ΤΕΤΡΆΔΙΑ ΑΥΤΟΔΙΑΧΕΊΡΙΣΗΣ Με αφετηρία τον ενάμιση χρόνο λειτουργίας του παραδοσιακού καφενείου «Κολεκτίβα Ζερμινάλ» θέλουμε να καταθέσουμε την εμπειρία, τις προοπτικές και τους περιορισμούς που βλέπουμε μέσα απ' αυτό. Διανύοντας τον τρίτο χρόνο της κρίσης, τουλάχιστον όσον αφορά την ελληνική της εκδοχή, έχουν έρθει στην επιφάνεια διάφορες αναλύσεις και ερμηνείες για τα αίτια, τις προοπτικές διεξόδου και τα δομικά χαρακτηριστικά αυτής της κρίσης. Τώρα λοιπόν ένας λόγος παραπάνω να αναζητήσουμε και να αναδείξουμε τις δικές μας λύσεις στα αδιέξοδα του καπιταλισμού και να ανιχνεύσουμε το δρόμο για τη κοινωνική απελευθέρωση. Πρέπει να γίνει σαφές ότι η κρίση αποτελεί κυκλικό φαινόμενο των κεφαλαιοκρατικών σχέσεων παραγωγής, είναι μία φάση δηλαδή που επαναλαμβάνεται και θα επαναλαμβάνεται όσο ο πλούτος, τα παραγωγικά μέσα και τα κοινωνικά αγαθά βρίσκονται στα χέρια λίγων, βασίζονται στην εκμετάλλευση - εργασία των πολλών και εξελίσσονται με γνώμονα το κέρδος. Ξεφεύγοντας από θεωρησιακές και αισθητικές αντιλήψεις για το τι να κάνουμε, θέλουμε να εφαρμόσουμε την θεωρία στην πράξη στις παρούσες συνθήκες, να βασιστούμε στις δικές μας δυνάμεις και να χτίσουμε την κοινωνική αλληλεγγύη πάνω στην βάση των υλικών αναγκών. Δημιουργώντας δομές για την επιβίωση μέσα στη βαρβαρότητα του καπιταλισμού φτιάχνουμε παράλληλα το πρόπλασμα της νέας κοινωνίας για να αντικρύσουμε επιτέλους με αξιώσεις την προοπτική της συνολικής χειραφέτησης. Οι μορφές και τα προϊόντα της συνείδησης δεν μπορούν να εξαλειφθούν με διανοητική κριτική, με την αναγωγή τους στην αυτοσυνείδηση ή με τη μεταμόρφωσή τους σε οπτασίες ή φαντάσματα, αλλά μόνο με την πρακτική ανατροπή των κοινωνικών σχέσεων που γέννησαν αυτή την ιδεαλιστική φλυαρία που επικρατεί σήμερα σ' αυτό που πολλοί αποκαλούν «ανταγωνιστικό κίνημα». Εμείς λέμε ότι, όχι η κριτική, αλλά η επανάσταση είναι η κινητήρια δύναμη της ιστορίας. Το ζήτημα αν μπορεί να αποδοθεί στην ανθρώπινη σκέψη μια αντικειμενική αλήθεια δεν είναι ζήτημα θεωρητικό, αλλά ζήτημα πρακτικό. Στην πράξη πρέπει να αποδείχνει ο άνθρωπος την αλήθεια. Ο τρόπος που τα άτομα εκδηλώνουν τη ζωή τους αντανακλά αυτό που ακριβώς είναι. Αυτό που αυτά είναι, συμπίπτει επομένως με την παραγωγή τους, το τι παράγουν και το πώς το παράγουν. Αρχίζουμε την ανάλυση με το πραγματικό και το συγκεκριμένο, δηλαδή την οικονομία. Σχέση Κεφάλαιο Το πρόβλημα νέων και πιο ανθρώπινων σχέσεων είναι το πρόβλημα του σημερινού κόσμου, αλλά όσο οι σχέσεις αυτές δεν ανάγονται στην υλική τους διάσταση, δηλ. την ιδιοκτησία και τα μέσα αναπαραγωγής της ζωής, δεν θα εστιάζουμε στην πηγή του προβλήματος αλλά θα παρέχουμε «εναλλακτικές» εκδοχές στο υπάρχον χωρίς να απειλούμε να το συντρίψουμε. Δεν πρόκειται όμως για αφηρημένο ζήτημα, που θα λυθεί με θεωρησιακές απόψεις για τον άνθρωπο, αναφορικά με το ήθος και τις καλές προθέσεις. Το πρόβλημα ενός νέου ανθρωπισμού είναι στην ουσία το πρόβλημα της οικονομικής, πολιτικής και πνευματικής χειραφέτησης του ανθρώπου. Οι ίδιοι άνθρωποι που δημιουργούν τις κοινωνικές σχέσεις σύμφωνα με την παραγωγικότητά τους σε υλικά αγαθά, δημιουργούν και τις αρχές, τις ιδέες και τις κατηγορίες μέσω των οποίων γίνεται αντιληπτός ο κόσμος και όλες του οι εκδηλώσεις. Όταν λένε οι οικονομολόγοι, πως οι σύγχρονες σχέσεις -οι σχέσεις της αστικής παραγωγής- είναι φυσικές, θέλουν να πουν πως είναι οι μόνες που εξασφαλίζουν πλούτο και ένα αποδεκτό βιοτικό επίπεδο, ενώ οποιοδήποτε άλλο μοντέλο οικονομικής και πολιτικής διαχείρισης θα ήταν μη λειτουργικό και άρα καταστροφικό για την ανθρωπότητα. Ξεκινώντας να αναλύουμε την σχέση κεφάλαιο και τον βαθμό που αυτή αναπαράγεται ή όχι μέσα από εγχειρήματα εργατικής αυτοδιαχείρισης, τίποτα δεν φαίνεται πιο φυσικό από το να ξεκινήσουμε από τη γαιοπρόσοδο και τη γαιοκτησία, γιατί αυτή είναι δεμένη με τη γη, με την πηγή κάθε παραγωγής καθώς και της ύπαρξης. Η γαιοπρόσοδος δεν μπορεί να νοηθεί χωρίς το κεφάλαιο, ενώ το κεφάλαιο μπορεί να νοηθεί χωρίς τη γαιοπρόσοδο. Αυτό πρέπει να είναι το αρχικό και το τελικό σημείο και να αναλυθεί πριν από την έγγεια ιδιοκτησία. Και αφού εξεταστούν χωριστά και το ένα και το άλλο, πρέπει να εξεταστεί κι η αμοιβαία σχέση τους καθώς και να γίνει κατανοητό ότι στο στάδιο που βρισκόμαστε δεν καταρρίπτουμε την γαιοπρόσοδο (εφόσον πληρώνουμε ενοίκιο) αλλά ωστόσο δεν αναπαράγουμε την σχέση κεφάλαιο στο βαθμό που δεν παράγουμε κεφαλαιοκράτες και αφεντικά. Στο βαθμό όμως που αναπαράγεται προϊόν ή σχέση που βασίζεται σε εκμετάλλευση εργατικής δύναμης -το σύνολο δηλ. των αξιών που είναι σε κυκλοφορία- το κεφάλαιο αναπαράγεται. Στο στάδιο που βρισκόμαστε, δεν υπάρχουν αυτοδιαχειριζόμενες μονάδες στον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα παραγωγής για να τροφοδοτήσουν μία αλυσίδα που θα έσπαγε τον κρίκο που μας δένει σε προϊόντα κεφαλαιοκρατικής παραγωγής. Ωστόσο, ακόμη κι αν υποθετικά, ολοκληρωνόταν μια γραμμή παραγωγής θα αποτελούσε και πάλι ένα μικρό παράδειγμα το οποίο όσο υπάρχει έστω και μια σπιθαμή καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής δεν έχει επιτύχει το σκοπό του. Ο τρόπος που προκρίνουμε για την γενίκευση του φαινομένου βασίζεται στην δημοσιοποίηση και την κοινωνική διάχυση, την ενσωμάτωση νέων «μελών», την δημιουργία νέων εγχειρημάτων και την στήριξή μας με κάθε μέσο σε ανάλογες προσπάθειες -ειδικά όσον αφορά το προωθημένο βήμα της απαλλοτρίωσης και λειτουργίας επιχειρήσεων από τους εργαζόμενούς τους-. Πρέπει να τονίσουμε ότι σε καμία περίπτωση δεν πιστεύουμε κι ούτε έχουμε φυσικά την πρόθεση μέσα από αυτή την διαδικασία να «κερδίσουμε» το κεφάλαιο με τους δικούς του όρους, δηλαδή, μέσω εξαγοράς ή οποιασδήποτε οικονομικής δοσοληψίας. Με άλλα λόγια, η εξέλιξη αυτής της προσπάθειας πρέπει να μας φέρει και θα μας φέρει αντιμέτωπους με την κυρίαρχη τάξη, καθώς προοδευτικά θα χρησιμοποιούμε ολοένα και πιο επιθετικά μέσα. Η κοινωνία δεν αποτελείται από άτομα, αλλά εκφράζει το άθροισμα των δεσμών και των σχέσεων μέσω των οποίων αυτά τα άτομα συνυπάρχουν. Στην καπιταλιστική-ταξική κοινωνία ωστόσο οι σχέσεις αυτές μεσολαβούνται από τα εμπορεύματα και άρα από τον βαθμό ιδιοκτησίας και εκμετάλλευσης-μισθωτής εργασίας που «κρύβεται» πίσω από αυτά. Η παραγωγή καπιταλιστών και μισθωτών εργατών είναι λοιπόν, βασικό προϊόν της διαδικασίας αξιοποίησης του κεφαλαίου. Η χυδαία οικονομία, που βλέπει μόνο τα παραγόμενα πράγματα, ξεχνάει εντελώς αυτό το γεγονός. Εξάλλου, και οι κοινωνικές σχέσεις των ιδιωτικών εργασιών εμφανίζονται όχι ως άμεσα κοινωνικές σχέσεις των προσώπων μέσα στις ίδιες τις εργασίες τους, αλλά περισσότερο σαν εμπράγματες σχέσεις των προσώπων και κοινωνικές σχέσεις των πραγμάτων. Το κεφάλαιο παράγει ουσιαστικά κεφάλαιο, και αυτό το κάνει μονάχα σε όσο βαθμό παράγει υπεραξία. Γι’ αυτό το λόγο οποιοδήποτε πρόβλημα των σύγχρονων κοινωνιών (εγκληματικότητα, κατάχρηση ουσιών, πορνεία, κτλ.) μπορεί να εξαφανιστεί μόνο όταν οι συνθήκες στην καθημερινή πρακτική ζωή της δουλειάς αντιπροσωπεύουν για τους ανθρώπους ξεκάθαρα λογικές σχέσεις και προς τους συνανθρώπους τους και προς τη φύση. Με λίγα λόγια, για να ξεπεραστούν οι αντιφάσεις του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής είναι αναγκαίο να καταργηθούν οι κοινωνικές σχέσεις που αποτελούν το ίδιο το θεμέλιο των διαφόρων μορφών αλλοτρίωσης του σύγχρονου ανθρώπου. Αντικειμενικές-υποκειμενικές συνθήκες Οι αρχές της πολιτικής ελευθερίας και της οικονομικής ισότητας θα προκύψουν πάνω στη βάση των υλικών αναγκών και επομένως αυτή η επανάσταση δεν θα είναι πολιτική, αλλά κοινωνική. Ωστόσο η βάση των υλικών αναγκών είναι αναγκαία αλλά όχι ικανή συνθήκη για να οδηγήσει τον δρόμο της κοινωνικής απελευθέρωσης. Εδώ μπαίνουν οι υποκειμενικοί παράγοντες που ιστορικά έχουν υποτιμηθεί, σήμερα όμως οφείλουμε να τους δώσουμε την αξία που τους αναλογεί. Την ιστορία μας την κάνουμε εμείς οι ίδιοι, την κάνουμε όμως κάτω από πολύ ορισμένες προϋποθέσεις και όρους, τις αντικειμενικές και τις υποκειμενικές συνθήκες. Δεν καθορίζει η συνείδηση τη ζωή, αλλά η ζωή τη συνείδηση. Η νέα κοινωνία δεν μπορεί να γεννηθεί απότομα, αλλά μπορεί κάλλιστα στην εποχή της κρίσης, η νέα κοινωνία να έχει ήδη γεννηθεί σπερματικά μέσα στους κόλπους της παλιάς. Όταν μιλάμε για αντικειμενικές συνθήκες εννοούμε τους όρους αναπαραγωγής της ζωής σε συνάρτηση με το επίπεδο εξέλιξης των τεχνικών και τεχνολογικών μέσων που έχει στην διάθεσή της η κάθε κοινωνία σε μια ορισμένη ιστορική στιγμή. Δίπλα σε αυτό δεν πρέπει να παραλείπουμε το γενικό επίπεδο διανόησης που έχει να κάνει με την πνευματική και πολιτιστική συγκρότηση κάθε λαού και κάθε εποχής, αυτό που με λίγα λόγια αποκαλούμε «εποικοδόμημα» (εποικοδόμημα ήταν κατά τον Μαρξ οι νόμοι, οι παραδόσεις, οι κυβερνήσεις, οι θρησκείες και γενικότερα όλοι οι πολιτισμικοί θεσμοί σε μια κοινωνία ). Έτσι για μας, η αυτοδιαχείριση είναι η παιδαγωγική του κομμουνισμού και η παιδαγωγική του ίδιου της του εαυτού. Κι αυτό γιατί αποτελεί μια διαδικασία ενδυνάμωσης και εκπαίδευσης της εργατικής τάξης και ως τέτοια μας φέρνει σε καλύτερες θέσεις απέναντι στις δυνάμεις του κράτους και του κεφαλαίου. Το να ασκούμε, ενεργητικά, καθημερινά, άμεσα, την διαχείριση των χώρων εργασίας μας είναι η κύρια προϋπόθεση για να διαβούμε το κατώφλι που χωρίζει την περίοδο της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο από την κοινωνία της ισότητας και της αλληλεγγύης. Αυτή η επιδίωξη είναι το αποτέλεσμα της καθολικής γενικής ανάπτυξης της κοινωνίας, που τόσο, χάρη στο υλικό της επίπεδο, όσο και στο πολιτιστικό της, οξύνει την αντίθεση της ενάντια στις παραδοσιακές, καταπιεστικές, ιεραρχικές δομές. Το ζήτημα δεν είναι να κατακτηθεί, με τον ένα ή άλλο τρόπο, η μυθική μηχανή του κράτους, με τις τώρα διευρυμένες, πολλαπλές, οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές λειτουργίες της, αλλά να συντριβούν οι βάσεις μιας ανάπτυξης που στηρίζεται πάνω στο δυναμισμό και τη λογική του καπιταλισμού μαζί με την διαχωρισμένη πολιτική εξουσία που συνιστά την κρατική υπόσταση. Το κρίσιμο σημείο είναι λοιπόν η στιγμή της επαναστατικής μεταβολής, όπου από την άποψη του κομμουνισμού, δεν πρόκειται μόνο να κατακτηθεί ή να συντριβεί η παλιά κρατική μηχανή, αλλά, πολύ πιο καθολικά, να συντριβούν οι κοινωνικές σχέσεις πάνω στις οποίες βασίζεται η οικονομική ανάπτυξη του καπιταλισμού και η τάση προς την ενίσχυση και παντοδυναμία του κράτους. Το να πιστεύουμε ότι μπορούμε να καταλήξουμε στην ολοκληρωμένη αυτοδιαχείριση διαμέσου μιας ενδιάμεσης φάσης καθολικής κρατικοποίησης είναι μία φανερή πλάνη, γιατί μία τέτοια φάση γεννά αναπόφευκτα δομές θανάσιμα εχθρικές προς το σχέδιο της καθολικής κοινωνικής απελευθέρωσης. Εργαζόμενοι για την αυτοδιαχείριση Εργαζόμενοι για την αυτοδιαχείριση δημιουργούμε τις συνθήκες, υποκειμενικές και αντικειμενικές, για την πραγματοποίηση της γενικευμένης κοινωνικής αυτοδιαχείρισης. Εργαζόμενοι χωρίς τη προσφορά ή την απομύζηση υπεραξίας καρπωνόμαστε εμείς οι ίδιοι το κέρδος που αποφέρει η εργασία μας, όποιο κι αν είναι αυτό μέσα στο πλαίσιο της καπιταλιστικής αγοράς, που ακόμη ορίζει την επιτυχία ή την αποτυχία των βημάτων μας. Παρ΄ όλα αυτά, απαραίτητη προϋπόθεση για εμάς είναι το επαναστατικό υποκείμενο να πατάει στέρεα στα πόδια του αναπτύσσοντας όσο μπορεί καλύτερα τις ικανότητες που θα του χρησιμεύσουν για την επίτευξη του σκοπού του. Κερδίζοντας χρόνο για την πολύπλευρη ανάπτυξη των ικανοτήτων μας, αποκομίζουμε χρόνο για μάθηση και εμπειρίες που είναι χρήσιμες για τον επαναστατικό στίβο. Είναι αλήθεια ότι όταν αλλάζει ο συσχετισμός ανάμεσα σε ελεύθερο και αναγκαίο χρόνο τότε, η εξ ανάγκης απασχόληση έχει ένα τελείως διαφορετικό χαρακτήρα, πολύ πιο ελεύθερο και ακόμη ο χρόνος εργασίας ενός ανθρώπου που διαθέτει ελεύθερο χρόνο είναι υποχρεωτικά ανώτερης ποιότητας από το χρόνο εργασίας ενός αχθοφόρου ζώου. Πρόκειται για την κατάσταση εκείνη που προσφέρει τη δυνατότητα, ώστε να κυριαρχήσει η ανάπτυξη των ατομικοτήτων και όπου δεν μειώνεται ο αναγκαίος χρόνος εργασίας για να αυξηθεί η υπερεργασία, αλλά δίνεται χρόνος στο άτομο να αγωνιστεί για να ανατρέψει τον καπιταλισμό μέσα από μορφωτικές και οργανωτικές διαδικασίες θεωρητικές αλλά και πρακτικές. Χρησιμοποιούμε τις υλικές συνθήκες για να αναπτύξουμε τη βιωματική γνώση που είναι απαραίτητη στο αγωνιζόμενο άτομο. Χωρίς την ανάπτυξη της επαναστατικής μας συνείδησης, χωρίς την εμπιστοσύνη στις δικές μας δημιουργικές δυνάμεις θα ήταν αδύνατη η καθολική σύγκρουση με το υπάρχον. Ας συγκροτήσουμε το στρώμα εκείνο της εργατικής τάξης που εργάζεται για την ανατροπή του καπιταλισμού και βασίζεται στην ισότητα, την ταξική αλληλεγγύη και την κοινή ιδιοκτησία με σκοπό την κοινωνικοποίησή της μέσα από την συντριβή του κυρίαρχου μοντέλου. Τα μέλη μας για να μεταμορφώσουν την κοινωνία πρέπει να συμμετέχουν μέσα σ' αυτή χωρίς να υποκρύπτουν το πώς αναπαράγονται. Άλλωστε στη πράξη πρέπει να αποδεικνύει ο άνθρωπος την αλήθεια. Ο τρόπος που τα άτομα εκδηλώνουν τη ζωή τους αντανακλά αυτό που ακριβώς είναι. Γιατί Αυτοδιαχείριση; Το κομβικό πλεονέκτημα της διαδικασίας της εμβρυακής αυτοδιαχείρισης μέχρι την γενίκευσή της είναι το γεγονός ότι δεν παύει ποτέ να είναι μια απτή πραγματικότητα, μια προοδευτική πορεία που σε κάθε φάση της εξέλιξής της επιτρέπει μια κλεφτή ματιά στην κατάληξή της. Μια νέα σχέση ιδιοκτησίας για να αντιστοιχεί σε μια νέα κοινωνική σχέση θα πρέπει να εκφράζεται σε νέες μορφές διαχείρισης. Η αυτοδιαχείριση είναι η προοδευτική διαχείριση των επιχειρήσεων άμεσα από το δημοκρατικά οργανωμένο σύνολο των εργαζομένων. Όλοι οι εργαζόμενοι, εργάτες, υπάλληλοι και διανοούμενοι, οργανώνονται έτσι ώστε να διαχειρίζονται οι ίδιοι τις μονάδες παραγωγής. Η μορφή οργάνωσής τους εξαρτάται από τον τύπο της επιχείρησης, το επίπεδο της ειδίκευσής τους και τις γενικές συνθήκες εξέλιξης και οργάνωσης της κοινωνίας, καθώς και από το υλικό και πολιτιστικό επίπεδο. Πράγμα που σημαίνει επίσης ότι η αυτοδιαχείριση δεν εμφανίζεται ολοκληρωμένη από την αρχή, αλλά είναι μία διαδικασία που εκτείνεται σε μια ολόκληρη ιστορική περίοδο. Οι εργαζόμενοι αρχίζουν με τη διαχείριση των τομέων που δεν απαιτούν μεγάλο βαθμό επιστημονικής και τεχνικής ειδίκευσης. Με αυτή τη δραστηριότητα αποφεύγουμε τους κινδύνους της γραφειοκρατικοποίησης και ταυτόχρονα ανεβάζουμε σταθερά την κοινωνική συνείδηση των εργαζομένων προσπαθώντας να μειώσουμε όλο και περισσότερο και τέλος να εξαλείψουμε τις αντιθέσεις μεταξύ εξουσίας και κυβερνωμένων, μεταξύ κράτους και πολιτών. Η αυτοδιαχείριση και η άμεση δημοκρατία είναι ο πυρήνας γύρω από τον οποίο κινείται ο κομμουνισμός, με τον ίδιο τρόπο που η ατομική ιδιοκτησία και η έμμεση δημοκρατία είναι ο πυρήνας του καπιταλισμού. Πιστεύουμε ότι σε αυτά τα καθήκοντα μπορεί να απαντήσει μόνο ένας μηχανισμός άμεσης δημοκρατίας που θα εξασφαλίζει τον υψηλότερο βαθμό αυτοδιαχείρισης των εργαζόμενων μέσω ανάλογων οργάνων διαχείρισης της παραγωγής και των άλλων τομέων της κοινωνικής ζωής. Από τα ρωσικά σοβιέτ, τα γερμανικά, τα αυστριακά, ιταλικά, ουγγρικά εργατικά συμβούλια μέχρι την ιστορική σύγκρουση του γραφειοκρατικού σταλινικού κρατισμού με τον γιουγκοσλαβικό σοσιαλισμό της αυτοδιαχείρισης, οι επαναστατικές δυνάμεις προσπάθησαν πάντοτε και προσπαθούν να δημιουργήσουν μια κοινωνική συλλογικότητα πάνω σε μια νέα και διαφορετική από όλες τις άλλες προηγούμενες, γραμμή. Ιδέες-μέσα παραγωγής Οι ιδέες της κυρίαρχης τάξης είναι σε κάθε εποχή οι κυρίαρχες ιδέες. Με άλλα λόγια η τάξη που είναι κυρίαρχη υλική δύναμη της κοινωνίας είναι ταυτόχρονα η κυρίαρχη πνευματική της δύναμη. Η τάξη που έχει στη διάθεσή της τα μέσα της υλικής παραγωγής διαθέτει ταυτόχρονα τα μέσα της πνευματικής παραγωγής έτσι ώστε μιλώντας γενικά, οι ιδέες αυτών που δεν έχουν τα μέσα της πνευματικής παραγωγής να υποτάσσονται σ' αυτά. Και βεβαίως τα μέσα που διαθέτει η αστική τάξη για να προπαγανδίζει τις θέσεις της παίζουν το ρόλο τους. Βεβαίως και η κοινή γνώμη η οποία και αποτελεί την πυθία της σύγχρονης αστικής δημοκρατίας δεν είναι παρά η γνώμη που ζυμώθηκε από τα διάφορα μέσα ενημέρωσης που ανήκουν άμεσα στο κεφάλαιο ή στο κράτος του. Όμως οι κυρίαρχες ιδέες δεν παράγονται, αλλά αναπαράγονται στο επίπεδο των μέσων τα οποία παίζουν ένα κρίσιμο (αλλά) συμπληρωματικό ρόλο στην εξασφάλιση της σταθερότητας της ταξικής κυριαρχίας του καπιταλισμού. Όμως, όπως διευκρινίζεται στη «γερμανική ιδεολογία», πέρα από την μειονεκτική για μια αντικειμενική πρόσληψη της πραγματικότητας θέση, στην οποία βρίσκονται οι αστοί, είναι ο ίδιος ο χαρακτήρας αυτής της κεφαλαιοκρατικής πραγματικότητας που γεννά αυτές τις κυρίαρχες ιδέες. Οι κυρίαρχες ιδέες δεν είναι τίποτα άλλο από την ιδεατή έκφραση των κυρίαρχων υλικών σχέσεων, είναι οι κυρίαρχες υλικές σχέσεις που συλλαμβάνονται σαν ιδέες, άρα είναι η έκφραση των σχέσεων που κάνουν μία τάξη κυρίαρχη, επομένως οι ιδέες της κυρίαρχης τάξης. Μάλιστα οι ιδέες, οι επεξεργασμένες από τους θεωρητικούς, έρχονται εκ των υστέρων σε σχέση με την πραγματικότητα που τις γεννά και η οποία έχει ήδη διαμορφώσει μια αντίληψη γι' αυτήν. Φετιχισμός - μυστικοποίηση Αντιλαμβανόμαστε ότι προς το παρόν κινούμενοι σε μία μικροκλίμακα - εμβρυακή κατάσταση δεν συγκρουόμαστε με τον καπιταλισμό στο οικονομικό πεδίο αλλά σε ένα πολιτικό/κοινωνικό επίπεδο διαφορετικού παραδείγματος παραγωγής. Αντιμετωπίζοντας τη λειτουργία της αυτοδιαχειριζόμενης επιχείρησης σαν ανταλλαγή εμπορευμάτων με ανταλλακτικές αξίες (χρήμα) δεν βλέπουμε ότι η παραπάνω κριτική καθιστά εξισωτικές λογικές, αποκρύπτοντας την ουσία της διαδικασίας, η οποία ξεπερνάει και κάνει κριτικήστο φετιχισμό των εμπορευμάτων αλλά και της ίδιας της εργασίας. Παρακάτω αναλύουμε τον όρο φετιχισμό: Ο φετιχισμός δεν είναι παρά η λαθεμένη απόδοση στα πράγματα-εμπορεύματα χαρακτηριστικών που δεν τους ανήκουν, χαρακτηριστικών που δεν οφείλονται σε αυτά τα ίδια, κάτι που οδηγεί στη λατρεία τους. Φετιχισμός σημαίνει να αντιμετωπίζεται το επιφαινόμενο (η επιφάνεια) σαν ουσία. Και αυτό ισχύει για το σύνολο των πραγμάτων από τη στιγμή που προσλαμβάνουν το χαρακτήρα του εμπορεύματος. Με την ανάπτυξη της παραγωγικότητας της εργασίας και της σχετικής υπεραξίας που ήδη καθιστά το κεφάλαιο «ένα πολύ μυστηριώδες ον» και στη συνέχεια με την παρέμβαση της διαδικασίας της κυκλοφορίας, μια σφαίρα στην οποία παραγκωνίζονται πέρα για πέρα οι σχέσεις της αρχικής παραγωγής της αξίας ολοκληρώνεται η φενάκη (mystifikation) του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής, η υλοποίηση των κοινωνικών σχέσεων. Σε αντίθεση με τη φεουδαρχική κοινωνία που βασιζόταν στην προσωπική εξάρτηση ανάμεσα στο φεουδάρχη και το δουλοπάροικο, όπου οι κοινωνικές σχέσεις εμφανίζονταν άμεσα σαν σχέσεις ανάμεσα σε ανθρώπους, στην καπιταλιστική κοινωνία αυτές οι σχέσεις επισκιάζονται από τις σχέσεις των εμπορευμάτων. Έτσι η πραγμοποίηση αντιμετωπίζεται σαν κυριαρχία και επισκίαση των ανθρώπινων σχέσεων από τις σχέσεις των πραγμάτων-εμπορευμάτων και κατ' επέκταση τελικά σαν κυριαρχία των πραγμάτων πάνω στους ανθρώπους. Επειδή όπως είδαμε η ίδια η ουσία του ανθρώπου δεν είναι παρά το σύνολο των κοινωνικών σχέσεων στο βαθμό που ένα σημαντικό αν όχι καθοριστικό τμήμα τους, οι σχέσεις παραγωγής, υποτάσσονται στις σχέσεις των πραγμάτων, είναι τελικά η ίδια η ουσία του ανθρώπου που υποτάσσεται σε αυτές. Άλλωστε δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ήδη πουλώντας την εργατική του δύναμη στον κεφαλαιοκράτη, o ίδιος ο εργαζόμενος μετατρέπεται σε εμπόρευμα, σε πράγμα. Δεν είμαστε πράγματα είμαστε άνθρωποι. Σε κάθε κοινωνική σχέση αναδεικνύουμε τα θεμέλια της συναινετικής αποδοχής του καπιταλισμού που είναι η αποξένωση, η πραγμοποίηση και ο φετιχισμός. Έτσι οι ίδιοι άνθρωποι που διαμορφώνουν τις κοινωνικές σχέσεις σύμφωνα με την υλική παραγωγή τους, παράγουν επίσης τις αρχές, τις ιδέες, τις κατηγορίες σύμφωνα με τις κοινωνικές τους σχέσεις. Στα πλαίσια των σύγχρονων αστικών δημοκρατιών λοιπόν, η πλειοψηφία των ανθρώπων αναπαράγει την υφιστάμενη καταπίεση δίχως να την αμφισβητεί και η διαδικασία της ενσωμάτωσης εξελίσσεται κανονικότατα. Συνεταιριστικό κίνημα Ως προς το συνεταιριστικό κίνημα, αναγνωρίζουμε σε αυτό μια από τις δυνάμεις που μετασχηματίζουν τη σύγχρονη κοινωνία και βρίσκουμε στην ένωση των ελεύθερων παραγωγών με ίσα δικαιώματα μια τάση του ιστορικού κινήματος. Ωστόσο το συνεταιριστικό κίνημα, περιορισμένο στις νανώδεις μορφές μέσα στις οποίες μεμονωμένοι μισθωτοί σκλάβοι μπορούν να δημιουργήσουν με τις ατομικές τους προσπάθειες, δεν είναι ποτέ ικανό να μετασχηματίσει την καπιταλιστική κοινωνία. Οργανώνοντας την τάξη μας Ο μετασχηματισμός της κοινωνίας επέρχεται μέσω της δράσης και πάνω σε αυτό το πλαίσιο για να μπορέσουν οι εργατικοί νάνοι να υψώσουν ανάστημα θα πρέπει να ενωθούν και να οργανωθούν. Η εσωτερική τους οργάνωση είναι συνάρτηση της ιστορικής περιόδου και του συγκεκριμένου χώρου στον οποίο δρα η ένωσή τους. Εξάλλου η οργάνωση των επαναστατικών στοιχείων της εργατικής τάξης είναι κάτι που αποτελεί προϋπόθεση για την ανατροπή του καπιταλισμού και προϋποθέτει την ύπαρξη όλων των παραγωγικών δυνάμεων που μπορούσαν να αναπτυχθούν στα πλαίσια της παλιάς κοινωνίας. Αν στο πλαίσιο της υπάρχουσας κοινωνίας δεν βρίσκουμε υπό καλυμμένη μορφή τις υλικές συνθήκες της παραγωγής μιας κοινωνίας δίχως τάξεις, όλες οι προσπάθειες για να την κάνουμε να εκραγεί δεν θα ήταν παρά δονκιχοτισμός. Το προλεταριάτο δεν έχει άλλο όπλο από την οργάνωση στην πάλη του, τονίζοντας ότι το οργανωτικό ζήτημα είναι κεντρικό και σε ορισμένες ιστορικές στιγμές, αποφασιστικό. Η διαδικασία της οργάνωσης θεωρείται θεμελιακή για το ταξικό, επαναστατικό κίνημα. Μέσα από τις κολεκτίβες εργασίας δημιουργούνται κύτταρα οργάνωσης και αντιθεσμών ικανά να κάνουν το αποφασιστικό βήμα προς τα εμπρός. Σε μία κοινωνία που κατακερματίζει μέσα από την εργασία την τάξη και το συμφέρον της, δημιουργώντας αξίες ανταγωνιστικές και μόνο, εμείς επιλέγουμε τη δημιουργία κοινών ταμείων, κοινής ιδιοκτησίας, κοινού οράματος για τη κοινωνία γενικότερα. Με αρχές τη διαφάνεια, την άρνηση στην αναπαραγωγή της κοινωνικής σχέσης κεφάλαιο, την ισότητα των μελών κάνουμε την αρχή για τη δική μας παραγωγή, σε αντιδιαστολή με την κεφαλαιοκρατική μισθωτή σχέση. Στον αγώνα για την επίτευξη αυτού του στόχου πρέπει να χρησιμοποιήσουμε τα σωματεία βάσης και τα συνδικάτα. Δεν μπορούμε να κάνουμε χωρίς αυτά τα εργαλεία, γιατί αυτά είναι εξ ορισμού τα κύτταρα οργάνωσης των εκμεταλλευόμενων μέσα στο πεδίο της ταξικής πάλης. Τα σωματεία βάσης θεωρούμε πως είναι οι ιδανικές δομές οργάνωσης του κόσμου της εργασίας τα οποία και πρέπει να διασφαλίσουμε ότι έχουν σταθερή μαζική αναφορά στην βάση, λειτουργούν αμεσοδημοκρατικά και διακηρυγμένος στόχος τους είναι η χειραφέτηση της τάξης από τα δεσμά του κράτους και του κεφαλαίου. Από την άλλη, φυσικά και δεν μπορούμε να σταθούμε στο επίπεδο της απλής ατομικής δράσης ή της δράσης μικρών ομάδων που προσφέρουν εθελοντικά τις υπηρεσίες τους στην τάξη για να οργανωθεί. Τέτοια αγωνιστικότητα δεν έχει πρακτική αξία. Στην πραγματικότητα, αφήνει την τάξη στο έλεος των μεγάλων κομματικών και συνδικαλιστικών ηγεσιών με την πατερναλιστική, ελιτίστικη, σταλινική αντίληψη με την οποία προτείνουν να οδηγήσουν την τάξη με σιδερένια πυγμή και να αναλάβουν την εξουσία για λογαριασμό της. Είναι προφανές ότι δεν έχουμε φθάσει ακόμη στην εποχή της αυτοδιαχειριζόμενης κοινωνίας και υπό τις παρούσες ιστορικές συνθήκες μπορούμε μόνο να συμβάλουμε στην ανάπτυξη αυτής της τάσης, δυναμώνοντας την οργανική σύνδεση μεταξύ των αυτοδιαχειριζόμενων εγχειρημάτων μέσα από μία ομοσπονδία και παρεμβαίνοντας ενεργά στους εργατικούς αγώνες που ξεπηδούν μέσα στη σημερινή συνθήκη. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ Θεωρητικά, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το σύστημα της γενικευμένης αυτοδιαχείρισης είναι αυτό που ευνοεί περισσότερο την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας, στην κλίμακα μιας βασικής οικονομικής μονάδας, ενός εργοστασίου ή ενός αγροκτήματος. Γιατί αυτό το σύστημα πραγματοποιεί τον πιο ευτυχή συνδυασμό δύο βασικών κινήτρων απαραίτητων για ένα τέτοιον σκοπό: την απόδοση ηθικών και υλικών ωφελημάτων στους άμεσους παραγωγούς κατά την παραγωγή, εφαρμόζοντας πλήρως την αυτοδιαχείριση στην κλίμακα μιας βασικής οικονομικής μονάδας, αναθέτοντας πραγματικά τη διαχείρισή της στο σύνολο των εργαζομένων σε αυτή, κάνοντάς τους πράγματι να συμμετέχουν στα οφέλη που απορρέουν από την αύξηση της παραγωγικότητας και για την καλύτερη δυνατή πορεία της επιχείρησης. Είναι γεγονός ότι η αυτοδιαχείριση απαιτεί να μπορούμε να συνδυάζουμε την παραγωγική εργασία των εργαζομένων σε μια επιχείρηση με μια εντατική δουλειά τεχνολογικής, πολιτικής και γενικής επιμόρφωσης, ώστε να τελειοποιήσουν αυτοί οι εργαζόμενοι τις επαγγελματικές τους δεξιότητες και να ανυψωθούν προοδευτικά για να κατανοήσουν το οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο στο οποίο λειτουργεί η επιχείρησή τους. Η γενικευμένη αυτοδιαχείριση, ως σύστημα διαχείρισης της οικονομίας και όλης της κοινωνικής ζωής ξεπερνά κατά πολύ το πλαίσιο μιας διαχείρισης βασικών οικονομικών μονάδων από εργαζόμενους παρατημένους μόνους. Η επιτυχία της αυτοδιαχείρισης όπως επαναλαμβάνουμε διαρκώς, προϋποθέτει την πραγματική βοήθεια των συνδικάτων και της κοινωνίας ολόκληρης, στους εργαζόμενους, στην τάξη στην οποία όλοι ανήκουν, ώστε να μπορέσει αυτή η τάξη κάτω από τις καλύτερες δυνατές συνθήκες να επιμορφωθεί στην κοινωνική διαχείριση. Με την αυτοδιαχείριση τίθεται και πραγματοποιείται ο αγώνας για τον συνολικό κοινωνικό μετασχηματισμό, γιατί η αυτοδιαχείριση ακόμη και περιορισμένη, στην αρχή μόνο στους τόπους εργασίας, σημαίνει πρακτική κατάργηση της καπιταλιστικής εξουσίας. Άρα δεν είναι καθόλου απαραίτητο να κατακτήσουμε προηγουμένως την εξουσία για να αγωνιστούμε για την αυτοδιαχείριση. Πρέπει να αρχίσουμε θέτοντας το θέμα της αυτοδιαχείρισης των τόπων εργασίας για να αρχίσουμε τον αγώνα που θα απειλήσει την εξουσία, όπως την ξέραμε μέχρι σήμερα, στο σύνολό της. Σε αυτή λοιπόν τη λογική, σε αυτή τη δυναμική ανάπτυξη, έγκειται ο χαρακτήρας του επαναστατικού συνθήματος της αυτοδιαχείρισης. Η δυαδικότητα της εξουσίας εγκαθίσταται με αυτοδιαχειριζόμενους οργανισμούς ενός ολόκληρου τομέα που αντιτίθεται σε αυτό που απομένει αλλού ως καπιταλιστική διαχείριση και εξουσία. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ Ρούσης Γιώργος, “Ο Μαρξ γεννήθηκε νωρίς”, εκδ. Γκοβόστη, 2008 Βρανίτσκι Πέντραγκ, “Ιστορία του Μαρξισμού”, α-β τομ., εκδ. Οδυσσέας, 2008 Ράπτης Μιχάλης, “Αυτοδιαχείριση και σοσιαλισμός”, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, 2006 Έγκελς Φρίντριχ - Μαρξ Καρλ, “Γερμανική Ιδεολογία”, Gutenberg – Γιώργος & Κώστας Δαρδανός, 2003
© Copyright 2024 Paperzz
