20 Νοεμβρίου 2011 ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΣΤΕΓΗ ΠΑΤΡΩΝ Ἀρχιμ. Νίκων Κουτσίδης Δρ. Μηχανολόγος Μηχ. ΕΜΠ ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΘΕΟΛΟΓΙΑ Ἄν θέλετε νά φτιάξετε μιά μηλόπιττα ἀπό τό μηδέν, πρέπει πρῶτα νά δημιουργήσετε τό Σύμπαν. Κάρλ Σαγκάν, Ἀστρονόμος 1. ΑΥΤΟΣ Ο ΚΟΣΜΟΣ, Ο ΜΙΚΡΟΣ, Ο ΜΕΓΑΣ Ὅταν κάποιος ἀσχολεῖται ἤ ἁπλῶς ἐνδιαφέρεται γιά θέματα, ἐπιστημονικά ἤ φιλοσοφικά, καλόν εἶναι νά θυμᾶται μιά χαριτωμένη ἱστορία: Ὁ Θαλῆς ὁ Μιλήσιος, ἕνας ἀπό τούς ἑπτά Σοφούς τῆς ἀρχαίας Ἑλλάδος, ἔζησε τόν 7o π.Χ. αἰώνα. Ἦταν φιλόσοφος, μαθηματικός ἀλλά καί ἀστρονόμος. Γι᾿ αὐτόν λέγεται πώς ὁδηγούμενος ἀπό μία γερόντισσα ἐκ τῆς οἰκίας, γιά νά παρατηρήσει τά ἄστρα, συνέβη νά πέσει σέ λάκκο. Ὅταν θρήνησε μέ δυνατή φωνή (γιά τό ἀτύχημα!) τοῦ εἶπε ἡ γριά: ‐Ἐσύ, Θαλῆ μου, δέν μπορεῖς νά ἰδεῖς αὐτά πού εἶναι στά πόδια σου καί νομίζεις ὅτι θά γνωρίσεις τί γίνεται στόν οὐρανό; 1 Θαλῆ, Μαρτυρίες, 1. 111 – 1. 115, cd‐rom E, Thesaurus Linguae Graecae, Πανεπιστήμιο τοῦ Irvine (TLG). Στό ἑξῆς τά πρωτότυπα κείμενα στήν ἀρχαία Ἑλληνική, θά παρατίθενται σέ ὑποσημείωση. «Λέγεται δ᾿ ἀγόμενος ὑπό γραός ἐκ τῆς οἰκίας, ἵνα τά ἄστρα κατανοήσῃ, εἰς βόθρον ἐμπεσεῖν καί αὐτῷ ἀνοιμώξαντι φάναι τήν γραῦν· "σύ γάρ, ὦ Θαλῆ, τά ἐν ποσίν οὐ δυνάμενος ἰδεῖν τά ἐπί τοῦ οὐρανοῦ οἴει γνώσεσθαι;"». 1 2 Ἔχοντας, λοιπόν, ἐπίγνωση τῶν ἀνθρωπίνων δυνατοτήτων, ἀλλά καί ἄλλων περιορισμῶν, κάνουμε λόγο γιά τόν κόσμο καί γιά τό Θεό. Ἡ λέξη Κόσμος ἔχει πολλές σημασίες. Σημαίνει καί τάξη, εὐπρέπεια. Ἀλλά καί κόσμημα, στολίδι. Γι᾿ αὐτό, φαίνεται, ὁ Πυθαγόρας πρῶτος ὀνόμασε τήν ὅλη δημιουργία, Κόσμο, ἐξαιτίας τῆς τάξεως πού ὑπάρχει σ᾿ αὐτόν 2 . Ἔτσι, Κόσμος καί Σύμπαν σημαίνουν τό ἴδιο πρᾶγμα. Ἐμεῖς, ὡς λογικά ὄντα, ἔχουμε τήν περιέργεια νά γνωρίσουμε • πῶς σχηματίσθηκε καί λειτουργεῖ αὐτό τό ἀχανές (στήν πράξη «ἄπειρο») σύνολο τοῦ Σύμπαντος καί, • ἄν εἶναι δυνατόν, πῶς προῆλθε τό σύμπαν! Πῶς ἔγινε ἡ ἀρχή! Κοσμολογία εἶναι ὁ τομέας θεωρητικῆς φυσικῆς πού μελετᾶ τό Σύμπαν (=Κόσμο) ὡς σύνολο. 2. Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΜΠΑΝ Ἡ πιό ἀποδεκτή, σήμερα, θεωρία γιά τήν δημιουργία τοῦ κόσμου εἶναι ἐκείνη τῆς Μεγάλης Ἔκρηξης, σύμφωνα μέ τήν ὁποία τό Σύμπαν ξεκίνησε ἀπό ἕνα σημεῖο! Γιά πρώτη φορά τό γεγονός αὐτό, τεκμηριωμένο, παρουσιάσθηκε ἐπισήμως στίς 23 Ἀπριλίου τοῦ 1992, στήν Οὐάσιγκτον. Εἶχε δέ ἰδιαίτερη σημασία, γιατί, πλέον, ὑπῆρχαν μετρήσεις καί παρατηρήσεις πού δικαιολογοῦσαν καί τήν δημιουργία τῶν γαλαξιῶν. Ὁ ἐκπρόσωπος τῆς ἐπιστημονικῆς ὁμάδος πού διεξήγαγε τήν σχετική ἔρευνα, ὁ Γεώργιος Σμούτ, μιλώντας στούς δημοσιογράφους, εἶπε καί τά ἑξῆς: ‐Λοιπόν, μπορεῖτε ἐλεύθερα νά κάνετε τόν σταυρό σας, εἶναι σάν νά εἴδαμε τό πρόσωπο τοῦ Θεοῦ (!) Τό περιοδικό Newsweek συμπύκνωσε τήν δραματική δημοσιογραφική κάλυψη στόν τίτλο: Ο ΓΡΑΦΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ. Πυθαγόρα, Μαρτυρίες ΑΕ Τ, Ι Ι 1,1 D 327 B (TLG) «Πυθαγόρας πρῶτος ὠνόμασε τήν τῶν ὅλων περιοχήν κόσμον ἐκ τῆς ἐν αὐτῷ τάξεως». 2 3 Ὁ δέ πολύς Στήβεν Χώκινγκ «ἔριξε καί ἄλλο λάδι στή φωτιά» δηλώνοντας: ‐Πρόκειται γιά τήν ἀνακάλυψη τοῦ αἰώνα, ἄν ὄχι ὅλων τῶν ἐποχῶν 3 . Ἀπό τότε, στήν εἰκοσαετία πού διέρρευσε, ἡ ἄποψη γιά τήν Μεγάλη Ἔκρηξη ἐνισχύθηκε ἀκόμη πρισσότερο. Δέν ἔλλειψαν, φυσικά, καί οἱ νέες προτάσεις‐θεωρίες καί οἱ ἀντιπαραθέσεις τῶν ἐπιστημόνων. Μέσα σ᾿ ὅλη αὐτή τήν ἀπίστευτη ἐρευνητική προσπάθεια στήν Κοσμολογία, προέκυψε καί ἕνα συμπέρασμα πού μᾶς ἀφορᾶ, ὡς ἀνθρώπους, ἰδιαίτερα. Ὁ ἀστρονόμος Μάρτιν Ρίς στό βιβλίο του Μόνο ἕξι ἀριθμοί, ἐξηγεῖ πῶς ἡ δομή τοῦ σύμπαντος ἐξαρτᾶται μόνο ἀπό ἕξι παραμέτρους, ὅπως π.χ. τήν σταθερά τῆς βαρύτητας. Αὐτούς τούς ἀριθμούς, οἱ ἐπιστήμονες τούς ἔχουν μετρήσει. Ἄν κάποιος ἀπό τούς ἕξι ἀριθμούς ἦταν λίγο διαφορετικός, τό σύμπαν δέν θά ὑπῆρχε ὅπως τό ξέρουμε σήμερα! Συνεπῶς, φαίνεται ὅτι αὐτοί οἱ ἕξι ἀριθμοί ἔχουν ρυθμιστεῖ κατάλληλα γιά νά ὑπάρξει ζωή. Εἶναι σάν οἱ ἀριθμοί αὐτοί, πού ὑπαγορεύουν τήν ἐξέλιξη τοῦ σύμπαντος, νά ἔχουν ἐπιλεγεῖ προσεκτικά, ὥστε νά δημιουργήσουν τίς ἀπαραίτητες συνθῆκες γιά νά ὑπάρξουμε ἐμεῖς 4 . Παρά τά παραπάνω ἐντυπωσιακά στοιχεῖα (καί πολλά ἄλλα φυσικά), στό μυαλό πολλῶν ἀνθρώπων, εἴτε ἁπλῶν εἴτε κοσμολόγων, πλανᾶται τό ἐρώτημα, ἴσως καί ἡ βεβαιότητα: «μήπως τό σύμπαν τό δημιούργησε ἡ τύχη;» Ἐδῶ, ὁλόκληρος Νανόπουλος, ἀκαδημαϊκός καί σπουδαῖος θεωρητικός φυσικός, δηλώνει, γραπτῶς μάλιστα, ὅτι: «εἴμαστε μιά ἀνακατανομή τοῦ τίποτα» 5 (!) Ναί, ἀλλά οἱ πιθανότητες, δηλ. τά μαθηματικά, δέν συμφωνοῦν καθόλου μέ τήν γνώμη τοῦ Νανόπουλου καί τῶν ὁμοίων του, καί ἄς εἶναι μεγάλοι ἐπιστήμονες. Καί νά γιατί. Simon, Singh, Big Bang, Ἑλληνική μετάφραση, ἐκδ. ΤΡΑΥΛΟΣ, Ἀθήνα, 2005, σελ. 530. Simon, Singh, ὅ.π. σελ. 557. 5 Νανόπουλος, Δ., Μπαμπινιώτης Γ., Ἀπό τήν Κοσμογονία στήν Γλωσσογονία, ἐκδ. Καστανιώτη, Ἀθήνα 2010, σελ. 195. 3 4 4 Ὁ διάσημος μαθηματικός Ρότζερ Πένροουζ (Roger Penrose) στό σχετικά πρόσφατο βιβλίο του «Ἡ Ὁδός πρός τήν Πραγματικότητα» ἐξηγεῖ πώς ἡ πιθανότητα τό σύμπαν νά ἔχει δημιουργηθεῖ στήν τύχη εἶναι τῆς τάξεως τοῦ 1 . Ὅπως λέμε ὅτι τό 1/100 σημαίνει μία πιθανότητα στίς 100 νά συμβεῖ κάτι· ἔτσι καί ἐδῶ, τώρα, ἔχουμε μία πιθανότητα στίς (!!) νά ἔγινε τό σύμπαν στήν τύχη 6 . Ὅποιος ξέρει λίγα πράγματα ἀπό μαθηματικά, καταλαβαίνει ὅτι ἡ πιθανότητα αὐτή εἶναι ἀπείρως μικρή. Δέν μπορεῖ νά τήν συλλάβει ὁ νοῦς τοῦ ἀνθρώπου 7 . 3. Η ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΑ ΩΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ! Φαίνεται, πώς ἀκόμη καί οἱ πιό σπουδαῖοι κοσμολόγοι (δηλ. ἐπιστήμονες πού ἀσχολοῦνται μέ τά θέματα τοῦ σύμπαντος‐κόσμου) μπορεῖ νά περιπέσουν στόν «πειρασμό» νά φιλοσοφήσουν ἤ καί νά θεολογήσουν, μεταβάλλοντας τήν κοσμολογία σέ φιλοσοφία ἤ θεολογία! Ἀκόμη, καί ὅταν ἀπερίφραστα δηλώνουν πώς δέν πιστεύουν σέ Θεό‐Δημιουργό! Καί ἰδού ἕνα παράδειγμα. Τό 1989 ἐκδόθηκε ἕνα βιβλίο τοῦ διάσημου φυσικοῦ‐ κοσμολόγου Στῆβεν Χώκινγκ, μέ τίτλο (στά ἑλληνικά) «Τό Χρονικό τοῦ Χρόνου». Εἶναι βιβλίο ἐκλαϊκευμένο καί ἀπευθύνεται κυρίως στό εὐρύ κοινό. Παρά, λοιπόν, τό ἐπιστημονικό μέγεθος τοῦ Χώκινγκ, τό θέμα τοῦ βιβλίου εἶναι ἡ δημιουργία τοῦ κόσμου! Ἡ πρόταση τοῦ Χώκινγκ εἶναι ἡ ἀκόλουθη: Τό σύμπαν βρίσκεται σέ μιάν ἀέναη κίνηση διαστολῆς καί συστολῆς καί ἄρα ἀέναων ἀνασχηματισμῶν, ὄχι ὅμως δημιουργίας. «Τό Σύμπαν δέν ἔχει Penrose, Roger, the Road to Reality, ἐκδ. Vintage, London, 2005, σελ. 730‐731. Γιά νά καταλάβουμε λίγο καλύτερα αὐτό τό μέγεθος: Τό 106 σημαίνει τό 1 μέ 6 μηδενικά, δηλ. 1.000.000. Τό νούμερο πού άναφέραμε σημαίνει τό 1 μέ 10123 μηδενικά!! 7 Ὡραία παρουσίαση τοῦ μεγέθους, βλ. στό ἄρθρο: Ζώη, Ἰωάννη Π., Θεολογία, Κοσμολογία καί Πιθανότητες, 2007, e‐mail i. zois @ exeter. oxon. org 6 5 ὅρια καί ἑπομένως εἶναι περιττή ἡ ἐπίκληση ἑνός Θεοῦ. Τό σύμπαν δέν δημιουργεῖται, οὔτε καταστρέφεται: Ὑπάρχει» 8 . Εἶναι αὐτό κάτι καινούργιο; Μᾶλλον ὄχι! Ἰδού ἡ (φιλοσοφική) πρόταση τοῦ Ἡρακλείτου, περίπου 500 χρόνια πρό Χριστοῦ: «Τόν κόσμο αὐτόν, πού εἶναι ἴδιος γιά ὅλους, δέν τόν ἔπλασε οὔτε κάποιος θεός οὔτε κάποιος ἄνθρωπος. Ἀλλά ὑπῆρχε πάντα καί ὑπάρχει καί θά ὑπάρχει· φωτιά πού καίει χωρίς νά σβήνει ποτέ, πού ἀνάβει μέ μέτρο καί σβήνει μέ μέτρο» 9 . Φυσικά, οἱ ἐπιστήμονες ἀλλάζουν ἀπόψεις, ὅταν τά ἐπιστημονικά δεδομένα τό ἐπιβάλλουν. Λίγο πρίν, εἴδαμε ὅτι καί ὁ Χώκινγκ ἄλλαξε γνώμη τό 1992 (μόλις τέσσερα χρόνια μετά τήν ἔκδοση τοῦ βιβλίου του), ἐγκωμιάζοντας τήν θεωρία τῆς Μεγάλης Ἔκρηξης! Ὅμως, ἐδῶ πρέπει νά τονίσουμε ὅτι: ‐Ἡ ὕπαρξη τοῦ σύμπαντος θέτει θέμα δημιουργοῦ του, καί ὄχι ὁ τρόπος ὕπαρξης ἤ λειτουργίας του. Αὐτό εἶναι τό γεγονός πού ὁδηγεῖ, ὅσους ὁδηγεῖ, «στήν ἐπίκληση ἑνός Θεοῦ». Καί αὐτό βέβαια, ὅσο μένομε στό κοσμολογικό ἐπίπεδο. Διότι ὑπάρχει τό ἄλλο, τό πολύ πιό ριζικό ἐπίπεδο πού ξεπερνᾶ τήν Κοσμολογία, καί ἐκφράζεται μέ τό ἐρώτημα: ‐Γιατί νά ὑπάρχουν τά ὄντα καί ὄχι τό τίποτε; 10 4. ΟΡΙΑ ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ Εἶναι σαφές, πλέον, πώς πρέπει νά θέσουμε ὅρια στήν κοσμολογία καί στήν θεολογία. Γιά τά ὅρια τῆς θεολογίας, ἄς ἀκούσουμε τόν Βέλγο ἱερέα καί διάσημο κοσμολόγο Ζώρζ Λεμέτρ, ὁ ὁποῖος γιά πρώτη φορά, τό 1927, ἰσχυρίσθηκε ὅτι ἡ Μεγάλη Ἔκρηξη εἶναι ἡ ἀκριβής θεωρία γιά τήν ἐξήγηση τῆς Δημιουργίας καί ἐξέλιξης τοῦ σύμπαντος. Χώκινγκ, Στῆβεν, Τό Χρονικό τοῦ Χρόνου, ἐκδ. Κάτοπτρο, Ἑλληνική Μετάφραση, Ἀθήνα, 1989. 9 Ἡρακλείτου, Ἀποσπάσματα, 30.1 – 30.5, (TLG). Κόσμον τόνδε, τόν αὐτόν ἁπάντων, οὔτε τις θεῶν οὔτε ἀνθρώπων ἐποίησεν, ἀλλ᾿ ἦν ἀεί καί ἔστιν καί ἔσται πῦρ ἀείζωον, ἁπτόμενον μέτρα καί ἀποσβεννύμενον μέτρα. 10 Δρακοπούλου, Παναγιώτη, Ἕνας κόσμος χωρίς Λόγο, Περιοδικό Πολιτική Ἐποπτεία, τ. 144, Ἀπρίλιος 1989, σελ. 65. 8 6 Ἔλεγε ὁ Λεμέτρ: «Ἑκατοντάδες ἐπαγγελματίες καί ἐρασιτέχνες ἐπιστήμονες πιστεύουν ὅτι ἡ Ἁγία Γραφή ἔχει σκοπό νά μᾶς διδάξει ἐπιστήμη. Αὐτό εἶναι κάπως σάν νά ὑποθέτουμε ὅτι ὑπάρχει αὐθεντική θρησκευτική (θεολογική) ἄποψη γιά τά θεωρήματα τῶν μαθηματικῶν» 11 . Γιά τά ὅρια τῆς κοσμολογίας ἔχουμε τήν ἄποψη τοῦ κ. Ἀθανασίου Λαχανᾶ, καθηγητοῦ θεωρητικῆς Φυσικῆς στό Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν, ὅπως διατυπώθηκε σέ πρόσφατη συνέντευξή του 12 , ἐπ᾿ εὐκαιρίᾳ τῆς ἔναρξης λειτουργίας τοῦ Ἐπιταχυντοῦ τοῦ CERN, στήν Ἐλβετία. Σχολιάζει, λοιπόν, ὁ κ. Λαχανᾶς: ‐Ἡ θεωρία τῆς Μεγάλης Ἔκρηξης μᾶς λέει ὅτι μπορεῖ νά μήν γνωρίζουμε τί ἔγινε στήν ἀρχή τοῦ κόσμου (στό «σημεῖο μηδέν», δηλαδή τῆς δημιουργίας), ἀλλά μποροῦμε νά ξέρουμε τί ἔγινε ἀπό κάποια ἑκατομμυριοστά τοῦ δευτερολέπτου καί μετά. Στήν ἐρώτημα «τί εἶναι ἐκεῖνο πού πυροδότησε τήν μεγάλη Ἔκρηξη;», ἀπαντᾶ: ‐Αὐτό τό ἐρώτημα δέν τολμῶ νά τό θέσω ὡς φυσικός. Ἴσως, κάποτε, ἡ ἀνθρωπότητα νά ἀπαντήσει σ᾿ αὐτό τό ἐρώτημα (ἐννοεῖται ἐπιστημονικά). Στήν ἐρώτηση «μόνον ἐπιστημονικά μποροῦμε νά ἀπαντήσουμε τό ἐρώτημα τῆς Δημιουργίας;», ἀπαντᾶ: ‐Ὑπάρχει καί ἡ θεολογική πλευρά. Πού μιλάει γιά τήν δημιουργία τοῦ κόσμου. Ἐγώ δέν θά ἀπαντοῦσα «ὄχι» στήν ἄποψη τῆς δημιουργίας τοῦ κόσμου ἀπό ἕνα Ὑπέρτατο Ὄν (τόν Θεό), πού δέν μποροῦμε νά τό δοῦμε, καί πού ἄναψε τήν πρώτη φλόγα. Ἀλλά τώρα δέν μιλάω ὡς φυσικός, μιλάω ὡς ἁπλός ἄνθρωπος. Συμπέρασμα: Ἡ Ἁγία Γραφή δέν εἶναι ἐπιστημονικό ἐγχειρίδιο καί μάλιστα μέ μαθηματικές ἐξισώσεις! Ἡ δέ Κοσμολογία εἶναι κανονική ἐπιστήμη ὅπως οἱ ἄλλες, καί δέν Simon, Singh, ὅ. π. σελ. 322. Λαχανᾶ, Ἀθανασίου, «Τό μηχάνημα τοῦ CERN εἶναι μιά Μηχανή τοῦ Χρόνου», συνέντευξη στόν Ἀπ. Διαμάντη, (adiam @ otenet.gr). 11 12 7 ἐπιτρέπεται νά μεταβάλλεται σέ φιλοσοφικό ἤ θεολογικό στοχασμό. 5. ΘΕΟΣ ΚΑΙ ΚΟΣΜΟΣ Ἡ σχέση Κοσμολογίας καί Θεολογίας φωτίζεται καί κατανοεῖται καλύτερα ἄν προηγουμένως καταλάβουμε τήν σχέση Θεοῦ καί Κόσμου, δηλ. Δημιουργοῦ καί δημιουργημάτων. Καί πρῶτα‐πρῶτα, ἄς ἰδοῦμε πῶς περιγράφει τήν Δημιουργία ἡ Ἁγία Γραφή καί πῶς τήν κατανοεῖ ἡ Ἐκκλησία. 5.1 Ἐν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ Θεός τόν οὐρανόν καί τήν γῆν 13 Μέ τά λόγια αὐτά ἀρχίζει ἡ Γένεση τό πρῶτο βιβλίο τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. Ἡ ἐξήγησή τους εἶναι: Στήν ἀρχή ὁ Θεός δημιούργησε τόν οὐρανό καί τήν γῆ. Καί ἐπεξηγεῖ ὁ Μέγας Βασίλειος: «τό ἐν ἀρχῇ ἐποίησεν» σημαίνει τήν ἀρχή ὡς πρός τόν χρόνο» 14 . Καί προσθέτει: «Ἡ πορεία (τροχιά) τοῦ χρόνου ὑπῆρξε σύμφυτη, δηλ. ταυτόχρονη, μέ τόν κόσμο καί τά ἐντός τοῦ κόσμου ζῶα καί φυτά» 15 ! Συνεπῶς, ὁ χρόνος ἄρχισε νά ὑπάρχει ταυτόχρονα μέ τόν Κόσμο (δηλ. τόν χῶρο!), Ἐφ᾿ ὅσον ἔχουμε «ποίημα», δηλαδή δημιουργία. «Ὁ χρόνος μετρᾶται ἀπό τήν δημιουργία τοῦ οὐρανοῦ καί τῆς γῆς» 16 . Κάποτε, λοιπόν, δέν ὑπῆρχε οὔτε χῶρος (=κόσμος) οὔτε χρόνος. Ἐξαιρετικά διευκρινίζει τήν σχέση χώρου καί χρόνου ὁ ἅγιος Αὐγουστῖνος: ‐Μέ τήν κίνηση τῶν κτισμάτων ἄρχισε νά τρέχει ὁ χρόνος· ὥστε πρό τῆς κτίσεως μάταια θά ἀναζητηθῆ χρόνος σάν νά Γεν. 1,1. Βασιλείου Μεγάλου, Ὁμιλία Α΄ εἰς τήν Ἐξαήμερον, 5, P.G. 29, 13C. «Ἐν ἀρχῇ ἐποίησεν», τουτέστιν, ἐν ἀρχῇ ταύτῃ τῇ κατά χρόνον. 15 Βασιλείου Μεγάλου, ὅ.π., P. G. 29, 13B. «Συμφυής τῷ κόσμῳ, καί τοῦ ἐν αὐτῷ ζώοις τε καί φυτοῖς, ἡ τοῦ χρόνου διέξοδος ὑπέστη». 16 Μαξίμου Ὁμολογητοῦ, Σχόλια εἰς τό Περί Θείων Ὀνομάτων, Ε, 8, P.G. 336. 13 14 8 ἦταν δυνατόν νά βρεθῆ χρόνος πρό τοῦ χρόνου... Πάντως καί τά δύο (κτίση καί χρόνος) ἀρχή τους ἔχουν τόν Θεό 17 . ‐ Ἀναμφίβολα ὁ κόσμος δέν ἔγινε ἐν τῷ χρόνῳ, ἀλλά σύν τῷ χρόνῳ 18 . «Ξαφνικά, ἄρχισε ὁ χρόνος. Προβάλλει ἡ δημιουργία. Μεταβαίνει ʺἐκ τοῦ μή ὄντος εἰς τό εἶναιʺ. Ἀρχίζει νά ὑπάρχει. Κατά τήν ἔκφραση τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης ʺκαί ἡ ἴδια ἡ ὑπόσταση τῆς κτίσεως (=δημιουργίας) ἄρχισε ἀπό ἀλλοίωσηʺ 19 . Ἡ μετάβαση ἀπό τό ʺμή εἶναιʺ στό ʺεἶναιʺ εἶναι μία κίνηση, μία μεταβολή τοῦ ʺμή ὑπαρκτοῦʺ σέ ʺὑπαρκτόʺ, πού πραγματοποιεῖται κατά θέλημα Θεοῦ. Αὐτή ἡ μετάβαση ἀπό τό μηδέν (κενό) στήν ὕπαρξη εἶναι γιά τήν σκέψη μας ἀπρόσιτη» 20 . 5.2 ∆ιάκριση μεταξύ Θεοῦ καί Κόσμου «Ἡ ἀπόσταση μεταξύ Θεοῦ καί κτίσεως (=δημιουργίας) εἶναι ἄπειρη, διότι ἄπειρη εἶναι ἡ ἀπόσταση μεταξύ τῶν δύο οὐσιῶν (δηλ. τοῦ Θεοῦ καί τῶν δημιουργημάτων). Τά πάντα προῆλθαν ἀπό τόν Θεό. Ὅμως ἀπό αὐτόν κατά τήν ἔκφραση τοῦ Δαμασκηνοῦ ἀπέχουν «ὄχι τοπικά, ἀλλά κατά τήν φύση τους (=οὐσία τους) 21 . Ἡ ἀπόσταση αὐτή, ἐνῷ δέν αἴρεται (=καταργεῖται) ποτέ, καλύπτεται ἀπό τήν ἄμετρη ἀγάπη τοῦ Θεοῦ. Ὅπως λέγει ὁ ἅγιος Αὐγουστῖνος, «στήν κτίση δέν ὑπάρχει τίποτε ἄλλο, τό ὁποῖο θά μποροῦσε νά ἀποδοθεῖ στήν Ἁγία Τριάδα, παρά μόνον ὅτι τήν δημιούργησε ἡ Τριάς» 22 . «Γιά τόν Θεό εἶναι ἀδιάφορον ἄν ὑπάρχει κόσμος ἤ ὄχι. Καί σ᾿ αὐτό ἔγκειται ἡ ἀπεριόριστη μακαριότητα ἤ ʺαὐτάρκειαʺ τοῦ Θεοῦ. Ἡ ἀπουσία τοῦ κόσμου (=σύμπαντος) θά σήμαινε μία ἀφαίρεση τοῦ πεπερασμένου ἀπό τό ἄπειρο, ἡ ὁποία ἀσφαλῶς Αὐγουστίνου, de Genesi ad Lit. V, 5, P.L. 34, 325. Αὐγουστίνου, Confessiones (Ἐξομολογήσεις) XI, 13, P.L. 32, 815‐816. 19 Γρηγορίου Νύσσης, Λόγος κατηχητικός Μέγας 6, P.G. 45, 28 C. «Καί αὐτή τῆς κτίσεως ἡ ὑπόστασις ἀπό ἀλλοιώσεως ἤρξατο». 20 π. Φλωρόφσκυ, Γεωργίου, Ἡ Κτίσις καί τό Κτιστόν, στό βιβλίο «Ἀνατομία Προβλημάτων Πίστεως», ἔκδ. Β΄, Ἱ. Μ. Νικοπόλεως, Πρέβεζα, 2006, σελ. 8. 21 Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, Ἔκδοσις Ἀκριβής τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως Α, 13, P.G. 94, 583. «Οὐ τόπῳ ἀλλά φύσει». 22 π. Φλωρόφσκυ, Γεωργίου, ὅ.π. σελ. 12. 17 18 9 περνάει ἀπαρατήρητη. Καί ἀντιθέτως. Ἡ δημιουργία τοῦ κόσμου θά ἦταν ἡ προσθήκη τοῦ πεπερασμένου στό ἄπειρο, πρᾶγμα πού ὁμοίως δέν ἐπιφέρει καμμία αὔξηση. Εἶναι ἄστοχο νά ἐκλαμβάνουμε τήν δύναμη τοῦ Θεοῦ καί τήν ἐλευθερία τοῦ Θεοῦ περιοριζομένη ὡς μόνο στό ὅτι δύναται νά δημιουργήσει τήν κτίση, ἀλλά ὄχι καί ὡς μία ἀπεριόριστη δύναμη καί ἐξουσία νά μή δημιουργεῖ τίποτε» 23 . Γιατί, ὅμως, δημιουργεῖ ὁ Θεός; «Ὁ Θεός δημιουργεῖ λόγῳ τοῦ ἀπείρου πλούτου τῆς ἀγαθότητάς Του καί τῶν οἰκτιρμῶν Του. Καί στό γεγονός αὐτό εὑρίσκει τήν πλήρη ἔκφρασή της ἡ ἀπόλυτη ἐλευθερία τῆς θελήσεώς του» 24 . Αὐτό ἀκριβῶς τονίζουμε σέ κάθε Θεία Λειτουργία, λέγοντας: ‐Ἐσένα εὐχαριστοῦμε, ἀόρατε Βασιλεῦ Κύριε, Ἐσένα πού μέ τήν ἀμέτρητή σου δύναμη δημιούργησες τό Σύμπαν (=τά πάντα) καί μέ τό πλῆθος τῆς ἀγάπης σου παρήγαγες (=ἔφερες) τά πάντα ἀπό τήν ἀνυπαρξία στήν ὕπαρξη 25 . Συνεπῶς, εἶναι ἄστοχο τό ἐρώτημα τοῦ Χώκινγκ (καί πολλῶν ἄλλων, βεβαίως!) πού παραθέτει στήν τελευταία σελίδα τοῦ βιβλίου του «Τό Χρονικό τοῦ Χρόνου»: Ἄν χρειάζεται Δημιουργός γιά τό Σύμπαν, «ποιός δημιούργησε τόν Δημιουργό;» 26 (!) Καί τοῦτο, γιατί ἡ φύση τους (Θεοῦ καί κόσμου), ὅπως ἤδη εἴδαμε, εἶναι ἀπολύτως διαφορετική. Τελικά, ἐμεῖς, τά λογικά ὄντα, τί καταλαβαίνουμε ἀπό τόν Θεό; Ἀπαντᾶ ὁ Μέγας Βασίλειος: «Ἐμεῖς, ἀπό μέν τίς ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ λέμε ὅτι Τόν γνωρίζουμε, δέν ὑποσχόμεθα ὅμως ὅτι προσεγγίζομε τήν οὐσία π. Φλωρόφσκυ, Γεωργίου, ὅ.π. σελ. 25. ὅ. π. σελ. 25. 25 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Θεία Λειτουργία, Εὐχή μετά τό "Πάτερ ἡμῶν". «Εὐχαριστοῦμεν σοι, Βασιλεῦ ἀόρατε, ὁ τῇ ἀμετρήτῳ σου δυνάμει τά πάντα δημιουργήσας καί τῷ πλήθει τοῦ ἐλέους σου ἐξ οὐκ ὄντων εἰς τό εἶναι τά πάντα παραγαγών». 26 Χώκινγκ Στῆβεν, ὅ. π. σελ. 255. 23 24 10 Του. Διότι οἱ μέν ἐνέργειες Του καταβαίνουν πρός ἐμᾶς, ἡ δέ οὐσία Του (=φύση Του) μένει ἀπρόσιτη» 27 . Οἱ ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ μᾶς ἀποκαλύπτονται στά ἔργα Του, τά δημιουργήματά Του. Γι᾿ αὐτό καί τονίζει ὁ ἀπόστολος Παῦλος: ‐Τά ἀόρατα τοῦ Θεοῦ, δηλ. ἡ αἰώνια δύναμη Του καί ἡ θεϊκή του ἰδιότητα, μποροῦν νά γίνουν ὁρατά μέ τόν νοῦ, μέσα στήν Δημιουργία, ἀπό τότε πού ἔγινε ὁ κόσμος 28 . 7. ΤΟ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΘΕΟΥ Ἡ Γένεση τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ἀρχίζει μέ τά λόγια «ἐν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ Θεός τόν οὐρανόν καί τήν γῆν», καί τό κατά Ἰωάννην Εὐαγγέλιο στήν Καινή διαθήκη ἀρχίζει μέ τά λόγια: ‐Ἐν ἀρχῇ ἧν ὁ Λόγος 29 . Πού σημαίνουν: «Στήν ἀρχή τῆς δημιουργίας, ὁ Λόγος ὑπῆρχε». Ἐφ᾿ ὅσον, λοιπόν ὁ Λόγος ὑπῆρχε ὅταν ἔγινε ἡ ἀρχή τῆς δημιουργίας (ἄρα καί ἀρχή τοῦ χρόνου), τό «ὑπῆρχε» δηλώνει τό «πάντοτε εἶναι» καί τό «ἀπείρως εἶναι», συμπεραίνει ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος 30 . Καί συνεχίζει ὁ Εὐαγγελιστής Ἰωάννης: ‐ Ὁ Λόγος ἦταν (καί τότε) κοντά στόν Θεό. Γιατί ὁ Λόγος ἦταν (καί τότε) Θεός. Αὐτός καί τότε πού ἔγινε ἡ ἀρχή τῆς δημιουργίας, ἦταν κοντά στό Θεό. Ὅλα δημιουργήθηκαν μέ τήν δική Του ἐνέργεια· καί χωρίς δική του ἐνέργεια δέν ἔγινε τίποτε ἀπό ὅλα, ὅσα δημιούργησε ὁ Θεός. Καί λίγο παρακάτω: Ναί, ὁ Λόγος ἔγινε σάρκα! Ναί, ἔκαμε μιά σάρκα ἀνθρώπινη, σκηνή Του! Καί ἔτσι ἐμεῖς (χάρις στήν ὁρατή σέ μᾶς Βασιλείου Μεγάλου, Ἐπιστολή 234,1, P.G. 32, 869 AB. «ἡμεῖς ἐκ μέν τῶν ἐνεργειῶν γνωρίζειν λέγομεν τόν Θεόν, τῇ οὐσίᾳ Αὐτοῦ προσεγγίζειν οὐκ ὑπισχνούμεθα· αἱ μέν γάρ ἐνέργειαι Αὐτοῦ πρός ἡμᾶς καταβαίνουσιν, ἡ δέ οὐσία Αὐτοῦ μένει ἀπρόσιτος». 28 Ρωμ. 1,20. «Τά γάρ ἀόρατα αὐτοῦ ἀπό κτίσεως κόσμου τοῖς ποιήμασι νοούμενα καθορᾶται, ἥ τε ἀΐδιος αὐτοῦ δύναμις καί θεότης». 29 Ἰωάν. 1,1. 30 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς τό κατά Ἰωάννην Εὐαγγέλιον Ὁμιλία Β, δ, P.G. 59, 34. «τό ἐν ἀρχῇ ἧν, τοῦ ἀεί εἶναι δηλωτικόν, καί ἀπείρως εἶναι». 27 11 σάρκα Του) εἴδαμε τήν Δόξα Του, πού εἶναι ἡ δόξα πού δίνει ὁ Πατέρας στόν Μονογενῆ Του 31 . Εἶναι φανερό πώς ὁ Λόγος εἶναι ὁ Ἰησοῦς Χριστός ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ. Συνεπῶς, τό μέγιστο ἔργο τοῦ Θεοῦ δέν εἶναι ἡ Δημιουργία ἀλλά τό ὅτι ὁ Λόγος ἔγινε σάρκα, δηλ. ἄνθρωπος. Καί λοιπόν, τί ἔγινε μ᾿ αὐτό τό γεγονός; «Ὁ Λόγος, σέ ὅσους (ἀνθρώπους) τόν ἐδέχθηκαν, ἔδωσε τήν δυνατότητα νά γίνουν τέκνα Θεοῦ! Καί αὐτοί ἦσαν, ἐκεῖνοι πού πίστευσαν στό ὄνομά Του!» 32 . Αὐτή ἡ σχέση τοῦ Θεοῦ μέ τά δημιουργήματά του καί εἰδικότερα μέ τόν ἄνθρωπο ἀποτυπώθηκε στούς ὕμνους τῆς Ἐκκλησίας, δηλ. στίς προσευχές τῆς κοινῆς λατρείας. Καί νά, δύο παραδείγματα ἀπό τό πλῆθος τῶν ὕμνων: • Παντοκράτορ Ὕψιστε (Πατέρα), Σύ πού παρήγαγες τά πάντα ἐκ μή ὄντων, κτιζόμενα (δηλ. δημιουργούμενα) μέ τόν Λόγο καί τελειοποιούμενα μέ τό Ἅγιο Πνεῦμα, στερέωσέ με στήν ἀγάπη σου 33 . • Σύ Χριστέ, πού στερέωσες τήν γῆ στό κενό μέ τό πρόσταγμά Σου, καί τήν κατέστησες μετέωρη ὄντας κατάφορτη, στερέωσε τήν Ἐκκλησία Σου ἐπάνω στήν ἀσάλευτη πέτρα τῶν ἐντολῶν Σου, μόνε ἀγαθέ καί φιλάνθρωπε 34 . Οἱ Χριστιανοί, λοιπόν, προσεύχονται καί θεολογοῦν, παίρνοντας ἀφορμές καί παραδείγματα καί ἀπό τήν κοσμολογία! Ἰωάν. 1, 1‐3, καί 1, 14. «Ἐν ἀρχῇ ἧν ὁ Λόγος, καί ὀ Λόγος ἧν πρός τόν Θεόν, καί Θεός ἧν ὁ Λόγος. Οὗτος ἧν ἐν ἀρχῇ πρός τόν Θεόν. Πάντα δι᾿ αὐτοῦ ἐγένετο, καί χωρίς αὐτοῦ ἐγένετο οὐδέ ἕν ὅ γέγονεν». 32 Ἰωάν. 1, 12. 33 Παρακλητική, Κυριακή πρωΐ, ἦχ. γ΄, Κανών Ἀναστάσιμος, εἰρμός γ΄ ὠδῆς. «Ὁ ἐκ μή ὄντων τά πάντα παραγαγών, τῷ Λόγῳ κτιζόμενα, τελειούμενα Πνεύματι, Παντοκράτορ Ὕψιστε, ἐν τῇ ἀγάπῃ τῇ σῇ στερέωσόν με». 34 Παρακλητική, Κυριακή πρωΐ, ἦχ. πλ. α΄, Κανών Ἀναστάσιμος, εἰρμός γ΄ ὠδῆς. «Ὁ πήξας ἐπ᾿ οὐδενός τήν γῆν τῇ προστάξει σου, καί μετεωρίσας ἀσχέτως βρίθουσαν, ἐπί τήν ἀσάλευτον, Χριστέ πέτραν τῶν ἐντολῶν σου, τήν Ἐκκλησίαν σου στερέωσον, μόνε Ἀγαθέ καί φιλάνθρωπε». 31 12 8. Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΣΤΟ ΣΥΜΠΑΝ Τελικά, σάν συμπέρασμα ἀπό ὅλα τά παραπάνω, μποροῦμε νά ἐρωτήσουμε: • Ποιός εἶναι ὁ ἀληθινός ἐπιστήμονας, κοσμολόγος ἤ ὁποιοσδήποτε ἄλλος; Ἀπαντᾶ ὁ νομπελίστας βιοχημικός Ἀαρών Τσιχανόβερ (Νόμπελ Χημείας 2004): ‐Ἄν μέ ρωτήσετε τί εἶμαι καί σᾶς πῶ «ἐπιστήμονας», καί μετά μοῦ ζητήσετε νά σᾶς ἐξηγήσω τί ἐννοῶ, θά σᾶς πῶ ὅτι εἶμαι ἕνας θεατής. Δέν κάνω κάτι. Ἀκολουθῶ ἁπλά τόν Θεό, τά βήματα τοῦ Θεοῦ. Αὐτός εἶναι πού κάνει τά πάντα. Ὅλες οἱ ἀνακαλύψεις εἶναι δικές του. Ἐγώ δέν ἀνακάλυψα τίποτε. Ἐκεῖνος μέ ὁδηγεῖ στό νά κάνω ἐπιστημονικές ἀνακαλύψεις. Ἐγώ εἶμαι ἕνα εἶδος ἐρευνητή· ἕνας ἄνθρωπος πού ἀποκαλύπτει πράγματα. Ἡ δουλειά μου εἶναι νά ἀποκαλύπτω τά μυστικα τῆς φύσης. Καί ὅταν ἀποκαλύπτεις τά μυστικά τῆς φύσης, γίνεσαι πολύ ταπεινός. Γιατί ἡ πολυπλοκότητα τῆς δημιουργίας εἶναι τόσο μεγάλη, πού ὁ ἄνθρωπος ἀναγκάζεται νά τοποθετήσει τόν ἑαυτό του στίς σωστές διαστάσεις· καί τότε δέν θέλει οὔτε ἐξουσία, οὔτε τίποτε 35 . • Καί ποιός εἶναι ὁ ἀληθινός θεολόγος; Ἀπαντᾶ ὁ ὅσιος Νεῖλος ὁ ἀσκητής: ‐Ἐάν εἶσαι θεολόγος, θά προσευχηθῆς ἀληθινά. Καί ἄν ἀληθινά προσεύχεσαι, εἶσαι θεολόγος 36 . Συνεπῶς, χωρίς νά εἴμαστε κοσμολόγοι, μποροῦμε ὅλοι νά ξεκινήσουμε μέ τήν προσευχή, γιά νά ἀρχίσουμε νά γνωρίζουμε τόν μόνο ἀληθινό Θεό, τόν Πατέρα, τόν Υἱό καί τό Ἅγιο Πνεῦμα, τήν Ἁγία Τριάδα, πού δημιούργησε τό Σύμπαν. Συνέντευξη στήν ἐφημ. ΒΗΜΑ (BHMAGAZINO, σ. 56), 18‐11‐2005. Νείλου ἀσκητοῦ, Λόγος Περί Προσευχῆς, ξα΄, Φιλοκαλία, τ. Α΄, σ. 182 ἔκδ. ΑΣΤΕΡΟΣ, Ἀθήνα, 1982. «Εἰ θεολόγος εἶ προσεύξῃ ἀληθῶς. Καί εἰ ἀληθῶς προσεύχῃ θεολόγος εἶ». 35 36
© Copyright 2024 Paperzz
