ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΚΥΚΛΟΣ ΔΙΑΛΕΞΕΩΝ «ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ» ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ : ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΜΙΧΑΛΗΣ ΧΛΕΤΣΟΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ 1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ .............................................................................................................3 1.2. ΠΩΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΘΗΚΑΝ ΟΙ ΑΓΟΡΕΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΧΘΗΚΕ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ................................................................................................................4 1.3. ΑΠΟ ΤΟ ΑΓΑΘΟ ΣΤΟ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑ ..............................................................7 1.4. ΠΟΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΚΑΙ ΜΕ ΤΙ ΑΣΧΟΛΕΙΤΑΙ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ .......................................................................................8 1.5. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ .....................................................14 1.5.1. ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑ ΤΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ......14 1.5.2. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ..........................16 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ .........................................................................................................18 2 1.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα οικονομικά της υγείας είναι ένας κλάδος ο οποίος έχει ιδιαίτερη ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια για δύο βασικούς λόγους : α) τα ποσά τα οποία δαπανώνται στο χώρο της υγείας είναι αμύθητα και β) αφορά τον τρόπο με τον οποίο οργανώνονται οι υπηρεσίες υγείας που έχουν άμεσο αποτέλεσμα πάνω στην υγεία του πολίτη. Ο ορισμός των οικονομικών της υγείας προϋποθέτει : α) ότι είναι κατανοητό πως δημιουργήθηκε η έννοια της αγοράς και γενικότερα πως αναπτύχθηκε η οικονομία, β) τι σημαίνει σύστημα υγείας και ποιος είναι ο ρόλος του στα πλαίσια της οικονομίας, γ) τι σημαίνει αγορά, δ) πως δημιουργήθηκε η αγορά και τι είναι το χρήμα, ε) τι είναι η οικονομική επιστήμη και τι είναι τα οικονομικά της υγείας και σε τι διαφοροποιούνται από τα κλασικά οικονομικά. Στα πλαίσια αυτού του κεφαλαίου θα εξοικειωθεί ο αναγνώστης με αυτές τις βασικές έννοιες που του είναι απαραίτητες για να μπορέσει στη συνέχεια να καταλάβει περισσότερο δύσκολες έννοιες όπως η ζήτηση για υπηρεσίες υγείας, η προσφορά υπηρεσιών υγείας κ.α Έχοντας τελειώσει τη μελέτη αυτού του κεφαλαίου θα είστε σε θέση να γνωρίζετε : ¾ Τι είναι το αγαθό και πως δημιουργήθηκε η ανάγκη για ανταλλαγές μεταξύ των ανθρώπων ¾ Πως αναπτύχθηκε η έννοια της εξειδίκευσης και πως δημιουργήθηκε η αγορά ¾ Τι σημαίνει εμπράγματη ανταλλαγή και τι σημαίνει εγχρήματη ανταλλαγή ¾ Τι είναι χρήμα και πως προέκυψε η ανάγκη για να χρησιμοποιείται το χρήμα ¾ Τι είναι το οικονομικό κύκλωμα και ποιοι είναι οι συντελεστές του ¾ Τι σημαίνει ο όρος παραγωγικοί συντελεστές και ποιοι είναι ¾ Ποια η διαφορά μεταξύ φυσικού και οικονομικού αγαθού, αγαθού και εμπορεύματος, αγαθού και υπηρεσίας ¾ Ποια είναι η καμπύλη των παραγωγικών δυνατοτήτων ¾ Ποιο είναι το οικονομικό πρόβλημα και ποιες οι βασικές ερωτήσεις που πρέπει να απαντηθούν ¾ Τι είναι η οικονομική επιστήμη 3 ¾ Τι είναι τα οικονομικά της υγείας, με ποιους κλάδους της οικονομικής επιστήμης συνδέονται ¾ Ποια είναι η μεθοδολογία που ακολουθούμε στα πλαίσια των οικονομικών της υγείας για την ανάλυση διαφόρων θεμάτων 1.2. ΠΩΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΘΗΚΑΝ ΟΙ ΑΓΟΡΕΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΧΘΗΚΕ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Ας σκεφτούμε μία πρωτόγονη κοινωνία όπου οι άνθρωποι ζουν απομονωμένοι ο ένας από τον άλλον. Για να επιβιώσουν οι άνθρωποι ψαρεύουν και κυνηγούν ή μαζεύουν καρπούς από τα δέντρα. Με αυτό τον τρόπο οι άνθρωποι εξασφαλίζουν την τροφή τους και έτσι μπορούν και επιβιώνουν. Στη συνέχεια καλλιεργούν τη γη με εργαλεία που οι ίδιοι κατασκευάζουν και έτσι παράγουν προϊόντα, τα οποία στη συνέχεια καταναλώνουν. Η καλλιέργεια της γης αποτελεί στην ουσία την πρώτη μορφή παραγωγικής διαδικασίας, δηλαδή χρησιμοποιώ κάποια εργαλεία και τη γη για να παράγω κάποια προϊόντα. Τα προϊόντα από το ψάρεμα, το κυνήγι και από την καλλιέργεια της γης τα κατανάλωσε για να ικανοποιήσει την αίσθηση της πείνας του και να χορτάσει. Ως εκ τούτου αρχίζει και αναπτύσσεται η διαδικασία της κατανάλωσης με σκοπό την ικανοποίηση των αναγκών του. Κατά συνέπεια ο βασικός σκοπός κάθε ανθρώπου ήταν η ικανοποίηση των βασικών του αναγκών. Σήμερα οι βασικές ανάγκες του ατόμου σχετίζονται με την ικανοποίηση να φάει, να κοιμηθεί, να ντυθεί, να διασκεδάσει. Η ικανοποίηση αυτών των αναγκών γίνεται με την κατανάλωση αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται από τον ίδιο τον άνθρωπο. Στις πρωτόγονες κοινωνίες ο άνθρωπος παρήγαγε μόνος του αυτά που χρειαζόταν για να ικανοποιήσει τις ανάγκες του. Η συμβίωση του ανθρώπου με άλλους ανθρώπους είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία πολλαπλών αναγκών που δεν μπορούν πλέον να ικανοποιηθούν με το να παράγει ο καθένας όλα όσα χρειάζεται. Φυσικό αποτέλεσμα της συμβίωσης των ανθρώπων είναι η δημιουργία κοινοτήτων και των αγορών. Ως εκ τούτου ένα άτομο μπορεί να παράγει ένα συγκεκριμένο αγαθό σε ποσότητα μεγαλύτερη από αυτή που χρειάζεται και στη συνέχεια να ανταλλάξει την 4 πλεονάζουσα ποσότητα στις αγορές με άλλα αγαθά που έχουν παράγει άλλοι άνθρωποι και τα οποία τα χρειάζεται. Από τη στιγμή που το αγαθό παράγεται όχι για να καταναλωθεί άμεσα από αυτό που τον παράγει αλλά για να ανταλλαχθεί στην αγορά, ονομάζεται πλέον εμπόρευμα. Κάθε εμπόρευμα έχει μία αξία χρήσης, που μας χρησιμεύει η κατανάλωση του συγκεκριμένου αγαθού και μία ανταλλακτική αξία που δείχνει σε ποια αναλογία θα ανταλλαχθεί με ένα άλλο εμπόρευμα. Ο χώρος στον οποίο γινόντουσαν οι ανταλλαγές των αγαθών ονομάζεται αγορά. Με τον όρο αγορά, εκείνη την εποχή, εννοούμε ένα φυσικό χώρο όπου συνευρίσκονται αυτοί που έχουν αγαθά να τα ανταλλάξουν. Σήμερα, την εποχή του διαδικτύου, η έννοια της αγοράς δεν ταυτίζεται με συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο. Αγορά εννοείται ο χώρος (φυσικός ή ιδεατός) όπου συναντώνται οι πωλητές (παραγωγοί) και οι καταναλωτές ενός συγκεκριμένου προϊόντος. Όταν λέμε ότι δεν είναι απαραίτητο η αγορά να ταυτίζεται με φυσικό χώρο εννοούμε για παράδειγμα συναλλαγές μέσω του διαδικτύου. Ο πωλητής του προϊόντος μπορεί να βρίσκεται στην Ινδία και ο αγοραστής του να βρίσκεται στην Ελλάδα. Η πρώτη μορφή ανταλλαγής όπως είδαμε ήταν εμπόρευμα με εμπόρευμα. Η μορφή αυτής της οικονομίας, όπου επικρατούν οι ανταλλαγές εμπορευμάτων με εμπορεύματα ονομάζεται ανταλλακτική οικονομία. Βασική προϋπόθεση για να γίνει ανταλλαγή θα πρέπει οι επιθυμίες μεταξύ των συναλλασσόμενων να μπορούν να εκπληρωθούν. Δηλαδή αν υποθέσουμε ότι το άτομο Α παράγει πατάτες και θέλει να τις ανταλλάξει με ντομάτες, θα πρέπει να βρεθεί ένα άλλο άτομο Β το οποίο παράγει ντομάτες και θέλει να τις ανταλλάξει με πατάτες. Όσο περισσότερα αγαθά παράγονται και όσο αυξάνονται οι συναλλασσόμενοι, τόσο δυσκολότερες γίνονται οι συναλλαγές στα πλαίσια μιας ανταλλακτικής οικονομίας. Το παρακάτω παράδειγμα μας λέει με απλό τρόπο γιατί η συναλλαγή δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί. 5 Παράδειγμα 1 : Επιθυμητές ανταλλαγές μεταξύ τριών ατόμων ΑΤΟΜΑ ΠΡΟΣΦΕΡΕΙ (ΠΑΡΑΓΕΙ) ΖΗΤΑΕΙ (ΚΑΤΑΝΑΛΩΝΕΙ) Άτομο Α κρέας Ψάρι Άτομο Β ψάρι πατάτες Άτομο Γ πατάτες Κρέας Από τον ανωτέρω πίνακα παρατηρούμε ότι δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί καμία ανταλλαγή μεταξύ των ατόμων γιατί δεν συμπίπτει η επιθυμία του αγοραστή για συγκεκριμένο προϊόν με την επιθυμία του πωλητή για συγκεκριμένο προϊόν. Για να πραγματοποιηθούν οι συναλλαγές με ευκολότερο τρόπο θα πρέπει η ανταλλαγή να γίνει με ένα άλλο αγαθό το οποίο να είναι αποδεκτό από όλους ως ανταλλακτικό μέσο. Αυτό το αγαθό είναι το χρήμα. Οπότε η ανταλλαγή σε αυτή την περίπτωση είναι της μορφής : εμπόρευμα ------------- χρήμα ------------ εμπόρευμα ή της μορφής : χρήμα -------------- εμπόρευμα -------------- χρήμα. Ως χρήμα μπορεί να είναι οποιοδήποτε αγαθό το οποίο γίνεται αποδεκτό από όλους ως μέσο συναλλαγής. Τα πρώτα αγαθά που χρησίμευσαν σαν χρήμα ήταν ζώα (όπως αγελάδα) ή αντικείμενα (όπως αμφορείς) και στη συνέχεια ήταν πολύτιμα μέταλλα (χρυσός, άργυρος), νομίσματα που περιείχαν ίση ποσότητα αξίας πολύτιμο μέταλλο, στη συνέχεια νομίσματα των οποίων η αξία τους δεν είχε καμία σχέση με την ποσότητα πολύτιμου μέταλλου που περιείχαν, χαρτονομίσματα, πιστωτικές κάρτες κλπ. Αυτή η μορφή της οικονομίας, που στηρίζεται στη χρήση χρήματος ονομάζεται εγχρήματη οικονομία. Απ’ όσα αναφέραμε προηγουμένως καταλήγουμε στα ακόλουθα συμπεράσματα : ¾ η συμβίωση του ατόμου με άλλα άτομα είχε ως αποτέλεσμα να αρχίσει να οργανώνεται η παραγωγή των αγαθών και να δημιουργούνται προϋποθέσεις καταμερισμού της εργασίας και εξειδίκευσης των ατόμων στην παραγωγή συγκεκριμένων αγαθών ¾ θεσμοθετείται η έννοια της αγοράς ως χώρου εντός του οποίου θα πραγματοποιούνται οι ανταλλαγές των εμπορευμάτων ¾ θεσμοθετείται η έννοια του χρήματος, ως ανταλλακτικού μέσου, για τη διευκόλυνση των συναλλαγών 6 1.3. ΑΠΟ ΤΟ ΑΓΑΘΟ ΣΤΟ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑ Όπως ήδη αναφέραμε προηγουμένως, ο άνθρωπος για να ικανοποιήσει τις ανάγκες του αναγκαζόταν να γίνει κυνηγός, ψαράς και να καλλιεργήσει τη γη. Τα αγαθά που έβρισκε στη φύση ή τα παρήγαγε ο ίδιος καλλιεργώντας τη γη, τα κατανάλωνε είτε μόνος του, είτε μαζί με την οικογένειά του, για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους και συγκεκριμένα την ανάγκη του να μην πεινούν και να μπορούν να ζήσουν. Στην περίπτωση αυτή το αγαθό έχει μία συγκεκριμένη χρησιμότητα, που δεν είναι άλλη από την ικανοποίηση των αναγκών του ανθρώπου. Αυτή τη χρησιμότητα του αγαθού την ονομάζουμε αξία χρήσης. Όσο το άτομο αρχίζει να παράγει όχι μόνο για τον εαυτό του, αλλά κυρίως για την αγορά, για να πραγματοποιήσει ανταλλαγές με τα άλλα άτομα, λέμε ότι το αγαθό αυτό έχει δύο αξίες : α) αξία χρήσης, ποια είναι η χρησιμότητα του ατόμου στην ικανοποίηση μιας συγκεκριμένης ανάγκης και β) ανταλλακτική αξία, δηλαδή ότι μπορεί να ανταλλαχθεί με ένα άλλο αγαθό. Από τη στιγμή που το άτομο παράγει ένα αγαθό με σκοπό να το ανταλλάξει με άλλο αγαθό, τότε το αγαθό ονομάζεται εμπόρευμα. Δηλαδή, εμπόρευμα είναι κάθε αγαθό το οποίο παράγεται για την αγορά, δηλαδή παράγεται με σκοπό να ανταλλαχθεί με άλλο αγαθό. Το εμπόρευμα έχει δύο βασικά χαρακτηριστικά : α) παράγεται από τον άνθρωπο με σκοπό να ανταλλαχθεί στην αγορά με άλλο αγαθό και ως εκ τούτου έχει και αξία χρήσης και ανταλλακτική αξία και β) έχει τιμή. Η τιμή του, στην περίπτωση αυτή, καθορίζει τη σχέση ανταλλαγής του με το άλλο αγαθό. Για παράδειγμα ανταλλάσσουμε 5 κιλά πατάτες με δέκα κιλά ντομάτες. Οπότε η τιμή ενός κιλού πατάτες είναι δύο κιλά ντομάτες ή η τιμή ενός κιλού ντομάτες ισούται με μισό κιλό πατάτες. Υπάρχει περίπτωση ένα αγαθό να μην έχει τιμή ; Η απάντηση είναι ναι και αφορά αγαθά τα οποία τα βρίσκουμε ελεύθερα στη φύση, π.χ. ο αέρας κλπ. Αυτά τα αγαθά τα οποία τα βρίσκουμε ελεύθερα στη φύση, τα ονομάζουμε φυσικά αγαθά. Όλα τα άλλα αγαθά για τα οποία χρειάζεται να καταβάλλουμε κόπο για να τα παράγουμε, τα ονομάζουμε οικονομικά αγαθά και αυτά τα αγαθά έχουν τιμή. Η βασική διαφορά ανάμεσα στα οικονομικά αγαθά και στα φυσικά ή ελεύθερα αγαθά είναι ότι τα πρώτα βρίσκονται σε οικονομική στενότητα, ενώ τα δεύτερα βρίσκονται σε αφθονία. Για το λόγο αυτό, όποια μεγάλη ποσότητα και αν 7 παράγουμε από τα οικονομικά αγαθά, αυτή είναι σε δεδομένη και όχι απεριόριστη. Ως εκ τούτου δεν μπορούν όλοι οι πολίτες να αποκτήσουν αυτό το αγαθό, αφού αν το ζητήσουν όλοι μαζί, η ποσότητα που ζητούν είναι μεγαλύτερη από την προσφερόμενη (παραγόμενη) ποσότητα. Ως εκ τούτου κάποιοι πρέπει να αποκτήσουν το αγαθό και κάποιοι άλλοι όχι. Πως θα επιλέξουμε ποιοι θα αποκτήσουν το αγαθό και ποιοι όχι ; Το ρόλο αυτό διαδραματίζει η τιμή του αγαθού. Όποιος πληρώσει την τιμή του αγαθού το αποκτά, ενώ όποιος δεν το πληρώσει δεν μπορεί να το αποκτήσει. Όσο περισσότεροι άνθρωποι ζητούν το αγαθό, τόσο αυξάνεται η τιμή του για να αποκλείσει αυτούς που δεν μπορούν να πληρώσουν την υψηλή τιμή. 1.4. ΠΟΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΚΑΙ ΜΕ ΤΙ ΑΣΧΟΛΕΙΤΑΙ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ Η κοινωνία οργανώνεται γύρω από την παραγωγική διαδικασία. Από τη μια έχουμε ανθρώπους που παράγουν αγαθά και από την άλλη έχουμε εκείνους που καταναλώνουν τα αγαθά. Στις σύγχρονες κοινωνίες αυτοί που παράγουν τα αγαθά, είναι αυτοί που μπορούν να οργανώσουν την παραγωγική διαδικασία, δηλαδή να αγοράσουν τις πρώτες ύλες, να αγοράσουν ή να ενοικιάσουν μηχανήματα και να χρησιμοποιήσουν και την εργασία άλλων ανθρώπων και να παράγουν αγαθά. Αυτοί ονομάζονται επιχειρηματίες. Σκοπός τους είναι να μπορούν να αποκτήσουν εισόδημα μέσα από την παραγωγή και την πώληση των αγαθών (το εισόδημά τους είναι τα κέρδη της επιχείρησης). Κάποιοι άλλοι προσφέρουν την εργασία τους στον επιχειρηματία για να τους προσλάβει και να εργαστούν και με τον τρόπο αυτό να κερδίσουν το εισόδημά τους για να μπορέσουν να αγοράσουν αγαθά και υπηρεσίες και να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους. Το εισόδημά τους είναι οι μισθοί. Κάποιοι άλλοι ενοικιάζουν ή πωλούν τη γη, δεν εργάζονται και δεν παράγουν αγαθά. Το εισόδημα που αποκτούν, το αποκτούν μέσα από την ενοικίαση ή την πώληση της γης και αυτό το εισόδημα λέγεται πρόσοδος. Ως εκ τούτου μπορούμε να πούμε ότι με βάση την παραγωγική διαδικασία έχουμε τρεις κοινωνικές ομάδες : τους επιχειρηματίες, τους εργαζόμενους – μισθωτούς και τους γαιοκτήμονες. Βέβαια σήμερα η δομή των τάξεων διαφοροποιείται στο βαθμό που έχουμε και τους αυτοαπασχολούμενους, τους εμπόρους – οι οποίοι δεν παράγουν κάτι, αλλά αγοράζουν και πωλούν ένα εμπόρευμα 8 και με αυτό τον τρόπο κερδίζουν το εισόδημά τους, τους μικρογεωργούς και τους κτηματίες – γαιοκτήμονες. Οι πρώτες ύλες και η γη, τα μηχανήματα που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή και η εργασία του ανθρώπου αποτελούν τους παραγωγικούς συντελεστές. Σκεφτείτε την παραγωγή ως ένα σκοτεινό διάδρομο, όπου υπάρχουν δύο ανοίγματα. Από το ένα εισέρχονται οι παραγωγικοί συντελεστές (πρώτες ύλες – γη, μηχανήματα και η εργασία των ανθρώπων) οργανώνεται η χρήση τους από τον επιχειρηματία μέσα στο διάδρομο και στο τέλος από το άλλο άνοιγμα το διαδρόμου εξέρχονται τα αγαθά που έχουν παραχθεί. Ότι εισέρχεται στην παραγωγική διαδικασία ονομάζεται εισροή και ότι εξέρχεται από την παραγωγική διαδικασία ονομάζεται εκροή. Στην εποχή μας μιλάμε για παραγόμενα αγαθά και υπηρεσίες. Με τον όρο αγαθό εννοούμε ότι το συγκεκριμένο παραγόμενο προϊόν μπορούμε να το αγγίξουμε, δηλαδή είναι υλικό (π.χ. η καρέκλα), ενώ την υπηρεσία δεν μπορούμε να την αγγίζουμε, δηλαδή είναι άυλη (π.χ. η υπηρεσία που μας προσφέρει ο δημόσιος υπάλληλος). Η ύπαρξη επιχειρηματιών – επιχειρήσεων από τη μια και καταναλωτών – νοικοκυριών από την άλλη, αποτελούν το οικονομικό κύκλωμα. Με τον όρο οικονομικό κύκλωμα εννοούμε όλες τις σχέσεις οι οποίες δημιουργούνται μεταξύ των παραγωγών και μεταξύ των καταναλωτών με σκοπό να ικανοποιηθούν οι ανάγκες τους. Οι επιχειρηματίες – επιχειρήσεις εισέρχονται στο οικονομικό κύκλωμα και ζητούν να αγοράσουν παραγωγικούς συντελεστές για να μπορέσουν να παράγουν αγαθά και υπηρεσίες και στη συνέχεια να πωλήσουν αυτά τα αγαθά και τις υπηρεσίες και να αποκτήσουν το εισόδημά τους, δηλαδή τα κέρδη τους. Τα νοικοκυριά – καταναλωτές εισέρχονται στην παραγωγική διαδικασία προσφέροντας την εργασία τους έναντι αμοιβής (που είναι ο μισθός) και έτσι μπορούν να αγοράσουν αγαθά και υπηρεσίες και να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους. 9 Διάγραμμα 1 : Το οικονομικό κύκλωμα Ζήτηση παραγωγικών συντελεστών Προσφορά παραγωγικών συντελεστών Αγορά παραγωγικών συντελεστών Επιχειρήσεις Νοικοκυριά Αγορά αγαθών και υπηρεσιών Προσφορά αγαθών και υπηρεσιών Ζήτηση αγαθών και υπηρεσιών Με βάση το ανωτέρω διάγραμμα παρατηρούμε ότι τα νοικοκυριά προσέρχονται στην αγορά των παραγωγικών συντελεστών και προσφέρουν την εργασία τους έναντι αμοιβής. Οι επιχειρήσεις προσέρχονται και αυτές στην αγορά των παραγωγικών συντελεστών και ζητούν να ενοικιάσουν ή αγοράσουν τους παραγωγικούς συντελεστές έναντι αμοιβής. Στη συνέχεια και αφού παράγουν τα αγαθά, οι επιχειρήσεις προσέρχονται στην αγορά των αγαθών και πωλούν τα αγαθά έναντι τιμής και αντίστοιχα τα νοικοκυριά με το εισόδημα που απόκτησαν προσέρχονται στην αγορά των αγαθών και ζητούν να αγοράσουν τα αγαθά. 10 Το βασικό πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε στην παραγωγική διαδικασία είναι ότι οι παραγωγικοί συντελεστές είναι σε στενότητα. Δηλαδή η ποσότητα των πρώτων υλών και της γης που θα χρησιμοποιήσουμε, η ποσότητα των μηχανημάτων, αλλά και η ποσότητα της προσφερόμενης εργασίας είναι πεπερασμένες. Ως εκ τούτου και το παραγόμενο προϊόν θα παραχθεί σε μία, όσο μεγάλη και αν είναι, πεπερασμένη ποσότητα, οπότε δεν μπορούν να ικανοποιηθούν όλες οι ανάγκες. Αυτό είναι και το λεγόμενο οικονομικό πρόβλημα, δηλαδή πως με περιορισμένους πόρους, παραγωγικούς συντελεστές μπορούμε να παράγουμε όσο το δυνατόν περισσότερα αγαθά για να ικανοποιήσουμε όσο το δυνατόν περισσότερες ανάγκες. Το οικονομικό πρόβλημα μπορούμε να το αποτυπώσουμε με την καμπύλη των παραγωγικών δυνατοτήτων της οικονομίας. Διάγραμμα 2 : Η καμπύλη των παραγωγικών δυνατοτήτων Αγαθό Y Μ .Γ Β Α. Ν Αγαθό X Το ανωτέρω διάγραμμα δείχνει τα ακόλουθα : 11 ¾ η καμπύλη ΜΝ ονομάζεται καμπύλη των παραγωγικών δυνατοτήτων της οικονομίας και δείχνει όλους τους συνδυασμούς ποσοτήτων που μπορούν να παραχθούν από τα δύο αγαθά X και Y ¾ όταν βρισκόμαστε πάνω στην καμπύλη (π.χ. το σημείο Β) σημαίνει ότι έχουν χρησιμοποιηθεί πλήρως και με τον καλύτερο δυνατό τρόπο όλοι οι παραγωγικοί συντελεστές ¾ όταν βρισκόμαστε μέσα από την καμπύλη, π.χ σημείο Α, σημαίνει ότι δεν παράγεται το μέγιστο προϊόν που μπορεί να παραχθεί γιατί δεν έχουν χρησιμοποιηθεί πλήρως και με τον καλύτερο δυνατό τρόπο όλοι οι παραγωγικοί συντελεστές ¾ όταν βρισκόμαστε εκτός και προς τα δεξιά της καμπύλης, π.χ. σημείο Γ, σημαίνει ότι δεν μπορεί να παραχθεί αυτό το προϊόν γιατί απαιτούνται ποσότητες παραγωγικών συντελεστών πολύ μεγαλύτερες από αυτές που διαθέτει η κοινωνία. Ως εκ τούτου μέσα στην οικονομία διακρίνουμε τρεις διαφορετικές διαδικασίες που συντελούνται και που η μία εξαρτάται από την ύπαρξη των άλλων. Οι διαδικασίες αυτές είναι : ¾ η διαδικασία της παραγωγής. Στα πλαίσια αυτής της διαδικασίας παράγονται αγαθά και υπηρεσίες ¾ η διαδικασία της διανομής. Στα πλαίσια αυτής της διαδικασίας μοιράζεται στους κατόχους των παραγωγικών συντελεστών το προϊόν (δηλαδή το εισόδημα) που τους αναλογεί για τη συμμετοχή τους στην παραγωγική διαδικασία ¾ η διαδικασία της κατανάλωσης. Στα πλαίσια αυτής της διαδικασίας οι κάτοχοι εισοδήματος αγοράζουν αγαθά και υπηρεσίες, τα καταναλώνουν και ικανοποιούν τις ανάγκες τους. Μπορούμε να ορίσουμε την Οικονομική Επιστήμη ως την επιστήμη που ασχολείται και αναλύει τον τρόπο λειτουργίας της παραγωγής, της διανομής και της κατανάλωσης. Κατά άλλους η οικονομική επιστήμη ασχολείται με το βασικό οικονομικό πρόβλημα, δηλαδή πως θα χρησιμοποιήσει τους περιορισμένους παραγωγικούς συντελεστές για να παράγει όσο γίνεται περισσότερα προϊόντα. Στα πλαίσια αυτά θα πρέπει να απαντηθούν τρεις βασικές ερωτήσεις : 12 ¾ Τι αγαθά και σε ποια ποσότητα η κοινωνία θα τα παράγει ¾ Ποιους και σε τι ποσότητες παραγωγικούς συντελεστές θα χρησιμοποιήσει ¾ Πως θα μοιράσει, σε ποιους θα τα μοιράσει και σε τι ποσότητες θα μοιράσει τα παραγόμενα αγαθά Συνοψίζοντας επισημαίνουμε ότι : ¾ υπάρχουν αγαθά που είναι ελεύθερα στη φύση και ονομάζονται φυσικά ή ελεύθερα αγαθά ¾ όλα τα άλλα αγαθά βρίσκονται σε στενότητα επειδή παράγονται από παραγωγικούς συντελεστές που και αυτοί με τη σειρά τους βρίσκονται σε στενότητα. Τα αγαθά αυτά τα ονομάζουμε οικονομικά αγαθά ¾ ο μηχανισμός των τιμών μας επιτρέπει να αποφασίσουμε σε ποιους θα δώσουμε και σε ποιους δεν θα δώσουμε αγαθά ¾ τα αγαθά διαφοροποιούνται από τις υπηρεσίες επειδή τα αγαθά είναι υλικά και οι υπηρεσίες άυλες ¾ με τον όρο καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων εννοούμε το σύνολο των παραγόμενων αγαθών που μπορούν να παραχθούν να χρησιμοποιούμε όλους τους παραγωγικούς συντελεστές με τον καλύτερο δυνατό τρόπο ¾ το οικονομικό πρόβλημα υποδηλώνει ότι πρέπει να αποφασίσουμε τι αγαθά θα παράγουμε, σε τι ποσότητα, με ποιο τρόπο και πως θα χρησιμοποιήσουμε τους παραγωγικούς συντελεστές ώστε να μπορέσουμε να παράγουμε τις μέγιστες δυνατές ποσότητες και να ικανοποιήσουμε τις ανάγκες μας ¾ στην οικονομία διακρίνουμε την παραγωγική διαδικασία που παράγουμε αγαθά και υπηρεσίες, την διαδικασία διανομής που διανέμουμε το προϊόν που έχει παραχθεί στους κατόχους των παραγωγικών συντελεστών και τη θεωρία της κατανάλωσης που καταναλώνουμε τα αγαθά και τις υπηρεσίες ¾ η οικονομική επιστήμη ασχολείται με την οργάνωση της παραγωγικής διαδικασίας, της διαδικασίας διανομής και κατανάλωσης. Κατά άλλους ασχολείται με την επίλυση του οικονομικού προβλήματος 13 1.5. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ 1.5.1. ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑ ΤΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ Τα οικονομικά της υγείας είναι ένας από τους πολλούς κλάδους της οικονομικής επιστήμης. Στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στη μικροοικονομική και στη δημόσια οικονομική, αλλά και σε άλλους κλάδους όπως είναι η χρηματοοικονομική διοίκηση. Ποιο είναι το αντικείμενο ενασχόλησης αυτού του κλάδου της οικονομικής επιστήμης ; Το αντικείμενο ενασχόλησης των οικονομικών της υγείας είναι το σύστημα υγείας, δηλαδή οι υπηρεσίες υγείας. Οι υπηρεσίες υγείας θεωρούνται προϊόν – εμπόρευμα και ως εκ τούτου θα πρέπει να παρθούν μία σειρά αποφάσεων που σχετίζονται με την παραγωγή αυτών των υπηρεσιών, με τον καθορισμό της τιμής των και με τον τρόπο με το οποίο θα διανεμηθούν στους πολίτες. Ας μη ξεχνούμε ότι οι πόροι που διαθέτει η κοινωνία είναι περιορισμένοι και ως εκ τούτου θα πρέπει να παράγουμε όσο γίνεται καλύτερες, αλλά και αποδοτικότερες υπηρεσίες υγείας με σκοπό την αποκατάσταση και τη βελτίωση της υγείας του πολίτη. Ως εκ τούτου θα ορίζαμε τα Οικονομικά της Υγείας ως τον κλάδο της Οικονομικής Επιστήμης που μελετά τον τρόπο με τον οποίο θα κατανεμηθούν τα χρήματα στο σύστημα υγείας και θα παραχθούν υπηρεσίες υγείας ώστε να ικανοποιήσουν και να βελτιώσουν την υγεία των πολιτών μιας χώρας. Τα οικονομικά της υγείας, όπως και η οικονομική επιστήμη, θα πρέπει να απαντήσουν τρεις βασικές ερωτήσεις : ¾ Ποιες είναι οι ανάγκες του πληθυσμού σε υπηρεσίες υγείας, ώστε να προγραμματιστεί η παραγωγή τους ¾ Με ποιο τρόπο θα γίνει η οργάνωση και η παραγωγή των υπηρεσιών υγείας ώστε να παράγουμε όσο γίνεται περισσότερες και στο χαμηλότερο δυνατό κόστος ¾ Πως θα διανεμηθούν αυτές οι υπηρεσίες υγείας στους πολίτες μιας χώρας ; Όπως στην οικονομία υπάρχει το οικονομικό κύκλωμα, έτσι και στα οικονομικά της υγείας υπάρχει αντίστοιχα το οικονομικό κύκλωμα της υγείας. Τα νοικοκυριά που προσφέρουν τους παραγωγικούς συντελεστές είναι αφενός μεν οι επαγγελματίες υγείας (ιατροί, νοσηλευτές, διοικητικοί υπάλληλοι), αφετέρου δε επιχειρήσεις που πωλούν τα μηχανήματα, νοικιάζουν ή πωλούν τα κτίρια όπου θα στεγαστούν τα 14 συστήματα υγείας κλπ. Οι επιχειρήσεις που παράγουν το προϊόν είναι τα νοσοκομεία, οι κλινικές, τα ιδιωτικά διαγνωστικά κέντρα και γενικότερα όλα τα κέντρα παροχής υπηρεσιών υγείας, δημόσια και ιδιωτικά. Το αγαθό που τα νοικοκυριά, οι πολίτες ζητούν είναι οι υπηρεσίες υγείας και η κατανάλωση αυτού του αγαθού θα συμβάλλει στη βελτίωση της υγείας τους. Υπάρχουν ορισμένες βασικές διαφορές ανάμεσα στα οικονομικά της υγείας και στην οικονομική επιστήμη που σχετίζεται με την ιδιαιτερότητα του προϊόντος υπηρεσίες υγείας. Η πρώτη διαφορά αφορά το ποιος καθορίζει τη ζήτηση των υπηρεσιών υγείας. Ενώ στην περίπτωση ενός οποιοδήποτε άλλου αγαθού, αυτός που καθορίζει τη ζήτηση είναι ο ίδιος ο καταναλωτής, στην περίπτωση των υπηρεσιών υγείας δεν είναι ο καταναλωτής – πολίτης, αλλά ο επαγγελματίας υγείας (ιατρός) που ο πολίτης τον επισκέπτεται για το πρόβλημα της υγείας του. Ο επαγγελματίας υγείας είναι αυτός που θα του πει ακριβώς ποιες υπηρεσίες υγείας και σε τι ποσότητα χρειάζεται να βρει. Η δεύτερη βασική διαφορά είναι ο τρόπος πληρωμής των υπηρεσιών υγείας. Στην περίπτωση ενός οποιουδήποτε άλλου αγαθού, η πληρωμή του γίνεται πριν από την κατανάλωσή του (πρώτα πληρώνουμε, το αγοράζουμε και στη συνέχεια το καταναλώνουμε) και από εμάς τους ίδιους που ζητάμε να το καταναλώσουμε, στην περίπτωση των υπηρεσιών υγείας είναι διαφορετικά. Πρώτα «καταναλώνουμε» τις υπηρεσίες υγείας και στη συνέχεια μας ζητείται να πληρώσουμε. Για παράδειγμα νοσηλεύεται κάποιος σε νοσοκομείο. Η πληρωμή του νοσοκομείου θα γίνει όταν το άτομο θα πάρει εξιτήριο από το νοσοκομείο. Η δεύτερη βασική διαφορά αφορά το ποιος πληρώνει τις υπηρεσίες υγείας. Στην περίπτωση ενός οποιοδήποτε άλλου αγαθού, ο καταναλωτής είναι αυτός που πληρώνει άμεσα το αγαθό, στην περίπτωση των υπηρεσιών υγείας, αυτές συνήθως θα πληρωθούν από το Ταμείο Ασφάλισης του νοσηλευομένου, είτε από την Ασφαλιστική του Εταιρεία. Υπάρχουν βέβαια και περιπτώσεις όπου θα χρειαστεί να πληρώσει και να του τα δώσει το Ταμείο του ή η Ασφαλιστική του Εταιρεία εκ των υστέρων. Το σύστημα υγεία είναι μία οικονομική μονάδα, όπως τόσες άλλες, που οργανώνει την παραγωγική διαδικασία και παράγει μία υπηρεσία, τις υπηρεσίες υγείας. Όπως και στην παραγωγή οποιουδήποτε άλλου αγαθού, υπάρχουν οι εισροές, η παραγωγική διαδικασία και οι εκροές. Οι εισροές είναι οι ανθρώπινοι πόροι (ιατρικό, νοσηλευτικό, τεχνικό και διοικητικό προσωπικό), η παραγωγική διαδικασία είναι η διαδικασία ολοκλήρωσης μίας συγκεκριμένης πράξης, όπως π.χ. η επίσκεψη σε ένα ιατρό, η νοσηλεία σ’ ένα νοσοκομείο και οι εκροές μετρώνται με δείκτες κατά 15 προσέγγιση όπως με τις ημέρες νοσηλείας, με το είδος και την ποσότητα των εξετάσεων κλπ. 1.5.2. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ Η ίδια η φιλοσοφία των οικονομικών της υγείας (παραγωγική διαδικασία, παραγωγός ιατρός – νοσοκομείο, καταναλωτής – ασθενής) ευρίσκεται πολύ κοντά της μικροικονομικής μεθοδολογίας και ειδικότερα της θεωρίας του καταναλωτή και της θεωρίας του παραγωγού. Όπως και στη μικροοικονομική θεωρία, έτσι και στα οικονομικά της υγείας η δομή της αγορά παίζει σημαντικό ρόλο στον καθορισμό των τιμών των αγαθών και των υπηρεσιών υγείας. Αυτό που διαφοροποιεί την αγορά υπηρεσιών υγείας από τις άλλες αγορές αγαθών και υπηρεσιών είναι η έντονη κρατική παρέμβαση στο χώρο αυτό και ο συγκεκριμένος τρόπος καθορισμού των τιμών στο δημόσιο τομέα της υγείας. Σύμφωνα με τη θεωρία του καταναλωτή, ο καταναλωτής έχει ένα συγκεκριμένο εισόδημα που πρέπει να δαπανήσει και να αγοράσει αγαθά και υπηρεσίες και με δεδομένες τις τιμές των αγαθών και υπηρεσιών, αγοράζει τη μέγιστη δυνατή ποσότητα που μπορεί να αγοράσει ώστε να μεγιστοποιήσει την χρησιμότητα που αποκομίζει από την κατανάλωση των αγαθών. Η θεωρία του καταναλωτή εφαρμόζεται και στα οικονομικά της υγείας για να αναλυθεί η πλευρά της ζήτησης υπηρεσιών υγείας (για περισσότερες πληροφορίες για αυτά τα θέματα θα δοθούν στο κεφάλαιο 5). Η θεωρία του παραγωγού εξετάζει το πώς ο παραγωγός αποφασίζει για το ποια θα είναι η ποσότητα των παραγωγικών συντελεστών που θα χρησιμοποιήσει ώστε να παράγει το προϊόν υπηρεσίες υγείας και δεδομένης της δομής του συστήματος υγείας να θέσει τιμή για τη συγκεκριμένη υπηρεσία. Η θεωρία αυτή θα αναπτυχθεί κυρίως στο κεφάλαιο 5, αλλά στο κεφάλαιο 7 και 8. 16 ΤΕΛΙΚΗ ΣΥΝΟΨΗ - ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΘΥΜΑΣΤΕ ¾ Τι είναι αγαθό και τι είναι εμπόρευμα ¾ Τι είναι αγορά ¾ Τι είναι χρήμα ¾ Ποια η διαφορά μεταξύ αγαθού και υπηρεσίας ¾ τι είναι παραγωγικοί συντελεστές ¾ τι είναι παραγωγή, εισροές και εκροές ¾ τι είναι παραγωγική διαδικασία, τι είναι διανομή εισοδήματος και τι είναι κατανάλωση ¾ τι είναι καμπύλη των παραγωγικών δυνατοτήτων και τι είναι το οικονομικό κύκλωμα ¾ τι είναι η οικονομική επιστήμη και τι είναι τα οικονομικά της υγείας 17 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΞΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ McGuire, A., Henderson, J. and Mooney, G., 1998. The Economics of Health Care, Routledge, London and New York Phelps, E.C., 2003. Health Economics, Addison Wesley Rice, T., 2006. Τα οικονομικά της υγείας, εκδ. Κριτική, Αθήνα (μεταφρασμένο στα ελληνικά) Wonderling, D., Gruen, R., Black, N., 2005. Introduction to Health Economics, Open University Press, McGraw – Hill, London ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Κυριόπουλος, Γ., 2007. Τα οικονομικά της Υγείας. Βασικές Έννοιες, Αρχές και Μέθοδοι, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα Σούλης, Σ. 1999. Οικονομική της Υγείας, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα. Υφαντόπουλος, Ν. Γ., 2003. Τα Οικονομικά της Υγείας, εκδ. Τυπωθήτω, Αθήνα. 18
© Copyright 2024 Paperzz
