωνα με ανασκαφές που έγιναν στον Πύργο της Κύπρου, ανακαλύφθηκαν αρώματα, τα οποία ανήκουν στην ίδια χρονολογία με αυτά της Μεσοποταμίας. Βρέθηκαν σε ένα αρχαίο αρωματοποιείο τουλάχιστον 60 αποστακτήρες, φουγάρα, βάζα ανάμειξης και μυροδοχεία στο 4000 τετραγωνικών μέτρων εργοστάσιο. Στους αρχαίους χρόνους οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν βότανα και μπαχαρικά, όπως αμύγδαλα, κόλιαντρο, μυρτιά, ρητίνη κωνοφόρων δέντρων, περγαμόντο, καθώς και λουλούδια για την παρασκευή των αρωμάτων. Κάποιες φυλές εφάρμοζαν το τρίψιμο του σώματος με ζωικό λίπος. Αυτή η διαδικασία είχε ως σκοπό την προστασία από το κρύο και ταυτόχρονα έδινε στο δέρμα ξεχωριστή, αλλά όχι πάντα ευχάριστη, μυρωδιά . Μεσοποταμία και Αρχαία Αίγυπτος Oι αρχαίοι Αιγύπτιοι θεωρούσαν τη δυσοσμία αμαρτία , που σημαίνει πως ήταν αρκετά σημαντικό για αυτούς να μυρίζουν ευχάριστα. Ράντιζαν τα ρούχα τους με άρωμα φτιαγμένο από μύρο, λίβανο κι αρωματικά φυτά. Οι Αιγύπτιες μασούσαν χάπια από μέλι για να έχουν γλυκιά αναπνοή. Το πιο διάσημο αιγυπτιακό άρωμα ήταν το κύφι (που σημαίνει καλωσόρισμα προς τους θεούς). Πέρα από τη χρήση στην λατρεία προς το Θεό Ρά είχε και άλλες ιδιότητες, όπως να φέρνει ύπνο , να ανακουφίζει από ανησυχίες, να αυξάνει τα όνειρα, να διώχνει τη θλίψη και άλλα. Όταν οι αρχαιολόγοι Χάουαρντ Κάρτερ και λόρδος Κάρναβονστον άνοιξαν τον τάφο του Τουταγχαμών, μια μεθυστική μυρωδιά κατέκλυσε την όσφρηση τους. ‘Ήταν το κύφι, φημισμένο άρωμα που οι αρχαίοι Αιγύπτιοι παρασκεύαζαν από δεκαέξι διαφορετικά συστατικά και το προσέφεραν κάθε απόγευμα στο θεό Ρα. Αρχαίος Ελληνικός Κόσμος Ο αρχαίος ελληνικός κόσμος ήταν επίσης πλούσιος σε άρωμα. Μόνο μια ελληνική λέξη, αρώματα, περιγράφει τα θυμιάματα, τα αρώματα, μπαχαρικά και αρωματικά φάρμακα. Από τον 7ο αιώνα πΧ, η Αθήνα είχε εξελιχθεί σε κέντρο εμπορίου ,στην οποία εκατοντάδες αρωματοποιοί έστησαν την επιχείρηση τους και αναπτύχτηκε το επάγγελμα του αρωματοποιού. Οι αρωματοποιοί δημιουργούσαν παχύρευστες αρωματικές αλοιφές που τις διατηρούσαν σε μικρά κεραμικά βάζα. Γνωστοί και σημαντικοί ηγέτες της αρχαιότητας παρατηρούμε πως έδιναν αρκετή σημασία στην μυρωδιά. Ο Μέγας Αλέξανδρος όταν μπήκε στην σκηνή του ηττημένου βασιλιά Δαρείου μετά τη μάχη της Ισσού, περιφρονητικά πέταξε έξω το κουτί του βασιλιά με τις ανεκτίμητης αξίας αλοιφές και αρώματα, όμως αργότερα έμαθε και αγάπησε αρωματικές συνθέσεις. Απαγόρευση χρήσης αρωμάτων και θριαμβευτική επιστροφή Στα χρόνια που αναπτυσσόταν ο χριστιανισμός ,η χρήση των αρωμάτων είχε απαγορευτεί, επειδή σύμφωνα με την εκκλησία δημιουργούσαν σαρκικές επιθυμίες. Η παράδοση δημιουργίας διαφόρων αρωματικών συνθέσεων διατηρήθηκε , λόγω των μουσουλμάνων. Στον 15ο και τον 16ο αιώνα η τέχνη της αρωματοποιίας επηρεάστηκε σε σημαντικό βαθμό από τις μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις-Βάσκο ντε Γκάμα, Χριστόφορος Κολόμβος, Μαγγελάνος ,όταν οι φημισμένοι ταξιδιώτες έφεραν από την Αμερική και από την Ινδία καινούρια υλικά με χαρακτηριστικό άρωμα : κακάο, βανίλια, μπαλσάμ από το Περού, καπνό, πιπέρι, γαρύφαλλο, κάρδαμο και άλλα. Τον 16ο αιώνα στην Ιταλία οι μυστικές αλχημιστικές φόρμουλες άρχισαν να αντικαθίστανται από επιστημονικούς χημικούς τύπους. Στην Βενετία ξεκίνησε η εμφάνιση όμορφων, χρωματιστών, γυάλινων φιαλιδίων με αρώματα τα οποία αύξησαν ακόμα περισσότερο την σημασία και την τιμή των αρωματικών ουσιών. Η γνώση της παραγωγής των αρωμάτων έφτασε και στη Γαλλία ,όταν μετά τον γάμο με τον Ερρίκο Β’ η Αικατερίνη των Μεδίκων έφερε τους παλατινούς αρωματοποιούς της στο Παρίσι. ΑΡΩΜΑΤΟΠΟΙΟΣ ΠΟΥ ΕΡΓΑΖΟΤΑΝ ΠΡΙΝ ΠΟΛΛΑ ΧΡΟΝΙΑ ΕΙΚΟΝΑ ΑΠΌ ΤΗΝ ΓΝΩΣΤΗ ΤΑΙΝΙΑ : Perfume-The Story of a Murderer (2006) ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΜΠΟΥΚΑΛΙΑ ΑΡΩΜΑΤΩΝ ΤΑ ΑΡΩΜΑΤΑ ΣΤΗ ΦΥΣΗ Tι είναι «μυρωδιές» ή οσμές; Υπάρχουν επτά πρωταρχικές οσμές και καθεμία αντιστοιχεί σε έναν από τους επτά διαφορετικούς τύπους των οσφρητικών υποδοχέων που αναφέρονται στη βιολογία της όσφρησης. Στη δεκαετία του '50, οι επιστήμονές ανέπτυξαν την στερεοχημική θεωρία της όσφρησης για να εξηγήσουν τη σχέση μεταξύ της οσμής και του μοριακού σχήματος. Η βασική της προϋπόθεση είναι ότι το σχήμα του μορίου (και μερικές φορές η πολικότητά του) και όχι η χημική σύστασή του είναι η πρωταρχική ανίχνευση της οσμής του. Οι επτά οσμές είναι: • Α. • Β. • Γ. • Δ. • Ε. • ΣΤ. • Ζ. Καμφορά Μοσχοβόλος Ανθώδης Μέντα Αιθέρα Καυτερή Σαπίλα Χρήση των οσμών στη φύση Οι πεταλούδες της νύχτας είναι τα πιο ευαίσθητα ζώα στις μυρωδιές. Τα θηλυκά εκπέμπουν στον αέρα μια ελάχιστη ποσότητα ουσίας που μυρίζει και διασκορπίζεται με τον άνεμο. Αυτό είναι αρκετό ώστε το αρσενικό, με τις πάρα πολύ ευαίσθητες κεραίες του, να αισθανθεί την οσμή, διακρίνοντας ακόμα και την κατεύθυνση και την προέλευση. Έτσι θα μπορέσει να το πλησιάσει, ακόμα κι αν το θηλυκό απέχει χιλιόμετρα μακριά. Ομοίως, αυτό που κρατάει «ενωμένη» μια κοινότητα μυρμηγκιών ή μια κυψέλη είναι οι οσμές. Μερικές φορές πρόκειται για ένα χαρακτηριστικό «άρωμα» που παράγεται από αυτά τα έντομα. Άλλες φορές πρόκειται για απλό αέριο, το διοξείδιο του άνθρακα, που παράγεται με την αναπνοή. Το αέριο αυτό γεμίζει τους διαδρόμους στις μυρμηγκοφωλιάς και αποτελεί για τα μυρμήγκια την ευχάριστη «ατμόσφαιρα του σπιτιού». Η οσμή κάποιου ζώου είναι ενδεικτική της θέσης του στην ομάδα δηλαδή , είναι ενδεικτική της ιεραρχίας. Στο σκοτάδι μιας μυρμηγκοφωλιάς η βασίλισσα διακρίνεται από τις εργάτριες, κι αυτές από τους στρατιώτες, χάρη σε μια χαρακτηριστική οσμή με την οποία όλοι είναι «σημαδεμένοι». Ακόμα και ανάμεσα στα κουνέλια, αλλά και σε πολλά άλλα ζώα που ζουν κατά ομάδες, ο πιο δυνατός και ο πιο «σπουδαίος» έχει πάντα μια χαρακτηριστική οσμή, τελείως διαφορετική από τους άλλους. Οι ίδιες οσμές μπορούν να έχουν, ανάλογα με την ένταση τους διαφορετικές σημασίες. Τα μυρμήγκια καλούνται μεταξύ τους ή χαράζουν το δρόμο που θα ακολουθήσουν, εκπέμποντας στον αέρα ή πάνω στη γη μια ελαφριά οσμή. Όταν αντίθετα νιώθουν τρομαγμένα από έναν οποιοδήποτε κίνδυνο, εκπέμπουν την ίδια ουσία, αλλά σε μεγαλύτερη ποσότητα. Σ’ αυτή την περίπτωση, η οσμή, που είναι πολύ πιο δυνατή σε σχέση με το συνηθισμένο, λειτουργεί ως «κώδωνας κινδύνου» και τα αλλά μυρμήγκια, που βρίσκονται κοντά, φεύγουν τρέχοντας με μεγάλη ταχύτητα. Αρώματα στα φυτά Μία από τις πιο χαρακτηριστικές λειτουργίες των αρωμάτων βρίσκεται στα φυτά. Πολλά φυτά έχουν πολύχρωμα λουλούδια και σκορπούν υπέροχα αρώματα, με σκοπό να προσελκύσουν τα έντομα και με αυτό τον τρόπο να πολλαπλασιαστούν και να καρποφορήσουν. Συνεπώς μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η αλυσίδα της ζωής εξαρτάται από τα αρώματα , αφού χωρίς αυτά τα φυτά δεν θα πολλαπλασιαζόντουσαν και χωρίς τα φυτά δεν θα τρεφόντουσαν τα ζώα και ο άνθρωπος. ΑΙΘΕΡΙΑ ΕΛΑΙΑ Γενικά • Τα αιθέρια έλαια είναι πτητικά έλαια που έχουν φυτική προέλευση και χαρακτηρίζονται από διακριτική μυρωδιά • Κάποια αιθέρια έλαια αποτελούνται σχεδόν αποκλειστικά από ένα συστατικό. • Στα αιθέρια έλαια τα κυριότερα συστατικά τους ανήκουν στην κατηγορία των τερπενίων. ΕΞΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΑΙΘΕΡΙΟΥ ΕΛΑΙΟΥ • • • • Τα αρώματα εξάγονται από φυσικές πηγές. Οι μέθοδοι παραγωγής των ελαίων είναι : Απόσταξη Εκχύλιση Έκθλιψη Απορρόφηση σε λίπος ή διαλύτες Αυτές χρησιμοποιούνται ανάλογα με το είδος του φυτού που έχουμε και του ελαίου που θέλουμε να παράγουμε. Έτσι, το γιασεμί είναι πολύ φειδωλό στην εξαγωγή αιθέριου ελαίου: για 1kg προϊόντος χρειάζονται 4,5 εκατομμύρια λουλούδια, που ζυγίζουν 750kg. Αντίθετα από τα πορτοκάλια μπορούμε να πάρουμε 3 διαφορετικά αιθέρια έλαια: από τη φλούδα, τα άνθη και τα φύλλα. Κύριες θεραπευτικές ιδιότητες των αιθερίων ελαίων • Αντισηπτικές, αντιβακτηριακές, αντιικές, αντιμυκητικές • Επουλωτικές • Αναλγητικές, αντιφλεγμονώδεις, αντιτοξικές • Χαλαρωτικές, αντικαταθλιπτικές • Σπασμολυτικές, χωνευτικές, διουρητικές • Ανοσοδιεγερτικές, ορμονικές, εντομοκτόνες, απωθητικές, αποσμητικές ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΑΡΩΜΑΤΩΝ Τι είναι άρωμα Άρωμα είναι ένα μείγμα από αιθέρια έλαια και αρωματικά συστατικά, που χρησιμοποιείται για να προσδίδει στο ανθρώπινο σώμα, τα ζώα, σε αντικείμενα και χώρους μία ευχάριστη μυρωδιά. Τα αρώματα είναι γνωστό ότι υπήρχαν από την αρχαιότητα. Η σύγχρονη αρωματοποιία ξεκίνησε στα τέλη του 19ου αιώνα. Παρασκευή αρώματος Αρωματοποιοί Χάρη λοιπόν, στη δυσκολία και πολυπλοκότητα που ενέχει η δημιουργία του, το άρωμα θεωρείται εδώ και αρκετά χρόνια πραγματική τέχνη. Η παρασκευή ενός αρώματος απαιτεί σημαντικές γνώσεις, τις οποίες κατέχουν ελάχιστοι άνθρωποι, οι γνωστές «μύτες», όπως ονομάζονται στον κόσμο της αρωματοποιίας. Ο αρωµατοποιός (perfumer) είναι ένας εκπαιδευµένος επαγγελµατίας, τις πιο πολλές φορές είναι χηµικός, ο οποίος δηµιουργεί αρώµατα για προϊόντα οικιακής καθαριότητας, καλλυντικής περιποίησης, σωµατικής φροντίδας, καθώς και ακριβά αρώµατα για γυναίκες και άντρες. Με βάση την εµπειρία του και την έµπνευσή του, «αναµιγνύει» δεκάδες συστατικά σε διαφορετικές αναλογίες για να πετύχει το ζητούµενο αποτέλεσµα σε µυρωδιά και καταλληλότητα. Εκτός του ότι είναι σε θέση να προσδιορίσει και να συνδυάσει μυρωδιές, μια μύτη πρέπει επίσης να σκέφτεται ζητήματα όπως το κόστος της παραγωγής, τη σταθερότητα μιας μυρωδιάς μετά την εμφιάλωση, και πώς ένα άρωμα θα αλληλεπιδράσει με άλλες ουσίες. Εργαλεία οι αρωματοποιοί δεν έχουν, για να µυρίζουν τα “αρώµατα”, παρά µόνο τα “papertesters”, δηλαδή μακρόστενα χαρτάκια από ειδικό χαρτί, τα οποία εμποτίζουν µε το άρωµα στην άκρη τους και τα µυρίζουν. Οι αρωματοποιοί εργάζονται κάνοντας προσμίξεις αρωματικών ουσιών, χρησιμοποιώντας μια σειρά δοκιμαστικών σωλήνων, γεμάτους με πολύτιμα υγρά, τοποθετημένους σε ένα ειδικό έπιπλο-εργαλείο που ονομάζεται orgue à parfums. Ο αρωματοποιός μετά από µακρόχρονη εκπαίδευση και εμπειρία µπορεί να αναγνωρίσει συγκεκριµένες µυρωδιές ανάµεσα σε εκατοντάδες άλλες και µπορεί να φανταστεί το αποτέλεσµα της συμμετοχής µιας µυρωδιάς µέσα σε ένα µίγµα από πολλές. Η “αδελφότητα” των αρωματοποιιών είναι µια ελίτ που αποτελείται από περίπου 1000 αρωματοποιούς στην υφήλιο. Είναι γεγονός πως μόνο περίπου 50 είναι πραγματικά ταλαντούχα άτομα. Ανάµεσά τους µόνο το 20% είναι γυναίκες. Στην Ελλάδα η μοναδική αρωματοποιία είναι η ΒΙΟΡΥΛ Α.Ε. Σύσταση της κολώνιας Σήμερα, οι χημικοί έχουν απομονώσει πολλά από τα συστατικά των αρωμάτων και τα παρασκευάζουν συνθετικά. Το κυριότερο συνθετικό συστατικό των αρωμάτων είναι οι αλδεΰδες. Όμως, οι χημικοί μέχρι τώρα δεν έχουν κατορθώσει να διακρίνουν ακόμα όλα τα δευτερεύοντα, αλλά σημαντικότατα στην οσμή, συστατικά τους. Ένα άρωμα, είτε φυσικό, είτε συνθετικό, αφ' ενός πρέπει να "δέσει" με άλλα αρώματα σ' ένα "μπουκέτο" - και γι' αυτό χρειάζεται και κάποιο ταλέντο, εκτός από τη χημεία - αφ' ετέρου πρέπει να αραιωθεί, ώστε η μυρωδιά του να γίνει πιο ευχάριστη. Πολλά αρώματα έχουν πάρα πολύ γλυκιά μυρωδιά, η οποία πρέπει να μετριαστεί ή εξατμίζονται πάρα πολύ εύκολα, οπότε προστίθενται ορισμένες ουσίες που λέγονται στερεωτικά ή σταθεροποιητικά. Τα σταθεροποιητικά είναι συνήθως ρητίνες ή ζωικές ύλες (μόσχος, από το αρσενικό ελάφι ή άμπρα, από το λίπος της φάλαινας) που αυτούσιες έχουν πολύ δυσάρεστη οσμή, αλλά όταν τις αραιώσουμε, χρησιμοποιούνται γι' αυτή την εξισορρόπηση του αρώματος. Για την αραίωση χρησιμοποιείται αιθυλική αλκοόλη (οινόπνευμα). Αρωματικές νότες Μια αρωματική σύνθεση περιέχει διαφορετικές νότες, μυρωδιές. Ο όρος «νότα» μπορεί να αναφέρεται σε ένα μοναδικό συστατικό, όπως το γιασεμί, το λιβάνι ή το λεμόνι, αλλά μπορεί να αναφέρεται και στη φάση ενός αρώματος ή σε κάποιο αρωματικό μίγμα υλικών που συνδυάζονται για να δώσουν σε ένα άρωμα τις κορυφαίες , τις μεσαίες και τις βασικές νότες. Οι κορυφαίες νότες (note de tete) συνιστούν το πιο ελαφρύ και το πιο προσωρινό τμήμα ενός αρώματος και είναι αυτές που προσφέρουν την πρώτη εντύπωση ενός αρώματος. Οι μεσαίες νότες (notes de Couer) καθορίζουν το χαρακτήρα του αρώματος, την οικογένεια στην οποία ανήκει και μπορούν να τροποποιήσουν τις βασικές νότες. Οι βασικές νότες (notes de fond) μεταφέρουν τις κορυφαίες και μεσαίες νότες, προσφέροντας στο άρωμα μια έντονη μυρωδιά. Οι βασικές νότες συχνά αναφέρονται ως στερεωτικά, γιατί παρατείνουν το βαθμό εξάτμισης που ονομάζεται στέγνωμα και τη διάρκεια ενός αρώματος στην επιδερμίδα. Ποικιλίες Αρωμάτων Η δύναμη και η αντοχή μιας μυρωδιάς που δημιουργήθηκε για να χρησιμοποιηθεί στο σώμα κυμαίνεται ανάλογα με τη συγκέντρωση αιθέριων ή αρωματικών ελαίων σε μια βάση με αλκοόλη και αποσταγμένο νερό. Αν και δεν αναφέρεται στα συστατικά, αποσταγμένο νερό υπάρχει σε όλα τα αρώματα. Σε όλες τις περιπτώσεις ,η παρουσία αποσταγμένου νερού μαλακώνει ένα άρωμα και μειώνει το ρυθμό της εξάτμισής του. Η διάρκεια ενός αρώματος εξαρτάται από την ακριβή ποσότητα αιθέριων ή αρωματικών ελαίων που χρησιμοποιούνται ,τη χημεία του σώματος του κάθε ατόμου ξεχωριστά και από τις συνθήκες υπό τις οποίες φοριέται ένα άρωμα. Επίσης, οι διάφορες οικογένειες αρωμάτων έχουν διαφορετική αντοχή ,όταν απλώνονται στο δέρμα. • Το άρωμα ή αλλιώς parfum, είναι η αρωματική ουσία με τη μεγαλύτερη διάρκεια που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε στην επιδερμίδα μας. Αποτελείται από το πιο καθαρό απόσταγμα των στοιχείων που αποτελούν το άρωμα, γι’ αυτό και είναι η πιο έντονη και ακριβή εκδοχή του. • Το eau de parfum έχει και αυτό μεγάλη διάρκεια .Έχει επίσης έντονη μυρωδιά , αλλά κρατάει λιγότερη ώρα από το καθαρό parfum. • Το eau de toilette είναι το επόμενο στη σειρά, μια πιο ελαφριά εκδοχή αρώματος .Θα διαρκέσει περίπου 4 με 6 ώρες. Είναι η κατηγορία που φοριέται από τους περισσότερους ανθρώπους και σημειώνει τις περισσότερες πωλήσεις στο εμπόριο. • Το eau de cologne αναπτύχθηκε αρχικά στην Ιταλία το 17ο αιώνα. Ωστόσο το όνομά του το πήρε από την πόλη Cologne της Γερμανίας, γιατί εκεί διατέθηκε για πρώτη φορά στο εμπόριο με επιτυχία στο τέλος του 18ου αιώνα. Διαρκεί 2 με 4 ώρες. Είναι το πιο αδύναμο σε μυρωδιά και σε διάρκεια από όλα τα αρώματα. Επίσης είναι και το πιο φθηνό. • Το eau fraiche είναι η πιο ελαφριά αρωματική ουσία.Ένας παλιός όρος για το eau fraiche είναι το ανθόνερο. ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΡΩΜΑΤΟΠΟΙΟΙΑ Η σύγχρονη ιστορία του αρώματος εστιάζει κυρίως στη Γαλλία, αφού τα πιο πολύτιμα ιαματικά βότανα και αρώματα της εποχής εντοπίζονται στον γαλλικό Νότο. Ιδιαιτέρως σημαντική είναι η πόλη Γκράς, όπου καλλιεργούνται βιολέτες, λεβάντα, γιασεμιά, γαρύφαλλα και τριαντάφυλλα. Εκεί αναπτύχθηκε η τεχνική εξαγωγής "καθαρού" αρώματος, με απόσταξη με υδρατμό ή με οινόπνευμα. Μέχρι και σήμερα αποτελεί την πρωτεύουσα των αρωμάτων, αφού απασχολεί 2,000 άτομα και ο τζίρος της κυμαίνεται στα 600 εκατομμύρια δολάρια το χρόνο, δηλαδή περίπου το 6% της παγκόσμιας αγοράς. Όμως παρόλο που η Γαλλία θεωρείται η χώρα των αρωμάτων, το πρώτο σύγχρονο αρωματοποιείο δεν ήταν γαλλικό. Ο βρετανός αρωματοποιός Κρίντ άνοιξε το 1760 έναν οίκο αρωμάτων στο Λονδίνο, ο οποίος μεταφέρθηκε στο Παρίσι το 1854. Στα τέλη του 19ου αιώνα εμφανίστηκαν τα συνθετικά προϊόντα. ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΗ VIORYL ΤΕΧΝΗΜΑ 1 – ΚΡΑΓΙΟΝ ΤΕΧΝΗΜΑ 2 – ΒΑΦΗ ΥΦΑΣΜΑΤΟΣ Στο project συμμετείχαν οι μαθητές: Ανανιάδη Μαριάννα Αρβανίτης Λουκάς Τζουμέζη Βασιλική Φέγγου Έλενα Κορωνιά Κατερίνα Τσακίρης Γιώργος Σαγιά Κωντσαντίνα Εμίρη Φιλία Τραμπακοπούλου Αλεξία Μαρόγιαννη Ιζαμπέλα Ματζαφού Άννα Δεμέναγας Νεκτάριος Δημητρίου Δημήτρης