Νερό, πηγή ζωής, πολιτισμού και κοινωνικού προβληματισμού Μία σταγόνα χίλιες λέξεις και χίλιες χρήσεις Ιταλική Σχολή Αθηνών, Β’ Γυμνασίου Συντονιστής καθηγητής: κ. Νικόλας Κουραμπής 5/3/2013 Το ποίημα της Γιαγιάς Κυλάς ποταμάκι και φεύγεις γοργά, να φτάσεις να ποτίσεις τα άνθη και τα φυτά Γιάννης Μπαρούχος Νερό και πολιτισμός Το νερό αποτελεί πηγή ζωής. Σύμφωνα με την Ιστορία των Θρησκειών, το νερό συμβολίζει το «ενδύναμο» στο σύνολό του. Είναι η πηγή, η αρχή και η μήτρα όλων των δυνατοτήτων της ύπαρξης. Είναι τα θεμέλια του κόσμου ολόκληρου. Εξασφαλίζει μακροζωία, δημιουργική δύναμη και είναι η αρχή κάθε θεραπείας. Συμβολίζει την αρχέγονη ουσία από όπου γεννιούνται όλες οι μορφές και όπου πάλι επιστρέφουν. Τα ύδατα γίνονται σύμβολο ζωής, καθώς είναι πλούσια στα σπέρματα, γονιμοποιούν το έδαφος, τα ζώα και τη γυναίκα. Στα σουμεριακά το «α» σημαίνει νερό, αλλά συγχρόνως και σπέρμα, σύλληψη και γέννηση. Το αθάνατο νερό, οι πηγές της νιότης, το νερό της ζωής κ.λπ. είναι μυθικές διατυπώσεις μιας και της αυτής μεταφυσικής και θρησκευτικής αλήθειας: μέσα στο νερό κρύβεται η ζωή, το σφρίγος και η αιωνιότητα. Αυτό το νερό φυσικά δεν είναι προσιτό σε οποιονδήποτε και με οποιονδήποτε τρόπο. Φυλάγεται από τέρατα. Βρίσκεται σε τοποθεσίες δύσκολες να πλησιαστούν, στην κατοχή δαιμόνων ή θεοτήτων κ.λπ. Ο δρόμος προς την πηγή και η απόκτηση του «αθάνατου νερού» προϋποθέτουν μία ολόκληρη σειρά από αγιασμούς και «δοκιμασίες». Το βάπτισμα ως πανάρχαιος και οικουμενικός συμβολισμός του βυθίσματος στο νερό και εργαλείο εξαγνισμού και αναγέννησης είναι αποδεκτός από το χριστιανισμό και πλουτίστηκε με καινούριες θρησκευτικές αξίες. Το βάπτισμα του Αγίου Ιωάννη επιδίωκε την εξαγορά της ψυχής, τη συγγνώμη των αμαρτημάτων. Κήρυττε «βάπτισμα μετάνοιας εις άφεση αμαρτιών». Στο χριστιανισμό το βάπτισμα γίνεται το κύριο όργανο της πνευματικής αναγέννησης, γιατί η καταβύθιση στο βαπτιστικό ύδωρ ισοδυναμεί με τον ενταφιασμό του Χριστού. Γενικά ο άνθρωπος πεθαίνει μέσα από το βάπτισμα και ξαναγεννιέται ανανεωμένος ακριβώς όπως ο Χριστός αναστήθηκε από το μνήμα του. Θεολογικά, ο αγιασμός είναι το νερό που αγιάζεται με τη χάρη του Αγίου Πνεύματος την πρωτομηνιά στις εκκλησίες και φυσικά στα καινούρια αυτοκίνητα κ.λπ. Έτσι ζητάμε τη βοήθεια του Θεού. Με τον αγιασμό έρχεται η χάρη του Θεού και βρίσκεται κοντά μας σε κάθε τίμιο έργο που κάνουμε, για να μας στηρίζει και να μας δίνει δύναμη. Μαριαλένα Μπαρμποπούλου, Παναγιώτα Χαμεζοπούλου Νερό και Αρχαίοι Έλληνες Θαλής ο Μιλήσιος       Γεννήθηκε πιθανότατα το 624 π.Χ. και πέθανε το 548 π.Χ. Ήταν ο ιδρυτής της φιλοσοφίας των «φυσικών» που ασχολούνταν με την αναζήτηση φυσικών αιτίων και αποστρεφόταν συνεπώς τις θεωρησιακές αφαιρέσεις των θεολόγων, οι οποίοι κατέφευγαν σε μύθους και υπερφυσικές ερμηνείες. Συγκαταλέγεται μεταξύ των Επτά Σοφών της Αρχαίας Ελλάδας. Ήταν ο ιδρυτής της Ιωνικής Σχολής και θεωρείται ο πατέρας των Μαθηματικών και της Φιλοσοφίας. Φιλοσοφία  Η φιλοσοφία του Θαλή στηριζόταν σε δύο θεωρήσεις: 1. Παραδεχόταν για πρώτη και αρχική ύλη το νερό, 2. καθώς, επίσης, και ότι η Γη είναι ένας επίπεδος δίσκος που επιπλέει πάνω στο νερό.  Από την υγρή αυτή ύλη γεννήθηκαν όλα τα όντα, από αυτήν αποτελούνται κι σε αυτή θα καταλήξουν.  Αυτή η θεώρηση σημαίνει ότι το νερό αποτελεί το ένα και μοναδικό πρωταρχικό στοιχείο ύπαρξης και επομένως οτιδήποτε άλλο στο σύμπαν είναι απλώς μία τροποποίηση του ύδατος.  Πιθανόν να άντλησε τη θεώρησή του αυτή από: 1. την παρατήρηση ότι το θρεπτικό στοιχείο όλων των όντων είναι το υγρό 2. και επιπλέον αυτό είναι που κυριαρχεί ποσοτικά έναντι των άλλων τριών στοιχείων. 3. Επίσης, στα ταξίδια του στην Αίγυπτο είδε πόσο γόνιμη ήταν η γη μετά τις πλημμύρες του Νείλου, καθώς και διάφορους οργανισμούς να εμφανίζονται μέσα από το νερό.  Το ύδωρ του Θαλή ήταν έμψυχο και «γεμάτο θεούς», όπως δίδασκε. Αναξιμένης    Γεννήθηκε στη Μίλητο περίπου το 570 π.Χ. και πέθανε το 526 π.Χ. Ήταν ο τρίτος Μιλήσιος φιλόσοφος και μαθητής του Αναξίμανδρου. Φιλοσοφία       Εκείνος θεωρούσε πηγή κάθε ζωής και αφετηρία όλων των πραγμάτων τον αέρα. Γνώριζε τις θεωρίες του Θαλή για το νερό, αλλά πίστευε ότι το ύδωρ προέρχεται από τον αέρα και είναι συμπυκνωμένος αέρας. Πιθανόν να άντλησε τη θεώρησή του από το γεγονός ότι όταν βρέχει, ο αέρας πυκνώνει και μετατρέπεται σε σταγόνες νερού. Επιπλέον, νόμιζε πως αν το νερό πύκνωνε ακόμα περισσότερο, τότε γινόταν χώμα. Θεωρούσε όλα τα στοιχεία απαραίτητες προϋποθέσεις για τη δημιουργία και τη διατήρηση της ζωής, αλλά έδινε προβάδισμα στον αέρα. Εμπεδοκλής ο Ακραγαντίνος    Γεννήθηκε περίπου το 499 π.Χ. και πέθανε το 434 π.Χ. Ήταν πυθαγόρειος φιλόσοφος και ένας από τους σπουδαιότερους αντιπροσώπους της ελληνικής προσωκρατικής φιλοσοφίας. Ήταν επίσης εφευρέτης, ιατρός, μουσικός και ποιητής. Φιλοσοφία     Ο Εμπεδοκλής θεωρούσε ότι δεν υπήρχε ένα μόνο πρωταρχικό στοιχείο, γιατί αν ήταν πράγματι έτσι, η άβυσσος μεταξύ αισθήσεων και λογικής θα ήταν πάντα αγεφύρωτη. Το νερό δεν μπορεί να πάρει άλλη μορφή, δεν μπορεί να αλλάξει, παραμένει αναλλοίωτο. Πίστευε ότι η φύση διέθετε και αποτελούνταν από τέσσερα πρωταρχικά στοιχεία, «ρίζες»: το νερό, τη γη, τον αέρα και τη φωτιά. Όλες οι μεταβολές στη φύση συμβαίνουν επειδή τα τέσσερα στοιχεία ενώνονται και χωρίζουν για να συνδυαστούν με νέο τρόπο. Αρετή Μπαρτατίλα Νερό και κοινωνικά θέματα         Το νερό είναι η περισσότερο διαδεδομένη χημική ένωση στην επιφάνεια της Γης, καλύπτοντας το 70,9% του πλανήτη. Το νερό είναι ένας από τους πολυτιμότερους ανανεώσιμους φυσικούς πόρους, ο οποίος έχει ουσιαστική σημασία για τη ζωή, διότι αποτελεί βασικό συστατικό όλων των οργανισμών, μεταφορικό μέσο και σπουδαίο φορέα ενέργειας. Οι άνθρωποι αποτελούνται από 55-78% νερό βάρος κατά βάρος. 1.000.000.000 άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε ασφαλές πόσιμο νερό. Οι πόλεμοι, οι διεθνείς διαμάχες και οι συγκρούσεις στο μέλλον θα έχουν ως αιτία τη διεκδίκηση πηγών νερού. Τις τελευταίες δεκαετίες η αύξηση του πληθυσμού της Γης, η εντατικοποίηση της γεωργίας, η ανάπτυξη της βιομηχανίας και του τουρισμού έχουν ως αποτέλεσμα την αύξηση της ζήτησης του νερού. Η μόλυνση των υδατικών πόρων από στερεά απόβλητα, οι κλιματικές αλλαγές και οι επεμβάσεις του ανθρώπου στο φυσικό περιβάλλον έχουν ως αποτέλεσμα τη συνεχή μείωση των υδατικών αποθεμάτων. Κάποιοι παρατηρητές έχουν εκτιμήσει ότι ως το 2025 περισσότερο από το ήμισυ του παγκόσμιου πληθυσμού θα είναι αντιμέτωπο με προβλήματα που τους κάνουν ευάλωτους, εξαιτίας της ποιότητας του νερού στο οποίο έχουν πρόσβαση. Χριστιάνα Ζαχαροπούλου Βασικοί τρόποι εξοικονόμησης νερού            Μην αμελείτε τις διαρροές στα υδραυλικά σας. Μια βρύση που στάζει μπορεί να σας κοστίσει μέχρι και 200 λίτρα επιπλέον κατανάλωση κάθε μήνα. Μην κρατάτε συνέχεια ανοιχτή τη βρύση όταν πλένεστε, ξυρίζεστε ή καθαρίζετε τα δόντια σας. Προτιμήστε το ντους από το μπάνιο στη μπανιέρα. Μην πλένετε με το λάστιχο το αυτοκίνητο, τη βεράντα, την αυλή, τις τέντες. Αν αλλάξετε καζανάκι, προτιμήστε τα νέας τεχνολογίας που καθορίζουν τη ροή ανάλογα με τη χρήση. Συστήματα που δίνουν ορμητική ροή νερού, και άρα είναι πιο δραστικά, εξασφαλίζουν οικονομία, γιατί αποφεύγεται η επαναλαμβανόμενη χρήση. Ποτίζετε τα φυτά το βράδυ με το ποτιστήρι και όχι με το λάστιχο. Βάλτε έναν απλό «αεριστήρα» στις βρύσες σας. Ο αεριστήρας είναι μια συσκευή που επιτρέπει την ανάμιξη αέρα και νερού, έτσι ώστε να επιτυγχάνεται εξοικονόμηση νερού χωρίς να μειώνεται η πίεση της βρύσης. Αν χτίζετε σπίτι ή εξοχικό, ζητήστε από το μηχανικό να σας προτείνει τρόπους διαχείρισης του νερού της βροχής. Επισκευάζετε άμεσα τις βρύσες που στάζουν. Περίπου 1 λίτρο νερού χάνεται κάθε 10 λεπτά με αυτόν τον τρόπο. Βεβαιωθείτε ότι όλη η οικογένεια γνωρίζει πού βρίσκεται η εσωτερική κάνουλα διακοπής νερού σε περίπτωση διαρροής ή πλημμύρας. Ανακυκλώστε το κατάλληλο νερό από οικιακές χρήσεις όπως μπάνιο, ντους και νερό πλύσης σε παλιά φυτά. μην το χρησιμοποιείτε όμως όταν έχει απορρυπαντικό ή αφρόλουτρο. Αγγελική Καλικούρδη, Βασίλης Καρούσος Λύματα      Η ρύπανση των υδάτων δημιουργείται με την απελευθέρωση ουσιών σε λίμνες, ποτάμια και θάλασσες, οι οποίες είτε διαλύονται, είτε κατακάθονται στον πυθμένα. Οι ρύποι αυτοί είναι πάρα πολλοί και αυτό γιατί στον υδάτινο ορίζοντα καταλήγουν και οι ρύποι από την ρύπανση της ατμόσφαιρας και του εδάφους μέσω των βροχών και της απορροής. Με την απελευθέρωση ενέργειας στο νερό υπό τη μορφή θερμότητας ή ραδιενέργειας, δημιουργείται η θερμική ρύπανση των υδάτων, η οποία προκαλεί άνοδο στην θερμοκρασία του νερού. Ρύπανση των υδάτων είναι δυνατό να δημιουργηθεί από μικροοργανισμούς των οικιακών αποβλήτων, από οργανικές ουσίες, όπως το πετρέλαιο και τα προϊόντα του, και από τοξικά μέταλλα. Αιτίες λυμάτων Δραστηριότητες που εμπλουτίζουν ή ρυπαίνουν υδάτινους αποδέκτες είναι οι απορρίψεις που αφορούν ανθρώπινες χρήσεις. Τα ακάθαρτα νερά χαρακτηρίζονται από τη μεγάλη τους περιεκτικότητα σε οργανικά συστατικά και συνήθως αποχετεύονται σε θαλάσσιους, λιμναίους ή ποτάμιους αποδέκτες ή και απορροφητικούς βόθρους, ρυπαίνοντας έτσι και τα υπόγεια νερά. Στη χώρα μας, οι απορροφητικοί βόθροι που εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται σε μεγάλο ποσοστό, αποτελούν το χειρότερο μέσο διάθεσης των ακάθαρτων νερών, αφού ρυπαίνουν το φυσικό αποδέκτη, το έδαφος και τα υπόγεια νερά. Επεξεργασία και μείωση λυμάτων  Οι μονάδες επεξεργασίας νερού μάς βοηθούν να ελέγχουμε την ποιότητα του νερού που φτάνει στα σπίτια μας. Οι μονάδες επεξεργασίας λυμάτων ή βιολογικοί καθαρισμοί μάς βοηθούν να καθαρίζουμε τα λύματα πριν τα απορρίψουμε στα ποτάμια, στις λίμνες ή στη θάλασσα.   Επαναχρησιμοποίηση υγρών αστικών λυμάτων για άρδευση εκτάσεων. Χρησιμοποίηση απορρυπαντικών που είναι φιλικότερα στο περιβάλλον. Γιώργος Μουστάκας Έρευνα για το νερό στο σχολείο μας 1. Στην καθημερινότητά σας πίνετε συνήθως: Αριθμός μαθητών 25 20 15 10 Αγόρια Κορίτσια 5 0 Νερό βρύσης Φιλτραρισμένο νερό βρύσης Εμφιαλωμένο νερό Είδος νερού Στην καθημερινότητά σας πίνετε συνήθως: 1. νερό βρύσης -> αγόρια 53,6%, κορίτσια 69% 2. φιλτραρισμένο νερό βρύσης -> αγόρια 39,3%, κορίτσια 24,1% 3. εμφιαλωμένο νερό -> αγόρια 10,7%, κορίτσια 10,3% 2. Εφαρμόζετε μέτρα εξοικονόμησης νερού στο σπίτι σας; 30 Αριθμός μαθητών 25 20 Αγόρια 15 Κορίτσια 10 5 0 Ναι Όχι Εφαρμόζετε μέτρα εξοικονόμησης νερού στο σπίτι σας; 1. Ναι -> αγόρια 67,9%, κορίτσια 96,6% 2. Όχι -> αγόρια 32,1%, κορίτσια 3,4% 3. Ποια μέτρα εφαρμόζετε; Αριθμός μαθητών 25 20 15 10 5 Αγόρια 0 Κορίτσια Μέτρα εξοικονόησης νερού Ποια μέτρα εφαρμόζετε; 1. Χρήση ντους και όχι μπάνιου για την προσωπική υγιεινή -> αγόρια 39,3%, κορίτσια 69% 2. Πλύσιμο πιάτων στο πλυντήριο πιάτων και όχι στο νεροχύτη -> αγόρια 50%, κορίτσια 69% 3. Πλύσιμο φρούτων σε λεκάνη -> αγόρια 10,7%, κορίτσια 24,1% 4. Πλύσιμο αυτοκινήτου με κουβά και όχι λάστιχο -> αγόρια 21,4%, κορίτσια 13,8% 5. Πλύσιμο αυλής/ μπαλκονιού/ βεράντας με κουβά και όχι λάστιχο -> αγόρια 17,9%, κορίτσια 20,7% 6. Έλεγχος διαρροών στις υδραυλικές εγκαταστάσεις -> αγόρια 35,7%, κορίτσια 51,7% 7. Καζανάκι διπλής ροής -> αγόρια 10,7%, κορίτσια 17,2% 8. Αντικατάσταση του τηλεφώνου της ντουζιέρας με άλλο χαμηλότερης ροής -> αγόρια 14,2%, κορίτσια 27,6% 9. Αυτόματο πότισμα -> αγόρια 32,1%, κορίτσια 37,9% 4. Πιστεύετε πως το νερό αποτελεί: 35 Αριθμός μαθητών 30 25 20 Αγόρια 15 Κορίτσια 10 5 0 Προϊόν που διέπεται από τους νόμους της αγοράς Κοινωνικό αγαθό- δημόσιος φυσικός πόρος Πιστεύετε πως το νερό αποτελεί: 1. προϊόν που διέπεται από τους νόμους της αγοράς -> αγόρια, κορίτσια 0% 2. κοινωνικό αγαθό- δημόσιος φυσικός πόρος -> αγόρια, κορίτσια 100% Μέσος όρος βαθμολογίας 5. Ποιες είναι οι οικιακές χρήσεις με τη μεγαλύτερη κατανάλωση νερού; 6 5 4 3 2 Αγόρια 1 Κορίτσια 0 Στο μπάνιο Στην κουζίνα Στο πλύσιμο Στο πότισμα Στο πλύσιμο Στον και στο του των φυτών των ρούχων καθαρισμό ντους αυτοκινήτου του σπιτιού Οικιακές χρήσεις Να κατατάξετε τις παρακάτω οικιακές χρήσεις ανάλογα με την κατανάλωση νερού στην κλίμακα 1-6 (με μέγιστη τιμή το 6). 1. 2. 3. 4. 5. 6. Στο μπάνιο και στο ντους -> αγόρια Μ.Ο. 4, κορίτσια Μ.Ο. 5 Στην κουζίνα -> αγόρια Μ.Ο. 4, κορίτσια Μ.Ο. 4 Στο πλύσιμο αυτοκινήτου -> αγόρια Μ.Ο. 3, κορίτσια Μ.Ο. 2 Στο πότισμα των φυτών -> αγόρια Μ.Ο. 3, κορίτσια Μ.Ο. 2 Στο πλύσιμο των ρούχων -> αγόρια Μ.Ο. 3, κορίτσια Μ.Ο. 3 Στον καθαρισμό του σπιτιού -> αγόρια Μ.Ο. 4, κορίτσια Μ.Ο. 3 6. Ποια είναι τα πιο σημαντικά περιβαλλοντικά ζητήματα; Μέσος όρος βαθμολογίας 12 10 8 6 4 2 0 Αγόρια Κορίτσια Περιβαλλοντικά ζητήματα Να κατατάξετε τα παρακάτω περιβαλλοντικά ζητήματα ανάλογα με το βαθμό σπουδαιότητας στην κλίμακα 1-12 (με μέγιστη τιμή το 12). 1. Υπεράντληση υπόγειων νερών -> αγόρια Μ.Ο. 7, κορίτσια Μ.Ο. 7 2. Αλλοιώσεις των φυσικών χαρακτηριστικών στις περιοχές κατέναντι των φραγμάτων, λιμνοδεξαμενών, λόγω της υπερεκμετάλλευσης επιφανειακών νερών -> αγόρια Μ.Ο. 8, κορίτσια 7 3. Ρύπανση των νερών από την υπερβολική χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων στη γεωργία -> αγόρια Μ.Ο. 8, κορίτσια Μ.Ο. 9 4. Ρύπανση των νερών από τα λύματα των πόλεων και των χωματερών -> αγόρια Μ.Ο. 8, κορίτσια Μ.Ο. 9 5. Ρύπανση άλλης προέλευσης (βιομηχανία, μεταλλεία, απορροές όμβριων κ.λπ.) -> αγόρια Μ.Ο. 9, κορίτσια Μ.Ο. 9 6. Ευθύνη διαφύλαξης προστατευόμενων περιοχών και σημαντικών οικοσυστημάτων -> αγόρια Μ.Ο. 8, κορίτσια Μ.Ο. 8 7. Έλλειψη πόσιμου νερού -> αγόρια Μ.Ο. 8, κορίτσια Μ.Ο. 11 8. Έλλειψη νερού άρδευσης -> αγόρια Μ.Ο. 7, κορίτσια Μ.Ο. 8 9. Διοικητικά ζητήματα για ορθολογική διαχείριση του νερού -> αγόρια Μ.Ο. 6, κορίτσια Μ.Ο. 7 10. Τιμολόγηση νερού -> αγόρια Μ.Ο. 6, κορίτσια Μ.Ο. 6 11. Επιπτώσεις στα παράκτια νερά από ανθρώπινες δραστηριότητες -> αγόρια Μ.Ο. 9, κορίτσια Μ.Ο. 8 Μέσος όρος βαθμολόγησης 7. Ποιοι είναι οι κύριοι λόγοι που δυσχεραίνουν αυτά τα ζητήματα; 7 6 5 4 3 Αγόρια 2 Κορίτσια 1 0 Φυσικές συνθήκες Ανθρωπογενείς Ελλείψεις στη Προβλήματα δραστηριότητες νομοθεσία στη διοικητική οργάνωση Ελλείψεις σε έργα & υποδομές Λόγοι δυσχέρειας Να κατατάξετε τους λόγους που νομίζετε ότι δυσχεραίνουν τα παραπάνω περιβαλλοντικά ζητήματα ανάλογα με το βαθμό σπουδαιότητας στην κλίμακα 1-6 (με μέγιστη τιμή το 6). 1. Φυσικές συνθήκες -> αγόρια Μ.Ο. 2, κορίτσια Μ.Ο. 1 2. Ανθρωπογενείς δραστηριότητες -> αγόρια Μ.Ο. 5, κορίτσια Μ.Ο. 6 3. Ελλείψεις στη νομοθεσία και στον έλεγχο εφαρμογής της -> αγόρια Μ.Ο. 4, κορίτσια Μ.Ο. 4 4. Προβλήματα στη διοικητική οργάνωση -> αγόρια Μ.Ο. 3, κορίτσια Μ.Ο. 3 5. Ελλείψεις σε έργα και υποδομές -> αγόρια Μ.Ο. 2, κορίτσια Μ.Ο. 3 Συμπεράσματα Ως συμπεράσματα της έρευνάς μας μπορούμε να θεωρήσουμε τα εξής: Φαίνεται ότι οι μαθητές της ηλικίας αυτής εμπιστεύονται περισσότερο το νερό βρύσης. Ενδεχομένως, όμως, το κόστος και η ευκολία πρόσβασης να αποτελούν επιπλέον παράγοντες για την επιλογή αυτή. Παράλληλα, το ποσοστό των κοριτσιών που εφαρμόζουν μέτρα εξοικονόμησης νερού είναι υψηλότερο από αυτό των αγοριών. Ωστόσο, υπάρχουν πολλά περιθώρια εξέλιξης στους τρόπους εξοικονόμησης νερού, ειδικότερα σε εκείνους που δεν είναι πολύ διαδεδομένοι, για παράδειγμα στην πλύση αυτοκινήτου. Από την άλλη πλευρά, όλοι οι μαθητές αναγνωρίζουν το νερό ως δημόσιο αγαθό και όχι ως προϊόν εκμετάλλευσης από ιδιώτες, ακόμα και σε μία εποχή εμπορευματοποίησης, όπως η σημερινή. Εν κατακλείδι, δίνεται προτεραιότητα από τους περισσότερους στον ανθρώπινο παράγοντα για την υποβάθμιση του περιβάλλοντος, έναντι του θεσμικού και φυσικού. Δηλαδή, η ατομική ευθύνη του πολίτη έχει προβάδισμα. Συγγραφή ερωτηματολογίου: Μιχαέλα Κωνσταντίνου, Άρτεμις Σπανακαρά Δείγμα: 28 αγόρια & 29 κορίτσια ηλικίας 12-18 ετών του σχολείου μας Επεξεργασία αποτελεσμάτων: Αρετή Μπαρτατίλα Παιχνίδι με τις παροιμίες Παροιμίες 1. ………………… το νερό στ’ αυλάκι. 2. Έκανες μια ………………… στο νερό. 3. Όπου ………………… εκεί νερό. 4. ………………… σε μια κουταλιά νερό. 5. Σαν ………………… σταγόνες νερό. 6. Ξεχείλισε το ………………… . 7. ………………… και ύδωρ. 8. Δίχως νερό ο μύλος δεν ………………… . 9. Δε θέλει ρύζι με νερό, θέλει νερό με ………………… . 10. Η αλήθεια πλέει σαν το ………………… στο νερό. 11. Βάζω νερό στο ………………… μου. 12. Θα πούμε το νερό ………………… . 13. ………………… σαν τα κρύα τα νερά. 14. Ό,τι είπαμε νερό και ………………… . 15. Περί ανέμων και ………………… . 16. ………………… νερό στο όνομά μου. 17. Τα σιγανά ………………… να φοβάσαι. 18. Έμεινε στα κρύα του ………………… . 19. Το ………………… νερό δε γίνεται. 20. Ξέρει το ………………… του σαν νερό. 21. Ο ………………… δε φοβάται το νερό. 22. Έπεσε η ………………… στο νερό. 23. Πήγε στην ………………… μα δεν ήπιε νερό. 24. Είναι του ………………… νερού. Λύσεις 1. Μπήκε 2. τρύπα 3. πλάτανος 4. Πνίγεσαι 5. δυο 6. ποτήρι 7. Γη 8. αλέθει 9. ρύζι 10. λάδι 11. κρασί 12. νεράκι 13. Όμορφη / Κοπέλα 14. αλάτι 15. υδάτων 16. Πίνει 17. ποταμάκια 18. λουτρού 19. αίμα 20. μάθημά 21. βρεγμένος 22. ζάχαρη 23. πηγή 24. γλυκού Βασίλης Καρούσος Νερό και δημοτικά τραγούδια Οι άνθρωποι από την αρχαιότητα εξέφραζαν το δέος τους για τα φυσικά φαινόμενα μέσω τραγουδιών και ποιημάτων. Το νερό, που αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για ποιητές και συνθέτες τραγουδιών, υπήρξε θέμα πολλών τραγουδιών που έγιναν διάσημα. Οι άνθρωποι των δημοτικών τραγουδιών λατρεύουν τη φύση, την πατρίδα και την οικογένεια και θέλουν να ζήσουν, να χαρούν. Αντιθεοκρατικοί, ενανθρωπίζουν τη φύση και τη λατρεύουν με το δικό τους μοναδικό τρόπο. Μάριος Κώστας Τάρος Νερό και μοντέρνα τραγούδια Το νερό είναι το στοιχείο που οι άνθρωποι αξιοποίησαν από πολύ νωρίς. Ήταν πηγή ζωής, αλλά και έμπνευσης για τους ανθρώπους. Το νερό συνδέθηκε στενά και με τις θρησκευτικές πεποιθήσεις των ανθρώπων. Κατά την ειδωλολατρία, πολλοί λαοί το αντιλαμβάνονταν ως κάποιο υπέρτατο ον και του απέδιδαν λατρεία. Ακόμη και σήμερα στις περισσότερες τελετουργίες των ανθρώπων, σε οποιαδήποτε θρησκεία και λαό, το νερό κυριαρχεί. Οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται το υδάτινο στοιχείο ως κάτι ανώτερο, ίσως γιατί εξαρτώνται από αυτό και το συνδέουν με τη γονιμότητα, τη σύλληψη και τη γέννηση. Το γεγονός αυτό μπορεί να εξηγηθεί και μέσω της ιστορίας των θρησκειών: «το νερό “σχετίζεται” με τη γυναίκα, την ομορφιά, αλλά και τον αγώνα των ανθρώπων για την επίτευξη των στόχων τους, τη ζωή, αλλά και τη διαιώνιση του είδους». Το νερό, ωστόσο, ακόμα και σήμερα εμπνέει τους καλλιτέχνες- αλλά και εμάς τους ίδιους- και τους παρακινεί να αποδώσουν τη δική τους λατρεία σε αυτό. Το νερό σε πίνακες ζωγραφικής παρουσιάζεται και ως ο στόχος του ανθρώπου, ενώ σε τραγούδια (μοντέρνα ή παραδοσιακά) συμβολίζει το ωραίο, τη συντροφιά που προσφέρει στον άνθρωπο- τόσο το ίδιο, όσο και ολόκληρος ο φυσικός κόσμος-, αλλά και πολλές φορές σε τραγούδια που «αποδίδουν τιμή» στο γυναικείο φύλο παρομοιάζεται ή και ταυτίζεται με αυτό [γεγονός που μπορεί να παρατηρηθεί τόσο στο προηγούμενο δημοτικό τραγούδι (Κόκκινα χείλη φίλησα), όσο και στα ακόλουθα αντιπροσωπευτικά σύγχρονα τραγούδια, είτε ελληνικά (Θάλασσά μου σκοτεινή, Είναι ωραία η θάλασσα) είτε αγγλόφωνα (Rain over me, I follow rivers)]. Το ανθρώπινο γένος σε οποιαδήποτε δύσκολη στιγμή της ζωής του και σε οποιαδήποτε απογοήτευσή του από τους γύρω του, αναζητά διέξοδο στη φύση. Ο ήχος του νερού όταν κυλά, η εξοικείωσή μας με αυτό και η ανάγκη να μας «συντροφεύει» σ’ όλη μας τη ζωή, αποτελούν αιτίες που άνθρωπος καταφεύγει στο νερό και τη θάλασσα για να «ξεφύγει» από τη σκληρή ρουτίνα της πόλης και να αντλήσει δύναμη για να συνεχίσει. Θα λέγαμε, λοιπόν, πως το νερό αποτέλεσε, αποτελεί και θα συνεχίσει να αποτελεί πηγή έμπνευσης για τους καλλιτέχνες, τόσο λόγω της ταύτισής του με το γυναικείο φύλο και τη γονιμότητα, όσο και λόγω της συντροφιάς και της γαλήνης που προσφέρει στον άνθρωπο. Μιχαέλα Κωνσταντίνου