Ανάπτυξη εθνικής στρατηγικής για την
προσαρμογή στις αρνητικές επιπτώσεις
της κλιματικής αλλαγής στην Κύπρο
CYPADAPT
LIFE10 ENV/CY/000723
Εθνικό Σχέδιο Προσαρμογής της Κύπρου
στην Kλιματική Aλλαγή
Παραδοτέο 5.1
Λευκωσία, 2014
Ευχαριστίες
Η παρούσα έρευνα έχει συγχρηματοδοτηθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση (LIFE+) και από
εθνικούς πόρους και αποτελεί Παραδοτέο της Δράσης 5 του προγράμματος CYPADAPT
(LIFE10ENV/CY/000723) με ονομασία «Ανάπτυξη μιας Εθνικής Στρατηγικής για την
Προσαρμογή στις Αρνητικές Eπιπτώσεις της Κλιματικής αλλαγής στην Κύπρο».
Εκ μέρους της ομάδα μελέτης του CYPADAPT ευχαριστούμε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το
Πρόγραμμα LIFE+ (European financial instrument for the Environment) για την οικονομική
υποστήριξη.
Ιδιαίτερα θερμές ευχαριστίες σε όλους τους συνεργάτες του Προγράμματος CYPADAPT για
την πολύτιμη συμβολή τους στην ολοκλήρωση της Στρατηγικής για την Προσαρμογή. Η
συνεισφορά τους στη Συντονιστική Επιτροπή για την Προσαρμογή και τις Θεματικές Ομάδες
της, σε εθελοντική βάση, είναι ανεκτίμητη.
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Περιεχόμενα
1.
EΙΣΑΓΩΓΗ .................................................................................................................. 1-1
1.1. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ............................................................................................................. 1-2
1.1.1.
Αξιολόγηση ευπάθειας στην κλιματική αλλαγή.................................................... 1-3
1.1.2.
Αξιολόγηση μέτρων προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή ................................... 1-4
1.2. ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ................................. 1-7
2.
1.2.1.
Ανάπτυξη του Σχεδίου Προσαρμογής…………………….….………………………..……………1-7
1.2.2
Παρακολούθηση και Αξιολόγηση του Σχεδίου Προσαρμογής…………………….………….1-8
ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ................................................................................................. 2-1
2.1. ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΣΕ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ................................................................ 2-1
2.1.1.
Αύξηση θερμοκρασίας – Αλλαγές στη βροχόπτωση............................................. 2-1
2.1.2.
Λιώσιμο πάγου – χιονιού ................................................................................. 2-3
2.1.3.
Αύξηση της στάθμης της θάλασσας .................................................................. 2-3
2.2. ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ .................................................................................. 2-5
2.2.1.
Αλλαγές στη θερμοκρασία ............................................................................... 2-5
2.2.2.
Αλλαγές στη βροχόπτωση ............................................................................... 2-9
2.2.3.
Μελλοντικές προβλέψεις.................................................................................. 2-9
2.3. ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ................................................................................................... 2-18
3.
ΕΥΠΑΘΕΙΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ................................................ 3-1
3.1. ΥΔΑΤΙΝΟΙ ΠΟΡΟΙ.......................................................................................................... 3-1
3.1.1.
Υφιστάμενη κατάσταση ................................................................................... 3-1
3.1.2.
Αξιολόγηση ευπάθειας..................................................................................... 3-3
3.1.3.
Βιβλιογραφία ............................................................................................... 3-20
3.2. ΕΔΑΦΗ ...................................................................................................................... 3-23
3.2.1.
Υφιστάμενη κατάσταση ................................................................................. 3-24
3.2.2.
Αξιολόγηση ευπάθειας................................................................................... 3-24
3.2.3.
Βιβλιογραφία ............................................................................................... 3-35
3.3. ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΖΩΝΕΣ...................................................................................................... 3-36
3.3.1.
Υφιστάμενη κατάσταση ................................................................................. 3-36
3.3.2.
Αξιολόγηση ευπάθειας................................................................................... 3-37
3.3.3.
Βιβλιογραφία ............................................................................................... 3-44
3.4. ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ....................................................................................................... 3-46
3.4.1.
i
Υφιστάμενη κατάσταση ................................................................................. 3-46
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
3.4.2.
Αξιολόγηση ευπάθειας................................................................................... 3-47
3.4.3.
Βιβλιογραφία ............................................................................................... 3-59
3.5. ΓΕΩΡΓΙΑ..................................................................................................................... 3-61
3.5.1.
Υφιστάμενη κατάσταση ................................................................................. 3-61
3.5.2.
Αξιολόγηση ευπάθειας................................................................................... 3-62
3.5.3.
Βιβλιογραφία ............................................................................................... 3-72
3.6. ΔΑΣΗ ......................................................................................................................... 3-74
3.6.1.
Υφιστάμενη κατάσταση ................................................................................. 3-74
3.6.2.
Αξιολόγηση ευπάθειας................................................................................... 3-75
3.6.3.
Βιβλιογραφία ............................................................................................... 3-83
3.7. ΑΛΙΕΙΑ & ΥΔΑΤΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ .................................................................................... 3-84
3.7.1.
Υφιστάμενη κατάσταση ................................................................................. 3-84
3.7.2.
Αξιολόγηση ευπάθειας................................................................................... 3-85
3.7.3.
Βιβλιογραφία ............................................................................................... 3-93
3.8. ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ.......................................................................................................... 3-94
3.8.1.
Υφιστάμενη κατάσταση ................................................................................. 3-94
3.8.2.
Αξιολόγηση ευπάθειας................................................................................... 3-95
3.8.3.
Βιβλιογραφία ............................................................................................. 3-117
3.9. ΕΝΕΡΓΕΙΑ................................................................................................................. 3-121
3.9.1.
Υφιστάμενη κατάσταση ............................................................................... 3-121
3.9.2.
Αξιολόγηση ευπάθειας................................................................................. 3-123
3.9.3.
Βιβλιογραφία ............................................................................................. 3-130
3.10. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ............................................................................................................. 3-131
3.10.1.
Υφιστάμενη κατάσταση ............................................................................... 3-131
3.10.2.
Αξιολόγηση ευπάθειας................................................................................. 3-132
3.10.3.
Βιβλιογραφία ............................................................................................. 3-142
3.11. ΥΠΟΔΟΜΕΣ .............................................................................................................. 3-143
4.
3.11.1.
Υφιστάμενη κατάσταση ............................................................................... 3-143
3.11.2.
Αξιολόγηση ευπάθειας................................................................................. 3-145
3.11.3.
Βιβλιογραφία ............................................................................................. 3-153
ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ........................ 4-154
4.1. ΥΔΑΤΙΝΟΙ ΠΟΡΟΙ...................................................................................................... 4-154
4.2. ΕΔΑΦΗ .................................................................................................................... 4-165
4.3. ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΖΩΝΕΣ.................................................................................................... 4-171
4.4. ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ..................................................................................................... 4-176
4.5. ΓΕΩΡΓΙΑ................................................................................................................... 4-187
ii
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
4.6. ΔΑΣΗ ....................................................................................................................... 4-194
4.7. ΑΛΙΕΙΑ & ΥΔΑΤΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ .................................................................................. 4-199
4.8. ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ........................................................................................................ 4-201
4.9. ΕΝΕΡΓΕΙΑ................................................................................................................. 4-207
4.10. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ............................................................................................................. 4-211
4.11. ΥΠΟΔΟΜΕΣ .............................................................................................................. 4-215
5.
iii
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ...................................................................................................... 5-219
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
1. EΙΣΑΓΩΓΗ
Η κλιματική αλλαγή είναι πλέον αδιαμφισβήτητη, όπως επίσης είναι και το γεγονός ότι αυτή, με
βεβαιότητα τουλάχιστον 95%, οφείλεται στις ανθρωπογενείς εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα,
κυρίως δε σε αυτές που σχετίζονται με την καύση ορυκτών καυσίμων (IPCC, 2007; IPCC, 2013).
Η θερμοκρασία της ατμόσφαιρας και των ωκεανών αυξάνεται, η κατανομή των βροχοπτώσεων
αλλάζει, το χιόνι και οι παγετώνες μειώνονται, η στάθμη της θάλασσας ανεβαίνει και τα ακραία
καιρικά φαινόμενα, όπως οι πλημμύρες και οι ξηρασίες αυξάνονται σε ένταση και συχνότητα.
Ανεξάρτητα από τα σενάρια της κλιματικής αλλαγής για το μέλλον και των προσπαθειών για μείωση
των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, πιστεύεται ότι το κλίμα θα συνεχίσει να αλλάζει τις
επόμενες δεκαετίες, επηρεάζοντας με πολλούς τρόπους την οικονομία, την κοινωνία και το φυσικό
περιβάλλον.
Οι κλιματικές μεταβολές στην Κύπρο όπως καταγράφηκαν τις τελευταίες δεκαετίες, εστιάζονται
στην αύξηση της μέσης ετήσιας θερμοκρασίας και στη μείωση της μέσης ετήσιας βροχόπτωσης. Οι
τάσεις αυτές, σε συνδυασμό με τα ακραία καιρικά φαινόμενα, θα συνεχίσουν να παρατηρούνται
σύμφωνα με τις προβλέψεις για το κλίμα, προκαλώντας αλυσιδωτές αρνητικές συνέπειες.
Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, που ήδη διαφαίνονται σε ολόκληρο τον πλανήτη, ποικίλλουν
από περιοχή σε περιοχή ανάλογα με τις κλιματικές, γεωγραφικές, κοινωνικές και οικονομικές
συνθήκες. Ιδιαίτερα σοβαρές αναμένονται να είναι οι επιπτώσεις αυτές για την Κύπρο και τον
υπόλοιπο νησιώτικο χώρο στην ευαίσθητη λεκάνη της Μεσογείου.
Η παγκόσμια κοινότητα αλλά και η Ευρώπη με σειρά αποφάσεων και νομοθεσίες, υιοθετούν
πολιτικές και δράσεις που βασίζονται σε δύο άξονες. Ο ένας άξονας περιλαμβάνει τις δράσεις για τη
μείωση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου, των ρύπων που ευθύνονται για τη μεταβολή
του κλίματος, και τη συγκράτηση της αύξησης της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη κάτω από 2 0
Κελσίου, μέχρι το 2020. Ο δεύτερος άξονας, περιλαμβάνει τις δράσεις προσαρμογής για την
αποτελεσματική αντιμετώπιση των αναπόφευκτων επιπτώσεων από αυτήν την κλιματική αλλαγή,
με επίκεντρο την ανάπτυξη και εφαρμογή εθνικών στρατηγικών προσαρμογής.
Λαμβάνοντας υπόψη τις τρέχουσες και τις αναμενόμενες μεταβολές του κλίματος και των
επιπτώσεων τους στην Κύπρο, το Τμήμα Περιβάλλοντος του Υπουργείου Γεωργίας, Φυσικών Πόρων
και Περιβάλλοντος, ανέλαβε τον συντονισμό των προσπαθειών, για την ανάπτυξη της Εθνικής
Στρατηγικής για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή, στο πλαίσιο του συγχρηματοδοτούμενου
ευρωπαϊκού προγράμματος Life+ CYPADAPT.
Η εν λόγω Στρατηγική για την Προσαρμογή στοχεύει στην ενίσχυση της ικανότητας προσαρμογής
της Κύπρου στις παρατηρημένες και προβλεπόμενες μεταβολές του κλίματος. Μέσα από την
ολοκληρωμένη προσέγγιση, αποσκοπεί στην αποτελεσματική πρόληψη και αντιμετώπιση των
αρνητικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, με τον πιο οικονομικά αποδοτικό τρόπο και με την
καλύτερη αξιοποίηση προκλήσεων και ευκαιριών, που μπορεί να προκύψουν.
Η επιτυχία και η βιωσιμότητα της Στρατηγικής για την Προσαρμογή, πέρα από τη θεσμοθέτηση της,
προϋποθέτει τη συνεργασία όλων, πολιτείας και πολιτών, για την έγκαιρη και συντονισμένη
1-1
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
υλοποίηση εκείνων των κατάλληλων μέτρων και δράσεων, που να μας θωρακίζουν αποτελεσματικά
από τις εκάστοτε ανεπιθύμητες συνέπειες της αλλαγής του κλίματος.
1.1.
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ
Η διεξοδική μελέτη των επιπτώσεων, της ευπάθειας και της ικανότητας προσαρμογής της Κύπρου
στην κλιματική αλλαγή, που παρουσιάζεται στις εκθέσεις/παραδοτέα του προγράμματος και
συνοψίζεται στο παρόν Σχέδιο Προσαρμογής, περιλαμβάνει τους βασικούς τομείς πολιτικής στην
Κύπρο, που επηρεάζονται ή αναμένεται να επηρεαστούν από την κλιματική αλλαγή.
Οι τομείς αυτοί είναι: Υδάτινοι Πόροι, Εδάφη, Παράκτιες Ζώνες (ως προς το χερσαίο τους κομμάτι),
Βιοποικιλότητα, Γεωργία, Δάση, Αλιεία & Υδατοκαλλιέργειες, Δημόσια Υγεία, Ενέργεια, Τουρισμός,
Υποδομές.
Η κατηγοριοποίηση βασίζεται στη Λευκή Βίβλο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με τίτλο «Προσαρμογή
στην αλλαγή του κλίματος: Προς ένα ευρωπαϊκό πλαίσιο δράσης» (ΕΚ, 2009), ενώ σημειώνεται ότι
ορισμένες πτυχές ενός τομέα καλύπτονται και από άλλους, από διαφορετική όμως σκοπιά.
Συγκεκριμένα, για τον τομέα της Βιοποικιλότητας, ο οποίος αποτελεί έναν ευρύτερο τομέα, κάποιες
πτυχές του καλύπτονται ειδικότερα στους τομείς των Υδάτινων Πόρων, της Γεωργίας, των Δασών,
της Αλιείας και των Παράκτιων Ζωνών. Για τον ίδιο λόγο, κάποιες πτυχές του τομέα των Παράκτιων
Ζωνών καλύπτονται ειδικότερα στους τομείς των Υποδομών, της Βιοποικιλότητας, του Τουρισμού
και της Αλιείας.
1-2
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Το Σχέδιο Προσαρμογής που περιγράφεται πιο κάτω, αποκρυσταλλώνει τη σφαιρική εικόνα της
προσαρμογής, διασφαλίζοντας τη συνοχή μεταξύ των διαφόρων τομέων της οικονομίας και όλων
των επιπέδων διακυβέρνησης του τόπου μας.
1.1.1.
Αξιολόγηση ευπάθειας στην κλιματική αλλαγή
Για την αξιολόγηση των επιπτώσεων, της προσαρμοστικής ικανότητας καθώς και της συνολικής
ευπάθειας των διαφόρων τομέων της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή, χρησιμοποιήθηκε πλήθος
ποσοτικών και ποιοτικών δεικτών, με βάση τα διαθέσιμα σχετικά στοιχεία. Επίσης,
χρησιμοποιήθηκαν περιοχικά κλιματικά μοντέλα, για τον υπολογισμό ειδικών δεικτών οι οποίοι
συνδέονται με κλιματικές παραμέτρους (π.χ. Fire Weather Index, Heating and Cooling Degree Days,
Tourism Climate Index, Human Comfort Index, κ.α.), καθώς και για τον υπολογισμό του βαθμού
συσχέτισης συγκεκριμένων επιπτώσεων (π.χ. αύξηση ζήτησης ενέργειας και νερού) με τις κλιματικές
αλλαγές.
Η επίπτωση της κλιματικής αλλαγής σε ένα σύστημα μπορεί να περιγραφεί από την ευαισθησία και
την έκθεση του συστήματος στην κλιματική αλλαγή. Η ευαισθησία ορίζεται από το βαθμό στον
οποίο ένα σύστημα επηρεάζεται από κλιματικά ερεθίσματα (π.χ. η παραγωγή υδροηλεκτρικής
ενέργειας εξαρτάται άμεσα από τη βροχόπτωση) και την επιβάρυνση που υφίσταται από άλλους
παράγοντες. Η έκθεση ορίζεται από το βαθμό στον οποίο ένα σύστημα εκτίθεται ή αναμένεται να
εκτεθεί στην κλιματική αλλαγή (π.χ. ποσοστό μείωσης της βροχόπτωσης), καθώς και από το βαθμό
παρουσίας του συστήματος στην υπό μελέτη περιοχή (π.χ. αριθμός υδροηλεκτρικών μονάδων).
Όταν τουλάχιστον ένας από τους δύο όρους (ευαισθησία, έκθεση) ισούται με το μηδέν, τότε δεν
υφίσταται επίπτωση και κατ’ επέκταση ευπάθεια του συστήματος στην κλιματική αλλαγή. Για
παράδειγμα, η παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας στην Κύπρο, δεν θα επηρεαστεί καθόλου από
την κλιματική αλλαγή, καθώς ενώ παρουσιάζει πολύ υψηλή ευαισθησία σε αυτήν, ο βαθμός
έκθεσής της είναι μηδέν, αφού δεν υπάρχουν υδροηλεκτρικά εργοστάσια στην Κύπρο.
Η ικανότητα προσαρμογής ορίζεται από την ικανότητα ενός συστήματος να προσαρμοστεί σε νέες
κλιματικές συνθήκες, από την ανθεκτικότητα που παρουσιάζει σε αυτές (αυτόνομη προσαρμογή),
και από την αποτελεσματικότητα των μέτρων που υλοποιούνται σε εθνικό, τοπικό και ατομικό
επίπεδο για την προστασία του συστήματος από την κλιματική αλλαγή.
Η ευπάθεια ορίζεται ως ο βαθμός στον οποίο ένα σύστημα είναι ευάλωτο, ή αδυνατεί να
αντιμετωπίσει τις δυσμενείς επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Όσο μεγαλύτερη είναι η επίπτωση
τόσο μεγαλύτερη είναι η ευπάθεια του συστήματος στην κλιματική αλλαγή, ενώ όσο μεγαλύτερη
είναι η ικανότητα προσαρμογής τόσο μικρότερη είναι η ευπάθεια.
Η σχέση μεταξύ αυτών των όρων εκφράζεται με την ακόλουθη εξίσωση (ΕΕΑ, 2009), η οποία και
χρησιμοποιήθηκε για την αξιολόγηση των ευπαθειών των διαφορετικών συστημάτων στην Κύπρο
στην κλιματική αλλαγή:
Ευπάθεια = Επίπτωση — Ικανότητα προσαρμογής
όπου Επίπτωση = Ευαισθησία x Έκθεση
1-3
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Για την αξιολόγηση της ευπάθειας των διαφόρων τομέων της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή, και
ειδικότερα, για την ιεράρχηση των επιμέρους επιπτώσεων και της προσαρμοστικής ικανότητας -σε
μια προσπάθεια για την ποιοτική ποσοτικοποίηση- έγινε χρήση της πιο κάτω ποιοτικής 7-βάθμιας
κλίμακας:
0 > Χαμηλή ≥ 1
1 > Χαμηλή έως Μέτρια ≥ 2
2 > Μέτρια ≥ 3
3 > Μέτρια έως Υψηλή ≥ 4
4 > Υψηλή ≥ 5
5 > Υψηλή έως Πολύ υψηλή ≥ 6
6 > Πολύ υψηλή ≥ 7
Στο σημείο αυτό τονίζεται ότι η πιο πάνω ιεράρχηση έγινε προκειμένου να τεθούν οι
προτεραιότητες, τόσο για επιλογή των κατάλληλων μέτρων και δράσεων προσαρμογής σε κάθε
τομέα, όσο και για την προώθηση σχετικής έρευνας, εκεί όπου διαπιστωθούν ελλείψεις και κενά
επιστημονικής γνώσης για την κλιματική αλλαγή, στην Κύπρο.
1.1.2.
Αξιολόγηση μέτρων προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή
Η ανάπτυξη μιας ορθής και κοινώς αποδεκτής Εθνικής Στρατηγικής για την προσαρμογή στην
κλιματική αλλαγή αποτελεί μια περίπλοκη διαδικασία, καθώς απαιτεί την ενσωμάτωση των
απόψεων ενός μεγάλου αριθμού αρμοδίων από διάφορους τομείς και ειδικών από διαφορετικά
επιστημονικά πεδία, ενώ παράλληλα προϋποθέτει την αξιολόγηση μέτρων προσαρμογής με βάση
πολλά και ενδεχομένως αντικρουόμενα κριτήρια.
Για την αντιμετώπιση της πρόκλησης αυτής, αναπτύχθηκε επίσης στα πλαίσια του προγράμματος
CYPADAPT, ένα σύστημα πολυκριτηριακής ανάλυσης (Multicriteria Analysis, MCA), το CYPADAPT
Tool.
Ειδικότερα, η μέθοδος της πολυκριτηριακής ανάλυσης, αποτελεί ένα υποστηρικτικό εργαλείο για τη
λήψη αποφάσεων το οποίο επιτρέπει:
Την αξιολόγηση των μέτρων προσαρμογής σε σχέση με διάφορα τεχνικά, περιβαλλοντικά,
οικονομικά και κοινωνικά κριτήρια
Τη συμμετοχή και διαβούλευση όλων των εμπλεκόμενων φορέων και ειδικών στη λήψη
αποφάσεων
Την απεικόνιση και κατανόηση των προτιμήσεων των εμπλεκόμενων φορέων
Το συμβιβασμό και τη συνένωση των διαφορετικών απόψεων και
Την ανάληψη αποφάσεων με συνέπεια και διαφάνεια.
1-4
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Η γενική μεθοδολογία που ακολουθείται κατά την εφαρμογή της πολυκριτηριακής ανάλυσης
περιλαμβάνει τα κάτωθι στάδια:
1.
Προσδιορισμός προβλήματος και συμμετεχόντων στη διαδικασία της απόφασης, καθώς και
του συντελεστή βαρύτητας κάθε συμμετέχοντα.
2.
Επιλογή και ταξινόμηση κριτηρίων.
3.
Προσδιορισμός βαρύτητας κριτηρίων.
4.
Προσδιορισμός πιθανών εναλλακτικών σεναρίων.
5.
Δημιουργία μήτρας αξιολόγησης όπου βαθμολογούνται οι εναλλακτικές λύσεις κατά
περίπτωση.
6.
Εφαρμογή πολυκριτηριακής ανάλυσης με βάση ένα συγκεκριμένο μαθηματικό μοντέλο
7.
Ταξινόμηση εξεταζόμενων σεναρίων σύμφωνα με την τελική τους βαθμολογία.
8.
Ανάλυση ευαισθησίας.
Το μαθηματικό μοντέλο που επιλέχθηκε για το εν λόγω εργαλείο είναι μία απλή μέθοδος διακριτής
ανάλυσης, και πιο συγκεκριμένα το μοντέλο του Σταθμισμένου Αθροίσματος (Weighted Sum
Model). Στο μοντέλο αυτό, η τελική βαθμολογία προκύπτει από τον παρακάτω τύπο:
όπου,
Ai είναι η τελική βαθμολογία κάθε εναλλακτικής λύσης
w είναι ο συντελεστής βαρύτητας για το κάθε κριτήριο
a είναι η βαθμολογία κάθε λύσης για ένα συγκεκριμένο κριτήριο
m είναι οι εναλλακτικές λύσεις
n είναι ο αριθμός των κριτηρίων
Το CYPADAPT Tool χρησιμοποιήθηκε για την επεξεργασία των αξιολογήσεων, που συγκεντρώθηκαν
μέσω ερωτηματολογίων από διαφορετικές ομάδες, για την πληθώρα των προτεινόμενων μέτρων/
δράσεων / πρακτικών προσαρμογής, τα οποία τέθηκαν προς αξιολόγηση με ποικιλία κριτηρίων.
Επίσης, παρέχει και τη δυνατότητα επιλογής σεναρίου από διάφορα εναλλακτικά σενάρια
προσαρμογής, ανάλογα με:
1-5

το ύψος της ευπάθειας του συστήματος στην κλιματική αλλαγή,

τη βαρύτητα που αποδίδεται στα κριτήρια αξιολόγησης καθώς και

τη βαρύτητα που αποδίδεται στις διαφορετικές ομάδες των αξιολογητών
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Για την ιεράρχηση των προτεινόμενων μέτρων προσαρμογής στην προκειμένη περίπτωση,
επιλέγηκε το Βιώσιμο Σενάριο Προσαρμογής, σύμφωνα με το οποίο έχει αποδοθεί ίση βαρύτητα
στα τεχνικά, περιβαλλοντικά και κοινωνικά κριτήρια. Επίσης, αποδόθηκε διαφορετική βαρύτητα στις
ομάδες των αξιολογητών (αρμόδια/ σχετικά κυβερνητικά τμήματα, αρχές ς τοπικής αυτοδιοίκησης,
πανεπιστήμια, ερευνητικά ιδρύματα, μη-κυβερνητικές οργανώσεις, σωματεία και ενώσεις πολιτών).
Τα μέτρα που προκρίθηκαν είναι αυτά που συγκέντρωσαν συνολική βαθμολογία >65/100 και τα
οποία αντιμετωπίζουν με επιτυχία τις επιπτώσεις στις οποίες προσβλέπουν.
Σημειώνεται ότι, στην παρούσα φάση και δεδομένης της έλλειψης επαρκών στοιχείων,
αποφασίστηκε και έχει δρομολογηθεί, η εκπόνηση ξεχωριστής μελέτης για την οικονομική
αξιολόγηση των προκρινόμενων μέτρων προσαρμογής.
1-6
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
1.2.
2014
ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ
ΑΛΛΑΓΗ
Οι μεταβαλλόμενες κλιματικές συνθήκες και οι ποικίλες, σοβαρές επιπτώσεις τους στην Κύπρο,
(όπως θα αναλυθούν στα επόμενα κεφάλαια), είναι πλέον μέρος της καθημερινότητας μας και η
ανάγκη δράσης για την αντιμετώπιση τους, γίνεται ακόμα πιο επιτακτική.
Για το λόγο αυτό, ετοιμάστηκε η Στρατηγική για την Προσαρμογή της Κύπρου στην Κλιματική
Αλλαγή, ώστε ανάμεσα σε άλλα να επιλεγούν τα πλέον κατάλληλα μέτρα που να ανταποκρίνονται
στις ιδιαίτερες συνθήκες και την χρηματοοικονομική δυνατότητα της Κύπρου.
1.2.1
Ανάπτυξη του Σχεδίου Προσαρμογής
Το Σχέδιο Προσαρμογής, που αποτελεί μέρος της Στρατηγικής, είναι το πλαίσιο δράσης για την
κατάλληλη προετοιμασία και αποτελεσματική θωράκιση της Κύπρου από τις εκάστοτε μεταβολές
του κλίματος και των αρνητικών συνεπειών τους.
Το εν λόγω Σχέδιο Προσαρμογής, περιλαμβάνει πάνω από 250 μέτρα, δράσεις, πρακτικές και
μηχανισμούς που απαιτούνται για την επιτυχή προσαρμογή κάθε ενός από τους έντεκα
σημαντικούς τομείς της οικονομίας που έχουν μελετηθεί: οι υδάτινοι πόροι, τα εδάφη, οι ακτές, η
βιοποικιλότητα, η γεωργία, τα δάση, η αλιεία, η δημόσια υγεία, η ενέργεια, ο τουρισμός και οι
υποδομές.
Για κάθε ένα τομέα, ετοιμάστηκαν Προσχέδια Μέτρων Προσαρμογής, όπου προτάθηκαν μια σειρά
επιστημονικά τεκμηριωμένων μέτρων και δράσεων. Πρόκειται για μέτρα και δράσεις, που είτε ήδη
υλοποιούνται ή έχουν δρομολογηθεί, ή/και πιθανό να απαιτείται βελτίωση της
αποτελεσματικότητας τους, είτε δεν υλοποιούνται ακόμα και θεωρούνται απαραίτητα για την
προσαρμογή της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή.
Τα εν λόγω προσχέδια με τα μέτρα προσαρμογής για όλους τους τομείς της οικονομίας που
μελετήθηκαν, είχαν αξιολογηθεί και ιεραρχηθεί με ένα σύστημα πολυκριτηριακής ανάλυσης,
προτού τεθούν σε δημόσια διαβούλευση.
Η πολυκριτηριακή ανάλυση, έγινε λαμβάνοντας υπόψη όλους τους παράγοντες της κλιματικής
αλλαγής, τη μεταξύ τους αλληλεπίδραση και την εκτίμηση κινδύνου που τα συνοδεύει.
Η διαδικασία αυτής της αξιολόγησης/ διαβούλευσης έγινε σε δύο φάσεις:
α) Μεταξύ 12 Φεβρουαρίου – 10 Ιουνίου, 2014: Αξιολόγηση των τομεακών Προσχεδίων Μέτρων
Προσαρμογής και ιεράρχηση των αντιστοίχων μέτρων, από ειδικούς και εμπλεκόμενους φορείς
κατά θεματική ενότητα, μέσω ερωτηματολογίων και συναντήσεων, και επακόλουθης
πολυκριτηριακής ανάλυσης. Τα προσχέδια ήταν επίσης αναρτημένα στην ιστοσελίδα του
προγράμματος.
β) Μεταξύ 10 Ιουνίου – 10 Σεπτεμβρίου, 2014: Τα αναθεωρημένα Προσχέδια Μέτρων
Προσαρμογής, που προέκυψαν από την πρώτη φάση, ενοποιήθηκαν και τέθηκαν σε ανοικτή
δημόσια διαβούλευση με ενδιαφερόμενους φορείς και πολίτες. Συγκεκριμένα, έγινε δημόσιος
διάλογος στις 9 Ιουλίου, 2014 και ανάρτηση του Προσχεδίου Προσαρμογής στην ιστοσελίδα του
1-7
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Τμήματος Περιβάλλοντος από τον Ιούνιο μέχρι τις 10 Σεπτεμβρίου, 2014. Οι ενδιαφερόμενοι φορείς
και πολίτες είχαν προσκληθεί να συμμετάσχουν στο διάλογο και να εκφράσουν τις
απόψεις/εισηγήσεις τους και /ή να τις υποβάλουν γραπτώς, ηλεκτρονικά και μέσω τηλεομοιότυπου.
Τα σχόλια και οι απόψεις που διατυπώθηκαν στο πλαίσιο της δημόσιας διαβούλευσης, αφορούν
κυρίως τα μέτρα προσαρμογής και αφού έτυχαν σχετικής αξιολόγησης έχουν ενσωματωθεί στο
παρόν Σχέδιο Προσαρμογής με τις σχετικές επεξηγήσεις. Αυτά τα σχόλια είναι είτε υπό μορφή
προσθηκών στη διατύπωση των μέτρων που προϋπήρχαν στο Προσχέδιο, είτε προτάθηκαν ως νέα
προτεινόμενα μέτρα.
Τα μέτρα και οι δράσεις σε κάθε κοινωνικο-οικονομικό τομέα , δεν περιορίζονται σε αυτά που
παρουσιάζονται στο Παράρτημα. Θα συμπληρώνονται και αξιολογούνται ως προς την
αποδοτικότητα τους, θα αναπροσαρμόζονται και θα λαμβάνονται οι ανάλογες διορθωτικές
ενέργειες, για την καλύτερη διαχείριση των αναπόφευκτων επιπτώσεων διαχρονικά.
1.2.2
Παρακολούθηση και Αξιολόγηση του Σχεδίου Προσαρμογής
Η προσαρμογή στην αλλαγή του κλίματος, είναι μια συνεχής, επίπονη και μακροχρόνια διαδικασία ,
που απαιτεί, ανάλογα, την συνεχή επαναξιολόγηση των μέτρων και δράσεων που υποδεικνύονται
στη Στρατηγικής για την Προσαρμογή.
Με την επανεξέταση της στρατηγικής για την προσαρμογή σε τακτά διαστήματα , θα γίνεται
επανεκτίμηση της αποτελεσματικότητας των μέτρων που είναι σε ισχύ και υιοθέτηση των
απαραίτητων διορθωτικών ενεργειών.
Δεδομένης της μεταβλητότητας της κλιματικής αλλαγής και της αβεβαιότητας των επιπτώσεων της,
ως προς το εύρος και την ένταση τους, αλλά και το πότε αυτές θα συμβούν, η συστηματική
παρακολούθηση και αξιολόγηση της Στρατηγικής και της υλοποίησης των επιμέρους Σχεδίων
Προσαρμογής, είναι πολύ σημαντική.
Για τον λόγο αυτό, έχει επίσης αναπτυχθεί στα πλαίσια του προγράμματος CYPADAPT, σχέδιο
παρακολούθησης και αξιολόγησης, καθώς και η δημιουργία μιας γνωστικής βάσης δεδομένων,
ενώ έχει δρομολογηθεί και η σχετική πλατφόρμα επικοινωνίας, η CYPADAPT Portal.
Ο δυναμικός χαρακτήρας και η εύχρηστη λειτουργική μορφή του συστήματος, ανάμεσα σε άλλα, θα
υποστηρίζει τους φορείς λήψης αποφάσεων για τις αναγκαίες παρεμβάσεις τους σε όλα τα
επίπεδα των διοικητικών δομών. Επιπλέον, θα ενισχύει τον διαρκή διάλογο και την συνεργασία
μεταξύ όλων των εμπλεκομένων φορέων του κρατικού και ιδιωτικού τομέα, για τον καλύτερο
συντονισμό και την αποτελεσματική υλοποίηση των μέτρων και δράσεων.
Η συντονισμένη και πιστή εφαρμογή της Εθνικής Στρατηγικής για την Προσαρμογή, η συστηματική
παρακολούθηση της και η αναπροσαρμογή της με τις επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις,
διαφυλάττει την σταθερή προστασία και βελτίωση της κοινωνίας, της οικονομίας και του φυσικού
περιβάλλοντος της Κύπρου.
Η θεσμοθέτηση της Στρατηγικής για την Προσαρμογή ,είναι το πρώτο βήμα για την έγκαιρη
ετοιμασία και υλοποίηση των τομεακών σχεδίων δράσης, που θα διασφαλίζουν την επιτυχή
αντιμετώπιση των εκάστοτε αναπόφευκτων συνεπειών της αλλαγής του κλίματος στην Κύπρο.
1-8
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
2. ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2.1.
ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΣΕ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΕΠΙΠΕΔΟ
Η θέρμανση του πλανήτη σύμφωνα με τα πορίσματα της Ομάδας Εργασίας Ι της Διακυβερνητικής
Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή – IPCC (2013) δεν επιδέχεται αμφισβήτησης. Από το 1950 μέχρι
σήμερα πολλές από τις παρατηρούμενες αλλαγές είναι άνευ προηγουμένου σε πλαίσιο δεκαετιών
έως και χιλιετιών. Η ατμόσφαιρα σε παγκόσμιο επίπεδο και οι ωκεανοί έχουν θερμανθεί, τα ποσά
του χιονιού και του πάγου έχουν μειωθεί, τα επίπεδα της στάθμης της θάλασσας όπως και οι
συγκεντρώσεις των αερίων του θερμοκηπίου έχουν αυξηθεί.
Η κυριότερη αιτία της παρατηρούμενης αύξησης της θερμοκρασίας καθώς και των ακραίων
καιρικών φαινομένων (πλημμύρες, καύσωνες, έντονες περίοδοι ξηρασίας κ.ά.) που συμβαίνουν
στον πλανήτη από τα μέσα του 20ού αιώνα είναι σχεδόν βέβαιο ότι αποτελεί η ανθρώπινη
δραστηριότητα και η οποία αυξάνει τις συγκεντρώσεις των αερίων του θερμοκηπίου. Επίσης είναι
εξαιρετικά πιθανόν ότι οι συνεχιζόμενες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου θα προκαλέσουν
περαιτέρω αύξηση της θερμοκρασίας και αλλαγές στις άλλες παραμέτρους του κλιματικού
συστήματος.
2.1.1.
Αύξηση θερμοκρασίας – Αλλαγές στη βροχόπτωση
Σχετικά με τη θέρμανση της ατμόσφαιρας, τόσο πάνω από τη ξηρά όσο και πάνω από τους
ωκεανούς, κάθε μία από τρείς τελευταίες δεκαετίες υπήρξε διαδοχικά θερμότερη σε επίπεδα που
δεν έχουν παρατηρηθεί από το 1850 (Εικόνα 1). Στο βόρειο ημισφαίριο, η περίοδος 1983 – 2012
αποτελεί την πιο θερμή περίοδο των τελευταίων 140 ετών.
Από την ανάλυση των δεδομένων επιφανειακών θερμοκρασιών (ξηράς και ωκεανών) για την
περίοδο 1880 – 2012 παγκοσμίως προκύπτει ότι η αύξηση της θερμοκρασίας είναι της τάξης των
0.85°C (Εικόνα 2). Επίσης, η αύξηση της θερμοκρασίας της περιόδου 2003 – 2012 σε σχέση με την
περίοδο 1850 – 1900 φτάνει τους 0.78°C (IPCC, 2013).
Όσον αφορά τις βροχοπτώσεις, οι παρατηρήσεις δείχνουν ότι κυρίως στις εύκρατες περιοχές του
Βορείου Ημισφαιρίου οι βροχοπτώσεις έχουν αυξηθεί από το 1901 μέχρι σήμερα, ενώ στις
υπόλοιπες περιοχές παρατηρούνται τόσο θετικές όσο και αρνητικές τάσεις.
Σχετικά με τα ακραία φαινόμενα, οι παρατηρήσεις δείχνουν ότι ο αριθμός των κρύων ημερών και
νυχτών έχει μειωθεί ενώ αντίθετα ο αριθμών των θερμών ημερών και νυχτών έχει αυξηθεί σε
παγκόσμιο επίπεδο. Επίσης, η συχνότητα εμφάνισης των καυσώνων έχει αυξηθεί στις περισσότερες
περιοχές της Ευρώπης, της Ασίας και της Αυστραλίας. Επιπλέον, η συχνότητα και η ένταση των
έντονων βροχοπτώσεων που προκαλούν πλημμυρικά φαινόμενα έχει αυξηθεί στη Βόρεια Αμερική
καθώς και στην Ευρώπη.
2-1
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Εικόνα 1: Παρατηρούμενες θερμοκρασιακές ανωμαλίες σε όλη την επιφάνεια του πλανήτη (ξηρά και
ωκεανοί) για την περίοδο 1850 – 2012. Μέσες ετήσιες ανωμαλίες (πάνω) και δεκαετίας (κάτω).
Εικόνα 2: Παρατηρούμενες αλλαγές στην επιφανειακή θερμοκρασία σε παγκόσμιο επίπεδο για την
περίοδο 1901 – 2012.
Τέλος, η αύξηση της θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας στην επιφάνεια των ωκεανών έχει ως
αποτέλεσμα την αύξηση και της θερμοκρασίας τους (Εικόνα 3). Πιο συγκεκριμένα, η ανάλυση των
παρατηρήσεων δείχνει ότι η αύξηση των ωκεανών για τα πρώτα 75 μέτρα είναι της τάξης των 0.11°C
2-2
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
ανά δεκαετία για την περίοδο 1971 – 2010. Ωστόσο, αύξηση της θερμοκρασίας παρατηρείται και
στα βαθύτερα στρώματα των ωκεανών μέχρι τα 3000 μέτρα και σε μερικές περιπτώσεις ακόμα
βαθύτερα (IPCC, 2013).
Εικόνα 3: Θερμικό περιεχόμενο του ανώτερου στρώματος (0 – 700 μέτρα ) των ωκεανών παγκοσμίως για
την περίοδο 2006 – 2010.
2.1.2.
Λιώσιμο πάγου – χιονιού
Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δύο δεκαετιών, τα επίπεδα πάγου της Γροιλανδίας και της
Ανταρτικής έχουν μειωθεί, οι παγετώνες συνεχώς συρρικνώνονται παγκοσμίως, ενώ ο θαλάσσιος
πάγος της Αρκτικής καθώς και τα επίπεδα χιονιού στο Νότιο Ημισφαίριο (κυρίως κατά τη διάρκεια
της άνοιξης) μειώνονται συνεχώς.
Πιο συγκεκριμένα, η μέση ετήσια απώλεια από τους παγετώνες παγκοσμίως για την περίοδο 1993 –
2009 ήταν της τάξης των 275 Gt/yr ενώ η μέση ετήσια απώλεια πάγου της Γροιλανδίας την περίοδο
2002 – 2011 ήταν της τάξης των 34 Gt/yr. Τέλος, η έκταση του θαλάσσιου πάγου της Αρκτικής για
την περίοδο 1979 – 2012 μειώνεται με ρυθμό 3.5 – 4.1% ανά δεκαετία. Κατά τη διάρκεια του
καλοκαιριού ο αντίστοιχος ρυθμός απώλειας του θαλάσσιου πάγου είναι αρκετά μεγαλύτερος και
φτάνει τα 9.4 – 13.6% ανά δεκαετία.
2.1.3.
Αύξηση της στάθμης της θάλασσας
Ο ρυθμός αύξησης της στάθμης της θάλασσας από τα μέσα του 19ου αιώνα μέχρι σήμερα
υπολογίζεται ότι είναι ο μεγαλύτερος των τελευταίων δύο χιλιετιών. Κατά τη διάρκεια της περιόδου
1901 – 2010 ή στάθμη της θάλασσας έχει αυξηθεί κατά 0.19 μέτρα παγκοσμίως (Εικόνα 5). Αυτό
οφείλεται κυρίως στο λιώσιμο των πάγων και των παγετώνων καθώς και στη θερμική διαστολή των
ωκεανών λόγω της αύξησης της θερμοκρασίας τους.
2-3
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Εικόνα 4: Έκταση χιονοκάλυψης την άνοιξη στο Βόρειο Ημισφαίριο (πάνω), έκταση θαλάσσιου πάγου της
Αρκτικής το καλοκαίρι (κάτω).
Εικόνα 5: Αλλαγή της στάθμης της θάλασσας σε σχέση με την περίοδο αναφοράς 1900 – 1905.
2-4
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2.2.
2014
ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ
Η Κύπρος βρίσκεται στη νοτιοανατολική Ευρώπη και περιβάλλεται από τη Μεσόγειο θάλασσα στην
επίδραση της οποίας οφείλει το ήπιο μεσογειακό κλίμα της. Τα κύρια χαρακτηριστικά του
μεσογειακού κλίματος της Κύπρου είναι το ζεστό και ξηρό καλοκαίρι και ο βροχερός αλλά ήπιος
χειμώνας.
Το ανάγλυφο της Κύπρου επηρεάζει σημαντικά το κλίμα της. Η οροσειρά του Τροόδους και η
οροσειρά του Πενταδακτύλου σε μικρότερο βαθμό, παίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των
μετεωρολογικών συνθηκών στις διάφορες περιοχές της Κύπρου και στη δημιουργία τοπικών
φαινομένων. Η παρουσία επίσης της θάλασσας που περιβάλλει το νησί είναι αιτία δημιουργίας
τοπικών φαινομένων στις παράλιες περιοχές.
Στη διάρκεια του 20ού αιώνα και στις αρχές του 21ου το κλίμα της Κύπρου, και ιδιαίτερα η
βροχόπτωση και η θερμοκρασία, παρουσιάζει σημαντικές διακυμάνσεις και τάσεις. Παρόμοιες
διακυμάνσεις και τάσεις στο κλίμα έχουν παρατηρηθεί και σε χώρες της Ανατολικής Μεσογείου και
της Μέσης Ανατολής, κατάσταση που υποδηλώνει μια γενικότερη αλλαγή του κλίματος στην
περιοχή.
2.2.1.
Αλλαγές στη θερμοκρασία
Από την ανάλυση των μετεωρολογικών δεδομένων των σταθμών της Λευκωσίας και Λεμεσού για τις
περιόδους 1892 – 2010 (Εικόνα 6) και 1903 – 2010 (Εικόνα 7) αντίστοιχα, παρατηρείται αύξηση της
μέσης θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας κατά 1,4°C στο σταθμό της Λευκωσίας και 2,3°C στο σταθμό
της Λεμεσού.
2-5
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Εικόνα 6: Μέση ετήσια θερμοκρασία της Λευκωσίας για την περίοδο 1892 – 2010.
Εικόνα 7: Μέση ετήσια θερμοκρασία της Λεμεσού για την περίοδο 1903 – 2010.
Ακόμα, όσον αφορά τις μέσες ετήσιες μέγιστες και ελάχιστες θερμοκρασίες για τις ίδιες περιόδους,
από τα στοιχεία του σταθμού της Λευκωσίας προκύπτει ότι και οι δύο θερμοκρασίες παρουσιάζουν
αυξητική τάση (Εικόνα 8). Επιπλέον, από τα αντίστοιχα δεδομένα του σταθμού της Λεμεσού
προκύπτει ότι η μέση ετήσια μέγιστη θερμοκρασία παρουσιάζει μικρή ελάττωση ενώ αντίθετα η
2-6
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
μέση ετήσια ελάχιστη θερμοκρασία παρουσιάζει σημαντική αύξηση, αρκετά μεγαλύτερη από την
αντίστοιχη στο σταθμό της Λευκωσίας (Εικόνα 9).
Εικόνα 8: Μέση ετήσια μέγιστη (κόκκινη γραμμή) και ελάχιστη (μπλε γραμμή) θερμοκρασία στη Λευκωσία
για την περίοδο 1892 – 2010.
Εικόνα 9: Μέση ετήσια μέγιστη (κόκκινη γραμμή) και ελάχιστη (μπλε γραμμή) θερμοκρασία στη Λεμεσό
για την περίοδο 1903 – 2010.
2-7
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Ακόμα, σύμφωνα με τις παρατηρήσεις από τον σταθμό της Λευκωσίας προκύπτει αύξηση των
ημερών με θερμοκρασία ίση ή μεγαλύτερη των 40°C (Εικόνα 10), ενώ αντίθετα προκύπτει σημαντική
μείωση των ημερών με θερμοκρασία μικρότερη ή ίση των 0°C (Εικόνα 11).
Εικόνα 10: Αριθμός ημερών με μέγιστη θερμοκρασία άνω των 40°C στη Λευκωσία την περίοδο 1961 – 2000.
Εικόνα 11: Αριθμός ημερών με ελάχιστη θερμοκρασία κάτω των 0°C στη Λευκωσία την περίοδο
1961 – 2000.
2-8
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2.2.2.
2014
Αλλαγές στη βροχόπτωση
Από στοιχεία της Μετεωρολογικής Υπηρεσίας Κύπρου προκύπτει ότι η ποσότητα της βροχής που
πέφτει
στην
περιοχή
παρουσιάζει
πτωτική
τάση.
Όπως
φαίνεται
στην
Εικόνα 12, η μέση ετήσια βροχόπτωση στην Κύπρο μειώθηκε από 559 mm την περίοδο 1901 – 1930
σε 463 mm την περίοδο 1971 – 2000, με ποσοστό μείωσης της τάξης του 17% ενώ εξακολουθεί να
μειώνεται μέχρι τις μέρες μας.
Εικόνα 12: Μέση ετήσια βροχόπτωση (mm) στην Κύπρο για την περίοδο 1901 – 2008
2.2.3.
Μελλοντικές προβλέψεις
Ο υπολογισμός των αναμενόμενων μεταβολών κυρίως της θερμοκρασίας, της βροχόπτωσης και των
ακραίων καιρικών φαινομένων για τις περιόδους 2021 – 2050 και 2071 – 2100 σε σχέση με την
περίοδο αναφοράς 1961 – 1990 που πραγματοποιήθηκε με προσομοιώσεις υψηλής χωρικής
ανάλυσης με περιοχικά κλιματικά μοντέλα (RCMs), καταδεικνύει τις ήδη υπάρχουσες τάσεις του
κλίματος, δηλαδή αύξηση της θερμοκρασίας, μείωση της βροχόπτωσης και επιδείνωση των ακραίων
φαινομένων.
Για την περίοδο 2021 – 2050 υπολογίζεται ότι η αύξηση της ετήσιας μέγιστης θερμοκρασίας θα
φτάσει τους 1.3 – 1.9°C (Εικόνα 13). Πιο συγκεκριμένα, οι ορεινές περιοχές του Τροόδους
παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη αύξηση της μέγιστης θερμοκρασίας η οποία φτάνει τους 1.9°C ενώ
στις ήδη επιβαρυμένες περιοχές της ενδοχώρας αναμένεται αύξηση της τάξης των 1.6°C. Ακόμα,
στις δυτικές και νότιες περιοχές η αύξηση της μέγιστης θερμοκρασίας που προβλέπεται είναι 1.4°C
και 1.5°C αντίστοιχα ενώ στις ανατολικές περιοχές αναμένεται αύξηση περίπου 1.3°C. Όσον αφορά
την περίοδο 2071 – 2100, αναμένεται ακόμα μεγαλύτερη αύξηση η οποία κυμαίνεται μεταξύ 3.0°C –
2-9
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
4.2°C (Εικόνα 14). Ειδικότερα, η μεγαλύτερη αύξηση της μέγιστης θερμοκρασίας, 4.2°C,
προβλέπεται στις ορεινές περιοχές, ωστόσο και στην περιοχή της ενδοχώρας η αύξηση είναι
σημαντική και φτάνει τους 3.5°C. Στις δυτικές , νότιες και ανατολικές περιοχές και παράλια
αναμένεται αύξηση περίπου 3.0°C.
Σχετικά με τη βροχόπτωση, τα αποτελέσματα των προσομοιώσεων των κλιματικών μοντέλων
δείχνουν ότι για την περίοδο 2021 – 2050 οι αλλαγές στην ετήσια βροχόπτωση δεν είναι τόσο
σημαντικές και οι όποιες μειώσεις (περίπου 10 – 20 mm ετησίως) περιορίζονται στις ορεινές
περιοχές του Τροόδους (Εικόνα 15). Οι μεγαλύτερες μειώσεις στη βροχόπτωση αναμένονται στην
περίοδο 2071 – 2100 όπου τα αποτελέσματα δείχνουν (Εικόνα 16) ότι στις ορεινές, και δυτικές
περιοχές, κυρίως στη χερσόνησο του Ακάμα, η μείωση θα είναι της τάξης των 100 – 130 mm
ετησίως ενώ στις νότιες περιοχές, θα είναι της τάξης των 90 – 100 mm ετησίως. Στις ανατολικές
περιοχές και στην ενδοχώρα οι μείωση της βροχόπτωσης αναμένεται να είναι μικρότερη των 50 mm
ετησίως.
Εικόνα 13: Αλλαγές στη μέση ετήσια μέγιστη θερμοκρασία της περιόδου 2021 – 2050 σε σχέση με
την περίοδο αναφοράς 1961 – 1990.
2-10
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Εικόνα 14: Αλλαγές στη μέση ετήσια μέγιστη θερμοκρασία της περιόδου 2071 – 2100 σε σχέση με
την περίοδο αναφοράς 1961 – 1990.
Εικόνα 15: Αλλαγές στην ετήσια ολική βροχόπτωση της περιόδου 2021 – 2050 σε σχέση με την περίοδο
αναφοράς 1961 – 1990.
2-11
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Εικόνα 16: Αλλαγές στην ετήσια ολική βροχόπτωση της περιόδου 2071 – 2100 σε σχέση με την περίοδο
αναφοράς 1961 – 1990.
Σχετικά με τα ακραία φαινόμενα καύσωνα, για την περίοδο 2021 – 2050 υπολογίζεται ότι ο ετήσιος
αριθμός των πολύ ζεστών ημερών (θερμοκρασία άνω των 35°C) αναμένεται να αυξηθεί σε 34
ημέρες στις περιοχές της ενδοχώρας, 30 στις ορεινές περιοχές, 19 στις νότιες και 17 στις ανατολικές
(Εικόνα 17). Τη μικρότερη αύξηση των πολύ ζεστών ημερών παρουσιάζουν οι δυτικές περιοχές
(Επαρχία Πάφου) όπου είναι της τάξης των 2-5 ημερών. Μεγαλύτερες αλλαγές στις πολύ ζεστές
ημέρες αναμένονται για την περίοδο 2071 – 2100 (Εικόνα 18). Σε όλη την περιοχή μελέτης
αναμένονται αυξήσεις της τάξης των 50 – 60 ημερών εκτός της χερσονήσου του Ακάμα και της
ευρύτερης περιοχής της Αγίας Νάπας όπου η αύξηση είναι της τάξης των 5 ημερών.
Αύξηση αναμένεται και στις θερμές (ή τροπικές) νύκτες εκείνες κατά τις οποίες η ελάχιστη
θερμοκρασία ξεπερνά τους 20°C. Η παράμετρος αυτή συνδέεται στενά µε την υγεία του πληθυσμού,
δεδομένου ότι µια θερμή νύκτα μετά από µια πολύ ζεστή ημέρα μπορεί να οδηγήσει σε άνοδο του
επιπέδου δυσφορίας των ανθρώπων. Αναφορικά με την περίοδο 2021 – 2050 ο αριθμός των
θερμών νυκτών αναμένεται να αυξηθεί σημαντικά στις ορεινές και δυτικές περιοχές και να φτάσει
τις 38 και 32 ημέρες αντιστοίχως. Στην υπόλοιπη περιοχή η αύξηση αναμένεται μεταξύ 25 – 30
μέρες (Εικόνα 19). Για την περίοδο 2071 – 2100, οι ορεινές και δυτικές περιοχές παρουσιάζουν τη
μεγαλύτερη αύξηση των θερμών νυκτών της τάξης των 65 – 70 ημερών ενώ στις υπόλοιπες περιοχές
η αύξηση φτάνει τις 55 ημέρες (Εικόνα 20).
2-12
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Εικόνα 17: Αλλαγές στον αριθμό ημερών καύσωνα (μέγιστη θερμοκρασία > 35°C) της περιόδου 2021 – 2050
σε σχέση με την περίοδο αναφοράς 1961 – 1990.
Εικόνα 18: Αλλαγές στον αριθμό ημερών καύσωνα (μέγιστη θερμοκρασία > 35°C) της περιόδου 2071 – 2100
σε σχέση με την περίοδο αναφοράς 1961 – 1990.
2-13
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Τέλος, οι περίοδοι ξηρασίας αναμένεται να γίνουν πιο συχνές στο κοντινό και απώτερο μέλλον στην
Κύπρο. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα των προσομοιώσεων, για την περίοδο 2021 – 2050,
αναμένεται αύξηση των ξηρών ημερών, δηλαδή αυτών με βροχόπτωση μικρότερη των 0.5 mm, της
τάξης των 4-6 ημερών στις παράκτιες περιοχές και 10-12 ημερών στις ορεινές περιοχές και στις
περιοχές τις ενδοχώρας (Εικόνα 21). Όσον αφορά την περίοδο 2071 – 2100, αναμένονται
μεγαλύτερες αλλαγές στον αριθμό των ξηρών ημερών. Πιο συγκεκριμένα, στην παράκτια ζώνη από
την περιοχή της Πάφου μέχρι τη Λάρνακα αναμένεται αύξηση 10 ημερών ενώ στην υπόλοιπη
περιοχή η αύξηση κυμαίνεται από 15 έως 20 ημέρες (Εικόνα 22).
Εικόνα 19: Αλλαγές στον αριθμό των τροπικών νυκτών (μέγιστη θερμοκρασία > 20°C) της περιόδου
2021-2050 σε σχέση με την περίοδο αναφοράς 1961 – 1990.
2-14
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Εικόνα 20: Αλλαγές στον αριθμό των τροπικών νυκτών (μέγιστη θερμοκρασία > 20°C) της περιόδου
2071-2100 σε σχέση με την περίοδο αναφοράς 1961 – 1990.
Εικόνα 21: Αλλαγές του αριθμού των ξηρών ημερών (βροχόπτωση < 0.5 mm) της περιόδου 2021 – 2050
σε σχέση με την περίοδο αναφοράς 1961 – 1990.
2-15
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Εικόνα 22: Αλλαγές του αριθμού των ξηρών ημερών (βροχόπτωση < 0.5 mm) της περιόδου 2071 – 2100
σε σχέση με την περίοδο αναφοράς 1961 – 1990.
Τα αποτελέσματα των αλλαγών των παραπάνω σημαντικότερων κλιματικών παραμέτρων,
συγκεντρώνονται στον πίνακα που ακολουθεί (Πίνακας 1).
2-16
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Πίνακας 1: Συγκεντρωτικά αποτελέσματα των αλλαγών στις σημαντικότερες κλιματικές παραμέτρους για
τις περιόδους 2021-2050 & 2071-2100 σε σχέση με την περίοδο αναφοράς 1961-1990.
Δυτικές περιοχές
Νότιες
Περιοχές
Ανατολικές
περιοχές
Περιοχές
Ενδοχώρας
Ορεινές
περιοχές
2021
2050
2071
2100
2021
2050
2071
2100
2021
2050
2071
2100
2021
2050
2071
2100
2021
2050
2071
2100
Ετήσια
Μέγιστη
Θερμοκρασία
1.4
3.0
1.5
3.0
1.3
3.0
1.6
3.5
1.9
4.2
Ετήσια
Βροχόπτωση
0
100130
0
90100
0
<50
0
<50
10-20
100-130
Αριθμός
Ημερών
Καύσωνα
2-5
50-60*
19
50-60
17
5060**
34
50-60
30
50 - 60
Αριθμός
Θερμών
Νυκτών
32
65
28
55
25
55
30
55
38
70
Αριθμός
ξηρών
ημερών
4-6
10
4-6
10
4-6
10
10-12
15
10-12
20
* Εκτός της περιοχής της Χερσονήσου του Ακάμα όπου ή αύξηση είναι μικρότερη, περίπου 5 ημέρες
** Εκτός της ευρύτερης περιοχής της Αγίας Νάπας όπου ή αύξηση είναι μικρότερη, περίπου 5 ημέρες
17
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2.3.
2014
ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ
Για τον έλεγχο της απόδοσης των διαφόρων μοντέλων που χρησιμοποιήθηκαν για τις μελλοντικές
προβλέψεις του κλίματος, αναλύθηκαν οι κλιματικές χρονοσειρές των παρατηρήσεων από
διάφορους μετεωρολογικούς σταθμούς της Κύπρου με τις αντίστοιχες χρονοσειρές που δίνουν τα
κλιματικά μοντέλα. Παρακάτω παρουσιάζονται ενδεικτικά οι χρονοσειρές των παρατηρήσεων και
των μοντέλων για τη μέση ετήσια μέγιστη θερμοκρασία και την μέση ετήσια βροχόπτωση για τον
μετεωρολογικό σταθμό της Λευκωσίας.
Εικόνα 23: Χρονοσειρές της μέσης ετήσιας μέγιστης θερμοκρασίας των παρατηρήσεων (μαύρη
διακεκομμένη γραμμή) και των διαφόρων περιοχικών κλιματικών μοντέλων για τον σταθμό
της Λευκωσίας.
2-18
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Εικόνα 24: Χρονοσειρές της μέσης ετήσιας βροχόπτωσης των παρατηρήσεων (μαύρη διακεκομμένη
γραμμή και των διαφόρων περιοχικών κλιματικών μοντέλων για τον σταθμό της Λευκωσίας.
Από την ανάλυση των παραπάνω χρονοσειρών προκύπτει ότι όλα σχεδόν τα μοντέλα παρουσιάζουν
μια περιορισμένου εύρους εξάπλωση η οποία βρίσκεται σε συμφωνία με την αντίστοιχη εξάπλωση
των παρατηρήσεων, συμπέρασμα θετικό για την εκτίμηση της “ικανότητας” των μοντέλων να
προσομοιώνουν τις κλιματικές συνθήκες της περιοχής μελέτης. Επίσης, από τις χρονοσειρές,
γίνονται σαφείς και οι τάσεις αλλαγής του κλίματος στην Κύπρο, δηλαδή της συνεχιζόμενης αύξησης
της θερμοκρασίας και μείωσης της βροχόπτωσης.
2-19
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
3. ΕΥΠΑΘΕΙΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
Στις επόμενες ενότητες αυτού του κεφαλαίου παρουσιάζονται περιληπτικά τα αποτελέσματα της
μελέτης για την αξιολόγηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στους 11 τομείς της Κύπρου
που επηρεάζονται ή αναμένεται να επηρεαστούν από την κλιματική αλλαγή (CYPADAPT, 2013). Οι
τομείς αυτοί είναι: Υδάτινοι πόροι, Εδάφη, Παράκτιες ζώνες (ως προς το χερσαίο τους κομμάτι),
Βιοποικιλότητα, Δάση, Γεωργία, Αλιεία & Υδατοκαλλιέργειες, Τουρισμός, Ενέργεια, Υποδομές,
Δημόσια Υγεία.
3.1.
ΥΔΑΤΙΝΟΙ ΠΟΡΟΙ
Οι υδάτινοι πόροι συνδέονται άμεσα με το κλίμα καθώς ο υδρολογικός κύκλος εξαρτάται σημαντικά
από κλιματικούς παράγοντες. Οι αλλαγές στη θερμοκρασία, στην κατανομή των βροχοπτώσεων και
στο λιώσιμο των πάγων έχουν επιπτώσεις στη διαθεσιμότητα νερού (Parry et al., 2007). Οι αλλαγές
στον όγκο και στο χρόνο της βροχόπτωσης, καθώς επίσης και οι αλλαγές στην εξάτμιση έχουν ως
αποτέλεσμα αλλαγές στις παροχές των ποταμών. Επιπλέον, οι αλλαγές στον όγκο της βροχής και
στη διάρκεια της περιόδου επαναφόρτισης επηρεάζουν τους ρυθμούς φόρτισης των υπογείων
υδάτων (Kundzewicz et al., 2007). Το κλίμα επηρεάζει επίσης την εδαφική υγρασία και κατ’επέκταση
τη διήθηση νερού στα υπόγεια υδάτινα σώματα. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα όπως η έντονη
βροχόπτωση και οι πλημμύρες παρεμποδίζουν την αποθήκευση νερού, οδηγώντας έτσι σε μεγάλες
απώλειες. Τέλος, η αύξηση της θερμοκρασίας των υδάτων και της έντασης της βροχόπτωσης καθώς
και η επιμήκυνση των περιόδων ξηρασίας επιδεινώνουν πολλές μορφές ρύπανσης των υδάτων ενώ
η άνοδος της στάθμης της θάλασσας απειλεί τα παράκτια υπόγεια υδάτινα σώματα με
υφαλμύρινση.
Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στα συστήματα φυσικών υδάτινων πόρων επιφέρουν
επιπτώσεις και στην κοινωνία και στα οικοσυστήματα (Bates et al., 2008).
Οι υδάτινοι πόροι της Κύπρου θεωρούνται ευάλωτοι στην κλιματική αλλαγή καθώς είναι
περιορισμένοι λόγω του ημι-άνυδρου κλίματος που χαρακτηρίζει το νησί. Η διαθεσιμότητα φυσικών
υδάτινων πόρων εξαρτάται σχεδόν αποκλειστικά από τη βροχόπτωση, η οποία είναι ασταθής με
παρατεταμένες περιόδους ξηρασίας.
3.1.1.
Υφιστάμενη κατάσταση
Η κύρια πηγή νερού στην Κύπρο είναι η βροχόπτωση, ενώ ένα πολύ μεγάλο ποσοστό της
βροχόπτωσης (85-90%) εξατμίζεται προτού φτάσει στο έδαφος. Το μέσο ύψος της βροχόπτωσης για
την περίοδο 1960-1990 υπολογίστηκε στα 503mm, με τις υψηλότερες τιμές βροχόπτωσης να
3-1
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
σημειώνονται στους δύο ορεινούς όγκους και τις χαμηλότερες τιμές στις ανατολικές πεδινές και
παράκτιες περιοχές.
Οι δύο κύριοι καταναλωτές νερού είναι ο γεωργικός τομέας και ο οικιακός τομέας, με μερίδιο 60%
και 30% αντίστοιχα. Η ζήτηση νερού από τον οικιακό τομέα προέρχεται από το μόνιμο πληθυσμό
(26%), ενώ ένα σημαντικό ποσοστό προέρχεται από τον τουριστικό τομέα (4%) (ΤΑΥ, 2011α). Πρέπει
να σημειωθεί ότι η συνολική ζήτηση νερού υπερβαίνει την ποσότητα των διαθέσιμων φυσικών
υδατικών πόρων με συνέπεια η ζήτηση νερού άρδευσης σπάνια να ικανοποιείται πλήρως.
Η Κυβέρνηση της Κύπρου για να ικανοποιήσει τη ζήτηση σε πόσιμο νερό και νερό άρδευσης
υλοποίησε μια σειρά από υδατικά έργα για την εκμετάλλευση των επιφανειακών υδάτων (π.χ.
φράγματα), αλλά και των υπόγειων υδάτων. Ωστόσο παρά τα έργα αυτά, η διαθέσιμη ποσότητα
νερού ιδιαίτερα σε περιόδους ξηρασίας είναι πολύ περιορισμένη με αποτέλεσμα να μην
καλύπτονται βασικές ανάγκες. Για το λόγο αυτό, προωθήθηκε η αξιοποίηση εναλλακτικών πηγών
νερού όπως το θαλασσινό νερό και η εκροή από την επεξεργασία των αστικών λυμάτων. Ενδεικτικά
αναφέρεται ότι η ζήτηση νερού την περίοδο 2000-2010 καλύφθηκε κατά 24% από τα επιφανειακά
διαθέσιμα αποθέματα νερού, 58% από τους υπόγειους υδάτινους πόρους, 13% από τις μονάδες
αφαλάτωσης και 5% από ανακυκλωμένο νερό.
Στα πλαίσια της μελέτης των μελλοντικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην Κύπρο
(CYPADAPT, 2013) και ειδικά για τους υδάτινους πόρους, έγινε προσπάθεια εκτίμησης της
μελλοντικής εισροής στα φράγματα με βάση τη σχέση βροχόπτωσης-εισροής από ιστορικά στοιχεία
και τις μελλοντικές προβλέψεις του κλιματικού μοντέλου PRECIS για τη βροχόπτωση. Τα
αποτελέσματα έδειξαν ότι για τη προβλεπόμενη μείωση της βροχόπτωσης κατά 5%, η εισροή στα
φράγματα θα μειωθεί κατά 23%. Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι η μέθοδος αυτή δεν λαμβάνει
υπόψη αλλαγές στην εξατμισοδιαπνοή και την απορροή στο μέλλον οι οποίες θα μπορούσαν να
μειώσουν περαιτέρω την εισροή στα φράγματα.
Πίνακας 2: Παρατηρούμενη και εκτιμώμενη μελλοντική βροχόπτωση και εισροή νερού στα φράγματα της
Κύπρου για τις περιόδους 1970-2000 και 2021-2050 αντίστοιχα
Χωρητικότητα
φράγματος
Βροχόπτωση (mm)
41%
19702000*
671
20212050
623
52
19%
604
Ευρέτου
24
9%
Κανναβιού
18
Καλαβασός
Εισροή νερού (Mm3)
-7.1%
19702000*
25.1
20212050
19.9
611
1.1%
5.1
5.4
7%
809
773
-4.5%
5.4
4.9
-10%
6%
695
664
-4.5%
6.7
5.7
-14%
17
6%
542
509
-6.1%
35.6
23.1
-35%
Διπόταμος
16
6%
462
444
-4.0%
4.8
4.3
-11%
Γερμασόγεια
14
5%
608
565
-7.1%
12.5
9.0
-28%
Αρμίνου
4
2%
745
702
-5.8%
13.5
11.4
-15%
Πολεμίδια
3
1%
520
483
-7.1%
2.7
2.0
-26%
Κύρια φράγματα
Mm3
Ποσοστό
Κούρης
115
Ασπρόκρεμμος
3-2
Αλλαγή
Αλλαγή
-20%
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
Χωρητικότητα
φράγματος
1%
19702000*
564
20212050
529
14
5%
536
517
279
84%
Mm3
Ποσοστό
Μαυροκόλυμπος
2
Λεύκαρα
Συνολική
χωρητικότητα
φράγματος
*
332
100%
Εισροή νερού (Mm )
-6.2%
19702000*
1.3
20212050
1.1
-3.5%
0.7
0.6
Σύνολο
113
87
Συνολική εισροή
προσαρμοσμένη στο 100%
128
99
Αλλαγή
Μέσος όρος
Σύνολο
3
Βροχόπτωση (mm)
Κύρια φράγματα
2014
Αλλαγή
-17%
-11%
-4.7%
Μέσος όρος
-22.8%
Τα στοιχεία που αναφέρονται στην περίοδο 1970-2000 αντλήθηκαν από το ΤΑΥ (2011α)
3.1.2.
Αξιολόγηση ευπάθειας
Για τον προσδιορισμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον τομέα των υδάτινων πόρων της
Κύπρου, έγινε αρχικά μια συσχέτιση των παρατηρούμενων και αναμενόμενων αλλαγών στο κλίμα
της Κύπρου με τις επιπτώσεις που κάθε μία από αυτές, μπορεί να επιφέρει. Τα αποτελέσματα
παρουσιάζονται συγκεντρωτικά στον πίνακα που ακολουθεί.
Πίνακας 3: Σχέση μεταξύ κλιματικής αλλαγής και επιπτώσεων στον τομέα των υδάτινων πόρων
Πιθανές κλιματικές αλλαγές
Αύξηση της θερμοκρασίας αέρα
Αύξηση της εξατμισοδιαπνοής
Μείωση της βροχόπτωσης και
αύξηση της ξηρασίας
Επιπτώσεις




Αύξηση της θερμοκρασίας υδάτων




Υφαλμύρινση υδάτινων πόρων
Αύξηση της εξάτμισης
Μείωση της διαθεσιμότητας υδάτων
Χαμηλότεροι ρυθμοί επαναφόρτισης υπόγειων υδροφορέων
(χαμηλότερα επίπεδα υπογείων υδάτων)
Μείωση της απορροής
Αύξηση της λειψυδρίας
Αύξηση της ρύπανσης υδάτων και υποβάθμιση της ποιότητας
λόγω της χαμηλότερης διάλυσης των ρυπαντών (άζωτο,
φώσφορος, διαλυμένος οργανικός άνθρακας, παθογόνοι
μικροοργανισμοί, παρασιτοκτόνα, άλατα)
 Χαμηλότεροι ρυθμοί επαναφόρτισης υπόγειων υδροφορέων
(χαμηλότερα επίπεδα υπογείων υδάτων)
 Υφαλμύρινση παράκτιων υδροφορέων λόγω πτώσης της
στάθμης (λόγω υπεράντλησης) και διείσδυσης θαλασσινού
νερού
3-3
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
Πιθανές κλιματικές αλλαγές
Αύξηση των διακυμάνσεων στη
βροχόπτωση
Αύξηση των έντονων βροχοπτώσεων
2014
Επιπτώσεις
 Αύξηση της δυσκολίας ελέγχου των πλημμυρών και της
δυσκολίας αξιοποίησης των φραγμάτων κατά την περίοδο
πλημμυρών
 Πλημμύρες
 Επιδείνωση της ποιότητας των επιφανειακών και υπόγειων
υδάτων
 Χαμηλότεροι ρυθμοί επαναφόρτισης υπόγειων υδροφορέων
ιδιαίτερα σε ορεινές περιοχές λόγω αυξημένης απορροής
 Αύξηση της ανάπτυξης επιβλαβών αλγών και μείωση των
επιπέδων διαλυμένου οξυγόνου στα υδάτινα σώματα το οποίο
μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα τον ευτροφισμό
Αύξηση της θερμοκρασίας
επιφανειακών υδάτων
 Παρατεταμένη θερμική στρωμάτωση στις λίμνες με μείωση της
συγκέντρωσης θρεπτικών ουσιών στα ανώτερα στρώματα και
εκτεταμένη εξάντληση οξυγόνου στα βαθύτερα στρώματα
 Αλλαγές στα πρότυπα ανάμειξης και στην ικανότητα
αυτοκαθαρισμού
 Υφαλμύρινση υδάτινων πόρων
Άνοδος της στάθμης της θάλασσας
 Υφαλμύρινση παράκτιων υδροφορέων
Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στους υδάτινους πόρους της Κύπρου με βάση τον
προηγούμενο πίνακα μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως εξής:
1. Επιπτώσεις στη διαθεσιμότητα νερού
2. Επιπτώσεις στην ποιότητα του νερού
3. Πλημμύρες
4. Ξηρασίες
Η ευπάθεια των υδάτινων πόρων στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής αξιολογήθηκε με βάση
την ευαισθησία, την έκθεση και την ικανότητα προσαρμογής του συστήματος στην κλιματική
αλλαγή, χρησιμοποιώντας τα διαθέσιμα σχετικά ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία για την Κύπρο
καθώς και τις προβλέψεις για την κλιματική αλλαγή για την περίοδο 2021-2050. Πιο συγκεκριμένα,
η ευαισθησία ορίζεται ως ο βαθμός στον οποίο οι υδάτινοι πόροι επηρεάζονται ή αναμένεται να
επηρεαστούν από την κλιματική αλλαγή και τις επιπτώσεις της, καθώς και ο βαθμός της
επιβάρυνσης που υφίστανται οι υδάτινοι πόροι από άλλους παράγοντες, ο οποίος τους καθιστά πιο
ευαίσθητους στην κλιματική αλλαγή. Η έκθεση ορίζεται από το βαθμό στον οποίο εκτίθενται ή
αναμένεται να εκτεθούν οι υδάτινοι πόροι στην κλιματική αλλαγή. Η ικανότητα προσαρμογής των
υδάτινων πόρων ορίζεται από την ικανότητα αυτών να προσαρμοστούν σε νέες κλιματικές
συνθήκες, από την ανθεκτικότητα που παρουσιάζουν σε αυτές (αυτόνομη προσαρμογή) καθώς και
από την αποτελεσματικότητα των μέτρων που υλοποιούνται σε εθνικό, τοπικό και ατομικό επίπεδο
για την προστασία των υδάτινων πόρων από την κλιματική αλλαγή. Οι δείκτες που
3-4
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
χρησιμοποιήθηκαν για την αξιολόγηση της ευαισθησίας, της έκθεσης και της ικανότητας
προσαρμογής των υδάτινων πόρων της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή παρουσιάζονται στον
ακόλουθο πίνακα.
Πίνακας 4: Δείκτες αξιολόγησης της ευπάθειας των υδάτινων πόρων της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή
Μεταβλητή
ευπάθειας
Επιλεγμένοι δείκτες
Ευαισθησία της απορροής στις αλλαγές της βροχόπτωσης
Μεταβλητότητα εισροής νερού στα φράγματα
Αριθμός υπογείων υδάτινων σωμάτων που έχουν υποστεί υπερεκμετάλλευση
Αριθμός υπογείων υδάτινων σωμάτων που βρίσκονται σε κακή ποσοτική κατάσταση
Κατά κεφαλή διαθεσιμότητα νερού
Δείκτης εκμετάλλευσης νερού
Δείκτης διαθεσιμότητας νερού
Αριθμός ετών κατά τα οποία η ζήτηση νερού υπερέβαινε τους διαθέσιμους υδατικούς
πόρους
Έκθεση


Αριθμός φραγμάτων τα οποία παρουσιάζουν πτωτική τάση στα επίπεδα νερού
Αριθμός υπόγειων υδάτινων σωμάτων σε κακή ποσοτική κατάσταση













Αύξηση της χωρητικότητας αποθήκευσης νερού (φράγματα)
Μεταφορά νερού μεταξύ των περιοχών
Τεχνητός εμπλουτισμός υπόγειων υδροφορέων
Εισαγωγή νερού από άλλες χώρες
Χρήση αφαλατωμένου νερού
Χρήση ανακυκλωμένου νερού
Χρήση όμβριων υδάτων
Αντικατάσταση/συντήρηση δικτύων μεταφοράς νερού
Βελτίωση της αποδοτικότητας στη χρήση νερού άρδευσης
Ιεράρχηση στην κατανομή νερού στους διάφορους τομείς σε περιόδους ξηρασίας
Έλεγχος της εκμετάλλευσης υπογείων υδάτων
Χρήση μετρητών παροχής νερού
Μείωση της κατάτμησης των αγροτεμαχίων για την επίτευξη οικονομιών κλίμακας
στην άρδευση
Αποτελεσματική τιμολόγηση νερού
Επιδοτήσεις για την εξοικονόμηση πόσιμου νερού στον οικιακό τομέα
Εκστρατείες ευαισθητοποίησης
Βελτίωση της ικανότητας ελέγχου και πρόβλεψης
Ευαισθησία








Ικανότητα προσαρμογής
Διαθεσιμότητα νερού




Ευαισθησία
Ποιότητα νερού
3-5



Επίδραση κλιματικών παραγόντων (π.χ. θερμοκρασία, βροχόπτωση) στην ποιότητα
των υδάτινων πόρων
Μείωση του ρυθμού επαναφόρτισης των υπόγειων υδροφορέων
Υπερεκμετάλλευση των υπόγειων υδροφορέων λόγω λειψυδρίας
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
Έκθεση
Μεταβλητή
ευπάθειας
Επιλεγμένοι δείκτες











Ικανότητα
προσαρμογής
2014







Αλλαγές στη θερμοκρασία αέρα
Αλλαγές στην ετήσια βροχόπτωση
Αλλαγές στη διάρκεια των περιόδων ξηρασίας
Αλλαγές στην ένταση και τη συχνότητα των έντονων βροχοπτώσεων
Αλλαγές στη στάθμη της θάλασσας
Ποσοστό ποτάμιων υδάτινων σωμάτων σε κακή οικολογική και χημική κατάσταση
Ποσοστό παράκτιων υδάτινων σωμάτων σε κακή οικολογική και χημική κατάσταση
Αριθμός επιφανειακών υδάτινων σωμάτων που έχουν χαρακτηριστεί ευαίσθητα
σύμφωνα με την Οδηγία 91/271/ΕΟΚ
Δείκτης Ευπάθειας Επιφανειακών Υδάτινων Σωμάτων
Αριθμός υπόγειων υδάτινων σωμάτων που σημειώνουν υπερβάσεις στις
συγκεντρώσεις ρυπαντών
Αριθμός υπόγειων υδάτινων σωμάτων που έχουν χαρακτηριστεί ως Ευπρόσβλητες
Ζώνες λόγω Νιτρορύπανσης σύμφωνα με την Οδηγία 91/676/ΕΟΚ
Αριθμός υπόγειων υδάτινων σωμάτων που έχουν υποστεί υφαλμύρινση
Αριθμός υπόγειων υδάτινων σωμάτων σε κακή ποιοτική κατάσταση
Προσδιορισμός προστατευόμενων περιοχών
Προστασία από σημειακές πηγές απορρίψεων αποβλήτων που ενδέχεται να
προκαλέσουν ρύπανση των υδάτινων πόρων
Πρόγραμμα Δράσης για την πρόληψη ή τον περιορισμό της ρύπανσης των υδάτων
από νιτρικά
Προστασία των υπόγειων υδάτινων σωμάτων από υφαλμύρινση
Αύξηση και επέκταση των μονάδων επεξεργασίας λυμάτων

Πλημμυρικά γεγονότα υψηλής επικινδυνότητας ως ποσοστό του συνόλου των
πλημμυρικών γεγονότων που έχουν καταγραφεί
Έκθεση


Αλλαγές στη συχνότητα και ένταση των έντονων βροχοπτώσεων
Περιοχές με δυνητικό σοβαρό κίνδυνο πληµµύρας
Ικανότητα
προσαρμογής
Ευαισθησία
Πλημμύρες




Ανάπτυξη ενός ξεχωριστού δικτύου αποχέτευσης για τη συλλογή των όμβριων υδάτων
Εφαρμογή Αειφόρων Συστημάτων Αποχέτευσης Όμβριων
Προσδιορισμός περιοχών που αντιμετωπίζουν κίνδυνο πλημμύρας
Ετοιμασία Σχεδίων διαχείρισης των κινδύνων πληµµύρας
Ευαισθησία
Ξηρασίες
3-6



Δείκτης Περιβαλλοντικής Ευαισθησίας στην Απερήμωση
Ποσοστό περιοχών που χαρακτηρίζονται ως άνυδρες
Ποσοστό περιοχών που απειλούνται άμεσα
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
Έκθεση
Επιλεγμένοι δείκτες




Αριθμός ετών συνεχόμενης ξηρασίας
Υδατικό έλλειμμα κατά τις περιόδους ξηρασίας
Συχνότητα περιόδων ξηρασίας
Δείκτης κανονικοποιημένης βροχόπτωσης (Standardized Precipitation Index)
Ικανότητα
προσαρμογής
Μεταβλητή
ευπάθειας

Ανάπτυξη και εφαρμογή Σχεδίου Διαχείρισης Ξηρασίας
3.1.2.1.
2014
Συνολική ευπάθεια
Η αξιολόγηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στους υδάτινους πόρους της Κύπρου
ανέδειξε ως πρώτη προτεραιότητα του τομέα των υδάτινων πόρων την ευπάθεια της
διαθεσιμότητας πόσιμου νερού και νερού άρδευσης στις ορεινές περιοχές καθώς η ικανότητα
προσαρμογής τους είναι χαμηλή κυρίως λόγω της ανεπάρκειας των υδατικών έργων σε αυτές τις
περιοχές.
Ως δεύτερη προτεραιότητα του τομέα σε σχέση με την κλιματική αλλαγή αναδείχθηκε (α) η
διαθεσιμότητα νερού για άρδευση στις πεδινές και παράκτιες περιοχές, (β) η ποιότητα των
υπογείων υδάτων και, (γ) η ξηρασία.
Η διαθεσιμότητα νερού στις πεδινές και παράκτιες περιοχές έχει αυξηθεί σημαντικά από τα
κυβερνητικά υδατικά έργα, ενώ έχει μειωθεί ο ανταγωνισμός για νερό μεταξύ ύδρευσης και
άρδευσης. Ωστόσο, η ζήτηση νερού άρδευσης, ειδικά σε περιόδους ξηρασίας, δεν ικανοποιείται
πάντα. Η ποιότητα των υπογείων υδάτων θεωρείται ιδιαίτερα σημαντική, καθώς η πλειοψηφία των
υπόγειων υδάτινων σωμάτων βρίσκονται σε κακή ποσοτική κατάσταση και η αποκατάστασή τους
δεν είναι εύκολη. Οι ξηρασίες αποτελούν επίσης προτεραιότητα του τομέα, δεδομένης της
συχνότητάς τους ενώ τα υφιστάμενα μέτρα αντιμετώπισής των δεν θεωρούνται ικανοποιητικά.
Η διαθεσιμότητα πόσιμου νερού στις αστικές περιοχές, η ποιότητα νερού των επιφανειακών
υδάτινων σωμάτων και οι πλημμύρες αποτελούν επίσης προτεραιότητα του τομέα σε σχέση με την
κλιματική αλλαγή, σε χαμηλότερο βαθμό ωστόσο. Παρόλο που οι φυσικοί υδάτινοι πόροι της χώρας
συχνά δεν επαρκούν για την κάλυψη της ζήτησης πόσιμου νερού, η Κυβέρνηση της Κύπρου έχει
υλοποιήσει μια σειρά από δραστικά μέτρα τα οποία έχουν ανακουφίσει το νησί από αυτή τη πίεση.
Η ποιότητα του νερού των επιφανειακών υδάτινων σωμάτων αναμένεται να επηρεαστεί σε χαμηλό
βαθμό από την κλιματική αλλαγή κυρίως λόγω της μείωσης του υδάτινου όγκου των σωμάτων και
κατ’επέκταση της αύξησης της συγκέντρωσης των ρύπων σε αυτά, όπως επίσης λόγω της αύξησης
των έντονων βροχοπτώσεων, φαινόμενα τα οποία συνδέονται με την αύξηση της εισροής ρυπαντών
στα επιφανειακά υδάτινα σώματα. Η αύξηση της θερμοκρασίας αναμένεται να υποβαθμίσει
περαιτέρω την ποιότητα του νερού των επιφανειακών σωμάτων.
3-7
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Τέλος, τα πλημμυρικά φαινόμενα αναμένεται να αυξηθούν λόγω της κλιματικής αλλαγής και
συγκεκριμένα λόγω της αύξησης της έντασης και της συχνότητας των έντονων βροχοπτώσεων.
Παρόλο που οι αστικές περιοχές της Κύπρου είναι ιδιαίτερα ευάλωτες στις πλημμύρες, μια σειρά
από μέτρα βρίσκονται σε εξέλιξη για την αντιμετώπισή τους, τα οποία αναμένεται να αυξήσουν την
ικανότητα προσαρμογής του τομέα.
Η αξιολόγηση της ευπάθειας των υδάτινων πόρων της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή
παρουσιάζεται συγκεντρωτικά στον πίνακα που ακολουθεί.
Πίνακας 5: Αξιολόγηση της ευπάθειας των υδάτινων πόρων της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή
Ευπάθεια στην κλιματική αλλαγή
Σημαντικότητα
επίπτωσης (Α)
Ικανότητα
προσαρμογής
(Β)
Συνολική
ευπάθεια (Α-Β)
σε αστικές περιοχές
Πολύ υψηλή (7)
Υψηλή έως Πολύ
υψηλή (6)
Χαμηλή (1)
σε ορεινές περιοχές
Πολύ υψηλή (7)
Χαμηλή έως
μέτρια (2)
Υψηλή (5)
Πολύ υψηλή (7)
Μέτρια (3)
Μέτρια έως Υψηλή
(4)
Πολύ υψηλή (7)
Χαμηλή έως
Μέτρια (2)
Υψηλή (5)
Μέτρια έως Υψηλή
(3.9)
Μέτρια (3)
Χαμηλή (0.9)
Υψηλή έως πολύ
υψηλή (6)
Χαμηλή έως
Μέτρια (2)
Μέτρια έως Υψηλή
(4)
Μέτρια έως Υψηλή
(3.4)
Μέτρια (3)
Χαμηλή (0.5)
Πολύ υψηλή (7)
Μέτρια (3)
Μέτρια έως Υψηλή
(4)
Επιπτώσεις
Διαθεσιμότητα
πόσιμου νερού
Σε πεδινές & παράκτιες
Διαθεσιμότητα νερού περιοχές
άρδευσης
σε ορεινές περιοχές
Ποιότητα νερού
Πλημμύρες
Ξηρασίες
των επιφανειακών
υδάτινων σωμάτων
των υπογείων υδάτινων
σωμάτων
Στη συνέχεια, παρουσιάζεται συνοπτικά η αξιολόγηση των επιπτώσεων και της ικανότητας
προσαρμογής του τομέα των υδάτινων πόρων της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή για καθεμία από
τις προαναφερόμενες προτεραιότητες. Η αναλυτική αξιολόγηση παρουσιάζεται στην έκθεση “Future
climate change impact, vulnerability and adaptation assessment for the case of Cyprus” (CYPADAPT,
2013).
3-8
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
3.1.2.2.
2014
Διαθεσιμότητα νερού
Αξιολόγηση επίπτωσης
Οι αλλαγές στο κλίμα όπως αλλαγές στη θερμοκρασία, στην κατανομή των βροχοπτώσεων και το
λιώσιμο των πάγων εκτιμάται ότι θα οδηγήσουν σε σημαντικές αλλαγές στην ετήσια και εποχική
διαθεσιμότητα νερού σε όλη την Ευρώπη. Ειδικότερα, οι νότιες και νοτιο-ανατολικές περιοχές, οι
οποίες πλήττονται ήδη περισσότερο από έλλειψη νερού, θα εκτεθούν ιδιαίτερα σε αυξημένες
μειώσεις των υδάτινων πόρων τους. Η μειωμένη βροχόπτωση κατά τους θερινούς μήνες θα έχει σαν
αποτέλεσμα τη μείωση του νερού που αποθηκεύεται στους ταμιευτήρες οι οποίοι τροφοδοτούνται
από εποχιακά ποτάμια. Υπάρχει πολύ υψηλή βεβαιότητα ότι πολλές από τις περιοχές που
βρίσκονται στη λεκάνη της Μεσογείου θα υποστούν μείωση των επιφανειακών και υπόγειων
υδάτινων αποθεμάτων τους λόγω της κλιματικής αλλαγής (Kundzewicz et al., 2007).
Οι αλλαγές στην παροχή των ποταμών λόγω της κλιματικής αλλαγής εξαρτώνται πρωτίστως από τις
αλλαγές στον όγκο και στη χωροχρονική κατανομή της βροχόπτωσης, όπως επίσης και από τις
αλλαγές στην εξατμισοδιαπνοή (Milly et al., 2005). Ωστόσο, μια αύξηση στις πολύ υψηλές παροχές
των ποταμών προβλέπεται για ένα μεγάλο μέρος της Ευρώπης, η οποία οφείλεται στην αύξηση των
έντονων βροχοπτώσεων, ακόμα και σε περιοχές οι οποίες θα γίνουν πιο ξηρές κατά μέσο όρο. Η
κλιματική αλλαγή εκτιμάται ότι θα έχει ως αποτέλεσμα σημαντικές αλλαγές στην εποχικότητα της
παροχής των ποταμών στην Ευρώπη με μειούμενες παροχές κατά το καλοκαίρι στις περισσότερες
περιοχές της Ευρώπης (EEA/JRC/WHO, 2008). Οι αλλαγές στην εξατμισοδιαπνοή και στις έντονες
βροχοπτώσεις αναμένεται να έχουν επιπρόσθετη επίπτωση στις παροχές.
Κατά την περίοδο 1970-2000 η συνολική ποσότητα εισροής νερού στα 15 κύρια φράγματα της
Κύπρου, καθώς και η απορροή, μειώθηκαν κατά 40% σε σχέση με τις εκτιμήσεις για την περίοδο
1917-1970, ενώ η αντίστοιχη μείωση της μέσης ετήσιας βροχόπτωσης ήταν περίπου 13% (Rossel,
2002). Τα αποτελέσματα της μελέτης για την αξιολόγηση της ευπάθειας της Κύπρου στην κλιματική
αλλαγή (CYPADAPT, 2013) έδειξαν μια σημαντική μείωση της μελλοντικής εισροής στα κύρια
φράγματα της Κύπρου του 23%, για μια εκτιμώμενη μείωση στη βροχόπτωση της τάξης του 5%
(Πίνακας 2).
Ο υπολογισμός του Δείκτη Μεταβλητότητας Εισροής νερού (Flow Variability Index) για την Κύπρο
για την περίοδο 1969-2007 έδειξε ότι η μεταβλητότητα της εισροής νερού στα φράγματα της
Κύπρου είναι ιδιαίτερα υψηλή (μέση εισροή: 120 Mm3/yr , τυπική απόκλιση: 76 Mm3/yr) το οποίο
εντείνει την ευαισθησία των επιφανειακών υδάτινων πόρων της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή.
Η μείωση της βροχόπτωσης και η αύξηση της εξατμισοδιαπνοής θα οδηγήσουν επίσης σε μείωση
των επιπέδων των υπόγειων υδάτων. Μια αλλαγή στην ποσότητα της ωφέλιμης βροχόπτωσης και
στη διάρκεια της επαναφόρτισης των υπόγειων υδάτων θα τροποποιήσει τους ρυθμούς
επαναφόρτισης (Kundzewicz et al., 2007). Επιπλέον, η υψηλής έντασης βροχόπτωση ευνοεί την
επιφανειακή απορροή έναντι της κατείσδυσης.
Στην Κύπρο, η μείωση της βροχόπτωσης και τα διαδοχικά έτη ξηρασίας, σε συνδυασμό με την
έντονη γεωργική ανάπτυξη και την επιμήκυνση της περιόδου άρδευσης κατά το δεύτερο μισό του
προηγούμενου αιώνα, οδήγησε στην ανεπάρκεια των επιφανειακών αποθεμάτων νερού στα
φράγματα με αποτέλεσμα την εντατική εκμετάλλευση των υπογείων υδάτων. Επιπλέον, οι
3-9
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
περικοπές στην προμήθεια νερού από τα κυβερνητικά έργα που επιβλήθηκαν σε περιόδους
ξηρασίας και η υψηλή τιμολόγηση του νερού ώθησε τους ιδιώτες καταναλωτές στην παράνομη
άντληση νερού από γεωτρήσεις η οποία οδήγησε στην περαιτέρω ταπείνωση της στάθμης των
υπόγειων υδροφορέων. Σύμφωνα με το Τμήμα Ανάπτυξης Υδάτων (ΤΑΥ) του Υπουργείου Γεωργίας,
Φυσικών πόρων και Περιβάλλοντος Κύπρου (TAY, 2008), 11 από τα 19 υπόγεια υδάτινα σώματα της
Κύπρου βρίσκονται σε κακή ποσοτική κατάσταση.
Ο υπολογισμός του Δείκτη Πίεσης Νερού (Water Stress Index) έδειξε ότι οι υδάτινοι πόροι της
Κύπρου υφίστανται μεγάλη πίεση με αποτέλεσμα να είναι απαραίτητη η εξεύρεση και χρήση
επιπρόσθετων εναλλακτικών πηγών νερού ενώ στο μέλλον (2021-2050) αυτή η πίεση θα είναι
ακόμα πιο έντονη.
Ο υπολογισμός του Δείκτη Εκμετάλλευσης Ύδατος (Water Exploitation Index) έδειξε ότι οι υδάτινοι
πόροι της Κύπρου υφίστανται σοβαρή πίεση και μη βιώσιμη χρήση. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι η
Κύπρος το 2007 είχε μακράν τον υψηλότερο δείκτη μεταξύ των Ευρωπαϊκών χωρών (ΕΕΑ, 2010).
Οι υδάτινοι πόροι που βρίσκονται ήδη υπό πίεση θεωρούνται πιο ευάλωτοι στην κλιματική αλλαγή.
Η δυσκολία που αντιμετωπίζει η Κύπρος προκειμένου να ικανοποιήσει τη ζήτηση νερού για τον
οικιακό τομέα ή για άλλους τομείς όπως η γεωργία, ο τουρισμός και η βιομηχανία λόγω της
μειωμένης διαθεσιμότητας του πόρου ειδικά κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, αντικατοπτρίζει και
την αυξημένη ευπάθεια του τομέα των υδάτων στην κλιματική αλλαγή.
Συμπερασματικά, η σημαντικότητα των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στη διαθεσιμότητα του
νερού στην Κύπρο αξιολογήθηκε ως «Πολύ υψηλή».
Αξιολόγηση ικανότητας προσαρμογής
Μια σειρά μέτρων, σχεδίων και έργων έχουν εφαρμοστεί από την κυβέρνηση της Κύπρου με σκοπό
την (i) αύξηση της διαθεσιμότητας νερού και τη μείωση της κατανάλωσης για ύδρευση και άρδευση,
όπως η αξιοποίηση των γλυκών υδάτινων πόρων (επιφανειακών και υπόγειων) και των
εναλλακτικών υδάτινων πόρων (αφαλατωμένου θαλασσινού νερού, επεξεργασμένων υγρών
αστικών αποβλήτων) καθώς και μέτρα για τη (ii) μείωση της ζήτησης νερού.
(i) Μέτρα για την αύξηση της διαθεσιμότητας νερού
Αύξηση της ικανότητας αποθήκευσης των επιφανειακών υδάτων
Η χωρητικότητα των φραγμάτων έχει αυξηθεί σημαντικά από το 1960 που ήταν 6 Mm3 στα 332 Mm3
σήμερα, ενώ συνολικά έχουν κατασκευαστεί 108 φράγματα (ΤΑΥ, 2011α). Ενδεικτικά αναφέρεται
ότι η Κύπρος καταλαμβάνει την πρώτη θέση στην Ευρώπη ως προς τον αριθμό φραγμάτων ανά
τετραγωνικό χιλιόμετρο. Ο κύριος στόχος είναι η συλλογή της επιφανειακής απορροής ούτως ώστε
να ελαχιστοποιηθούν οι απώλειες νερού στη θάλασσα. Ωστόσο, η κατασκευή φραγμάτων ευθύνεται
για περιβαλλοντική υποβάθμιση, καθώς διακόπτεται η μεταφορά νερού και ιζήματος κατάντη.
Δίκτυα παροχής νερού
Το κύριο Κυβερνητικό Υδατικό Έργο (ΚΥΕ) παροχής νερού στην Κύπρο είναι το Σχέδιο του Νότιου
Αγωγού το οποίο παρέχει περίπου 76% του συνολικού νερού που παρέχεται από τα ΚΥΕ,
3-10
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
ακολουθούμενο από το Έργο Πάφου το οποίο παρέχει το 16% του νερού και το Έργο Χρυσοχούς που
παρέχει το 7%. Ωστόσο, η περιοχή της Χρυσοχούς αναπτύσσεται πολύ γρήγορα με τουριστικές
υποδομές και εξοχικές κατοικίες, γεγονός το οποίο αναμένεται να αυξήσει σημαντικά την υδατική
πίεση στην περιοχή. Τέλος, το Σχέδιο Ενιαίας Αγροτικής Ανάπτυξης Πιτσιλιάς δεν μπορεί να καλύψει
τις υδατικές ανάγκες της περιοχής, καθώς η παροχή νερού είναι τρεις φορές μικρότερη από την
εκτιμώμενη ζήτηση (ΤΑΥ, 2011α).
Μεταφορά νερού
Οι υφιστάμενες υποδομές επιτρέπουν τη μεταφορά νερού στις Νότιες-Νοτιοανατολικές περιοχές
(Σχέδιο Νότιου Αγωγού) και στις Νοτιοδυτικές-Δυτικές περιοχές του νησιού (Έργο Πάφου). Με τον
τρόπο αυτόν, προσφέρεται σημαντική ευελιξία στη διαχείριση και μεταφορά υδάτων στις
περισσότερες περιοχές.
Εισαγωγή νερού
Το καλοκαίρι του 2008 η Κύπρος αναγκάστηκε να φέρει πόσιμο νερό με δεξαμενόπλοια από την
Ελλάδα λόγω της σοβαρής λειψυδρίας. Αυτό το μέτρο ωστόσο επιλέχθη σαν ύστατη λύση για την
αντιμέτωπιση του επείγοντος αυτού περιστατικού.
Κατασκευή μονάδων αφαλάτωσης
Η Κυβέρνηση της Κύπρου, αναγνωρίζοντας το σοβαρό πρόβλημα λειψυδρίας που βιώνει το νησί,
αποφάσισε να αποσυνδέσει την παροχή νερού από τη βροχόπτωση, με την κατασκευή και
λειτουργία μονάδων αφαλάτωσης. Ειδικότερα, η δυναμικότητα των μονάδων αφαλάτωσης
αυξήθηκε από 40,000 m3/d το 1997, όταν η πρώτη μονάδα λειτούργησε, σε 182,000 m3/d το 2011
και περίπου σε 252,000 m3/d το 2012 (ΤΑΥ, 2011α). Ωστόσο, η αφαλάτωση αποτελεί μια ιδιαίτερα
ενεργοβόρα διαδικασία η οποία παράγει ένα υπόλειμμα υψηλής συγκέντρωσης σε άλας (άλμη) το
οποίο απαιτεί ειδική διαχείριση και διάθεση, προκειμένου να αποφευχθεί περιβαλλοντική
υποβάθμιση.
Επαναχρησιμοποίηση επεξεργασμένων αστικών λυμάτων
Η χρήση ανακυκλωμένου νερού στην Κύπρο ξεκίνησε το 1998 με μια μικρή ποσότητα των 1.3 Mm3
και έφτασε τα 22 Mm3 το 2012, από τα οποία το 62% χρησιμοποιήθηκε για άρδευση και το 17% για
τεχνητό εμπλουτισμό των υδροφορέων. Ο κύριος στόχος της επαναχρησιμοποίησης των
επεξεργασμένων αστικών λυμάτων είναι η ανακούφιση του γεωργικού τομέα από τη λειψυδρία.
Χρήση όμβριων υδάτων
Στην Κύπρο μέχρι πρόσφατα τα όμβρια ύδατα κατέληγαν στο δίκτυο αποχέτευσης με αποτέλεσμα
να μην μπορεί να γίνει αξιοποίησή τους. Ωστόσο, τις τελευταίες δύο δεκαετίες, αναπτύσσεται ένα
ξεχωριστό δίκτυο αποχέτευσης για τη συλλογή των όμβριων υδάτων. Έως τώρα, έχει ολοκληρωθεί
το δίκτυο για την πλειοψηφία των μεγάλων αστικών κέντρων της Κύπρου.
Επιπλέον, το Συμβούλιο Αποχετεύσεως Λεμεσού-Αμαθούντας σε συνεργασία με πέντε Δήμους της
Μείζονος Λεμεσού και την ευρύτερη περιοχή της Πάφου άρχισε την εφαρμογή Αειφόρων
Συστημάτων Αποχέτευσης Όμβριων (ΑΣΑΟ).
(ii) Μέτρα για τη μείωση της ζήτησης νερού
Τα μέτρα για τη μείωση της ζήτησης νερού περιλαμβάνουν (i) την αντικατάσταση των δικτύων
μεταφοράς νερού για τη μείωση των απωλειών, (ii) την παροχή επιδοτήσεων για την
3-11
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
επαναχρησιμοποίηση ημιακάθαρτου νερού στα σπίτια για συγκεκριμένες χρήσεις1, (iii) την παροχή
τεχνικής και οικονομικής βοήθειας στους γεωργούς για την υιοθέτηση προηγμένων συστημάτων
άρδευσης, (iv) την εγκατάσταση μετρητών παροχής νερού για την παρακολούθηση της
κατανάλωσης και των αποτελεσμάτων των μέτρων εξοικονόμησης νερού, (v) τη μείωση της
κατάτμησης των αγροτεμαχίων για την επίτευξη οικονομιών κλίμακας στην άρδευση, και (vi) τη
διοργάνωση εκστρατειών ευαισθητοποίησης του κοινού.
Η αξιολόγηση της ικανότητας προσαρμογής της Κύπρου στην επίπτωση της κλιματικής αλλαγής στη
διαθεσιμότητα του πόσιμου νερού (CYPADAPT, 2013) έδειξε ότι τα μέτρα που έχουν αναληφθεί
έχουν ήδη μετριάσει το πρόβλημα της λειψυδρίας στις αστικές περιοχές της Κύπρου, καθώς έχει
διασφαλιστεί συνεχής παροχή νερού στον οικιακό τομέα κυρίως από τις μονάδες αφαλάτωσης και
έχει επιτευχθεί σημαντική εξοικονόμηση στην κατανάλωση νερού. Ωστόσο, το νερό αφαλάτωσης
διανέμεται κυρίως στις αστικές περιοχές της Κύπρου μέσω των Κυβερνητικών Υδατικών Έργων
(ΚΥΕ), ενώ άλλες περιοχές, όπως οι ορεινές κοινότητες, εξαρτώνται αποκλειστικά από τους
φυσικούς υδάτινους πόρους (κυρίως υπόγεια ύδατα) για την ικανοποίηση των αναγκών τους σε
πόσιμο νερό, το οποίο αντλείται είτε από ΚΥΕ είτε από ιδιωτικές γεωτρήσεις. Επίσης, η ικανότητα
της Κύπρου να εξακολουθεί να καλύπτει τις ενεργειακές ανάγκες των σταθμών αφαλάτωσης στο
μέλλον δεν είναι δεδομένη.
Συνεπώς, θεωρήθηκε ότι η ικανότητα προσαρμογής της Κύπρου όσον αφορά τη μειωμένη
διαθεσιμότητα νερού για την παροχή νερού στον οικιακό τομέα, και συγκεκριμένα στις αστικές
περιοχές, είναι «Υψηλή έως Πολύ Υψηλή» ενώ για τις ορεινές περιοχές είναι «Χαμηλή έως Μέτρια».
Όσον αφορά τη διαθεσιμότητα νερού για άρδευση, τα μέτρα που έχουν εφαρμοστεί έως τώρα δεν
έχουν πλήρως ικανοποιήσει τη ζήτηση για νερό, καθώς η γεωργία αποτελεί τον κύριο χρήστη νερού
στην Κύπρο (πάνω από 60% της συνολικής ζήτησης), και την καλοκαιρινή περίοδο όταν η
διαθεσιμότητα νερού είναι περιορισμένη, επιβάλλονται συχνά περικοπές στην παροχή νερού
άρδευσης. Επιπλέον, το ανακυκλωμένο νερό διανέμεται μέσω των Κυβερνητικών Υδρευτικών Έργων
μόνο στις πεδινές και παράκτιες περιοχές, καθώς η κατασκευή των απαραίτητων υποδομών
μεταφοράς αλλά και το ενεργειακό κόστος άντλησης του νερού στις ορεινές περιοχές καθιστούν την
επένδυση αυτή σχεδόν αδύνατη από τεχνική και οικονομική άποψη. Τα μόνα Κυβερνητικά
Υδρευτικά Έργα για παροχή νερού άρδευσης στις ορεινές περιοχές είναι τα
φράγματα/λιμνοδεξαμενές τα οποία είναι περιορισμένης χωρητικότητας και τα αποθέματά τους
εξαντλούνται σε περιόδους ξηρασίας. Αυτό οδήγησε τους αγρότες στις ορεινές περιοχές να
χρησιμοποιούν υπόγεια ύδατα από ιδιωτικές γεωτρήσεις για να καλύψουν τις ανάγκες τους σε
άρδευση, με συνέπεια την υπεράντληση των υδροφορέων.
Έτσι, η ικανότητα προσαρμογής της Κύπρου για την αντιμετώπιση της μειωμένης διαθεσιμότητας
νερού άρδευσης στις πεδινές και παράκτιες περιοχές αξιολογήθηκε ως «Μέτρια» ενώ για τις
ορεινές περιοχές ως «Χαμηλή έως Μέτρια».
1
Το μέτρο αυτό δεν βρίσκεται πλέον σε ισχύ
3-12
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
3.1.2.3.
2014
Ποιότητα νερού
Αξιολόγηση επίπτωσης
Σύμφωνα με την Τέταρτη Έκθεση Αξιολόγησης της Διακυβερνητικής Ομάδας για την Κλιματική
Αλλαγή (IPCC), πιστεύεται με μεγάλη βεβαιότητα ότι οι υψηλότερες θερμοκρασίες νερού, η
αυξημένη ένταση της βροχόπτωσης και τα μεγαλύτερα διαστήματα χαμηλών παροχών θα οξύνουν
πολλές μορφές ρύπανσης των υδάτων. Ωστόσο, δεν υπάρχουν στοιχεία που να αποδεικνύουν μια
τάση επιδείνωσης της ποιότητας των υδάτων σε σχέση με το κλίμα (Parry et al., 2007).
Με βάση τα αποτελέσματα του προγράμματος παρακολούθησης των επιφανειακών υδάτινων
σωμάτων της Κύπρου, το 31.5% των ποτάμιων σωμάτων κατατάχθηκε στην κατηγορία καλής
οικολογικής κατάστασης, 35.2% σε μέτρια, 7.4% σε χαμηλή και 1.4% σε κακή, ενώ 24.5% δεν έχει
κατηγοριοποιηθεί προς το παρόν. Αναφορικά με τη χημική κατάσταση των ποτάμιων σωμάτων,
71.3% χαρακτηρίστηκε ως καλής χημικής κατάστασης και μόνο το 4.2% χαρακτηρίστηκε ως λιγότερο
καλής κατάστασης, ενώ το 25.4% δεν έχει κατηγοριοποιηθεί. Όσον αφορά τα λιμναία σώματα, το
56% κατατάχθηκε στην κατηγορία καλής οικολογικής κατάστασης, 33% σε μέτρια και 5.5% σε κακή,
ενώ το 5.5% δεν εντάχθηκε σε καμία κατηγορία. Η χημική κατάσταση για το 72.2% των λιμναίων
σωμάτων χαρακτηρίστηκε ως καλή, για το 16.7% χαρακτηρίστηκε ως λιγότερο καλή ενώ το 11.1%
δεν έχει κατηγοριοποιηθεί (ΤΑΥ, 2011α). Συνοψίζοντας, η πλειοψηφία των ποτάμιων και λιμναίων
σωμάτων της Κύπρου βρίσκεται σε καλή ή μέτρια οικολογική και χημική κατάσταση. Επίσης, η
αξιολόγηση όλων των παράκτιων υδάτινων σώματων της Κύπρου (25) έδειξε ότι αυτά βρίσκονται σε
καλή ή υψηλή οικολογική κατάσταση και σε καλή χημική κατάσταση (ΤΑΥ, 2011α).
Ωστόσο, κατά τους θερινούς μήνες η εισροή νερού στα φράγματα της Κύπρου από τους ποταμούς
είναι ελάχιστη. Ως αποτέλεσμα, δεν επιτυγχάνεται ικανοποιητική αραίωση της συγκέντρωσης των
ρύπων και σε συνδυασμό με τα υψηλά επίπεδα εξάτμισης, η ποιότητα των υδάτων απειλείται με
υποβάθμιση. Επιπρόσθετα, οι αυξανόμενες θερμοκρασίες οδηγούν στην αύξηση του ευτροφισμού
και της θερμικής στρωμάτωσης, καθώς και σε χαμηλά επίπεδα διαλυμένου οξυγόνου.
Συνολικά, λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω αλλά και το γεγονός ότι τα επιφανειακά σώματα της
Κύπρου είναι περιορισμένα, η σημαντικότητα των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στη
ποιότητα των επιφανειακών υδάτων στην Κύπρο αξιολογήθηκε ως «Μέτρια έως Υψηλή».
Εν τούτοις, πρέπει να σημειωθεί ότι μια τάση επιδείνωσης της ποιότητας των υδάτων παρατηρείται
κυρίως στους υπόγειους υδροφορείς της Κύπρου, λόγω (i) της απότομης αστικοποίησης τις
τελευταίες δεκαετίες και της διάθεσης των υγρών αστικών αποβλήτων σε σηπτικούς βόθρους μέχρι
την κατασκευή των κεντρικών συστημάτων αποχέτευσης, (ii) της χρήσης λιπασμάτων στις
καλλιέργειες και (iii) της υπεράντλησης των υπογείων υδάτων που είχε ως αποτέλεσμα την
υφαλμύρινση των παράκτιων υδροφορέων (TAY, 2008). Η υφαλμύρινση των παράκτιων
υδροφορέων σχετίζεται επίσης και με τη κλιματική αλλαγή λόγω της ανόδου της στάθμης της
θάλασσας και της διείσδυσης του θαλασσινού νερού στους υπόγειους υδροφορείς (Kundewicz et
al., 2007). Η υποβάθμιση της ποιότητας των υπογείων υδάτων εντείνεται από κλιματικούς
παράγοντες που οδηγούν σε χαμηλό ρυθμό επαναφόρτισης, και κατ’επέκταση στην αύξηση της
συγκέντρωσης ρύπων στα υπόγεια ύδατα. Τέλος, ο χαμηλός ρυθμός επαναφόρτισης των
3-13
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
υδροφορέων και η χαμηλή διαπερατότητα ορισμένων ιζηματογενών υδροφορέων, έχει ως συνέπεια
τη διαλυτοποίηση κάποιων αλάτων και την αύξηση της αλατότητας (ΤΑΥ, 2008).
Τα κύρια θέματα που προέκυψαν από τα αποτελέσματα της παρακολούθησης της ποιότητας των
υπογείων υδάτων στην Κύπρο ήταν οι αυξημένες συγκεντρώσεις νιτρικών και χλωριόντων (πάνω
από τα όρια) οι οποίες βρέθηκαν σε επτά υδάτινα σώματα. Επιπρόσθετα, αυξημένες συγκεντρώσεις
θειικών, ιόντων αμμωνίου, αρσενικού και παρασιτοκτόνων καθώς και αυξημένη αγωγιμότητα
μετρήθηκε σε επτά υπόγεια υδατικά σώματα.
Τέλος, πέντε περιοχές της Κύπρου από τις οποίες απορρέουν ύδατα ευάλωτα στη ρύπανση από
αζωτούχες ενώσεις έχουν χαρακτηριστεί ως «Ευπρόσβλητες στη Νιτρορρύπανση Ζώνες», σύμφωνα
με την Οδηγία 91/676/EΟΚ.
Όσον αφορά την υφαλμύρινση των υδροφορέων, 12 από τα 19 υπόγεια υδάτινα σώματα της
Κύπρου έχουν υποστεί υφαλμύρινση.
Γενικά, από την παρακολούθηση των 19 υπόγειων υδάτινων σωμάτων κατά την περίοδο 2000-2008,
8 υπόγεια υδάτινα σώματα (42%) χαρακτηρίστηκαν σε κακή ποιοτική κατάσταση με βάση τα
αποτελέσματα των χημικών αναλύσεων σχετικά με τα επίπεδα αλατότητας και/ή τα επίπεδα ρύπων.
Για τους λόγους αυτούς, η σημαντικότητα των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην ποιότητα
των υπογείων υδάτων στην Κύπρο αξιολογήθηκε ως «Υψηλή έως Πολύ υψηλή».
Αξιολόγηση ικανότητας προσαρμογής
Για την προστασία των φυσικών υδάτινων πόρων από ρύπανση, έχει θεσμοθετηθεί ένα ευρύ φάσμα
νομοθετημάτων στην Ευρώπη. Σε πρώτη θέση τοποθετείται η Οδηγία Πλαίσιο περί Υδάτων (ΟΠΥ), η
οποία θεωρείται το πιο σημαντικό νομοθέτημα της ΕΕ για την ποιότητα των υδάτων. Μέσα από την
ΟΠΥ στοχεύεται η επίτευξη καλής οικολογικής και χημικής κατάστασης των υδάτινων σωμάτων
μέχρι το 2015. Το Πρόγραμμα Μέτρων (ΤΑΥ, 2011α) που περιλαμβάνεται στο Σχέδιο Διαχείρισης της
Λεκάνης Απορροής της Κύπρου παρουσιάζει τα βασικά μέτρα που πρέπει να υλοποιηθούν για να
επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι. Πέρα από τα μέτρα που προκύπτουν από την εφαρμογή της βασικής
κοινοτικής νομοθεσίας, τα παρακάτω προβλέπονται στο εν λόγω Πρόγραμμα Μέτρων:
 Μέτρα για τη διασφάλιση της ποιότητας του νερού
 Μέτρα ελέγχου απόληψης επιφανειακού και υπόγειου νερού
 Μέτρα για ελέγχους περιλαμβανομένης και της απαίτησης για αδειοδότηση τεχνητού
εμπλουτισμού των υδροφορέων
 Μέτρα για έλεγχο /παρακολούθηση των σημειακών και διάχυτων πηγών απορρίψεων που
ενδέχεται να προκαλέσουν ρύπανση
 Μέτρα για μείωση των αρνητικών επιπτώσεων στην κατάσταση του ύδατος
 Μέτρα για την απαγόρευση απόρριψης ρύπων απευθείας στα υπόγεια νερά
 Μέτρα για εξάλειψη της ρύπανσης επιφανειακών υδάτων από ουσίες προτεραιότητας
3-14
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
 Μέτρα για πρόληψη της σημαντικής διαρροής ρύπων από τεχνικές εγκαταστάσεις
Μέτρα για την προστασία των υδάτων από τις γεωργικές δραστηριότητες έχουν προωθηθεί μέσα
από το Πρόγραμμα Γεωργικής Ανάπτυξης 2007-13, και συγκεκριμένα μέσα από τις Κανονιστικές
Απαιτήσεις Διαχείρισης, την εφαρμογή των Καλών Γεωργικών και Περιβαλλοντικών Συνθηκών και
την παροχή επιδοτήσεων για την εφαρμογή άλλων μέτρων για τη μείωση των απορροών (με την
εγκατάσταση φυτοφρακτών) και τον περιορισμό της χρήσης χημικών σκευασμάτων (λιπάσματα,
εντομοκτόνα). Τέτοια μέτρα είναι η μηχανική καταστροφή των αγριόχορτων, τα συστήματα
ολοκληρωμένης διαχείρισης παραγωγής και/ή χαμηλών εισροών, η οργανική παραγωγή κ.α..
Επίσης, μέσα από το Σύστημα Παροχής Συμβουλών σε γεωργικές εκμεταλλεύσεις που προβλέπεται
από το Πρόγραμμα Γεωργικής Ανάπτυξης, οι γεωργοί μπορούν να ενημερώνονται για τις βέλτιστες
πρακτικές που αποβλέπουν στην προστασία των υδάτων.
Η πολιτική της Κύπρου σχετικά με την υφαλμύρινση των υπόγειων υδατικών σωμάτων, βασίζεται
στην αποφυγή της διείσδυσης θαλάσσιου νερού με την επιδίωξη της επίτευξης θετικού ισοζυγίου
μεταξύ των απολήψεων και της επαναφόρτισης, καθορίζοντας προτεινόμενες ποσότητες απόληψης
νερού για κάθε υδροφορέα σύμφωνα με την ποσοτική του κατάσταση.
Η ποιοτική κατάσταση των υπογείων υδάτων στην Κύπρο παρακολουθείται μέσω δικτύων και
προγραμμάτων παρακολούθησης τόσο εθνικών όσο και της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Ύδατα.
Σημειώνεται ωστόσο ότι, τα υπόγεια ύδατα κατά κανόνα ανταποκρίνονται πιο αργά σε σχέση με τα
επιφανειακά ύδατα καθώς οι διεργασίες συνήθως απαιτούν περισσότερο χρόνο στα υπόγεια ύδατα
και κατά συνέπεια, η επαναφόρτιση και η αποκατάσταση απαιτούν πολύ περισσότερο χρόνο.
Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, η ικανότητα προσαρμογής της Κύπρου στις επιπτώσεις της
κλιματικής αλλαγής και συγκεκριμένα η ικανότητα αντιμετώπισης της υποβάθμισης της ποιότητας
των επιφανειακών υδάτων αξιολογήθηκε ως «Μέτρια» ενώ για τα υπόγεια ύδατα θεωρήθηκε
«Χαμηλή έως Μέτρια».
3.1.2.4.
Πλημμυρικά φαινόμενα
Αξιολόγηση επίπτωσης
Παρά την αξιοσημείωτη αύξηση του αριθμού των καταγεγραμμένων πλημμυρικών γεγονότων και
τις οικονομικές απώλειες που προκλήθηκαν από τις πλημμύρες στην Ευρώπη τις τελευταίες
δεκαετίες, δεν υπάρχει ακόμα απόδειξη ότι οι πλημμύρες αποτελούν άμεση επίπτωση της
κλιματικής αλλαγής. Ωστόσο, μπορούν να παρέχουν μια ένδειξη ότι η συχνότητα και η ένταση των
πλημμυρικών φαινομένων σε πολλές περιοχές της Ευρώπης θα αυξηθεί (Lehner et al., 2006;
Dankers and Feyen, 2008) και συγκεκριμένα, οι αιφνίδιες και οι αστικές πλημμύρες (Christensen and
Christensen, 2007; Kundzewicz et al., 2006). Η πλημμυρική επικινδυνότητα επίσης πιθανότατα θα
αυξηθεί κατά τη διάρκεια υγρότερων και θερμότερων χειμώνων, με πιο συχνή βροχή και λιγότερο
συχνό χιόνι (Palmer and Räisänen, 2002; EEA/JRC/WHO, 2008).
Στην Κύπρο, έχει παρατηρηθεί μια αύξηση της έντασης και της ποσότητας της βροχόπτωσης που
πέφτει σε διάστημα μεταξύ 5 λεπτών και 6 ωρών της τάξης του 37-49% κατά την περίοδο 1970-2007
3-15
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
σε σχέση με την περίοδο 1930-1970 (Πασιαρδής, 2009). Παράλληλα, τα καταγεγραμμένα
πλημμυρικά γεγονότα στην Κύπρο (ΤΑΥ, 2011β) για την ίδια περίοδο παρουσιάζουν αύξηση. Ο
αριθμός των πλημμυρικών γεγονότων στην Κύπρο κατά την περίοδο 1971-2010 καθώς και η
κατάταξη επικινδυνότητας παρουσιάζονται στο σχήμα που ακολουθεί.
Σχήμα 1: Αριθμός πλημμυρικών γεγονότων και κατάταξη επικινδυνότητας στην Κύπρο για την περίοδο
1971-2010 (CYPADAPT)
Τα αστικά κέντρα της Λάρνακας, της Λεμεσού και της Λευκωσίας θεωρούνται ευαίσθητα στις
πλημμύρες κυρίως λόγω της πυκνής δόμησης και του περιορισμού των χώρων πρασίνου, του
περιορισμού των φυσικών υδάτινων οδών για την κατασκευή δρόμων, του ελλιπούς συστήματος
αποχέτευσης όμβριων και της κάλυψης των υδάτινων οδών και των εισόδων αποχέτευσης με
σκουπίδια.
Για τους λόγους αυτούς, η σημαντικότητα των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στις πλημμύρες
στα αστικά κέντρα της Κύπρου αξιολογήθηκε ως «Μέτρια έως Υψηλή».
Αξιολόγηση ικανότητας προσαρμογής
Τις τελευταίες δύο δεκαετίες στην Κύπρο, αναπτύσσεται ένα ξεχωριστό δίκτυο αποχέτευσης για τη
συλλογή των όμβριων υδάτων και κατά συνέπεια τον περιορισμό των πλημμυρικών φαινομένων.
Έως τώρα, έχει ολοκληρωθεί το δίκτυο για την πλειοψηφία των μεγάλων αστικών κέντρων της
Κύπρου. Επίσης, τα φράγματα λειτουργούν και ως αντιπλημμυρικά έργα καθώς τα ορμητικά νερά
δεσμεύονται στη δεξαμενή και η απελευθέρωσή τους κατάντη ελέγχεται.
Επιπλέον, το Συμβούλιο Αποχετεύσεως Λεμεσού-Αμαθούντας σε συνεργασία με πέντε Δήμους της
Μείζονος Λεμεσού και την ευρύτερη περιοχή της Πάφου άρχισε την εφαρμογή Αειφόρων
Συστημάτων Αποχέτευσης Όμβριων (ΑΣΑΟ). Τα ΑΣΑΟ αποτελούν σύνολο σειράς πρακτικών
διαχείρισης και κατασκευαστικών έργων που αποσκοπούν στην αποχέτευση και έλεγχο των
επιφανειακών νερών με πιο αειφόρο τρόπο σε σχέση με τις παραδοσιακές πρακτικές, λαμβάνοντας
υπόψη μακροπρόθεσμους περιβαλλοντικούς και κοινωνικούς στόχους. Τα κύρια μέτρα
3-16
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
περιλαμβάνουν προληπτικά μέτρα, διαπερατές επιφάνειες, πράσινες στέγες, φίλτρα, απορροφητικά
φρεάτια, λίμνες κατακράτησης, οχετούς.
Τέλος, πρέπει να αναφερθεί ότι το ΤΑΥ έχει υλοποιήσει τα προκαταρτικά βήματα για την εφαρμογή
της Οδηγίας για τις Πλημμύρες και έχει προσδιορίσει τις Περιοχές Δυνητικού Σημαντικού Κινδύνου
Πλημμύρας ενώ τώρα βρίσκεται στο στάδιο της ετοιμασίας των Χαρτών Επικινδυνότητας και
Κινδύνου Πλημμύρας για τις Περιοχές Δυνητικού Σημαντικού Κινδύνου Πλημμύρας.
Αξιολογώντας τα παραπάνω, η ικανότητα προσαρμογής της Κύπρου για την αντιμετώπιση των
πλημμυρικών φαινομένων θεωρείται «Μέτρια».
3.1.2.5.
Ξηρασίες
Αξιολόγηση επίπτωσης
Οι ξηρασίες επηρεάζουν τη διαθεσιμότητα και την ποιότητα του νερού. Οι νότιες και νοτιοανατολικές περιοχές της Ευρώπης παρουσιάζουν σημαντική αύξηση της συχνότητας ξηρασίας
(Kundzewicz et al., 2007). Κατά την περίοδο 2000-2009, η Ευρώπη πλήγηκε επανειλημμένα από
ξηρασία. Τα φαινόμενα ξηρασίας στην Κύπρο είναι πολύ συχνά, επίμονα και έντονα, τα οποία έχουν
διαρκέσει έως και οκτώ συνεχόμενα έτη με το συνολικό έλλειμμα να ανέρχεται στα 640 mm. Έρευνα
της ΕΕ (EC, 2007) έδειξε ότι η Κύπρος εμφανίζει τη μεγαλύτερη συχνότητα ξηρασίας στην Ευρώπη
την περίοδο 1976-2006, με μεγάλο μέρος της επικράτειάς της να επηρεάζεται σε κάθε γεγονός. Το
καλοκαίρι του 2008 η Κύπρος έπειτα από τέσσερις συνεχόμενες χρονιές χαμηλής βροχόπτωσης,
έφτασε σε κρίσιμα επίπεδα ξηρασίας με αποτέλεσμα να επιβληθούν σημαντικές περικοπές στην
παροχή πόσιμου νερού και να μεταφερθούν μεγάλες ποσότητες νερού από την Ελλάδα με τάνκερ
(EEA, 2010).
Για την περίοδο 2021-2050 οι προβλέψεις του κλιματικού μοντέλου PRECIS έδειξαν ότι η μέγιστη
διάρκεια της περιόδου με συνεχόμενες ξηρές μέρες (βροχόπτωση <0.5mm) το χρόνο θα αυξηθεί
κατά 10 μέρες στις περιοχές της Λευκωσίας και της Λάρνακας και 12 μέρες στην περιοχή της
Λεμεσού, ενώ στη δυτική περιοχή της Πάφου δεν αναμένεται κάποια αύξηση.
Επίσης, προκειμένου να γίνει πρόβλεψη της έντασης και της συχνότητας της ξηρασίας στο μέλλον
χρησιμοποιήθηκε ο Δείκτης Τυποποιημένης Βροχόπτωσης (Standardized Precipitation Index) (McKee
et al., 1993) για τη 12-μηνη κλίμακα η οποία αντικατοπτρίζει την επίδραση της ξηρασίας στα
επιφανειακά και υπόγεια αποθέματα νερού. Ο δείκτης υπολογίστηκε ενδεικτικά για δύο παράκτιες
περιοχές (Λάρνακα, Λεμεσό), μια πεδινή στην ενδοχώρα (Λευκωσία) και μια ορεινή (Παναγιά),
χρησιμοποιώντας ως δεδομένα τις προβλέψεις του μοντέλου PRECIS για τη βροχόπτωση. Όπως
φαίνεται και στον ακόλουθο πίνακα, τα έτη ήπιας και μέτριας ξηρασίας αναμένεται να αυξηθούν
σημαντικά στο μέλλον σε όλες τις υπό μελέτη περιοχές, ενώ ο αριθμός των ετών σοβαρής και πολύ
σοβαρής ξηρασίας, ο οποίος κατά την περίοδο αναφοράς είναι περιορισμένος, θα παραμείνει
σταθερός ή θα σημειώσει μικρή μείωση.
3-17
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Πίνακας 6: Συχνότητα και ένταση ξηρασίας σύμφωνα με το Δείκτη Τυποποιημένης Βροχόπτωσης για τις
περιόδους 1960-1990 και 2021-2050
Ήπια ξηρασία
Μέτρια ξηρασία
Σοβαρή ξηρασία
Πολύ σοβαρή
ξηρασία
Περίοδος
19601990
20212050
19601990
20212050
19601990
20212050
19601990
20212050
Λεμεσός
9
10
1
7
0
1
1
1
Λευκωσία
5
14
1
2
1
1
0
0
Λάρνακα
7
10
0
1
2
0
1
0
Παναγιά
5
11
0
3
1
0
0
1
Σύνολο
26
45
2
13
4
2
2
2
Για τους λόγους αυτούς, η σημαντικότητα των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στις ξηρασίες
στην Κύπρο αξιολογήθηκε ως «Πολύ υψηλή».
Αξιολόγηση ικανότητας προσαρμογής
Τα κύρια μέτρα που λαμβάνονται για τη διαχείριση των υδάτων σε συνθήκες ξηρασίας σχετίζονται
με την εφαρμογή περικοπών στην παροχή νερού για τις διάφορες χρήσεις ανά προτεραιότητα
σημαντικότητας. Τα συμπεράσματα από τη διαχείριση του περιστατικού έντονης ξηρασίας στην
Κύπρο το 2008 έδειξαν ότι η ικανότητα προσαρμογής ήταν περιορισμένη καθώς αποτελείτο κυρίως
από διορθωτικά μέτρα επείγοντος χαρακτήρα. Ωστόσο, η διαχείριση της ξηρασίας πρέπει να
εστιάζει στην ανάπτυξη εμπεριστατωμένων, μακροπρόθεσμων πολιτικών και σχεδίων ετοιμότητας
για την αντιμετώπιση της ξηρασίας (EC, 2008).
Το ΤΑΥ ανέπτυξε ένα Σχέδιο Διαχείρισης Ξηρασίας (ΣΔΞ) (TAY, 2010) για να αντιμετωπίσει αυτά τα
ζητήματα. Η διαχείριση ξηρασίας αποτελεί ένα σημαντικό στοιχείο της υδατικής πολιτικής και των
σχετικών στρατηγικών σε περιοχές που πλήττονται συχνά από ξηρασία, όπως η Κύπρος. Το ΣΔΞ
βασίζεται στην πολιτική της ΕΕ για τη διαχείριση ξηρασίας (EC, 2008) και συνδέεται άμεσα με την
Υδατική Πολιτική της Κύπρου. Στο ΣΔΞ προτάθηκε (i) ένα σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης το
οποίο βασίζεται σε υδρολογικούς δείκτες, (ii) η συσχέτιση των δεικτών με όρια για διαφορετικά
στάδια ξηρασίας με σκοπό την ανάληψη δράσης, (iii) ένα σετ από συγκεκριμένα μέτρα για το κάθε
στάδιο ξηρασίας για την επίτευξη των στόχων.
Γενικότερα, η εφαρμογή του συστήματος απαιτεί οργάνωση και απασχόληση ανθρώπινου
δυναμικού, ώστε να γίνεται έγκαιρα η εκτίμηση των δεικτών, η εξαγωγή συμπερασμάτων και η
λήψη και εφαρμογή των διαχειριστικών αποφάσεων.
Αξιολογώντας τα παραπάνω, η ικανότητα προσαρμογής της Κύπρου στα φαινόμενα ξηρασίας
θεωρείται «Μέτρια».
3-18
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
3-19
2014
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
3.1.3.
2014
Βιβλιογραφία
Benito, P., Mudgal, S., Dias, D., Jean-Baptiste, V., Kong, M.A., Inman, D., Muro, M., 2009, ‘Water
Efficiency Standards’, Bio Intelligence Service and Cranfield University, Report for European
Commission (DG Environment).
Christensen, J. H. and O.B. Christensen, 2007, ‘A summary of the PRUDENCE model projections
of changes in European climate by the end of this century’. Climatic Change 81: 7–30.
CYPADAPT, 2012, ‘Report on the climate change impact, vulnerability and adaptation
assessment for the case of Cyprus’. Deliverable 1.2, project CYPADAPT LIFE10 ENV/CY/000723.
Available at: http://uest.ntua.gr/cypadapt/wp-content/uploads/DELIVERABLE1.2.pdf
CYPADAPT, 2013, ‘Report on the future climate change impact, vulnerability and adaptation
assessment for the case of Cyprus’. Deliverable 3.4, project CYPADAPT LIFE10 ENV/CY/000723.
Available at: http://uest.ntua.gr/cypadapt/wp-content/uploads/DELIVERABLE3.4.pdf
Dankers, R., L. Feyen, 2008, ‘Climate change impact on flood hazard in Europe: An assessment
based on high resolution climate simulations’. Manuscript submitted to Journal of Geophysical
Research Atmospheres.
 EEA/JRC/WHO, 2008, ‘Impacts of Europe's changing climate — 2008 indicator-based
assessment’, EEA Report No 4/2008. Available at:
http://www.eea.europa.eu/publications/eea_report_2008_4/
 European Environment Agency, The European Environment - State and Outlook 2010. Water
Resources: Quantity and Flows, Copenhagen 2010
European Commission (EC), 2007, ‘Water Scarcity & Droughts, In-Depth Assessment, Second
Interim Report’. DG Environment.
 European Commission (EC), 2008, ‘Drought Management Plan Report Including Agricultural,
Drought Indicators and Climate Change Aspects’. Water Scarcity and Droughts Expert
Network, Technical Report - 2008 – 023. Available at:
http://ec.europa.eu/environment/water/quantity/pdf/dmp_report.pdf
European Environment Agency (EEA), 2010, ‘Main drought events in Europe, 2000–2009’.
Available at: http://www.eea.europa.eu/data-and-maps/figures/main-drought-events-in-europe200020132009
Kundzewicz, Z. W., M. Radziejewski and I. Pińskwar, 2006, ‘Precipitation extremes in the
changing climate of Europe’. Climate Research 31: 51–58.
Kundzewicz, Z.W., L.J. Mata, N.W. Arnell, P. Döll, P. Kabat, B. Jiménez, K.A. Miller, T. Oki, Z. Sen
and I.A. Shiklomanov, 2007, ‘Freshwater resources and their management. Climate Change 2007:
Impacts, Adaptation and Vulnerability’. Contribution of Working Group II to the Fourth Assessment
Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change, M.L. Parry, O.F. Canziani, J.P. Palutikof,
P.J. van der Linden and C.E. Hanson, Eds., Cambridge University Press, Cambridge, UK, 173-210.
Available at: http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg2/ar4-wg2-chapter3.pdf
Lehner, B., P. Döll, J. Alcamo, T. Henrichs and F. Kaspar, 2006, ‘Estimating the impact of global
change on flood and drought risks in Europe: a continental integrated analysis’. Climatic Change 75:
273–299
3-20
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Milly, P.C.D., K.A. Dunne and A.V. Vecchia, 2005, ‘Global pattern of trends in streamflow and
water availability in a changing climate’. Nature, 438(7066), 347–350.
Palmer, T. N. and J. Räisänen, 2002, ‘Quantifying the risk of extreme seasonal precipitation
events in a changing climate’. Nature 415, 512–514
Parry, M.L., O.F. Canziani, J.P. Palutikof and Co-authors, 2007, ‘Technical Summary. Climate
Change 2007: Impacts, Adaptation and Vulnerability’. Contribution of Working Group II to the Fourth
Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change, M.L. Parry, O.F. Canziani, J.P.
Palutikof, P.J. van der Linden and C.E. Hanson, Eds., Cambridge University Press, Cambridge, UK, 2378. Available at: http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg2/ar4-wg2-ts.pdf
Pashiardis, S., 2009, ‘Climate changes: Precipitation and temperature trends in Cyprus’.
Meteorological Service of Cyprus
Rossel, F., 2002, ‘Reassessment of the Island’s Water Resources and Demand, Volume I: Surface
Water Resources’. FAO, - International consultant, March 2002
Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων (TAY), 2008, ‘Επισκόπηση των σημαντικών ζητημάτων διαχείρισης
των νερών στην Κύπρο, Πες μας τη γνώμη σου’. Επικαιροποιημένη έκθεση μετά τη δημόσια
διαβούλευση. Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών πόρων και Περιβάλλοντος Κύπρου, Λευκωσία.
Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων (TAY), 2009α, ‘Οικονομική Ανάλυση της Χρήσης Ύδατος,
Υπολογισμός του Συνολικού Κόστους των Υπηρεσιών Ύδατος, Προσδιορισμός Υφιστάμενων
Επιπέδων Ανάκτησης Κόστους. Ειδική έκθεση 2.1’. Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών πόρων και
Περιβάλλοντος Κύπρου, Λευκωσία. Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα:
http://www.moa.gov.cy/moa/wdd/wdd.nsf/all/11E4F13527A4185BC22578BD002FAB66/$file/Analys
isofWaterUses_gr.pdf?openelement
Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων (TAY), 2009β, ‘Μελέτη διερεύνησης χρήσης όμβριων υδάτων’.
Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών πόρων και Περιβάλλοντος Κύπρου, Λευκωσία.
Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων (TAY), 2010, ‘Τελικό Σχέδιο Διαχείρισης Ξηρασίας’. Υπουργείο
Γεωργίας, Φυσικών πόρων και Περιβάλλοντος Κύπρου, Λευκωσία.
Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων (TAY), 2011α, ‘Σχέδιο Διαχείρισης Λεκάνης Απορροής Ποταμού
Κύπρου (2009-2015)’. Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών πόρων και Περιβάλλοντος Κύπρου, Λευκωσία.
Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα:
http://www.moa.gov.cy/moa/wdd/wdd.nsf/guide_en/guide_en?OpenDocument
Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων (TAY), 2011β, ‘Έκθεση προσδιορισμού περιοχών για τις οποίες
υπάρχουν ή μπορεί να υπάρξουν σοβαροί δυνητικοί κίνδυνοι πλημμύρας’. Υπουργείο Γεωργίας,
Φυσικών πόρων και Περιβάλλοντος Κύπρου, Λευκωσία. Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα:
http://www.moa.gov.cy/moa/wdd/wdd.nsf/all/BC9D5276341051AFC2257987002F1BDE/$file/Ekthes
i_prosdiorismou.pdf?openelement
Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων (TAY), 2011γ, ‘Μελέτη Διερεύνησης των Μέτρων Διαχείρισης της
Ζήτησης των Υδάτινων Πόρων’. Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών πόρων και Περιβάλλοντος Κύπρου,
Λευκωσία.
3-21
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
3-22
2014
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
3.2. ΕΔΑΦΗ
Τα εδάφη παρέχουν ένα μεγάλο εύρος υπηρεσιών στα φυτά – όπως καταφύγιο, αποθήκευση
υγρασίας και παροχή θρεπτικών ουσιών – και κατ’επέκταση στα ζώα. Το έδαφος δεν αποτελεί
ανανεώσιμο φυσικό πόρο καθώς οι διαδικασίες σχηματισμού του εξελίσσονται με ιδιαίτερα αργό
ρυθμό. Επίσης, τα καλλιεργήσιμα εδάφη δεν αντιπροσωπεύουν παρά ένα μικρό ποσοστό (10%) της
συνολικής εδαφικής επιφάνειας, ενώ τα υπόλοιπα βρίσκονται σε περιοχές με πολύ ξηρό κλίμα, με
διαρκείς παγετούς ή παρουσιάζουν περιορισμένη γονιμότητα. Επιπρόσθετα, μια σειρά από φυσικά
αλλά κυρίως ανθρωπογενή αίτια απειλούν την εγγενή και οικολογική του αξία, καθώς και τις
κοινωνικο-οικονομικές λειτουργίες που αυτό επιτελεί, με αποτέλεσμα την υποβάθμισή του. Το
πρόβλημα έχει επηρεάσει πολλές χώρες στον κόσμο, καθώς πάνω από 1.2 δισεκατομμύρια εκτάρια
το 1990 είχαν χαρακτηριστεί ως «Περιοχές Σημαντικής Ανησυχίας» σχετικά με την υποβάθμιση των
εδαφών τους, με την Κύπρο να έχει χαρακτηριστεί ως «Περιοχή Μερικής Ανησυχίας» (World
Resources Institute, 1990).
Σχήμα 2: Περιοχές ανησυχίας για εδαφική υποβάθμιση
Πηγή:International Soil Reference and Information Centre, 1990
Πολλές ιδιότητες και διεργασίες των εδαφών αναμένεται να επηρεαστούν από την κλιματική
αλλαγή και συγκεκριμένα από τις αλλαγές στα χωρικά και χρονικά πρότυπα της θερμοκρασίας, της
βροχόπτωσης, της ηλιακής ακτινοβολίας και των ανέμων επιδεινώνοντας το ήδη υπάρχον πρόβλημα
της υποβάθμισης των εδαφών. Παρά τη σημαντικότητα του προβλήματος ωστόσο, δεν έχει
αναληφθεί συντονισμένη δράση σε παγκόσμιο επίπεδο για τη συστηματική παρακολούθηση των
επιπτώσεων των διαφορετικών κλιματικών παραγόντων στην υποβάθμιση της γης σε διαφορετικές
περιοχές και για τις διαφορετικές κατηγορίες υποβάθμισης (WMO, 2005).
Οι άμεσες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον τομέα των εδαφών της Κύπρου προκύπτουν
κυρίως από τη μείωση της βροχόπτωσης, την αύξηση της θερμοκρασίας, τις περιόδους ξηρασίας, τις
έντονες βροχοπτώσεις, τους ισχυρούς ανέμους και την άνοδο της στάθμης της θάλασσας. Αυτοί οι
κλιματικοί παράγοντες προκαλούν αλλαγές στα εδάφη μέσα από περίπλοκες φυσικές διεργασίες
(άμεσα και έμμεσα).
3-23
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
3.2.1.
2014
Υφιστάμενη κατάσταση
Όλα τα εδάφη της Κύπρου είναι αλκαλικά, πλούσια σε ασβέστιο (5-70%) και μαγνήσιο, με εξαίρεση
τα εδάφη των οφιολιθικών ορεινών περιοχών του Τροόδους που δεν περιέχουν καθόλου ανθρακικό
ασβέστιο. Το γεγονός αυτό ερμηνεύει τη χαμηλή σχετικά γονιμότητα του εδάφους της Κύπρου,
δεδομένου ότι όσο μεγαλύτερη είναι η περιεκτικότητα ενός εδάφους σε ανθρακικό ασβέστιο τόσο
μικρότερη είναι και η γονιμότητα του. Η οργανική ουσία στην επιφάνεια του εδάφους είναι χαμηλή
(1-2%) με εξαίρεση τις δασικές περιοχές του Τροόδους και τις γεωργικές περιοχές (περίπου 3%).
Λόγω των ξηροθερμικών συνθηκών που επικρατούν στην Κύπρο, τα εδάφη είναι ελάχιστα
ξεπλυμένα και επομένως διαθέτουν όλα τα θρεπτικά στοιχεία από το μητρικό τους πέτρωμα (Ι.A.CO
Ltd, 2007).
Τα περισσότερα εδάφη των παραλιακών πεδιάδων και της Μεσαορίας είναι προσχωσιγενή από
πρόσφατες ή παλαιότερες εναποθέσεις ποταμών κυρίως της οροσειράς του Τροόδους. Τα εδάφη
αυτά είναι επίπεδα με μικρές και ομαλές κλίσεις, συνήθως είναι βαθιά ως πολύ βαθιά, γόνιμα, με
στρώσεις ελαφρότερης σύστασης στο βάθος που επιτρέπει καλύτερη αποστράγγιση. Τα
κοκκινοχώματα παρατηρούνται διάσπαρτα στο νησί κυρίως σε οροπέδια, με τον μεγαλύτερο όγκο
τους να είναι συγκεντρωμένος στο νότιο σύνορο της Μεσαορίας από την περιοχή Μόρφου στα
δυτικά μέχρι τα Κοκκινοχώρια στα ανατολικά. Τα εδάφη του κεντρικού όγκου της οροσειράς του
Τροόδους είναι αβαθή, πετρώδη και διαβρωμένα με μεγάλες και απότομες κλίσεις. Τα εδάφη σε
ιζηματογενή ασβεστολιθικά πετρώματα αναπτύχθηκαν επιτόπου και καταλαμβάνουν το
μεγαλύτερο μέρος των ορεινών και ημιορεινών περιοχών της νοτιοδυτικής Κύπρου.
3.2.2.
Αξιολόγηση ευπάθειας
Για τον προσδιορισμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον τομέα των εδαφών της Κύπρου,
έγινε αρχικά μια συσχέτιση των παρατηρούμενων και αναμενόμενων αλλαγών στο κλίμα της
Κύπρου με τις επιπτώσεις που κάθε μία από αυτές μπορεί να επιφέρει. Τα αποτελέσματα
παρουσιάζονται συγκεντρωτικά στον πίνακα που ακολουθεί.
3-24
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Πίνακας 7: Σχέση μεταξύ κλιματικής αλλαγής και επιπτώσεων στον τομέα των εδαφών
Πιθανές κλιματικές
αλλαγές
Αύξηση της
θερμοκρασίας και
μείωση της
βροχόπτωσης
Επιπτώσεις




Αύξηση της έντασης
και της συχνότητας
των περιόδων
ξηρασίας
Αύξηση της έντασης
και της συχνότητας
των έντονων
βροχοπτώσεων
Άνοδος της στάθμης
της θάλασσας
Αύξηση των
πυρκαγιών
(επίπτωση)















Μικρές επιδράσεις στα εδάφη, κυρίως λόγω της αυξημένης εξατμισοδιαπνοής
Αρνητική επίπτωση στην εδαφική οργανική ουσία λόγω της αύξησης της
θερμοκρασίας
Μεγαλύτερη παροχή οργανική ουσίας από καλλιέργειες λόγω αύξησης της
ικανότητας φωτοσύνθεσης, μεγαλύτερης δυνητικής εξατμισοδιαπνοής και
υψηλότερης αποδοτικότητας στη χρήση νερού σε υψηλότερες συγκεντρώσεις CO2
στην ατμόσφαιρα
Μείωση της εδαφικής υγρασίας λόγω των μειωμένων ρυθμών επαναφόρτισης
των υπόγειων υδροφορέων
Μείωση της γονιμότητας του εδάφους
Απομάκρυνση ορισμένων θρεπτικών ουσιών από τα εδάφη
Αύξηση της διάβρωσης
Αλάτωση εδάφους
Κατάκλιση και κορεσμός εδάφους με νερό
Κατολισθήσεις
Κατακλυσμένα εδάφη σε υψίπεδα προκαλούν μείωση του οξυγόνου, η οποία
μπορεί να επηρεάσει τη χημεία του συστήματος έδαφος-νερό και, συνεπώς,
εδαφική συσσωμάτωση
Διάβρωση εδάφους
Αλάτωση παράκτιων εδαφών
Αλλαγές στη γεωμορφολογία της παραλίας
Οι καμένες περιοχές είναι πιο επιρρεπείς στη διάβρωση
Τα εδάφη δίπλα σε καμένες περιοχές είναι πιο επιρρεπή σε κατολισθήσεις
Υδροφοβία εδάφους
Υποβάθμιση της βιοποικιλότητας του εδάφους
Απώλεια οργανικής ουσίας
Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στα εδάφη της Κύπρου με βάση τον προηγούμενο πίνακα
μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως εξής:
1. Διάβρωση εδάφους (από τον άνεμο ή το νερό)
2. Κατολισθήσεις
3. Αλάτωση εδαφών
4. Απερήμωση
Η ευπάθεια των εδαφών στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής αξιολογήθηκε με βάση την
ευαισθησία, την έκθεση και την προσαρμοστική ικανότητα του συστήματος στην κλιματική αλλαγή,
χρησιμοποιώντας τα διαθέσιμα σχετικά ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία για την Κύπρο καθώς και τις
προβλέψεις για την κλιματική αλλαγή για την περίοδο 2021-2050. Πιο συγκεκριμένα, η ευαισθησία
ορίζεται ως ο βαθμός στον οποίο τα εδάφη επηρεάζονται ή αναμένεται να επηρεαστούν από την
κλιματική αλλαγή και τις επιπτώσεις της, καθώς και ο βαθμός της επιβάρυνσης που υφίστανται τα
3-25
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
εδάφη από άλλους παράγοντες, ο οποίος τα καθιστά πιο ευαίσθητα στην κλιματική αλλαγή. Η
έκθεση ορίζεται από το βαθμό στον οποίο εκτίθενται ή αναμένεται να εκτεθούν τα εδάφη στην
κλιματική αλλαγή. Η ικανότητα προσαρμογής των εδαφών ορίζεται από την ικανότητα αυτών να
προσαρμοστούν σε νέες κλιματικές συνθήκες, από την ανθεκτικότητα που παρουσιάζουν σε αυτές
(αυτόνομη προσαρμογή) καθώς και από την αποτελεσματικότητα των μέτρων που υλοποιούνται σε
εθνικό, τοπικό και ατομικό επίπεδο για την προστασία των εδαφών από την κλιματική αλλαγή. Οι
δείκτες που χρησιμοποιήθηκαν για την αξιολόγηση της ευαισθησίας, της έκθεσης και της
προσαρμοστικής ικανότητας των εδαφών της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή παρουσιάζονται στον
ακόλουθο πίνακα.
Πίνακας 8: Δείκτες αξιολόγησης της ευπάθειας των εδαφών της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή
Μεταβλητή
ευπάθειας
Επιλεγμένοι δείκτες
3-26
Σύσταση εδάφους
Περιοχές αραιής βλάστησης
Περιοχές με διαβρωμένα εδάφη
Περιοχές περιορισμένης εδαφικής γονιμότητας
Περιοχές με κλίση μεγαλύτερη από 12%
Χρήσεις γης













Ταχύτητα ανέμου
Ένταση βροχόπτωσης
Μείωση της βροχόπτωσης και αυξημένοι εποχικοί άνεμοι
Αλλαγές στη βροχόπτωση
Έντονες βροχοπτώσεις μετά από παρατεταμένες περιόδους ξηρασίας
Αναβαθμίδες
Φυτοκάλυψη, δάσωση
Εναλλαγή καλλιεργειών
Φυτοφράκτες
Έλεγχος της υπερβόσκησης
Προστατευόμενες περιοχές
Αναδάσωση καμένων εκτάσεων
Διατήρηση των γαιών σε Καλή Γεωργική και Περιβαλλοντική Κατάσταση (Πολλαπλή
Συμμόρφωση, Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης)
Κατολισθήσεις
Ευαισθησία






 Σύσταση εδάφους
 Κλίση εδάφους
 Εδάφη που βρίσκονται δίπλα σε καμένες περιοχές
Έκθεση
Ικανότητα προσαρμογής
Έκθεση
Ευαισθησία
Διάβρωση εδάφους (από τον άνεμο ή το νερό)
 Αύξηση των έντονων βροχοπτώσεων
 Περιοχές που έχουν καταγραφεί ολισθήσεις
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
Ικανότητα
προσαρμογής
Μεταβλητή
ευπάθειας
Επιλεγμένοι δείκτες
 Τεχνικές υποδομές
 Αναβαθμίδες
Ευαισθησία




Ικανότητα
προσαρμογής
 Σύσταση εδαφών
 Περιοχές με χαμηλή βροχόπτωση και υψηλούς ρυθμούς εξατμισοδιαπνοής
 Περιορισμένη διαθεσιμότητα καλής ποιότητας φυσικών υδάτινων πόρων
Έκθεση
Αλάτωση εδάφους
Άνοδος της στάθμης της θάλασσας
Άρδευση εδαφών με ανακυκλωμένο νερό υψηλής περιεκτικότητας σε άλατα
Άρδευση εδαφών με νερό από υφαλμυρισμένους υδροφορείς
Περιοχές όπου τα εδάφη έχουν υποστεί αλάτωση
 Συστηματικός έλεγχος ποιότητας νερού άρδευσης
 Έλεγχος υπεράντλησης υπόγειων υδροφορέων
Ευαισθησία
Υπερκμετάλλευση υδάτινων και εδαφικών πόρων
Οικονομική ανάπτυξη στις αστικές και παράκτιες περιοχές
Εγκατάλειψη αγροτικών περιοχών και γυμνές περιοχές (χωρίς φυτοκάλυψη)
Τοπογραφία
Διάβρωση εδαφών
Ρύπανση εδαφών
Αλάτωση εδαφών
Υπερβόσκηση





Ποσοστό περιοχών που απειλούνται με απερήμωση και βαθμός σοβαρότητας
Μείωση της βροχόπτωσης
Αύξηση της θερμοκρασίας
Περίοδοι ξηρασίας
Έντονες βροχοπτώσεις
Ικανότητα
προσαρμογής








Έκθεση
Απερήμωση
3-27
 Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Καταπολέμηση της Απερήμωσης
 Συντονισμός δράσης όλων των εμπλεκόμενων τομέων και σχετικών φορέων
 Ανάληψη μέτρων από την πλευρά του ιδιώτη (γεωργού, κτηνοτρόφου και εν γένει
ιδιοκτήτη γης)
2014
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
3.2.2.1.
2014
Συνολική ευπάθεια
Η αξιολόγηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στους εδαφικούς πόρους της Κύπρου
(CYPADAPT, 2013) ανέδειξε ως πρώτη προτεραιότητα του τομέα την απερήμωση, καθώς το
μεγαλύτερο μέρος των εδαφών της Κύπρου ήδη απειλείται με απερήμωση, ενώ η κλιματική αλλαγή
αναμένεται να επιδεινώσει το φαινόμενο. Το γεγονός άλλωστε ότι η απερήμωση εντείνεται από τη
διάβρωση, τη συμπίεση, τη ρύπανση και την αλάτωση του εδάφους, αναδεικνύει ακόμα
περισσότερο τη σημαντικότητα του φαινομένου αυτού.
Ως δεύτερη προτεραιότητα αναδείχθηκε η διάβρωση του εδάφους, η οποία λόγω της δομής και της
μορφολογίας των εδαφών, καθώς και λόγω των ανθρώπινων δραστηριοτήτων είναι εκτεταμένη.
Επιπρόσθετα, τα εδάφη είναι πιο ευάλωτα στη διάβρωση μετά από περιόδους ξηρασίας. Τελευταία
προτεραιότητα του τομέα για την κλιματική αλλαγή αποτελεί η αλάτωση των εδαφών, η οποία
προκαλείται κυρίως από την άρδευση με νερό υψηλής περιεκτικότητας σε άλατα, είτε από
παράκτιους υδροφορείς οι οποίοι έχουν υποστεί υφαλμύρινση (λόγω υπεράντλησης και διείσδυσης
θαλασσινού νερού), είτε από την άρδευση με ανακυκλωμένο νερό.
Η αξιολόγηση της ευπάθειας των εδαφικών πόρων της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή
παρουσιάζεται συγκεντρωτικά στον πίνακα που ακολουθεί.
Πίνακας 9: Αξιολόγηση της ευπάθειας των εδαφών της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή
Ευπάθεια στην κλιματική αλλαγή
Επιπτώσεις
Σημαντικότητα
επίπτωσης (Α)
Ικανότητα
προσαρμογής (Β)
Συνολική
ευπάθεια (Α-Β)
Διάβρωση
Υψηλή (4.5)
Χαμηλή
Μέτρια (2)
Μέτρια (2.5)
Κατολισθήσεις
Μέτρια (2.4)
Μέτρια (3)
Αλάτωση
Μέτρια
Υψηλή (3.5)
Απερήμωση
Υψηλή έως Πολύ Χαμηλή
υψηλή (6)
Μέτρια (2)
έως Χαμηλή
Μέτρια (2)
έως
Αμελητέα
έως Χαμηλή
Μέτρια (1.5)
έως
έως Μέτρια
Υψηλή (4)
έως
Στη συνέχεια παρουσιάζεται συνοπτικά η αξιολόγηση των επιπτώσεων και της ικανότητας
προσαρμογής του τομέα των εδαφών της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή, για καθεμία από τις
προαναφερόμενες προτεραιότητες. Η αναλυτική αξιολόγηση παρουσιάζεται στην έκθεση “Future
climate change impact, vulnerability and adaptation assessment for the case of Cyprus” (CYPADAPT,
2013).
3-28
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
3.2.2.2.
2014
Διάβρωση εδάφους
Αξιολόγηση επίπτωσης
Η διάβρωση του εδάφους εξαρτάται άμεσα από κλιματικούς παράγοντες και δη παράγοντες που
σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή, όπως οι έντονες βροχοπτώσεις και οι παρατεταμένες περίοδοι
ξηρασίας αλλά και η αύξηση της έντασης του ανέμου. Η δομή και η υφή του εδάφους παίζει επίσης
σημαντικό ρόλο στην ευαισθησία των εδαφών ως προς το φαινόμενο της διάβρωσης. Εδάφη σε
ασβεστολιθικά πετρώματα χαρακτηρίζονται από υψηλή διαβρωσιμότητα και αργή βλαστητική
ανάκαμψη. Εκρηξιγενή μητρικά πετρώματα παράγουν αβαθή εδάφη με υψηλή διαβρωσιμότητα
(I.A.CO, 2007). Άλλοι φυσικοί παράγοντες, όπως η τοπογραφία, το χαμηλό σε οργανική ουσία
περιεχόμενο του εδάφους, το ποσοστό και ο τύπος φυτοκάλυψης αλλά και ανθρωπογενείς
παράγοντες, όπως η εφαρμογή ακατάλληλων τεχνικών καλλιέργειας (μονοκαλλιέργειες, χρήση
χημικών προϊόντων, όργωμα παράλληλα με την κλίση του εδάφους), πρακτικών συγκομιδής και
άρδευσης, η υπερβόσκηση, η αποψίλωση των δασών και η εγκατάλειψη της γης, επίσης
συμβάλλουν στο φαινόμενο της διάβρωσης. Οι επιπτώσεις στα εδάφη είναι πιο εμφανείς σε
εκτάσεις με αραιή φυτοκάλυψη και σε διαβρώσιμα εδάφη της ημίξηρης ζώνης με κλίση μεγαλύτερη
από 12% (Kosmas, 1999). Η απώλεια του επιφανειακού εδάφους έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση της
γονιμότητας του εδάφους και την αύξηση των απορροών με συνέπεια να συμβάλλει στη ρύπανση
του υδάτινου οικοσυστήματος. Η απώλεια της γονιμότητας του εδάφους και η αποσύνθεση της
δομής του οδηγούν σε απερήμωση.
Έχει εκτιμηθεί ότι 115 εκατομμύρια εκτάρια – ένα όγδοο της συνολικής χερσαίας ζώνης της
Ευρώπης – υπόκεινται σε διάβρωση που οφείλεται στο νερό, και 42 εκατομμύρια εκτάρια σε
διάβρωση λόγω ανέμου. Η Μεσόγειος είναι ιδιαίτερα επιρρεπής στη διάβρωση, ιδιαίτερα λόγω των
έντονων βροχοπτώσεων ύστερα από μεγάλες περιόδους ξηρασίας (EC/JRC, 2009).
Τα αβαθή εδάφη των ημίξηρων και των ξηρών ύφυγρων ζωνών παρουσιάζουν μειωμένη αντοχή στη
διάβρωση. Αυξημένη ευαισθησία παρουσιάζουν τα εδάφη που έχουν αβαθή λίθινη επαφή
(Leptosols, Litholosols, Lithic Xerorthents) και ιδίως αυτά που σχηματίσθηκαν επί ασβεστόλιθων
(I.A.CO, 2007).
Στην Κύπρο το φαινόμενο της διάβρωσης απαντάται συχνά κυρίως λόγω της φύσης των εδαφών
της, της αραιής φυτοκάλυψης, της τοπογραφίας του νησιού και των κλιματολογικών
χαρακτηριστικών. Παράγοντες που σχετίζονται με την εντατική εκμετάλλευση των φυσικών πόρων
και της γεωργικής γης, η αστικοποίηση, η αποψίλωση, καθώς επίσης και η μόλυνση επιτείνουν το
πρόβλημα. Επίσης, ακραία φαινόμενα όπως οι καταιγίδες και οι πυρκαγιές, εντείνουν το φαινόμενο
αυτό.
Πολλές περιοχές της Κύπρου χαρακτηρίζονται από μεγάλες απώλειες επιφανειακού εδάφους ενώ
σε κάποιες περιοχές (Αραδίππου – Κόση) εμφανίζεται στην επιφάνεια το μητρικό πέτρωμα. Το
πλέον γόνιμο μέρος του εδάφους έχει διαβρωθεί λόγω των ψηλών βροχοπτώσεων και της
ακολουθούμενης επιφανειακής ροής, το οποίο έχει οδηγήσει στη μείωση της παραγωγικότητας των
εδαφών, κυρίως σε περιοχές με αβαθή εδάφη και με υπέδαφος χαμηλής γονιμότητας. Η διάβρωση
από άνεμο ενώ δεν είναι εκτεταμένη στην Κύπρο, μπορεί να συμβάλει τοπικά σε απερήμωση
3-29
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
ιδιαίτερα σε περιοχές που δεν υπάρχει βλάστηση. Γενικά, η διάβρωση του εδάφους διατηρείται σε
χαμηλά επίπεδα, λιγότερο από 1 mm διαβρωμένου εδάφους το χρόνο (I.A.CO, 2007).
Η κλιματική αλλαγή, με την αύξηση της διάρκειας και της έντασης των ανομβριών και την αύξηση
των έντονων βροχοπτώσεων, αναμένεται να διογκώσει το πρόβλημα της διάβρωσης των εδαφών
στην Κύπρο.
Για τους λόγους αυτούς, η σημαντικότητα των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στο φαινόμενο
της διάβρωσης στην Κύπρο αξιολογήθηκε ως «Υψηλή».
Αξιολόγηση ικανότητας προσαρμογής
Τα μέτρα που εφαρμόζονται έως τώρα στην Κύπρο για την αντιμετώπιση της εδαφικής διάβρωσης
σχετίζονται με τη βελτίωση της εδαφικής υγρασίας, δομής και γονιμότητας και εντάσσονται στα
πλαίσια των πολιτικών διαφόρων τομέων, όπως του τομέα της Γεωργίας, των Δασών και των
Υδάτων.
Στον τομέα της Γεωργίας, μέτρα για την προστασία από τη διάβρωση προβλέπονται μέσα από την
απαίτηση για διατήρηση των εδαφών σε Καλή Γεωργική και Περιβαλλοντική Κατάσταση (ΚΓΠΚ) της
Πολλαπλής Συμμόρφωσης, που ισχύει για τους γεωργούς που λαμβάνουν άμεσες ενισχύσεις από το
Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ). Τα μέτρα αυτά περιλαμβάνουν την ελαχιστοποίηση της
έκτασης ακάλυπτου εδάφους, το όργωμα σε ισοϋψείς σε εδάφη με κλίση μεγαλύτερη από 10% και
τη διατήρηση αναβαθμίδων, καθώς και τη διαχείριση υπολειμμάτων καλλιεργειών, την εναλλαγή
καλλιεργειών και τη διατήρηση μόνιμων βοσκοτόπων για την αύξηση της οργανικής ουσίας στο
έδαφος. Για τη διατήρηση της δομής του εδάφους, η ΚΓΠΚ θέτει πρότυπα για κατάλληλη χρήση
γεωργικών μηχανημάτων.
Για την αύξηση της γονιμότητας, τη βελτίωση της δομής των εδαφών και τη μείωση των απορροών,
το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης 2007-13 της Κύπρου, παρείχε ενισχύσεις για την εφαρμογή
συγκεκριμένων μέτρων εναλλαγής καλλιεργειών, την κατασκευή αναβαθμίδων, την εγκατάσταση
φυτοφρακτών και τη δάσωση γης. Επίσης, το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης προέβλεπε μέτρα
που εστίαζαν στις ορεινές περιοχές οι οποίες είναι πιο ευάλωτες στη διάβρωση, με την παροχή
ενισχύσεων για την αύξηση της φυτοκάλυψης και τη μηχανική καταπολέμηση των ζιζανίων αντί της
χρήσης χημικών μέσων.
Ωστόσο τα μέτρα του εν λόγω προγράμματος εφαρμόζονται μόνο από τους δικαιούχους των
ενισχύσεων και άρα δεν έχουν καθολική εφαρμογή.
Το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων, υλοποιεί από το 1965 ένα πρόγραμμα παροχής οικονομικής και
τεχνικής βοήθειας για την εγκατάσταση προηγμένων συστημάτων άρδευσης, τα οποία ενισχύουν
την κατακράτηση νερού από το έδαφος και μειώνουν τις απορροές.
Το Τμήμα Δασών προωθεί την επέκταση της δασοκάλυψης μέσω της δάσωσης των χαλίτικων και
άλλων εγκαταλειμμένων ιδιωτικών εκτάσεων και την αναδάσωση καμένων εκτάσεων, το οποίο
ενισχύει την προστασία από τη διάβρωση καθώς τα δέντρα κατακρατούν το νερό μέσω των ριζών
τους. Επίσης, η εφαρμογή μέτρων για την πρόληψη και αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών
συνεισφέρει στον έλεγχο της διάβρωσης.
3-30
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Ο έλεγχος της υπερβόσκησης, μέσω του καθορισμού του μέγιστου αριθμού των αιγών που
επιτρέπεται να βόσκουν σε μια περιοχή (Νόμος περί Αιγών), επίσης προστατεύει από τη διάβρωση.
Ωστόσο, ο Nόμος αυτός δεν καλύπτει όλες τις περιοχές και πολλές φορές δεν ελέγχεται επαρκώς.
Αξιολογώντας τα παραπάνω, η ικανότητα προσαρμογής της Κύπρου για την αντιμετώπιση της
διάβρωσης του εδάφους θεωρείται «Χαμηλή έως Μέτρια».
3.2.2.3.
Αλάτωση εδάφους
Αξιολόγηση επίπτωσης
Η αλάτωση, δηλαδή η συσσώρευση υδατοδιαλυτών αλάτων στο έδαφος, καταστρέφει τη δομή του,
μειώνει τη γονιμότητά του και εμποδίζει την ανάπτυξη και παραγωγικότητα των φυτών. Η
υποβάθμιση των εδαφών, τα κάνει ευάλωτα στη διάβρωση και μπορεί να οδηγήσει σε απερήμωση.
Η αλάτωση του εδάφους μπορεί να προκληθεί μέσω φυσικών διαδικασιών, λόγω του υψηλού
περιεχομένου σε άλατα του μητρικού υλικού των υπόγειων υδάτων, αλλά και από ανθρωπογενείς
παράγοντες, όπως ακατάλληλες πρακτικές άρδευσης, για παράδειγμα, με αρδευτικό νερό πλούσιο
σε περιεκτικότητα αλάτων ή/και ανεπαρκή αποστράγγιση. Στις παράκτιες ζώνες, η αλάτωση μπορεί
να προκληθεί από την υπερεκμετάλλευση των υπόγειων υδάτων, η οποία έχει ως αποτέλεσμα τον
υποβιβασμό του υδροφόρου ορίζοντα και τη διείσδυση θαλασσινού νερού. Η αλάτωση επίσης
παρουσιάζεται συχνά σε αρδευόμενες εκτάσεις όπου, λόγω χαμηλής βροχόπτωσης, υψηλών
ρυθμών εξατμισοδιαπνοής ή λόγω της σύνθεσης του εδάφους, εμποδίζεται η έκπλυση αλάτων από
το έδαφος, με αποτέλεσμα να συσσωρεύονται τα άλατα στα επιφανειακά στρώματα.
Στην Κύπρο, έχουν υποστεί αλάτωση τα εδάφη σε περιοχές όπου γίνεται άρδευση με νερό υψηλής
συγκέντρωσης σε άλατα είτε λόγω διείσδυσης της θάλασσας και υφαλμύρινσης του υδροφορέα,
είτε λόγω χρήσης τριτοβάθμια επεξεργασμένου νερού με ιδιαίτερα αυξημένη αλατότητα (όπως
στην περίπτωση του Σταθμού Επεξεργασίας Αστικών Λυμάτων Λάρνακας). Επίσης αλάτωση
παρατηρείται σε περιθωριακά υδροφόρα στρώματα όπου αντλείται νερό από μεγάλα βάθη και τα
οποία παρουσιάζουν μικρή υδροφορία καθώς και σε περιοχές όπου η άντληση γίνεται από
υδροφορείς γύψου (Ζύγι – Μαρώνι) ή ψαμμιτών. Άλλες περιοχές με αλατούχα εδάφη στην Κύπρο
είναι το Ακρωτήρι, το Συριανοχώρι, η περιοχή Λειβαδιών - Ορόκλινης και Αχερίτου – Έγκωμης
(I.A.CO, 2007).
Η κλιματική αλλαγή και συγκεκριμένα η μείωση της βροχόπτωσης και η αύξηση της θερμοκρασίας
αναμένεται να επιδεινώσουν το πρόβλημα της αλάτωσης. Επιπλέον, μια ενδεχόμενη άνοδος της
στάθμης της θάλασσας θα επηρεάσει την αλατότητα των παράκτιων εδαφών.
Για τους λόγους αυτούς, η σημαντικότητα των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στο φαινόμενο
της αλάτωσης των εδαφών στην Κύπρο αξιολογήθηκε ως «Μέτρια έως Υψηλή».
3-31
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Αξιολόγηση ικανότητας προσαρμογής
Η συσσώρευση αλάτων στα εδάφη μπορεί να απομακρυνθεί με τη βροχόπτωση και την έκπλυση
των αλάτων στη θάλασσα. Για να ελεγχθεί το φαινόμενο της αλάτωσης που προκαλείται από τον
άνθρωπο, πρέπει να γίνεται συστηματικός έλεγχος της ποιότητας του νερού που χρησιμοποιείται
για άρδευση και για τεχνητό εμπλουτισμό των υδροφορέων και να ελέγχονται οι ποσότητες
άντλησης από τους παράκτιους υδροφορείς για την αποφυγή της διείσδυσης της θάλασσας. Σε αυτή
την κατεύθυνση, ο Νόμος 79(I)/2010 προβλέπει την εγκατάσταση και παρακολούθηση μετρητών
παροχής νερού σε γεωτρήσεις και τη θέσπιση ανώτατων ορίων απόληψης για τον έλεγχο της
υπεράντλησης καθώς και την επιβολή προστίμων σε περίπτωση υπέρβασης των ορίων.
Η ικανότητα προσαρμογής της Κύπρου για την αντιμετώπιση της αλάτωσης των εδαφών θεωρείται
«Χαμηλή έως Μέτρια».
3.2.2.4.
Απερήμωση
Αξιολόγηση επίπτωσης
Η απερήμωση είναι ένα φαινόμενο που απειλεί το ένα τρίτο των εδαφικών πόρων του πλανήτη,
ιδιαίτερα στις άνυδρες και υπο-άνυδρες περιοχές. Για το λόγο αυτό τα Ηνωμένα Έθνη διαμόρφωσαν
τη Σύμβαση για την Καταπολέμηση της Απερήμωσης την οποία επικύρωσε η Κύπρος το 1999. Το
έδαφος έχει πρωταρχικό ρόλο στις διαδικασίες της απερήμωσης η οποία εξαρτάται από την
ικανότητα του εδάφους να παρέχει χώρο για ριζοβόλημα ή/και νερό και θρεπτικές ουσίες (I.A.CO,
2007).
Οι αιτίες που συμβάλλουν στην απερήμωση είναι πολλές και μπορεί να σχετίζονται με κλιματικούς
παράγοντες όπως οι παρατεταμένες ξηρασίες και οι έντονες βροχοπτώσεις αλλά και με ανθρώπινες
δραστηριότητες στους τομείς της γεωργίας, της κτηνοτροφίας και της βιομηχανίας που μπορεί να
συντελούν στη διάβρωση, τη συμπίεση, τη ρύπανση και την αλάτωση των εδαφών και τελικά στη
μείωση της γονιμότητάς τους.
Η απερήμωση αποτελεί σοβαρό πρόβλημα και για την Κύπρο αφού σχετική μελέτη (I.A.CO, 2007)
έδειξε ότι 57% των εδαφών βρίσκονται σε κρίσιμη κατάσταση, 42,3% είναι ευαίσθητα στην
απερήμωση και 0,7% των εδαφών χαρακτηρίστηκε ως δυνητικά απειλούμενο από απερήμωση.
Καμία περιοχή δεν θεωρήθηκε μη απειλούμενη από απερήμωση ενώ οι λιγότερο απειλούμενες
περιοχές βρίσκονται σε μεγάλα υψόμετρα.
3-32
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Σχήμα 3: Γεωγραφική Κατανομή Περιβαλλοντικά Ευαίσθητων Περιοχών στην απερήμωση
Πηγή: I.A.CO, 2007
Σύμφωνα με την ίδια μελέτη, οι παράγοντες που προκαλούν το φαινόμενο της απερήμωσης στην
Κύπρο είναι το κλίμα, η φυσιογραφία, η γεωλογία, η σύσταση του εδάφους, η υδρολογία και
ανθρώπινοι παράγοντες όπως, η εντατική γεωργική εκμετάλλευση, η υπερβόσκηση, η
υπερεκμετάλλευση των υδάτινων πόρων, η πρόκληση πυρκαγιών, η αστική ανάπτυξη και η
εγκατάλειψη της γεωργικής γης καθώς και η ρύπανση των εδαφών λόγω της απόρριψης
βιομηχανικών και αστικών αποβλήτων.
Η κλιματική αλλαγή στην Κύπρο εκτιμάται ότι θα επιδεινώσει το φαινόμενο της απερήμωσης.
Για τους λόγους αυτούς, η σημαντικότητα των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στο φαινόμενο
της απερήμωσης στην Κύπρο αξιολογήθηκε ως «Υψηλή έως Πολύ υψηλή».
Αξιολόγηση ικανότητας προσαρμογής
Για την εκπλήρωση των υποχρεώσεων και των απαιτήσεων της Κύπρου που απορρέουν από τις
πρόνοιες της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για την Καταπολέμηση της Απερήμωσης, έχει
ετοιμαστεί Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Καταπολέμηση της Απερήμωσης (ΕΣΔΚΑ) και τον
περιορισμό των συνεπειών της ξηρασίας (Ι.Α.CO, 2007). Στο Σχέδιο αυτό γίνεται προσδιορισμός των
απειλούμενων περιοχών, εκτίμηση της ακολουθούμενης πολιτικής και μέτρων, της ανάγκης
εισαγωγής αποτελεσματικότερων θεσμικών ρυθμίσεων/διαδικασιών και της ανάγκης προώθησης
της αειφόρου εκμετάλλευσης των εδαφών και των υδάτινων πόρων για περιορισμό ή αντιστροφή
του φαινομένου.
3-33
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Τα μέτρα που υλοποιούνται έως τώρα στην Κύπρο και θεωρούνται ότι αντιμετωπίζουν, μεταξύ
άλλων και το φαινόμενο της απερήμωσης περιλαμβάνουν νομοθετικά μέτρα, κυβερνητικά έργα και
πρακτικές σε επίπεδο ιδιώτη. Ωστόσο, τα μέτρα αυτά απαιτούν ενίσχυση και συντονισμένη δράση
όλων των εμπλεκόμενων τομέων και σχετικών φορέων (γεωργία, κτηνοτροφία, δάση, υδάτινοι
πόροι, τουρισμός, οικιστική ανάπτυξη, βιομηχανία) για την επίτευξη ικανοποιητικών
αποτελεσμάτων.
Για τους λόγους αυτούς, η ικανότητα προσαρμογής των εδαφών της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή
για την αντιμετώπιση της απερήμωσης θεωρείται «Χαμηλή έως Μέτρια».
3-34
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
3.2.3.
2014
Βιβλιογραφία
EC/JRC (European Commission - Joint Research Centre) (2009) Fact sheet no. 2: Water erosion
and compaction, Sustainable agriculture and soil conservation. SoCo project
I.A.CO (2007) Consultation Services for the Production of a National Action Plan to Combat
Desertification in Cyprus. Nicosia, Cyprus.
CYPADAPT (2013) Report on the future climate change impact, vulnerability and adaptation
assessment for the case of Cyprus. Deliverable 3.4, project CYPADAPT LIFE10 ENV/CY/000723.
Available at: http://uest.ntua.gr/cypadapt/wp-content/uploads/DELIVERABLE3.4.pdf
Kosmas, C. (1999) The Medalus project Mediterranean desertification and land use, Manual on
key indicators of desertification and mapping environmentally sensitive areas to desertification.
European Commission Community Research.
WMO (2005). Climate and Land Degradation. World Meteorological Organisation WMO-No. 989, pp.
34
3-35
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
3.3.
2014
ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΖΩΝΕΣ
Οι παράκτιες περιοχές είναι από τα πιο δυναμικά φυσικά συστήματα στη γη, τα οποία
περιλαμβάνουν φυσικά οικοσυστήματα και στα οποία ταυτόχρονα παρατηρείται μεγάλη
συγκέντρωση ανθρώπων (60% του συνολικού πληθυσμού της γης) και οικονομικών
δραστηριοτήτων. Η επέκταση της αστικοποίησης συμβάλλει στην επιτάχυνση της υποβάθμισή τους.
Σύμφωνα με το Πρωτόκολλο για την Ολοκληρωμένη Διαχείριση των Παράκτιων Ζωνών της
Μεσογείου, η «Παράκτια ζώνη» ορίζεται ως η γεωμορφολογική περιοχή εκατέρωθεν της
ακτογραμμής στην οποία η αλληλεπίδραση μεταξύ του θαλάσσιου και του χερσαίου τμήματος
αποκτά τη μορφή πολύπλοκων συστημάτων, οικολογικών στοιχείων και πόρων, αποτελούμενων
από βιοτικές και αβιοτικές συνιστώσες που συνυπάρχουν και αλληλεπιδρούν με τις ανθρώπινες
κοινότητες και τις σχετικές κοινωνικο-οικονομικές δραστηριότητες.
Η κλιματική αλλαγή και η σχετιζόμενη άνοδος της στάθμης της θάλασσας μπορεί να επιφέρει
σημαντικές δυσμενείς επιπτώσεις για τα παράκτια οικοσυστήματα και τις κοινωνίες στις παράκτιες
ζώνες (Klein, 2002). Τα οικοσυστήματα, οι οικισμοί και οι υποδομές στις παράκτιες ζώνες εκτίθενται
σε κινδύνους προερχόμενους από τη στεριά και από τη θάλασσα όπως οι καταιγίδες, τα κύματα, τα
τσουνάμι, οι ποτάμιες πλημμύρες, η διάβρωση, τα επιβλαβή άλγη και διάφοροι ρύποι. Όλοι οι
προαναφερόμενοι παράγοντες πρέπει να ληφθούν υπόψη για την αξιολόγηση των επιπτώσεων της
κλιματικής αλλαγής στην παράκτια ζώνη (McLean et al., 2001). Επιπλέον, η κλιματική αλλαγή μπορεί
να επιφέρει επιπρόσθετες πιέσεις στα παράκτια συστήματα τα οποία βρίσκονται ήδη κάτω από
έντονη και αυξανόμενη πίεση (Bijlsma et al., 1996). Για το λόγο αυτό, οι παράκτιες περιοχές χρήζουν
ιδιαίτερης διαχείρισης και προστασίας. Οι παράκτιες περιοχές των νησιών όπως η Κύπρος,
θεωρούνται ιδιαίτερα ευάλωτες στην κλιματική αλλαγή.
Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στις παράκτιες ζώνες είναι πολυάριθμες και αφορούν
πολλούς τομείς λόγω της φύσης των περιοχών αυτών και του πλήθους των υπηρεσιών που
προσφέρουν. Συγκεκριμένα, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στις παράκτιες ζώνες της Κύπρου
αναφέρονται στους τομείς των υδάτινων πόρων (παράκτιοι υδροφορείς), της γεωργίας (παράκτιες
καλλιέργειες), των εδαφών (παράκτια εδάφη), των υποδομών (παράκτιες υποδομές), της αλιείας
(παράκτια αλιεία και θαλάσσιες υδατοκαλλιέργειες), της βιοποικιλότητας (παράκτια
οικοσυστήματα) και του τουρισμού (παράκτιος τουρισμός) (βλ. αντίστοιχα κεφάλαια της παρούσας
έκθεσης). Για την αποφυγή επανάληψης, στο παρόν κεφάλαιο παρουσιάζονται οι επιπτώσεις της
κλιματικής αλλαγής στο χερσαίο τμήμα των παράκτιων ζωνών με έμφαση στην ευρύτερη περιοχή
της παραλίας.
3.3.1.
Υφιστάμενη κατάσταση
Η Κύπρος είναι το τρίτο μεγαλύτερο νησί της Μεσογείου με μια συνολική ακτογραμμή 772km, από
τα οποία τα 296km (38%) βρίσκονται εντός της περιοχής που ελέγχεται από την Κυπριακή
Δημοκρατία, 404km (52%) βρίσκονται στο υπο τουρκική κατοχή τμήμα της Κύπρου και 72km (10%)
3-36
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
βρίσκονται εντός της περιοχής των βρετανικών στρατιωτικών βάσεων. Εκτός από τη Λευκωσία, όλες
οι άλλες μεγάλες πόλεις της Κύπρου έχουν αναπτυχθεί στην παράκτια ζώνη.
Η παράκτια ζώνη επεκτείνεται 2 χλμ από την ακτογραμμή προς την ενδοχώρα, καλύπτοντας το 23%
της συνολικής επιφάνειας της χώρας, στην οποία περίπου 50% του συνολικού πληθυσμού ζει και
εργάζεται, ενώ εκεί δραστηριοποιείται το 90% της τουριστικής βιομηχανίας (DoE, 2006). Η
παράκτια ζώνη της Κύπρου είναι πυκνοκατοικημένη και υφίσταται αυξανόμενες πιέσεις από
διάφορες πηγές, όπως η τουριστική ανάπτυξη, η ναυτιλιακή ανάπτυξη, τα κτίρια και οι δρόμοι και οι
βιομηχανικές δραστηριότητες (υδατοκαλλιέργειες, μονάδες αφαλάτωσης, μονάδες παραγωγής
ενέργειας, μονάδες επεξεργασίας νερού και λυμάτων).
Όσον αφορά το φυσικό περιβάλλον της κυπριακής ακτογραμμής, αυτό ποικίλλει σε μεγάλο βαθμό
από τα απότομα μη προσβάσιμα βράχια μέχρι τις αμμώδεις παραλίες. Οι παραλίες είναι κυρίως με
βότσαλα (54%), άμμο και πολλούς μικρούς ορμίσκους (46%). Οι αμμόλοφοι, οι αλυκές, τα έλη και
άλλα οικοσυστήματα βρίσκονται διάσπαρτα στην κυπριακή ακτογραμμή αν και σε περιορισμένες
εκτάσεις (DoE, 2010).
Οι αμμώδεις παραλίες κυριαρχούν στις μεγάλες παραλίες της Κύπρου (Αμμόχωστος, Λάρνακα,
Λεμεσός, Πόλη Χρυσοχούς και Μόρφου). Οι παραλίες με βότσαλα είναι εκτενείς στην παραλία της
Επισκοπής και σε περιοχές της παραλίας της Μόρφου, καθώς επίσης και σε περιοχές της νότιας
ακτής μεταξύ της Λεμεσού και της Λάρνακας και μεταξύ της Πέτρας του Ρωμιού και της Πάφου. Οι
βραχώδεις ακτές στην Κύπρο βρίσκονται σε διάφορες περιοχές της ακτογραμμής –το μεγαλύτερο
μέρος του νοτιο-ανατολικού μέρους του νησιού, από το ακρωτήριο Πύλας μέχρι το Παραλίμνικαθώς και στον Ακάμα και στο μεγαλύτερο μέρος της ακτογραμμής της Κυρήνειας. Οι αλυκές είναι
διεσπαρμένες γύρω από τις ανατολικές και νότιες ακτές, ενώ οι θαλάσσιοι κρημνοί εντοπίζονται σε
μικρό βαθμό στην ακτογραμμή, όπως στον Ακάμα, στο Ακρωτήρι και αλλού (Demetropoulos, 2002;
Dendrinos and Demetropoulos, 1998).
3.3.2.
Αξιολόγηση ευπάθειας
Για τον προσδιορισμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον τομέα των παράκτιων ζωνών
της Κύπρου, έγινε αρχικά μια συσχέτιση των παρατηρούμενων και αναμενόμενων αλλαγών στο
κλίμα της Κύπρου με τις επιπτώσεις που κάθε μία από αυτές μπορεί να επιφέρει. Τα αποτελέσματα
παρουσιάζονται συγκεντρωτικά στον πίνακα που ακολουθεί.
3-37
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Πίνακας 10: Σχέση μεταξύ κλιματικής αλλαγής και επιπτώσεων στον τομέα των παράκτιων ζωνών
Πιθανές κλιματικές
αλλαγές
Άνοδος της στάθμης της
θάλασσας
Επιπτώσεις




Διάβρωση ακτών, απώλεια έκτασης της παραλίας
Μείωση του συνολικού μήκους της ακτογραμμής
Κατακλυσμός, πλημμύρα
Διείσδυση θαλασσινού νερού στους παράκτιους υδροφορείς, υποβάθμιση
ποιότητας υπόγειων υδάτων
 Αλατότητα εδαφών
 Απώλειες ή αλλαγές στα παράκτια οικοσυστήματα
 Καταστροφές από τις καταιγίδες και τις πλημμύρες στο παράκτιο δομημένο
Αύξηση της συχνότητας
και της έντασης των
ακραίων καιρικών
φαινομένων
Αύξηση της
θερμοκρασίας στην
επιφάνεια της
θάλασσας
περιβάλλον, άνοδος των επιπέδων νερού και αύξηση του ύψους των
κυμάτων




Κίνδυνος πλημμύρας και κατακλυσμού, κυματικών καταιγίδων
Αύξηση της διάβρωσης των ακτών
Αφαίρεση της παροχής ιζήματος
Υποβάθμιση παράκτιων οικοσυστημάτων
 Αύξηση της θερμικής στρωμάτωσης, των επιβλαβών αλγών, υποβάθμιση
παράκτιων οικοσυστημάτων, απώλεια ειδών και φυσικών αξιοθέατων
Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στις παράκτιες ζώνες της Κύπρου με βάση τον προηγούμενο
πίνακα μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως εξής:
1. Παράκτιες πλημμύρες
2. Παράκτια διάβρωση
3. Υποβάθμιση παράκτιων οικοσυστημάτων
Η ευπάθεια των παράκτιων ζωνών στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής αξιολογήθηκε με βάση
την ευαισθησία, την έκθεση και την προσαρμοστική ικανότητα του συστήματος στην κλιματική
αλλαγή, χρησιμοποιώντας τα διαθέσιμα σχετικά ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία για την Κύπρο
καθώς και τις προβλέψεις για την κλιματική αλλαγή για την περίοδο 2021-2050. Πιο συγκεκριμένα,
η ευαισθησία ορίζεται ως ο βαθμός στον οποίο οι παράκτιες ζώνες επηρεάζονται ή αναμένεται να
επηρεαστούν από την κλιματική αλλαγή και τις επιπτώσεις της, καθώς και ο βαθμός της
επιβάρυνσης που υφίστανται οι παράκτιες ζώνες από άλλους παράγοντες, ο οποίος τις καθιστά πιο
ευαίσθητες στην κλιματική αλλαγή. Η έκθεση ορίζεται από το βαθμό στον οποίο εκτίθενται ή
αναμένεται να εκτεθούν οι παράκτιες ζώνες στην κλιματική αλλαγή. Η ικανότητα προσαρμογής των
παράκτιων ζωνών ορίζεται από την ικανότητα αυτών να προσαρμοστούν σε νέες κλιματικές
συνθήκες, από την ανθεκτικότητα που παρουσιάζουν σε αυτές (αυτόνομη προσαρμογή) καθώς και
από την αποτελεσματικότητα των μέτρων που υλοποιούνται σε εθνικό, τοπικό και ατομικό επίπεδο
για την προστασία των παράκτιων ζωνών από την κλιματική αλλαγή. Οι δείκτες που
3-38
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
χρησιμοποιήθηκαν για την αξιολόγηση της ευαισθησίας, της έκθεσης και της προσαρμοστικής
ικανότητας των παράκτιων ζωνών της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή παρουσιάζονται στον
ακόλουθο πίνακα.
Πίνακας 11: Δείκτες αξιολόγησης της ευπάθειας παράκτιων ζωνών της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή
Μεταβλητή
ευπάθειας
Επιλεγμένοι δείκτες
Παράκτιες πλημμύρες
Ευαισθησία





Υψόμετρο (παράκτιες περιοχές χαμηλού υψομέτρου)
Τύπος ακτής (αμμώδεις, βότσαλα, θαλάσσιοι κρημνοί)
Κλίση
Βλάστηση
Παροχή ιζήματος
Αστικές και τουριστικές υποδομές στην παράκτια ζώνη
Έκθεση



Άνοδος της στάθμης της θάλασσας
Παράκτιες πλημμύρες
Συχνότητα και ένταση βροχόπτωσης, καταιγίδες και κύματα
Ικανότητα
προσαρμογής




Σκληρές μέθοδοι παράκτιας προστασίας (κυματοθραύστες, βραχίονες, αναχώματα)
Τεχνητοί ύφαλοι
Νόμος για την Προστασία της Παραλίας

Έκθεση
Σκληρές μέθοδοι παράκτιας προστασίας (κυματοθραύστες, τοίχοι, πρόβολοι
λιθορριπών-ογκόλιθων)
Τεχνητοί ύφαλοι
Εμπλουτισμός παραλίας
Απαγόρευση των λατομεύσεων παράκτιου υλικού
Υποβάθμιση παράκτιων οικοσυστημάτων
Ικανότητα
προσαρμογής
Άνοδος της στάθμης της θάλασσας
Μήκος διαβρωμένων ακτών και ποσοστό της συνολικής επιφάνειας των ακτών
Συχνότητα και ένταση βροχόπτωσης, καταιγίδες και κύματα




Ευαισθησία

Μήκος ακτογραμμής με περιοχές χαμηλού υψομέτρου και ποσοστό επί της συνολικής
ακτογραμμής
Ποσοστό των παραλιών με άμμο και χαλίκι




Εκβολές ποταμών
Παράκτιοι υδροφορείς
Περιοχές υψηλής βιοποικιλότητας
Μήκος της ακτογραμμής με σημαντικά οικοσυστήματα (προστατευόμενες περιοχές)
Έκθεση
Ευαισθησία
Παράκτια διάβρωση




Υποβαθμισμένα παράκτια οικοσυστήματα
Άνοδος της στάθμης της θάλασσας
Υφαλμύρινση παράκτιων υδροφορέων
Παράκτια διάβρωση
3-39



ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
Ικανότητα
προσαρμογής
Μεταβλητή
ευπάθειας
3.3.2.1.
2014
Επιλεγμένοι δείκτες


Υποδομές παράκτιας προστασίας (ήπια έργα)
Προστατευόμενες περιοχές και σχέδια διαχείρισης
Συνολική ευπάθεια
Η αξιολόγηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στις παράκτιες ζώνες της Κύπρου
(CYPADAPT, 2013) ανέδειξε ως πρώτη προτεραιότητα του τομέα την παράκτια διάβρωση, η οποία
αποτελεί ήδη πρόβλημα στην Κύπρο και ενώ έχει αντιμετωπιστεί σε σημαντικό βαθμό, αναμένεται
να επιδεινωθεί με την κλιματική αλλαγή. Η συχνότητα και η ένταση των παράκτιων πλημμυρών
επίσης αναμένεται να επηρεαστούν από την κλιματική αλλαγή σε μικρότερο βαθμό, ενώ η
υποβάθμιση των παράκτιων οικοσυστημάτων λόγω της κλιματικής αλλαγής δεν αξιολογήθηκε, λόγω
έλλειψης επαρκούς πληροφόρησης επί του θέματος για την Κύπρο.
Η αξιολόγηση της ευπάθειας των παράκτιων ζωνών της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή
παρουσιάζεται συγκεντρωτικά στον πίνακα που ακολουθεί.
Πίνακας 12: Αξιολόγηση της ευπάθειας των παράκτιων ζωνών της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή
Ευπάθεια στην κλιματική αλλαγή
Επιπτώσεις
Σημαντικότητα
επίπτωσης (Α)
Ικανότητα
προσαρμογής (Β)
Συνολική ευπάθεια
(Α-Β)
Παράκτιες πλημμύρες
Μέτρια (2.8)
Χαμηλή έως Μέτρια
(2)
Χαμηλή (0.8)
Παράκτια διάβρωση
Υψηλή (4.5)
Μέτρια (3)
Χαμηλή έως Μέτρια
(1.5)
Δεν αξιολογήθηκε
Δεν αξιολογήθηκε
-
Υποβάθμιση
οικοσυστημάτων
παράκτιων
Στη συνέχεια παρουσιάζεται συνοπτικά η αξιολόγηση των επιπτώσεων και της ικανότητας
προσαρμογής του τομέα των παράκτιων ζωνών της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή για καθεμία από
τις προαναφερόμενες προτεραιότητες. Η αναλυτική αξιολόγηση παρουσιάζεται στην έκθεση “Future
climate change impact, vulnerability and adaptation assessment for the case of Cyprus” (CYPADAPT,
2013).
3-40
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
3.3.2.2.
2014
Παράκτιες πλημμύρες
Αξιολόγηση επίπτωσης
Επιστημονικές έρευνες δείχνουν ότι θα υπάρξει αύξηση των καταιγίδων τις επόμενες δεκαετίες.
Πέρα από τις καταστροφές λόγω των ισχυρών ανέμων, οι παράκτιες καταιγίδες μπορούν να
προκαλέσουν κύματα τα οποία πλημμυρίζουν τις παράκτιες περιοχές σε χαμηλό υψόμετρο και
επιτρέποντας την καταστροφική δράση των κυμάτων. Παράλληλα, μια πιθανή άνοδος της στάθμης
της θάλασσας θα αυξήσει το κίνδυνο της παράκτιας πλημμύρας (Nicholls & Hoozemans, 1996).
Επίσης, η περίοδος επαναφοράς για τις έντονες βροχοπτώσεις μπορεί να μειωθεί σε πολλές
περιοχές του κόσμου ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής (Gordon et al., 1992), εντείνοντας τα
παράκτια πλημμυρικά φαινόμενα, ιδιαίτερα στις παράκτιες περιοχές χαμηλού υψομέτρου όπου η
στάθμη της θάλασσας παρουσιάζει άνοδο.
Η μείωση της ακτής αποτελεί άλλο ένα πρόβλημα που προκαλείται από τον παράκτιο κατακλυσμό
όταν φυσικά ή ανθρωπογενή εμπόδια δεν επιτρέπουν της οπισθοχώρηση της ακτής. Δεδομένου ότι,
ένα μεγάλο ποσοστό (45%) των παράκτιων περιοχών της Κύπρου είναι δομημένο με αστικές και
τουριστικές εγκαταστάσεις, η μείωση των ακτών μπορεί να αποτελέσει σοβαρό θέμα για ορισμένες
περιοχές στο μέλλον.
Η σημαντικότητα των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής όσον αφορά το φαινόμενο του
κατακλυσμού των ακτών της Κύπρου θεωρείται ότι είναι «Μέτρια».
Αξιολόγηση ικανότητας προσαρμογής
Η ανθεκτικότητα των παράκτιων περιοχών στις πλημμύρες και τον κατακλυσμό εξαρτάται από την
παρουσία αμμόλοφων, δέντρων και θάμνων καθώς και υγρότοπων, τα οποία παρέχουν προστασία
από τις κυματικές καταιγίδες μέσω της ικανότητάς τους να απορροφούν την ενέργεια από τα
κύματα.
Όσον αφορά τις σχετικές ανθρωπογενείς παρεμβάσεις στην Κύπρο, αυτές σχετίζονται κυρίως με την
κατασκευή σκληρών έργων προστασίας στην ακτή, όπως οι κυματοθραύστες και τα αναχώματα, τα
οποία κατασκευάζονται παράλληλα με την παραλία. Επίσης, τα σκληρά έργα προστασίας που έχουν
κατασκευαστεί στην Κύπρο για την προστασία από τη διάβρωση, παράλληλα προστατεύουν και από
τις παράκτιες πλημμύρες καθώς απορροφούν την ενέργεια των κυμάτων (Short and Masselink,
1999). Οι τεχνητοί ύφαλοι που κατασκευάστηκαν πρόσφατα στην Κύπρο, επίσης απορροφούν την
ενέργεια των κυμάτων προτού φτάσουν στην ακτή (Black 2001; Kim and Mun 2008; Harris 2009).
Ωστόσο, τα μέτρα αυτά αν δεν σχεδιαστούν σωστά, μπορεί να διακόψουν τη μεταφορά ιζημάτων
στις παρακείμενες ακτές εντείνοντας τα φαινόμενα διάβρωσης σε αυτές.
Τέλος, ο Νόμος για την Προστασία της Παραλίας, ο οποίος απαγορεύει τη δόμηση σε απόσταση
91.8 μέτρων (100 υάρδες) από τη γραμμή της ανώτατης στάθμης παλίρροιας επιτρέπει με αυτό τον
τρόπο σε ένα βαθμό την προστασία της παραλίας. Ωστόσο, η απόσταση αυτή είναι μικρότερη σε
σχέση με την ελάχιστη αντίστοιχη απαιτούμενη απόσταση των 100 μέτρων όπως αυτή ορίζεται στο
3-41
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Άρθρο 8 του Πρωτόκολλου για την Ολοκληρωμένη Διαχείριση των Παράκτιων Ζωνών της
Μεσογείου2 το οποίο υπογράφηκε και εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Δεδομένου ότι τα μέτρα αυτά, σε κάποιες περιπώσεις αντιμετωπίζουν το πρόβλημα και σε άλλες
μπορεί να το οξύνουν σε παρακείμενη περιοχή, η ικανότητα προσαρμογής της παράκτιας ζώνης της
Κύπρου στις πλημμύρες, θεωρήθηκε «Χαμηλή έως Μέτρια».
3.3.2.3.
Παράκτια διάβρωση
Αξιολόγηση επίπτωσης
Η παράκτια διάβρωση προκαλείται από τη φυσική απομάκρυνση των ιζημάτων από την ακτή με τη
δράση των κυμάτων και των ρευμάτων (Sterr et al., 2003). Η παράκτια διάβρωση μπορεί να
προκληθεί από ανθρώπινες δραστηριότητες που στερούν το ίζημα από την ακτή αλλά και από την
άνοδο της στάθμης της θάλασσας.
Η διάβρωση από πλημμύρες στην Κύπρο, είναι μεγαλύτερη ειδικά για τις αμμώδεις παραλίες όπως
οι παραλίες της Λάρνακας και της Λεμεσού, στις οποίες το φαινόμενο της διάβρωσης είναι αρκετά
έντονο τα τελευταία 30 έτη. Περίπου 40% της ακτογραμμής των ελεύθερων περιοχών της Κύπρου
υπόκειται σε διάβρωση.
Το φαινόμενο της παράκτιας διάβρωσης στην Κύπρο οφείλεται κυρίως στην ανθρώπινη παρέμβαση,
όπως (α) οι εκτεταμένες λατομεύσεις παράκτιου υλικού που έλαβαν χώρα μέχρι και το 1980 όπου
και απαγορεύτηκαν και (β) η κατασκευή πολυάριθμων φραγμάτων που είχε ως συνέπεια τη μείωση
της τροφοδοσίας των ακτών με ποτάμιο ίζημα.
Οι περιοχές που είναι πιο ευαίσθητες στην παράκτια διάβρωση είναι οι ακτές με χαμηλή κλίση και
οι αμμώδεις παραλίες. Υπολογίζεται ότι περίπου 5% των ακτών της Κύπρου χαρακτηρίζονται από
χαμηλή κλίση, ενώ 46% των παραλιών είναι αμμώδεις.
Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, η σημαντικότητα των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής όσον
αφορά το φαινόμενο της παράκτιας διάβρωσης στην Κύπρο, αξιολογήθηκε ως «Υψηλή».
Αξιολόγηση ικανότητας προσαρμογής
Η αυτόνομη ικανότητα προσαρμογής των ακτών της Κύπρου στο φαινόμενο της διάβρωσης
εξαρτάται κυρίως από τη δυνατότητα της επανατροφοδότησης με ιζήματα από τα ποτάμια. Ωστόσο,
καθώς τα ποτάμια ιζήματα παγιδεύονται στα φράγματα, η παροχή ιζημάτων στις ακτές
παρεμποδίζεται.
Όσον αφορά τις ανθρώπινες παρεμβάσεις για την προστασία των ακτών από τη διάβρωση, αυτές
αφορούν κυρίως την κατασκευή σκληρών έργων προστασίας όπως κυματοθραύστες, τοίχοι και
2
Πρωτόκολλο για την Ολοκληρωμένη Διαχείριση των Παρακτίων Ζωνών της Μεσογείου στη σύμβαση για την
προστασία του θαλασσίου περιβάλλοντος και των παρακτίων περιοχών της Μεσογείου, ΕΕ 2009 L 34/19
3-42
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
πρόβολοι λιθορριπών-ογκόλιθων για την ενίσχυση της απόθεσης ιζημάτων στην ακτή. Ένας μεγάλος
αριθμός σκληρών έργων παράκτιας προστασίας έχει κατασκευαστεί στην Κύπρο τις τελευταίες
δεκαετίες, περιορίζοντας σε σημαντικό βαθμό τη διάβρωση σε συγκεκριμένες περιοχές. Ωστόσο, τα
σκληρά έργα προστασίας μπορούν να προκαλέσουν αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και τη
μορφολογία της ακτής, ιδιαίτερα αν δεν διεξαχθούν πρώτα οι απαραίτητες μελέτες
περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Από την άλλη πλευρά, οι εφαρμογές ήπιων μεθόδων προστασίας
των ακτών στην Κύπρο είναι ελάχιστες.
Για τους λόγους αυτούς, η ικανότητα προσαρμογής των ακτών της Κύπρου στη διάβρωση και στην
κλιματική αλλαγή, θεωρήθηκε «Μέτρια».
3-43
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
3.3.3.
2014
Βιβλιογραφία
Bijlsma, L., C.N. Ehler, R.J.T. Klein, S.M. Kulshrestha, R.F. McLean, N. Mimura, R.J. Nicholls, L.A.
Nurse, H. Pérez Nieto, E.Z. Stakhiv, R.K. Turner, and R.A. Warrick, (1996), ‘Coastal zones and small
islands’. In: Climate Change 1995: Impacts, Adaptations, and Mitigation of Climate Change: ScientificTechnical Analyses. Contribution of Working Group II to the Second Assessment Report of the
Intergovernmental Panel on Climate Change [Watson, R.T., M.C. Zinyowera, and R.H. Moss (eds.)].
Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA, pp. 289–324.
Black K.P., (2001), Artificial Surfing Reefs for Erosion Control and Amenity: Theory and
Application. Journal of Coastal Research Special Issue 34. International Coastal Symposium, pp. 1-14
CYPADAPT (2013) ‘Report on the future climate change impact, vulnerability and adaptation
assessment for the case of Cyprus’. Deliverable 3.4, project CYPADAPT LIFE10 ENV/CY/000723.
Available at: http://uest.ntua.gr/cypadapt/wp-content/uploads/DELIVERABLE3.4.pdf
Demetropoulos A., (2002), ‘Cyprus National Report on the Strategic Action Plan for the
Conservation of Marine and Coastal Biological Diversity in the Mediterranean (SAP-BIO)’, Regional
Activity Centre for Specially Protected Areas (RAC/SPA) Tunis, Tunisia
Dendrinos P., Demetropoulos A., (1998), ‘Mediterranean Monk Seal Survey of the Coasts of
Cyprus – 1997’. MoM, CWS, Fisheries Department: A Report to RAC/SPA
Department of Environment, (2006), ‘A strategic approach to the management of the Cyprus
coastal zone’, Report by the Republic of Cyprus under the Chapter VI. 1-2 of the Recommendation of
the European Parliament and of the Council concerning the implementation of Integrated Coastal
Zone Management in Europe (2002/413/EC), European Commission. Ministry of Agriculture, Natural
Resources and Environment, Republic of Cyprus, Nicosia.
Department of Environment (DoE), (2010), ‘Cyprus Fourth National Report to the United
Nations Convention on Biological Diversity’. Ministry of Agriculture, Natural Resources and
Environment, Republic of Cyprus, Nicosia
Gordon, H. B., Whetton, P. H., Pittock, A. B., Fowler, A. M. & Haylock, M. R., (1992), ‘Simulated
changes in daily rainfall intensity due to enhanced greenhouse effect: implications for extreme
rainfall events’. Climatic Change, 8, 83-102.
Harris, L.E., (2009), Artificial Reefs for Ecosystem Restoration and Coastal Erosion Protection
with Aquaculture and Recreational Amenities. Reef Journal Vol. 1 No. 1
Kim N.H., Mun, J.W., (2008), A study on the erosion control of coastal beach by an artificial
reef. KSCE Journal of Civil Engineering, Volume 12, Issue 4, pp 227-235
MAP/RAC, (2008), CAMP Cyprus Final Summary report. pp.60
McLean, R., A. Tsyban, V. Burkett, J.O. Codignotto, D.L. Forbes, N. Mimura, R.J. Beamish and
V. Ittekkot, (2001), ‘Coastal zone and marine ecosystems’. Climate Change 2001: Impacts, Adaptation
and Vulnerability. Contribution of Working Group II to the Third Assessment Report of the
3-44
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Intergovernmental Panel on Climate Change, J.J. McCarthy, O.F. Canziani, N.A. Leary, D.J. Dokken and
K.S. White, Eds., Cambridge University Press, Cambridge, 343-380.
Nicholls R. J., Hoozemans F. M. J., (1996), ‘The Mediterranean: Vulnerability to Coastal
Implications of Climate Change’, Ocean & Coastal Management, Vol. 31, Nos 2-3, pp. 105-132.
Short, A.D., Masselink, G., (1999), ‘Embayed and Structurally Controlled Beaches. Handbook of
Beach and Shoreface Morphodynamics’. John Wiley and Sons. 231-250.
Sterr, H., R.J.T. Klein and S. Reese, (2003), ‘Climate change and coastal zones: an overview of
the state-of-the-art on regional and local vulnerability assessment’. In: Giupponi, C. and M.
Shechther. (eds.). Climate Change in the Mediterranean: Socio-economic Perspective of Impacts,
Vulnerability and Adaptation. Camberley, UK: Edward Elgar Publishing. 245–278.
3-45
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
3.4.
2014
ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ
Η κλιματική αλλαγή έχει σημαντική επίδραση στη βιοποικιλότητα. Οι αλλαγές του κλίματος σε
συνδυασμό με την αλλαγή στη χρήση γης και την εξάπλωση εξωτικών ή ξενικών ειδών είναι πιθανό
να περιορίσουν την ικανότητα ορισμένων ενδημικών ειδών να μεταναστεύσουν με αποτέλεσμα να
οδηγήσουν σε επιτάχυνση της απώλειας ειδών.
Η υφιστάμενη χλωρίδα και πανίδα έχει επηρεαστεί από τις διακυμάνσεις στις συγκεντρώσεις του
διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, της θερμοκρασίας και της βροχόπτωσης τα τελευταία 1.8
εκατομμύρια χρόνια και έχει ανταπεξέλθει μέσω εξελικτικών και προσαρμοστικών αλλαγών.
Ωστόσο, αυτές οι αλλαγές πραγματοποιήθηκαν μέσα σε μια μεγάλη χρονική περίοδο και σε
περιβάλλοντα που δεν ήταν περιορισμένα, όπως είναι σήμερα και με μικρές ή καθόλου
επιπρόσθετες πιέσεις από τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Ο κατακερματισμός των οικοτόπων έχει
περιορίσει πολλά είδη σε σχετικά μικρές περιοχές, με αποτέλεσμα τη μείωση της γενετικής τους
ποικιλότητας. Η θέρμανση πέρα από το προηγούμενο όριο των θερμοκρασιών θα εντείνει
περαιτέρω τις πιέσεις στα οικοσυστήματα και τη βιοποικιλότητά τους (CBD).
Η Τέταρτη Έκθεση Αξιολόγησης της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC AR4)
εκτιμά ότι περίπου 10% των ειδών που έχουν μελετηθεί έως τώρα θα αντιμετωπίσουν αυξανόμενο
υψηλό κίνδυνο εξαφάνισης για κάθε 1°C αύξησης της παγκόσμιας μέσης θερμοκρασίας. Ο κίνδυνος
εξαφάνισης θα είναι ιδιαίτερα υψηλός για τα είδη που είναι ήδη ευάλωτα, όπως τα είδη με
περιορισμένο κλιματικό εύρος, περιορισμένες απαιτήσεις ενδιαιτημάτων και με μικρούς
πληθυσμούς. Οι οικότοποι πολλών ειδών θα μετατοπιστούν προς το Βορρά ή προς μεγαλύτερα
υψόμετρα σε σχέση με τις παρούσες τοποθεσίες τους. Οι οικότοποι στις παράκτιες περιοχές θα
απειληθούν από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, με αποτέλεσμα μέχρι το 2080 περίπου 20%
των παράκτιων υγροτόπων να χαθούν.
3.4.1.
Υφιστάμενη κατάσταση
Η πλούσια βιοποικιλότητα της Κύπρου είναι το αποτέλεσμα του συνδυασμού της γεωγραφικής
δομής, των γεωγραφικών περιορισμών του νησιού, της περιβάλλουσας θάλασσας, του
τοπογραφικού ανάγλυφου, της γεωλογικής δομής και βέβαια των κλιματικών συνθηκών. Η χλωρίδα
και πανίδα του νησιού είναι προσαρμοσμένες στους διάφορους φυσικούς βιότοπους και στις
κλιματικές συνθήκες, με αποτέλεσμα να διαβιεί στην Κύπρο ένας μεγάλος αριθμός ενδημικών και
σπάνιων ειδών (DoE, 2010).
Τα οικοσυστήματα της Κύπρου περιλαμβάνουν 48 τύπους οικοτόπων, από τους οποίους οι 14 είναι
οικότοποι προτεραιότητας σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Οδηγία των Οικοτόπων 92/43/ΕΟΚ και 4
είναι ενδημικοί τύποι (DoE, 2010).
Η χλωρίδα του νησιού περιλαμβάνει συνολικά 2005 taxa, εκ των οποίων τα 144 είναι ενδημικά και
περισσότερα από 400 καλλιεργούνται. Τα περισσότερα από τα ενδημικά φυτά της Κύπρου
απαντώνται στις δύο οροσειρές του Τροόδους και του Πενταδάκτυλου. Το ποσοστό του ενδημισμού
3-46
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
στην Κύπρο 7.4%, το οποίο είναι από τα υψηλότερα στην Ευρώπη (Hadjichambis & Della, 2007).
Ένας σημαντικός αριθμός taxa που απαντούν στην Κύπρο αποτελούν taxa Εθνικού, Ευρωπαϊκού
αλλά και Διεθνούς ενδιαφέροντος. Ειδικότερα, 18 taxa περιλαμβάνονται στο Παράρτημα ΙΙ της
Οδηγίας των Οικοτόπων, εκ των οποίων 8 χαρακτηρίζονται ως προτεραιότητας (Frederick University,
2012). Επίσης, στο Κόκκινο Βιβλίο της Χλωρίδας της Κύπρου (Τσιντίδης και συν.,2007) στο οποίο
γίνεται αξιολόγηση της κατάστασης διατήρησης των πιο σπάνιων και απειλούμενων ειδών της
Κυπριακής χλωρίδας με βάση τα κριτήρια της Διεθνούς Ένωσης για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN),
περιλαμβάνονται 328 taxa από τα οποία 23 χαρακτηρίστηκαν ως Τοπικά Εξαφανισθέντα (RE), 46 ως
Κρισίμως Κινδυνεύοντα (CR), 64 ως Κινδυνεύοντα (EN), 128 ως Τρωτά (VU), 45 ως Ανεπαρκώς
Γνωστά (DD), 15 ως Εγγύς Απειλούμενα (NT) και 7 ως Ελάχιστα Ανησυχητικά (LC).
Όπως αναφέρεται στη Στρατηγική Βιοποικιλότητας της Κύπρου (Frederick University, 2012), η
Κύπρος φιλοξενεί 39 είδη θηλαστικών, εκ των οποίων 22 είναι νυχτερίδες και 7 είναι ενδημικά. Το
είδος Monachus Monachus θεωρείται Κρισίμως Κινδυνεύον (CR) (Aguilar & Lowry, 2008) ενώ 2
νυχτερίδες (Hutson et al., 2008) και το αγρινό (Valdez, 2008) θεωρούνται Τρωτά (VU) σύμφωνα με
την IUCN. Η Κύπρος θεωρείται ως μια από τις σημαντικότερες περιοχές για τα ενδημικά πτηνά στη
γη (BirdLife International, 2012) ενώ η γεωγραφική της θέση την καθιστά σημαντική περιοχή
μετανάστευσης πτηνών. Έχουν καταγραφεί στο νησί 397 taxa πτηνών από τα οποία 6 είναι ενδημικά
είδη ενώ σύμφωνα με την IUCN, 1 είδος πτηνού έχει χαρακτηριστεί ως Κρισίμως Κινδυνεύον (CR), 3
ως Τρωτά (VU), 2 ως Κινδυνεύοντα (ΕΝ) και 13 ως Εγγύς Απειλούμενα (NT). Επίσης φιλοξενούνται 22
είδη ερπετών εκ των οποίων 10 είναι ενδημικά στο νησί. Οι θαλάσσιες χελώνες, ένα είδος φιδιού
και ένα είδος σαύρας χαρακτηρίζονται ως Κινδυνεύοντα είδη (ΕΝ) (Bohme et al., 2009; HraouiBloquet et al., 2009). Η πανίδα των αμφιβίων της Κύπρου είναι ιδιαίτερα φτωχή λόγω των
κλιματικών και βιοτοπικών χαρακτηριστικών του νησιού. Όσον αφορά τα ασπόνδυλα, έχουν
καταγραφεί μέχρι σήμερα 764 είδη θαλάσσιων ασπόνδυλων ενώ για τα χερσαία ασπόνδυλα δεν
έχει γίνει ακόμα συστηματική καταγραφή τους. Η εντομοπανίδα της Κύπρου περιλαμβάνει 5317
είδη (Fauna Europae, 2012), ενώ εκτιμάται ότι το 10% αυτών είναι ενδημικά. Τέλος, από μια
πρόσφατη πρώτη ανασκόπηση των ιχθύων των νερών της Κύπρου, έχουν καταγραφεί 310 είδη. Από
τα γνωστά είδη 3 είναι Κρισίμως Κινδυνεύοντα (CR), 8 Κινδυνεύοντα (EN), 16 Τρωτά (VU), 5 Εγγύς
Απειλούμενα (NT) και 7 Ανεπαρκώς Γνωστά (DD).
3.4.2.
Αξιολόγηση ευπάθειας
Για τον προσδιορισμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον τομέα της βιοποικιλότητας της
Κύπρου, έγινε αρχικά μια συσχέτιση των παρατηρούμενων και αναμενόμενων αλλαγών στο κλίμα
της Κύπρου με τις επιπτώσεις που κάθε μία από αυτές μπορεί να επιφέρει. Τα αποτελέσματα
παρουσιάζονται συγκεντρωτικά στον πίνακα που ακολουθεί.
3-47
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Πίνακας 13: Σχέση μεταξύ κλιματικής αλλαγής και επιπτώσεων στον τομέα της βιοποικιλότητας
Πιθανές
κλιματικές
αλλαγές
Μείωση της
βροχόπτωσης
και αύξηση της
θερμοκρασίας
Ξηρασίες
Έντονες
βροχοπτώσεις
Επιπτώσεις
Χερσαία οικοσυστήματα
− Μείωση εδαφικής υγρασίας και πάχους εδαφικού στρώματος με αρνητικές επιπτώσεις στις
συνθήκες ανάπτυξης των φυτών
− Αλλαγές στη διαθεσιμότητα τροφής με συνέπεια αλλαγές στην κατανομή των ζωικών ειδών
Υδάτινα οικοσυστήματα
− Αλλαγές στα ωκεάνια ρεύματα, στη θερμοκρασία των ανώτερων στρωμάτων της θάλασσας
και στην αλατότητα με συνέπεια αλλαγές στην κατανομή των φυτικών ειδών
− Μεταναστεύσεις
− Αλλαγές στην ποικιλότητα και τον πληθυσμό των ζωικών ειδών με επέκταση των
χωροκατακτητικών εισβλητικών ειδών
− Αλλαγές στη φυσιολογία και στην αναλογία φύλου
− Αλλαγές στις περιόδους αναπαραγωγής
− Αλλαγές στην αφθονία των ιχθυδίων
− Αλλαγές στις τροφικές αλυσίδες με αποτέλεσμα μεταβολές στη διαθεσιμότητα τροφής για
τα ζωικά είδη
Χερσαία οικοσυστήματα
− Καταστροφές σε φυτά
− Εξάλειψη φυτικών ειδών
− Μείωση της ανθεκτικότητας των άγριων φυτών
− Μεταβολές στην κατανομή των φυτικών ειδών
− Μεταβολές στα ενδιαιτήματα και στη διαθεσιμότητα τροφής των ζωικών ειδών
Υδάτινα οικοσυστήματα
− Αλλαγές στα επίπεδα νερού στις λίμνες και στις παροχές των ποταμών με αποτέλεσμα
αλλαγές στην παρόχθια βλάστηση και στα ζωικά είδη που ζουν στα οικοσυστήματα αυτά
Χερσαία οικοσυστήματα
− Πλημμύρες και αυξημένη ολίσθηση εδαφών με αποτέλεσμα τοπικές καταστροφές φυτικών
ειδών
− Μείωση της γονιμότητας των εδαφών λόγω υδατικού κορεσμού
− Απώλεια ζωικών πληθυσμών λόγω κατολισθήσεων
− Πνιγμός ζώων λόγω πλημμυρών
Υδάτινα οικοσυστήματα
− Αλλαγές στη στρωμάτωση και στα επίπεδα θρεπτικών στα νερά
− Αλλαγές στην κατανομή και την παραγωγικότητα των ζωικών ειδών
Άνοδος της
στάθμης της
θάλασσας
Αύξηση του
CO2 στην
ατμόσφαιρα
Χερσαία οικοσυστήματα
− Αλλαγές στη βλάστηση λόγω αλάτωσης παράκτιων εδαφών και αλλαγών στο εδαφικό pH.
− Επιπτώσεις στην επιβίωση των ζωικών ειδών που εξαρτώνται από το παράκτιο περιβάλλον
Υδάτινα οικοσυστήματα
− Επιπτώσεις στη χωρική κατανομή των φυτικών ειδών τα οποία εξαρτώνται από το βάθος
της θάλασσας στο οποίο βρίσκονται
− Απώλεια παράκτιων οικοσυστημάτων σε χαμηλά υψόμετρα
Χερσαία οικοσυστήματα
− Αυξημένη αποδοτικότητα στην αξιοποίηση του νερού από μερικά φυτά
− Αλλαγές στη διαθεσιμότητα τροφής
Υδάτινα οικοσυστήματα
3-48
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
Πιθανές
κλιματικές
αλλαγές
2014
Επιπτώσεις
− Οξύνιση των ωκεανών και αλλαγές στο pH του θαλασσινού νερού με αποτέλεσμα τον
κορεσμό των ανθρακικών αλάτων και τη μεταβολή της κατανομής των φυτικών ειδών
Αύξηση των
πυρκαγιών
Χερσαία οικοσυστήματα
− Τοπικές καταστροφές φυτικών ειδών
− Επέκταση των χορτολιβαδικών εκτάσεων με αποτέλεσμα την εξάλειψη των δασικών ζωι
Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη βιοποικιλότητα της Κύπρου με βάση τον προηγούμενο
πίνακα μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως εξής:
1. Επιπτώσεις στα χερσαία οικοσυστήματα
2. Επιπτώσεις στα θαλάσσια οικοσυστήματα
3. Επιπτώσεις στα υγροτοπικά οικοσυστήματα
Η ευπάθεια της βιοποικιλότητας στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής αξιολογήθηκε με βάση την
ευαισθησία, την έκθεση και την προσαρμοστική ικανότητα του συστήματος στην κλιματική αλλαγή,
χρησιμοποιώντας τα διαθέσιμα σχετικά ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία για την Κύπρο καθώς και τις
προβλέψεις για την κλιματική αλλαγή για την περίοδο 2021-2050. Πιο συγκεκριμένα, η ευαισθησία
ορίζεται ως ο βαθμός στον οποίο η βιοποικιλότητα επηρεάζεται ή αναμένεται να επηρεαστεί από
την κλιματική αλλαγή και τις επιπτώσεις της, καθώς και ο βαθμός της επιβάρυνσης που υφίσταται η
βιοποικιλότητα από άλλους παράγοντες, ο οποίος την καθιστά πιο ευαίσθητη στην κλιματική
αλλαγή. Η έκθεση ορίζεται από το βαθμό στον οποίο εκτίθεται ή αναμένεται να εκτεθεί η
βιοποικιλότητα στην κλιματική αλλαγή. Η ικανότητα προσαρμογής της βιοποικιλότητας ορίζεται από
την ικανότητα να προσαρμοστεί σε νέες κλιματικές συνθήκες, από την ανθεκτικότητα που
παρουσιάζει σε αυτές (αυτόνομη προσαρμογή) καθώς και από την αποτελεσματικότητα των μέτρων
που υλοποιούνται σε εθνικό, τοπικό και ατομικό επίπεδο για την προστασία της βιοποικιλότητας
από την κλιματική αλλαγή. Οι δείκτες που χρησιμοποιήθηκαν για την αξιολόγηση της ευαισθησίας,
της έκθεσης και της προσαρμοστικής ικανότητας της βιοποικιλότητας της Κύπρου στην κλιματική
αλλαγή παρουσιάζονται στον ακόλουθο πίνακα.
Πίνακας 14: Δείκτες αξιολόγησης της ευπάθειας της βιοποικιλότητας της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή
Μεταβλητή
ευπάθειας
Επιλεγμένοι δείκτες
Ευαισθησία
Επιπτώσεις στα χερσαία οικοσυστήματα
3-49






Γεωγραφικοί περιορισμοί
Ποικιλία και αφθονία ειδών
Ευαίσθητα ενδημικά και απειλούμενα είδη
Διαθεσιμότητα τροφής
Αλάτωση παράκτιων εδαφών
Παρουσία παρασίτων και ασθενειών
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
Ικανότητα
προσαρμογής
Έκθεση
Μεταβλητή
ευπάθειας
2014
Επιλεγμένοι δείκτες









Απώλεια ειδών
Μείωση έκτασης ενδιαιτημάτων
Μετανάστευση ειδών
Χωροκατακτητικά εισβλητικά είδη
Αύξηση της θερμοκρασίας
Αλλαγές στη βροχόπτωση
Παρατεταμένες περίοδοι ξηρασίας
Άνοδος της στάθμης της θάλασσας
Ακραία καιρικά φαινόμενα


Αυτόνομη προσαρμογή ειδών
Υλοποίηση δράσεων και εφαρμογή νομοθετικών μέτρων για την προστασία και
διατήρηση των ειδών
Προστατευόμενες περιοχές

Ικανότητα
προσαρμογής
Έκθεση
Ευαισθησία
Επιπτώσεις στα θαλάσσια οικοσυστήματα



Ποικιλία και αφθονία ειδών
Ευαίσθητα ιθαγενή και απειλούμενα είδη
Επίπεδα βιοπαραγωγικότητας

Διαθεσιμότητα τροφής








Μεταβολές της αλατότητας και της θερμοκρασίας
Μετανάστευση θαλάσσιων ειδών
Εγγύτητα σε φυσικά και ναυτικά κανάλια που ευνοούν τη μετανάστευση των ειδών
Αύξηση χωροκατακτητικών εισβλητικών ειδών
Παρουσία ασθενειών και επιβλαβών αλγών
Ρυθμός νέων εισβολών ξενικών ειδών
Απώλεια ενδιαιτημάτων
Μείωση πληθυσμών


Αυτόνομη προσαρμογή ειδών
Υλοποίηση δράσεων και εφαρμογή νομοθετικών μέτρων για την προστασία και
διατήρηση των ειδών

Προστατευόμενες περιοχές
Έκθεση
Ευαισθησία
Επιπτώσεις στα υγροτοπικά οικοσυστήματα
3-50






Ενδημικά και ιθαγενή είδη
Απειλούμενα είδη
Ποσότητα και ποιότητα νερού
Αριθμός οικοσυστημάτων
Γεωγραφικοί περιορισμοί μετανάστευσης
Ποικιλία και αφθονία ειδών

Υποβάθμιση λόγω ανθρώπινων δραστηριοτήτων
Αύξηση ευτροφισμού και ανάπτυξη επιβλαβών φυκών
Αύξηση συγκέντρωσης αλάτων και ρύπων
Αύξηση χωροκατακτητικών εισβλητικών ειδών



ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
Ικανότητα
προσαρμογής
Μεταβλητή
ευπάθειας
3.4.2.1.
2014
Επιλεγμένοι δείκτες




Μεταβολή κατανομής ειδών και έκτασης οικοτόπων
Αύξηση θερμοκρασίας
Μείωση βροχόπτωσης
Αύξηση πλημμυρικών φαινομένων

Άνοδος της στάθμης της θάλασσας


Αυτόνομη προσαρμογή ειδών
Υλοποίηση δράσεων και εφαρμογή νομοθετικών μέτρων για την προστασία και
διατήρηση των ειδών

Προστατευόμενες περιοχές
Συνολική ευπάθεια
Στο κεφάλαιο αυτό, παρουσιάζονται οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στα οικοσυστήματα και
τους διάφορους τύπους οικοτόπων, τα οποία υποστηρίζουν την άγρια ζωή, τα είδη χλωρίδας και
πανίδας, τους πληθυσμούς των ειδών και τα ενδιαιτήματά τους. Η αξιολόγηση των επιπτώσεων της
κλιματικής αλλαγής στη βιοποικιλότητα της Κύπρου (CYPADAPT, 2013) ανέδειξε ως «πρώτη
προτεραιότητα» τον τομέα των χερσαίων οικοσυστημάτων κυρίως λόγω του νησιώτικου χαρακτήρα
και των γεωγραφικών περιορισμών στα συστήματα αυτά για τη μετακίνηση και προσαρμογή των
πληθυσμών των ειδών. Τα υγροτοπικά οικοσυστήματα της Κύπρου θεωρήθηκαν επίσης ότι είναι
ιδιαίτερα ευάλωτα στην κλιματική αλλαγή δεδομένου ότι είναι ήδη περιορισμένα λόγω της
μειωμένης διαθεσιμότητας νερού ενώ οι ανθρώπινες πιέσεις που ασκούνται σε αυτά αυξάνουν την
ευπάθειά τους και καθίστανται πιο ευάλωτα και τρωτά. Ευάλωτοι είναι επίσης και οι παράκτιοι
οικότοποι τόσο στην κλιματική αλλαγή όσο στις ανθρώπινες πιέσεις καθώς και οι οικότοποι
προτεραιότητας που απαντώνται μόνο στο νησί και οι οικότοποι των ενδημικών και σπάνιων ειδών.
Ως επόμενη προτεραιότητα του τομέα αναδείχθηκαν τα θαλάσσια οικοσυστήματα, κυρίως λόγω του
γεγονότος ότι η θαλάσσια περιοχή της Κύπρου είναι απευθείας εκτεθειμένη στην εισβολή
χωροκατακτητικών ξένων ειδών (invasive alien species) των οποίων η διαχείριση θα προωθηθεί
μέσα από τον Κανονισμό που υιοθετήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση (2013/0307 COD, Βρυξέλλες
17 Σεπτεμβρίου 2014). Ωστόσο, η ικανότητα μετανάστευσης των ειδών από και προς τη θαλάσσια
επικράτεια της Κύπρου επιτρέπει την αποκατάσταση της ισορροπίας στα οικοσυστήματα αυτά και
ενισχύει την προσαρμοστική τους ικανότητα. Τονίζεται, ότι επηρεασμό αναμένεται να έχουν και οι
οικότοποι προτεραιότητας όπως αυτός της 1150 * Παράκτιες λιμνοθάλασσες, 9530 * Μαύρης
πεύκης (Pinus nigra pallaisiana) καθώς και ο οικότοπος 6460 Τυρφώνες του Τροόδους, των οποίων η
εξάπλωση είναι περιορισμένη.
Η αξιολόγηση της ευπάθειας της βιοποικιλότητας της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή παρουσιάζεται
συγκεντρωτικά στον πίνακα που ακολουθεί.
3-51
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Πίνακας 15: Αξιολόγηση της ευπάθειας της βιοποικιλότητας της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή
Ευπάθεια στην κλιματική αλλαγή
Επιπτώσεις
Σημαντικότητα
επίπτωσης (Α)
Ικανότητα
προσαρμογής (Β)
Συνολική ευπάθεια
(Α-Β)
Υψηλή έως Πολύ
υψηλή (5.5)
Χαμηλή έως Μέτρια
(2)
Μέτρια έως Υψηλή
(3.5)
Θαλάσσια οικοσυστήματα
Υψηλή έως Πολύ
υψηλή (5.3)
Χαμηλή έως Μέτρια
(2)
Μέτρια έως Υψηλή
(3.2)
Υγροτοπικά
και
οικοσυστήματα
Υψηλή έως Πολύ
υψηλή (5.5)
Χαμηλή έως Μέτρια
(2)
Μέτρια έως Υψηλή
(3.5)
Χερσαία οικοσυστήματα
Οικότοποι προτεραιότητας που
απαντούν στο νησί καθώς και
παράκτιοι
οικότοποι
και
οικότοποι ειδών (σπάνιων και
ενδημικών)
ποτάμια
Στη συνέχεια παρουσιάζεται συνοπτικά η αξιολόγηση των επιπτώσεων και της ικανότητας
προσαρμογής της βιοποικιλότητας της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή για καθεμία από τις
προαναφερόμενες προτεραιότητες. Η αναλυτική αξιολόγηση παρουσιάζεται στην έκθεση “Future
climate change impact, vulnerability and adaptation assessment for the case of Cyprus” (CYPADAPT,
2013).
3.4.2.2.
Χερσαία οικοσυστήματα
Αξιολόγηση επίπτωσης
Η κλιματική αλλαγή μέσω της αύξησης της θερμοκρασίας, της μείωσης της βροχόπτωσης, της
ανόδου της στάθμης της θάλασσας, αλλά και της αύξησης της συχνότητας και της έντασης των
ακραίων καιρικών φαινομένων όπως οι πλημμύρες και οι ξηρασίες, αναμένεται να επηρεάσει τα
οικοσυστήματα, την οικολογική κατάσταση των οικοτόπων και των ειδών καθώς και την αφθονία
των ειδών και των πληθυσμών τους, την εξάπλωσή τους, την έκταση των ενδιαιτημάτων τους και
κατ’ επέκταση τα οφέλη που προσφέρουν στα οικοσυστήματα και τον άνθρωπο. Επιπρόσθετα,
αναμένεται να επηρεαστούν τόσο οι δομές όσο και οι λειτουργίες των οικοσυστημάτων και η
οικολογική τους κατάσταση, καθώς επιπτώσεις και επηρεασμός αναμένεται τόσο στην κατάσταση
διατήρησης των οικοτόπων όσο και των ειδών και των ενδιαιτημάτων τους.
3-52
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Οι κλιματικές αλλαγές αναμένεται να επηρεάσουν αρνητικά τα οικοσυστήματα λόγω αλλαγής της
σύνθεσης των φυτοκοινωνιών τους και κατά επέκταση της πιθανής αλλαγής στη δομή και
λειτουργία τους.
Η αύξηση της θερμοκρασίας αναμένεται να επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό τη φαινολογία των ειδών
με διακυμάνσεις στο βιολογικό τους κύκλο (χλωρίδα και πανίδα) και επιπτώσεις στο πληθυσμιακό
τους δυναμικό. Επιπρόσθετα, Η αύξηση της θερμοκρασίας ευνοεί την παρουσία και εξάπλωση των
παράσιτων και των ασθενειών ενώ οι παρατεταμένες περίοδοι ανομβρίας έχουν ως αποτέλεσμα τη
μείωση της εδαφικής υγρασίας, την πρόκληση καταστροφών στα φυτά και το μαρασμό τους, τη
μείωση της ανθεκτικότητας των άγριων φυτών και τη μεταβολή της κατανομής των φυτικών ειδών.
Οι πλημμύρες επίσης προκαλούν καταστροφές στα φυτά ενώ η άνοδος της στάθμης της θάλασσας
μπορεί να προκαλέσει διάβρωση και διείσδυση θαλασσινού νερού στα παράκτια χερσαία
οικοσυστήματα και γενικά να διαταράξει την ισορροπία τους λόγω της αύξησης της αλατότητας. Η
αλάτωση των παράκτιων εδαφών στην Κύπρο και εν γένει στις υπο-άνυδρες περιοχές σχετίζεται με
την κλιματική αλλαγή και για άλλους λόγους, όπως η άρδευση με υπόγεια ύδατα υψηλής
αλατότητας, εξαιτίας της υπεράντλησης και της διείσδυσης θαλασσινού νερού στους παράκτιους
υδροφορείς.
Η αύξηση της στάθμης της θάλασσας αναμένεται να επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό τους παράκτιους
οικότοπους και τα είδη που διαβιούν σε αυτούς και φωλεοποιούν (θαλάσσιες χελώνες).
Όσον αφορά τα ζωικά είδη, η κλιματική αλλαγή μπορεί να τα επηρεάσει κυρίως μέσω του
περιορισμού της έκτασης ή και απώλειας των ενδιαιτημάτων τους και της διαθεσιμότητας τροφής
και χώρου αναπαραγωγής. Έτσι, είναι πιθανή η μετανάστευση πληθυσμών προς εύρεση νέων
ενδιαιτημάτων και τροφής, ενώ αν αυτό δεν είναι δυνατό, οι πληθυσμοί αυτοί απειλούνται με
μείωση ή και εξαφάνιση.
Επίσης, μπορεί να παρατηρηθεί μια μετατόπιση των ειδών προς τα βόρεια (Northern latitude) και
υψηλότερα υψόμετρα, η οποία ωστόσο μπορεί να περιορίζεται λόγω των οικολογικών
χαρακτηριστικών των ειδών, και από γεωγραφικούς περιορισμούς, με αποτέλεσμα την εξαφάνιση
ορισμένων ειδών. Στην περίπτωση της Κύπρου, οι γεωγραφικοί περιορισμοί σχετίζονται με την
αδυναμία μετανάστευσης των ειδών βορειότερα λόγω των φυσικών ορίων του νησιού, όπως και με
την αδυναμία μετατόπισης σε υψηλότερα υψόμετρα, στην περίπτωση των ειδών που βρίσκονται
ήδη σε υψηλά υψόμετρα, λόγω των φυσικών ορίων των βουνών. Επιπρόσθετα, τα βουνά παρόλο
που μπορεί να παρέχουν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης για ορισμένα σπάνια και ενδημικά είδη,
απειλούνται από φωτιές οι οποίες μπορούν να οδηγήσουν στην ολοκληρωτική εξάλειψή τους.
Τέλος, η κλιματική αλλαγή αναμένεται να ευνοήσει περαιτέρω την εξάπλωση χωροκατακτητικών
ξενικών ειδών, τα οποία έχουν προκαλέσει σοβαρές οικολογικές διαταραχές παγκοσμίως τους
τελευταίους αιώνες (Clout & Lowie, 1997), όπως ασθένειες και αλλαγές στην κατανομή των γηγενών
ειδών.
Σύμφωνα με τους Levinsky et al (2007) και Lemoine et al. (2007), τα είδη με ευρεία κατανομή είναι
λιγότερο ευάλωτα ενώ τα ενδημικά είδη τα οποία βρίσκονται ήδη υπό πίεση θα απειληθούν
περισσότερο από την κλιματική αλλαγή (EEA, JRC, WHO, 2008).
Η σημαντικότητα των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην κατανομή των φυτικών και ζωικών
ειδών στα χερσαία οικοσυστήματα της Κύπρου θεωρείται ότι είναι «Υψηλή έως πολύ Υψηλή», λόγω
3-53
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
του κλίματός της, της ιδιαιτερότητας των ειδών κυρίως των σπάνιων και ενδημικών αλλά και της
ευαισθησίας τους και τρωτότητας λόγω κλιματικών συνθηκών.
Αξιολόγηση ικανότητας προσαρμογής
Η δομή και λειτουργία των οικοσυστημάτων και οι υπηρεσίες που προσφέρουν είναι ύψιστης
οικολογικής σημασίας τόσο για τους οικότοπους και τα είδη όσο και για τον άνθρωπο. Οι δράσεις
και τα μέτρα που αφορούν την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή πρέπει να στοχεύουν στις
οικολογικές τους απαιτήσεις όπως για παράδειγμα στην καλή διατήρηση των φυτοκοινωνιολογικών
δομών και λειτουργιών και την καλή κατάσταση διατήρησης.
Η ανθεκτικότητα των φυτών και των ζώων στην κλιματική αλλαγή σχετίζεται με την ικανότητά τους
να προσαρμοστούν στις καινούριες (αλλαγές) περιβαλλοντικές συνθήκες καθώς επίσης και με την
ικανότητά τους να μεταναστεύσουν σε μεγαλύτερα υψόμετρα ή και να διατηρηθούν στο βαθμό που
στην παρούσα χωροκράτια τους με την επιβολή άλλων μέτρων.
Επίσης μια σειρά από δράσεις και νομοθετικά μέτρα υλοποιούνται για την προστασία και
διατήρησή τους, ιδιαίτερα για τα ενδημικά, σπάνια και απειλούμενα είδη. Ωστόσο, τα μέτρα αυτά
κατά κύριο λόγο περιορίζουν τις ανθρωπογενείς πιέσεις που ασκούνται σε αυτά, ενώ τα μέτρα για
την προστασία τους από τις δυσμενείς κλιματικές συνθήκες είναι περιορισμένα. Για το λόγο αυτό, η
ικανότητα προσαρμογής των φυτικών ειδών των χερσαίων οικοσυστημάτων στην κλιματική αλλαγή,
θεωρήθηκε «Χαμηλή έως Μέτρια».
3.4.2.3.
Υγροτοπικά οικοσυστήματα
Αξιολόγηση επίπτωσης
Στα πλαίσια της παρούσας μελέτης μελετήθηκαν οι επιπτώσεις στους φυσικούς και τεχνητούς
υγρότοπους της Κύπρου όπως οι ποταμοί, οι εκβολές, οι λίμνες, τα έλη, οι πηγές, οι αλυκές και τα
φράγματα. Οι υγρότοποι και οι χερσαίες περιοχές γύρω από αυτούς αποτελούν αυτοτελή
οικοσυστήματα, όπου διαβιεί μεγάλος αριθμός ζώων και φυτών, πολλά είδη των οποίων τελούν
υπό εξαφάνιση. Η βλάστηση που ευδοκιμεί στις περιοχές αυτές είναι πολύ πλούσια και έχει την
ιδιότητα να συγκρατεί τα νερά των πλημμυρών, προστατεύοντας έτσι το έδαφος από τη διάβρωση.
Οι υγρότοποι επίσης έχουν την ιδιότητα να απορροφούν και να συγκρατούν τις χημικές, ρυπαντικές
και άλλες ουσίες και τη λάσπη που φέρουν μαζί τους τα νερά, λειτουργώντας ως φυσικά φίλτρα
καθαρισμού των υδάτων. Παρά τις πολύτιμες αυτές λειτουργίες τους οι υγρότοποι έχουν
υποβαθμιστεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια λόγω ανθρώπινων δραστηριοτήτων (πχ. αποξήρανση
για δημιουργία γεωργικών εκτάσεων, δημιουργία φραγμάτων, ρύπανση). Μάλιστα, τον τελευταίο
αιώνα έχει χαθεί περίπου το 60% των υγροτόπων σε παγκόσμιο επίπεδο.
3-54
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Για τους λόγους αυτούς, οι υγρότοποι θεωρούνται ιδιαίτερα ευαίσθητοι στην κλιματική αλλαγή και
συγκεκριμένα στην αύξηση της θερμοκρασίας, στη μείωση των βροχοπτώσεων, στην αύξηση των
πλημμυρικών φαινομένων και στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας.
Πιο συγκεκριμένα, η μείωση της βροχόπτωσης αναμένεται να έχει ως επίπτωση τη μείωση του
υδάτινου όγκου και την αύξηση της συγκέντρωσης αλάτων και ρυπαντών στα υδάτινα σώματα
(Williams, 2001; Zalidis et al., 2002; ΕΕΑ, 2010). Η αύξηση της θερμοκρασίας του νερού ως
αποτέλεσμα της αύξησης της θερμοκρασίας αέρα, αναμένεται να μειώσει τα επίπεδα οξυγόνου και
να αυξήσει τη θερμική στρωμάτωση, τον ευτροφισμό και την ανάπτυξη επιβλαβών φυκών (HABs Harmful Algal Blooms) στα υδάτινα σώματα (EEA, JRC, WHO, 2008). Επίσης, η αυξημένη συχνότητα
των έντονων βροχοπτώσεων αναμένεται να αυξήσει την εισροή θρεπτικών ουσιών σε ορισμένους
υγροτόπους (Sanchez Carrillo and Alvarez Cobelas, 2001). Η αλλαγή του κλίματος θα μπορούσε να
οδηγήσει στην εξαφάνιση ορισμένων υδρόβιων ειδών ή στην τροποποίηση της χωρικής εξάπλωσής
τους. Πολλά εφήμερα οικοσυστήματα αναμένεται να εξαφανιστούν και πολλά μόνιμα να
συρρικνωθούν (Alvarez Cobelas et al., 2005). Τυχόν σημαντική μείωση των υγροτοπικών εκτάσεων
αναμένεται να επηρεάσει τις διαδρομές των μεταναστευτικών πουλιών, που εξαρτώνται κυρίως
από τη διαθεσιμότητα κατάλληλων μεσογειακών ενδιαιτημάτων για διαχείμαση και ανάπαυση κατά
την πορεία τους από το Βορρά προς το Νότο.
Μεταξύ των πιο ευάλωτων υγροτοπικών οικοσυστημάτων στις κλιματικές αλλαγές είναι αυτά που
βρίσκονται στις παράκτιες περιοχές, όπως οι εκβολές των ποταμών, οι αλυκές και οι λίμνες. Τα
παράκτια αυτά υγροτοπικά συστήματα αναμένεται να επηρεαστούν από την άνοδο της στάθμης της
θάλασσας, λόγω της αύξησης της αλατότητάς τους.
Στην Κύπρο λόγω της χαμηλής βροχόπτωσης, υπάρχουν λίγα ποτάμια τα οποία κυρίως έχουν ροή
κατά τη χειμερινή περίοδο, ενώ η κατασκευή πολυάριθμων φραγμάτων για την αξιοποίηση του
νερού ανακόπτει τη ροή των ποταμών κατάντη. Στα ποτάμια αυτά διαβιεί ποικιλία ειδών, η οποία
ωστόσο εξαρτάται από την παροχή του ποταμού. Άλλα υγροτοπικά οικοσυστήματα στην Κύπρο
όπως έλη, αλυκές, τεχνητές λίμνες και φράγματα επίσης δεν καταλαμβάνουν μεγάλες εκτάσεις. Οι
φυσικοί υγρότοποι της Κύπρου οι οποίοι εμπίπτουν και στο δίκτυο Natura 2000 είναι το σύμπλεγμα
των αλυκών της Λάρνακας οι λίμνες Παραλιμνίου και Ορόκλινης. Τονίζεται ότι το σύμπλεγμα των
αλυκών της Λάρνακας και η αλυκή Ακρωτηρίου έχουν συμπεριληφθεί στη Συνθήκη Ramsar για την
προστασία των υγροτόπων καθώς αποτελούν ενδιαίτημα για εκατοντάδες είδη μεταναστευτικών
πουλιών, όπως τα φλαμίνγκο.
Στους υγρότοπους γλυκών υδάτων της Κύπρου απαντώνται κυρίως αλοφυτικοί οικότοποι. Η
αφθονία των ιθαγενών ειδών ιχθύων στους υγρότοπους αυτούς είναι ιδιαίτερα φτωχή και ευάλωτη
στην κλιματική αλλαγή λόγω των γεωγραφικών περιορισμών. Τέλος, η εισαγωγή ξενικών ειδών
ιχθύων στα φράγματα της Κύπρου μετέβαλλε τις ισορροπίες των ειδών και τη μείωση των
πληθυσμών απειλούμενων ενδημικών ειδών όπως για παράδειγμα στο φράγμα Ξυλιάτου όπου
απαντούσε το νερόφιδο το οποίο έχει εξαφανιστεί από την περιοχή.
Γενικά, οι υγρότοποι της Κύπρου απειλούνται από τη μειωμένη διαθεσιμότητα νερού. Όσον αφορά
την οικολογική κατάσταση του νερού στα φράγματα, τα ποτάμια και τις λίμνες της Κύπρου αυτή
αξιολογήθηκε ως καλή σύμφωνα με τα κριτήρια της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Ύδατα 2000/60/ΕΚ.
Ωστόσο άλλοι υγροβιότοποι όπως οι αλυκές και τα έλη έχουν υποβαθμιστεί σημαντικά λόγω της
3-55
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
ανθρώπινης παρέμβασης, επέκταση οικιστικής ανάπτυξης, κατακερματισμός και αποξήρανση λόγο
ελονοσίας, έντονη γεωργική δραστηριότητα, διαχείριση αποβλήτων κ.α. σε γειτονικές περιοχές).
Αξιολόγηση ικανότητας προσαρμογής
Η ανθεκτικότητα των οργανισμών που διαβιούν στους υγρότοπους στην κλιματική αλλαγή βασίζεται
κυρίως στην ικανότητα προσαρμογής τους στις νέες περιβαλλοντικές συνθήκες, ωστόσο πολλές
φορές η σημαντική υποβάθμιση των οικοσυστημάτων δεν καθιστά δυνατή την προσαρμογή. Η
κυβέρνηση της Κύπρου λαμβάνει μια σειρά από μέτρα για τη προστασία της ποιότητας των
υδάτινων σωμάτων που προορίζονται για άντληση πόσιμου νερού και των σωμάτων αυτών που
θεωρούνται ευάλωτα στη ρύπανση, καθώς και για την προστασία σημαντικών ενδιαιτημάτων και
ειδών που βασίζονται στο νερό.
Ωστόσο, η εφαρμογή των μέτρων αυτών δεν γίνονται πάντα σε ικανοποιητικό βαθμό. Επίσης πρέπει
να σημειωθεί ότι προκειμένου τα μέτρα προστασίας των υδάτων να οδηγήσουν σε βελτίωση της
ποιότητάς των ήδη υποβαθμισμένων υδάτινων σωμάτων, θα απαιτηθεί σημαντικό χρονικό
διάστημα.
Για τους λόγους αυτούς, η ικανότητα προσαρμογής των υγροτοπικών οικοσυστημάτων στην
κλιματική αλλαγή θεωρήθηκε «Χαμηλή έως Μέτρια».
3.4.2.4.
Θαλάσσια οικοσυστήματα
Αξιολόγηση επίπτωσης
Η αύξηση της θερμοκρασίας της θάλασσας, ως αποτέλεσμα της αύξησης της ατμοσφαιρικής
θερμοκρασίας και της κλιματικής αλλαγής μεταβάλλει τη φυσιολογία και την αναλογία φύλου των
ιχθύων και των θαλάσσιων θηλαστικών, την περίοδο ωοτοκίας, τις μεταναστεύσεις και την αφθονία
των ειδών, και ευνοεί την παρουσία ασθενειών και επιβλαβών αλγών, τα οποία επηρεάζουν την
κατανομή των θαλάσσιων ειδών και μειώνουν τους πληθυσμούς τους. Επίσης, αλλαγές στη
θερμοκρασία των ανώτερων στρωμάτων της θάλασσας, στα πρότυπα των ρευμάτων και στην
αλατότητα επηρεάζουν την κατανομή των θαλάσσιων φυτικών ειδών. Η διατάραξη της θαλάσσιας
τροφικής αλυσίδας προκαλεί αλλαγές στη διαθεσιμότητα τροφής για τα ψάρια, τα θαλάσσια
θηλαστικά και τα πτηνά.
Για παράδειγμα, θαλάσσια ενδιαιτήματα ιδιαίτερης σημασίας για την αναπαραγωγή των ιχθύων και
την ανάπτυξη των γόνων, όπως τα υποθαλάσσια λιβάδια του φυτού Posidonia oceanica που
απαντώνται και στο θαλάσσιο χώρο της Κύπρου, είναι ευαίσθητα στις μεταβολές της αλατότητας
και της θερμοκρασίας. Απώλεια των ενδιαιτημάτων αυτών θα επέφερε καταστροφικές συνέπειες
για τη θαλάσσια βιοποικιλότητα της Κύπρου.
Μελέτες έχουν δείξει ότι η θερμοκρασία της επιφάνειας της θάλασσας στην Ανατολική Μεσόγειο
παρουσιάζει αυξητικές τάσεις από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 (Skliris et al., 2011) και
3-56
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
αναμένεται να αυξηθεί περαιτέρω στο μέλλον λόγω της προβλεπόμενης αύξησης της θερμοκρασίας
της ατμόσφαιρας.
Περαιτέρω, το φαινόμενο της οξύνισης της θάλασσας και της αλλαγής του pH των θαλάσσιων
υδάτων ως αποτέλεσμα της αύξησης των συγκεντρώσεων διοξειδίου του άνθρακα στην
ατμόσφαιρα, επηρεάζει τους ρυθμούς μεταβολισμού και την ανοσοποίηση ορισμένων οργανισμών
καθώς και την κατανομή των φυτικών ειδών (MedSeA, 2011).
Τέλος, παρατηρείται ότι η αύξηση της θερμοκρασίας της Ερυθράς Θάλασσας οδηγεί στη
μετανάστευση των ειδών μέσω της διώρυγας του Σουέζ σε δυτικότερα και βορειότερα γεωγραφικά
πλάτη με καλύτερες θερμοκρασιακές συνθήκες για αυτά και στην εισβολή χωροκατακτητικών ξένων
ειδών στη Μεσόγειο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να επηρεάζεται η κατανομή των θαλάσσιων ειδών
και η ισορροπία των οικοσυστημάτων στη Μεσόγειο λόγω του ανταγωνισμού των ιθαγενών ειδών
με τα ξενικά.
Ενδεικτικά αναφέρεται ότι ο αριθμός των χωροκατακτητικών ειδών που έχει παρατηρηθεί στα
θαλάσσια ύδατα της Κύπρου αυξάνεται συνεχώς τα τελευταία 50 χρόνια. Μελέτες έχουν δείξει ότι ο
ρυθμός των νέων εισβολών στη Μεσόγειο υπολογίζεται σε 1 καινούριο είδος ανά 9 μέρες (Zenetos
et al., 2008).
Η λεκάνη Λεβαντίνης, η οποία βρίσκεται στην Ανατολική Μεσόγειο Θάλασσα όπου βρίσκεται και η
Κύπρος, χαρακτηρίζεται από υψηλές θερμοκρασίες και αλατότητα καθώς επίσης και από χαμηλά
επίπεδα θρεπτικών, γεγονός το οποίο δημιουργεί προκλήσεις όσον αφορά τα όρια της
ανθεκτικότητας των ειδών (Parari, 2009). Επιπλέον, η θαλάσσια χλωρίδα και πανίδα της Κύπρου
χαρακτηρίζεται από χαμηλή ποικιλότητα, η οποία σε συνδυασμό με τα προηγούμενα την καθιστά
ευάλωτη στην κλιματική αλλαγή.
Αξιολόγηση ικανότητας προσαρμογής
Η ανθεκτικότητα των θαλάσσιων ειδών στην κλιματική αλλαγή σχετίζεται με την ικανότητά τους να
προσαρμοστούν στις καινούριες περιβαλλοντικές συνθήκες, καθώς επίσης και με τη δυνατότητα να
μεταναστεύσουν προς αναζήτηση ευνοϊκότερων συνθηκών διαβίωσης, η οποία είναι μεγαλύτερη σε
σχέση με τα χερσαία είδη λόγω της απουσίας γεωγραφικών περιορισμών στη θάλασσα.
Επίσης, μια σειρά από δράσεις και νομοθετικά μέτρα υλοποιούνται για την προστασία και
διατήρηση των θαλάσσιων οικοσυστημάτων και ειδών, ιδιαίτερα των απειλούμενων. Τέλος,
υλοποιείται μια σειρά από ερευνητικά προγράμματα και προγράμματα παρακολούθησης με
αντικείμενο τη θαλάσσια βιοποικιλότητα.
Ωστόσο τα μέτρα αυτά, κατά κύριο λόγο, περιορίζουν τις ανθρωπογενείς πιέσεις που ασκούνται στη
θαλάσσια βιοποικιλότητα, ενώ τα μέτρα για την προστασία της από τις δυσμενείς κλιματικές
συνθήκες είναι περιορισμένα. Παρόλα αυτά, τα σημαντικά θαλάσσια ενδιαιτήματα στην Κύπρο
βρίσκονται γενικά σε καλή κατάσταση με ελάχιστη περιβαλλοντική επιβάρυνση (DoE, 2010). Για
τους λόγους αυτούς η ικανότητα προσαρμογής της θαλάσσιας βιοποικιλότητας στην κλιματική
αλλαγή, θεωρήθηκε «Μέτρια».
3-57
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
3-58
2014
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
3.4.3.
2014
Βιβλιογραφία
Aguilar, A., and Lowry, L. (2008) Monachus monachus. In: IUCN Red List of Threatened Species.
Version 2012.1.
Alvarez Cobelas, M., J. Catalán and D. García de Jalón (2005) Impactos sobre los ecosistemas
acuáticos continentales. Evaluación Preliminar de los Impactos en España por Efecto del Cambio
Climático. Ιn Moreno J.M. (ed), Ministerio de Medio Ambiente, Madrid, 113-146 .
Birdlife International (2012) Endemic Bird Area Factsheet: Cyprus
Böhme, W., Lymberakis, P., and Andrén, C. (2009) Macrovipera schweizeri. In: IUCN Red List of
Threatened Species. Version 2012.1.
Clout, M., & Lowie, S. (1997) Biodiversity loss due to biological invasion: Prevention and cure.
World Conservation Congress Workshop on Alien Species (pp. 29-40). IUCN Species Survival
Commission, North American Wetlands Conservation Council (Canada).
Convention on Biological Diversity (CBD) Climate change and biodiversity. Webpage available
at: http://www.cbd.int/climate/default.shtml
CYPADAPT (2013) Report on the future climate change impact, vulnerability and adaptation
assessment for the case of Cyprus. Deliverable 3.4, project CYPADAPT LIFE10 ENV/CY/000723.
Available at: http://uest.ntua.gr/cypadapt/wp-content/uploads/DELIVERABLE3.4.pdf
Department of Environment (DoE) (2010) Fourth National Report to the United Nations
Convention on Biological Diversity. Republic of Cyprus: Ministry of Agriculture, Natural Resources and
Environment.
EEA, JRC, WHO (2008) Impacts of Europe's changing climate, An indicator-based assessment.
Copenhagen.
European Environment Agency (EEA) (2010) 10 messages for 2010. Climate Change and
Biodiversity. Copenhagen.
Fauna Europeae (2012) Fauna Europeae. Version 2.4.
Frederick University (2012) Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα στην Κύπρο. Τμήμα
Περιβάλλοντος, Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος Κύπρου. Λευκωσία
Hraoui-Bloquet S., Sadek, R., Werner, Y., Lymberakis, P., Tok, V., Ugurtas, I., Sevinç, M., Böhme,
W., Kaska, Y., Kumlutaş, Y., Kaya, U., Avci, A., Üzüm, N., Yeniyurt, C., Akarsu, F. (2009).
Acanthodactylus schreiberi. In: IUCN Red List of Threatened Species. Version 2012.1.
Hutson, A.M., Spitzenberger, F., Aulagnier, S., Juste, J., Karataş, A., Palmeirim, J. & Paunović,
M. (2008) Myotis capaccinii. In: IUCN Red List of Threatened Species. Version 2012.1.
Lemoine, N., Schaefer, H. C., & Böhning-Gaese, K. (2007) Species richness of migratory birds is
influenced by global climate change. In Global Ecology and Biogeography.
3-59
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Levinsky, I., Skov, F., Svenning, J., & Rahbek, C. (2007) Potential impacts of climate change on
the distributions and diversity patterns of European mammals. In Biodiversity and Conservation.
Mediterranean Sea Acidification in a Changing Climate (MedSeA) (2011) Med Sea acidification.
Retrieved from http://medsea-project.eu/med-sea-acidification/
Parari, M. (2009) Climate change impacts on coastal and marine habitats of Cyprus. Cyprus
International Institute for the Environment and Public Health in Association with Harvard School of
Public Health, Nicosia
Sanchez Carrillo, S. and M. Αlvarez Cobelas (2001) Nutrient dynamics and eutrophication
patterns in a semiarid wetland: the effects of fluctuating hydrology. Water Air Soil Poll., 131, 97-118.
Skliris, N., Sofianos, S., Gkanasos, A., Mantziafou, A., Vervatis, V., Axaopoulos, P., & Lascaratos,
A. (2011) Decadal scale variability of sea surface temperature in the Mediterranean Sea in relation to
atmospheric variability. Ocean Dynamics, 62(1), 13–30. doi:10.1007/s10236-011-0493-5
Valdez, R., (2008) Ovis orientalis. In: IUCN Red List of Threatened Species. Version 2012.1.
Williams,W.D.(2001) Anthropogenic salinisation of inland waters. Hydrobiologia, 466: 329-337.
Zalidis, G.C., T.L. Crisman and P.A. Gerakis (eds) (2002) Restoration of Mediterranean
Wetlands. Hellenic Ministry of Environment, Physical Planning and Public Works, Athens and Greek
Biotope/Wetland Centre, Thermi.
Zenetos, A., Meric, E., Verlaque, M., Galli, P., Boudouresque, C. -F., Giangrande, A.,
Bilecenoglu, M. (2008) Additions to the annotated list of marine alien biota in the Mediterranean
with special emphasis on Foraminifera and Parasites. Mediterranean Marine Science.
Τσιντίδης, Τ., Χριστοδούλου, Χ.Σ., Δεληπέτρου, Π., & Γεωργίου, Κ. (Επιμ.) (2007). Το Κόκκινο
Βιβλίο της Χλωρίδας της Κύπρου. Φιλοδασικός Σύνδεσμος Κύπρου, Λευκωσία
Χατζηχαμπής, Α.Χ., & Δελλά, Α. (2007) Οικολογία Απειλούμενων Παρακτίων Οικοσυστημάτων
της Κύπρου. Ινστιτούτο Γεωργικών Ερευνών. Λευκωσία
3-60
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
3.5.
2014
ΓΕΩΡΓΙΑ
Η κλιματική αλλαγή επηρεάζει πολλούς οικονομικούς τομείς, με τον γεωργικό τομέα να είναι από
τους τομείς που επηρεάζονται περισσότερο, καθώς εξαρτάται άμεσα από κλιματικούς παράγοντες
όπως τη θερμοκρασία, την ηλιοφάνεια και τη βροχόπτωση για τη βιωσιμότητά του. Παρόλο που
κάποιες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής μπορεί να είναι επωφελείς, πολλές επιπτώσεις
αναμένεται να είναι επιζήμιες σε βαθμό που μπορεί να θέσουν τις γεωργικές δραστηριότητες σε
κίνδυνο. Στις νοτιότερες και θερμότερες περιοχές της Ευρώπης, όπως στην Κύπρο, οι πιθανές
θετικές επιπτώσεις στις αποδόσεις των καλλιεργειών δεν είναι τόσο σημαντικές όσο οι πιθανές
αρνητικές επιπτώσεις.
Οι αρνητικές επιπτώσεις περιλαμβάνουν μειωμένες αποδόσεις των καλλιεργειών, αύξηση της
ζήτησης νερού άρδευσης και μείωση της διαθεσιμότητας νερού, λόγω των παρατεταμένων
περιόδων ξηρασίας και της λειψυδρίας, που θα οδηγήσουν κατά συνέπεια σε αύξηση του
ανταγωνισμού για νερό μεταξύ του τομέα της γεωργίας και των άλλων χρηστών. Αξίζει να σημειωθεί
ότι πολλές χώρες της νοτίου Ευρώπης, ήδη αντιμετωπίζουν δυσκολία για να ικανοποιήσουν τη
ζήτηση νερού από το γεωργικό τομέα, η οποία στις περισσότερες των περιπτώσεων ανέρχεται σε
πάνω από το μισό της συνολικής ζήτησης νερού των χωρών αυτών. Επιπρόσθετα, η εκτεταμένη
εκμετάλλευση των παράκτιων υδροφορέων για άρδευση, μπορεί να οδηγήσει στη διείσδυση
θαλασσινού νερού στους υδροφορείς με αποτέλεσμα την υφαλμύρινσή τους, ενώ η άρδευση με
υφάλμυρο νερό μπορεί να προκαλέσει αλάτωση των εδαφών και κατ’επέκταση σοβαρή ζημιά στα
φυτά. Οι αρνητικές επιπτώσεις στη γεωργία ενισχύονται από τις ζημιές στις καλλιέργειες που
προκαλούνται από ακραία καιρικά φαινόμενα όπως οι καύσωνες, οι ξηρασίες, οι έντονες
βροχοπτώσεις κτλ.. Οι επιπτώσεις στη γεωργία μπορεί επίσης να σχετίζονται με τις επιπτώσεις στη
γονιμότητα των εδαφών, όπως η απώλεια οργανικής ουσίας και η διάβρωση των εδαφών. Τέλος,
αρνητικές επιπτώσεις παρατηρούνται ήδη από την αύξηση των παρασίτων και των ασθενειών
κυρίως λόγω των υψηλότερων θερμοκρασιών.
3.5.1.
Υφιστάμενη κατάσταση
Σε αυτή την ενότητα παρουσιάζονται τα χαρακτηριστικά των δύο κύριων συνιστωσών του
γεωργικού τομέα της Κύπρου, η γεωργία και η κτηνοτροφία.
Οι γεωργικές περιοχές στην Κύπρο καλύπτουν περίπου τη μισή επιφάνεια του νησιού (47.8%)
σύμφωνα με τη καταγραφή χρήσεων γης στο βάση δεδομένων CORINE 2006. Από την έκταση αυτή,
την περίοδο 2002-2008 περίπου 71.5% καλυπτόταν από μόνιμες και ετήσιες καλλιέργειες. Οι πιο
σημαντικές καλλιέργειες όσον αφορά την αξία παραγωγής είναι το σιτάρι, οι πατάτες, τα σταφύλια,
τα εσπεριδοειδή, τα λαχανικά και οι ελιές. Από την έκταση που καλυπτόταν με καλλιέργειες την
περίοδο 2002-2008, 42.8% καταλαμβανόταν από σιτηρά, 20.5% από κτηνοτροφικά φυτά, 10.3% από
ελιές και χαρουπιές, 8.2% από αμπέλια και 6.8% από λαχανικά και πεπονοειδή ενώ τα
εσπεριδοειδή, οι ξηροί καρποί και τα φρέσκα φρούτα καλύπτουν μικρότερες εκτάσεις. Από τη
συνολική παραγωγή, περίπου 27% αποτελείται από πατάτες, 14% από κριθάρι, 11.5% από
3-61
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
σταφύλια, 9% από πορτοκάλια και 6% από γκρέιπφρουτ ενώ οι υπόλοιπες καλλιέργειες έχουν
μικρότερη συμμετοχή στη συνολική παραγωγή (CYSTAT, 2010).
Πριν από την ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ, το εισόδημα από τις γεωργικές δραστηριότητες
παρουσίαζε ανοδική τάση καθώς οι αγρότες πωλούσαν σε υψηλότερη τιμή τα προϊόντα τους σε
σχέση με τους αγρότες από τις χώρες της ΕΕ. Μετά το 2004, παρουσίασε πτωτική τάση λόγω της
πτώσης των τιμών, τη μείωση της παραγωγής λόγω λειψυδρίας και την ραγδαία αύξηση της
ενδιάμεσης κατανάλωσης. Γενικά, παρατηρείται μια συνεχής συρρίκνωση του Κυπριακού γεωργικού
τομέα όσον αφορά τη συνεισφορά του στο ΑΕΠ, καθώς από 5.3% το 1995 έπεσε στο 2% το 2008
(CYSTAT, 2010). Ένας άλλος παράγοντας στο ρυθμό ανάπτυξης και στην παραγωγικότητα του
γεωργικού τομέα της Κύπρου είναι διάρθρωση των γεωργικών εκμεταλλεύσεων, δεδομένου ότι η
γεωργική γη είναι κατατετμημένη σε σημαντικό βαθμό (Vakakis and Associates, 2010; Deems, 2010).
Ειδικότερα, η μέση έκταση ανά γεωργική εκμετάλλευση είναι 3.5 εκτάρια. Επιπλέον, περίπου οι
μισοί γεωργοί και τα μέλη των οικογενειών τους δεν εξασκούν τη γεωργία ως κύρια απασχόληση
αλλά ως συμπληρωματική (CYSTAT, 2006). Τέλος, η βιωσιμότητα του γεωργικού τομέα επηρεάζεται
σημαντικά από την ηλικία των γεωργών και συνεπώς, από το επίπεδο της εκπαίδευσης. Για
παράδειγμα, η μέση ηλικία των γεωργών στην Κύπρο είναι 54, με σχεδόν 5% από αυτούς να είναι
κάτω των 35 ετών (Bruggeman et al., 2011a).
Η δεύτερη πιο σημαντική συνιστώσα του Κυπριακού γεωργικού τομέα είναι η κτηνοτροφία. Τα
βοοειδή, τα πρόβατα και οι αίγες, οι χοίροι και τα πουλερικά αποτελούν τους κύριους υποτομείς της
κτηνοτροφίας. Η παραγωγή κρέατος κατά την περίοδο 2003-2008 αποτελείτο κυρίως από χοιρινό
κρέας (57%) και πουλερικά (31%). Οι πιο σημαντικοί περιορισμοί για τον κτηνοτροφικό τομέα της
Κύπρου είναι η ανεπαρκής παραγωγή ζωοτροφής και η εξάρτηση από τις εισαγωγές.
Ο γεωργικός τομέας συνολικά είναι υπεύθυνος για το 60% της συνολικής ζήτησης νερού (ΤΑΥ,
2011α). Σύμφωνα με Τμήμα Ανάπτυξης Υδάτων (ΤΑΥ, 2009), η παροχή νερού άρδευσης προερχόταν
κατά το μεγαλύτερο ποσοστό (73%) από μη Κυβερνητικά Υδατικά Έργα (κυρίως ιδιωτικές
γεωτρήσεις) και το υπόλοιπο 27% από Κυβερνητικά Υδατικά Έργα (κυρίως από φράγματα).
Πρόσφατα, μικρές ποσότητες ανακυκλωμένου νερού άρχισαν να χρησιμοποιούνται για άρδευση
συγκεκριμένων καλλιεργειών. Επιπλέον, κατά τις περιόδους ξηρασίας και λειψυδρίας η παροχή
νερού άρδευσης από Κυβερνητικά Υδατικά Έργα περιορίζεται προκειμένου να ικανοποιηθεί πρώτα
η ζήτηση του οικιακού τομέα με αποτέλεσμα να γίνεται υπεράντληση των υπόγειων υδατικών
πόρων.
3.5.2.
Αξιολόγηση ευπάθειας
Για τον προσδιορισμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον τομέα της γεωργίας της
Κύπρου, έγινε αρχικά μια συσχέτιση των παρατηρούμενων και αναμενόμενων αλλαγών στο κλίμα
της Κύπρου με τις επιπτώσεις που κάθε μία από αυτές μπορεί να επιφέρει. Τα αποτελέσματα
παρουσιάζονται συγκεντρωτικά στον πίνακα που ακολουθεί.
3-62
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Πίνακας 16: Σχέση μεταξύ κλιματικής αλλαγής και επιπτώσεων στον τομέα της γεωργίας
Πιθανές κλιματικές
αλλαγές
Αύξηση της
θερμοκρασίας
Μείωση της
βροχόπτωσης
Αύξηση της
συγκέντρωσης CO2
στην ατμόσφαιρα
Επιπτώσεις













Μείωση της παραγωγικότητας των καλλιεργειών
Αλλαγές στην ποιότητα των καλλιεργειών
Αυξημένη παρουσία παράσιτων και ασθενειών
Αυξημένες ανάγκες για άρδευση
Επιδείνωση της λειψυδρίας
Υποβάθμιση της ποιότητας του νερού
Επιδείνωση του φαινομένου της απερήμωσης
Μείωση της παραγωγικότητας των καλλιεργειών
Επιδείνωση της λειψυδρίας
Υποβάθμιση της ποιότητας του νερού
Επιδείνωση του φαινομένου της απερήμωσης
Μείωση της γονιμότητας του εδάφους
Αύξηση της παραγωγής και αύξηση της δυνητικής αποδοτικότητας της χρήσης
νερού για άρδευση για ορισμένα φυτά
 Αύξηση του ανταγωνισμού μεταξύ των φυτών
 Αλλαγή στο υδρολογικό ισοζύγιο των εδαφών λόγω της τροποποίησης της
αναλογίας C/N
 Πιθανή αύξηση του ανταγωνισμού μεταξύ των καλλιεργειών και των
αγριόχορτων
 Αλλαγές στην εξάπλωση ορισμένων ειδών
Αύξηση της
συγκέντρωσης
ατμοσφαιρικού O3
 Μείωση της αποδοτικότητας των καλλιεργειών
Άνοδος της στάθμης
της θάλασσας
 Απώλεια γεωργικής γης σε παράκτιες γεωργικές περιοχές
 Αλάτωση εδαφών σε παράκτιες γεωργικές περιοχές
 Υφαλμύρινση παράκτιων υπόγειων υδροφορέων με αποτέλεσμα τη χρήση
χαμηλότερης ποιότητας νερού για άρδευση
Αύξηση της
συχνότητας και της
έντασης των ακραίων
καιρικών φαινομένων
(καύσωνες, ξηρασίες,
χαλάζι, πλημμύρες)






Απώλεια σοδειών
Καταστροφές στις καλλιέργειες
Μείωση της αποδοτικότητας των καλλιεργειών
Περικοπές στην παροχή νερού άρδευσης
Αύξηση των παράσιτων
Θερμική καταπόνηση ζώων
Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στο γεωργικό τομέα της Κύπρου με βάση τον προηγούμενο
πίνακα μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως εξής:
1. Επιπτώσεις στην απόδοση των καλλιεργειών
3-63
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
2. Παράσιτα και ασθένειες
3. Ζημιές σε καλλιέργειες λόγω ακραίων καιρικών φαινομένων
4. Επιπτώσεις στην παραγωγικότητα της κτηνοτροφίας
5. Κόστη για τη φροντίδα των ζώων
Η ευπάθεια του τομέα της γεωργίας στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής αξιολογήθηκε με βάση
την ευαισθησία, την έκθεση και την προσαρμοστική ικανότητα του συστήματος στην κλιματική
αλλαγή, χρησιμοποιώντας τα διαθέσιμα σχετικά ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία για την Κύπρο
καθώς και τις προβλέψεις για την κλιματική αλλαγή για την περίοδο 2021-2050. Πιο συγκεκριμένα,
η ευαισθησία ορίζεται ως ο βαθμός στον οποίο ο γεωργικός τομέας επηρεάζεται ή αναμένεται να
επηρεαστεί από την κλιματική αλλαγή και τις επιπτώσεις της, καθώς και ο βαθμός της επιβάρυνσης
που υφίσταται ο γεωργικός τομέας από άλλους παράγοντες, ο οποίος τον καθιστά πιο ευαίσθητο
στην κλιματική αλλαγή. Η έκθεση ορίζεται από το βαθμό στον οποίο εκτίθεται ή αναμένεται να
εκτεθεί ο γεωργικός τομέας στην κλιματική αλλαγή. Η ικανότητα προσαρμογής του γεωργικού
τομέα ορίζεται από την ικανότητά του να προσαρμοστεί σε νέες κλιματικές συνθήκες, από την
ανθεκτικότητα που παρουσιάζει σε αυτές (αυτόνομη προσαρμογή), καθώς και από την
αποτελεσματικότητα των μέτρων που υλοποιούνται σε εθνικό, τοπικό και ατομικό επίπεδο για την
προστασία του γεωργικού τομέα από την κλιματική αλλαγή. Οι δείκτες που χρησιμοποιήθηκαν για
την αξιολόγηση της ευαισθησίας, της έκθεσης και της προσαρμοστικής ικανότητας του γεωργικού
τομέα της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή παρουσιάζονται στον ακόλουθο πίνακα.
Πίνακας 17: Δείκτες αξιολόγησης της ευπάθειας του γεωργικού τομέα της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή
Μεταβλητή
ευπάθειας
Επιλεγμένοι δείκτες
Έκθεση
Ευαισθησία
Απόδοση καλλιεργειών
3-64
 Βαθμός ευαισθησίας των φυτών C3 και C4 στις συγκεντρώσεις CO2
 μείωση της παραγωγικότητας των καλλιεργειών κατά τα ξηρά έτη
 Βαθμός ευαισθησίας των ξηρικών και αρδευόμενων καλλιεργειών στη μείωση της
βροχόπτωσης
 Κατανομή νερού άρδευσης μεταξύ των μόνιμων και των ετήσιων αρδευόμενων
καλλιεργειών






Βαθμός ευαισθησίας των καλλιεργειών στις ορεινές περιοχές




Ποσοστό ζήτησης νερού άρδευση που δεν ικανοποιείται (περικοπές)
Βαθμός ευαισθησίας των καλλιεργειών στις παράκτιες περιοχές
Περιοχές που καλύπτονται με ξηρικές και αρδευόμενες καλλιέργειες
Συμμετοχή των ξηρικών και αρδευόμενων καλλιεργειών στη συνολική παραγωγή
Εκτάσεις που καλύπτονται με μόνιμες και ετήσιες καλλιέργειες
Συμμετοχή των μόνιμων και ετήσιων αρδευόμενων καλλιεργειών στη συνολική
παραγωγή
Εκτάσεις ορεινών περιοχών με καλλιέργειες
Εκτάσεις παράκτιων περιοχών με καλλιέργειες
Αλλαγές στη θερμοκρασία
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
Ικανότητα προσαρμογής
Μεταβλητή
ευπάθειας
2014
Επιλεγμένοι δείκτες





Αλλαγές στη βροχόπτωση





Αύξηση της διαθεσιμότητας νερού σε επίπεδο γεωργού (συλλογή νερού βροχής)
Αλλαγές στον αριθμό των ημερών με υψηλές θερμοκρασίες
Αλλαγές στον αριθμό των ημερών με παγετό
Αλλαγές στη διάρκεια και την ένταση των περιόδων ξηρασίας
Αύξηση της διαθεσιμότητας νερού με Κυβερνητικά Υδατικά Έργα (φράγματα,
μονάδες αφαλάτωσης, ανακυκλωμένο νερό)
Αύξηση της αποτελεσματικότητας στη χρήση νερού άρδευσης
Μείωση των απορροών
Χρήση λιγότερο υδροβόρων καλλιεργειών
Αύξηση της παραγωγικότητας των καλλιεργειών (αμειψισπορά, χρήση καλλιεργειών
προσαρμοσμένων στις τοπικές συνθήκες)
Ευαισθησία
 Καταγεγραμμένες εκτάσεις παράσιτων και εκτάσεις καλλιεργειών που έπληξαν
 Καταγεγραμμένα περιστατικά ασθενειών και εκτάσεις καλλιεργειών που έπληξαν
Ικανότητα
προσαρμογής




Έκθεση
Παράσιτα και ασθένειες




Είδη παράσιτων που είναι ανταγωνιστικά των καλλιεργειών
Παρασιτικά πρότυπα
Ασθένειες φυτών που ευνοούνται από τις τοπικές συνθήκες
Είδη καλλιεργειών που είναι ευαίσθητα σε ασθένειες
Προώθηση της χρήσης ενδημικών και τοπικά προσαρμοσμένων φυτών και ζώων
Διαχείριση παρασίτων
Εφαρμογή αμειψισποράς
Ενίσχυση της ανθεκτικότητας των φυτών και ζώων σε παράσιτα και ασθένειες
Ευαισθησία
Ζημιές σε καλλιέργειες λόγω ακραίων καιρικών φαινομένων
 Καλλιέργειες που επηρεάζονται από ακραία καιρικά φαινόμενα
 Ακραία καιρικά φαινόμενα που επηρεάζουν τις καλλιέργειες στην Κύπρο
 Βαθμός ευαισθησίας των καλλιεργειών στα ακραία καιρικά φαινόμενα
 Συχνότητα των ακραίων καιρικών φαινομένων που προκαλούν ζημιές στις
Έκθεση
καλλιέργειες
3-65




Αλλαγές στον αριθμό των ημερών καύσωνα
Αλλαγές στον αριθμό των ημερών παγετού
Αλλαγές στον αριθμό των ημερών με έντονη βροχόπτωση
Αλλαγές στη διάρκεια των περιόδων καύσωνα
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
Ικανότητα
προσαρμογής
Μεταβλητή
ευπάθειας
2014
Επιλεγμένοι δείκτες
 Αύξηση της διαθεσιμότητας νερού άρδευσης και μείωση των απορροών
 Εγκατάσταση ανεμοφρακτών και φυτοφρακτών
 Κάλυψη καλλιεργειών για προστασία από το χαλάζι
Ικανότητα προσαρμογής
Έκθεση
Ευαισθησία
Παραγωγικότητα κτηνοτροφίας
 Είδη ζώων που είναι ευαίσθητα σε υψηλές θερμοκρασίες και καύσωνες, ποσοστό
του πληθυσμού τους επί του συνολικού ζωικού κεφαλαίου
 Ευαισθησία των ρυθμών αναπαραγωγής κατά τις περιόδους υψηλών θερμοκρασιών





Συχνότητα των περιόδων καύσωνα στην Κύπρο
Μείωση της διαθέσιμης ζωοτροφής
Αριθμός περιστατικών ασθενειών και θερμικής καταπόνησης
Ποσοστό ζωικού κεφαλαίου χωρίς σταβλισμό και αερισμό
Βελτίωση των εξωτερικών συνθηκών (φυτοφράκτες για παροχή σκιάς και προστασία
από τον άνεμο)
 Βελτίωση των εσωτερικών συνθηκών (χρήση θερμοστάτη, συστημάτων κλιματισμού
και αερισμού στους χώρους σταβλισμού)
 Ίδρυση μιας τράπεζας γενετικού υλικού για την προστασία της γενετικής
ποικιλότητας




Βελτίωση των μεθόδων αναπαραγωγής
Κτηνιατρικές υπηρεσίες για τον έλεγχο και τη θεραπεία των ασθενειών
Προώθηση της τοπικής παραγωγής ζωοτροφής
Ενίσχυση των ικανοτήτων των κτηνοτρόφων
Ικανότητα
προσαρμογής
Έκθεση
Ευαισθησία
Κόστη για τη φροντίδα των ζώων
3-66
 Αύξηση στα κόστη για τη φροντίδα του ζωικού κεφαλαίου λόγω κλιματικών
συνθηκών
 Έλλειμμα στην τοπική παραγωγή ζωοτροφής
 Επιπλέον κόστος για την εισαγωγή ζωοτροφής, την παροχή σταβλισμού και τη
βελτίωση των συνθηκών
 Επιδοτήσεις από το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης για την βελτίωση των
εξωτερικών και εσωτερικών συνθηκών διαβίωσης του ζωικού κεφαλαίου
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
3.5.2.1.
2014
Συνολική ευπάθεια
Η αξιολόγηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στο γεωργικό τομέα της Κύπρου (CYPADAPT,
2013) ανέδειξε ως πρώτη προτεραιότητα την επίπτωση στην απόδοση των καλλιεργειών, η οποία
αναμένεται να μειωθεί λόγω της μείωσης της διαθεσιμότητας του νερού άρδευσης και της αύξησης
των απαιτήσεων σε νερό ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής στην Κύπρο. Η δεύτερη
προτεραιότητα του τομέα όσον αφορά την κλιματική αλλαγή σχετίζεται με τον κίνδυνο αύξησης των
ακραίων καιρικών φαινομένων, λόγω των καταστροφικών συνεπειών αυτών στη γεωργική
παραγωγή. Για τις υπόλοιπες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη γεωργία δεν έγινε αξιολόγηση
καθώς στην παρούσα φάση δεν ήταν διαθέσιμα τα απαραίτητα δεδομένα.
Η αξιολόγηση της ευπάθειας του γεωργικού τομέα της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή
παρουσιάζεται συγκεντρωτικά στον πίνακα που ακολουθεί.
Πίνακας 18: Αξιολόγηση της ευπάθειας του γεωργικού τομέα της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή
Ευπάθεια στην κλιματική αλλαγή
Επιπτώσεις
Σημαντικότητα
επίπτωσης (Α)
Ικανότητα
προσαρμογής (Β)
Συνολική
ευπάθεια (Α-Β)
Απόδοση καλλιεργειών
Υψηλή έως Πολύ
υψηλή (5.9)
Χαμηλή έως
Μέτρια (2)
Μέτρια έως Υψηλή
(3.9)
Παράσιτα και ασθένειες
Δεν αξιολογήθηκε
Δεν αξιολογήθηκε
-
Υψηλή (4.5)
Χαμηλή έως
Μέτρια (2)
Μέτρια (2.5)
Παραγωγικότητα κτηνοτροφίας
Δεν αξιολογήθηκε
Δεν αξιολογήθηκε
-
Κόστη για τους κτηνοτρόφους
Δεν αξιολογήθηκε
Δεν αξιολογήθηκε
-
Ζημιές λόγω ακραίων καιρικών
φαινομένων
Στη συνέχεια παρουσιάζεται συνοπτικά η αξιολόγηση των επιπτώσεων και της ικανότητας
προσαρμογής του τομέα της γεωργίας της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή για καθεμία από τις
προαναφερόμενες προτεραιότητες. Η αναλυτική αξιολόγηση παρουσιάζεται στην έκθεση “Future
climate change impact, vulnerability and adaptation assessment for the case of Cyprus” (CYPADAPT,
2013).
3-67
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
3.5.2.2.
2014
Απόδοση καλλιεργειών
Αξιολόγηση επίπτωσης
Σύμφωνα με το Α1Β σενάριο της «Ειδικής έκθεσης για τα σενάρια εκπομπών» (Nakićenović & Swart,
2000)3 της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή, οι εκπομπές CO2 αναμένεται να
αυξηθούν με αυξανόμενο ρυθμό μέχρι τα μέσα του εικοστού πρώτου αιώνα ενώ μετά το 2050
αναμένεται να αυξηθούν με μικρότερο ρυθμό. Η αύξηση της συγκέντρωσης CO2 στην ατμόσφαιρα
επιδρά θετικά στη διαδικασία της φωτοσύνθεσης και της αναπνοή και συνεπώς στην ανάπτυξη των
φυτών (Easterling et al., 2007).
Άλλες θετικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη γεωργία σχετίζονται με την επιμήκυνση της
περιόδου βλάστησης, ιδιαίτερα για τις βόρειες περιοχές της Ευρώπης, με αποτέλεσμα την αύξηση
της απόδοσης των καλλιεργειών. Για την περίπτωση της Κύπρου έχει εκτιμηθεί μια επιμήκυνση της
περιόδου βλάστησης για την περίοδο 1975-2007, με ρυθμό αλλαγής 0.4-0.8 ημερών το χρόνο για το
μεγαλύτερο μέρος του νησιού (ΕAA, 2008a).
Έρευνες έχουν δείξει ότι η περίοδος άνθησης και ωρίμανσης διάφορων τύπων φυτών λαμβάνουν
χώρα δύο ή τρεις εβδομάδες νωρίτερα σε σχέση με το παρελθόν στην Ευρώπη. Λόγω της αύξησης
της θερμοκρασίας, τα στάδια ανάπτυξης των φυτών μικραίνουν, ειδικά στη δυτική Ευρώπη, και δύο
ή περισσότεροι κύκλοι καλλιεργειών μπορούν να λάβουν χώρα κατά την ίδια περίοδο (EEA, 2008;
Easterling et al., 2007).
Ωστόσο, στις νοτιότερες και θερμότερες περιοχές της Ευρώπης, όπως η Κύπρος, οι πιθανές θετικές
επιπτώσεις στην απόδοση των καλλιεργειών δεν είναι τόσο σημαντικές όσο οι πιθανές αρνητικές
επιπτώσεις, οι οποίες περιλαμβάνουν μειωμένες αποδόσεις λόγω υψηλών θερμοκρασιών,
αυξημένων απαιτήσεων για άρδευση και μειωμένη διαθεσιμότητα νερού και αυξημένος
ανταγωνισμός για νερό μεταξύ της γεωργίας και των υπόλοιπων χρήσεων (Behrens et al., 2010).
Στην Κύπρο, τα σοβαρά φαινόμενα ανομβρίας επηρεάζουν άμεσα το γεωργικό τομέα, τόσο όσον
αφορά τις ξηρικές καλλιέργειες όσο και τις αρδευόμενες καλλιέργειες, καθώς λόγω των
περιορισμένων διαθέσιμων υδατικών πόρων, συχνά επιβάλλονται περικοπές στην παροχή του
νερού άρδευσης, οδηγώντας στη μείωση των περιοχών που καλλιεργούνται με ετήσιες καλλιέργειες
όπως τα λαχανικά.
Η κλιματική αλλαγή στο μέλλον αναμένεται να επιδεινώσει τις ήδη υπάρχουσες δυσμενείς συνθήκες
στον τομέα της γεωργίας, καθώς οι μέγιστες μέσες θερμοκρασίες καθώς και οι περίοδοι
παρατεταμένης ανομβρίας θα αυξηθούν. Όσο για τη βροχόπτωση, μια προβλεπόμενη μικρή μείωση
της βροχόπτωσης της τάξης του 5% στα φράγματα αναμένεται να επιφέρει μείωση 23% στην τελική
εισροή στα φράγματα, με αποτέλεσμα να οξυνθεί ο ανταγωνισμός για νερό μεταξύ των χρηστών.
Από την άλλη πλευρά, η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας αναμένεται να έχει θετικές επιπτώσεις σε
ορισμένες γεωργικές περιοχές της Κύπρου και ιδιαίτερα στις ορεινές. Τέλος, αναμένεται να
επιμηκυνθεί περαιτέρω η περίοδος ανάπτυξης των φυτών καθώς εκτιμάται μια μέση μείωση των
ημερών χωρίς παγετό στην Κύπρο της τάξης των οχτώ ημερών το χρόνο.
3
Το σενάριο A1B επιλέχθηκε και χρησιμοποιήθηκε στα πλαίσια της μελέτης του CYPADAPT για την πρόβλεψη των
μελλοντικών κλιματικών αλλαγών στην Κύπρο
3-68
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Συμπερασματικά, η αξιολόγηση της σημαντικότητας της επίπτωσης της κλιματικής αλλαγής στην
απόδοση των καλλιεργειών της Κύπρου (CYPADAPT, 2013), την ανέδειξε ως «Υψηλή έως Πολύ
υψηλή».
Αξιολόγηση ικανότητας προσαρμογής
Οι πρακτικές που εφαρμόζονται στην Κύπρο και οι οποίες θεωρούνται ότι αντιμετωπίζουν τις
επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής ως προς τη μείωση της απόδοσης των καλλιεργειών, σχετίζονται
κυρίως με την αύξηση της διαθεσιμότητας νερού για άρδευση, τη μείωση των απαιτήσεων για
άρδευση και την αύξηση της παραγωγικότητας των καλλιεργειών.
Αναφορικά με την αύξηση της διαθεσιμότητας νερού, μια σειρά από Κυβερνητικά Υδατικά Έργα
έχουν κατασκευαστεί στην Κύπρο για την αξιοποίηση των φυσικών υδάτινων πόρων (επιφανειακά
και υπόγεια νερά) αλλά και για την αξιοποίηση εναλλακτικών υδάτινων πόρων όπως θαλασσινού
νερού (με αφαλάτωση) και του τριτοβάθμια επεξεργασμένου νερού από σταθμούς λυμάτων. Τα
μέτρα αυτά έχουν αυξήσει σημαντικά τη διαθεσιμότητα νερού γενικά, αλλά και ειδικά για άρδευση.
Ωστόσο, η ζήτηση νερού άρδευσης είναι μεγάλη (περίπου 60% της συνολικής ζήτησης νερού) και
δεν είναι δυνατό να ικανοποιείται πάντα και ιδιαίτερα σε περιόδους ανομβρίας. Για τον σκοπό
αυτό, η Κυβέρνηση παρείχε μέσα από το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ) 2007-13 κίνητρα
για την εγκατάσταση δεξαμενών μικρής κλίμακας στα αγροτεμάχιά τους για την αποθήκευση και
χρήση βρόχινου νερού.
Η μείωση της ζήτησης νερού άρδευσης στην Κύπρο αντιμετωπίζεται με μέτρα για την αύξηση της
αποδοτικότητας στη χρήση νερού, για τη μείωση των απορροών και τη χρήση λιγότερο υδροβόρων
καλλιεργειών.
Μέτρα που εφαρμόζονται στην Κύπρο για την αύξηση της αποδοτικότητας της άρδευσης
περιλαμβάνουν την εγκατάσταση μοντέρνων αρδευτικών συστημάτων, τα οποία αύξησαν την
αποδοτικότητα από 45% το 1960 σε 90-95% το 2010, και τη μείωση της κατάτμησης των
αγροτεμαχίων με αναδασμό, η οποία επιτρέπει την επίτευξη οικονομιών κλίμακας στην άρδευση
(TAY, 2011β). Επίσης, μέσα από το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης παρέχονται κίνητρα για την
εφαρμογή ορθολογικού προγραμματισμού σε συγκεκριμένες καλλιέργειες. Σε επίπεδο έρευνας, το
Ινστιτούτο Γεωργικών Ερευνών της Κύπρου διεξάγει μελέτη για το σχεδιασμό και την εφαρμογή
κλειστών υδροπονικών συστημάτων καθώς και σχετική εκπαίδευση ιδιωτών γεωπόνων και αγροτών
στον Πειραματικό Σταθμό Ζυγίου. Επίσης διεξάγει μελέτη για την παραγωγή νερού άρδευσης μέσω
συμπύκνωσης αέρα.
Για τη μείωση των επιφανειακών απορροών, μια σειρά από αγρο-περιβαλλοντικά μέτρα
προβλέπονται μέσα από τις Καλές Γεωργικές και Περιβαλλοντικές Συνθήκες, των οποίων η
εφαρμογή είναι υποχρεωτική για όσους λαμβάνουν άμεσες ενισχύσεις από το Πρόγραμμα
Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ). Αυτά περιλαμβάνουν τη φυτοκάλυψη και το όργωμα σε ισοϋψείς σε
εδάφη με κλίση μεγαλύτερη από 10%, την κατασκευή και συντήρηση αναβαθμίδων, τον έλεγχο της
υπερβόσκησης κ.α.. Επίσης, το ΠΑΑ παρέχει ενισχύσεις για την εγκατάσταση προηγμένων
συστημάτων άρδευσης και την εφαρμογή μέτρων για προστασία από πυρκαγιές, τα οποία επίσης
συνεισφέρουν στη μείωση των απορροών.
3-69
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Όσον αφορά τη χρήση λιγότερο υδροβόρων καλλιεργειών, προτείνεται μέσα από το Πρόγραμμα
Μέτρων του Σχεδίου Διαχείρισης της Λεκάνης Απορροής Ποταμού Κύπρου (ΤΑΥ, 2011α), η
διεξαγωγή μελέτης για την αναδιάρθρωση των καλλιεργειών ώστε να επιτευχθεί ένα λιγότερο
υδροβόρο μίγμα καλλιεργειών. Ωστόσο, θα απαιτηθεί χρόνος για την απόκτηση της απαραίτητης
εμπειρίας, τεχνογνωσίας και εξοπλισμού μέχρι να προσαρμοστούν οι αγρότες στις νέες
καλλιέργειες.
Για την αύξηση της παραγωγικότητας των καλλιεργειών, εφαρμόζονται διάφορες πρακτικές στην
Κύπρο, όπως η λίπανση και η αμειψισπορά. Πρέπει να σημειωθεί ότι η μη ορθολογική χρήση
χημικών λιπασμάτων, η οποία αποτελεί γενικά την πιο συχνή πρακτική, δεν θεωρείται βιώσιμη
πρακτική καθώς μπορεί να οδηγήσει στη ρύπανση των επιφανειακών και υπογείων υδάτων. Άλλες,
βιώσιμες, πρακτικές περιλαμβάνουν την εφαρμογή οργανικών λιπασμάτων όπως η κοπριά και τα
υπολείμματα καλλιεργειών. Η αμειψισπορά προωθείται σε συνδυασμό με την αγρανάπαυση μέσα
από το ΠΑΑ 2007-13 για συγκεκριμένες καλλιέργειες. Σε επίπεδο έρευνας, το Ινστιτούτο Γεωργικών
Ερευνών (ΙΓΕ) της Κύπρου (κλάδος Βελτίωσης Φυτών) διεξάγει μελέτη για τη γενετική βελτίωση των
φυτών για την αύξηση της ανθεκτικότητάς τους σε βιοτικούς και αβιοτικούς παράγοντες και την
καλύτερη προσαρμογή τους στις τοπικές συνθήκες. Επίσης ο κλάδος Εγγείων Βελτιώσεων του ΙΓΕ
διεξάγει έρευνα για την αξιολόγηση της επίδρασης που έχουν στην παραγωγικότητα των εδαφών τα
συστήματα αμειψισποράς με ψυχανθή και καλλιεργητικές πρακτικές όπως η ενσωμάτωση
οργανικών υλικών.
Λαμβάνοντας υπόψη τον αριθμό των μέτρων που εφαρμόζονται στην Κύπρο καθώς και την
αποδοτικότητά τους, το βαθμό της εφαρμογής και της ενσωμάτωσής τους στις αγροτικές πρακτικές,
θεωρείται ότι η ικανότητα προσαρμογής της γεωργίας για την αύξηση της απόδοσης των
καλλιεργειών είναι «Χαμηλή έως Μέτρια».
3.5.2.3.
Ζημιές σε καλλιέργειες λόγω ακραίων καιρικών φαινομένων
Αξιολόγηση επίπτωσης
Στοιχεία δείχνουν ότι από την αρχή του 21ου αιώνα, οι ζημιές σε καλλιέργειες που προκλήθηκαν από
ακραία καιρικά φαινόμενα παρουσιάζουν αυξανόμενη τάση. Τα ακραία αυτά καιρικά φαινόμενα
αναμένεται να αυξηθούν σε συχνότητα και μέγεθος, αυξάνοντας έτσι και το βαθμό έκθεσης των
καλλιεργειών. Το μέγεθος των ζημιών που προκαλούνται στις καλλιέργειες εξαρτάται επίσης από τη
φάση ανάπτυξης στην οποία βρίσκονται όταν συμβαίνουν αυτά τα φαινόμενα (EEA, 2008; GCRIO,
1995; Bruggeman et al., 2011b). Σύμφωνα με τις προβλέψεις για την περιοχή της Μεσογείου, η
αύξηση των ακραίων καιρικών φαινομένων που έχει αρχίσει ήδη να παρατηρείται θα συνεχιστεί και
στο μέλλον.
Σύμφωνα με τον Οργανισμό Γεωργικής Ασφάλισης Κύπρου (2008), κατά τη διάρκεια της περιόδου
1987-2007 το πιο συχνό ακραίο καιρικό φαινόμενο που προκάλεσε ζημιές στις καλλιέργειες ήταν το
χαλάζι με συχνότητα εμφάνισης 100%, ο παγετός με συχνότητα εμφάνισης 83%, οι ξηρασίες με 70%,
οι καύσωνες και οι ανεμοθύελλες με 53% και οι πλημμύρες με 47%.
3-70
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Σύμφωνα με τις προβλέψεις του περιοχικού κλιματικού μοντέλου PRECIS για την περίοδο 2021-2050
(CYPADAPT, 2012), η διάρκεια των περιόδων ανομβρίας (βροχόπτωση <0.5mm) θα αυξηθεί έως και
12 μέρες το χρόνο κατά μέσο όρο, ο μέσος αριθμός των ημερών με καύσωνα (μέγιστη θερμοκρασία
>35οC) θα αυξηθεί από 2 έως 34 μέρες το χρόνο, ενώ ο μέσος αριθμός των νυχτών παγετού
(ελάχιστη θερμοκρασία τη νύχτα <0οC) αναμένεται να μειωθεί έως και 8 μέρες κατά μέσο όρο.
Η αξιολόγηση της σημαντικότητας της επίπτωσης των ακραίων καιρικών φαινομένων στις
καλλιέργειες θεωρήθηκε ως «Υψηλή».
Αξιολόγηση ικανότητας προσαρμογής
Για την προστασία των καλλιεργειών από την ξηρασία, εφαρμόζονται στην Κύπρο μέτρα για την
αύξηση της διαθεσιμότητας του νερού άρδευσης και τη μείωση των απορροών, τα οποία
αναφέρονται αναλυτικά στην Ενότητα 3.5.2.2. Ωστόσο, τα μέτρα αυτά δεν επαρκούν πάντα καθώς η
ζήτηση νερού άρδευσης κατά τη διάρκεια περιόδων ξηρασίας δεν ικανοποιείται πολλές φορές.
Επομένως, η ικανότητα προσαρμογής των καλλιεργειών στις ξηρασίες θεωρείται «Χαμηλή έως
Μέτρια».
Για την αντιμετώπιση των πλημμυρών, των ισχυρών ανέμων και του καύσωνα, παρέχονται κίνητρα
στους αγρότες από το ΠΑΑ για την εγκατάσταση δεντροστοιχιών γύρω από τις καλλιέργειες, οι
οποίες μειώνουν σε ένα βαθμό τον κίνδυνο από τα φαινόμενα αυτά. Επίσης, για την αντιμετώπιση
του παγετού είναι διαθέσιμες ειδικές τεχνολογίες άρδευσης και ανακατανομής αέρα πάνω από τις
καλλιέργειες οι οποίες μειώνουν το ψύχος, ωστόσο η εφαρμογή τους είναι περιορισμένη κυρίως
λόγω του κόστους τους και της μη επαρκούς ενημέρωσης των αγροτών.
Οι καταστροφικές επιπτώσεις του χαλαζιού στις καλλιέργειες μπορεί να αποφευχθούν καλύπτοντας
τις καλλιέργειες με ειδικό δίχτυ, ωστόσο αυτό απαιτεί την έγκαιρη ενημέρωση και δραστηριοποίηση
των αγροτών.
Γενικά, τα προαναφερθέντα μέτρα εφαρμόζονται σε επίπεδο αγροκτήματος και επομένως η
εφαρμογή τους εξαρτάται από την ιδιωτική πρωτοβουλία του αγρότη. Για τους λόγους αυτούς, η
ικανότητα προσαρμογής του τομέα στις ζημιές στην επίπτωση αυτή θεωρείται ως «Χαμηλή έως
Μέτρια».
3-71
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
3.5.3.
2014
Βιβλιογραφία
Behrens A., Georgiev A., Carraro M. (2010). Future Impacts of Climate Change across Europe.
Center for European Policy Studies (CEPS). Working Document No. 324
Bruggeman, A., Charalambous, K., Lange, M.A. and Hadjinicolaou, P. (2011a) Work Package 2:
Climate change and water scarcity in Cyprus, impacts and adaptation. The Cyprus Institute, Nicosia
Bruggeman, A., Zoumides, C., Pashiardis, S., Hadjinicolaou, P., Lange, M.A., Zachariadis, T.,
Markou, M., Stylianou, A., Michaelides, A. (2011b) Working Paper: Economic Impact of Climate
Change on the Cypriot Agricultural Sector. The Cyprus Institute.Nicosia
CYPADAPT (2012) Projection of climate change in Cyprus with the use of selected regional climate
models.
Deliverable
3.2,
Project
CYPADAPT
LIFE10
ENV/CY/000723.
Available
at:
http://uest.ntua.gr/cypadapt/wp-content/uploads/DELIVERABLE3.2.pdf
CYPADAPT (2013) Report on the future climate change impact, vulnerability and adaptation
assessment for the case of Cyprus. Deliverable 3.4, project CYPADAPT LIFE10 ENV/CY/000723.
Available at: http://uest.ntua.gr/cypadapt/wp-content/uploads/DELIVERABLE3.4.pdf
CYSTAT (2006) Census of agriculture 2003. Agricultural Statistics, Series I, Report 7. Statistical
Service, Republic of Cyprus Printing Office, Nicosia.
CYSTAT (2010) Agricultural statistics 2008, Series II, Nicosia. Statistical Service Republic of
Cyprus Printing Office.
Deems, H. J. (2010) Vulnerability of rural communities in the Mediterranean region to climate
change and water scarcity: The case of Cyprus. Thesis (Master’s degree). Universitat Autónoma de
Barcelona
Easterling, W.E., P.K. Aggarwal, P. Batima, K.M. Brander, L. Erda, S.M. Howden, A. Kirilenko, J.
Morton, J.-F. Soussana, J. Schmidhuber and F.N. Tubiello (2007) Food, fibre and forest products.
Climate Change 2007: Impacts, Adaptation and Vulnerability. Contribution of Working Group II to the
Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change, M.L. Parry, O.F.
Canziani, J.P. Palutikof, P.J. van der Linden and C.E. Hanson, Eds., Cambridge University Press,
Cambridge, UK, 273-313.
EEA (European Environment Agency) (2008) Impacts of Europe’s changing climate – 2008
indicator-based assessment. Copenhagen: European Commission Directorate
 GCRIO (U.S. Global Change Research Information Office) (1995) Potential Impacts of Climate
Change on Agriculture and Food Supply. Consequences Vol.1, No.2. Available at:
www.gcrio.org/consequences
Nakićenović, N., Swart, R. (Eds) (2000) IPCC Special Report on Emissions Scenarios. A Special
Report of Working Group III of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge
University Press, Cambridge, UK.
Vakakis and Associates (2010) The consequences of EU accession and the future of the
agricultural sector in Cyprus. Nicosia: Department of Agriculture, Ministry of Agriculture, Natural
Resources and the Environment.
3-72
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
TAY (Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων), (2009) Οικονομική Ανάλυση της Χρήσης Ύδατος,
Υπολογισμός του Συνολικού Κόστους των Υπηρεσιών Ύδατος, Προσδιορισμός Υφιστάμενων
Επιπέδων Ανάκτησης Κόστους. Ειδική έκθεση 2.1. Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών πόρων και
Περιβάλλοντος Κύπρου, Λευκωσία.
TAY (Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων) (2011α) Σχέδιο Διαχείρισης Λεκάνης Απορροής Ποταμού
Κύπρου (2009-2015). Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών πόρων και Περιβάλλοντος Κύπρου, Λευκωσία.
Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα:
http://www.moa.gov.cy/moa/wdd/wdd.nsf/guide_en/guide_en?OpenDocument
TAY (Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων) (2011β) Μελέτη Διερεύνησης των Μέτρων Διαχείρισης της
Ζήτησης των Υδάτινων Πόρων. Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών πόρων και Περιβάλλοντος Κύπρου,
Λευκωσία.
Οργανισμός Γεωργικής Ασφάλισης Κύπρου (2008) Στοιχεία αποζημιώσεων κατά καλλιέργεια,
ζημιογόνο αίτιο και έτος. Λευκωσία
3-73
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
3.6.
2014
ΔΑΣΗ
Οι αλλαγές στο κλίμα, όπως η μείωση της βροχόπτωσης, η αυξανόμενη διάρκεια και ένταση των
περιόδων ανομβρίας καθώς και οι πολύ υψηλές θερμοκρασίες το καλοκαίρι επηρεάζουν δυσμενώς
τα δάση. Τα δάση γίνονται ευάλωτα σε πρωτογενείς και δευτερογενείς νεκρώσεις, αυξάνονται οι
προσβολές από επιβλαβείς οργανισμούς σε επίπεδο επιδημίας, δυσχεραίνεται η αναγέννηση και
υγεία των δασών, ενώ ο κίνδυνος έναρξης και επέκτασης των δασικών πυρκαγιών αυξάνεται. Παρά
το γεγονός ότι, τα δασικά οικοσυστήματα διαθέτουν μηχανισμούς αντίδρασης και προσαρμογής
στις αλλαγές του κλίματος, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να μην έχουν τον απαιτούμενο χρόνο για να
αντιδράσουν και να προσαρμοστούν φυσικά στην κλιματική αλλαγή λόγω των γρήγορων ρυθμών με
τους οποίους εξελίσσεται.
3.6.1.
Υφιστάμενη κατάσταση
Οι δασικές περιοχές της Κύπρου κατηγοριοποιούνται στα δάση και τις λοιπές δασικές εκτάσεις και
συνολικά καλύπτουν περίπου 390 χιλιάδες εκτάρια. Τα υψηλά δάση αποτελούν το 44.2% της
συνολικής δασικής περιοχής ενώ η μακκία και η χαμηλότερη βλάστηση όπως οι θάμνοι και τα
φρύγανα αποτελούν το 55.8%. Το ποσοστό συνολικής δασικής κάλυψης στην Κύπρο (42.3%) είναι
κοντά στον ευρωπαϊκό μέσο όρο (44%) αλλά μόνο τα δάση χωρίς τη χαμηλή βλάστηση καλύπτουν
το 18.7% της συνολικής επιφάνειας, το οποίο είναι σχεδόν το μισό του αντίστοιχου ευρωπαϊκό
μέσου όρου (36.4%).
Τα Κυπριακά δάση είναι φυσικά με τα κύρια δασικά είδη της τραχείας πεύκης (Pinus brutia) καθώς
και της μαύρης πεύκης (Pinus nigra), να βρίσκονται στα μεγαλύτερα υψόμετρα του όρους Τρόοδος.
Επίσης στα δάση βρίσκονται πολλά ενδημικά είδη από τα οποία τα πιο γνωστά είναι η Δρύς η
κληθρόφυλλη (Quercus alnifolia) και ο Κυπριακός κέδρος (Cedrus brevifolia) (Department of Forests,
2011).
Η συνεισφορά του δασικού τομέα στο ΑΕΠ της Κύπρου είναι γενικά χαμηλή, η οποία παρουσιάζει
μια πτωτική τάση τις τελευταίες δεκαετίες. Η κύρια εμπορική αξία των Κυπριακών δασών είναι η
τραχεία πεύκη η οποία αποτελεί το 60% των κρατικών δασών και το 90% του αποθέματος ξυλείας
ενώ είναι το μόνο είδος το οποίο χρησιμοποιείται στην παραγωγή ξυλείας (Department of Forests,
2011).
Τα δάση της Κύπρου, όπως όλα τα δάση, απειλούνται από μια ποικιλία παραγόντων, βιοτικών και
αβιοτικών καθώς και ανθρώπινων. Εκτός από τους κλιματικούς παράγοντες που απειλούν τα δάση
της Κύπρου (μείωση της βροχόπτωσης, αύξηση της θερμοκρασίας, ξηρασίες, έντονες βροχοπτώσεις
και αλλαγές στην ένταση και συχνότητα των πυρκαγιών). Οι μη-κλιματικοί παράγοντες σχετίζονται
κυρίως με (α) την μη βιώσιμη ξυλεία, (β) την υπερβόσκηση η οποία προκαλεί υποβάθμιση όχι μόνο
στη βλάστηση αλλά και στο έδαφος και (γ) την οικονομική ανάπτυξη και ειδικά την τουριστική και
την κατασκευή παραθεριστικών κατοικιών.
3-74
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
3.6.2.
2014
Αξιολόγηση ευπάθειας
Για τον προσδιορισμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον τομέα των δασών της Κύπρου,
έγινε αρχικά μια συσχέτιση των παρατηρούμενων και αναμενόμενων αλλαγών στο κλίμα της
Κύπρου με τις επιπτώσεις που κάθε μία από αυτές μπορεί να επιφέρει. Τα αποτελέσματα
παρουσιάζονται συγκεντρωτικά στον πίνακα που ακολουθεί.
Πίνακας 19: Σχέση μεταξύ κλιματικής αλλαγής και επιπτώσεων στον τομέα των δασών
Επιπτώσεις
Πιθανές κλιματικές
αλλαγές
Άμεσες
Έμμεσες
 Μείωση της δασικής αναγέννησης
και ανάπτυξης
 Προσβολές από επιβλαβείς
 Υποβάθμιση των δασών,
επιπτώσεις στην υγεία και
βιωσιμότητά τους
οργανισμούς
Ξηρασία




Νέκρωση δέντρων
 Αύξηση του αριθμού και της
δριμύτητας των δασικών
πυρκαγιών
Πιέσεις στα είδη της πανίδας
Απώλεια βιοποικιλότητας
Απερήμωση
 Διάβρωση των εδαφών
 Αρνητικές επιπτώσεις στις
αναδασώσεις και στις φυσικές
συστάδες
 Αύξηση του αριθμού και της
δριμύτητας των δασικών
πυρκαγιών
 Προσβολές από επιβλαβείς
 Μείωση του ρυθμού
οργανισμούς
Αύξηση της θερμοκρασίας
- Καύσωνες




Νέκρωση δέντρων
φωτοσύνθεσης
 Μείωση της ανάπτυξης και
απόδοσης της βιομάζας
Πιέσεις στα είδη της πανίδας
Απώλεια βιοποικιλότητας
Απερήμωση
 Μείωση της παραγωγικότητας των
δασών
 Μείωση της παραγωγής ξυλείας
 Επίδραση στην ικανότητα
δέσμευσης άνθρακα
Μείωση της βροχόπτωσης
Αύξηση των ακραίων
καιρικών φαινομένων
(πλημμύρες, ισχυροί
άνεμοι, καταιγίδες)
3-75








Αλλαγές στον ανταγωνισμό μεταξύ των φυτικών ειδών
Διαθεσιμότητα θρεπτικών στα εδάφη
Έλλειψη νερού για την κάλυψη των αναγκών της πανίδας
Καταστροφές
Παρεμπόδιση της βλάστησης των σπόρων
Αλλαγές στην ανατομία των φυτών
Προώθηση της πρόωρης γήρανσης και της θνησιμότητας
Διαθεσιμότητα θρεπτικών στα εδάφη
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Επιπτώσεις
Πιθανές κλιματικές
αλλαγές
Άμεσες
Αύξηση CO2 στην
ατμόσφαιρα
Έμμεσες
 Αύξηση των ρυθμών φωτοσύνθεσης
 Επίδραση στην ανάπτυξη των δασών και τη φυσιολογία των δέντρων
 Προσβολές από επιβλαβείς οργανισμούς
Αύξηση Ν2, Ο3 στην
ατμόσφαιρα
Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στα δάση της Κύπρου με βάση τον προηγούμενο πίνακα
μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως εξής:
1. Νέκρωση, προσβολές από επιβλαβείς οργανισμούς
2. Δασικές πυρκαγιές
3. Καταστροφές από πλημμύρες, ανέμους και καταιγίδες
4. Ανάπτυξη δασών
Η ευπάθεια των δασών στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής αξιολογήθηκε με βάση την
ευαισθησία, την έκθεση και την προσαρμοστική ικανότητα του συστήματος στην κλιματική αλλαγή,
χρησιμοποιώντας τα διαθέσιμα σχετικά ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία για την Κύπρο καθώς και τις
προβλέψεις για την κλιματική αλλαγή για την περίοδο 2021-2050. Πιο συγκεκριμένα, η ευαισθησία
ορίζεται ως ο βαθμός στον οποίο τα δάση επηρεάζονται ή αναμένεται να επηρεαστούν από την
κλιματική αλλαγή και τις επιπτώσεις της, καθώς και ο βαθμός της επιβάρυνσης που υφίστανται τα
δάση από άλλους παράγοντες, ο οποίος τα καθιστά πιο ευαίσθητα στην κλιματική αλλαγή. Η έκθεση
ορίζεται από το βαθμό στον οποίο εκτίθενται ή αναμένεται να εκτεθούν τα δάση στην κλιματική
αλλαγή. Η ικανότητα προσαρμογής των δασών ορίζεται από την ικανότητα αυτών να
προσαρμοστούν σε νέες κλιματικές συνθήκες, από την ανθεκτικότητα που παρουσιάζουν σε αυτές
(αυτόνομη προσαρμογή) καθώς και από την αποτελεσματικότητα των μέτρων που υλοποιούνται σε
εθνικό, τοπικό και ατομικό επίπεδο για την προστασία των δασών από την κλιματική αλλαγή. Οι
δείκτες που χρησιμοποιήθηκαν για την αξιολόγηση της ευαισθησίας, της έκθεσης και της
προσαρμοστικής ικανότητας των δασών της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή παρουσιάζονται στον
ακόλουθο πίνακα.
Πίνακας 20: Δείκτες αξιολόγησης της ευπάθειας των δασών της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή
Μεταβλητή
ευπάθειας
Επιλεγμένοι δείκτες
Ευαισθησία
Νέκρωση, προσβολές από επιβλαβείς οργανισμούς
3-76






Είδη ευαίσθητα στη ξηρασία
Είδη ευαίσθητα σε επιβλαβείς οργανισμούς
Ποσοστό δέντρων που έχουν προσβληθεί από επιβλαβείς οργανισμούς
Επιβλαβείς οργανισμοί που επιτίθενται στα δάση
Έκταση που αντιμετωπίζει προβλήματα με νεκρώσεις δέντρων και καταπόνηση
Απειλούμενα δασικά είδη
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
Μεταβλητή
ευπάθειας
2014
Επιλεγμένοι δείκτες
Ικανότητα
προσαρμογής
Έκθεση
 Διασπορά απειλούμενων δασικών ειδών









Δασικές περιοχές που εκτίθενται σε αυξημένες θερμοκρασίες
Δασικές περιοχές που εκτίθενται σε μειωμένη βροχόπτωση
Συχνότητα και ένταση περιόδων ξηρασίας σε δασικές περιοχές
Παρακολούθηση
Αφαίρεση νεκρών δέντρων
Έλεγχος πληθυσμών εντόμων
Άρδευση
Αραίωση
Περιορισμός της ξυλείας
Ικανότητα
προσαρμογής
Έκθεση
Ευαισθησία
Δασικές πυρκαγιές
 Παρουσία εύφλεκτης βλάστησης
 Τοπογραφία
 Αστικοποίηση









Αριθμός πυρκαγιών, καμένες εκτάσεις
Δείκτης μετεωρολογικού κινδύνου πυρκαγιάς
Περίοδος πυρκαγιών
Περίοδοι ξηρασίας και υψηλών θερμοκρασιών
Προληπτικά μέτρα πυροπροστασίας
Προ-κατασταλτικά μέτρα πυροπροστασίας
Κατασταλτικά μέτρα πυροπροστασίας
Σύστημα πρόβλεψης κινδύνου πυρκαγιάς
Αναδάσωση καμένων περιοχών
Ικανότητα
Έκθεση Ευαισθησία
προσαρμογής
Καταστροφές από πλημμύρες, ανέμους και καταιγίδες
 Ηλικία δασικών ειδών
 Κλίση
 Ύψος βλάστησης
 Αύξηση των έντονων βροχόπτωσεων και των ισχυρών ανέμων στις δασικές περιοχές
 Δασικές περιοχές που κινδυνεύουν να εκτεθούν σε πλημμύρες
 Σχέδια διαχείρισης κινδύνου πλημμύρας
Ανάπτυξη δασών
3-77
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
Ικανότητα
προσαρμογής
Έκθεση
Ευαισθησία
Μεταβλητή
ευπάθειας
3.6.2.1.
2014
Επιλεγμένοι δείκτες
 Δασικά είδη ευαίσθητα στην ατμοσφαιρική ρύπανση
 Δασικά είδη ευαίσθητα σε υψηλές θερμοκρασίες και στη ξηρασία





Επίπεδα Ο3 και CO2 στις δασικές περιοχές
Υπερβάσεις των κριτικών συγκεντρώσεων θρεπτικών και οξύτητας
Δασικές περιοχές που εκτίθενται σε αυξημένες θερμοκρασίες
Δασικές περιοχές που εκτίθενται σε μειωμένη βροχόπτωση
Συχνότητα και ένταση των ακραίων καιρικών φαινομένων (ξηρασία, καύσωνες,
πλημμύρες)
 Παρακολούθηση της επίδρασης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην ανάπτυξης των
δασών
Συνολική ευπάθεια
Η αξιολόγηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στα δάση της Κύπρου (CYPADAPT, 2013)
ανέδειξε ως πρώτες προτεραιότητες: (α) την ευπάθεια στη ξηρασία, τις προσβολές από παράσιτα
και ασθένειες καθώς σημαντικό μέρος των δασών της Κύπρου επηρεάζεται ειδικά σε περιόδους
ανομβρίας και υψηλών θερμοκρασιών και (β) την ευπάθεια στις πυρκαγιές λόγω των σοβαρών και
εκτεταμένων καταστροφών που αυτές επιφέρουν. Τα δάση της Κύπρου δεν θεωρήθηκαν ότι θα
παρουσιάσουν σημαντική ευπάθεια σε καταστροφές από πλημμύρες, ισχυρούς ανέμους και
καταιγίδες εν όψει της κλιματικής αλλαγής. Η επίπτωση της κλιματικής αλλαγής στην ανάπτυξη των
δασών της Κύπρου, δεν αξιολογήθηκε καθώς δεν υπάρχουν επαρκή δεδομένα έως αυτή τη στιγμή.
Η αξιολόγηση της ευπάθειας των δασών της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή παρουσιάζεται
συγκεντρωτικά στον πίνακα που ακολουθεί.
3-78
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Πίνακας 21: Αξιολόγηση της ευπάθειας των δασών της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή
Ευπάθεια στην κλιματική αλλαγή
Επιπτώσεις
Σημαντικότητα
επίπτωσης (Α)
Ικανότητα
προσαρμογής (Β)
Συνολική
ευπάθεια (Α-Β)
Νέκρωση, προσβολή από
επιβλαβείς οργανισμούς
Πολύ υψηλή (7)
Μέτρια (3)
Μέτρια
Υψηλή (4)
έως
Δασικές πυρκαγιές
Πολύ υψηλή (7)
Μέτρια (3)
Μέτρια
Υψηλή (4)
έως
Καταστροφές από πλημμύρες,
ανέμους και καταιγίδες
Μέτρια (3)
Μέτρια (3)
Αμελητέα
Ανάπτυξη δασών
Δεν αξιολογήθηκε
Μέτρια (3)
Δεν αξιολογήθηκε
Στη συνέχεια παρουσιάζεται συνοπτικά η αξιολόγηση των επιπτώσεων και της ικανότητας
προσαρμογής του τομέα των δασών της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή για καθεμία από τις
προαναφερόμενες προτεραιότητες. Η αναλυτική αξιολόγηση παρουσιάζεται στην έκθεση “Future
climate change impact, vulnerability and adaptation assessment for the case of Cyprus” (CYPADAPT,
2013).
3.6.2.2.
Νέκρωση, προσβολή από επιβλαβείς οργανισμούς
Αξιολόγηση επίπτωσης
Οι παρατεταμένες περίοδοι ανομβρίας, η μεταβολή των βροχοπτώσεων και η αύξηση στις μέσες
μέγιστες θερμοκρασίες κατά το καλοκαίρι, επηρεάζουν τον υδρολογικό κύκλο και, κατά συνέπεια,
τις φυσιολογικές λειτουργίες των φυτών με αποτέλεσμα την καταπόνηση και εξασθένισή τους και
σε τελικό στάδιο τη νέκρωση.
Το τυπικό μεσογειακό κλίμα με τους ήπιους χειμώνες και τα ζεστά, ξηρά καλοκαίρια ευνοεί την
ανάπτυξη επιβλαβών οργανισμών σε μεγάλους πληθυσμούς. Η κλιματική αλλαγή και ειδικότερα η
αύξηση της θερμοκρασίας και της ξηρασίας αναμένεται να ευνοήσει περαιτέρω την ανάπτυξη και
εξάπλωση των οργανισμών αυτών.
Στην Κύπρο, η ανομβρία της περιόδου 2005‐2008 προκάλεσε εκτεταμένες μαζικές νεκρώσεις και
έντονη καταπόνηση στα δασικά φυτά λόγω έλλειψης εδαφικής υγρασίας. Ως αποτέλεσμα της
καταπόνησης, ήταν η εμφάνιση εκτεταμένων νεκρώσεων δασικών φυτών στο νοτιοανατολικό τμήμα
της οροσειράς του Τροόδους, κυρίως στις πεδινές και ημιορεινές περιοχές της Λευκωσίας και
Λάρνακας, στις οποίες η βροχόπτωση των τελευταίων τριών χρόνων ήταν ιδιαίτερα ελλειμματική,
3-79
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
καθώς και η ανάπτυξη δευτερογενών εντομολογικών προσβολών. Μέχρι στιγμής, τέσσερα από τα
εννέα κύρια δασικά είδη απειλούνται από τη ξηρασία και τους επιβλαβείς οργανισμούς, ενώ με την
περαιτέρω αύξηση της ανομβρίας και της θερμοκρασίας αναμένεται να αυξηθεί ο βαθμός και η
έκταση της απειλής.
Η κλιματική αλλαγή αναμένεται να έχει ως αποτέλεσμα τη συρρίκνωση των πευκοδασών σε
μεγαλύτερα υψόμετρα. Ειδικότερα τα δάση μαύρης πεύκης εκτιμάται ότι θα απειληθούν με
εξαφάνιση και κυρίως στις νοτιοανατολικές και νοτιοδυτικές περιοχές καθώς και σε περιοχές με
αβαθή εδάφη. Τα δάση κέδρου και η παραποτάμια βλάστηση θεωρούνται επίσης ιδιαίτερα
ευάλωτα. Τα δασικά είδη που έχουν αυξημένες ανάγκες σε νερό όπως για παράδειγμα η βαλανιδιά,
τα σκλήδρα και το πλατάνι, θα κινδυνέψουν περισσότερο. Η δράση της πιτυοκάμπης
(Thaumetopoea wilkinsonii Tams) αναμένεται να αυξηθεί και στις ψηλότερες κορυφές του Τροόδους
λόγω της αύξησης της θερμοκρασίας. Άλλοι βλαπτικοί οργανισμοί που ευνοούνται με την αύξηση
της θερμοκρασίας, αναμένεται να επηρεάσουν τα δάση της Κύπρου. Γενικά αναμένεται η
υποβάθμιση των δασών, με μείωση της ανάπτυξης και σταθερότητας τους και πιθανόν
επακόλουθης συρρίκνωσης των ψηλών δασών και επικράτηση των θαμνώνων και των φρυγάνων
στις χαμηλές περιοχές.
Η βιοποικιλότητα στα δάση, τόσο η χλωρίδα όσο και η πανίδα, αναμένεται να επηρεαστεί
σημαντικά. Τόσο η χλωρίδα όσο και η πανίδα θα επηρεαστούν. Η ανάπτυξη του θέματος
παρουσιάζεται στην Ενότητα 3.4 της παρούσας έκθεσης για τη Βιοποικιλότητα.
Για τους λόγους αυτούς, η σημαντικότητα των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στα δάση της
Κύπρου όσον αφορά τη νέκρωση και την προσβολή από βλαπτικούς οργανισμούς και ασθένειες
αξιολογήθηκε ως «Πολύ υψηλή».
Αξιολόγηση ικανότητας προσαρμογής
Για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της ανομβρίας 2005-2008, το Τμήμα Δασών της Κύπρου,
ετοίμασε και υλοποίησε «Βραχυπρόθεσμο Σχέδιο Δράσης Αντιμετώπισης των Επιπτώσεων της
Ανομβρίας στα Κυπριακά Δάση». Το σχέδιο αυτό περιλάμβανε μια σειρά μέτρων για την
αντιμετώπιση της νέκρωσης, των επιθέσεων από επιβλαβείς οργανισμούς, των δασικών πυρκαγιών
καθώς και μέτρα για την προστασία της βιοποικιλότητας. Πέρα από την αντιμετώπιση των
υφιστάμενων προβλημάτων που δημιουργήθηκαν, αποκτήθηκε πολύτιμη εμπειρία για την
αντιμετώπιση των πιθανών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και στο μέλλον. Το Τμήμα Δασών
αναμένει την ολοκλήρωση της εθνικής στρατηγικής για προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή για να
προχωρήσει στην ετοιμασία σχεδίου δράσης για την προσαρμογή της κυπριακής δασοπονίας στην
κλιματική αλλαγή δεκαετούς διάρκειας. Αυτό περιλαμβάνεται και στη Δήλωση Δασικής Πολιτικής
(Τμήμα Δασών, 2013) όπου λαμβάνεται πρόνοια για την ανάληψη μέτρων για την παρακολούθηση
και μελέτη των επιδράσεων και επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στα δάση καθώς και για την
προσαρμογή τους σε αυτές.
Η Κύπρος έχει κάνει σημαντικά βήματα για την αναγνώριση και την αντιμετώπιση των επιπτώσεων
της κλιματικής αλλαγής στη νέκρωση, τις προσβολές από επιβλαβείς οργανισμούς και ασθένειες στα
3-80
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
δάση. Ωστόσο, δεδομένου ότι βρίσκεται ακόμα στην αρχή, η ικανότητα προσαρμογής στην εν λόγω
επίπτωση θεωρείται «Μέτρια».
3.6.2.3.
Δασικές πυρκαγιές
Αξιολόγηση επίπτωσης
Οι δασικές πυρκαγιές αποτελούν την κύρια απειλή και ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα για
τα δάση της Κύπρου προκαλώντας τεράστιες καταστροφές στα δασικά οικοσυστήματα. Ο κίνδυνος
πυρκαγιάς στην Κύπρο την περίοδο 2008-2010, με βάση το Δείκτη Μετεωρολογικού Κινδύνου
Πυρκαγιάς, ήταν από τους μεγαλύτερους στις χώρες της Μεσογείου. Τα δάση της Κύπρου είναι
ευάλωτα στις πυρκαγιές, κυρίως λόγω των υψηλών θερμοκρασιών και της παρατεταμένης ξηρασίας
κατά τη διάρκεια των θερινών μηνών, καθώς και της άφθονης εύφλεκτης ξηροφυτικής βλάστησης
που επικρατεί σε αυτά. Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας είναι και η συσσώρευση βιομάζας λόγω
της εγκατάλειψης πολλών αγροτικών περιοχών.
Ο κίνδυνος δασικής πυρκαγιάς αναμένεται να αυξηθεί στην Ευρώπη και ειδικά στην περιοχή της
Μεσογείου, που είναι ήδη επιρρεπής στις πυρκαγιές ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής, και
συγκεκριμένα της αύξησης των μέγιστων θερινών θερμοκρασιών καθώς και αύξησης της έντασης
και της διάρκειας των φαινομένων ξηρασίας.
Ο υπολογισμός του Δείκτη Μετεωρολογικού Κινδύνου Πυρκαγιάς με βάση τις μελλοντικές
κλιματικές προβλέψεις για την Κύπρο, δείχνει ότι ο αριθμός ημερών με κίνδυνο πυρκαγιάς θα
αυξηθεί από 5 έως 15 μέρες και ο αριθμός των ημερών με πολύ υψηλό κίνδυνο πυρκαγιάς θα
αυξηθεί από 1 έως 10 μέρες.
Πίνακας 22: Πιθανές αλλαγές στο Δείκτη Μετεωρολογικού Κινδύνου Πυρκαγιάς (ΔΜΚΠ) για την περίοδο
2021-2050 σε σχέση με την περίοδο 1960-1990
Ενδοχώρα
Νότιες
περιοχές
Νοτιοανατολικές
περιοχές
(+) 1-5
(+) 2
(+) 1
0
0
(+) 2
(+) 2
(+) 2
(+) 2
Μέσος ΔΜΚΠ Απριλίου
0
(+) 2
(+) 2
(+) 2
(+) 2
Μέσος ΔΜΚΠ Οκτωβρίου
0
(+) 1-2
(+) 1
(+) 1
0
Αριθμός ημερών με κίνδυνο
πυρκαγιάς (ΜΔΚΠ>15)
(+) 5
(+) 15
(+) 10
(+) 15
0
Αριθμός ημερών με πολύ
υψηλό κίνδυνο πυρκαγιάς
(ΜΔΚΠ>30)
(+) 1
(+) 8-10
(+) 5
(+) 2
1
Δυτικές
περιοχές
Ορεινές
περιοχές
(+) 0-1
Μέσος ΔΜΚΠ Αυγούστου
Μέσος ΔΜΚΠ Ιουλίου
3-81
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Η αξιολόγηση (CYPADAPT, 2013) έδειξε ότι η σημαντικότητα των επιπτώσεων της κλιματικής
αλλαγής ως προς τις δασικές πυρκαγιές στην Κύπρο είναι «Πολύ υψηλή».
Αξιολόγηση ικανότητας προσαρμογής
Για την αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών στην Κύπρο έχει αναπτυχθεί και εφαρμόζεται μια
σειρά μέτρων από το Τμήμα Δασών. Αυτά κατηγοριοποιούνται στις ακόλουθες ομάδες μέτρων:
 Προληπτικά μέτρα (εφαρμογή των διατάξεων της δασικής νομοθεσίας, διοργάνωση
εκστρατειών διαφώτισης, κατασκευή εκδρομικών και κατασκηνωτικών χώρων, περιπολίες,
χαρτογράφηση κινδύνου δασικών πυρκαγιών)
 Προ-κατασταλτικά μέτρα (αντιπυρικές λωρίδες, δασικοί δρόμοι, δασικές τηλεπικοινωνίες,
δασικοί σταθμοί, δασοκομικοί χειρισμοί, μέσα ανίχνευσης και αναφοράς δασικών
πυρκαγιών)
 Κατασταλτικά μέτρα (δασοπυροσβεστικό σώμα, επιφυλακή δασικών υπαλλήλων,
πυροσβεστικά οχήματα, πτητικά μέσα, συστήματα πυρασφάλειας, υδατοδεξαμενές, κ.α.)
Παρόλα αυτά, οι πυρκαγιές συνεχίζουν να αποτελούν πολύ σημαντικό πρόβλημα για τα δάση της
Κύπρου. Για το λόγο αυτό, η ικανότητα προσαρμογής των δασών της Κύπρου για την αντιμετώπιση
των πυρκαγιών θεωρήθηκε «Μέτρια».
3-82
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
3.6.3.
2014
Βιβλιογραφία
CYPADAPT, (2013), Report on the future climate change impact, vulnerability and adaptation
assessment for the case of Cyprus. Deliverable 3.4, project CYPADAPT LIFE10 ENV/CY/000723.
Available at: http://uest.ntua.gr/cypadapt/wp-content/uploads/DELIVERABLE3.4.pdf
Department of Forests, (2011) Cyprus report: The State of the World’s Forest Genetic
Resources. Ministry of Agriculture, Natural Resources and Environment of Cyprus. Nicosia
Τμήμα Δασών, (2013), Δήλωση Δασικής Πολιτικής. Υπουργείο Γεωργίας Φυσικών πόρων και
Περιβάλλοντος Κύπρου, Λευκωσία.
3-83
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
3.7.
2014
ΑΛΙΕΙΑ & ΥΔΑΤΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ
Η κλιματική αλλαγή επηρεάζει την αλιεία και τις υδατοκαλλιέργειες άμεσα, επηρεάζοντας τα
αποθέματα ιχθύων, το φυσικό περιβάλλον και τα οικοσυστήματα στα οποία διαβιούν, τον αλιευτικό
εξοπλισμό και τις υποδομές των υδατοκαλλιεργειών καθώς και τον βιοπορισμό των αλιέων
(WorldFish Centre, 2007; FAO, 2008).
Ειδικότερα, η αύξηση της θερμοκρασίας των υδάτων επηρεάζει την παραγωγικότητα και τη σύνθεση
των ειδών, ενώ οι αλλαγές στα ρεύματα των ωκεανών επηρεάζουν τη διαθεσιμότητα τροφής. Η
ανακατανομή των αποθεμάτων και των ειδών, συνήθως από τα χαμηλότερα γεωγραφικά πλάτη με
τα θερμότερα νερά, στα βορειότερα πλάτη με τα ψυχρότερα νερά, έχουν ως αποτέλεσμα την είσοδο
χωροκατακτητικών ξένων ειδών. Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας μπορεί να οδηγήσει στην
καταστροφή παράκτιων υγροτόπων, τα οποία αποτελούν ενδιαιτήματα ορισμένων ιχθύων. Καθώς
οι υδατοκαλλιέργειες εξαρτώνται άμεσα από την αλιεία για την τροφή και τον πολλαπλασιασμό
τους, οι επιπτώσεις στην αλιεία θα επηρεάσουν την παραγωγικότητα και την κερδοφορία των
υδατοκαλλιεργειών. Επίσης, η αύξηση των ακραίων καιρικών φαινομένων μπορεί να έχει ως
αποτέλεσμα διαφυγές των εκτρεφόμενων ιχθύων και να συντελέσει στη μείωση της γενετικής
ποικιλότητας του άγριου αποθέματος (WorldFish Centre, 2007; FAO, 2008).
Γενικά, οι πολιτικές που σχετίζονται με την αντιμετώπιση του προβλήματος των διακυμάνσεων στα
αποθέματα ιχθύων, είναι εξαιρετικά χρήσιμες για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής
αλλαγής στην αλιεία.
3.7.1.
Υφιστάμενη κατάσταση
Ο τομέας της αλιείας και των υδατοκαλλιεργειών περιλαμβάνει (α) τη θαλάσσια αλιεία και την
αλιεία εσωτερικών υδάτων και (β) τη θαλάσσια ιχθυοκαλλιέργεια και την ιχθυοκαλλιέργεια γλυκών
υδάτων. Στην Κύπρο, η θαλάσσια αλιεία αποτελείται από την παράκτια αλιεία, την αλιεία τράτων
βυθού και την αλιεία πολυδύναμων σκαφών. Η αλιεία εσωτερικών υδάτων είναι περιορισμένη λόγω
των περιορισμένων φυσικών επιφανειακών υδατικών σωμάτων (λίμνες, ποτάμια) και εξασκείται
κυρίως στα φράγματα από ερασιτέχνες αλιείς. Η θαλάσσια ιχθυοκαλλιέργεια στην Κύπρο εξασκείται
σε εννέα μονάδες πάχυνσης μεσογειακών ειδών σε κλωβούς ανοιχτής θάλασσας. Επίσης το 2012,
υπήρχαν τρεις ιχθυογεννητικοί σταθμοί θαλασσινών ειδών και ένα εκκολαπτήριο – εκτροφείο
θαλάσσιων γαρίδων σε χερσαίες παράκτιες εγκαταστάσεις. Η υδατοκαλλιέργεια γλυκού νερού
εξασκείται σε επτά μονάδες παραγωγής μικρής κλίμακας στην οροσειρά του Τροόδους. Ωστόσο,
χαρακτηρίζεται από μικρότερες δυνατότητες ανάπτυξης σε σχέση με τη θαλάσσια ιχθυοκαλλιέργεια,
με βασικότερο περιορισμό τη διαθεσιμότητα του γλυκού νερού. Γενικά, ο τομέας της αλιείας και
των υδατοκαλλιεργειών είναι ένας πολύ μικρός τομέας της Κυπριακής οικονομίας, ο οποίος
συνεισφέρει περίπου στο 0.5% του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος της χώρας.
Σύμφωνα με τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας (Food and Agriculture Organization, FAO), η
βιοπαραγωγικότητα της Ανατολικής Μεσογείου ανέρχεται στα 0.3gr/m2 η οποία είναι ιδιαίτερη
3-84
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
χαμηλή σε σχέση με τη βιοπαραγωγικότητα της δυτικής Μεσογείου η οποία είναι 60gr/m2 και
ακόμα περισσότερο σε σχέση με την παγκόσμια μέση αντίστοιχη τιμή η οποία είναι 200gr/m2.
Επιπλέον, οι θαλάσσιες αλιευτικές περιοχές της Κύπρου είναι γενικά περιορισμένες λόγω της
γεωμορφολογίας των ακτών της Κύπρου (μικρή έκταση υφαλοκρηπίδας). Για το λόγο αυτό, η
αλιευτική προσπάθεια συγκεντρώνεται σε μια σχετικά στενή ζώνη με συνέπεια την υπεραλίευση
των περισσότερων ιχθυοπληθυσμών και την περαιτέρω μείωση της παραγωγικότητας (Lamans,
2006).
Ως αποτέλεσμα των παραπάνω, η θαλάσσια συλλεκτική αλιεία δεν ικανοποιούσε την εγχώρια
ζήτηση ιχθύων και σημαντικές ποσότητες ιχθύων εισάγονταν. Αυτό έδωσε χώρο για τη δυναμική
ανάπτυξη των ιχθυοκαλλιεργειών στην Κύπρο, και ιδιαίτερα της θαλάσσιας ιχθυοκαλλιέργειας. Η
θαλάσσια ιχθυοκαλλιέργεια συνεισφέρει σημαντικά στην παραγωγή του τομέα, μειώνει το
αλιευτικό έλλειμμα και επιπλέον, συντελεί σε σημαντική αύξηση των εξαγωγών.
Αυτό επίσης φαίνεται από το γεγονός ότι, το 1988 η συλλεκτική αλιεία (παράκτια αλιεία και αλιεία
τράτων βυθού) αποτελούσε το 98% της ποσότητας της συνολικής αλιείας (συλλεκτική αλιεία και
ιχθυοκαλλιέργειες), ενώ το 1998 η συμμετοχή της έπεσε στο 67.2% λόγω της σημαντικής ανόδου της
ιχθυοκαλλιέργειας. Τα τελευταία διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι το 2010 η συμμετοχή
της συλλεκτικής αλιείας έφτασε το 25.4%. Επίσης, οι συνολικές εξαγωγές ειδών θαλάσσιας
ιχθυοκαλλιέργειας το 2010 ξεπέρασαν το 50% της συνολικής παραγωγής του υποτομέα (CYSTAT,
2012).
Τέλος, ένα ακόμα σημαντικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει η θαλάσσια αλιεία της Κύπρου, είναι η
εισβολή ενός χωροκατακτητικού ξενικού είδους, από το κανάλι του Σουέζ στην περιοχή της
ανατολικής Μεσογείου, του λαγοκέφαλου, ένα δηλητηριώδες ψάρι το οποίο καταστρέφει τα
αλιεύματα και τον αλιευτικό εξοπλισμό.
Τα κύρια είδη αλιευμάτων κατά την περίοδο 2001-2010 ήταν τα λαβράκια και οι τσιπούρες (59.6%),
οι μαρίδες (6.8%), οι γόπες (4,7%), τα μπαρμπούνια (2.3%), τα χταπόδια (2.2%), οι ξιφίες (1.6%), οι
σουπιές και τα καλαμάρια (1.5%) και οι πέστροφες (1.5%) (CYSTAT, 2012; CYSTAT, 2010). Τα
λαβράκια και οι τσιπούρες εκτρέφονται στις θαλάσσιες ιχθυοκαλλιέργειες της Κύπρου, οι
πέστροφες είναι το κύριο προϊόν των ιχθυοκαλλιεργειών γλυκού νερού ενώ τα υπόλοιπα είδη
προέρχονται από τη θαλάσσια αλιεία.
3.7.2.
Αξιολόγηση ευπάθειας
Για τον προσδιορισμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον τομέα της αλιείας και των
υδατοκαλλιεργειών της Κύπρου, έγινε αρχικά μια συσχέτιση των παρατηρούμενων και
αναμενόμενων αλλαγών στο κλίμα της Κύπρου με τις επιπτώσεις που κάθε μία από αυτές μπορεί να
επιφέρει. Τα αποτελέσματα παρουσιάζονται συγκεντρωτικά στον πίνακα που ακολουθεί.
3-85
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Πίνακας 23: Σχέση μεταξύ κλιματικής αλλαγής και επιπτώσεων στον τομέα της αλιείας και των
υδατοκαλλιεργειών
Πιθανές κλιματικές
αλλαγές
Επιπτώσεις
 Αλλαγές στην αφθονία και τη σύνθεση των ειδών των αλιευτικών
αποθεμάτων
Αύξηση της θερμοκρασίας
της θάλασσας και των
εσωτερικών υδάτων
 Πιθανή απώλεια ειδών
 Αύξηση του κόστους για υποδομές και του λειτουργικού κόστους για την
προστασία από επιβλαβείς οργανισμούς
 Πιθανή μείωση της ανάπτυξης όπου η παροχή τροφής δεν είναι
ικανοποιητική
 Αλλαγές στην αφθονία, εξάπλωση και σύνθεση των ειδών των αλιευτικών
αποθεμάτων
Άνοδος της στάθμης της
θάλασσας
 Υφαλμύρινση παράκτιων γλυκών υδάτων, μείωση διαθεσιμότητας νερού
και στροφή προς είδη που διαβιούν σε υφάλμυρα νερά
 Μεγαλύτερη έκθεση στα κύματα και τις κυματικές καταιγίδες, κίνδυνος
κατακλυσμού παράκτιων εγκαταστάσεων
 Υψηλότερα κόστη για τη διατήρηση των επιπέδων νερού στις μονάδες
υδατοκαλλιέργειας γλυκού νερού
Μείωση της βροχόπτωσης
Αύξηση της συχνότητας
και της έντασης των
ακραίων καιρικών
φαινομένων




Μείωση της ικανότητας παραγωγής
Ανταγωνισμός στη χρήση νερού με τους υπόλοιπους τομείς
Αλλαγή των ειδών που καλλιεργούνται
Αλλαγές στην αφθονία, εξάπλωση και σύνθεση των ειδών των αλιευτικών
αποθεμάτων
 Διαφυγές εκτρεφόμενων ειδών
 Καταστροφές στις εγκαταστάσεις και τον εξοπλισμό
 Αύξηση των συνθηκών στρες στα εκτρεφόμενα είδη με επίπτωση στην
παραγωγικότητα και αύξηση των ασθενειών
 Μεγαλύτεροι κίνδυνοι για τους αλιείς
 Κόστη για την κατασκευή εγκαταστάσεων για την προστασία από τα ακραία
καιρικά φαινόμενα
 Κόστη ασφάλισης
Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον τομέα της αλιείας και των υδατοκαλλιεργειών της
Κύπρου με βάση τον προηγούμενο πίνακα μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως εξής:
1. Επιπτώσεις στη ποσότητα και ποικιλότητα των αποθεμάτων ιχθύων
2. Επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον των αποθεμάτων ιχθύων
3. Οικονομικές επιπτώσεις για τους αλιείς
Η ευπάθεια του τομέα της αλιείας και των υδατοκαλλιεργειών στις επιπτώσεις της κλιματικής
αλλαγής, αξιολογήθηκε με βάση την ευαισθησία, την έκθεση και την προσαρμοστική ικανότητα του
συστήματος στην κλιματική αλλαγή, χρησιμοποιώντας τα διαθέσιμα σχετικά ποσοτικά και ποιοτικά
3-86
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
στοιχεία για την Κύπρο καθώς και τις προβλέψεις για την κλιματική αλλαγή για την περίοδο 20212050. Πιο συγκεκριμένα, η ευαισθησία ορίζεται ως ο βαθμός στον οποίο η αλιεία και οι
υδατοκαλλιέργειες επηρεάζονται ή αναμένεται να επηρεαστούν από την κλιματική αλλαγή και τις
επιπτώσεις της, καθώς και ο βαθμός της επιβάρυνσης που υφίστανται ο τομέας από άλλους
παράγοντες, ο οποίος τους καθιστά πιο ευαίσθητους στην κλιματική αλλαγή. Η έκθεση ορίζεται από
το βαθμό στον οποίο εκτίθεται ή αναμένεται να εκτεθεί ο τομέας στην κλιματική αλλαγή. Η
ικανότητα προσαρμογής του τομέα της αλιείας και των υδατοκαλλιεργειών ορίζεται από την
ικανότητα του τομέα να προσαρμοστεί σε νέες κλιματικές συνθήκες, από την ανθεκτικότητα που
παρουσιάζει σε αυτές (αυτόνομη προσαρμογή) καθώς και από την αποτελεσματικότητα των μέτρων
που υλοποιούνται σε εθνικό, τοπικό και ατομικό επίπεδο για την προστασία του τομέα από την
κλιματική αλλαγή. Οι δείκτες που χρησιμοποιήθηκαν για την αξιολόγηση της ευαισθησίας, της
έκθεσης και της προσαρμοστικής ικανότητας του τομέα της αλιείας και των υδατοκαλλιεργειών της
Κύπρου στην κλιματική αλλαγή παρουσιάζονται στον ακόλουθο πίνακα.
Πίνακας 24: Δείκτες αξιολόγησης της ευπάθειας του τομέα της αλιείας και των υδατοκαλλιεργειών της
Κύπρου στην κλιματική αλλαγή
Μεταβλητή
ευπάθειας
Επιλεγμένοι δείκτες
Ποσότητα και ποικιλότητα των αποθεμάτων ιχθύων
Έκθεση






Αλλαγές στην ποσότητα των αλιευμάτων
Αλλαγές στη θερμοκρασία της θάλασσας
Αλλαγές στη θερμοκρασία των εσωτερικών υδάτων
Αλλαγές στη βροχόπτωση και στην ένταση και συχνότητα των περιόδων ξηρασίας
Αλλαγές στη συχνότητα και την ένταση των ακραίων καιρικών φαινομένων
Εγγύτητα στο κανάλι εισόδου των χωροκατακτητικών ξένων ειδών




Βιώσιμη διαχείριση των αποθεμάτων ιχθύων
Εκσυγχρονισμός των μονάδων υδατοκαλλιέργειας
Διαφοροποίηση των ειδών υδατοκαλλιέργειας
Σχέδια διαχείρισης χωροκατακτητικών ξένων ειδών
Ευαισθησία

Αλλαγές στα αποθέματα ιχθύων σε σχέση με τη θερμοκρασία
Αλλαγές στα αποθέματα ιχθύων σε σχέση με τη βροχόπτωση
Ρυθμός εισόδου χωροκατακτητικών ξένων ειδών στα νερά της Κύπρου
Υπεραλίευση
Βιοπαραγωγικότητα
Βαθμός ευαισθησίας των διαφορετικών υποτομέων και μερίδιο στη συνολική
παραγωγή του τομέα
Συνεισφορά του τομέα στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν της χώρας
Ικανότητα
προσαρμογής






Ευαισθησία
Φυσικό περιβάλλον των αποθεμάτων ιχθύων
3-87



Ευπάθεια παράκτιων οικοσυστημάτων στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας και
τις παράκτιες καταιγίδες
Υφαλμύρινση παράκτιων υπόγειων υδάτων και ρηχών επιφανειακών υδατικών
σωμάτων
Διαθεσιμότητα νερού
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
Ικανότητα
προσαρμογής
Έκθεση
Μεταβλητή
ευπάθειας
2014
Επιλεγμένοι δείκτες

Ανταγωνισμός για τη χρήση νερού μεταξύ των τομέων


Αύξηση των κυματικών καταιγίδων
Μείωση της βροχόπτωσης και αύξηση της διάρκειας και της έντασης των περιόδων
ξηρασίας
Άνοδος της στάθμης της θάλασσας
Υφαλμύρινση υδάτων
Έργα παράκτιας προστασίας
Αλιευτικά καταφύγια
Θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές
Τεχνητοί ύφαλοι
Μέτρα για την προστασία της ποιότητας των υδάτων







Οικονομικές επιπτώσεις για τους αλιείς
Έκθεση


Αύξηση των κυματικών καταγίδων
Εγγύτητα στο κανάλι εισόδου των χωροκατακτητικών ξένων ειδών






Αύξηση των κυματικών καταγίδων
Προώθηση του αλιευτικού τουρισμού
Αποζημίωση για τις απώλειες λόγω ακραίων καιρικών φαινομένων
Σχέδια διαχείρισης χωροκατακτητικών ξένων ειδών
Έργα παράκτιας προστασίας
Αλιευτικά καταφύγια
Ευαισθησία

Υποδομές θαλάσσιας υδατοκαλλιέργειας
Αλιευτικός στόλος και εξοπλισμός πελαγικής αλιείας
Συνεισφορά των ευαίσθητων υποτομέων στη συνολική προστιθέμενη αξία του
τομέα
Συνεισφορά του τομέα της αλιείας στην απασχόληση
Ικανότητα
προσαρμογής



3.7.2.1.
Συνολική ευπάθεια
Η αξιολόγηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον τομέα της αλιείας της Κύπρου
(CYPADAPT, 2013) ανέδειξε ως πρώτη προτεραιότητα του τομέα τις επιπτώσεις στην ποσότητα και
ποικιλότητα των αλιευτικών αποθεμάτων κυρίως της θαλάσσιας αλιείας, καθώς αυτή είναι ήδη
περιορισμένη, ενώ η κλιματική αλλαγή και ιδιαίτερα η αύξηση της θερμοκρασίας της θάλασσας
αναμένεται να μειώσει την παραγωγικότητα και τους πληθυσμούς των αλιευτικών αποθεμάτων και
να αυξήσει τις ασθένειες και τον αριθμό των χωροκατακτητικών ξένων ειδών, με αποτέλεσμα να
αλλάξει η ισορροπία των θαλάσσιων οικοσυστημάτων. Ως δεύτερη και τελευταία προτεραιότητα
του τομέα, αναδείχθηκαν οι οικονομικές επιπτώσεις για τους αλιείς λόγω των καταστροφών στον
3-88
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
αλιευτικό εξοπλισμό και στις σχετικές υποδομές, από τα ακραία καιρικά φαινόμενα και τα
χωροκατακτητικά ξένα είδη καθώς και λόγω της μείωσης του δυναμικού παραγωγής.
Η αξιολόγηση της ευπάθειας του τομέα της αλιείας και των υδατοκαλλιεργειών της Κύπρου στην
κλιματική αλλαγή παρουσιάζεται συγκεντρωτικά στον πίνακα που ακολουθεί.
Πίνακας 25: Αξιολόγηση της ευπάθειας του τομέα της αλιείας και των υδατοκαλλιεργειών της Κύπρου στην
κλιματική αλλαγή
Ευπάθεια στην κλιματική αλλαγή
Επιπτώσεις
Σημαντικότητα
επίπτωσης (Α)
Ικανότητα
Συνολική ευπάθεια
προσαρμογής (Β)
(Α-Β)
Ποσότητα και ποικιλότητα των
αλιευτικών αποθεμάτων
Μέτρια (3)
Χαμηλή (1)
Χαμηλή έως
Μέτρια (2)
Φυσικό περιβάλλον των αλιευτικών
αποθεμάτων
Χαμηλή (1)
Χαμηλή (1)
Αμελητέα
Οικονομικές επιπτώσεις για τους
αλιείς
Μέτρια (3)
Χαμηλή έως
Μέτρια (2)
Χαμηλή (1)
Στη συνέχεια παρουσιάζεται συνοπτικά η αξιολόγηση των επιπτώσεων και της ικανότητας
προσαρμογής του τομέα της αλιείας και των υδατοκαλλιεργειών της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή
για καθεμία από τις προαναφερόμενες προτεραιότητες. Η αναλυτική αξιολόγηση παρουσιάζεται
στην έκθεση “Future climate change impact, vulnerability and adaptation assessment for the case of
Cyprus” (CYPADAPT, 2013).
3.7.2.2.
Ποσότητα και ποικιλότητα των αλιευτικών αποθεμάτων
Αξιολόγηση επίπτωσης
Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην ποσότητα και ποικιλότητα των αλιευτικών αποθεμάτων
της θαλάσσιας αλιείας, σχετίζονται κυρίως με την αύξηση της θερμοκρασίας στην επιφάνεια της
θάλασσας. Η αλλαγή της θερμοκρασίας της θάλασσας και των ρευμάτων είναι πιθανό να επιφέρει
αλλαγές στην κατανομή των θαλάσσιων αποθεμάτων. Επίσης, μια αύξηση της θερμοκρασίας στην
επιφάνεια της θάλασσας μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της συχνότητας εμφάνισης επιβλαβών
αλγών στα θαλάσσια ύδατα, μείωση του διαλυμένου οξυγόνου και αλλαγές της σύνθεσης του
πλαγκτόν. Ως αποτέλεσμα, αναμένεται ότι θα αυξηθούν οι ασθένειες και οι παρασιτικοί οργανισμοί
στα αλιευτικά αποθέματα. Επιπλέον, οι αλλαγές στην κατανομή των θαλάσσιων αλιευτικών
αποθεμάτων λόγω της αύξησης της θερμοκρασίας στην επιφάνεια της θάλασσας, αναμένεται ότι θα
αλλάξει την ισορροπία μεταξύ των ανταγωνιστών, των θηρευτών και των εισβλητικών ειδών. Οι
3-89
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
παραπάνω αλλαγές έχουν επίπτωση στην αφθονία και σύνθεση των ειδών του αλιευτικού
αποθέματος.
Τέλος, αλλαγές στο χρόνο και την επιτυχία των μεταναστεύσεων, της αναπαραγωγής και της
μέγιστης αφθονίας όπως επίσης στις αναλογίες των φύλων και στην τοποθεσία και την έκταση της
περιοχής εξάπλωσης συγκεκριμένων ειδών, που προκαλούνται από αλλαγές στη θερμοκρασία
μπορεί να οδηγήσουν σε απώλειες ειδών και σε αλλαγή της σύνθεσής τους. Η ποσότητα και
κατανομή των αλιευτικών αποθεμάτων επηρεάζονται και από την εισβολή χωροκατακτητικών ειδών
από νοτιότερα γεωγραφικά πλάτη, τη μετανάστευση των ενδημικών ειδών ψαριών της Κύπρου προς
τα βόρεια και την αλλαγή στις ισορροπίες μεταξύ ανταγωνιστών και θηρευτών λόγω της αύξησης
θερμοκρασίας. Οι αλλαγές αυτές, σε συνδυασμό με κάποια φυσικά χαρακτηριστικά, όπως η
ποικιλία των γηγενών θαλάσσιων ειδών και η χαμηλή βιομάζα, αυξάνουν την ευαισθησία στην
κλιματική αλλαγή επηρεάζοντας την κατανομή των ψαριών.
Από την άλλη πλευρά, η αύξηση της θερμοκρασίας του νερού επιτρέπει την επιμήκυνση των
περιόδων αναπαραγωγής, ενισχύει τους ρυθμούς ανάπτυξης και μεταβολισμού και μειώνει τη
φυσική θνησιμότητα το χειμώνα, με αποτέλεσμα την αύξηση της παραγωγής (WorldFish Centre,
2007).
Οι κύριες κλιματικές αλλαγές που επηρεάζουν την ποσότητα και την ποικιλότητα της θαλάσσιας
υδατοκαλλιέργειας και της υδατοκαλλιέργειας γλυκών νερών, είναι οι αλλαγές στη θερμοκρασία της
επιφάνειας της θάλασσας και των εσωτερικών υδάτων, οι αλλαγές στη βροχόπτωση και στη
διαθεσιμότητα νερού, καθώς και οι αλλαγές στη συχνότητα και την ένταση των ακραίων καιρικών
φαινομένων.
Οι υψηλότερες θερμοκρασίες των εσωτερικών υδάτων οδηγούν στη σταθεροποίηση της κάθετης
διαστρωμάτωσης των βαθιών λιμνών, την αύξηση της εξάντλησης του οξυγόνου στους πυθμένες
των λιμνών και τη συχνότερη εμφάνιση επιβλαβών αλγών, τα οποία επιδεινώνουν τη θνησιμότητα
κατά τις περιόδους ξηρασίας, προσελκύουν νέους θηρευτές και ασθένειες που σχετίζονται με τη
θερμοκρασία και αλλάζουν τα επίπεδα διαθέσιμης τροφής για τα είδη αλιείας, με αποτέλεσμα να
μειώνουν τη συνολική διαθεσιμότητα των αλιευτικών αποθεμάτων (EEA/JRC/ WHO, 2008;
WorldFish Centre, 2007).
Η μείωση της βροχόπτωσης και οι επιμηκυμένες περίοδοι ανομβρίας θα έχουν ως αποτέλεσμα την
υποβάθμιση της ποιότητας του νερού, προκαλώντας ασθένειες και μειωμένη επιβίωση των ειδών
κατά τη διάρκεια θερινών περιόδων χαμηλής ροής. Από την άλλη πλευρά, οι περίοδοι με υψηλή ροή
των ποταμών μπορούν να προκαλέσουν μείωση της ωοτοκίας των ποτάμιων ψαριών. Όσον αφορά
τις ρηχές λίμνες και τα φράγματα, το επίπεδο νερού είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας που
προσδιορίζει το μέγεθος του αποθέματος (WorldFish Centre, 2007). Η μείωση της παροχής των
ποταμών που προκαλείται από την κλιματική αλλαγή καθώς και η κατασκευή φραγμάτων οδηγούν
στη μείωση των λιμνών και κατά συνέπεια στη μείωση της παραγωγής του κλάδου (Dugan et al.,
2010).
Επιπρόσθετα, τα ακραία καιρικά φαινόμενα όπως τα μεγάλα κύματα, οι μετεωρολογικές παλίρροιες
και τα πλημμυρικά γεγονότα μπορεί να προκαλέσουν την εισαγωγή ασθενειών ή θηρευτών στις
εγκαταστάσεις των υδατοκαλλιεργειών και να οδηγήσουν σε απώλειες του αποθέματος (WorldFish
Centre, 2007).
3-90
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Πρέπει να τονιστεί ότι ακόμα και μια μικρή μείωση στην ποσότητα του αλιευτικού αποθέματος της
Κύπρου, θα επηρεάσει σημαντικά τον τομέα και ιδιαίτερα τη θαλάσσια αλιεία καθώς το διαθέσιμο
απόθεμα είναι ήδη περιορισμένο λόγω των χωρικά περιορισμένων θαλάσσιων περιοχών αλιείας της
Κύπρου (Lamans, 2006), καθώς και λόγω του χαμηλού δυναμικού βιοπαραγωγικότητας της
ανατολικής Μεσογείου.
Γενικά, πιστεύεται ότι η θαλάσσια αλιεία είναι περισσότερο ευαίσθητη στην κλιματική αλλαγή σε
σχέση με την υδατοκαλλιέργεια δεδομένου ότι είναι πιο δύσκολα ελεγχόμενη. Δεδομένου ότι την
τελευταία δεκαετία η θαλάσσια αλιεία αποτελούσε περίπου το 38% των αλιευμένων ειδών στην
Κύπρο ενώ η θαλάσσια υδατοκαλλιέργεια το 61%, η συνολική ευαισθησία του τομέα μειώνεται.
Για τους λόγους αυτούς, η σημαντικότητα των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην ποσότητα
και ποικιλότητα των αλιευτικών αποθεμάτων της Κύπρου θεωρείται ότι είναι «Μέτρια».
Αξιολόγηση ικανότητας προσαρμογής
Ο τομέας της αλιείας, παρόλου που δεν μπορεί να κάνει πολλά για να εμποδίσει ή να επηρεάσει
σημαντικά την κλιματική αλλαγή, μπορεί να συνεισφέρει στη σταθεροποίηση ή τη μείωση των
επιπτώσεών της.
Συγκεκριμένα στην Κύπρο, μέσα από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Αλιείας 2007-2013, έχουν
προωθηθεί μέτρα για τη βιώσιμη διαχείριση των αλιευτικών αποθεμάτων και την αποτροπή της
υπεραλίευσης, τον εκσυγχρονισμό των μονάδων ιχθυοκαλλιέργειας για την αύξηση της παραγωγής
και τη διαφοροποίηση των ειδών που εκτρέφονται στις ιχθυοκαλλιέργειες για τη μείωση του ρίσκου
από είδη που είναι λιγότερο ανθεκτικά στην κλιματική αλλαγή. Επίσης, στην Κύπρο υλοποιούνται
μια σειρά από ερευνητικά προγράμματα για τη διαφοροποίηση των ιχθυοκαλλιεγειών με την
εξεύρεση κατάλληλων νέων ειδών.
Ωστόσο, οι δυνατότητες προσαρμογής της αλιείας γενικά, και ιδιαίτερα για τη θαλάσσια αλιεία,
είναι περιορισμένες. Για το λόγο αυτό η ικανότητα προσαρμογής του τομέα της αλιείας της Κύπρου
στην κλιματική αλλαγή, θεωρήθηκε «Χαμηλή».
.
3.7.2.3.
Οικονομικές επιπτώσεις για τους αλιείς
Αξιολόγηση επίπτωσης
Οι κύριες οικονομικές επιπλοκές για τους αλιείς που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή
αποδίδονται στα ακραία καιρικά φαινόμενα και την άνοδο της στάθμης της θάλασσας.
Συγκεκριμένα, η αύξηση της συχνότητας και της έντασης των καταιγίδων και των παλιρροϊκών
κυμάτων μπορεί να οδηγήσει στη μείωση της παράκτιας και πελαγικής αλιείας λόγω του αυξημένου
ρίσκου για τους αλιείς. Επιπλέον, τα ακραία καιρικά φαινόμενα μπορεί να έχουν ως αποτέλεσμα
απώλειες του αλιευτικού κεφαλαίου των υδατοκαλλιεργειών και καταστροφές στις υποδομές και
τον εξοπλισμό. Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας μπορεί να εντείνει τα φαινόμενα αυτά.
3-91
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Επίσης, η εισβολή ορισμένων χωροκατακτητικών ξένων ειδών μπορεί να επιφέρει καταστροφικές
συνέπειες για τον αλιευτικό τομέα μιας χώρας και να προκαλέσει σημαντικές ζημιές στον αλιευτικό
εξοπλισμό και τα αλιεύματα.
Τέλος, η κλιματική αλλαγή αναμένεται να έχει σημαντικές οικονομικές επιπτώσεις για τους αλιείς
όσον αφορά την απώλεια του αλιευτικού αποθέματος και την αύξηση του κόστους παραγωγής
(WorldFish Centre, 2007).
Στην Κύπρο, η θαλάσσια ιχθυοκαλλιέργεια η οποία έχει σημειώσει σημαντική άνοδο τα τελευταία
έτη είναι πολύ σημαντική για τον τομέα της αλιείας καθώς συνεισφέρει σε μεγάλο βαθμό στην
παραγωγή, μειώνει το έλλειμμα της αλιείας λόγω των περιορισμένων θαλάσσιων αλιευτικών
αποθεμάτων και επομένως μειώνει το αρνητικό ισοζύγιο του τομέα. Συγκεκριμένα, η πελαγική
αλιεία και η θαλάσσια ιχθυοκαλλιέργεια συνεισφέρουν περίπου 29% και 70% αντίστοιχα στην
καθαρή προστιθέμενη αξία του τομέα (CYSTAT, 2010).
Η αλιεία της Κύπρου είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένη στα χωροκατακτητικά ξένα είδη καθώς ο
θαλάσσιος χώρος συνδέεται με τη διώρυγα του Σουέζ, μέσω του οποίου μεταναστεύουν τα
Λεσσεψιανά είδη από την Ερυθρά στη Μεσόγειο Θάλασσα (Mitov, 2009).
Αξιολόγηση ικανότητας προσαρμογής
Η ικανότητα προσαρμογής του τομέα εκτιμήθηκε αρχικά με βάση το εισόδημα των αλιέων. Γενικά,
όσο μεγαλύτερο είναι το εισόδημα τόσο μεγαλύτερη είναι η ικανότητα προσαρμογής. Οι αλιείς
πελαγικής αλιείας θεωρούνται ότι έχουν χαμηλή ικανότητα προσαρμογής λόγω της περιορισμένης
διαθεσιμότητας αποθεμάτων και κατ΄επέκταση του χαμηλού εισοδήματος από την εξάσκηση του
επαγγέλματος, με αποτέλεσμα να εξασκούν και άλλα επαγγέλματα παράλληλα ή να εγκαταλείπουν
το επάγγελμα. Από την άλλη πλευρά, το εισόδημα από τη θαλάσσια ιχθυοκαλλιέργεια είναι
επικερδές λαμβάνοντας υπόψη τα επίπεδα παραγωγής και τις εξαγωγές που επιτυγχάνονται.
Άλλα μέτρα που λαμβάνονται σε εθνικό επίπεδο και συνεισφέρουν σε αυτή την κατεύθυνση είναι η
κατασκευή σκληρών έργων παράκτιας προστασίας, αλιευτικών λιμένων και καταφυγίων, τεχνητών
υφάλων και η παροχή αποζημιώσεων στους αλιείς για τις καταστροφές που οφείλονται σε ακραία
καιρικά φαινόμενα μέσα από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Αλιείας.
Επιπλέον, το Τμήμα Αλιείας και Θαλάσσιων ερευνών ανέπτυξε Σχέδιο Δράσης για την αντιμετώπιση
των προβλημάτων από την παρουσία του λαγοκέφαλου στα παράκτια νερά της Κύπρου.
3-92
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
3.7.3.
2014
Βιβλιογραφία
CYPADAPT (2013) Report on the future climate change impact, vulnerability and adaptation
assessment for the case of Cyprus. Deliverable 3.4, project CYPADAPT LIFE10 ENV/CY/000723.
Available at: http://uest.ntua.gr/cypadapt/wp-content/uploads/DELIVERABLE3.4.pdf
CYSTAT (2012) Agricultural statistics 2009-2010, Series II. Statistical Service, Republic of Cyprus
Printing Office, Nicosia
CYSTAT (2010) Agricultural statistics 2008, Series II. Statistical Service Republic of Cyprus
Printing Office, Nicosia
Dugan, P., Delaporte, A., Andrew, N., O’Keefe, M., Welcomme, R. (2010) Blue harvest: inland
fisheries as an ecosystem service. The WorldFish Center
EEA, JRC and WHO (2008) Impact of Europe’s changing climate – 2008 indicator-based
assessment. EEA Report no 4/2008 – JRC Reference Report no. JRC47756.
Food & Agriculture Organization of the United Nations (2008) Climate change for
Fisheries & Aquaculture. Technical Background Document from the Expert Consultation held
on 7 to 9 April 2008, FAO, Rome.
Lamans (2006) Παροχή Συμβουλευτικών Υπηρεσιών για τον καθορισμό αλιευτικών περιοχών
σύμφωνα με την πρόταση του Νέου Κανονισμού για το Ευρωπαϊκό Ταμείο Αλιείας 2007-2013
Mitov A. (2009) Fisheries in Cyprus and the Potential Impact of Climate Change, Impact of
Global Climate Change on Cyprus, Economy Related Issues.
WorldFish Centre (2007) The Threat to Fisheries and Aquaculture from Climate Change, Policy
Brief
3-93
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
3.8.
2014
ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ
Οι άνθρωποι εκτίθενται άμεσα στην κλιματική αλλαγή, μέσω των αλλαγών στα καιρικά πρότυπα
(θερμοκρασία, βροχόπτωση, άνοδος της στάθμης της θάλασσας, ακραία καιρικά φαινόμενα) και
έμμεσα, μέσω αλλαγών στην ποιότητα του νερού, του αέρα και των τροφίμων και μέσω των
αλλαγών στα οικοσυστήματα, τη γεωργία, τη βιομηχανία, τους οικισμούς και την οικονομία. Οι
επιπτώσεις είναι ήδη αισθητές σε όλο τον κόσμο ενώ στο μέλλον προβλέπεται να αυξηθούν
σημαντικά (Confalonieri et al., 2007).
Σύμφωνα με την 4η Έκθεση Αξιολόγησης της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή
(IPCC), πιστεύεται με μεγάλη βεβαιότητα, ότι οι δυσμενείς επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής θα
είναι πιο έντονες στις χώρες χαμηλού εισοδήματος, παρόλο που η εμπειρία έχει δείξει ότι ακόμα και
οι χώρες υψηλού εισοδήματος δεν είναι κατάλληλα προετοιμασμένες για να αντιμετωπίσουν τις
επιπτώσεις από τα ακραία καιρικά φαινόμενα. Επίσης, αυτοί που θα αντιμετωπίσουν μεγαλύτερο
κίνδυνο παγκοσμίως είναι οι φτωχοί που ζουν στις πόλεις, οι ηλικιωμένοι και τα παιδιά, οι
παραδοσιακές κοινωνίες, οι αγρότες που βασίζονται στην αγροτική παραγωγή για να επιζήσουν και
οι πληθυσμοί που ζουν στις παράκτιες περιοχές (Confalonieri et al., 2007).
Η ιστορία της προσαρμογής του ανθρώπου σε κλιματικούς παράγοντες μπορεί να χαρακτηριστεί
από σημαντικές επιτυχίες αλλά και από καταστροφικές αποτυχίες. Οι άνθρωποι έχουν επιτυχώς
καταφέρει να ζήσουν σχεδόν σε κάθε κλιματική ζώνη στη γη παρά το γεγονός ότι οι περιφερειακές
κλιματικές αλλαγές έχουν επηρεάσει την ανάπτυξη των πολιτισμών και ειδικότερα την άνθιση ή
πτώση αυτών (WHO, 2005).
Οι υπηρεσίες υγείας έχουν εκφράσει την ανησυχία τους για την κλιματική αλλαγή και τις επιπτώσεις
της στην υγεία από το 1998 και συγκεκριμένα στην Παγκόσμια Συνέλευση Υγείας (World Health
Assembly), αναγνωρίζοντας ότι η κλιματική αλλαγή θα μπορούσε να αποτελέσει μια πιθανή απειλή
για την υγεία. Στο Τρίτο Υπουργικό Συμβούλιο για το Περιβάλλον και την Υγεία το 1999, οι υπουργοί
και αντιπρόσωποι των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας
για την υγεία και το περιβάλλον αναγνώρισαν ότι οι αλλαγές που έχουν προκληθεί από τον
άνθρωπο στο παγκόσμιο κλιματικό σύστημα και στο στρατοσφαιρικό όζον, ενέχουν ένα φάσμα
σοβαρών κινδύνων για την υγεία και απειλούν δυνητικά την οικονομική ανάπτυξη και την πολιτική
σταθερότητα. Για το λόγο αυτό, διατύπωσαν το αίτημα για άμεση δράση σε εθνικό επίπεδο από
όλες τις χώρες, για τη μείωση και την αποφυγή όσο το δυνατόν αυτών των περιβαλλοντικών
αλλαγών και για τον περιορισμό της έκθεσης των πληθυσμών της Ευρώπης στην κλιματική αλλαγή
και στην αυξημένη υπεριώδη ακτινοβολία καθώς και στις επακόλουθες επιπτώσεις για την υγεία τις
επόμενες δεκαετίες (WHO, 2005).
3.8.1.
Υφιστάμενη κατάσταση
Το επίπεδο υγείας του πληθυσμού στην Κύπρο θεωρείται αρκετά ψηλό σε σχέση με το αντίστοιχο
επίπεδο των ανεπτυγμένων χωρών, όπως φαίνεται από τους διάφορους δείκτες υγείας. Για
3-94
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
παράδειγμα, το 2011 το ποσοστό βρεφικής θνησιμότητας ήταν 3.1 θάνατοι για κάθε 1.000 ζωντανές
γεννήσεις, η προσδοκώμενη διάρκεια ζωής κατά τη γέννηση ήταν 79 χρόνια για τους άνδρες και
82.9 χρόνια για τις γυναίκες και ο αριθμός ατόμων ανά ιατρό ήταν 335 (Στατιστική Υπηρεσία, 2012).
Η Κύπρος βρίσκεται στην 3η Φάση της Δημογραφικής-Επιδημιολογικής Μεταβατικής Περιόδου η
οποία χαρακτηρίζεται από εκφυλιστικές ασθένειες λόγω ηλικίας και ασθένειες που πηγάζουν από
τον τρόπο ζωής. Η μέση ηλικία του πληθυσμού της Κύπρου αυξάνεται, καθώς το ποσοστό
γονιμότητας παρουσιάζει γενικά μια πτωτική τάση από την περίοδο 1982-1985, όταν είχε σημειωθεί
το πιο υψηλό ποσοστό (2.46), στο 1.35 το 2011, ενώ από το 1995 το ποσοστό είναι πιο χαμηλό από
αυτό που απαιτείται για την εξασφάλιση της αναπλήρωσης του πληθυσμού (2.10). Επίσης, το
ποσοστό των παιδιών κάτω των 15 ετών ελαττώθηκε από 25% το 1982 σε 16.1% το 2011 και το
ποσοστό των ενήλικων άνω των 65 αυξήθηκε από 10.8% το 1982 σε 13.3% το 2011 (Στατιστική
Υπηρεσία, 2014).
Επί του συνόλου των ασθενών που πήραν εξητήριο από τα γενικά νοσοκομεία της Κύπρου το 2011,
οι κύριοι λόγοι εισαγωγής ήταν οι ασθένειες από τραύματα και οι δηλητηριάσεις από εξωτερικές
αιτίες (8.1%), οι ασθένειες του πεπτικού συστήματος (7.3%), η κύηση, ο τοκετός και η λοχεία (6.2%),
οι ασθένειες του αναπνευστικού συστήματος (5.7%), οι ασθένειες του ουροποιογεννητικού
συστήματος (5.5%), τα νεοπλάσματα (5.4%) και οι ασθένειες του κυκλοφορικού συστήματος (5.2%).
Οι πέντε κύριες αιτίες θανάτου το ίδιο έτος ήταν οι ασθένειες του κυκλοφορικού συστήματος
(39.2%), τα νεοπλάσματα (22.1%), οι ασθένειες των ενδοκρινών αδένων της θρέψης και του
μεταβολισμού (7.9%), οι ασθένειες του αναπνευστικού συστήματος (6.8%) και τέλος, τα τραύματα
και οι δηλητηριάσεις από εξωτερικές αιτίες (5.1%) (Στατιστική Υπηρεσία, 2012).
Οι ολικές δαπάνες για την υγεία σημειώνουν σταδιακή αύξηση τις τελευταίες δεκαετίες, με το 2011
να ανέρχονται στο 7.3% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ) (Στατιστική Υπηρεσία, 2012).
Ωστόσο, η Κύπρος εξακολουθεί να έχει από τα μικρότερα μερίδια του ΑΕΠ στην Ευρωπαϊκή Ένωση
όσον αφορά τον τομέα της υγείας (Eurostat). H ιατρική φροντίδα στην Κύπρο παρέχεται μέσω των
υπηρεσιών υγείας του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, με τις δαπάνες του δημόσιου τομέα το 2011
να ανέρχονται στο 46.5% των ολικών δαπανών των υπηρεσιών υγείας (Στατιστική Υπηρεσία, 2012).
Το ποσοστό αυτό είναι χαμηλό σε σχέση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, καθώς το αντίστοιχο
ποσοστό στην Ευρωπαϊκή Ένωση για το ίδιο έτος κυμαινόταν από 56.2% έως πάνω από 80%
(Eurostat).
Δημόσια νοσοκομεία υπάρχουν σε όλες τις μεγάλες πόλεις της Κύπρου, ενώ μικρότερα δημόσια
νοσοκομεία υπάρχουν σε όλες τις περιοχές της χώρας. Το ποσοστό καταλήψεως κλινών για όλα τα
γενικά νοσοκομεία αυξάνεται σταδιακά με το 2011 να ανέρχεται σε 92.4% (Στατιστική Υπηρεσία,
2012).
3.8.2.
Αξιολόγηση ευπάθειας
Για τον προσδιορισμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον τομέα της δημόσιας υγείας της
Κύπρου, έγινε αρχικά μια συσχέτιση των παρατηρούμενων και αναμενόμενων αλλαγών στο κλίμα
3-95
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
της Κύπρου με τις επιπτώσεις που κάθε μία από αυτές μπορεί να επιφέρει. Τα αποτελέσματα
παρουσιάζονται συγκεντρωτικά στον πίνακα που ακολουθεί.
Πίνακας 26: Σχέση μεταξύ κλιματικής αλλαγής και επιπτώσεων στον τομέα της δημόσιας υγείας
Πιθανές κλιματικές
αλλαγές
Άμεσες επιπτώσεις
Έμμεσες επιπτώσεις
 Υδατογενείς λοιμώξεις λόγω της αύξησης
Αύξηση των υψηλών
θερμοκρασιών και
των περιόδων
καύσωνα




Θερμική καταπόνηση
Θάνατοι λόγω θερμοπληξίας
Καρδιαγγειακά προβλήματα
Αναπνευστικές και μεταβολικές
διαταραχές
 Θάνατοι και τραυματισμοί από
Αύξηση της έντασης
και της συχνότητας
των πλημμυρών,
κατολισθήσεων και
πυρκαγιών
πλημμύρες, κατολισθήσεις και
πυρκαγιές
 Ψυχολογικές νοσηρότητες
(ψυχικές διαταραχές) από τα
περιστατικά πλημμυρών,
κατολισθήσεων και πυρκαγιών
της παρουσίας επιβλαβών αλγών στα
ύδατα
 Τροφιμογενείς λοιμώξεις λόγω μόλυνσης
των τροφίμων
 Λοιμώξεις που μεταδίδονται με
διαβιβαστές λόγω υψηλότερου κινδύνου
μετάδοσης και λόγω αλλαγών στη
γεωγραφική και εποχική εξάπλωση των
διαβιβαστών
 Υδατογενείς λοιμώξεις λόγω της
ρύπανσης των υδάτων
 Λοιμώξεις που μεταδίδονται με
διαβιβαστές λόγω λιμναζόντων νερών
 Διαρροϊκές ασθένειες
 Μείωση του διατροφικού επιπέδου
 Λοιμώξεις που μεταδίδονται με
διαβιβαστές λόγω υψηλότερου κινδύνου
μετάδοσης και μόλυνσης μικρών
ποταμών και καναλιών αποχέτευσης
Αύξηση της έντασης
και της διάρκειας
των περιόδων
ξηρασίας
 Υδατογενείς λοιμώξεις λόγω
χαμηλότερης αραίωσης των ρύπων στα
ύδατα
 Υδατογενείς λοιμώξεις που σχετίζονται
με τις μη ικανοποιητικές συνθήκες
υγιεινής λόγω ανεπαρκούς
διαθεσιμότητας νερού
 Ανεπαρκής σίτιση λόγω απώλειας
γεωργικής παραγωγής
Αύξηση της
ατμοσφαιρικής
ρύπανσης
 Ερεθισμός ματιών
 Ερεθισμός της αναπνευστικής οδού και
λοιμώξεις του αναπνευστικού λόγω της
αύξησης των αιωρούμενων σωματιδίων
 Επιδείνωση αλλεργικών διαταραχών
3-96
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη δημόσια υγεία της Κύπρου με βάση τον προηγούμενο
πίνακα μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως εξής:
1. Θάνατοι και προβλήματα υγείας που σχετίζονται με τους καύσωνες και τις υψηλές
θερμοκρασίες
2. Θάνατοι και τραυματισμοί που σχετίζονται με πλημμύρες
3. Θάνατοι και τραυματισμοί που σχετίζονται με κατολισθήσεις
4. Θάνατοι και τραυματισμοί που σχετίζονται με πυρκαγιές
5. Λοιμώξεις που μεταδίδονται με διαβιβαστές
6. Υδατογενείς και τροφιμογενείς λοιμώξεις
7. Υποσιτισμός
8. Προβλήματα υγείας που συνδέονται με την ατμοσφαιρική ρύπανση
Η ευπάθεια της δημόσιας υγείας στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής αξιολογήθηκε με βάση την
ευαισθησία, την έκθεση και την προσαρμοστική ικανότητα του τομέα στην κλιματική αλλαγή,
χρησιμοποιώντας τα διαθέσιμα σχετικά ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία για την Κύπρο καθώς και τις
προβλέψεις για την κλιματική αλλαγή για την περίοδο 2021-2050. Πιο συγκεκριμένα, η ευαισθησία
ορίζεται ως ο βαθμός στον οποίο η δημόσια υγεία επηρεάζεται ή αναμένεται να επηρεαστεί από
την κλιματική αλλαγή και τις επιπτώσεις της, καθώς και ο βαθμός της επιβάρυνσης που υφίσταται η
δημόσια υγεία από άλλους παράγοντες, ο οποίος την καθιστά πιο ευαίσθητη στην κλιματική
αλλαγή. Η έκθεση ορίζεται από το βαθμό στον οποίο εκτίθεται ή αναμένεται να εκτεθεί η δημόσια
υγεία στην κλιματική αλλαγή. Η ικανότητα προσαρμογής της δημόσιας υγείας ορίζεται από την
ικανότητα αυτής να προσαρμοστεί σε νέες κλιματικές συνθήκες, από την ανθεκτικότητα που
παρουσιάζει σε αυτές (αυτόνομη προσαρμογή) καθώς και από την αποτελεσματικότητα των μέτρων
που υλοποιούνται σε εθνικό, τοπικό και ατομικό επίπεδο για την προστασία της δημόσιας υγείας
από την κλιματική αλλαγή. Οι δείκτες που χρησιμοποιήθηκαν για την αξιολόγηση της ευαισθησίας,
της έκθεσης και της προσαρμοστικής ικανότητας της δημόσιας υγείας της Κύπρου στην κλιματική
αλλαγή παρουσιάζονται στον ακόλουθο πίνακα.
Πίνακας 27: Δείκτες αξιολόγησης της ευπάθειας της δημόσιας υγείας της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή
Μεταβλητή
ευπάθειας
Επιλεγμένοι δείκτες
Ευαισθησία
Θάνατοι και προβλήματα υγείας που σχετίζονται με τους καύσωνες και τις υψηλές θερμοκρασίες
3-97
 Ποσοστό των ευαίσθητων πληθυσμιακών ομάδων
 Ποσοστό πληθυσμού που ζει σε αστικές περιοχές
 Σχέση μεταξύ υψηλών θερμοκρασιών και θανάτων
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
Έκθεση
Μεταβλητή
ευπάθειας
2014
Επιλεγμένοι δείκτες





Διάρκεια περιόδου υψηλού κινδύνου για καύσωνες
Θνησιμότητα που οφείλεται στις υψηλές θερμοκρασίες και στους καύσωνες
o
Αριθμός ημερών με μέγιστη θερμοκρασία πάνω από 40 C
Αριθμός ημερών καύσωνα
Συνδυασμένη επίδραση θερμοκρασίας και σχετικής υγρασίας στην αίσθηση
δυσφορίας λόγω ζέστης (δείκτης Humidex)
 Ποσοστό πληθυσμού που εκτίθεται σε καύσωνες ανάλογα με το μέγεθος καύσωνα
 Γεωγραφική έκταση του κινδύνου καύσωνα και πληθυσμιακή πυκνότητα στις
Ικανότητα
προσαρμογής
περιοχές αυτές




Συστήματα έγκαιρης πρόγνωσης
Συστάσεις αποφυγής κυκλοφορίας στα ΜΜΕ
Απαγόρευση εργασίας σε εξωτερικούς χώρους
Λειτουργία κοινοτικών κέντρων για την παροχή προστασίας (κλιματισμό, σκιά, υγρά)
στον πληθυσμό σε κίνδυνο
Έκθεση
Ευαισθησία
Θάνατοι και τραυματισμοί που σχετίζονται με πλημμύρες
 Ποσοστό των ευαίσθητων πληθυσμιακών ομάδων
 Γεωγραφική έκταση του πλημμυρικού κινδύνου και πληθυσμιακή πυκνότητα
 Δείκτης έντονων βροχοπτώσεων
 Ποσοστό πληθυσμού που εκτίθεται σε πλημμύρες ανάλογα με τη σοβαρότητα
Ικανότητα
προσαρμογής
πλημμυράς
 Υπηρεσία Πολιτικής Άμυνας και Προστασίας
 Σύστημα αποχέτευσης όμβριων υδάτων
 Προσδιορισμός περιοχών πλημμυρικής επικινδυνότητας
Έκθεση
Ευαισθησία
Θάνατοι και τραυματισμοί που σχετίζονται με κατολισθήσεις
3-98
 Ποσοστό των ευαίσθητων πληθυσμιακών ομάδων
 Γεωγραφική έκταση κινδύνου κατολισθήσεων και πληθυσμιακή πυκνότητα
 Αριθμός και ποσοστό του πληθυσμού που εκτίθεται στις κατολισθήσεις ανάλογα με
την επικινδυνότητα κατολισθήσεις
 Δείκτης έντονων βροχοπτώσεων
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
Ικανότητα
προσαρμογής
Μεταβλητή
ευπάθειας
2014
Επιλεγμένοι δείκτες
 Υπηρεσία Πολιτικής Άμυνας και Προστασίας
 Μετεγκατάσταση κοινοτήτων από περιοχές επιρρεπείς σε κατολισθήσεις
 Έργα ενίσχυσης και συγκράτησης του εδάφους
Ευαισθησία
 Γεωγραφική έκταση κινδύνου πυρκαγιών και πληθυσμιακή πυκνότητα
 Δείκτης Κινδύνου Πυρκαγιάς
Ικανότητα
προσαρμογής
 Ποσοστό των ευαίσθητων πληθυσμιακών ομάδων
Έκθεση
Θάνατοι και τραυματισμοί που σχετίζονται με πυρκαγιές
 Υπηρεσία Πολιτικής Άμυνας και Προστασίας
 Προληπτικά, προ-κατασταλτικά και κατασταλτικά μέτρα πυροπροστασίας
Ευαισθησία
Ικανότητα
προσαρμογής
Έκθεση
Ευαισθησία
Λοιμώξεις που μεταδίδονται με διαβιβαστές
 Ποσοστό των ευαίσθητων πληθυσμιακών ομάδων
 Βαθμός εξάρτησης της εξάπλωσης των ιών από παράγοντες που σχετίζονται με την
κλιματική αλλαγή








Καταλληλότητα του κλίματος για την εγκατάσταση του φορέα




Ποσοστό των ευαίσθητων πληθυσμιακών ομάδων
Καταγεγραμμένη παρουσία των διαβιβαστών στην Κύπρο
Καταγεγραμμένα περιστατικά σχετικών λοιμώξεων
Γειτνίαση της Κύπρου με άλλες χώρες στις οποίες έχει εμφανιστεί ο ιός
Συστήματα παρακολούθησης της δραστηριότητας των φορέων
Κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο
Υγειονομικές υπηρεσίες για την πρόληψη, διάγνωση και θεραπεία των λοιμώξεων
Διασυνοριακός έλεγχος μετακινήσεων ταξιδιωτών και μεταναστών
Υδατογενείς και τροφιμογενείς λοιμώξεις
Ποσοστό πληθυσμού συνδεδεμένου με υποδομές υγιεινής
Ποσοστό πληθυσμού με πρόσβαση σε ασφαλές νερό
Βαθμός εξάρτησης της ανάπτυξης των λοιμώξεων από κλιματικούς παράγοντες που
σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή
Έκθεση
 Καταλληλότητα του κλίματος για την ανάπτυξη των λοιμώξεων
3-99
 Καταγεγραμμένα περιστατικά σχετικών λοιμώξεων
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
Ικανότητα
προσαρμογής
Μεταβλητή
ευπάθειας
2014
Επιλεγμένοι δείκτες






Συστήματα παρακολούθησης και ειδοποίησης για την παρουσία των λοιμώξεων
Παρακολούθηση της ποιότητας των υδάτων και των τροφίμων
Υγειονομικοί έλεγχοι σε υπηρεσίες εστίασης
Κατάλληλη επεξεργασία πόσιμου νερού
Επεξεργασία λυμάτων
Αύξηση διαθεσιμότητας πόσιμου νερού
Ικανότητα
προσαρμογής
Έκθεση
Ευαισθησία
Υποσιτισμός
 Ποσοστό των ευαίσθητων πληθυσμιακών ομάδων
 Εξάρτηση του πληθυσμού από την εγχώρια αγροτική παραγωγή για την ικανοποίηση
των αναγκών διατροφής του





Απώλειες στην αγροτική παραγωγή λόγω κλιματικής αλλαγής
Διάρκεια περιόδων ξηρασίας
Διάρκεια περιόδων καύσωνα
Δείκτης έντονων βροχοπτώσεων
Αριθμός ημερών με ισχυρούς ανέμους
 Μέτρα για τη διασφάλιση της διαθεσιμότητας νερού κατά τις περιόδους ξηρασίας
 Μέτρα για την αύξηση της ανθεκτικότητας και την προστασία των καλλιεργειών από
τα ακραία καιρικά φαινόμενα
Προβλήματα υγείας που συνδέονται με την ατμοσφαιρική ρύπανση
 Ποσοστό των ευαίσθητων πληθυσμιακών ομάδων
 Βαθμός εξάρτησης της συγκέντρωσης τροποσφαιρικού όζοντος από τις κλιματικές
Ευαισθησία
συνθήκες
 Διασυνοριακή ρύπανση
 Ερημοποίηση
 Βαθμός εξάρτησης της συγκέντρωσης αιωρούμενων σωματιδίων (PM) από
κλιματικούς παράγοντες που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή
 Εκπομπές συγκεκριμένων προδρόμων ουσιών του όζοντος και/ή των εκπομπών από
πυρκαγιές
 Γεωγραφική κατανομή συγκεντρώσεων τροποσφαιρικού όζοντος στην Κύπρο και
Έκθεση
πληθυσμιακή πυκνότητα
3-100
 Γεωγραφική κατανομή συγκεντρώσεων αιωρούμενων σωματιδίων στην Κύπρο και
πληθυσμιακή πυκνότητα
 Γεωγραφική κατανομή συγκεντρώσεων άλλων ατμοσφαιρικών ρύπων στην Κύπρο
 Καταγεγραμμένα περιστατικά σχετικών προβλημάτων υγείας
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
Ικανότητα
προσαρμογής
Μεταβλητή
ευπάθειας
3.8.2.1.
2014
Επιλεγμένοι δείκτες
 Μέτρα για την παρακολούθηση και τον περιορισμό της ατμοσφαιρικής ρύπανσης
Συνολική ευπάθεια
Η αξιολόγηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον τομέα της δημόσιας υγείας της Κύπρου
(CYPADAPT, 2013) ανέδειξε ως πρώτη προτεραιότητα τους θανάτους και τα προβλήματα υγείας που
σχετίζονται με τους καύσωνες και τις υψηλές θερμοκρασίες, καθώς αυτά τα καιρικά φαινόμενα
αναμένεται να αυξηθούν εν όψει της κλιματικής αλλαγής. Επόμενη προτεραιότητα του τομέα
αποτελούν οι ασθένειες που μεταδίδονται μέσω διαβιβαστών, δεδομένου ότι η εξάπλωσή τους
είναι ευαίσθητη στην αύξηση της θερμοκρασίας και ότι ήδη έχουν αρχίσει να αυξάνονται στην
Ευρώπη. Ως τρίτη προτεραιότητα αναδείχθηκαν οι υδατογενείς και τροφιμογενείς λοιμώξεις, καθώς
η ανάπτυξή τους ευνοείται σε συνθήκες υψηλών θερμοκρασιών και περιορισμένης διαθεσιμότητας
νερού. Οι θάνατοι και οι τραυματισμοί που σχετίζονται με τις πλημμύρες, καθώς και οι ασθένειες
που σχετίζονται με την ατμοσφαιρική ρύπανση αποτελούν την τέταρτη και τελευταία
προτεραιότητα του τομέα σε σχέση με την κλιματική αλλαγή. Τα πλημμυρικά φαινόμενα αναμένεται
να αυξηθούν στο μέλλον λόγω της αύξησης των έντονων βροχοπτώσεων και επομένως αναμένεται
να αυξηθούν και οι σχετικοί θάνατοι και τραυματισμοί. Τέλος, η αλλαγή του κλίματος αναμένεται να
επιδεινώσει την ατμοσφαιρική ρύπανση καθώς και τις ασθένειες που σχετίζονται με αυτή.
Η αξιολόγηση της ευπάθειας του τομέα δημόσιας υγείας της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή
παρουσιάζεται συγκεντρωτικά στον πίνακα που ακολουθεί.
3-101
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Πίνακας 28: Αξιολόγηση της ευπάθειας της δημόσιας υγείας της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή
Ευπάθεια στην κλιματική αλλαγή
Επιπτώσεις
Σημαντικότητα
επίπτωσης (Α)
Ικανότητα
Συνολική ευπάθεια
προσαρμογής (Β)
(Α-Β)
Θάνατοι και προβλήματα υγείας
που σχετίζονται με τους καύσωνες
και τις υψηλές θερμοκρασίες
Υψηλή (4.5)
Χαμηλή έως
Μέτρια (2)
Μέτρια (2.5)
Θάνατοι και τραυματισμοί που
σχετίζονται με πλημμύρες
Μέτρια (2.4)
Χαμηλή έως
Μέτρια (2)
Χαμηλή (0.4)
Θάνατοι και τραυματισμοί που
σχετίζονται με κατολισθήσεις
Χαμηλή έως
Μέτρια (1.4)
Μέτρια (3)
Αμελητέα
Θάνατοι και τραυματισμοί που
σχετίζονται με πυρκαγιές
Μέτρια (2.4)
Μέτρια (3)
Αμελητέα
Λοιμώξεις που μεταδίδονται με
διαβιβαστές
Μέτρια έως Υψηλή
(3.9)
Χαμηλή έως
Μέτρια (2)
Χαμηλή έως
Μέτρια (1.9)
Υδατογενείς και τροφιμογενείς
λοιμώξεις
Υψηλή (4.5)
Μέτρια (3)
Χαμηλή έως
Μέτρια (1.5)
Υποσιτισμός
Χαμηλή έως
Μέτρια (1.4)
Υψηλή (5)
Αμελητέα
Λοιμώξεις που συνδέονται με την
ατμοσφαιρική ρύπανση
Μέτρια (2.4)
Χαμηλή έως
Μέτρια (2)
Χαμηλή (0.4)
Στη συνέχεια παρουσιάζεται συνοπτικά η αξιολόγηση των επιπτώσεων και της ικανότητας
προσαρμογής του τομέα της δημόσιας υγείας της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή για καθεμία από
τις προαναφερόμενες προτεραιότητες. Η αναλυτική αξιολόγηση παρουσιάζεται στην έκθεση “Future
climate change impact, vulnerability and adaptation assessment for the case of Cyprus” (CYPADAPT,
2013).
3-102
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
3.8.2.2.
2014
Θάνατοι και προβλήματα υγείας που σχετίζονται με τους καύσωνες και τις
υψηλές θερμοκρασίες
Αξιολόγηση επίπτωσης
Η παρατεταμένη έκθεση σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες και καύσωνες συμβάλλει σημαντικά και
άμεσα στην πρόκληση θερμοπληξίας, θερμικής εξάντλησης και θερμικών κραμπών στον άνθρωπο
ενώ μπορεί επίσης να προκαλέσει την επιδείνωση των καρδιαγγειακών και αναπνευστικών
νοσημάτων και σε τελικό στάδιο να επιφέρει θάνατο (Faunt et al., 1995; Semenza et al., 1999).
Σύμφωνα με τη Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC, 2007), η συχνότητα των
ημερών με πολύ υψηλές θερμοκρασίες και των κυμάτων καύσωνα καθώς και η ένταση και η
διάρκειά τους, αναμένεται να αυξηθεί λόγω της κλιματικής αλλαγής. Επιπρόσθετα, εκτιμάται με
50% βεβαιότητα ότι η κλιματική αλλαγή έχει οδηγήσει στην αύξηση των θανάτων που σχετίζονται
με τους καύσωνες, ενώ πιστεύεται με 80% βεβαιότητα ότι στο μέλλον η κλιματική αλλαγή θα
αυξήσει τον αριθμό των σχετικών θανάτων και των προβλημάτων υγείας (Confalonieri et al., 2007).
Συγκεκριμένα, εκτιμήθηκε ότι για την Ευρώπη, η θνησιμότητα αυξάνεται κατά 1-4% για κάθε 1οC
αύξηση της θερμοκρασίας πάνω από ένα συγκεκριμένο όριο (Menne et al., 2008). Αυτή η εκτίμηση
επιβεβαιώνει επίσης τις παρατηρήσεις σε πόλεις της λεκάνης της Μεσογείου (GSK/Accenture/SSEE,
2011).
Στη νότια Ευρώπη και ιδίως στην Κύπρο οι υψηλές θερμοκρασίες και τα κύματα καύσωνα
αποτελούν ιδιαίτερα συχνό και έντονο φαινόμενο την καλοκαιρινή περίοδο. Επίσης, οι υψηλές τιμές
σχετικής υγρασίας που επικρατούν σε ορισμένες παραλιακές περιοχές της Κύπρου συνεισφέρουν
σημαντικά στην αύξηση του αισθήματος της δυσφορίας λόγω ζέστης.
Οι ομάδες πληθυσμού που είναι πιο ευπαθείς στις υψηλές θερμοκρασίες και στους καύσωνες είναι
οι ηλικιωμένοι και τα παιδιά, οι οποίες χαρακτηρίζονται από μειωμένη ικανότητα ελέγχου και
ρύθμισης της θερμοκρασίας του σώματος, τα άτομα που πάσχουν από χρόνιες παθήσεις, άτομα
από χαμηλά κοινωνικο-οικονομικά στρώματα και οι εργάτες σε εξωτερικούς χώρους (WHO, 2005).
Για παράδειγμα, στην Κύπρο οι ηλικιωμένοι (>65 ετών) και τα παιδιά (<14 ετών) αποτελούν περίπου
13% και 16% του πληθυσμού αντίστοιχα (Στατιστική Υπηρεσία, 2013), επομένως μπορεί να
θεωρηθεί ότι τουλάχιστον 30% του πληθυσμού της Κύπρου είναι ευαίσθητο στις υψηλές
θερμοκρασίες.
Επιπλέον, τα κύματα καύσωνα έχουν πολύ μεγαλύτερη επίπτωση για τη δημόσια υγεία στις πόλεις
σε σχέση με τα περίχωρα και τις αγροτικές περιοχές (Kilbourne, 1997; Rooney et al., 1998). Αυτό
οφείλεται στο γεγονός ότι στις πόλεις τις θερμές ημέρες δημιουργείται το φαινόμενο της «αστικής
θερμικής νησίδας» όπου αυξάνεται σημαντικά η θερμοκρασία λόγω της αποθήκευσης της ηλιακής
ενέργειας στις αστικές επιφάνειες (π.χ. κτίρια, δρόμοι). Στην Κύπρο, η πλειοψηφία του πληθυσμού
(περίπου 70%) κατοικεί στα αστικά κέντρα, γεγονός το οποίο αυξάνει το βαθμό έκθεσής του στους
καύσωνες.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα του κλιματικού προγνωστικού μοντέλου PRECIS, ο αριθμός των
θερμών ημερών (>30οC) στην Κύπρο αναμένεται να αυξηθεί στο μέλλον (2021-2050) κατά 17-24
ημέρες ετησίως σε σχέση με την περίοδο αναφοράς (1960-1990) ενώ οι ημέρες καύσωνα (>35 οC)
αναμένεται να αυξηθούν κατά 2-34 ημέρες το έτος.
3-103
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Για τη διερεύνηση της συνδυασμένης επίδρασης της θερμοκρασίας και της σχετικής υγρασίας στο
αίσθημα δυσφορίας λόγω ζέστης χρησιμοποιήθηκε ο δείκτης Humidex (Masterton and Richardson,
1979), ο οποίος εκφράζει τη θερμοκρασία όπως αυτή γίνεται αισθητή από τους ανθρώπους
(αισθητή θερμοκρασία). Συγκεκριμένα, ο μέσος Humidex τους θερινούς μήνες για την περίοδο 19601990 εκτιμήθηκε να κυμαίνεται μεταξύ 40-42οC στις εσωτερικές πεδινές περιοχές (Λευκωσία) και τα
νοτιοανατολικά παράλια, το οποίο μεταφράζεται σε συνθήκες «μεγάλης δυσφορίας» για τους
κατοίκους αυτών των περιοχών. Για την περίοδο 2021-2050 εκτιμάται μια σημαντική αύξηση του
μέσου Humidex τους θερινούς μήνες της τάξης των 3.5-4οC σε όλη την Κύπρο. Ειδικότερα στη
Λευκωσία η αύξηση αυτή θα επιφέρει συνθήκες «σημαντικού κινδύνου» για τους κατοίκους της
περιοχής αυτής. Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται συγκεντρωτικά οι εκτιμώμενες
αλλαγές του δείκτη Humidex για την περίοδο 2021-2050 στην Κύπρο.
Πίνακας 29: Εκτιμώμενες αλλαγές του δείκτη Humidex στο μέλλον (2021-2050) σε σχέση με την περίοδο
αναφοράς (1960-1990)
Δυτικές
περιοχές
Ορεινές
περιοχές
Εσωτερικές
πεδινές
περιοχές
Νότιες
περιοχές
Νοτιοανατολικές
περιοχές
(+) 3.5
(+) 3.5-4
(+) 4
(+) 4
(+) 4
(+) 2
(+) 2
(+) 2
(+) 2
(+) 2
Μέσος HUMIDEX για
τους φθινοπωρινούς
μήνες
(+) 2.5
(+) 2.5
(+) 2.5
(+) 2.5
(+) 2.5
Μέσος ετήσιος HUMIDEX
(+) 2.5
(+) 2.5
(+) 2.5
(+) 2.5
(+) 2.5
Αριθμός ημερών με
HUMIDEX > 38οC
(+) 40
(+) 41
(+) 33
(+) 40
(+) 33
Αριθμός ημερών με
HUMIDEX > 40οC
(+) 36
(+) 38-40
(+) 38
(+) 34
(+) 38
Μέγιστη διάρκεια
HUMIDEX > 38οC
(+) 35
(+) 28
(+) 40
(+) 35
(+) 40
Μέσος HUMIDEX για
τους θερινούς μήνες
Μέσος HUMIDEX για
τους ανοιξιάτικους μήνες
Για τη μελέτη της επίδρασης της θερμοκρασίας στη θνησιμότητα στην Κύπρο και την εκτίμηση της
επίπτωσης της αύξησης της θερμοκρασίας στη θνησιμότητα στο μέλλον, αναπτύχθηκαν ειδικά
εμπειρικά-στατιστικά μοντέλα, στα οποία εισήχθησαν τα σχετικά δεδομένα, ενώ παράλληλα
ενσωματώθηκε στους υπολογισμούς ο παράγοντας εγκλιματισμού προκειμένου να ληφθεί υπόψη η
αυτόνομη ικανότητα προσαρμογής του ανθρώπου στις μεταβολές της θερμοκρασίας. Όπως
φαίνεται από το σχήμα που ακολουθεί, την περίοδο 2004-2011 για την οποία υπάρχουν διαθέσιμα
δεδομένα, παρατηρείται μια γραμμική αύξηση της θνησιμότητας με την αύξηση της θερμοκρασίας
την καλοκαιρινή περίοδο. Πιο συγκεκριμένα, οι θάνατοι που σχετίζονται με τις υψηλές
θερμοκρασίες γίνονται πλέον ευδιάκριτοι όταν η μέγιστη θερμοκρασία είναι 38oC ή υψηλότερη,
υποδηλώνοντας έτσι τη μεγάλη ευαισθησία της δημόσιας υγείας στις υψηλές θερμοκρασίες.
3-104
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Σχήμα 4: Επιπλέον ημερήσιοι θάνατοι το καλοκαίρι (πράσινες μπάρες, αριστερός άξονας) ανά μέγιστη
θερμοκρασία αέρα (πορτοκαλί μπάρες, δεξιός άξονας) για την περίοδο 2004-2011 στην Κύπρο
Όσον αφορά την επίδραση της αύξησης της θερμοκρασίας στον αριθμό των θανάτων το καλοκαίρι
για την περίοδο 2021-2050, τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η θνησιμότητα που οφείλεται στις υψηλές
θερμοκρασίες και στους καύσωνες στην Κύπρο αναμένεται να αυξηθεί στο μέλλον έως και 10
επιπλέον θανάτους την ημέρα σε συνθήκες πολύ υψηλών θερμοκρασιών (38-45 οC). Η αύξηση αυτή,
όπως υπολογίστηκε από τα διάφορα κλιματικά μοντέλα που χρησιμοποιήθηκαν για το λόγο αυτό,
παρουσιάζεται και στο σχήμα που ακολουθεί.
Σχήμα 5: Επιπλέον ημερήσιοι θάνατοι (δεξιός άξονας, πολύχρωμες μπάρες) και ημερήσιες συχνότητες
θερμοκρασίας (αριστερός άξονας, γαλάζιες μπάρες) για την περίοδο 2021-2050 στην Κύπρο
3-105
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Για τους λόγους αυτούς, η σημαντικότητα των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στη δημόσια
υγεία της Κύπρου και συγκεκριμένα στη θνησιμότητα και τη νοσηρότητα λόγω των υψηλών
θερμοκρασιών και των κυμάτων καύσωνα αξιολογήθηκε ως «Υψηλή».
Αξιολόγηση ικανότητας προσαρμογής
Ο άνθρωπος έχει την ικανότητα να προσαρμόζεται αυτόνομα σε αλλαγές, εντός κάποιων ορίων, στη
θερμοκρασία του περιβάλλοντός του μέσω αλλαγών στη συμπεριφορά και στη φυσιολογία του
οργανισμού του. Ωστόσο, παρόλο που η φυσιολογική προσαρμογή, ή αλλιώς ο εγκλιματισμός, σε
θερμότερα περιβάλλοντα μπορεί να επιτευχθεί σε κάποιο βαθμό σε διάστημα μερικών ημερών, ο
πλήρης εγκλιματισμός μπορεί να χρειαστεί μερικά χρόνια για να επιτευχθεί (Babayev, 1986;
Frisancho, 1991).
Οι κύριες δράσεις της Κυβέρνησης της Κύπρου για να προστατέψει τους πολίτες από τις υψηλές
θερμοκρασίες και τα κύματα καύσωνα, συνοψίζονται στις προσπάθειες για την έγκαιρη πρόβλεψη
των κυμάτων καύσωνα και στην παράλληλη έκδοση προειδοποιήσεων, την παροχή οδηγιών για την
προστασία του πληθυσμού από τους καύσωνες και, όπου είναι απαραίτητο, την απαγόρευση της
κυκλοφορίας τις ώρες υψηλού κινδύνου. Επιπλέον, οι κανονισμοί εργασίας απαγορεύουν την
εργασία σε εξωτερικούς χώρους όταν η θερμοκρασία υπερβαίνει τους 40oC. Ωστόσο, οι άνθρωποι
δεν λαμβάνουν πάντα υπόψη τις προειδοποιήσεις και τις συστάσεις από αμέλεια.
Η πλειοψηφία των σπιτιών και των εσωτερικών δημόσιων χώρων καθώς και οι ιδιωτικές
επιχειρήσεις στην Κύπρο, διαθέτουν κλιματισμό. Επιπλέον, ορισμένοι δήμοι κατά τη διάρκεια των
ημερών καύσωνα προσφέρουν στη διάθεση του πληθυσμού δημοτικές αίθουσες οι οποίες
διαθέτουν κλιματισμό. Η βιοκλιματική αρχιτεκτονική αποτελεί άλλη μια τεχνολογική παρέμβαση
που μετριάζει το αίσθημα δυσφορίας του πληθυσμού λόγω υψηλών θερμοκρασιών τις ώρες
διαμονής σε εσωτερικούς χώρους, η οποία ωστόσο βρίσκεται σε αρχικά στάδια εφαρμογής στην
Κύπρο.
Η ικανότητα του συστήματος υγείας της Κύπρου να ανταποκριθεί σε περιστατικά που συνδέονται με
τις υψηλές θερμοκρασίες και τους καύσωνες θεωρείται ικανοποιητική. Ωστόσο, η φύση ορισμένων
σχετικών περιστατικών, όπως της θερμοπληξίας, είναι τέτοια ώστε πολλές φορές οι άνθρωποι δεν
προλαβαίνουν να πάνε στο νοσοκομείο.
Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, θεωρήθηκε ότι η ικανότητα προσαρμογής της δημόσιας υγείας
της Κύπρου στις υψηλές θερμοκρασίες και στα κύματα καύσωνα είναι «Χαμηλή έως Μέτρια».
3.8.2.3.
Θάνατοι και τραυματισμοί που σχετίζονται με πλημμύρες
Αξιολόγηση επίπτωσης
Η συχνότητα και ένταση των ακραίων καιρικών φαινομένων όπως οι έντονες βροχοπτώσεις, οι
καταιγίδες και οι πλημμύρες, αναμένεται να αυξηθούν λόγω της κλιματικής αλλαγής. Τα φαινόμενα
3-106
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
αυτά έχουν άμεσες επιπτώσεις στην υγεία, όπως πνιγμούς και τραυματισμούς. Επίσης, η έκθεση σε
πλημμύρες σχετίζεται με υψηλά επίπεδα άγχους και κατάθλιψη, καθώς και με μετα-τραυματικές
ψυχολογικές διαταραχές (WHO, 2005).
Σύμφωνα με την έκθεση προσδιορισμού των περιοχών σημαντικού δυνητικού κινδύνου πλημμύρας
(ΤΑΥ, 2011β) προσδιορίστηκαν 19 τέτοιες περιοχές στην Κύπρο, οι οποίες κατανέμονται
ομοιόμορφα σε όλα τα αστικά κέντρα. Τα αστικά κέντρα θεωρούνται ευαίσθητα στις πλημμύρες
κυρίως λόγω της πυκνής δόμησης και του περιορισμού των χώρων πρασίνου, του περιορισμού των
φυσικών υδάτινων οδών για την κατασκευή δρόμων, του ελλιπούς συστήματος αποχέτευσης
όμβριων και της κάλυψης των υδάτινων οδών και των αποχετεύσεων με σκουπίδια. Δεδομένου ότι
στα αστικά κέντρα κατοικεί η πλειοψηφία του πληθυσμού της Κύπρου, η έκθεση του πληθυσμού
στις περιοχές αυτές είναι μεγάλη.
Έχει παρατηρηθεί μια αύξηση της έντασης και της ποσότητας της βροχόπτωσης που πέφτει σε
διάστημα μεταξύ 5 λεπτών και 6 ωρών στην Κύπρο της τάξης του 37-49% κατά την περίοδο 19702007 σε σχέση με την περίοδο 1930-1970 (Pashiardis, 2009). Σύμφωνα με την αξιολόγηση του
κινδύνου πλημμύρας για την Κύπρο (TAY, 2011α), τα καταγεγραμμένα πλημμυρικά γεγονότα για την
ίδια περίοδο παρουσιάζουν αύξηση. Επίσης, στην ίδια μελέτη εκτιμήθηκε ότι περίπου 6% των
καταγεγραμμένων πλημμυρικών γεγονότων την περίοδο 1859-2011 είχαν υψηλής σοβαρότητας
επιπτώσεις για τη δημόσια υγεία, 4% μέτριας σοβαρότητας και 22% χαμηλής σοβαρότητας ενώ η
πλειοψηφία των γεγονότων δεν είχαν καμία επίπτωση για τη δημόσια υγεία.
Οι κύριες πληθυσμιακές ομάδες οι οποίες θεωρούνται ότι κινδυνεύουν περισσότερο από τις
πλημμύρες είναι (i) οι ηλικιωμένοι άνω των 65 ετών οι οποίοι δεν μπορούν να κινηθούν με ευκολία
και γρήγορα για να προστατεύσουν το εαυτό τους σε περίπτωση πλημμύρας και οι οποίοι
αποτελούν το 13% του πληθυσμού της Κύπρου και, (ii) τα βρέφη και τα νεαρά παιδιά, ειδικά αν δεν
συνοδεύονται από ενήλικα, τα οποία αποτελούν το 16% του πληθυσμού της (Στατιστική Υπηρεσία,
2013).
Τα αποτελέσματα της εφαρμογής του κλιματικού μοντέλου PRECIS για την περίοδο 2021-2050 στην
Κύπρο δείχνουν ότι, η ποσότητα της μέγιστης συνολικής βροχόπτωσης μέσα σε μια ημέρα, θα
παρουσιάσει μια μικρή αύξηση σε σχέση με την περίοδο αναφοράς (1960-1990).
Για τους λόγους αυτούς, η σημαντικότητα των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στη δημόσια
υγεία της Κύπρου και συγκεκριμένα στους θανάτους και τους τραυματισμούς που σχετίζονται με τις
πλημμύρες αξιολογήθηκε ως «Μέτρια».
Αξιολόγηση ικανότητας προσαρμογής
Ανάμεσα στις αρμοδιότητες της Δύναμης Πολιτικής Άμυνας του Υπουργείου Εσωτερικών της
Κύπρου είναι και η προστασία του πληθυσμού από τα ακραία καιρικά φαινόμενα όπως οι
πλημμύρες.
Για την πρόληψη των περιστατικών πλημμύρας στην Κύπρο, αναπτύσσεται τις τελευταίες δύο
δεκαετίες ένα ξεχωριστό δίκτυο αποχέτευσης για τη συλλογή των όμβριων υδάτων και κατά
συνέπεια τον περιορισμό των πλημμυρικών φαινομένων. Έως τώρα, έχει ολοκληρωθεί το δίκτυο για
3-107
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
την πλειοψηφία των μεγάλων αστικών κέντρων της Κύπρου. Επίσης, τα φράγματα λειτουργούν και
ως αντιπλημμυρικά έργα καθώς τα ορμητικά νερά δεσμεύονται στη δεξαμενή και η απελευθέρωσή
τους κατάντη ελέγχεται.
Επιπλέον, το Συμβούλιο Αποχετεύσεως Λεμεσού-Αμαθούντας σε συνεργασία με πέντε Δήμους της
Μείζονος Λεμεσού και την ευρύτερη περιοχή της Πάφου άρχισε την εφαρμογή Αειφόρων
Συστημάτων Αποχέτευσης Όμβριων (ΑΣΑΟ). Τα ΑΣΑΟ αποτελούν σύνολο σειράς πρακτικών
διαχείρισης και κατασκευαστικών έργων που αποσκοπούν στην αποχέτευση και τον έλεγχο των
επιφανειακών νερών με πιο αειφόρο τρόπο σε σχέση με τις παραδοσιακές πρακτικές. Τα κύρια
μέτρα περιλαμβάνουν προληπτικά μέτρα, διαπερατές επιφάνειες, πράσινες στέγες, φίλτρα,
απορροφητικά φρεάτια, λίμνες κατακράτησης, οχετούς.
Τέλος, πρέπει να αναφερθεί ότι το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων έχει υλοποιήσει τα προκαταρτικά
βήματα για την εφαρμογή της Οδηγίας για τις Πλημμύρες και έχει προσδιορίσει τις περιοχές
δυνητικού σημαντικού κινδύνου πλημμύρας, σύμφωνα με το προκαθορισμένο χρονοπρόγραμμα,
ενώ μέχρι το 2015 αναμένεται να ετοιμαστούν τα αντίστοιχα σχέδια διαχείρισης του κινδύνου
πλημμύρας.
Αξιολογώντας τα παραπάνω, η ικανότητα προσαρμογής της δημόσιας υγείας της Κύπρου για την
αντιμετώπιση των πλημμυρών, θεωρείται «Χαμηλή έως Μέτρια».
3.8.2.4.
Λοιμώξεις που μεταδίδονται με διαβιβαστές
Αξιολόγηση επίπτωσης
Οι ασθένειες που μεταδίδονται με διαβιβαστές είναι από τις πιο ενδελεχώς μελετημένες ασθένειες
που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή, λόγω της εκτεταμένης εμφάνισής τους και της
ευαισθησίας τους σε κλιματικούς παράγοντες. Η κλιματική αλλαγή αναμένεται να οδηγήσει σε
αλλαγές στην εξάπλωση των λοιμωδών νόσων από διαβιβαστές όπως (i) τα κουνούπια, (ii) οι
φλεβοτόμοι (σκνίπες), (iii) οι κρότωνες και από (iv) τρωκτικά, ως αποτέλεσμα των αλλαγών στη
γεωγραφική τους εξάπλωση, τις περιόδους δραστηριότητας και του μεγέθους των πληθυσμών τους
(Confalonieri et al., 2007).
(i) Ασθένειες που μεταδίδονται μέσω των κουνουπιών
α. Ελονοσία
Η ελονοσία μεταδίδεται στον άνθρωπο μέσω κουνουπιών φορέων του πλασμώδιου της ελονοσίας
του είδους Anopheles. Η ελονοσία ιστορικά ήταν ενδημική σε πολλές περιοχές της Ευρώπης, μέχρι
που εξαλείφθηκε το 1975 μέσω της συντονισμένης ανάληψης δράσεων για τον έλεγχό της (Kuhn et
al., 2002; Kuhn, 2006). Ωστόσο, τα τελευταία έτη παρατηρείται σταδιακή αύξηση των κρουσμάτων
της νόσου στην νότιο Ευρώπη (Lindgren et al., 2010).
Η μετάδοση της ελονοσίας σχετίζεται άμεσα με κλιματολογικούς παράγοντες, όπως η θερμοκρασία
και η βροχόπτωση (Guerra et al., 2008), και επομένως με την κλιματική αλλαγή. Οι εκτιμώμενες
αλλαγές στη θερμοκρασία και τη βροχόπτωση λόγω της κλιματικής αλλαγής, αναμένεται να
3-108
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
επεκτείνουν τη γεωγραφική εξάπλωση και να αυξήσουν την ένταση και τη συχνότητα εμφάνισης της
ελονοσίας και, σε ορισμένες περιοχές, να επιμηκύνουν την περίοδο που ευνοεί την ανάπτυξη των
φορέων της (WHO, 2005; Parry et al., 2001; Martens and Hall, 2000). Ωστόσο, πιστεύεται ότι ο
κίνδυνος μετάδοσης της ελονοσίας λόγω τοπικών κλιματικών αλλαγών είναι πολύ μικρός, ιδίως
όταν το κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο, οι υγειονομικές υπηρεσίες και ο διασυνοριακός έλεγχος των
μετακινήσεων των ταξιδιωτών και των μεταναστών βρίσκονται σε ικανοποιητικό επίπεδο (WHO,
2004; Rogers and Randolph, 2000).
Στην Κύπρο, δεν έχουν καταγραφεί θάνατοι από ελονοσία τις τελευταίες δεκαετίες (UNEP). Ωστόσο,
η νόσος είχε πλήξει το νησί στο παρελθόν για αρκετά χρόνια, μέχρι που εξαλείφθηκε το 1950 μετά
από μια καλά οργανωμένη εκστρατεία καταπολέμησης (Constantinou, 1998). Ωστόσο, ανησυχία
προκαλεί η παρουσία τριών σημαντικών φορέων ελονοσίας κατά την καταγραφή των ειδών
κουνουπιών στην Κύπρο την περίοδο 1996-2007 (An. claviger, An. sacharovi, An. Superpictus)
(Violaris et al., 2009).
Η γεωγραφική θέση της Κύπρου την καθιστά ευάλωτη στην επανεμφάνιση μιας επιδημίας
ελονοσίας, δεδομένου ότι μετά τον πόλεμο του Κόλπου η ελονοσία εξαπλώθηκε στα σύνορα της
Τουρκίας και στην Ανατολική Μεσόγειο. Ειδικότερα, στο τουρκοκρατούμενο τμήμα της Κύπρου
έχουν καταγραφεί κρούσματα λόγω της εισαγωγής της νόσου από την Τουρκία (Beljaev, 2000).
Στο μέλλον, η κλιματική αλλαγή αναμένεται να αυξήσει το κίνδυνο επανεμφάνισης της ελονοσίας
στην Κύπρο.
β. Ιός του Δυτικού Νείλου
Ο ιός του Δυτικού Νείλου είναι ένας φλαβοϊός ο οποίος μεταδίδεται σπανίως στον άνθρωπο, κυρίως
μέσω τσιμπήματος από μολυσμένο κουνούπι συνήθως του γένους Culex. Τα περιστατικά από τον ιό
του Δυτικού Νείλου παρουσίασαν αύξηση τα τελευταία χρόνια στις εύκρατες χώρες της Ευρώπης,
της Βόρειας Αμερικής και της Βόρειας Αφρικής (ΕCDC, 2007). Σε επίπεδο Ευρώπης, καταγράφονται
κρούσματα του ιού μετά την επιδημία στη Ρουμανία το 1996 (Lindgren et al., 2010; Epstein, 2001).
Ο ιός του Δυτικού Νείλου επηρεάζεται από τις ακραίες κλιματικές συνθήκες και ιδιαίτερα από τις
πολύ υψηλές θερμοκρασίες και τη ξηρασία. Η αύξηση της θερμοκρασίας ως αποτέλεσμα της
κλιματικής αλλαγής μπορεί να επιφέρει αύξηση της πληθυσμιακής πυκνότητας των κουνουπιών
φορέων του ιού, μέσω της επιτάχυνσης του ρυθμού αναπαραγωγής του ιού. Ωστόσο, πρέπει να
σημειωθεί ότι δεν επαρκεί μόνο η αύξηση των πληθυσμού των κουνουπιών για τη μετάδοση της
επιδημίας αλλά θα πρέπει να συνυπάρχει ταυτόχρονα επαρκής ποσότητα από τον ιό (ΕCDC, 2007a).
Στην Κύπρο, αν και δεν έχει δηλωθεί μέχρι σήμερα κανένα κρούσμα, δύο είδη Culex που έχουν
καταγραφεί στο νησί (Cx. Pipiens, Cx. Theileri) αποτελούν γνωστούς φορείς του ιού (Violaris et al.,
2009) ενώ ο ιός έχει ανιχνευθεί στο παρελθόν σε πτηνό του είδους Sylvia nisoria, γνωστό στην
Κύπρο με την ονομασία «Γιαλλούρα» (Γεωργιάδης, 2010). Οι κλιματικές συνθήκες που επικρατούν
ιδιαίτερα το καλοκαίρι στην Κύπρο, καθώς και η αναμενόμενη κλιματική αλλαγή ευνοούν την
αναπαραγωγή του ιού, δεδομένου ότι τα είδη κουνουπιών που μπορούν να γίνουν φορείς του ιού
έχουν καταγραφεί στο νησί (Violaris et al., 2009).
3-109
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
γ. Δάγκειος πυρετός και Τσικουγκούνια (Chikungunya)
Άλλες ασθένειες που μεταδίδονται από κουνούπια είναι ο ιός του δάγκειου πυρετού και ο ιός
τσικουγκούνια, οι οποίοι μεταδίδονται από τα κουνούπια του γένους Aedes και ιδιαιτέρως του
είδους Ae. aegypti και Ae. albopictus (γνωστό και ως ασιατικό κουνούπι τίγρης).
Το κουνούπι Ae. aegypti δεν μπορεί να επιβιώσει σε περιοχές, όπου η μέση θερμοκρασία του πιο
ψυχρού μήνα του έτους είναι χαμηλότερη από 10°C ενώ το κουνούπι Ae. albopictus είναι
περισσότερο ανθεκτικό στο κρύο. Πιο συγκεκριμένα, τα κλιματικά όρια για τη μετάδοση του Ae.
albopictus είναι η μέση μηνιαία θερμοκρασία για τον Ιανουάριο να κυμαίνεται πάνω από 0οC, η
μέση ετήσια βροχόπτωση να υπερβαίνει τα 500mm και η μέση μηνιαία θερμοκρασία τους
καλοκαιρινούς μήνες να είναι 20-25oC (Fischer et al., 2014). Το κουνούπι Ae. albopictus έχει
εγκατασταθεί σε διάφορες χώρες της Ευρώπης τα τελευταία 20 χρόνια (Scholte and Schaff, 2007;
Lindgren et al., 2010).
Σύμφωνα με σχετική μελέτη (ECDC, 2009), το παρόν κλίμα είναι κατάλληλο για την εγκατάσταση του
φορέα Ae. albopictus σε όλη την περιοχή της Μεσογείου καθώς και στις παράκτιες περιοχές του
Ατλαντικού της Ισπανίας, της Πορτογαλίας και της Γαλλίας ενώ πιο πρόσφατη μελέτη (ECDC, 2012)
δείχνει τις περιοχές της Γαλλίας, Ιταλίας, Ελλάδας, Βαλκανίων, Βελγίου και Γερμανίας ως πιο
κατάλληλες για την εγκατάσταση του Ae. albopictus. Η καταλληλότητα του κλίματος στην Ευρώπη
για την εγκατάσταση του φορέα Ae. aegypti είναι αρκετά χαμηλότερη με τις πιο ευνοϊκές περιοχές
να εντοπίζονται στις παράκτιες περιοχές της Μεσογείου (ECDC, 2012). Η κλιματική αλλαγή
αναμένεται να επεκτείνει την εξάπλωση του φορέα Ae. albopictus στην Κεντρική Ευρώπη, τα
Βαλκάνια έως και τις χώρες της Βαλτικής (ECDC, 2009). Η πιθανή είσοδος και εξάπλωση του Ae.
aegypti περιορίζεται στα νοτιότερα μέρη της Ευρώπης. Επίσης, στις εύκρατες περιοχές η κλιματική
αλλαγή θα μπορούσε να αυξήσει περαιτέρω τη διάρκεια της περιόδου μετάδοσης του ιού (Jetten
and Focks, 1997).
Πρέπει να σημειωθεί ότι οι πιθανές περιοχές για τη μετάδοση του δάγκειου ιού και του ιού
τσικουγκούνια είναι πιο περιορισμένες σε σχέση με τις περιοχές πιθανής παρουσίας των φορέων
τους (Lindgren et al., 2010). Για παράδειγμα, η καταλληλότητα του παρόντος κλίματος για τη
μετάδοση του δάγκειου ιού στην Ευρώπη είναι πάρα πολύ μικρή (ECDC, 2012).
Στην Κύπρο, το κουνούπι Ae. aegypti είχε καταγραφεί πριν το 1934 (Aziz, 1934) αλλά δεν έχει
ξαναεντοπιστεί στο νησί τα τελευταία χρόνια (Violaris et al., 2009). Το κουνούπι Ae. Albopictus δεν
έχει καταγραφεί στο νησί (ECDC, 2009; Violaris et al., 2009). Ωστόσο, το κουνούπι Ae. detritus το
οποίο έχει καταγραφεί τα τελευταία χρόνια στο νησί (Violaris et al., 2009) έχει αποδειχτεί
εργαστηριακά ότι αποτελεί ένα ικανό, αν και αδύναμο, φορέα του ιού τσικουγκούνια (Fontenille et
al., 2007). Γενικά, οι κλιματικές συνθήκες στο νησί δεν είναι ιδιαίτερα κατάλληλες για την
εγκατάσταση των φορέων των ιών αυτών, με τις πιο ευνοϊκές περιοχές (μέτριας καταλληλότητας) να
εντοπίζονται στις ορεινές και βορειοδυτικές περιοχές για την περίπτωση του Ae. Albopictus και στις
παράκτιες περιοχές για το Ae. Aegypti (ECDC, 2012).
(ii) Ασθένειες που μεταδίδονται μέσω φλεβοτόμων
3-110
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Η λεϊσμανίαση είναι μια νόσος που προκαλείται από τα πρωτόζωα Leishmania και μεταδίδεται
μέσω δαγκώματος από μολυσμένους φλεβοτόμους (σκνίπες), που απαντώνται σε ημίξηρες
περιοχές. Η λεϊσμανίαση είναι ενδημική στη νότια Ευρώπη για δεκαετίες και εκδηλώνεται με δυο
μορφές, τη σπλαχνική και τη δερματική. Οι περισσότερες περιπτώσεις στην Ευρώπη αφορούν στη
ζωονόσο σπλαχνική λεϊσμανίαση (VL), ενώ η παρουσία της νόσου στους ανθρώπους είναι σχετικά
σπανιότερη (Dujardin et al., 2008).
Στην Κύπρο, η λεϊσμανίαση μέχρι πρόσφατα θεωρείτο μια ασθένεια των σκύλων, καθώς δεν είχαν
αναφερθεί επίσημα ανθρώπινα κρούσματα. Ωστόσο, το 2006 διαγνώστηκαν τρία περιστατικά
δερματικής λεϊσμανίασης και δύο περιστατικά σπλαχνικής λεϊσμανίασης σε ανθρώπους (Antoniou
et al., 2008).
Ο κίνδυνος από την εισβολή στην Κύπρο νέων ειδών της ασθένειας, μέσω ταξιδιωτών και
μεταναστών από γειτονικές χώρες όπου ενδημούν μη-Ευρωπαϊκά είδη, πρέπει επίσης να ληφθεί
υπόψη, δεδομένης της γεωγραφικής θέσης του νησιού και της καθημερινής κίνησης πληθυσμού
από την Πράσινη Γραμμή (Antoniou et al., 2008). Τέτοια μη-Ευρωπαϊκά είδη της νόσου είναι για
παράδειγμα η L. tropica και η L. donovani, τα οποία συνδέονται με ένα ανθρωπονόσο κύκλο
μετάδοσης (Dujardin et al., 2008). Το είδος L. tropica χρειάζεται τη σκνίπα P. sergenti ως φορέα η
οποία έχει καταγραφεί και στην Κύπρο (Depaquit et al., 2001). Επίσης, το πρώτο αυτόχθονο
περιστατικό της L. donovani στην Ευρώπη έχει εντοπιστεί στην Κύπρο (Antoniou et al., 2008).
Η λεϊσμανίαση είναι ευαίσθητη στις αλλαγές του κλίματος καθώς οι αλλαγές στη βροχόπτωση, τη
θερμοκρασία και την υγρασία μπορούν να αλλάξουν την πληθυσμιακή κατανομή των φορέων της
και ακόμα να αποτελέσουν εμπόδιο για την επιβίωσή τους (McMichael et al., 2001). Επιπρόσθετα, η
αύξηση της θερμοκρασίας οδηγεί σε επιτάχυνση του ρυθμού ωρίμανσης και αναπαραγωγής των
παρασίτων με αποτέλεσμα την αύξηση του κινδύνου για μόλυνση. Η προβλεπόμενες αλλαγές του
κλίματος στο μέλλον είναι πιθανό να επεκτείνουν την κατανομή των φορέων της νόσου προς τα
βόρεια, ενώ σε νοτιότερα γεωγραφικά πλάτη η ασθένεια μπορεί να εξαλειφθεί αν οι συνθήκες
γίνουν πολύ θερμές και ξηρές για την επιβίωσή των φορέων της (ECDC, 2007a).
(iii) Ασθένειες που μεταδίδονται μέσω κροτώνων
Οι κρότωνες είναι παράσιτα που μεταδίδουν διάφορα μικρόβια στον άνθρωπο όπως ρικέτσιες και
ιούς. Η γεωγραφική κατανομή των κροτώνων στην Ευρώπη εντοπίζεται στις κεντρικές και βόρειες
χώρες ενώ από το 1980 έχει αρχίσει να εξαπλώνεται βορειότερα και σε μεγαλύτερα υψόμετρα.
Αυτές οι αλλαγές συνδέονται με τις πρόσφατες αλλαγές του κλίματος με τους ηπιότερους χειμώνες.
Η μόλυνση των ανθρώπων από κρότωνες έχει ως αποτέλεσμα την έκθεσή τους σε νόσους όπως η
βορρελίωση (ή νόσος του Lyme) και η κροτωνογενής εγκεφαλίτιδα (ECDC, 2007a).
(iv) Ασθένειες που μεταδίδονται μέσω τρωκτικών
Τα τρωκτικά αποτελούν υποδοχείς μιας σειράς ασθενειών για τους ανθρώπους, καθώς δρουν ως
ενδιάμεσοι μολυσμένοι ξενιστές και ως ξενιστές για αρθρόποδα-φορείς (π.χ. ψύλλοι, κρότωνες). Οι
πληθυσμοί των τρωκτικών επηρεάζονται από τις κλιματικές συνθήκες καθώς έχει παρατηρηθεί τα
τελευταία χρόνια ότι οι ηπιότεροι χειμώνες αυξάνουν το μέγεθός τους (Kausrud et al., 2007), ενώ
3-111
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
ακραία καιρικά φαινόμενα όπως οι καύσωνες, οι ξηρασίες και οι πλημμύρες μπορεί να αυξήσουν
την επαφή των τρωκτικών με τους ανθρώπους λόγω έλλειψης επαρκών υγειονομικών συνθηκών. Η
κλιματική αλλαγή αναμένεται να αυξήσει τους πληθυσμούς των τρωκτικών σε εύκρατες περιοχές,
αυξάνοντας έτσι την πιθανότητα επαφής των ανθρώπων με αυτά και τον κίνδυνο μετάδοσης
ασθενειών, ιδιαίτερα σε αστικές περιοχές (Semenza and Menne, 2009).
Αξιολογώντας τα παραπάνω, θεωρήθηκε ότι, η σημαντικότητα των επιπτώσεων της κλιματικής
αλλαγής στη δημόσια υγεία της Κύπρου και συγκεκριμένα στην εξάπλωση των ασθενειών που
μεταδίδονται μέσω διαβιβαστών είναι «Μέτρια έως Υψηλή».
Αξιολόγηση ικανότητας προσαρμογής
Τα μέτρα που λαμβάνονται στην Κύπρο για την αντιμετώπιση των νόσων που μεταδίδονται μέσω
διαβιβαστών περιλαμβάνουν εμβολιασμό, διάγνωση και θεραπεία, έλεγχο των φορέων και των
ξενιστών, παρακολούθηση και καταγραφή των κρουσμάτων των νόσων καθώς και ενημέρωση του
κόσμου για τα μέτρα ατομικής προστασίας από τις νόσους αυτές. Συγκεκριμένα, από το 2004
δημιουργήθηκε και λειτουργεί Σύστημα Επιδημιολογικής Επιτήρησης και Ελέγχου Λοιμωδών
Νοσημάτων για την έγκαιρη ανίχνευση και τον έλεγχο τους. Ωστόσο, ορισμένα από τα μέτρα αυτά,
και ιδιαίτερα η παρακολούθηση και η καταγραφή των κρουσμάτων, δεν υλοποιούνται σε
ικανοποιητικό επίπεδο ενώ ο έλεγχος των φορέων και των ξενιστών δεν είναι πάντα δυνατός.
Για το λόγο αυτό, η ικανότητα προσαρμογής της δημόσιας υγείας της Κύπρου στις επιπτώσεις της
κλιματικής αλλαγής και ειδικότερα στις ασθένειες που μεταδίδονται μέσω διαβιβαστών θεωρείται
«Χαμηλή έως Μέτρια».
3.8.2.5.
Υδατογενείς και τροφιμογενείς λοιμώξεις
Αξιολόγηση επίπτωσης
Γενικά, οι υδατογενείς λοιμώξεις μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε αυτές που προκαλούνται από
μολυσμένο νερό και αυτές που προκαλούνται από την έλλειψη συνθηκών υγιεινής. Η κλιματική
αλλαγή και ειδικότερα τα ακραία καιρικά φαινόμενα όπως οι πλημμύρες, οι ξηρασίες και οι πολύ
υψηλές θερμοκρασίες, είναι πιθανό να αυξήσουν τα περιστατικά των ασθενειών που σχετίζονται με
το νερό.
Οι έντονες βροχοπτώσεις μπορεί να οδηγήσουν σε πλημμύρες και σε ρύπανση των υδάτων με
επικίνδυνα χημικά, βαρέα μέταλλα και άλλες επικίνδυνες ουσίες, λόγω της αυξημένης επιφανειακής
απορροής, καθώς και σε μόλυνση των υδάτων με παθογόνους οργανισμούς λόγω υπερχείλισης των
αποχετευτικών αγωγών και των μονάδων επεξεργασίας των λυμάτων. Η μείωση της βροχόπτωσης
μπορεί να αυξήσει την πιθανότητα υποβάθμισης της ποιότητας των υδάτων λόγω της απουσίας
επαρκούς ποσότητας νερού για την αραίωση της συγκέντρωσης των ρυπαντών σε αυτά.
3-112
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Επιπλέον, η λειψυδρία που μπορεί να προκληθεί από παρατεταμένες περιόδους ανομβρίας μπορεί
να οδηγήσει σε ανεπαρκή τήρηση βασικών πρακτικών υγιεινής, όπως το πλύσιμο των χεριών, με
αποτέλεσμα την εκδήλωση λοιμωδών νόσων. Τέλος, η χρήση εναλλακτικών πηγών νερού (π.χ.
ανακυκλωμένο, ημιακάθαρτο ή βρόχινο νερό) για άρδευση και άλλες δευτερεύουσες χρήσεις,
μπορεί να προκαλέσει τη μετάδοση διάφορων ασθενειών εάν το νερό αυτό δεν έχει την
απαιτούμενη ποιότητα. Ο κίνδυνος αυτός είναι ιδιαίτερα έντονος και για την Κύπρο, δεδομένου ότι
η έλλειψη φυσικού νερού έχει οδηγήσει την Κυβέρνηση να προωθήσει σημαντικά τη χρήση
εναλλακτικών πηγών νερού.
Λαμβάνοντας υπόψη την ευπάθεια των υδάτινων πόρων της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή, πρέπει
να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή για την πρόληψη και τον περιορισμό της μετάδοσης των ασθενειών που
σχετίζονται με το νερό.
Με την αύξηση της θερμοκρασίας αναμένεται να αυξηθούν και οι θερμοευαίσθητες τροφιμογενείς
λοιμώξεις, καθώς οι υψηλές θερμοκρασίες ενισχύουν την επιβίωση και τον πολλαπλασιασμό
παθογόνων οργανισμών (π.χ. ιούς, βακτήρια, μύκητες) στα τρόφιμα (McMichael et al., 1996).
Για παράδειγμα τα περιστατικά σαλμονέλας στην Ευρώπη, τα οποία ανέρχονται στο 70% όλων των
εργαστηριακά επιβεβαιωμένων επιδημιών τροφιμογενών λοιμώξεων (Schmidt and Tirado, 2001),
παρουσιάζουν μια γραμμική συσχέτιση με τη θερμοκρασία για θερμοκρασίες πάνω από 6οC. Πιο
συγκεκριμένα, σχετική μελέτη σε δέκα ευρωπαϊκές χώρες (Kovats et al., 2004) έδειξε ότι τα
περιστατικά σαλμονέλας αυξάνονται κατά 5-10% για κάθε βαθμό αύξησης της εβδομαδιαίας
θερμοκρασίας. Με βάση αυτό εκτιμήθηκε ότι η πρόσθετη επιβάρυνση από σαλμονέλα στην Ευρώπη
λόγω της κλιματικής αλλαγής, θα μπορούσε να είναι σημαντική με ενδεχομένως 20.000 επιπλέον
περιστατικά ετησίως έως τη δεκαετία του 2030 και 25.000-40.000 επιπλέον περιστατικά ετησίως
έως τη δεκαετία του 2080, σύμφωνα με τα διαφορετικά κλιματικά σενάρια του IPCC (Watkiss et al.,
2009). Πρέπει να σημειωθεί επίσης, ότι η επίδραση της θερμοκρασίας είναι πιο εμφανής όταν
λαμβάνεται υπόψη η θερμοκρασία της εβδομάδας πριν τα περιστατικά, γεγονός που υποδεικνύει
την μη κατάλληλη προετοιμασία και αποθήκευση των τροφίμων, ως τον πιο σημαντικό παράγοντα
για την ανάπτυξη της λοίμωξης.
Τέλος, η αύξηση της θερμοκρασίας των υδάτων ενδέχεται να έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της
άνθησης επιβλαβών φυκών, μερικά από τα οποία παράγουν τοξίνες. Αυτές , μπορεί να επηρεάσουν
τον άνθρωπο μέσω της εισπνοής των αερομεταφερόμενων τοξινών, μέσω της δερματικής επαφής ή,
πιο συχνά, μέσω της κατανάλωσης μολυσμένων οστρακοειδών.
Λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαίτερα υψηλές θερμοκρασίες που επικρατούν στην Κύπρο ειδικά το
καλοκαίρι, αλλά και την αναμενόμενη αύξηση της θερμοκρασίας στο μέλλον, πρέπει να δοθεί
ιδιαίτερη προσοχή για την πρόληψη και τον περιορισμό της θερμοευαίσθητων τροφιμογενών
λοιμώξεων.
Αξιολογώντας τα παραπάνω, θεωρήθηκε ότι η σημαντικότητα των επιπτώσεων της κλιματικής
αλλαγής στη δημόσια υγεία της Κύπρου και συγκεκριμένα στην αύξηση των υδατογενών και
τροφιμογενών λοιμώξεων είναι «Υψηλή».
3-113
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Αξιολόγηση ικανότητας προσαρμογής
Τα μέτρα που λαμβάνονται στην Κύπρο για την αντιμετώπιση των υδατογενών και τροφιμογενών
λοιμώξεων περιλαμβάνουν πρόληψη, διάγνωση και θεραπεία, παρακολούθηση και καταγραφή των
κρουσμάτων των νόσων καθώς και ενημέρωση του κόσμου για τα μέτρα ατομικής προστασίας από
τις νόσους αυτές.
Τα μέτρα πρόληψης αφορούν στον έλεγχο και την παρακολούθηση του ποιότητας του νερού και
των τροφίμων, την κατάλληλη επεξεργασία του πόσιμου νερού, την επεξεργασία των λυμάτων, την
κατασκευή ξεχωριστού δικτύου αποχέτευσης για τα όμβρια ύδατα και τον περιορισμό των
πλημμυρών. Ειδικότερα, από το 2004 λειτουργεί Σύστημα Επιδημιολογικής Επιτήρησης και Ελέγχου
Λοιμωδών Νοσημάτων για την έγκαιρη ανίχνευση και τον έλεγχο τους ενώ από το 2009 τέθηκε σε
λειτουργία ένα Σύστημα Αναφοράς Τροφιμογενών Λοιμωδών Νοσημάτων. Για τον περιορισμό της
λειψυδρίας και των συνεπαγόμενων κινδύνων για την υγεία, έχουν τεθεί σε λειτουργία μονάδες
αφαλάτωσης, αυξάνοντας σημαντικά το διαθέσιμο πόσιμο νερό. Επίσης, για τον περιορισμό των
κινδύνων στην υγεία, που σχετίζονται με τη χρήση ανακυκλωμένου νερού για άρδευση, έχουν τεθεί
όρια για την ποιότητα του νερού ανάλογα με τη χρήση του.
Ωστόσο, ενόψει της κλιματικής αλλαγής η εφαρμογή όλων των προαναφερθέντων μέτρων πρέπει
να ενισχυθεί και εντατικοποιηθεί.
Για το λόγο αυτό, η ικανότητα προσαρμογής της δημόσιας υγείας της Κύπρου στις επιπτώσεις της
κλιματικής αλλαγής και ειδικότερα η ικανότητα αντιμετώπισης των υδατογενών και τροφιμογενών
λοιμώξεων θεωρείται «Μέτρια».
3.8.2.6.
Προβλήματα υγείας που συνδέονται με την ατμοσφαιρική ρύπανση
Αξιολόγηση επίπτωσης
Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην υγεία που σχετίζονται με την ατμοσφαιρική ρύπανση,
οφείλονται πρωτίστως, στην αύξηση της συγκέντρωσης του όζοντος στο χαμηλότερο στρώμα της
ατμόσφαιρας, την τροπόσφαιρα. Ενώ το όζον στην στρατόσφαιρα προστατεύει τη δημόσια υγεία
από τις υπεριώδεις ακτινοβολίες, το όζον κοντά στην επιφάνεια της γης αποτελεί κατά κύριο λόγο
έναν αέριο ρύπο που συνδέεται με επεισόδια φωτοχημικού νέφους σε αστικά κέντρα. Αυξημένες
συγκεντρώσεις όζοντος μπορεί να προκαλέσουν ή να επιδεινώσουν προβλήματα στο αναπνευστικό
σύστημα, χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, άσθμα, καρδιαγγειακά προβλήματα, ακόμα και
θνησιμότητα. Αξίζει να σημειωθεί ότι το καλοκαίρι του 2013 το τροποσφαιρικό όζον υπερέβη τα
θεσμοθετημένα όρια σε όλα τα κράτη-μέλη του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος (ΕΕΑ), με
τις μεγαλύτερες συγκεντρώσεις να σημειώνονται στις μεσογειακές χώρες και στις Άλπεις.
Το τροποσφαιρικό όζον επηρεάζεται από τις κλιματικές συνθήκες, καθώς οι υψηλές θερμοκρασίες
επιταχύνουν το σχηματισμό του. Στατιστική ανάλυση μετρήσεων του όζοντος και της θερμοκρασίας
στην Ευρώπη την περίοδο 1993-2004 έδειξε ότι η αύξηση στις ημερήσιες μέγιστες θερμοκρασίες
στην κεντροδυτική Ευρώπη και στην περιοχή της Μεσογείου την περίοδο 2000-2004 σε σχέση με
3-114
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
την περίοδο 1993-1996, οδήγησε σε επιπλέον υπερβάσεις των ορίων για το όζον. Πιο συγκεκριμένα,
στη νότια και κεντρική Ευρώπη οι επιπλέον υπερβάσεις αντιστοιχούσαν στο 17% των συνολικών
παρατηρούμενων υπερβάσεων σε αυτή την περιοχή (EEA, 2008).
Οι συγκεντρώσεις του τροποσφαιρικού όζοντος στην Κύπρο αποτελούν επίσης πρόβλημα, καθώς
έχουν σημειωθεί σημαντικές υπερβάσεις του 8ώρου στόχου, κυρίως σε μη αστικές (αγροτικές και
ορεινές) περιοχές. Ωστόσο στις πόλεις, όπου κατοικεί η πλειοψηφία του πληθυσμού, ο αριθμός των
υπερβάσεων είναι μικρότερος. Οι υπερβάσεις έχουν αποδοθεί σε μεγάλο βαθμό στις
κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν στην Κύπρο (υψηλές θερμοκρασίες, υψηλή ηλιοφάνεια)
που συμβάλλουν στη δημιουργία του, καθώς και στη διασυνοριακή ρύπανση με τη μεταφορά του
όζοντος και των πρόδρομων ουσιών του από την ανατολική Μεσόγειο και τα γειτονικά κράτη (ΤΕΕ,
2007; TEE, 2011).
Η κλιματική αλλαγή αναμένεται να επηρεάσει τις μελλοντικές συγκεντρώσεις όζοντος λόγω των
αλλαγών στις μετεωρολογικές συνθήκες, αλλά και των αυξημένων εκπομπών συγκεκριμένων
προδρόμων του όζοντος και/ή των εκπομπών από πυρκαγιές, που μπορεί επίσης να αυξηθούν λόγω
της κλιματικής αλλαγής (ΕΕΑ, 2012). Ειδικότερα, για τη νότια Ευρώπη προβλέπεται ότι οι μέσες
συγκεντρώσεις όζοντος το καλοκαίρι θα αυξηθούν (Andersson and Engardt, 2010; Langner et al.,
2012).
Οι συγκεντρώσεις των αιωρούμενων σωματιδίων (PM) επίσης μπορεί να επηρεαστούν από την
κλιματική αλλαγή, καθώς ο σχηματισμός τους εξαρτάται εν μέρει, από τη θερμοκρασία και την
υγρασία. Αξίζει να σημειωθεί ότι, οι επιπτώσεις των περιόδων καύσωνα στη θνησιμότητα,
αυξάνονται όταν ταυτόχρονα υπάρχουν υψηλές συγκεντρώσεις όζοντος ή αιωρούμενων
σωματιδίων με διάμετρο κάτω των 10μm (PM10) (EEA, 2008).
Η αύξηση της θερμοκρασίας έχει συνδεθεί επίσης με τις ανθρωπογενείς εκπομπές αέριων
ρυπαντών μέσω των μεταβολών στην ενεργειακή ζήτηση για ψύξη και θέρμανση. Στην Κύπρο,
εκτιμήθηκε ότι, η αύξηση της ζήτησης για ψύξη θα είναι μεγαλύτερη σε σχέση με τη μείωση της
ζήτησης για θέρμανση, με αποτέλεσμα να αυξηθεί η ενεργειακή ζήτηση στο μέλλον (CYPADAPT,
2013).
Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, η κλιματική αλλαγή αναμένεται να αυξήσει τη συχνότητα και την
ένταση των πυρκαγιών στις περιοχές όπου προβλέπεται αύξηση της θερμοκρασίας και των
περιόδων ξηρασίας. Οι πυρκαγιές προκαλούν εκλύσεις στην ατμόσφαιρα αιωρούμενων σωματιδίων
και τοξικών αερίων, τα οποία συνεισφέρουν σημαντικά σε σοβαρές και χρόνιες ασθένειες του
αναπνευστικού συστήματος. Επιπλέον, οι αλλαγές στα πρότυπα ανέμων και η αυξημένη
ερημοποίηση, μπορεί να διευκολύνει τη μεταφορά των ρυπαντών σε μεγάλες αποστάσεις, όπως στη
περίπτωση της μεταφοράς σκόνης από τις ερήμους (Confalonieri at al., 2007).
Στην Κύπρο, τα αποτελέσματα των μετρήσεων δείχνουν ότι οι συγκεντρώσεις των περισσοτέρων
από τους κυριότερους ατμοσφαιρικούς ρύπους, βρίσκονται κάτω από τις αντίστοιχες οριακές τιμές
με εξαίρεση τα αιωρούμενα σωματίδια PM10, των οποίων οι συγκεντρώσεις υπερβαίνουν τις
οριακές τιμές στις περισσότερες των περιπτώσεων. Οι υπερβάσεις αυτές έχουν αποδοθεί στις
εκπομπές από βιομηχανικές εγκαταστάσεις, οχήματα, κεντρικές θερμάνσεις, καθώς επίσης και στη
διασυνοριακή ρύπανση (μεταφορά σκόνης από την Βόρεια Αφρική και Μέση Ανατολή), στις φυσικές
πηγές (π.χ. θαλάσσιο άλας) και στις κλιματολογικές συνθήκες (ξηρασία, ανομβρία, υψηλές
3-115
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
θερμοκρασίες κ.α.) που επιτρέπουν την επαναιώρηση σκόνης από τους δρόμους και τις ακάλυπτες
περιοχές εντός και εκτός των πόλεων και, τη μεταφορά σκόνης από τις γεωργικές περιοχές (ΤΕΕ,
2007; TEE, 2011).
Τέλος, η κλιματική αλλαγή έχει συνδεθεί με την πρόωρη έναρξη της ανοιξιάτικης περιόδου γύρης
στο βόρειο ημισφαίριο (D’Amato et al., 2002; Weber, 2002; Beggs, 2004) με αποτέλεσμα την αύξηση
της εποχικότητας και διάρκειας αλλεργικών διαταραχών (αλλεργική ρινίτιδα, άσθμα).
Γενικά, οι πιο ευαίσθητες ηλικιακά ομάδες είναι τα παιδιά και ηλικιωμένοι, καθώς και τα άτομα που
υποφέρουν ήδη από χρόνιες αναπνευστικές παθήσεις.
Αξιολογώντας τα παραπάνω, θεωρήθηκε ότι η σημαντικότητα των επιπτώσεων της κλιματικής
αλλαγής στη δημόσια υγεία της Κύπρου και συγκεκριμένα στα προβλήματα υγείας που συνδέονται
με την ατμοσφαιρική ρύπανση είναι «Μέτρια».
Αξιολόγηση ικανότητας προσαρμογής
Τα μέτρα που λαμβάνονται στην Κύπρο για τον έλεγχο των προβλημάτων υγείας που συνδέονται με
την ατμοσφαιρική ρύπανση, αφορούν τη διάγνωση και θεραπεία, καθώς και μέτρα για την
παρακολούθηση και τον περιορισμό της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, κυρίως από τις ανθρωπογενείς
εκπομπές ρύπων. Ειδικότερα, για τον περιορισμό του όζοντος στα μεγάλα αστικά κέντρα
λαμβάνονται μέτρα για τη μείωση των οξειδίων του αζώτου και των πτητικών οργανικών ουσιών,
που αποτελούν πρόδρομες ουσίες του όζοντος. Επίσης, το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τη Βελτίωση
της Ποιότητας του Αέρα (ΤΕΕ, 2007) περιλαμβάνει μέτρα που αναφέρονται στην ενίσχυση των
δημόσιων μεταφορών, τη βελτίωση των οδικών μεταφορών, την προώθηση της χρήσης φυσικού
αερίου και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, την προώθηση μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής
μείωσης των εκπομπών αερίων ρύπων και εξοικονόμησης ενέργειας στο βιομηχανικό τομέα, καθώς
και στην πληροφόρηση του κοινού σχετικά με την ποιότητα αέρα (μέσω εξειδικευμένης ιστοσελίδας
και ηλεκτρονικών οθόνων) και την έγκαιρη προειδοποίηση του κοινού σε περίπτωση σοβαρών
επεισοδίων ατμοσφαιρικής ρύπανσης (π.χ. μεταφορά σκόνης από τη Σαχάρα).
Ωστόσο, απαιτείται αυστηρή και αποτελεσματική υλοποίηση των μέτρων του Σχεδίου Δράσης για τη
σημαντική μείωση των επιπέδων συγκέντρωσης αιωρούμενων σωματιδίων (ΑΣ10) στην
ατμόσφαιρα. Επίσης, τα αποτελέσματα από την υλοποίηση πολλών από τα μέτρα αυτά δεν μπορεί
να είναι εμφανή άμεσα αλλά σε βάθος χρόνου.
Για τους λόγους, η ικανότητα προσαρμογής της δημόσιας υγείας της Κύπρου για την αντιμετώπιση
των προβλημάτων υγείας που συνδέονται με την ατμοσφαιρική ρύπανση θεωρείται «Χαμηλή έως
Μέτρια».
3-116
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
3.8.3.
2014
Βιβλιογραφία
Andersson, C. and Engardt, M., 2010. European ozone in a future climate: Importance of
changes in dry deposition and isoprene emissions. Journal of Geophysical Research 115(D2).
Antoniou, M., Haralambous, C., Mazeris, A., Pratlong, F., Dedet, J.P., Soteriadou, K., 2008.
Leishmania donovani leishmaniasis in Cyprus. Lancet Infect Dis. 8:6–7.
Aziz, M., 1934. The Anopheline mosquitoes of Cyprus Cyprus Government Printing Office. 26 p.
Babayev, A.B., 1986. Some aspects of man's acclimatization to hot climates. In: Climate and
human health, WHO/UNEP/WMO International Symposium. Vol. 2. Leningrad, WMO, pp.125-126.
Beggs, P. J., 2004. Impacts of climate change on aeroallergens: past and future. Clin. Exp.
Allergy, 34, 1507-1513.
Beljaev, A.E., 2000. The malaria situation in the WHO eastern Mediterranean region. Med
Parazitol (Mosk). (2):12-5.[Article in Russian]
Confalonieri, U., Menne, B., Akhtar, R., Ebi, K.L., Hauengue, M., Kovats, R.S., Revich, B. and
Woodward, A., 2007. Human Ηealth. Climate Change 2007: Impacts, Adaptation and Vulnerability.
Contribution of Working Group II to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel
on Climate Change, M.L. Parry, O.F. Canziani, J.P. Palutikof, P.J. van der Linden and C.E. Hanson, Eds.,
Cambridge University Press, Cambridge, UK, 391-431.
Constantinou, K., 1998. Anopheles (malaria) eradication in Cyprus. Parassitologia. 40(1-2):131–
135.
D’Amato, G.,G. Liccardi, M. D’Amato and M. Cazzola, 2002. Outdoor air pollution, climatic
changes and allergic bronchial asthma. Eur. Respir. J., 20, 763-776.
Depaquit, J., Léger, N., Ferté, H., Rioux, J.A., Gantier, J.C., Michaelides, A. et al. 2001.
Phlebotomines of the Isle of Cyprus. III. Species inventory. Parasite. 8:11–20.
Dujardin J.C., Campino L., Canavate C., Dedet J.P., Gradoni L., Soteriadou K., Mazeris A., Ozbel
Y., Boelaert M., 2008. Spread of vector-borne diseases and neglect of leishmaniasis, Europe. Emerg.
Infect. Dis., 14 : 1013-1018.
ECDC, 2009. Development of Aedes albopictus risk maps. ECDC Technical Report. European
Centre for Disease Prevention and Control, Stockholm.
ECDC, 2007a. Environmental change and infectious disease Workshop, Stockholm, 29–30
March 2007. ECDC Μeeting Report. European Centre for Disease Prevention and Control, Stockholm.
ECDC, 2007b. Chikungunya in Italy. Joint ECDC/WHO visit for a European risk assessment, 17 –
21 September 2007. ECDC Mission report. European Centre for Disease Prevention and Control,
Stockholm.
ECDC, 2012. The climatic suitability for dengue transmission in continental Europe. European
Centre for Disease Prevention and Control, Stockholm.
3-117
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
EEA, 2008. Impacts of Europe’s changing climate – 2008 indicator-based assessment. EEA
Report No 4/2008, JRC Reference Report No JRC47756. European Environment Agency, Copenhagen.
EEA, 2012. Climate change, impacts and vulnerability in Europe 2012: An indicator-based
report. EEA Report No 12/2012. European Environment Agency, Copenhagen.
Epstein, P.R., 2001. West Nile virus and the climate. J Urban Health. Jun; 78(2):367-71.
Eurostat. Healthcare statistics. Data from January 2014. European Commission. Available at:
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/statistics_explained/index.php/Healthcare_statistics
Faunt, J.D. et al., 1995.The effete in the heat: heat related hospital presentations during a ten
day heat wave. Australia and New Zealand Journal of Medicine, 25:117–120.
Fischer, D., Thomas, S.M., Neteler, M., Tjaden, N.B., Beierkuhnlein, C., 2014. Climatic suitability
of Aedes albopictus in Europe referring to climate change projections: comparison of mechanistic
and correlative niche modelling approaches . Euro Surveill. 19(6)
Fontenille, D., Failloux, A.B.,Romi, R., 2007. Should we expect Chickungunya and Dengue in
Southern Europe? In: Takken W, Knols BGJ, eds. Emerging pests and vectorborne diseases in Europe.
Wageningen, The Netherlands: Wageningen Academic Publishers. p 169–184.
Frisancho, R., 1991. Human adaptation: a functional interpretation. Ann Arbor, University of
Michigan Press.
GSK/Accenture/SSEE, 2011. Climate Change and Health: Framing the Issue. GlaxoSmithKline,
Accenture and Oxford University’s Smith School of Enterprise and the Environment.
Guerra, C.A., Gikandi, P.W., Tatem, A.J. et al. 2008. The limits and intensity of Plasmodium
falciparum transmission: implications for malaria control and elimination worldwide. PLoS Med 5:
e38.
IPCC, 2007. Summary for Policymakers. Climate Change 2007: The Physical Science Basis.
Contribution of Working Group I to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on
Climate Change, S. Solomon, D. Qin, M. Manning, Z. Chen, M. Marquis, K.B. Averyt, M.Tignor and H.L.
Miller, Eds., Cambridge University Press, Cambridge, 18 pp.
Jetten, T.H., Focks, D.A., 1997. Potential changes in the distribution of dengue transmission
under climate warming. Am J Trop Med Hyg 57: 285–97.
Kausrud, K.L., Viljugrein, H., Frigessi. A. et al. 2007. Climatically driven synchrony of gerbil
populations allows large-scale plague outbreaks. Proc Biol Sci 274: 1963–69.
Kilbourne, E.M., 1997. Heatwaves. In: The Public Health Consequences of Disasters [Noji, E.
(ed.)]. Oxford University Press, Oxford, United Kingdom and New York, NY, USA, pp. 51–61.
Kovats, R.S., Edwards, S., Hajat, S., Armstrong, B., Ebi, K.L., Menne, B., 2004. The effect of
temperature on food poisoning: time series analysis in 10 European countries. Epidemiology and
Infection 132, 443-453.
Kuhn, K.G., Campbell-Lendrum, D.H., Davies, C.R., 2002. A continental risk map for malaria
mosquito (Diptera: Culicidae) vectors in Europe. J Med Entomol 39: 621–30.
3-118
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Kuhn, K.G., 2006. Malaria. In: Menne B, Ebi K, eds. Climate change and adaptation strategies
for human health. Darmstadt: Steinkopff -Verlag, 206–16.
Langner, J., Engardt, M. and Andersson, C., 2012. European summer surface ozone 1990–2100.
Atmospheric Chemistry and Physics Discussions 12(3), 7705–7726.
Lindgren, E., Ebi, K.L., Johanesson, M., 2010. Climate change and communicable diseases in the
EU Member States: Handbook for national vulnerability, impact and adaptation assessments. ECDC
technical document. European Centre for Disease Prevention and Control, Stockholm.
Martens, P., Hall, L., 2000. Malaria on the move: human population movement and malaria
transmission. Emerging Infectious Diseases, 6 (2):7–12.
Masterton, J.M., Richardson, F.A., 1979. Humidex, a method of quantifying human discomfort
due to excessive heat and humidity, CLI 1-79, Environment Canada. Atmospheric Environment
Service, Downsview, Ontario.
McMichael, A., Githeko, A., Akhtar, R. et al., 2001. Human Health in Climate Change 2001:
Impacts, Adaptation and Vulnerability Contribution of Working Group II to the Third Assessment
Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. McCarthy, J.J. et al. eds. New York, USA,
Cambridge University Press, pp.451-85.
McMichael, A.J., M. Ando, R. Carcavallo, P. Epstein, A. Haines, G. Jendritzky, L. Kalkstein, R.
Odongo, J. Patz, and W. Piver, 1996. Human population health. In: Climate Change 1995: Impacts,
Adaptations, and Mitigation of Climate Change: Scientific-Technical Analyses. Contribution of
Working Group II to the Second Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate
Change [Watson, R.T., M.C. Zinyowera, and R.H. Moss (eds.)]. Cambridge University Press,
Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA, pp. pp. 561–584.
Menne, B.F. et al., 2008. Protecting health in Europe from climate change. World Health
Organization: Geneva.
Parry, M., Arnell, N. W., Nicholls, R. J., Martens, P., Kovats, S., Livermore, M., Rosenzweig, C.,
Iglesias, A. and Fischer, G., 2001. Millions at risk: defining critical climate change threats and targets.
Global Environmental Change, 2001, 11(3):181–183.
Pashiardis, S., 2009. Climate changes: Precipitation and temperature trends in Cyprus.
Meteorological Service of Cyprus, Nicosia.
Rogers, D.J., Randolph, S.E., 2000. The global spread of malaria in a future, warmer world.
Science 289: 1763–66.
Rooney, C., McMichael, A.J., Kovats, R.S., Coleman, M., 1998. Excess mortality in England and
Wales, and in Greater London, during the 1995 heatwave. Journal of Epidemiology and Community
Health, 52, 482 – 486.
Schmidt, K., Tirado, C. (eds), 2001. WHO Surveillance Programme for Control of Foodborne
Infections and intoxications in Europe. Seventh Report 1993–1998. Berlin : Federal Institute for
Health Protection of Consumers and Veterinary Medicine (BgVV).
3-119
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Scholte, E.J. and Schaffner, F. 2007. Waiting for the tiger: establishment and spread of the
Aedes albopictus mosquito in Europe. Chapter 14: 241-260. In Emerging pests and vector-borne
diseases in Europe (Takken W. & Knols B.G.J., Eds.), 2007, book series Ecology and control of vectorborne diseases, vol 1, Wageningen Academic Publishers, Wageningen, The Netherlands.
Semenza, J. C., Rubin, C. H., Falter, K. H., Selanikio, J. D., Flanders, W. D., Howe, H. L. and
Wilhelm, J. L., 1996. Heat related deaths during the July 1995 heat wave in Chicago. New England
Journal of Medicine, 335(2):84–90.
Semenza, J. C., Menne, Β., 2009. Climate change and infectious diseases in Europe, Lancet
Infect Dis 9: 365–75.
UNEP. Reported Malaria Cases - Total Number per 100,000 Population, World, 1990-2003
Violaris, M., Vasquez, M.I., Samanidou, A., Wirth, M.C., Hadjivassilis, A., 2009. The mosquito
fauna of the Republic of Cyprus: a revised list. J Am Mosq Control Assoc. 25(2):199-202.
Watkiss, P., Horrocks, L., Pye, S., Searl, A., Hunt, A.,2009. Impacts of Climate Change in Human
Health in Europe. PESETA-Human health study.
WHO, 2004. The vector-borne human infections of Europe. Their distribution and burden of
public health. World Health Organization. WHO Regional Office for Europe, Copenhagen.
WHO, 2005. Health and climate change: the “now and how”: A policy action guide. World
Health Organization. WHO Regional Office for Europe, Copenhagen.
Γεωργιάδης, Φ., 2010. Ο ιός του Δυτικού Νείλου. Ενατενίσεις, Περιοδική Έκδοση Ιεράς
Μητροπόλεως Κύκκου και Τηλλυρίας, Τεύχος 12.
Στατιστική Υπηρεσία, 2014. Δημογραφική έκθεση 2012. Πληθυσμιακές στατιστικές Σειρά ΙΙ,
Αρ. Έκθεσης 49. Κυπριακή Δημοκρατία
Στατιστική Υπηρεσία, 2013. Κυριότερα αποτελέσματα της απογραφής πληθυσμού 2011.
Κυπριακή Δημοκρατία
Στατιστική Υπηρεσία, 2012. Στατιστικές Υγείας και Νοσοκομείων 2011. Στατιστικές υγείας
Σειρά Ι, Αρ. Έκθεσης 32. Κυπριακή Δημοκρατία
ΤΑΥ, 2011α. Τελική έκθεση προκαταρκτικής αξιολόγησης κινδύνων πλημμύρας. Τμήμα
Αναπτύξεως Υδάτων, Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος Κύπρου, Λευκωσία.
ΤΑΥ, 2011β. Έκθεση προσδιορισμού περιοχών για τις οποίες υπάρχουν ή μπορεί να υπάρξουν
σοβαροί δυνητικοί κίνδυνοι πλημμύρας. Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων, Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών
πόρων και Περιβάλλοντος Κύπρου, Λευκωσία.
ΤΕΕ, 2007. Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τη Βελτίωση της Ποιότητας του Αέρα στην Κύπρο. Τμήμα
Επιθεώρησης Εργασίας, Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, Λευκωσία.
ΤΕΕ, 2011. Ποιότητα αέρα στην Κύπρο. Άρθρο στο Ενημερωτικό Δελτίο του ΕΤΕΚ, Τεύχος 148.
3-120
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
3.9.
2014
ΕΝΕΡΓΕΙΑ
Η κλιματική αλλαγή επηρεάζει την παραγωγή ενέργειας αλλά και τη ζήτηση ενέργειας. Η παραγωγή
υδροηλεκτρικής ενέργειας αποτελεί την πηγή ενέργειας που είναι πιο πιθανό να επηρεαστεί από
την κλιματική αλλαγή καθώς είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη στην ποσότητα, το χρόνο και τη γεωγραφική
κατανομή της βροχόπτωσης καθώς και στη θερμοκρασία, η οποίο παίζει ρόλο στο λιώσιμο των
πάγων και στη μορφή των κατακρημνισμάτων όταν φτάνουν στο έδαφος (χιόνι ή βροχή) και
κατ’επέκταση επηρεάζει τη διαθεσιμότητα νερού. Η αύξηση της έντασης και της συχνότητας των
ακραίων καιρικών φαινομένων όπως οι έντονες βροχοπτώσεις και οι ξηρασίες έχουν επίσης
δυσμενείς επιπτώσεις στο υδροηλεκτρικό δυναμικό. Η παραγωγή αιολικής ενέργειας εξαρτάται από
την ταχύτητα του ανέμου καθώς οι ταχύτητες πάνω ή κάτω από τα αποδεκτά όρια λειτουργίας της
τεχνολογίας έχουν ως αποτέλεσμα τη μείωση της παραγωγής ενέργειας. Η αύξηση της
νεφοκάλυψης μπορεί να μειώσει την παραγωγή ηλιακής ενέργειας ενώ οι αλλαγές στους
κλιματικούς παράγοντες που επηρεάζουν την απόδοση των καλλιεργειών έχουν επίπτωση στην
παραγωγή βιομάζας (Scott et al., 2001).
Η εξόρυξη ορυκτών καυσίμων μπορεί να επηρεαστεί δυσμενώς από την αυξημένη δράση του
ανέμου και των κυμάτων, τις έντονες βροχοπτώσεις, τη διάβρωση των ακτών και το λιώσιμο των
πάγων. Επιπλέον, οι θερμοηλεκτρικοί σταθμοί μπορεί να επηρεαστούν δυσμενώς λόγω της
περιορισμένης διαθεσιμότητας νερού ψύξης αλλά και των αυξημένων ενεργειακών αναγκών για
ψύξη του νερού. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα αναμένεται να επηρεάσουν τα δίκτυα μεταφοράς
της ηλεκτρικής ενέργειας λόγω ζημιών, διακοπής της παροχής και αύξησης του κόστους συντήρησης
(Scott et al., 2001).
Όσον αφορά τη ζήτηση για ενέργεια, αυτή επηρεάζεται κυρίως όσον αφορά την αύξηση των
αναγκών σε ενέργεια για ψύξη και τη μείωση των ενεργειακών αναγκών για θέρμανση, ενώ μπορεί
να απαιτηθεί η αύξηση της παραγωγής ηλεκτρισμού για την ικανοποίηση της μέγιστης ζήτησης το
καλοκαίρι (Scott et al., 2001).
3.9.1.
Υφιστάμενη κατάσταση
Στην Κύπρο δεν υπάρχουν πρωτογενείς πηγές ενέργειας εκτός από τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας
(ΑΠΕ). Προκειμένου να ικανοποιηθούν οι ενεργειακές ανάγκες του νησιού, το μεγαλύτερο ποσοστό
των καυσίμων εισάγεται (>95%), με αποτέλεσμα η Κύπρος να είναι μια χώρα με ιδιαίτερα υψηλή
ενεργειακή εξάρτηση. Η συνολική παραγωγή πρωτογενούς ενέργειας το 2010 ανήλθε στους 84,000
τόνους ισοδύναμου πετρελαίου (toe), η οποία αποτελείτο κατά κύριο λόγο από ηλιακή θερμική
ενέργεια (72.2%), βιομάζα (11.9%), χρησιμοποιημένα έλαια (6.5%) και βιοκαύσιμα (5.9%) (CERA,
2011).
Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι πρόσφατες μελέτες αποκάλυψαν την ύπαρξη κοιτασμάτων
φυσικού αερίου στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη της Κύπρου, ο υπολογιζόμενος όγκος των
οποίων είναι εξαπλάσιος της συνολικής υπολογιζόμενης εγχώριας ζήτησης φυσικού αερίου για
3-121
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
σκοπούς ηλεκτροπαραγωγής μέχρι το 2035. Τα κοιτάσματα φυσικού αερίου που εντοπίστηκαν σε
συνδυασμό με την προοπτική ύπαρξης πρόσθετων κοιτασμάτων φυσικού αερίου αλλά και
πετρελαίου αναμένεται να συμβάλλουν καταλυτικά στην ενεργειακή αυτονομία της Κύπρου (ΑνΑΔ,
2012).
Η ακαθάριστη εγχώρια κατανάλωση ενέργειας στην Κύπρο το 2010 ισοδυναμούσε με 1,728 ktoe
(χωρίς να περιλαμβάνει την κατανάλωση ενέργειας για τις οδικές και εναέριες μεταφορές η οποία
αντιστοιχεί σε 989 ktoe)4. Η τελική κατανάλωση ενέργειας μαζί με τις μεταφορές στην Κύπρο το
2010 ανήλθε στους 1,921 ktoe. Το ποσοστό των πετρελαιοειδών στο ενεργειακό ισοζύγιο είναι πολύ
υψηλό και αυτό οφείλεται στη μεγάλη χρήση τους στις μεταφορές αλλά και στο γεγονός ότι το
σύστημα ηλεκτροπαραγωγής έχει σαν κύριο καύσιμο τα πετρελαϊκά προϊόντα. Οι κυριότεροι
καταναλωτές ενέργειας το 2011 ήταν οι μεταφορές (54.1%), τα νοικοκυριά (15.4%), η βιομηχανία
(12.3%), ο τριτογενής τομέας (12.2%) και η γεωργία (2%) (CERA, 2011).
Οι συνολικές απαιτήσεις σε ηλεκτρισμό για το έτος 2010 ήταν περίπου 5,205,000 MWh.
Σημειώνεται ότι οι απαιτήσεις σε ηλεκτρισμό έχουν αυξηθεί κατά 29% σε σχέση με το 2003 ενώ
εκτιμάται ότι θα αυξηθούν περαιτέρω κατά 33% μέχρι το 2018 (EAC, 2011). Η παραγωγή ηλεκτρικής
ενέργειας από συμβατικές πηγές στην Κύπρο προέρχεται κυρίως από τους τρεις
ηλεκτροπαραγωγούς σταθμούς στο Βασιλικό (648 MW), τη Δεκέλεια (460 MW) και τη Μονή (330
MW).
Το μερίδιο των ΑΠΕ στο ενεργειακό μίγμα έχει αυξηθεί πρόσφατα κυρίως λόγω του προγράμματος
επιχορηγήσεων για την προώθησή τους. Συγκεκριμένα, το μερίδιο αυξήθηκε από το 2.5% το 2006
στο 5.4% το 2010, ενώ η αύξηση αυτή οφείλεται κυρίως στη χρήση της ηλιακής και αιολικής
ενέργειας. Η Κύπρος έχει δεσμευτεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση να αυξήσει το ποσοστό αυτό στο 13%
μέχρι το 2020 (Kassinis, 2009; Kassinis, 2011).
Δεδομένου ότι το κλίμα της Κύπρου ευνοεί την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από τον ήλιο,
διάφορες ηλιακές εφαρμογές έχουν εγκατασταθεί για την παραγωγή θερμικής αλλά και ηλεκτρικής
ενέργειας. Τα ενεργητικά ηλιακά συστήματα έχουν υιοθετηθεί σε μεγάλο βαθμό στην Κύπρο με
κυριότερη εφαρμογή την παραγωγή ζεστού νερού. Έχει εκτιμηθεί ότι 92% των νοικοκυριών και 53%
των τουριστικών καταλυμάτων, ικανοποιούν τις ανάγκες τους σε ζεστό νερό με ενεργητικά ηλιακά
συστήματα και ειδικότερα θερμικούς ηλιακούς συλλέκτες (MANRE, 2010). Η μόνη εφαρμογή για την
παραγωγή ηλεκτρισμού από την ηλιακή ενέργεια είναι τα φωτοβολταϊκά συστήματα, με συνολική
εγκατεστημένη ισχύ 16.4 MW μέχρι το 2012 (CERA, 2013).
Παρόλο που το αιολικό δυναμικό της Κύπρου είναι σχετικά περιορισμένο, υπάρχουν περιοχές στην
Κύπρο με υψηλό αιολικό δυναμικό οι οποίες είναι κατάλληλες για την εγκατάσταση αιολικών
πάρκων. Μέχρι το 2012, πέντε αιολικά πάρκα είχαν εγκατασταθεί στην Κύπρο με συνολική ισχύ
146.7 MW (CERA, 2013).
Όσον αφορά την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από βιομάζα, μέχρι το τέλος του 2012 υπήρχαν 12
μονάδες αναερόβιας χώνευσης κτηνοτροφικών αποβλήτων στην Κύπρο συνολικής εγκατεστημένης
ισχύος 8.8 MW (CERA, 2013). Επιπρόσθετα, τα βιοκαύσιμα έχουν διεισδύσει στην αγορά των
μεταφορικών καυσίμων στην Κύπρο από το 2007, αν και μόνο μια εταιρεία δραστηριοποιείται στην
4
http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=nrg_102a&lang=en
3-122
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
παραγωγή βιοκαύσιμων, με την παραγωγή να ανέρχεται στους 6,381 τόνους το 2011 (Kassinis,
2011).
Τέλος, λόγω της περιορισμένης διαθεσιμότητας νερού στην Κύπρο, δεν έχει αναπτυχθεί καμία
μονάδα παραγωγής υδροηλεκτρικής ενέργειας (CERA, 2013).
3.9.2.
Αξιολόγηση ευπάθειας
Για τον προσδιορισμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον τομέα της ενέργειας της
Κύπρου, έγινε αρχικά μια συσχέτιση των παρατηρούμενων και αναμενόμενων αλλαγών στο κλίμα
της Κύπρου με τις επιπτώσεις που κάθε μία από αυτές μπορεί να επιφέρει. Τα αποτελέσματα
παρουσιάζονται συγκεντρωτικά στον πίνακα που ακολουθεί.
Πίνακας 30: Σχέση μεταξύ κλιματικής αλλαγής και επιπτώσεων στον τομέα της ενέργειας
Πιθανές κλιματικές αλλαγές
Αύξηση της θερμοκρασίας
Επιπτώσεις




Αύξηση της ζήτησης ενέργειας για ψύξη
Μείωση της ζήτησης για θέρμανση
Μείωση της θερμικής απόδοσης των θερμοηλεκτρικών σταθμών
Αλλαγές στην απόδοση των μονάδων παραγωγής ηλιακής
ενέργειας
 Μείωση της παραγωγής υδροηλεκτρικής ενέργειας
 Αύξηση των ενεργειακών αναγκών για τη λειτουργία των μονάδων
αφαλάτωσης λόγω της μείωσης της διαθεσιμότητας νερού
Μείωση της βροχόπτωσης
 Αύξηση των ενεργειακών αναγκών για άρδευση
 Μείωση της διαθεσιμότητας νερού ψύξης για τη λειτουργία των
θερμοηλεκτρικών σταθμών
Αύξηση της συχνότητας και της
έντασης των ακραίων καιρικών
φαινομένων
Ταχύτητα ανέμου
Νεφοκάλυψη
 Αλλαγή στην παραγωγή βιομάζας και βιοενέργειας
 Μείωση του υδροηλεκτρικού δυναμικού
 Ζημιές, διακοπή της παροχής και αύξηση του κόστους συντήρησης
στα δίκτυα διανομής της ηλεκτρικής ενέργειας
 Αλλαγές στην παραγωγή αιολικής ενέργειας
 Αλλαγές στην απόδοση των μονάδων παραγωγής ηλιακής
ενέργειας
Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον τομέα της ενέργειας της Κύπρου με βάση τον
προηγούμενο πίνακα μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως εξής:
1. Απόδοση ανανεώσιμης ενέργειας
2. Απόδοση θερμοηλεκτρικών σταθμών
3. Ενεργειακή ζήτηση
3-123
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Η ευπάθεια του τομέα της ενέργειας στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής αξιολογήθηκε με βάση
την ευαισθησία, την έκθεση και την προσαρμοστική ικανότητα του τομέα στην κλιματική αλλαγή,
χρησιμοποιώντας τα διαθέσιμα σχετικά ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία για την Κύπρο καθώς και τις
προβλέψεις για την κλιματική αλλαγή για την περίοδο 2021-2050. Πιο συγκεκριμένα, η ευαισθησία
ορίζεται ως ο βαθμός στον οποίο ο τομέας της ενέργειας επηρεάζεται ή αναμένεται να επηρεαστεί
από την κλιματική αλλαγή και τις επιπτώσεις της, καθώς και ο βαθμός της επιβάρυνσης που
υφίσταται ο τομέας από άλλους παράγοντες, ο οποίος τον καθιστά πιο ευαίσθητο στην κλιματική
αλλαγή. Η έκθεση ορίζεται από το βαθμό στον οποίο εκτίθεται ή αναμένεται να εκτεθεί ο τομέας
της ενέργειας στην κλιματική αλλαγή. Η ικανότητα προσαρμογής του τομέα της ενέργειας ορίζεται
από την ικανότητά του να προσαρμοστεί σε νέες κλιματικές συνθήκες, από την ανθεκτικότητα που
παρουσιάζει σε αυτές (αυτόνομη προσαρμογή), καθώς και από την αποτελεσματικότητα των
μέτρων που υλοποιούνται σε εθνικό, τοπικό και ατομικό επίπεδο για την προστασία του τομέα της
ενέργειας από την κλιματική αλλαγή. Οι δείκτες που χρησιμοποιήθηκαν για την αξιολόγηση της
ευαισθησίας, της έκθεσης και της προσαρμοστικής ικανότητας του τομέα της ενέργειας της Κύπρου
στην κλιματική αλλαγή παρουσιάζονται στον ακόλουθο πίνακα.
Πίνακας 31: Δείκτες αξιολόγησης της ευπάθειας του τομέα της ενέργειας της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή
Μεταβλητή
ευπάθειας
Επιλεγμένοι δείκτες
Έκθεση
Ευαισθησία
Απόδοση ανανεώσιμης ενέργειας













Ικανότητα
προσαρμογής




Σχέση μεταξύ δυναμικού ηλιακής ενέργειας και ηλιοφάνειας
Σχέση μεταξύ δυναμικού ηλιακής ενέργειας και υψηλής θερμοκρασίας
Σχέση μεταξύ δυναμικού αιολικής ενέργειας και ταχύτητας ανέμου
Σχέση μεταξύ δυναμικού υδροηλεκτρικής ενέργειας και διαθεσιμότητας νερού
Σχέση μεταξύ δυναμικού βιοενέργειας και βροχόπτωσης, θερμοκρασίας
Μερίδιο υδροηλεκτρικής ενέργειας στο ενεργειακό μίγμα
Μερίδιο αιολικής ενέργειας στο ενεργειακό μίγμα
Μερίδιο ηλιακής ενέργειας στο ενεργειακό μίγμα
Μερίδιο βιοενέργειας στο ενεργειακό μίγμα
Εξάρτηση των χρησιμοποιούμενων βιοκαυσίμων στην Κύπρο από τις βιοκαλλιέργειες
Αλλαγές στο δυναμικό παραγωγής ανανεώσιμης ενέργειας
Αλλαγές στη διάρκεια της ηλιοφάνειας και γεωγραφική κατανομή των ηλιακών
συστημάτων
Αλλαγές στον αριθμό των ημερών με υψηλές θερμοκρασίες και γεωγραφική κατανομή
των ηλιακών συστημάτων
Αλλαγές στην ταχύτητα του ανέμου και γεωγραφική κατανομή των αιολικών πάρκων
Βελτίωση της τεχνολογίας για αύξηση της απόδοσης
Επιχορήγηση της παραγωγής ανανεώσιμης ενέργειας από τις ανανεώσιμες πηγές που
επηρεάζονται λιγότερο από την κλιματική αλλαγή
Άλλα μέτρα για την προώθηση της παραγωγής ανανεώσιμης ενέργειας
Απόδοση θερμοηλεκτρικών σταθμών
3-124
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ

Ευαισθησία του θερμικού βαθμού απόδοσης σε αλλαγές της θερμοκρασίας

Αλλαγές στη θερμοκρασία και γεωγραφική κατανομή των θερμοηλεκτρικών σταθμών
Ικανότητα
προσαρμογής
Ευαισθησία
Επιλεγμένοι δείκτες
Έκθεση
Μεταβλητή
ευπάθειας
2014
 Μέτρα για την αύξηση του βαθμού θερμικής απόδοσης

Ετήσια, μηνιαία, ημερήσια και ωριαία σχέση της ενεργειακής ζήτησης και της
θερμοκρασίας
Μερίδιο του τριτογενή τομέα στην τελική κατανάλωση ενέργειας
Έκθεση






Αλλαγές στην ενεργειακή ζήτηση για θέρμανση κατά τη χειμερινή περίοδο
Αλλαγές στην ενεργειακή ζήτηση για ψύξη κατά τη θερινή περίοδο
Αλλαγές στον αριθμό βαθμοημερών θέρμανσης
Αλλαγές στον αριθμό βαθμοημερών ψύξης
Πληθυσμιακή πυκνότητα στις περιοχές που επηρεάζονται περισσότερο
Ικανότητα
προσαρμογής
Ευαισθησία
Ενεργειακή ζήτηση




Αύξηση δυναμικότητας ηλεκτροπαραγωγής από συμβατικές πηγές ενέργειας
Εκμετάλλευση κοιτασμάτων φυσικού αερίου
Μέτρα για την αύξηση της αποδοτικότητας στην κατανάλωση ενέργειας
Επιχορήγηση της εγκατάστασης μονάδων παραγωγής ανανεώσιμης ενέργειας
3.9.2.1.
Συνολική ευπάθεια
Η αξιολόγηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον τομέα της ενέργειας της Κύπρου
(CYPADAPT, 2013) ανέδειξε ως πρώτη και μοναδική προτεραιότητα του τομέα, τη ζήτηση ενέργειας
για ψύξη ,η οποία αναμένεται να αυξηθεί λόγω της αύξησης της θερμοκρασίας. Ωστόσο, η
ικανότητα του τομέα να ακολουθεί τις αυξήσεις στη ζήτηση ενέργειας είναι αρκετά ικανοποιητική. Η
επίπτωση της κλιματικής αλλαγής στην απόδοση των θερμοηλεκτρικών σταθμών δεν αναμένεται να
επηρεαστεί σημαντικά από την κλιματική αλλαγή, ενώ η απόδοση της παραγωγής Ανανεώσιμων
Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ), θεωρήθηκε ότι δεν παρουσιάζει ευπάθεια στην κλιματική αλλαγή καθώς η
μόνη ΑΠΕ που αναμένεται να επηρεαστεί σημαντικά είναι η υδροηλεκτρική, η οποία δεν μπορεί
αξιοποιηθεί στην Κύπρο, λόγω των ήδη περιορισμένων διαθέσιμων υδάτινων πόρων.
3-125
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Η αξιολόγηση της ευπάθειας του τομέα ενέργειας της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή
παρουσιάζεται συγκεντρωτικά στον πίνακα που ακολουθεί.
Πίνακας 32: Αξιολόγηση της ευπάθειας του τομέα της ενέργειας της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή
Ευπάθεια στην κλιματική αλλαγή
Επιπτώσεις
Σημαντικότητα
επίπτωσης (Α)
Ικανότητα
Συνολική ευπάθεια
προσαρμογής (Β)
(Α-Β)
Απόδοση ανανεώσιμης ενέργειας
Χαμηλή έως
Μέτρια (1.4)
Μέτρια (3)
Αμελητέα
Απόδοση θερμοηλεκτρικών
σταθμών
Χαμηλή έως
Μέτρια (1.7)
Χαμηλή έως
Μέτρια (2)
Αμελητέα
Πολύ υψηλή (7)
Υψηλή (5)
Χαμηλή έως
Μέτρια (2)
Ενεργειακή ζήτηση
Στη συνέχεια παρουσιάζεται συνοπτικά η αξιολόγηση των επιπτώσεων και της ικανότητας
προσαρμογής του τομέα της ενέργειας της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή όσον αφορά την
ενεργειακή ζήτηση. Η αναλυτική αξιολόγηση παρουσιάζεται στην έκθεση “Future climate change
impact, vulnerability and adaptation assessment for the case of Cyprus” (CYPADAPT, 2013).
3.9.2.2.
Ενεργειακή ζήτηση
Αξιολόγηση επίπτωσης
Οι διακυμάνσεις του καιρού έχουν σημαντική επίδραση στον τομέα της ενέργειας, καθώς η
κατανάλωση ενέργειας συνδέεται με διάφορες κλιματικές παραμέτρους και κυρίως τη θερμοκρασία
του αέρα. Επίσης, η κατανάλωση ενέργειας είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη, δεδομένου ότι πρέπει να
καταναλώνεται τη στιγμή της παραγωγής και δεν μπορεί να αποθηκευτεί.
Η ημερήσια κατανάλωση ενέργειας ακολουθεί ένα εποχικό πρότυπο. Η μέση ημερήσια κατανάλωση
ενέργειας στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες, ιστορικά παρουσιάζει μια μοναδική αιχμή κατά
τους χειμερινούς μήνες, ενώ μόνο οι χώρες της Μεσογείου παρουσιάζουν μια επιπρόσθετη αιχμή
κατά τους θερινούς μήνες (Giannakopoulos and Psiloglou, 2006).
Στην Κύπρο η ετήσια κατανάλωση ενέργειας την περίοδο 1999–2009 παρουσιάζει μεγάλη αύξηση,
κυρίως λόγω της οικονομικής ανάπτυξης και της αύξησης της χρήσης κλιματιστικών. Επίσης, η
κατανάλωση ενέργειας συνδέεται πολύ στενά με τη μέση ημερήσια θερμοκρασία, όπου οι μέγιστες
τιμές της ενεργειακής κατανάλωσης συμπίπτουν με τις υψηλές τιμές της θερμοκρασίας. Η
κατανάλωση ενέργειας μέσα στο έτος παρουσιάζει δύο αιχμές, μια τους χειμερινούς μήνες λόγω της
θέρμανσης και μια τους θερινούς λόγω της ψύξης (Σχήμα 6).
3-126
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Σχήμα 6: Ημερήσια κατανάλωση ενέργειας σε σχέση με τη μέση ημερήσια θερμοκρασία αέρα στην Κύπρο
για την περίοδο 1999–2009
Οι χώρες σε μικρά γεωγραφικά πλάτη όπως η Κύπρος, θα επηρεαστούν σημαντικά όσον αφορά τη
ζήτηση ενέργειας λόγω της αύξησης της θερμοκρασίας, με αποτέλεσμα την αύξηση των αναγκών
για ψύξη και τη μείωση των αναγκών για θέρμανση. Ο τομέας που είναι πιο πιθανό να παρουσιάσει
αύξηση της ζήτησης ενέργειας λόγω της αύξησης της θερμοκρασίας στην Κύπρο είναι ο τριτογενής
τομέας, του οποίου το μερίδιο κατανάλωσης ανέρχεται στο 78%, γεγονός το οποίο περαιτέρω
αναδεικνύει την ευαισθησία του τομέα.
Όσον αφορά τις προβλέψεις για τη ζήτηση ενέργειας στην Κύπρο την περίοδο 2021-2050 σε σχέση
με την περίοδο αναφοράς 1960-1990, εκτιμάται ότι θα υπάρξει μια μείωση της ζήτησης ενέργειας
για θέρμανση τους χειμερινούς μήνες της τάξης του 5%, ενώ για τους θερινούς μήνες αναμένεται
μια αύξηση της ζήτησης ενέργειας για ψύξη της τάξης του 10%. Επομένως, εκτιμάται ότι η ετήσια
ζήτηση ενέργειας για ψύξη και θέρμανση θα αυξηθεί κατά 5%. Τα συγκεντρωτικά αποτελέσματα
των εκτιμώμενων αλλαγών στο συνολικό αριθμό των ετήσιων βαθμοημερών ψύξης και θέρμανσης
για τις διάφορες περιοχές της Κύπρου την περίοδο 2021-2050 σε σχέση με την περίοδο 1960-1990
παρουσιάζονται στον πίνακα που ακολουθεί.
3-127
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Πίνακας 33: Αλλαγές στο συνολικό αριθμό των ετήσιων βαθμοημερών θέρμανσης και ψύξης στην Κύπρο
την περίοδο 2021-2050 σε σχέση με την περίοδο 1960-1990
Δυτικές
περιοχές
Ορεινές
περιοχές
Εσωτερικές
πεδινές
περιοχές
Νότιες
περιοχές
Νοτιοανατολικές
περιοχές
Αλλαγή στο συνολικό αριθμό
των ετήσιων βαθμοημερών
θέρμανσης (A)
(-)110
(-)200
(-)110
(-)110
(-)110
Αλλαγή στο συνολικό αριθμό
των ετήσιων βαθμοημερών
ψύξης (B)
(+)100
(+)215
(+)260
(+)260
(+)260
Διαφορά (A)-(B)
(-)10
(+)15
(+)150
(+)150
(+)150
Το φαινόμενο της αύξησης της ζήτησης ενέργειας για ψύξη είναι πιο έντονο στη Λευκωσία, τη
Λεμεσό, τη Λάρνακα και την Αμμόχωστο. Δεδομένου ότι αυτές οι περιοχές είναι πυκνοκατοικημένες
και ιδιαίτερα οι παράκτιες περιοχές αποτελούν πόλους τουριστικής έλξης κατά τους θερινούς μήνες,
θεωρείται ότι η έκθεση της ενεργειακής ζήτησης της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή είναι πολύ
υψηλή.
Τέλος, πρέπει να σημειωθεί ότι η ζήτηση ενέργειας θα επηρεαστεί και έμμεσα από την κλιματική
αλλαγή, λόγω των υψηλών ενεργειακών αναγκών για την παραγωγή αφαλατωμένου νερού από τις
μονάδες αφαλάτωσης καθώς οι διαθέσιμοι φυσικοί υδάτινοι πόροι αναμένεται να μειωθούν αλλά
και λόγω της αύξησης των ενεργειακών αναγκών για άρδευση καθώς η περίοδος και οι ανάγκες
άρδευσης των καλλιεργειών αναμένεται να αυξηθούν με την κλιματική αλλαγή.
Για τους λόγους αυτούς, η σημαντικότητα των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην ενεργειακή
ζήτηση της Κύπρου θεωρείται ότι είναι «Πολύ υψηλή».
Αξιολόγηση ικανότητας προσαρμογής
Τα μέτρα που εφαρμόζονται στην Κύπρο και θεωρούνται ότι αυξάνουν την ικανότητα προσαρμογής
του ενεργειακού τομέα της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή και συγκεκριμένα στην αύξηση της
ζήτησης ενέργειας, μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε τρεις ομάδες: (α) μέτρα για την αύξηση της
προσφοράς ενέργειας, (β) μέτρα για τη διαφοροποίηση του ενεργειακού μίγματος και (γ) μέτρα για
την εξοικονόμηση ενέργειας.
Η Αρχή Ηλεκτρισμού της Κύπρου έχει αναπτύξει σχέδιο για τη λειτουργία νέων μονάδων παραγωγής
ηλεκτρικής ενέργειας και τον παροπλισμό των παλιών υφιστάμενων μονάδων μέχρι το 2017 με
σκοπό να ακολουθήσει την αυξανόμενη ζήτηση για ενέργεια.
Όσον αφορά τη διαφοροποίηση του ενεργειακού μίγματος, η Κύπρος έχει ως στόχο να αυξήσει το
μερίδιο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην τελική κατανάλωση ενέργειας 13% μέχρι το 2020,
3-128
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
σύμφωνα με την Οδηγία 2009/28/EΚ. Επίσης, στη διαφοροποίηση του μίγματος αναμένεται να
συντελέσει και η διείσδυση του φυσικού αερίου.
Τέλος, η Κύπρος έχει αναπτύξει ένα Εθνικό Σχέδιο Δράσης Ενεργειακής Απόδοσης σύμφωνα με την
Οδηγία 2006/32/ΕΚ, το οποίο περιλαμβάνει μια σειρά από μέτρα για την αύξηση της ενεργειακής
απόδοσης μέχρι το 2020.
Αξιολογώντας τα παραπάνω, η ικανότητα προσαρμογής του τομέα ενέργειας της Κύπρου στην
αύξηση της ζήτησης ενέργειας λόγω της κλιματικής αλλαγής θεωρείται «Υψηλή».
3-129
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
3.9.3.
2014
Βιβλιογραφία
CERA (2013) Photovoltaic systems, biomass/biogas units and wind parks connected to the Electricity
Authority of Cyprus. Cyprus Energy Regulatory Authority.
CERA (2011) Annual report, 2010. Cyprus Energy Regulatory Authority
CYPADAPT (2013) Report on the future climate change impact, vulnerability and adaptation
assessment for the case of Cyprus. Deliverable 3.4, project CYPADAPT LIFE10 ENV/CY/000723.
Available at: http://uest.ntua.gr/cypadapt/wp-content/uploads/DELIVERABLE3.4.pdf
EAC (2011) Annual report 2010. Electricity Authority of Cyprus
Giannakopoulos C, Psiloglou B (2006) Trends in energy load consumption for Athens, Greece:
weather and non-weather related factors. Climate Res 13:97–108
MANRE (2010) Reviewed National Sustainable Development Strategy 2010. Department of
Environment, Ministry of Agriculture, Natural Resources and Environment of the Republic of Cyprus.
Nicosia
Kassinis S. (2009) Cyprus' Current Energy Policy & The Possibilities for Renewable Energies
Kassinis, S. (2009) Renewable Energy & Energy Conservation. The Business Environment in Cyprus.
Presentation
Scott M.J., S. Gupta, E. Jauregui, J. Nwafor, D. Satterthwaite, Y. Wanasinghe, T. Wilbanks, M. Yoshino,
and U. Kelkar (2001) Human Settlements, Energy, and Industry. Chapter 7 in Climate Change 2001:
Impacts, Adaptation, and Vulnerability: Contribution of Working Group II to the Third Assessment
Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change, ed. James J. McCarthy, et al., pp. 381-416.
Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom
ΑνΑΔ (2012) Έγκαιρος εντοπισμός αναγκών απασχόλησης και κατάρτισης για αποτελεσματική
διαχείριση του φυσικού αερίου στην Κύπρο. Αρχή Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού Κύπρου,
Διεύθυνση Έρευνας και Προγραμματισμού.
3-130
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
3.10. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ
Ο τουρισμός θεωρείται ένας τομέας της οικονομίας ιδιαίτερα ευαίσθητος στις αλλαγές του κλίματος
καθώς συνδέεται άμεσα με το κλίμα και το περιβάλλον γενικότερα. Το κλίμα καθορίζει τη διάρκεια
και την ποιότητα των τουριστικών εποχών ενώ παίζει κυρίαρχο ρόλο στην επιλογή των προορισμών,
στις τουριστικές δαπάνες και στα λειτουργικά έξοδα των τουριστικών επιχειρήσεων, όπως τα έξοδα
για ψύξη-θέρμανση, την παραγωγή τεχνητού χιονιού, την άρδευση, την παροχή νερού και τα
ασφαλιστικά κόστη, με σημαντικές επιπτώσεις στις ανταγωνιστικές σχέσεις μεταξύ των τουριστικών
προορισμών (Scott et al., 2008). Για παράδειγμα, το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα ορισμένων
δημοφιλών τουριστικών προορισμών σε μικρότερα γεωγραφικά πλάτη (όπως η Μεσόγειος το
καλοκαίρι) αναμένεται να μειωθεί ενώ για άλλες περιοχές σε μεγαλύτερα γεωγραφικά πλάτη και
ύψη αναμένεται να βελτιωθεί (EC/JRC, 2007).
Επίσης, το κλίμα επηρεάζει διάφορους περιβαλλοντικούς πόρους που αποτελούν τουριστικά
αξιοθέατα, όπως το χιόνι, την παραγωγικότητα της άγριας ζωής και της βιοποικιλότητας, την
ποσότητα και την ποιότητα του νερού, τη μείωση της γεωργικής παραγωγής (π.χ. καλλιέργειες
αμπελιών για τον οινοτουρισμό) και τη διάβρωση των ακτών (Scott et al., 2008).
Τέλος, το κλίμα μπορεί να αποθαρρύνει τους τουρίστες με την αύξηση των μολυσματικών
ασθενειών, των πυρκαγιών και των ακραίων καιρικών φαινομένων, όπως οι καύσωνες, οι έντονες
βροχοπτώσεις, οι τροπικές καταιγίδες και οι έντονοι άνεμοι (Scott et al., 2008).
3.10.1.
Υφιστάμενη κατάσταση
Ο τουρισμός αποτελεί ένα πολύ σημαντικό τομέα της οικονομίας της Κύπρου προσελκύοντας
εκατομμύρια τουριστών κάθε χρόνο και προσφέροντας οικονομική ανάπτυξη και απασχόληση για
τη χώρα. Κατά μέσο όρο, οι διανυκτερεύσεις τουριστών στην Κύπρο την περίοδο 2000-2010
αποτελούνταν κατά 93% από αλλοδαπούς και 7% από Κύπριους κάτοικους (εσωτερικός τουρισμός)
(ΣΥΚ, 2011). Όσον αφορά τις χώρες προέλευσης των αλλοδαπών τουριστών για την ίδια περίοδο,
αυτές ήταν κατά κύριο λόγο το Ηνωμένο Βασίλειο (54%), οι Σκανδιναβικές χώρες, η Γερμανία, η
Ρωσία και η Ελλάδα (ΚΟΤ, 2011).
Έχει εκτιμηθεί ότι περίπου 90% των τουριστών επισκέπτεται την Κύπρο για σκοπούς αναψυχής (π.χ.
ήλιος και θάλασσα, αθλήματα, πολιτισμός κτλ.) ενώ το υπόλοιπο 10% για επαγγελματικούς λόγους
(π.χ. συνέδρια, συναντήσεις κτλ.) καθώς και για να επισκεφτεί συγγενείς και φίλους.
Κατά τις τελευταίες δεκαετίες η Κύπρος ανέπτυξε σε σημαντικό βαθμό τις υποδομές τουριστικών
καταλυμάτων προκειμένου να ικανοποιήσει τις ανάγκες του αυξανόμενου εισερχόμενου τουρισμού.
Σύμφωνα με τον Κυπριακό Οργανισμό Τουρισμού (ΚΟΤ), 95% των κλινών βρίσκεται στις παράκτιες
περιοχές της Αμμοχώστου, της Πάφου, της Λάρνακας και της Λεμεσού, ενώ το υπόλοιπο 5% είναι
μοιρασμένο στη Λευκωσία και στα ορεινά θέρετρα του Τροόδους (ΚΟΤ, 2010). Αντίστοιχα, 89% των
τουριστικών αφίξεων στην Κύπρο κατά το 2010 διέμεινε στις παράκτιες πόλεις, 5.9% στη Λευκωσία
και 0.2% στα ορεινά θέρετρα του Τροόδους (ΚΟΤ, 2010).
3-131
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Εκτός από τις υποδομές τουριστικών καταλυμάτων, υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός άλλων τύπων
τουριστικής υποδομής που αναπτύσσεται ειδικά κατά την τελευταία δεκαετία, προκειμένου να
ικανοποιηθεί η ανάγκη διαφοροποίησης του τουριστικού προϊόντος από το μοντέλο «Ήλιος και
Θάλασσα», όπως οι υποδομές τουριστικού αθλητισμού (γκολφ, καταδύσεις, σκι κ.α.), ναυτικού
τουρισμού και επαγγελματικού τουρισμού.
Οι τουριστικές αφίξεις κατά τη διάρκεια του έτους για την περίοδο 2001-2010 μπορούν να
κατηγοριοποιηθούν σε δύο εποχές. Η εποχή από το Μάιο μέχρι τον Οκτώβριο συγκεντρώνει
ποσοστό μηνιαίων τουριστικών αφίξεων πάνω από 11% με τα υψηλότερα ποσοστά να
καταγράφονται τον Ιούλιο και τον Αύγουστο (13-14%) ενώ η εποχή από το Νοέμβριο μέχρι τον
Απρίλιο σημειώνει ποσοστό μηνιαίων τουριστικών αφίξεων χαμηλότερο από 8% με τους μήνες από
το Δεκέμβριο μέχρι το Φεβρουάριο να συγκεντρώνουν τα χαμηλότερα ποσοστά του έτους (2-3%)
(ΚΟΤ).
Ωστόσο, από το έτος 2001 όταν σημειώθηκαν τα υψηλότερα έσοδα των τελευταίων δεκαετιών από
τον τουρισμό, τα έσοδα από τον τουρισμό παρουσιάζουν πτωτική τάση με μια μέση ετήσια μείωση
της τάξης του 2.6% για την περίοδο 2000-2010, με αποτέλεσμα να μειώνεται και η εξάρτηση της
Κυπριακής οικονομίας από τον τουρισμό. Η συνεισφορά του τουρισμού στο Ακαθάριστο Εγχώριο
Προϊόν της Κύπρου το 2009 έφτασε περίπου το 10% από το 23% το 2000 (ΚΟΤ, 2011; ΣΥΚ, 2012).
3.10.2.
Αξιολόγηση ευπάθειας
Για τον προσδιορισμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον τουριστικό τομέα, έγινε αρχικά
μια συσχέτιση των παρατηρούμενων και αναμενόμενων αλλαγών στο κλίμα της Κύπρου με τις
επιπτώσεις που κάθε μία από αυτές μπορεί να επιφέρει. Τα αποτελέσματα παρουσιάζονται
συγκεντρωτικά στον πίνακα που ακολουθεί.
Πίνακας 34: Σχέση μεταξύ κλιματικής αλλαγής και επιπτώσεων στον τουριστικό τομέα
Πιθανές κλιματικές αλλαγές
Επιπτώσεις
 Θερμότερα καλοκαίρια : Επιμήκυνση της καλοκαιρινής τουριστικής
περιόδου προς το φθινόπωρο και την άνοιξη, μείωση του τουρισμού κατά
την καλοκαιρινή περίοδο, αύξηση του κόστους για ψύξη και για άρδευση
Αύξηση της θερμοκρασίας
αέρα και μείωση της
βροχόπτωσης
 Θερμότεροι χειμώνες: Μείωση της χιονοκάλυψης στα χιονοδρομικά
κέντρα, μικρότερες περίοδοι για χειμερινά αθλήματα, αυξημένα κόστη
για την παραγωγή τεχνητού χιονιού
 Αλλαγές στη χερσαία βιοποικιλότητα: Απώλεια φυσικών αξιοθέατων και
ειδών, υποβάθμιση αισθητικής φυσικού τοπίου, μείωση του τουρισμού
που βασίζεται στη φύση
 Αύξηση των λοιμωδών νοσημάτων
3-132
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
Πιθανές κλιματικές αλλαγές
2014
Επιπτώσεις
 Κύματα καύσωνα: Κίνδυνος θερμοπληξίας, υψηλότερα λειτουργικά
κόστη για εφεδρικά συστήματα παροχής ενέργειας για την ικανοποίηση
αυξημένων αναγκών ψύξης
Αύξηση της συχνότητας και
της έντασης των ακραίων
καιρικών φαινομένων
 Ξηρασίες: Περικοπές νερού, υψηλότερα λειτουργικά κόστη για την
ικανοποίηση των αναγκών σε νερό με εφεδρικά συστήματα (π.χ. μονάδες
αφαλάτωσης), περιορισμοί για την περαιτέρω ανάπτυξη του τουρισμού
(π.χ. γήπεδα γκολφ)
 Καταιγίδες, κύματα και πλημμύρες: Κίνδυνος για ζημιές σε τουριστικές
υποδομές, μειωμένη ασφάλεια
υποβάθμιση αισθητικής τοπίου
Αύξηση της θερμοκρασίας
της θάλασσας
Άνοδος της στάθμης της
θάλασσας
τουριστών,
παράκτια
διάβρωση,
 Επιμήκυνση της κολυμβητικής περιόδου
 Αλλαγές στη θαλάσσια βιοποικιλότητα: Απώλεια φυσικών αξιοθέατων
και ειδών, υποβάθμιση του θαλάσσιου περιβάλλοντος και της αισθητικής
στους προορισμούς καταδύσεων, μείωση του τουρισμού που βασίζεται
στη φύση
 Παράκτια διάβρωση: Απώλεια της παράλιας έκτασης, υποβάθμιση
αισθητικής φυσικού τοπίου, υψηλότερα κόστη για την προστασία και
διατήρηση των παραθαλάσσιων θέρετρων
Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον τουριστικό τομέα της Κύπρου με βάση τον προηγούμενο
πίνακα μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως εξής:
1. Θερμότερα καλοκαίρια
2. Θερμότεροι χειμώνες
3. Κύματα καύσωνα
4. Διαθεσιμότητα νερού
5. Καταιγίδες, κύματα και παράκτιες πλημμύρες
6. Υποβάθμιση φυσικών αξιοθέατων
7. Παράκτια διάβρωση
Η ευπάθεια του τουρισμού στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής αξιολογήθηκε με βάση την
ευαισθησία, την έκθεση και την προσαρμοστική ικανότητα του τομέα στην κλιματική αλλαγή,
χρησιμοποιώντας τα διαθέσιμα σχετικά ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία για την Κύπρο καθώς και τις
προβλέψεις για την κλιματική αλλαγή για την περίοδο 2021-2050. Πιο συγκεκριμένα, η ευαισθησία
ορίζεται ως ο βαθμός στον οποίο ο τουρισμός επηρεάζεται ή αναμένεται να επηρεαστεί από την
κλιματική αλλαγή και τις επιπτώσεις της, καθώς και ο βαθμός της επιβάρυνσης που υφίσταται ο
τουρισμός από άλλους παράγοντες, ο οποίος τον καθιστά πιο ευαίσθητο στην κλιματική αλλαγή. Η
έκθεση ορίζεται από το βαθμό στον οποίο εκτίθεται ή αναμένεται να εκτεθεί ο τουρισμός στην
κλιματική αλλαγή. Η ικανότητα προσαρμογής του τουριστικού τομέα ορίζεται από την ικανότητά
του να προσαρμοστεί σε νέες κλιματικές συνθήκες, από την ανθεκτικότητα που παρουσιάζει σε
αυτές (αυτόνομη προσαρμογή) καθώς και από την αποτελεσματικότητα των μέτρων που
3-133
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
υλοποιούνται σε εθνικό, τοπικό και ατομικό επίπεδο για την προστασία του τουριστικού τομέα από
την κλιματική αλλαγή. Οι δείκτες που χρησιμοποιήθηκαν για την αξιολόγηση της ευαισθησίας, της
έκθεσης και της προσαρμοστικής ικανότητας του τουριστικού τομέα της Κύπρου στην κλιματική
αλλαγή παρουσιάζονται στον ακόλουθο πίνακα.
Πίνακας 35: Δείκτες αξιολόγησης της ευπάθειας του τουριστικού τομέα της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή
Μεταβλητή
ευπάθειας
Επιλεγμένοι δείκτες
Ευαισθησία
 Κλιματικός Δείκτης Τουρισμού
 Επίπεδο δυσφορίας τουρίστα
Ικανότητα
προσαρμογής
 Ποσοστό τουριστών που επισκέπτονται την Κύπρο για σκοπούς αναψυχής
 Ποσοστό τουριστών που προτιμούν τις παράκτιες περιοχές για τη διαμονή τους
 Κλιματικοί παράγοντες που επηρεάζουν τον παραλιακό τουρισμό
Έκθεση
Θερμότερα καλοκαίρια
 Διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος σε δραστηριότητες λιγότερο
εξαρτώμενες από το κλίμα και τις εποχές
 Επέκταση της θερινής τουριστικής περιόδου στους λιγότερους θερμούς μήνες της
άνοιξης και του φθινοπώρου
 Κλιματισμός εσωτερικών χώρων και άλλες σχετικές πρακτικές
Ευαισθησία
Ποσοστό τουριστικών αφίξεων τους χειμερινούς μήνες
Ποσοστό τουριστών που επισκέπτονται τα χιονοδρομικά κέντρα
Ύπαρξη άλλων χειμερινών προορισμών εκτός των χιονοδρομικών κέντρων
Κλιματικοί παράγοντες που επηρεάζουν το χειμερινό τουρισμό




Μείωση της έκτασης που καλύπτεται με χιόνι το χειμώνα
Μείωση του χρόνου παραμονής του χιονιού
Αριθμός τουριστικών επιχειρήσεων που σχετίζονται με το χιονοδρομικό τουρισμό
Κλιματικός Δείκτης Τουρισμού
Ικανότητα
προσαρμογής




Έκθεση
Θερμότεροι χειμώνες
 Τεχνητό χιόνι στα χιονοδρομικά κέντρα
 Διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος σε δραστηριότητες λιγότερο
εξαρτώμενες από το κλίμα και τις εποχές
3-134
Ευαισθησία
 Ποσοστό ευαίσθητων ομάδων τουριστών σε καύσωνες (ηλικιωμένοι) που
επισκέπτονται την Κύπρο ως προς το σύνολο των τουριστών
 Θερινοί μήνες κατά τους οποίους οι ηλικιωμένοι επισκέπτονται την Κύπρο
 Ποσοστό τουριστών που προέρχονται από χώρες με ψυχρότερα κλίματα
Έκθεση
Κύματα καύσωνα
 Μείωση της θερμικής άνεσης των τουριστών
 Αύξηση του συνολικού κόστους για ενέργεια
 Περίοδοι καύσωνα
Ικανότητα
προσαρμογής
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
 Κλιματισμός εσωτερικών χώρων και άλλες σχετικές πρακτικές
 Διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος σε δραστηριότητες λιγότερο
εξαρτώμενες από το κλίμα και τις εποχές
Ευαισθησία
Επιπτώσεις των γεγονότων αυτών στις τουριστικές περιοχές
Ποσοστό τουριστικών υποδομών στις παράκτιες περιοχές
Ποσοστό τουριστικών υποδομών στις αστικές περιοχές
Εγγύτητα των τουριστικών υποδομών στην ακτή





Έντονες βροχοπτώσεις
Καταιγίδες
Κύματα
Ταχύτητα ανέμου
Άνοδος της στάθμης της θάλασσας
Ικανότητα
προσαρμογής




Έκθεση
Καταιγίδες, κύματα και παράκτιες πλημμύρες
 Σκληρές μέθοδοι παράκτιας προστασίας
 Ήπιες μέθοδοι παράκτιας προστασίας
 Φυσικοί μηχανισμοί προστασίας παράκτιας ζώνης
Ευαισθησία
 Βροχόπτωση
 Περίοδοι ξηρασίας
 Μείωση της διαθεσιμότητας νερού
3-135
Ευαισθησία
 Αύξηση της διαθεσιμότητας νερού από κυβερνητικά έργα με την αξιοποίηση
εναλλακτικών υδατικών πόρων (π.χ. μονάδες αφαλάτωσης για την αξιοποίηση του
θαλασσινού νερού)
 Υιοθέτηση τεχνικών εξοικονόμησης νερού στις τουριστικές μονάδες
 Επαναχρησιμοποίηση νερού
 Ιδιωτική παραγωγή νερού σε τουριστικές μονάδες (ιδιωτικές μονάδες αφαλάτωσης)
Παράκτια διάβρωση
 Συγκέντρωση των τουριστικών υποδομών και πόρων στην παράκτια ζώνη
 Εξάρτηση του τουρισμού της Κύπρου στον παράκτιο τουρισμό
 Έκταση των τουριστικών ζωνών στη συνολική ακτογραμμή της Κύπρου
Έκθεση
Ικανότητα
προσαρμογής
 Ποσοστό ζήτησης νερού από τον τουριστικό τομέα ως προς τη συνολική ζήτηση
νερού του οικιακού τομέα. Εκτιμήσεις για το μέλλον
 Ημερήσια κατανάλωση νερού ανά τουρίστα
 Ποσοστό τουριστικών καταλυμάτων με πισίνες
 Γήπεδα γκολφ
 Τιμή νερού
 Περιορισμοί στη χρήση φυσικών υδάτινων πόρων για άρδευση
Έκθεση
Διαθεσιμότητα νερού






Άνοδος της στάθμης της θάλασσας
Ποσοστό της ακτής που υπόκειται διάβρωση
Έντονες βροχοπτώσεις
Παλιρροιακά κύματα
Ταχύτητα ανέμου
Παράκτιες περιοχές που εκτίθενται σε κύματα
Ικανότητα
προσαρμογής
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
 Σκληρές μέθοδοι παράκτιας προστασίας
 Ήπιες μέθοδοι παράκτιας προστασίας
 Φυσικοί μηχανισμοί προστασίας παράκτιας ζώνης
Ευαισθησία





Ικανότητα
προσαρμογής
 Ποσοστό του τουρισμού της Κύπρου που βασίζεται στη φύση
 Περιοχές NATURA
 Ποσοστό τουριστών που επισκέπτονται τα ορεινά θέρετρα
Έκθεση
Υποβάθμιση φυσικών αξιοθέατων
3.10.2.1.
Βαθμός απώλειας βιοποικιλότητας σε φυσικά τουριστικά αξιοθέατα
Αύξηση της θερμοκρασίας στην επιφάνεια της θάλασσας
Αύξηση του κινδύνου πυρκαγιάς
Μείωση της βροχόπτωσης
Περίοδοι ξηρασίας
 Αξιολόγηση φέρουσας ικανότητας τουριστικών περιοχών
 Εφαρμογή περιβαλλοντικών πρακτικών (π.χ. διαχείριση αποβλήτων)
Συνολική ευπάθεια
Η αξιολόγηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον τουριστικό τομέα της Κύπρου
(CYPADAPT, 2013) ανέδειξε ως πρώτη προτεραιότητα του τομέα, τη μείωση της διαθεσιμότητας
νερού για την ικανοποίηση των αναγκών σε άρδευση, οι οποίες είναι σημαντικές για την ανάπτυξη
του τουρισμού και αναμένεται να αυξηθούν στο μέλλον, ενώ οι διαθέσιμοι πόροι είναι ήδη
περιορισμένοι και αναμένεται να περιοριστούν περαιτέρω λόγω της κλιματικής αλλαγής. Δεύτερη
προτεραιότητα του τομέα αποτελεί η αύξηση της έντασης και της συχνότητας των κυμάτων
καύσωνα, που έχει ως συνέπεια τη δημιουργία αισθήματος δυσφορίας στους τουρίστες. Τρίτη
προτεραιότητα του τομέα αποτελεί η περαιτέρω διάβρωση των ακτών της Κύπρου, λόγω της
κλιματικής αλλαγής, δεδομένου ότι ήδη αποτελεί πρόβλημα για τον παράκτιο τουριστικό τομέα.
Τέταρτη προτεραιότητα αποτελεί η διαθεσιμότητα πόσιμου νερού, παρόλο που έχει εξασφαλιστεί
σε μεγάλο βαθμό από τη λειτουργία των μονάδων αφαλάτωσης. Τελευταία προτεραιότητα για τον
τουρισμό της Κύπρου, σε σχέση με την κλιματική αλλαγή αποτελεί η υποβάθμιση των φυσικών της
αξιοθέατων, λόγω των δυσμενών κλιματικών συνθηκών και επομένως η μείωση του τουρισμού που
σχετίζεται με τα φυσικά αξιοθέατα. Παρόλα αυτά, το μερίδιο του τουριστών που επισκέπτεται
ειδικά την Κύπρο για αυτό το λόγο είναι σχετικά περιορισμένο, γεγονός το οποίο θεωρείται ότι
μειώνει τη συνολική ευπάθεια του τουρισμού της χώρας ως προς αυτή την επίπτωση. Ο παράκτιος
τουριστικός τομέας της Κύπρου δεν αναμένεται να εκτεθεί σε ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως
καταιγίδες, ανεμοστρόβιλους και παλιρροϊκά κύματα, τη θερινή περίοδο κατά την οποία
συγκεντρώνει το μεγαλύτερο μέρος των τουριστικών της αφίξεων. Τέλος η αύξηση της
θερμοκρασίας αναμένεται ότι θα έχει θετική επίδραση στον τουριστικό τομέα μέσω της
επιμήκυνσης της τουριστικής περιόδου.
3-136
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Η αξιολόγηση της ευπάθειας του τουριστικού τομέα της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή
παρουσιάζεται συγκεντρωτικά στον πίνακα που ακολουθεί.
Πίνακας 36: Αξιολόγηση της ευπάθειας του τουριστικού τομέα της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή
Ευπάθεια στην κλιματική αλλαγή
Επιπτώσεις
Σημαντικότητα
επίπτωσης (Α)
Ικανότητα
προσαρμογής (Β)
Συνολική ευπάθεια
(Α-Β)
Θετική
Μέτρια (3)
Καμία
Χαμηλή έως Μέτρια
(1.7)
Μέτρια (3)
Αμελητέα
Κύματα καύσωνα
Υψηλή (5)
Μέτρια (3)
Χαμηλή έως Μέτρια
(2)
Διαθεσιμότητα πόσιμου νερού
Υψηλή (5)
Μέτρια έως Υψηλή
(4)
Χαμηλή (1)
Υψηλή (4.5)
Χαμηλή έως Μέτρια
(2)
Μέτρια (2.5)
Καταιγίδες, κύματα και παράκτιες
πλημμύρες
Μέτρια (2.2)
Μέτρια (3)
Αμελητέα
Υποβάθμιση φυσικών αξιοθέατων
Μέτρια (2.4)
Χαμηλή (1)
Χαμηλή έως Μέτρια
(1.4)
Παράκτια διάβρωση
Υψηλή (4.5)
Μέτρια (3)
Χαμηλή έως Μέτρια
(1.5)
Θερμότερα καλοκαίρια
Θερμότεροι χειμώνες
Διαθεσιμότητα
νερού
άρδευση και άλλες χρήσεις
για
Στη συνέχεια παρουσιάζεται συνοπτικά, η αξιολόγηση των επιπτώσεων και της ικανότητας
προσαρμογής του τουριστικού τομέα της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή για καθεμία από τις
προαναφερόμενες προτεραιότητες. Η αναλυτική αξιολόγηση παρουσιάζεται στην έκθεση “Future
climate change impact, vulnerability and adaptation assessment for the case of Cyprus” (CYPADAPT,
2013).
3.10.2.2.
Κύματα καύσωνα
Αξιολόγηση επίπτωσης
Όλοι οι τουριστικοί προορισμοί στην περιοχή της Μεσογείου και ιδιαίτερα η Κύπρος, πλήττονται το
καλοκαίρι από έντονες και παρατεταμένες περιόδους καύσωνα. Οι καύσωνες είναι πολύ πιθανό να
επηρεάσουν τις προτιμήσεις των τουριστών όσον αφορά την επιλογή του ταξιδιωτικού τους
προορισμού ή τη διάρκεια παραμονής τους λόγω της μείωσης της θερμικής άνεσης των τουριστών,
ειδικά των ευαίσθητων ομάδων όπως οι ηλικιωμένοι. Επιπρόσθετα, οι καύσωνες μπορεί να
3-137
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
επηρεάσουν τον τουριστικό τομέα μέσω της αύξησης του συνολικού κόστους για ενέργεια λόγω της
αύξησης των αναγκών σε ενέργεια για κλιματισμό ή μέσω διακοπών ηλεκτροδότησης λόγω
υπερφόρτωσης του δικτύου.
Οι καύσωνες είναι ένα αρκετά συχνό φαινόμενο στην Κύπρο κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, το
οποίο αναμένεται να αυξηθεί με την κλιματική αλλαγή τόσο όσον αφορά την ένταση όσο και τη
διάρκεια των περιόδων καύσωνα. Πρέπει να σημειωθεί ωστόσο ότι, οι ηλικιωμένοι (όπου
εμπίπτουν και οι συνταξιούχοι) από χώρες της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης οι οποίοι είναι πιο
ευαίσθητοι σε ακραία καιρικά φαινόμενα όπως οι καύσωνες, προτιμούν να ταξιδεύουν σε
προορισμούς με κλίμα όπως της Κύπρου κατά τη διάρκεια του φθινοπώρου ή της άνοιξης όταν δεν
εμφανίζονται καύσωνες. Επιπλέον, τα άτομα αυτά ταξιδεύουν και το χειμώνα επιλέγοντας να
επισκέπτονται προορισμούς οι οποίοι δεν παρουσιάζουν ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως μέρη με
ήπιο χειμώνα, σχετικά υψηλές θερμοκρασίες, υψηλή ηλιοφάνεια, χαμηλή βροχόπτωση και
χιονόπτωση, και διαμένουν για μεγάλο χρονικό διάστημα (διαχειμάζουν) στον προορισμό.
Η Κύπρος πλήττεται επίσης από περιόδους υψηλής υγρασίας και αυξημένης διαφοράς
θερμοκρασίας ημέρας –νύκτας, γεγονός το οποίο μαζί με τα κύματα καύσωνα ενισχύει τη δυσφορία
(discomfort) του τουρίστα.
Αξιολογώντας τα παραπάνω, θεωρήθηκε ότι η σημαντικότητα της επίπτωσης των κυμάτων καύσωνα
στον τουριστικό τομέα της Κύπρου εν όψει της κλιματικής αλλαγής είναι «Υψηλή».
Αξιολόγηση ικανότητας προσαρμογής
Τα μέτρα που υλοποιούνται από τον τουριστικό τομέα της Κύπρου για την αντιμετώπιση των
κυμάτων καύσωνα σχετίζονται με την παροχή και χρήση συστημάτων κλιματισμού και άλλων
σχετικών τεχνολογιών. Σύμφωνα με το CARBONTOUR (2010), στην Κύπρο ποσοστό 89% των
καταλυμάτων παρέχουν υπηρεσίες κλιματισμού. Ωστόσο, οι τουρίστες γενικά δεν παραμένουν
εντός των καταλυμάτων το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας.
Επομένως, η ικανότητα προσαρμογής του τομέα για την αντιμετώπιση των κυμάτων καύσωνα
θεωρείται «Μέτρια».
3.10.2.3.
Διαθεσιμότητα νερού
Αξιολόγηση επίπτωσης
Η ζήτηση νερού από τον τουριστικό τομέα της Κύπρου εκτιμάται ότι ανέρχεται στο 15% της ζήτησης
νερού από τον οικιακό τομέα και στο 4% της συνολικής ζήτησης νερού (TAY, 2011). Μια άλλη μελέτη
έδειξε ότι η ημερήσια κατανάλωση νερού των τουριστών είναι διπλάσια σε σχέση με την
κατανάλωση των κατοίκων της Κύπρου (Rossel, 2002). Οι ποσότητες κατανάλωσης ποικίλλουν
ανάλογα με τον τύπο της μονάδας και των προσφερόμενων υπηρεσιών, όπως οι πισίνες. Αξίζει να
3-138
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
σημειωθεί εδώ ότι ποσοστό 64% των τουριστικών καταλυμάτων στην Κύπρο διαθέτουν πισίνες
(CARBONTOUR, 2010).
Επίσης, η παρούσα Στρατηγική Τουρισμού της Κύπρου προωθεί την αναβάθμιση του τουριστικού
της προϊόντος, η οποία περιλαμβάνει μεταξύ άλλων και την ανάπτυξη του τουρισμού γκολφ.
Ωστόσο, η λειτουργία εγκαταστάσεων γκολφ αναμένεται να αυξήσει σημαντικά τη ζήτηση νερού
του τομέα για άρδευση.
Τα γενικά χαμηλά επίπεδα βροχόπτωσης στην Κύπρο οδηγούν σε χαμηλή διαθεσιμότητα νερού,
ειδικά κατά τη διάρκεια της θερινής περιόδου όπου δεν βρέχει καθόλου στα περισσότερα μέρη του
νησιού, με αποτέλεσμα τα αποθέματα νερού εκείνη την περίοδο να είναι περιορισμένα. Δεδομένου
ότι εκείνη την περίοδο σημειώνεται η πλειοψηφία των τουριστικών αφίξεων, η ζήτηση νερού από
τον τομέα αυξάνεται σημαντικά, και κατ’ επέκταση αυξάνεται η έκθεσή του στη μειωμένη
διαθεσιμότητα νερού.
Λαμβάνοντας υπόψη τις προβλέψεις για την κλιματική αλλαγή, τα διαθέσιμα νερού αναμένεται να
μειωθούν περαιτέρω με αποτέλεσμα να επιδεινωθούν οι σχετικές επιπτώσεις στον τομέα.
Αξιολογώντας τα παραπάνω, θεωρήθηκε ότι η σημαντικότητα της επίπτωσης της μείωσης της
διαθεσιμότητας νερού στον τουριστικό τομέα της Κύπρου εν όψει της κλιματικής αλλαγής είναι
«Υψηλή».
Αξιολόγηση ικανότητας προσαρμογής
Η μειωμένη βροχόπτωση και οι παρατεταμένες περίοδοι ξηρασίας οδήγησαν την Κυβέρνηση της
Κύπρου να κατασκευάσει μονάδες αφαλάτωσης προκειμένου να διασφαλίσει την ασφαλή και
συνεχή παροχή πόσιμου νερού. Συγκεκριμένα, οι τουριστικές περιοχές της Λευκωσίας, Λάρνακας,
Αγίας Νάπας, Λεμεσού και, πρόσφατα της Πάφου προμηθεύονται νερό αφαλάτωσης. Ωστόσο,
άλλες περιοχές κυρίως αγροτικές και/ή ορεινές εξαρτώνται αποκλειστικά από τις φυσικές πηγές
νερού (επιφανειακά και υπόγεια ύδατα). Στο μέλλον, η παραγωγή αφαλατωμένου νερού
προγραμματίζεται να αυξηθεί περαιτέρω προκειμένου να ικανοποιήσει πλήρως τις ανάγκες για
πόσιμο νερό τόσο των μόνιμων κατοίκων όσο και των τουριστών στις περιοχές που είναι
συνδεδεμένες με τις μονάδες αφαλάτωσης.
Επιπλέον, πολλές τουριστικές μονάδες έχουν επενδύσει στην εγκατάσταση εξοπλισμού για
εξοικονόμηση νερού, καθώς και μονάδων αφαλάτωσης και δεξαμενών αποθήκευσης νερού για να
το χρησιμοποιήσουν σε περίπτωση περιορισμών ή διακοπών στην υδροδότηση. Ωστόσο, οι
επενδύσεις αυτές, και κυρίως όσον αφορά τις μονάδες αφαλάτωσης, δεν μπορούν να υλοποιηθούν
από όλους καθώς το κόστος πολλές φορές δεν είναι βιώσιμο.
Τέλος, ο Κυπριακός Οργανισμός Τουρισμού (ΚΟΤ), λαμβάνοντας υπόψη τις γενικότερες επιπτώσεις
του τουρισμού και της τουριστικής ανάπτυξης στο περιβάλλον κατά την καλοκαιρινή περίοδο
(υπερβολική χρήση υδάτινων πόρων), προωθεί την ανάπτυξη ειδικών μορφών τουρισμού και
ειδικών αγορών (π.χ. πολιτιστικός, θρησκευτικός, περιπατητικός, υπαίθρου, ναυτικός, καταδυτικός)
οι οποίες είτε δεν επιβαρύνουν το περιβάλλον σε ότι αφορά στη δημιουργία υποδομής (χρήση
«φυσικών» πόρων), είτε συμβάλουν στην επέκταση της τουριστικής περιόδου και περιορίζουν τη
ζήτηση νερού στη συγκεκριμένη περίοδο του έτους.
3-139
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Παρόλα αυτά, η ικανότητα ικανοποίησης των αναγκών για άρδευση χώρων πρασίνου και άλλες
σχετικές χρήσεις τις περιόδους ξηρασίας παραμένει περιορισμένη. Ενθαρρυντικό γεγονός αποτελεί
ότι τα τελευταία χρόνια με την αύξηση των μονάδων επεξεργασίας λυμάτων, προσφέρεται η
δυνατότητα σε αρκετές περιοχές να χρησιμοποιήσουν ανακυκλωμένο νερό για την άρδευση χώρων
πράσινου.
Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω θεωρήθηκε ότι η ικανότητα προσαρμογής του τομέα στη
μείωση της διαθεσιμότητας νερού είναι «Μέτρια έως Υψηλή» όσον αφορά το πόσιμο νερό και
«Χαμηλή έως Μέτρια» για το νερό άρδευσης.
3.10.2.4.
Παράκτια διάβρωση
Αξιολόγηση επίπτωσης
Η αύξηση της συχνότητας και της έντασης των ακραίων καιρικών φαινομένων όπως οι έντονες
βροχοπτώσεις, οι ανεμοστρόβιλοι, τα παλιρροϊκά κύματα και η άνοδος της στάθμης της θάλασσας
ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής, αναμένεται να προκαλέσουν ή εντείνουν τα υφιστάμενα
φαινόμενα διάβρωσης των ακτών (Nicholls & Hoozemans, 1996; Gordon et al., 1992; Sterr et al.,
2003) και κατά συνέπεια, να προκαλέσουν αισθητική και φυσική υποβάθμιση των ακτών και
υψηλότερα κόστη για την προστασία και διατήρησή τους. Επίσης, τα παραλιακά τουριστικά θέρετρα
και άλλες τουριστικές εγκαταστάσεις στηνπαραλία, λόγω της εγγύτητάς τους στην ακτή, εκτιμάται
ότι θα επηρεαστούν ιδιαίτερα.
Δεδομένου ότι περίπου 95% των αδειοδοτημένων τουριστικών καταλυμάτων στην Κύπρο βρίσκεται
στην ακτή, η ευαισθησία του τουρισμού της Κύπρου στην παράκτια διάβρωση είναι πολύ μεγάλη.
Το φαινόμενο της διάβρωσης είναι ήδη εμφανές σε πολλές ακτές της Κύπρου, αν και αυτό
οφείλεται κυρίως σε ανθρωπογενείς δραστηριότητες όπως η αμμοληψία και η κατασκευή
κυματοθραυστών από ιδιώτες χωρίς την εκπόνηση των απαραίτητων μελετών και σε μικρότερο
βαθμό, σε κλιματικούς παράγοντες. Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι η άνοδος της στάθμης της
θάλασσας στην Κύπρο δεν αναμένεται να είναι σημαντική, τουλάχιστον για τις επόμενες δεκαετίες.
Για τους λόγους αυτούς, θεωρήθηκε ότι η σημαντικότητα της επίπτωσης της διάβρωσης των ακτών
στον τουριστικό τομέα της Κύπρου εν όψει της κλιματικής αλλαγής είναι «Υψηλή».
Αξιολόγηση ικανότητας προσαρμογής
Για την προστασία του παράκτιου περιβάλλοντος από τη διάβρωση μπορούν να εφαρμοστούν ήπιες
μέθοδοι παράκτιας προστασίας (π.χ. σταθεροποίηση παράκτιων αμμόλοφων, παράκτια βλάστηση,
εμπλουτισμός με ιζήματα, αποστράγγιση) ή σκληρές μέθοδοι (π.χ. τοίχοι, κυματοθραύστες,
πρόβολοι λιθορριπών-ογκόλιθων). Η άλλη εναλλακτική βασίζεται στην αυτόνομη προσαρμοστική
ικανότητα των φυσικών μηχανισμών της παράκτιας ζώνης (π.χ. αμμόλοφοι, παράκτια βλάστηση), η
οποία μπορεί να αποκατασταθεί με τη σταδιακή οπισθοχώρηση των τουριστικών δραστηριοτήτων
από την παράκτια ζώνη προς το εσωτερικό. Αυτή η εναλλακτική είναι σύμφωνη και με τις αρχές της
Ολοκληρωμένης Διαχείρισης της Παράκτιας Ζώνης (σύσταση της ΕΕ για τις ακτές).
3-140
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Στην Κύπρο, οι κύριες δράσεις που έχουν αναληφθεί έως τώρα για την αντιμετώπιση του
προβλήματος αυτού, σχετίζονται με την κατασκευή ενός μεγάλου αριθμού σκληρών έργων
προστασίας το οποίο καλύπτει σημαντικό μέρος των τουριστικών ακτών της Κύπρου. Ωστόσο,
πολλές φορές οι τουριστικές δραστηριότητες δυσχεραίνουν την προστασία της ακτής από τη
διάβρωση, είτε κατασκευάζοντας κυματοθραύστες χωρίς την εκπόνηση των απαραίτητων μελετών
είτε χτίζοντας παράνομα στην παραλία. Η οπισθοχώρηση των τουριστικών υποδομών από την
παράκτια ζώνη προς το εσωτερικό δεν αποτελεί προτεραιότητα για τον τουριστικό τομέα, καθώς
θεωρείται ότι η μεγαλύτερη εγγύτητα στην παραλία είναι πιο ελκυστική για τους τουρίστες.
Επομένως, η ικανότητα προσαρμογής του τομέα για την αντιμετώπιση της παράκτιας διάβρωσης
θεωρείται «Μέτρια».
3-141
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
3.10.3.
2014
Βιβλιογραφία
CARBONTOUR (2010) Analysis & Documentation of the tourism accommodation sector in the
Region of North Aegean, Greece and in Cyprus. Deliverable 1.1, project CARBONTOUR LIFE09
ENV/GR/000297. Available at: http://uest.ntua.gr/carbontour/wpcontent/uploads/DELIVERABLE1.1ACTION1REPORT.pdf
CYPADAPT (2013) Report on the future climate change impact, vulnerability and adaptation
assessment for the case of Cyprus. Deliverable 3.4, project CYPADAPT LIFE10 ENV/CY/000723.
Available at: http://uest.ntua.gr/cypadapt/wp-content/uploads/DELIVERABLE3.4.pdf
European Commission, Joint Research Center (EC/JRC) (2007) The PESETA project : Impacts of
climate change on tourism.
Gordon, H. B., Whetton, P. H., Pittock, A. B., Fowler, A. M. & Haylock, M. R. (1992) Simulated
changes in daily rainfall intensity due to enhanced greenhouse effect: implications for extreme
rainfall events. Climatic Change, 8, 83-102.
Masterton JM, Richardson FA (1979) Humidex, a method of quantifying human discomfort due
to excessive heat and humidity, CLI 1-79, Environment Canada. Atmospheric Environment Service,
Downsview, Ontario
Nicholls, R. J., Hoozemans, F. M. J. (1996) The Mediterranean: Vulnerability to Coastal
Implications of Climate Change. Ocean & Coastal Management, Vol. 31, Nos 2-3, pp. 105-132
Rossel F (2002) Reassessment of the Island’s Water Resources and Demand, Volume I: Surface
Water Resources. FAO, - International consultant.
Scott, D., Amelung, B., Becken, S., Ceron, JP., Dubois, G., Gössling, S., Peeters, P. and Simpson,
M.C. (2008) Climate Change and Tourism: Responding to Global Challenges. UNWTO, Madrid, and
UNEP, Paris.
Sterr, H., R.J.T. Klein and S. Reese (2003) Climate change and coastal zones: an overview of the
state-of-the-art on regional and local vulnerability assessment.
Κυπριακός Οργανισμός Τουρισμού (ΚΟΤ) (2010) Regional Destination Profiles 2010. Λευκωσία
Κυπριακός Οργανισμός Τουρισμού (ΚΟΤ) (2011) Στρατηγική τουρισμού 2011-2015. Λευκωσία
Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου (ΣΥΚ) (2011) Τουριστικά καταλύματα και διανυκτερεύσεις, 20002010. Υπουργείο Οικονομικών Κύπρου, Λευκωσία.
Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου (ΣΥΚ) (2012) Εθνικοί Λογαριασμοί, 1995-2011. Υπουργείο
Οικονομικών Κύπρου, Λευκωσία.
Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων (TAY) (2011) Σχέδιο Διαχείρισης Λεκάνης Απορροής Ποταμού
Κύπρου (2009-2015). Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών πόρων και Περιβάλλοντος Κύπρου, Λευκωσία.
Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα:
http://www.moa.gov.cy/moa/wdd/wdd.nsf/guide_en/guide_en?OpenDocument
3-142
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
3.11. ΥΠΟΔΟΜΕΣ
Η κλιματική αλλαγή αναμένεται να αυξήσει τον κίνδυνο πλημμύρας και καταστροφών σε υποδομές
και κοινότητες, αλλά και να προκαλέσει προβλήματα στις μεταφορές, στην παροχή ενέργειας και
στα τηλεπικοινωνιακά συστήματα.
Οι υποδομές για όλα είδη μεταφορών (χερσαίες, εναέριες, θαλάσσιες) υπόκεινται σε κλιματικές
πιέσεις. Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας και οι καταιγίδες θα αυξήσουν τον κίνδυνο
σημαντικών επιπτώσεων σε ευάλωτες παράκτιες υποδομές μεταφορών. Οι υψηλές θερμοκρασίες
θα επηρεάσουν αρνητικά την αντοχή των υλικών κατασκευής των υποδομών μεταφοράς και θα
προκαλέσουν φθορές σε αυτά.
Οι έντονες βροχοπτώσεις, οι ισχυροί άνεμοι, οι καταιγίδες και η άνοδος της στάθμης της θάλασσας
αναμένεται να αυξήσουν τον κίνδυνο πλημμύρας και καταστροφών στα συστήματα παραγωγής και
μεταφοράς ενέργειας, αλλά και στα δίκτυα τηλεπικοινωνιών.
Τα κτήρια θα αντιμετωπίσουν μεγαλύτερους κινδύνους από πλημμυρικές καταστροφές. Οι έντονες
βροχοπτώσεις εντείνουν τις πιέσεις στα συστήματα αποχέτευσης και στα φράγματα και αυξάνουν
τον κίνδυνο υπερχείλισης.
3.11.1.
Υφιστάμενη κατάσταση
Οι υποδομές περιλαμβάνουν τις εγκαταστάσεις, το βασικό εξοπλισμό, τις υπηρεσίες κοινής
ωφέλειας και τις παραγωγικές επιχειρήσεις που είναι απαραίτητες για την ανάπτυξη και λειτουργία
ενός κράτους, όπως οι υποδομές για την παροχή ενέργειας και νερού, οι υποδομές μεταφορών και
επικοινωνιών, οι υποδομές για τη διαχείριση των στερεών και υγρών αποβλήτων, η βιομηχανία και
τα κτήρια. Στη συνέχεια παρουσιάζονται εν συντομία οι υφιστάμενες υποδομές στην Κύπρο.
Υποδομές παροχής ενέργειας:
Στην Κύπρο η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας λαμβάνει χώρα στους τρεις ηλεκτροπαραγωγούς
σταθμούς στο Βασιλικό (648 MW), τη Δεκέλεια (460 MW) και τη Μονή (330 MW). Και οι τρεις
σταθμοί είναι εγκατεστημένοι σε παράκτιες περιοχές. Επίσης, λειτουργούν και ορισμένες μονάδες
παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές (κυρίως αιολικά και φωτοβολταϊκά) οι
οποίες ωστόσο συνεισφέρουν σε μικρό βαθμό στη συνολική παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.
Ενδεικτικά αναφέρεται ότι μέχρι το 2012, πέντε αιολικά πάρκα είχαν εγκατασταθεί στην Κύπρο με
συνολική ισχύ 146.7 MW ενώ τα φωτοβολταϊκά είχαν συνολική εγκατεστημένη ισχύ 16.4 MW
(CERA, 2013).
Υποδομές παροχής νερού:
3-143
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Το κύριο Κυβερνητικό Υδατικό Έργο (ΚΥΕ) παροχής νερού στην Κύπρο, για υδρευση και άρδευση,
είναι το Σχέδιο του Νότιου Αγωγού, το οποίο παρέχει περίπου 76% του συνολικού νερού που
παρέχεται από τα Κυβερνητικά Υδατικά Έργα (ΚΥΕ), ακολουθούμενο από το Έργο Πάφου το οποίο
παρέχει το 16% του νερού και το Έργο Χρυσοχούς που παρέχει το 7%. Άλλα Κυβερνητικά Υδατικά
Έργα είναι το Σχέδιο Βασιλικού – Πεντάσχοινου και το Σχέδιο Ενιαίας Αγροτικής Ανάπτυξης
Πιτσιλιάς. Οι υφιστάμενες υποδομές επιτρέπουν τη μεταφορά νερού στις Νότιες-Νοτιοανατολικές
περιοχές και στις Νοτιοδυτικές-Δυτικές περιοχές του νησιού (ΤΑΥ, 2011).
Η χωρητικότητα των φραγμάτων σήμερα ανέρχεται στα 332 Mm3, ενώ συνολικά έχουν
κατασκευαστεί 108 φράγματα (ΤΑΥ, 2011) καταλαμβάνοντας την πρώτη θέση στην Ευρώπη, ως
προς τον αριθμό φραγμάτων ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο. Τα περισσότερα φράγματα είναι
χωμάτινα κυρίως, λόγω της φύσης της τοπογραφίας και της γεωλογίας της περιοχής του κάθε
φράγματος. Ωστόσο, τα χωμάτινα φράγματα είναι πιο ευάλωτα σε καταστροφές από πλημμύρες.
Η παραγωγή πόσιμου νερού – αν και είναι μάλλον περιορισμένη τα τελευταία 15 χρόνα - γίνεται
στα δύο μεγελύτερα διυλιστήρια νερού Λεμεσού και Τερσεφάνου, ενώ τα άλλα τρία διυλιστήρια
νερού (Χοιροκοιτίας, Κόρνου, και Ασπρόκρεμμου) δεν λειτουργούν παρά μόνο έκτακτα.
Η Κυβέρνηση της Κύπρου, αναγνωρίζοντας το σοβαρό πρόβλημα λειψυδρίας που βιώνει το νησί,
αποφάσισε να αποσυνδέσει την παροχή νερού από τη βροχόπτωση, με την κατασκευή και
λειτουργία μονάδων αφαλάτωσης. Ειδικότερα, η δυναμικότητα και των πέντε ιδιωτικών μονάδων
αφαλάτωσης, που λειτουργούσαν το 2012 ανερχόταν σε 252,000 m3/d (ΤΑΥ, 2011). Οι περισσότερες
μονάδες αφαλάτωσης είναι εγκατεστημένες σε παράκτιες περιοχές με χαμηλό υψόμετρο.
Υποδομές επεξεργασίας στερεών και υγρών αποβλήτων:
Η διαχείριση στερεών αποβλήτων στην Κύπρο πραγματοποιείται μέσω της επεξεργασίας τους σε
Ολοκληρωμένες Εγκαταστάσεις Διαχείρισης Αποβλήτων και της διάθεσής τους σε χώρους
υγειονομικής ταφής, αλλά και σε χώρους ανεξέλεγκτης διάθεσης αποβλήτων, για τους οποίους
ωστόσο υπάρχει πρόγραμμα σταδιακού τερματισμού και αποκατάστασης.
Για την επεξεργασία των λυμάτων στην Κύπρο λειτουργούν οκτώ σταθμοί επεξεργασίας αστικών
λυμάτων (125,100 m3/d, στο μέλλον 164,600 m3/d) και έξι αγροτικοί σταθμοί επεξεργασίας λυμάτων
(2,410m3/d), εκ των οποίων οι σταθμοί στη Λεμεσό, την Πάφο και τη Λάρνακα βρίσκονται σε
παράκτιες περιοχές με χαμηλό υψόμετρο.
Υποδομές μεταφορών:
Οι υποδομές μεταφορών περιλαμβάνουν το οδικό δίκτυο, τα λιμάνια και τα αεροδρόμια. Στην
Κύπρο υπάρχουν αυτοκινητόδρομοι, των οποίων το συνολικό μήκος ανερχόταν στα 257 χιλιόμετρα
το 2009, καθώς και ένας αριθμός μικρών γεφυρών, ενώ δεν υπάρχει σιδηροδρομικό δίκτυο. Επίσης
υπάρχουν δύο μεγάλα λιμάνια στην Κύπρο τα οποία βρίσκονται στη Λεμεσό και τη Λάρνακα καθώς
και δύο διεθνή πολιτικά αεροδρόμια στη Λάρνακα και την Πάφο και ένα στρατιωτικό αεροδρόμιο
στην Πάφο.
Υποδομές τηλεπικοινωνιών:
3-144
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Οι τηλεπικοινωνίες στην Κύπρο κατηγοριοποιούνται στις εσωτερικές τηλεπικοινωνίες, που
πραγματοποιούνται μέσω ενός εναέριου καλωδιακού δικτύου και δικτύου συχνοτήτων και στις
διεθνικές τηλεπικοινωνίες, οι οποίες πραγματοποιούνται μέσω δικτύων υποβρύχιων καλωδίων και
οπτικών ινών, που συνδέει την Κύπρο με διεθνείς κόμβους καθώς και μέσω επίγειων δορυφορικών
σταθμών.
Βιομηχανία:
Η βιομηχανική δραστηριότητα στην Κύπρο είναι σχετικά περιορισμένη. Συγκεκριμένα, κατά το 2011
λειτουργούσαν 5.633 επιχειρήσεις με κύρια δραστηριότητα στο βιομηχανικό τομέα, με τις
βιομηχανίες παροχής ηλεκτρικού ρεύματος να έχουν τη μεγαλύτερη συνεισφορά στην
προστιθέμενη αξία του τομέα (19.4%). Η παραγωγή τροφίμων είναι η δραστηριότητα με τη
μεγαλύτερη απασχόληση (26.6%) και συνεισφέρει στην προστιθέμενη αξία του τομέα κατά 18.8%.
Άλλες δραστηριότητες με σημαντικό μερίδιο στη προστιθέμενη αξία και την απασχόληση, είναι η
παραγωγή μη μεταλλικών ορυκτών προϊόντων, η κατασκευή μεταλλικών προϊόντων, η ποτοποιία
και η κατασκευή προϊόντων από ξύλο (ΣΥΚ, 2013).
Κτηριακές υποδομές:
Η χωροταξική ανάπτυξη στην Κύπρο χαρακτηρίζεται από έντονη πληθυσμιακή συγκέντρωση στα
προάστια των αστικών κέντρων, τα οποία βρίσκονται στις παράκτιες περιοχές με εξαίρεση τη
Λευκωσία. Έτσι, η πλειοψηφία των οικισμών καθώς και άλλες σημαντικές υποδομές κοινής
ωφέλειας, όπως τα σχολεία και τα νοσοκομεία, βρίσκονται στις παράκτιες περιοχές. Υπολογίζεται
ότι το 2012 υπήρχαν στην Κύπρο περίπου 430,300 κατοικίες εκ των οποίων περίπου το 82% ήταν
κατοικήσιμες και το 67% βρισκόταν σε αστικές περιοχές, με την πλειοψηφία των κατοικιών να είναι
μονοκατοικίες (ΣΥΚ, 2014).
Επίσης το 2010, πάνω από 800 τουριστικά καταλύματα λειτουργούσαν στην Κύπρο, η πλειοψηφία
των οποίων (95%) βρισκόταν κοντά στις ακτές της Λάρνακας, της Λεμεσού, της Αμμοχώστου και της
Πάφου (CARBONTOUR, 2010).
3.11.2.
Αξιολόγηση ευπάθειας
Για τον προσδιορισμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον τομέα των υποδομών της
Κύπρου, έγινε αρχικά μια συσχέτιση των παρατηρούμενων και αναμενόμενων αλλαγών στο κλίμα
της Κύπρου με τις επιπτώσεις που κάθε μία από αυτές μπορεί να επιφέρει. Τα αποτελέσματα
παρουσιάζονται συγκεντρωτικά στον πίνακα που ακολουθεί.
3-145
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Πίνακας 37: Σχέση μεταξύ κλιματικής αλλαγής και επιπτώσεων στον τομέα των υποδομών
Πιθανές κλιματικές
αλλαγές
Επιπτώσεις
Τύπος υποδομών
Όλοι οι τύποι υποδομών
Υποδομές κατασκευών και
στέγασης
Επίπτωση




Πλημμύρες
Κατολισθήσεις
Καθιζήσεις
Διείσδυση νερού, καταστροφές στα θεμέλια
και τα υπόγεια
 Κίνδυνος υπερχείλισης και κατάρρευσης
φραγμάτων
Έντονες βροχοπτώσεις
Υποδομές νερού
 Κίνδυνος πλημμύρας και υπερχείλισης
εγκαταστάσεων επεξεργασίας λυμάτων
 Κίνδυνος πλημμύρας και υπερχείλισης
υπονόμων
Υποδομές μεταφορών
Υποδομές επικοινωνιών
Καταιγίδες
Άνοδος της στάθμης
της θάλασσας
Έντονοι άνεμοι
Όλοι οι τύποι υποδομών
(παράκτιες υποδομές)
Όλοι οι τύποι υποδομών
(παράκτιες υποδομές)
Υποδομές μεταφορών
(λιμάνια)
Υποδομές μεταφορών







Πλημμύρες στα υπόγεια οδικά δίκτυα
Κατάρρευση γεφυρών
Υποχώρηση δρόμων
Μειωμένη αξιοπιστία σήματος
Βλάβες στα εναέρια καλωδιακά δίκτυα
Πλημμύρες
Κατακλυσμός
 Μόνιμη απώλεια υποδομών
 Περιορισμένη πρόσβαση στα λιμάνια
 Παρεμπόδιση της λειτουργίας των λιμανιών
 Διακοπές στις οδικές μεταφορές (λόγω
δέντρων πεσμένων από τον άνεμο κτλ)
 Παρεμπόδιση της λειτουργίας των
αεροσκαφών
Αύξηση της
θερμοκρασίας
Υποδομές μεταφορών
 Παραμόρφωση της ασφάλτου στους
δρόμους και τα αεροδρόμια
Υποδομές επικοινωνιών
 Μείωση του ασύρματου σήματος
μετάδοσης
 Κόπωση των υλικών και επιτάχυνση της
γήρανσής τους λόγω πολύ υψηλών
θερμοκρασιών το καλοκαίρι
Ακραία καιρικά
φαινόμενα
Όλοι οι τύποι υποδομών
 Αστοχία των υλικών λόγω μακρών περιόδων
με υψηλές θερμοκρασίες και ξηρασίες
ακολουθούμενων από έντονες βροχές και
πλημμύρες
 Κίνδυνοι καθίζησης και κατολισθήσεων
3-146
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
Πιθανές κλιματικές
αλλαγές
2014
Επιπτώσεις
Τύπος υποδομών
Επίπτωση
 Αύξηση του φαινομένου της θερμικής
Υποδομές μεταφορών
νησίδας (π.χ. τήξη ασφάλτου, αυξημένη
αυλάκωση, θερμική διαστολή στους αρμούς
διαστολής των γεφυρών και των
πλακόστρωτων επιφανειών, ζημιές στα
υλικά κατασκευής γεφυρών
 Σταθερότητα θεμελίων κεραιών και πύργων
μετάδοσης, κυρίως λόγω κινδύνου
καθίζησης
 Βλάβες σε υπόγειες καλωδιώσεις
Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στις υποδομές της Κύπρου με βάση τον προηγούμενο πίνακα,
μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως εξής:
1. Φθορές σε αστικές υποδομές
2. Φθορές σε παράκτιες υποδομές
3. Φθορές σε ορεινές υποδομές
Η ευπάθεια των υποδομών στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής αξιολογήθηκε με βάση την
ευαισθησία, την έκθεση και την προσαρμοστική ικανότητα του συστήματος στην κλιματική αλλαγή,
χρησιμοποιώντας τα διαθέσιμα σχετικά ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία για την Κύπρο, καθώς και τις
προβλέψεις για την κλιματική αλλαγή για την περίοδο 2021-2050. Πιο συγκεκριμένα, η ευαισθησία
ορίζεται ως ο βαθμός στον οποίο οι υποδομές επηρεάζονται ή αναμένεται να επηρεαστούν από την
κλιματική αλλαγή και τις επιπτώσεις της, καθώς και ο βαθμός της επιβάρυνσης που υφίστανται οι
υποδομές από άλλους παράγοντες, ο οποίος τους καθιστά πιο ευαίσθητους στην κλιματική αλλαγή.
Η έκθεση ορίζεται από το βαθμό στον οποίο εκτίθενται ή αναμένεται να εκτεθούν οι υποδομές στην
κλιματική αλλαγή. Η ικανότητα προσαρμογής των υποδομών ορίζεται από την ικανότητα αυτών να
προσαρμοστούν σε νέες κλιματικές συνθήκες, από την ανθεκτικότητα που παρουσιάζουν σε αυτές
(αυτόνομη προσαρμογή) καθώς και από την αποτελεσματικότητα των μέτρων που υλοποιούνται σε
εθνικό, τοπικό και ατομικό επίπεδο για την προστασία των υποδομών από την κλιματική αλλαγή. Οι
δείκτες που χρησιμοποιήθηκαν για την αξιολόγηση της ευαισθησίας, της έκθεσης και της
προσαρμοστικής ικανότητας των υποδομών της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή παρουσιάζονται
στον ακόλουθο πίνακα.
Πίνακας 38: Δείκτες αξιολόγησης της ευπάθειας των υποδομών της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή
3-147
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
Μεταβλητή
ευπάθειας
2014
Επιλεγμένοι δείκτες
Ευαισθησία




Αλλαγές στις χρήσεις γης
Βαθμός αστικοποίησης
Παλαιές υποδομές και κτίρια
Πυκνότητα δόμησης και περιορισμός χώρων πρασίνου
Έκθεση


Αλλαγές στη συχνότητα, ένταση και δριμύτητα των ακραίων καιρικών φαινομένων
Σοβαρότητα ζημιών που προκαλείται στις υποδομές
Ικανότητα
προσαρμογής
Φθορές σε αστικές υποδομές




Ξεχωριστό σύστημα αποχέτευσης όμβριων υδάτων
Αντιπλημμυρικά έργα
Φράγματα
Αειφόρα Συστήματα Αποχέτευσης Όμβριων
Ευαισθησία


Συγκέντρωση υποδομών στις παράκτιες περιοχές
Εγγύτητα υποδομών στην ακτογραμμή
Έκθεση



Σοβαρότητα ζημιών που προκαλείται στις υποδομές
Αλλαγές στη συχνότητα, ένταση και δριμύτητα των ακραίων καιρικών φαινομένων
Άνοδος της στάθμης της θάλασσας
Ικανότητα
προσαρμογής
Φθορές σε παράκτιες υποδομές


Έργα παράκτιας προστασίας (από διάβρωση)
Έργα ελλιμενισμού και προστασίας σκαφών από ακραία καιρικά φαινόμενα
Ευαισθησία
Πυκνότητα δόμησης σε περιοχές με κίνδυνο κατολίσθησης
Ευστάθεια πρανών (γεωμορφολογία, τύπος εδαφών)


Αλλαγές στη συχνότητα, ένταση και δριμύτητα των ακραίων καιρικών φαινομένων
Συχνότητα κατολισθήσεων και εκτάσεις που επηρεάζονται

Μετατόπιση οικισμών

Μέτρα για την προστασία από τις κατολισθήσεις
Ικανότητα
προσαρμογής


Έκθεση
Φθορές σε ορεινές υποδομές
3-148
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
3.11.2.1.
2014
Συνολική ευπάθεια
Η αξιολόγηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στις υποδομές της Κύπρου (CYPADAPT,
2013) ανέδειξε ως πρώτη προτεραιότητα του τομέα, τις φθορές σε αστικές υποδομές, καθώς οι
αστικές περιοχές είναι ιδιαίτερα ευαίσθητες στην κλιματική αλλαγή και ιδιαίτερα στις πλημμύρες,
λόγω της έντονης και απότομης αστικοποίησης. Ως δεύτερη προτεραιότητα του τομέα,
αναδείχθηκαν οι φθορές σε παράκτιες υποδομές, καθώς οι παράκτιες περιοχές της Κύπρου
χαρακτηρίζονται από μεγάλη συγκέντρωση υποδομών, αν και οι παράκτιες πλημμύρες δεν
αναμένεται να είναι ιδιαίτερα συχνό φαινόμενο. Τέλος, οι φθορές σε ορεινές υποδομές, κυρίως
λόγω κατολισθήσεων, δεν θεωρήθηκαν ότι παρουσιάζουν σημαντική ευπάθεια στην κλιματική
αλλαγή.
Η αξιολόγηση της ευπάθειας των υποδομών της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή παρουσιάζεται
συγκεντρωτικά στον πίνακα που ακολουθεί.
Πίνακας 39: Αξιολόγηση της ευπάθειας των υποδομών της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή
Ευπάθεια στην κλιματική αλλαγή
Επιπτώσεις
Φθορές σε αστικές υποδομές
Σημαντικότητα
επίπτωσης (Α)
Ικανότητα
προσαρμογής (Β)
Συνολική ευπάθεια
(Α-Β)
Υψηλή (4.5)
Μέτρια (3)
Χαμηλή έως Μέτρια
(1.5)
Φθορές σε παράκτιες υποδομές Μέτρια (2.6)
Χαμηλή έως Μέτρια
Χαμηλή (0.6)
(2)
Φθορές σε ορεινές υποδομές
Χαμηλή (1)
Χαμηλή (1)
Αμελητέα
Στη συνέχεια παρουσιάζεται συνοπτικά η αξιολόγηση των επιπτώσεων και της ικανότητας
προσαρμογής του τομέα των υποδομών της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή για καθεμία από τις
προαναφερόμενες προτεραιότητες. Η αναλυτική αξιολόγηση παρουσιάζεται στην έκθεση “Future
climate change impact, vulnerability and adaptation assessment for the case of Cyprus” (CYPADAPT,
2013).
3.11.2.2.
Φθορές σε αστικές υποδομές
Αξιολόγηση επίπτωσης
Οι αστικές περιοχές παρουσιάζουν ευαισθησία στην κλιματική αλλαγή και ιδιαίτερα στα ακραία
καιρικά φαινόμενα, όπως οι έντονες βροχοπτώσεις, οι ισχυροί άνεμοι και οι καύσωνες. Λόγω της
3-149
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
έντονης αστικοποίησης που παρατηρείται σε πολλές μεγάλες πόλεις της Ευρώπης και στην Κύπρο,
οι υποδομές είναι πολύ σημαντικές για τους πολίτες. Πολλές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής
επιταχύνονται ή οξύνονται σε δομημένες περιοχές, δημιουργώντας μικροκλίματα όσον αφορά τις
θερμοκρασίες (π.χ. το φαινόμενο της αστικής θερμικής νησίδας), τον άνεμο και τη βροχόπτωση (π.χ.
πλημμύρες). Περισσότερο ευαίσθητες στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής θεωρείται ότι είναι οι
παλαιές υποδομές και τα κτίρια.
Οι υποδομές μεταφορών, όπως οι δρόμοι, τα λιμάνια και τα αεροδρόμια εκτίθενται επίσης σε
κλιματικές πιέσεις, όπως η αύξηση της θερμοκρασίας και η αύξηση της συχνότητας και της έντασης
των ακραίων καιρικών φαινομένων (καταιγίδες, καύσωνες, πλημμύρες). Οι κύριες υποδομές
μεταφορών της Κύπρου, εκτός από το οδικό δίκτυο περιλαμβάνουν δύο διεθνή και ένα στρατιωτικό
αεροδρόμιο καθώς και δύο λιμάνια. Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής αναμένεται να
επιδεινωθούν, κυρίως σε υποδομές μεταφορών προκαλώντας καταστροφές, διακοπές και
καθυστερήσεις.
Επίσης , ιδιαίτερα σημαντικές είναι επιπτώσεις της αλλαγής του κλίματος και στα κτίρια και γενικά
στις κατασκευές, λαμβάνοντας υπόψη την αναμενόμενη διάρκεια ζωής τους και ότι, θα πρέπει τα
υφιστάμενα κτίρια και οι κατασκευές να προσαρμοστούν σε κλιματικές συνθήκες οι οποίες είναι
διαφορετικές από αυτές που υπήρχαν κατά την κατασκευή τους. Οι κύριες απειλές στον τομέα των
κατασκευών, που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή είναι (α) οι έντονες βροχοπτώσεις που
προκαλούν διείσδυση του νερού, καταστροφές στα θεμέλια και τα υπόγεια, υπερχείλιση των
φραγμάτων και των αποχετεύσεων κ.α., (β) οι πολύ υψηλές θερμοκρασίες το καλοκαίρι ειδικά στη
νότια Ευρώπη που προκαλούν κόπωση των υλικών και επιτάχυνση της γήρανσής τους, καθώς και (γ)
η άνοδος της στάθμης της θάλασσας που αυξάνει τον κίνδυνο πλημμύρας (EC, 2013).
Οι κύριες καταστροφές στις αστικές υποδομές της Κύπρου, έως τώρα, που μπορούν να
συσχετιστούν με την κλιματική αλλαγή οφείλονται σε πλημμύρες. Τα αστικά κέντρα της Κύπρου και
ιδιαίτερα η Λάρνακα, η Λευκωσία και Λεμεσός είναι ευαίσθητα σε πλημμύρες ,λόγω της πυκνής
δόμησης και του περιορισμού των χώρων πρασίνου, της εξάλειψης των φυσικών υδατορρευμάτων
για την κατασκευή δρόμων, το ελλιπές ή ανύπαρκτο σύστημα αποχέτευσης όμβριων και της
κάλυψης των ρευμάτων και των φρεατίων με σκουπίδια.
Για τους λόγους αυτούς, η σημαντικότητα των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στις αστικές
υποδομές της Κύπρου θεωρείται ότι είναι «Υψηλή».
Αξιολόγηση ικανότητας προσαρμογής
Η κυβέρνηση της Κύπρου έχοντας αντιληφθει τον κίνδυνο από τα ακραία καιρικά φαινόμενα και
ιδιαίτερα τις πλημμύρες, έχει ξεκινήσει τις τελευταίες δύο δεκαετίες το διαχωρισμό του
συστημάτων αποχέτευσης των λυμάτων από τα όμβρια ύδατα, με την ανάπτυξη ξεχωριστού
δικτύου συλλογής των όμβριων υδάτων, περιορίζοντας κάπως και τα πλημμυρικά φαινόμενα. Έως
τώρα, έχει ολοκληρωθεί το δίκτυο για την πλειοψηφία των μεγάλων αστικών κέντρων της Κύπρου.
Επιπλέον, ορισμένοι δήμοι της Κύπρου έχουν αρχίσει να εφαρμόζουν Αειφόρα Συστήματα
Αποχέτευσης Όμβριων (ΑΣΑΟ) για την καλύτερη αποστράγγιση και έλεγχο των όμβριων υδάτων.
3-150
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Επίσης, πρέπει να αναφερθεί ότι τα φράγματα που έχουν κατασκευαστεί στην Κύπρο λειτουργούν
και ως αντιπλημμυρικά έργα, καθώς τα ορμητικά νερά δεσμεύονται στις λεκάνες των φραγμάτων
και η απελευθέρωσή τους κατάντη ελέγχεται.
Τέλος, το ΤΑΥ έχει υλοποιήσει τα προκαταρτικά βήματα για την εφαρμογή της Οδηγίας για τις
Πλημμύρες και έχει προσδιορίσει τις Περιοχές Δυνητικού Σημαντικού Κινδύνου Πλημμύρας.
Αξιολογώντας τα παραπάνω, η ικανότητα προσαρμογής των αστικών υποδομών της Κύπρου στις
επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής θεωρείται «Μέτρια».
3.11.2.3.
Φθορές σε παράκτιες υποδομές
Αξιολόγηση επίπτωσης
Οι υποδομές σε παράκτιες περιοχές αναμένεται να επηρεαστούν από την άνοδο της στάθμης της
θάλασσας, τις παράκτιες πλημμύρες και την παράκτια διάβρωση, απειλώντας σημαντικές υποδομές
κοινής ωφέλειας, κατοικίες και υπηρεσίες. Επίσης οι απαιτήσεις συντήρησης και αναπροσαρμογής
των υποδομών παράκτιας προστασίας μπορεί να αυξηθούν.
Σην Κύπρο, υπάρχει έντονη συγκέντρωση υποδομών στις παράκτιες περιοχές, δεδομένου ότι εκεί
έχουν αναπτυχθεί τρία από τα τέσσερα μεγάλα αστικά κέντρα της Κύπρου και η πλειοψηφία των
τουριστικών μονάδων. Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι η άνοδος της στάθμης της θάλασσας δεν
αποτελεί άμεση απειλή για την Κύπρο (EC, 2009).
Για τους λόγους αυτούς, η σημαντικότητα των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στις παράκτιες
υποδομές της Κύπρου θεωρείται ότι είναι «Μέτρια».
Αξιολόγηση ικανότητας προσαρμογής
Τα έργα που έχουν κατασκευαστεί στην Κύπρο για την προστασία των παραλιών από τη διάβρωση,
καθώς και για τον ελλιμενισμό και την προστασία των σκαφών από ακραία καιρικά φαινόμενα,
θεωρούνται ότι προστατεύουν σε ένα βαθμό και τις παράκτιες υποδομές από τις πλημμύρες.
Κυριότερα παραδείγματα αυτών των έργων αποτελούν τα σκληρά έργα παράκτιας προστασίας, οι
μαρίνες και τα αλιευτικά καταφύγια.
Τα θαλάσσια τείχη, τα παράκτια αναχώματα και οι κυματοθραύστες περιορίζουν τον κίνδυνο
παράκτιας πλημμύρας. Ωστόσο, τα θαλάσσια τείχη και τα αναχώματα δεν θεωρούνται ελκυστικά
για τις παραλίες λουομένων και γι’ αυτό προτιμούνται κυματοθραύστες και πρόβολοι, παρόλο που
οι τελευταίοι θεωρούνται λιγότερο δραστικά μέτρα για την αντιμετώπιση των πλημμυρών.
Οι μαρίνες και τα αλιευτικά καταφύγια αν και κατασκευάζονται με σκοπό τον ελλιμενισμό των
σκαφών και την προστασία τους από τα ακραία καιρικά φαινόμενα, παρέχουν προστασία και στις
παράκτιες υποδομές. Επίσης οι τεχνητοί ύφαλοι επίσης παρέχουν προστασία από τις πλημμύρες
απορροφώντας την ενέργεια των κυμάτων προτού φτάσει στην ακτή.
3-151
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Ωστόσο, η ικανότητα προσαρμογής των παράκτιων υποδομών της Κύπρου στις επιπτώσεις της
κλιματικής αλλαγής θεωρείται «Χαμηλή έως Μέτρια».
3-152
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
3.11.3.
2014
Βιβλιογραφία
CARBONTOUR (2010) Analysis & Documentation of the tourism accommodation sector in the
Region of North Aegean, Greece and in Cyprus. Deliverable 1.1, project LIFE+ CARBONTOUR.
November 2010
CERA (2013) Photovoltaic systems, biomass/biogas units and wind parks connected to the
Electricity Authority of Cyprus. Cyprus Energy Regulatory Authority.
CYPADAPT (2013) Report on the future climate change impact, vulnerability and adaptation
assessment for the case of Cyprus. Deliverable 3.4, project CYPADAPT LIFE10 ENV/CY/000723.
Available at: http://uest.ntua.gr/cypadapt/wp-content/uploads/DELIVERABLE3.4.pdf
European Commission (EC) (2009) The economics of climate change adaptation in EU coastal
areas. Αvailable at:
http://ec.europa.eu/maritimeaffairs/documentation/studies/documents/cyprus_climate_change_en
.pdf
European Commission (EC) (2013) Adapting infrastructure to climate change Commission Staff
Working Document Accompanying The Document An EU Strategy on adaptation to climate change
{SWD(2013)137}.
Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου (ΣΥΚ) (2013) Στατιστικές Βιομηχανίας 2012, Στατιστικές
Βιομηχανίας, Σειρά ΙΙ, Έκθεση No. 49
Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου (ΣΥΚ) (2014) Στατιστικές Κατασκευών και Στέγασης 2012,
Στατιστικές Κατασκευών, Σειρά ΙΙ, Έκθεση No. 35
Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων (TAY) (2011) Σχέδιο Διαχείρισης Λεκάνης Απορροής Ποταμού
Κύπρου (2009-2015). Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών πόρων και Περιβάλλοντος Κύπρου, Λευκωσία.
3-153
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
4. ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ
ΑΛΛΑΓΗ
Στο κεφάλαιο αυτό, παρουσιάζονται για κάθε τομέα τα προτεινόμενα μέτρα για την αντιμετώπιση
των επιπτώσεων και την προσαρμογή της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή, όπως αυτά προέκυψαν
από την αξιολόγηση των μέτρων προσαρμογής με τη χρήση του λογισμικού Πολυκριτηριακής
ανάλυσης CYPADAPT Tool.
4.1.
ΥΔΑΤΙΝΟΙ ΠΟΡΟΙ
Η αξιολόγηση των προτεινόμενων μέτρων για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής
αλλαγής στους υδάτινους πόρους της Κύπρου, με τη χρήση του λογισμικού πολυκριτηριακής
ανάλυσης, προέκρινε τα ακόλουθα μέτρα με σειρά φθίνουσας προτεραιότητας:
Μέτρο 1ο : Συντήρηση και επιδιόρθωση των συστημάτων μεταφοράς νερού και της
σχετικής υποδομής
Οι απώλειες νερού στα δίκτυα διανομής νερού ειδικά στις αγροτικές περιοχές είναι αρκετά υψηλές.
Οι θεωρούμενες ως απώλειες νερού στα δίκτυα, γνωστές και ως μη τιμολογημένο νερό
(unaccounted-for water) στα δίκτυα διανομής των κύριων αστικών περιοχών, εκτιμάται ότι
κυμαίνεται από 15% έως 20% και στις αγροτικές περιοχές από 20% έως 30%. Η εξοικονόμηση νερού
από την αντικατάσταση των δικτύων αναμένεται να είναι πολύ αποτελεσματική σε σχέση με άλλα
μέτρα εξοικονόμησης. Από έρευνα που έγινε την περίοδο 2009-10 για τα δίκτυα υδατοπρομήθειας
των δήμων που δεν εξυπηρετούνται από Συμβούλια Υδατοπρομήθειας, διαπιστώθηκε ότι έχουν
αντικατασταθεί πάνω από 80% των δικτύων στο 63.4% των δήμων (TAY, 2011γ).
 Προτείνεται η συνέχιση της αντικατάστασης και επιδιόρθωσης όλων των παλιών και
ανεπαρκώς συντηρημένων δικτύων διανομής νερού και η ανίχνευση των διαρροών με
υιοθέτηση κατάλληλων τεχνολογιών.
Μέτρο 2ο : Έλεγχος και αποφυγή των υδροβόρων απαιτήσεων σε όλες τις περιοχές με
ανεπαρκείς υδατικούς πόρους (π.χ. γήπεδα γκολφ, τουριστικές εγκαταστάσεις, υδροβόρες
καλλιέργειες)
Η λειτουργία υδροβόρων εγκαταστάσεων, όπως τα γήπεδα γκολφ,οι τουριστικές εγκαταστάσεις και
η υδροβόρες καλλιέργειες, σε περιοχές με περιορισμένα υδάτινα αποθέματα, πρέπει να ελέγχεται
ή/και να απαγορεύεται. Όπως παράδειγμα, με την επιβολή περιορισμών στην κατανάλωση νερού
από τα δίκτυα υδατοπρομήθειας, την κάλυψη των αναγκώνς παραγωγή ποσιμου νερού από
4-154
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
ιδιωτικών μονάδων αφαλάτωσης με την χρήση εναλλακτικών υδάτινων πόρων για άρδευση των
γηπέδων γκολφ (π.χ. ανακυκλωμένο νερό, αποθήκευση και χρήση βρόχινου νερού)
η στην Κύπρο ρυθμίζεται μέσω αποφάσεων που περιορίζουν τη χρήση φυσικών υδατικών πόρων
για άρδευση και ενθαρρύνουν τη χρήση ανακυκλωμένου νερού. Επιπλέον, για την κάλυψη της
ζήτησης νερού σε πολλές περιπτώσεις είναι απαραίτητη η λειτουργία ιδιωτικών μονάδων
αφαλάτωσης.
Για την περίπτωση της παραγωγής νερού από ιδιωτικές μονάδες αφαλάτωσης, προτείνεται χρήση
ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, όπως η ηλιακή.
Όσον αφορά τις πισίνες, αυτές είναι συνήθως συνδεδεμένες με το τοπικό δίκτυο υδατοπρομήθειας,
και γενικά εναπόκειται στον καταναλωτή αν θα χρησιμοποιήσει μια εναλλακτική μέθοδο, όπως νερό
από διάτρηση. Προτείνεται να αναπτυχθούν και να εξεταστούν σενάρια προσαρμογής σε περιόδους
περιορισμένων υδάτινων διαθεσίμων όπως α) η απαγόρευση χρήσης πόσιμου νερούγια για πισίνες,
β) εγκαθίδρυση τέλους πισίνας κατά το στάδιο της αδειοδότησης ή/και τέλους λειτουργίας πισίνας,
γ) η απαγόρευση της σύνδεσης της πισίνας με το σύστημα υδροδότησης στις νέες πολεοδομικές
άδειες, δ) η υποχρεωτική κάλυψη στις πισίνες σε ώρες μη χρήσης για τον περιορισμό της εξάτμισης,
ε) η κατασκευή των πισινών που βρίσκονται κοντά στη θάλασσα για λειτουργία με θαλασσινό νερό
και στ) ο περιορισμός της λειτουργίας των πισινών. Επίσης μπορούν να παρέχονται άδειες από την
τοπική υδατοπρομήθεια για την παροχή νερού για τις πισίνες υπό την προϋπόθεση ότι θα
εφαρμοστούν αντισταθμιστικά μέτρα εξοικονόμησης νερού.
Επίσης, υδροφόρες καλλιέργειες, όπως οι μπανάνες ή το κολοκάσι, πρέπει να περιορίζονται με π.χ.
την παροχή κινήτρων για την καλλιέργεια άλλων λιγότερο υδροβόρων καλλιεργειών.
Συνοψίζοντας, προτείνεται :
 Ο επαναπροσδιορισμός των κριτηρίων αδειοδότησης και απαγόρευσης υδροβόρων
αναπτύξεων /εγκαταστάσεων και
 Η ανάπτυξη και εξέταση σεναρίων προσαρμογής για τον έλεγχο των υδροβόρων
εγκαταστάσεων σε περιοχές με ανεπαρκείς υδατικούς πόρους.
Μέτρο 3ο : Ενίσχυση της αποδοτικής χρήσης νερού στα κτίρια, τη γεωργία και τη
βιομηχανία
Η αποδοτική χρήση νερού στα κτίρια (οικίες, σχολεία, γραφεία, εστιατόρια, ξενοδοχεία,
νοσοκομεία, αεροδρόμια κ.α.) επιτυγχάνεται με τη χρήση εξοπλισμού χαμηλής κατανάλωσης νερού
(π.χ. βρύσες, καζανάκια, ντουζιέρες) και πιο αποδοτικών οικιακών συσκευών (π.χ. πλυντήρια πιάτων
και ρούχων). Ειδικά ο τουριστικός τομέας σε ορισμένες περιοχές της Ευρώπης
(συμπεριλαμβανομένης και της Κύπρου) έχει πολλές δυνατότητες εξοικονόμησης νερού της τάξης
του 80-90% μέσω της εφαρμογής τεχνικών μέτρων όπως η εγκατάσταση μηχανισμών και συσκευών
χαμηλής κατανάλωσης στα δωμάτια, τις καφετέριες, τις κουζίνες κα (Benito et al., 2009).
Πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι, σε ένα μεγάλο βαθμό οι μεγάλες ιδιωτικές επιχειρήσεις στην Κύπρο
εφαρμόζουν ήδη αποδοτικά πρότυπα κατανάλωσης νερού. Ωστόσο, ο δημόσιος και οικιακός τομέας
4-155
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
καθώς και μια πληθώρα από μικρές και μικρομεσαίες επιχειρήσεις δεν έχουν ακόμα υιοθετήσει το
μέτρο αυτό σε ικανοποιητικό βαθμό.
 Πρόταση: Υποχρεωτική υιοθέτηση του μέτρου από όλες τις μεγάλες ιδιωτικές επιχειρήσεις
και το δημόσιο τομέα και παροχή κινήτρων στον οικιακό τομέα και στις μικρές και
μικρομεσαίες επιχειρήσεις (παροχή δωρεάν εξοπλισμού, επιδότηση, εκπτώσεις τελών και
φόρων). Υποχρεωτική για νέα κτίρια
Όσον αφορά τη γεωργία, η δυνατή εξοικονόμηση νερού άρδευσης θα μπορούσε να φτάσει έως και
το 43% της συνολικής κατανάλωσης του τομέα κατά μέσο όρο στην Ευρώπη. Για παράδειγμα,
μπορεί να επιτευχθεί έως και 30% εξοικονόμηση από αλλαγές στις πρακτικές άρδευσης (Benito et
al., 2009).
Στην Κύπρο υλοποιείται από το Τμήμα Γεωργίας ένα πρόγραμμα για τη βελτίωση της απόδοσης
άρδευσης από το 1965, το οποίο παρέχει στους αγρότες τεχνική και οικονομική υποστήριξη για την
αλλαγή των παραδοσιακών μεθόδων επιφανειακής άρδευσης με προηγμένα συστήματα άρδευσης.
Η αρδευτική αποδοτικότητα αυξήθηκε από το 1960 που ήταν χαμηλότερη από 45% σε 90-95% το
2010 (TAY, 2011γ).
Άλλα μέτρα που μπορούν να προωθηθούν αναφορικά με τις πρακτικές άρδευσης είναι ο
ορθολογικός αρδευτικός προγραμματισμός (π.χ. ωράρια άρδευσης, άρδευση κατά τις νυχτερινές
ώρες για τον περιορισμό της εξάτμισης), η χρήση μοντέλων και τενσιόμετρων για τον υπολογισμό
των πραγματικών αναγκών σε άρδευση (συλλογή και επεξεργασία αγρο-μετεωρολογικών
δεδομένων) και η έρευνα και υιοθέτηση ακόμα πιο εξελιγμένων συστημάτων άρδευσης.
Στη βιομηχανία, η αποδοτική χρήση νερού μπορεί να επιτευχθεί με την εισαγωγή αλλαγών στις
διαδικασίες παραγωγής, επεξεργασίας, καθαρισμού, ψύξης και/ή θέρμανσης για τη μείωση της
ζήτησης νερού. Εκτιμάται ότι οι αλλαγές αυτές μπορούν να επιφέρουν κατά μέσο όρο μείωση 43%
στη συνολική ζήτηση νερού του τομέα (Benito et al., 2009).
Τρόπος υλοποίησης: Ορισμός ως υποχρεωτική μέσα από νομοθεσία / Παροχή κινήτρων από το
κράτος (επιδοτήσεις, εκπτώσεις τελών και φόρων)
Μέτρο 4ο : Επαναχρησιμοποίηση επεξεργασμένων υγρών αποβλήτων αστικής
προέλευσης μόνο μετά από αυστηρό έλεγχο της καταλληλότητάς του
Η χρήση επεξεργασμένων αστικών λυμάτων παρέχει πρόσθετη προστασία κατά της ξηρασίας,
ευνοεί τον εφοδιασμό νερού από τοπικές πηγές και εξοικονομεί υψηλής ποιότητας νερού όπου
αυτό δεν χρειάζεται. Ωστόσο, η δυνατότητα επαναχρησιμοποίησης εξαρτάται από τη διαθεσιμότητα
και την προσβασιμότητα των λυμάτων και κατ΄ επέκταση των υποδομών επεξεργασίας λυμάτων,
καθώς και την αποδοχή από τους πιθανούς τελικούς χρήστες και καταναλωτές.
Οι υποδομές συλλογής και επεξεργασίας των αστικών λυμάτων στην Κύπρο επεκτείνονται και
αναβαθμίζονται σημαντικά τα τελευταία έτη. Τα επεξεργασμένα λύματα χρησιμοποιούνται για την
άρδευση χώρων πράσινου, αθλητικών γηπέδων και ορισμένων καλλιεργειών, καθώς και για τον
εμπλουτισμό υδροφορέων. Ωστόσο, το ανακυκλωμένο νερό διανέμεται μέσω των ΚΥΕ μόνο στις
πεδινές και παράκτιες περιοχές, καθώς η κατασκευή των απαραίτητων υποδομών μεταφοράς στις
4-156
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
ορεινές περιοχές αλλά και το ενεργειακό κόστος άντλησης του νερού στις περιοχές αυτές καθιστούν
την επένδυση αυτή μη εφαρμόσιμη από τεχνική και οικονομική άποψη.
Για την εφαρμογή του συγκεκριμένου μέτρου προτείνονται τα εξής:
 Η Κυβέρνηση πρέπει να παρέχει, το δυνατόν συντομότερο, τις απαραίτητες υποδομές για να
διαθέσει τα επεξεργασμένα αστικά λύματα για άρδευση χώρων πράσινου, αθλητικών
γηπέδων και συγκεκριμένων καλλιεργειών σε εθνική κλίμακα. Επίσης, για το ενδιάμεσο
διάστημα μέχρις ότου κατασκευαστούν οι σχετικές υποδομές προτείνεται να διεξαχθεί μια
ανάλυση κόστους-οφέλους για τη μεταφορά των επεξεργασμένων αστικών λυμάτων με
βυτιοφόρα από περιοχές όπου δεν υπάρχει δίκτυο διανομής. Για τη διανομή τους μέσω
δικτύου, μελέτες πρέπει να διεξαχθούν για τον προσδιορισμό των απαιτήσεων σε
υποδομές.
 Εφαρμογή αυστηρών προληπτικών μέτρων και παρακολούθηση της ποιότητας των
επεξεργασμένων αστικών λυμάτων για την αποφυγή της επιβάρυνσης του περιβάλλοντος,
της δημόσιας υγείας και της γεωργίας.
 Παροχή κινήτρων για την χρησιμοποίησή του στη γεωργία, τη βιομηχανία και τον οικιακό
τομέα και παράλληλη παροχή αποτελεσματικών αντικινήτρων (π.χ. πρόστιμα) για τη χρήση
των υπόγειων υδάτων για άρδευση χώρων πράσινου.
 Εκστρατείες ενημέρωσης για τη χρησιμότητα του πόρου.
Μέτρο 5ο : Περιοδικές αναθεωρήσεις της προόδου και των προτεραιοτήτων, και ανάλογη
προσαρμογή των στόχων, μέσων και πόρων λαμβάνοντας υπόψη την κλιματική αλλαγή
Οι περιοδικές αναθεωρήσεις της υδατικής πολιτικής και κατ’επέκταση του Σχέδιου Διαχείρισης της
Λεκάνης Απορροής της Κύπρου, θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις επιπτώσεις της κλιματικής
αλλαγής, τόσο κατά το στάδιο της παρακολούθησης και της αξιολόγησης της κατάστασης των
υδάτων, όσο και κατά το στάδιο του σχεδιασμού και της επιλογής των μέτρων προσαμογής.
Μέτρο 6ο : Επέκταση της χρήσης μετρητών παροχής νερού
Η χρήση μετρητών παροχής νερού επιτρέπει στους χρήστες και τους παρόχους να παρακολουθούν
την κατανάλωση νερού και την αποτελεσματικότητα της εφαρμογής μέτρων εξοικονόμησης. Η
εγκατάσταση μετρητών παροχής νερού στην Κύπρο είναι σχεδόν καθολική όσον αφορά τους
καταναλωτές πόσιμου νερού, ενώ ένα σημαντικό ποσοστό των Κοινοτήτων δεν διαθέτει κεντρικούς
μετρητές νερού και έτσι δεν μπορεί να γίνεται έλεγχος για την ύπαρξη τυχόν διαρροών ή απωλειών.
Για άρδευση η χρήση των μετρητών περιορίζεται κυρίως στις περιοχές που προμηθεύονται νερό
από ΚΥΕ ή από γεωτρήσεις σε συγκεκριμένα υδατικά σώματα που βρίσκονται υπό ειδικό καθεστώς
ελέγχου/προστασίας. Ειδικότερα, ο Νόμος 79(I)/2010 προβλέπει την εγκατάσταση και
παρακολούθηση των μετρητών παροχής νερού σε γεωτρήσεις, προκειμένου να μην γίνεται
4-157
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
υπεράντληση. Αναμένεται ότι με το Νόμο αυτό, θα μειωθεί το φαινόμενο της υπερεκμετάλλευσης
των υπογείων υδάτων.
 Προτείνεται η εγκατάσταση μετρητών παροχής νερού σε όλους τους χρήστες και παρόχους
νερού καθώς και η παράλληλη εγκατάσταση σύγχρονων συστημάτων αυτόματης
συγκεντρωτικής συλλογής και αξιολόγησης των μετρήσεων των μετρητών για
αποτελεσματική παρακολούθησή τους.
Μέτρο 7ο : Εκστρατείες ευαισθητοποίησης/ενημέρωσης
Οι εκστρατείες ευαισθητοποίησης συνεισφέρουν σημαντικά στην επίτευξη εξοικονομήσεων στη
χρήση νερού. Κατά την τελευταία δεκαετία, οι εκστρατείες ευαισθητοποίησης από το ΤΑΥ έχουν
εντατικοποιηθεί με παρουσιάσεις σε σχολεία, διαφημίσεις, διανομή ενημερωτικού υλικού και άλλες
πρωτοβουλίες. Παρόλο που είναι δύσκολο να εκτιμηθεί ποσοτικά η αποτελεσματικότητα των
εκστρατειών ευαισθητοποίησης, παρατηρήθηκε μια πτωτική τάση στην κατανάλωση νερού κατά την
περίοδο εντατικοποίησης των εκστρατειών (TAY, 2011γ).
 Προτείνεται η συνέχιση των εκστρατειών ευαισθητοποίησης προκειμένου να καλλιεργηθεί
στα άτομα το αίσθημα της υπεύθυνης χρήσης του νερού, ανεξάρτητα από την έλλειψη του
πόρου.
Μέτρο 8ο : Αξιοποίηση βρόχινου νερού (συλλογή σε ξεχωριστό δίκτυο υπονόμων και
αποθήκευση σε ειδικές εγκαταστάσεις)
Η αξιοποίηση του βρόχινου νερού μέσω της αποθήκευσης και επαναχρησιμοποίησης μπορεί να έχει
ως αποτέλεσμα περαιτέρω εξοικονομήσεις στην κατανάλωση των φυσικών υδατικών πόρων. Τις
τελευταίες δύο δεκαετίες στην Κύπρο, αναπτύσσεται ένα ξεχωριστό δίκτυο αποχέτευσης με στόχο
τη συλλογή των όμβριων υδάτων. Έως τώρα, έχει ολοκληρωθεί το δίκτυο για την πλειοψηφία των
μεγάλων αστικών κέντρων της Κύπρου.
Στη γεωργία, παρέχονται κίνητρα για τη συλλογή όμβριων υδάτων σε μικρής κλίμακας δεξαμενές
και χρήση για άρδευση μέσω του μέτρου «Εκσυγχρονισμός των γεωργικών εκμεταλλεύσεων» του
Προγράμματος Γεωργικής Ανάπτυξης 2007-13 της Κύπρου.
Επίσης, έχει διεξαχθεί μια μελέτη από το ΤΑΥ (2009β) για τη διερεύνηση της χρήσης των όμβριων
υδάτων στην Κύπρο, της οποίας οι εισηγήσεις προτείνονται και στο παρόν κείμενο:
 Εκστρατεία διαφώτισης κοινού για τη διαχείριση των όμβριων υδάτων
 Εξασφάλιση κατάλληλης ποιότητας νερού για την αποφυγή θεμάτων υγείας
 Παροχή κινήτρων για τη συλλογή και χρήση όμβριων υδάτων (μείωση τελών) σε
κτίρια/οικίες
 Παροχή κινήτρων για την εγκατάσταση στερνών ή χρήση των υφιστάμενων απορροφητικών
λάκκων (εφόσον είναι κατάλληλοι) σε κτίρια/οικίες
4-158
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
 Παροχή κινήτρων για φιλτράρισμα όμβριων υδάτων πριν την αποθήκευση ή για
εμπλουτισμό του εδάφους σε κτίρια/οικίες
 Επιβολή προστίμων για ρύπανση των υδάτων
 Επιβολή όρων στις νέες άδειες οικοδομής ώστε να διασφαλίζεται η μείωση ή αποθήκευση
των νερών που καταλήγουν στο δρόμο
Ωστόσο, στην περίπτωση των στερνών, των απορροφητικών λάκκων και του εμπλουτισμού του
εδάφους πρέπει να λαμβάνονται τα απαραίτητα προληπτικά μέτρα για αποφυγή θεμάτων
ρύπανσης των υπογείων υδάτων και στατικής των κτιρίων.
Επίσης πέρα από τα κτίρια, προτείνεται σε αυτή την έκθεση και η επέκταση των μέτρων στη γεωργία
και τη βιομηχανία. Συγκεκριμένα προτείνονται τα ακόλουθα μέτρα:
 Συνέχιση της παροχής κινήτρων σε γεωργούς για τη συλλογή όμβριων υδάτων σε μικρής
κλίμακας δεξαμενές μέσα από το Πρόγραμμα Γεωργικής Ανάπτυξης.
Ωστόσο, τα συστήματα συλλογής όμβριων υδάτων μπορούν να περιορίσουν την απορροή στο
ανάντη τμήμα της λεκάνης απορροής, μειώνοντας έτσι την παροχή νερού στο κατάντη τμήμα της
λεκάνης. Επίσης, μια εδαφική επιφάνεια έχει πολύ χαμηλό συντελεστή απορροής της τάξης 0.1-0.3.
Για τους λόγους αυτούς πρέπει, κατά την έγκριση και χορήγηση των σχετικών κινήτρων καθώς και
κατά την επιλογή των κατάλληλων χαρακτηριστικών του συστήματος συλλογής όμβριων υδάτων
που θα κατασκευαστεί, να λαμβάνονται υπόψη (i) οι κλιματικοί παράγοντες στην περιοχή
(κατανομή και ένταση βροχόπτωσης, ρυθμός εξατμισοδιαπνοής), (ii) τα χαρακτηριστικά της
επιφάνειας απορροής (ρυθμός διήθησης εδάφους, ικανότητα αποθήκευσης νερού και βάθος
εδάφους), (iii) τα υδρογεωλογικά χαρακτηριστικά της περιοχής, (iv) τα χαρακτηριστικά των
καλλιεργειών και (v) κοινωνικο-οικονομικοί παράγοντες (π.χ. κόστος και οφέλη, κοινωνική αποδοχή)
για την αξιολόγηση της αποδοτικότητας αλλά και των περιβαλλοντικών και κοινωνικών επιπτώσεων
από την εφαρμογή του μέτρου. Για την αύξηση της ικανότητας απορροής μπορούν παράλληλα να
εφαρμοστούν διάφορες μέθοδοι, όπως εκκαθάριση ή τροποποίηση της φυτοκάλυψης, αύξηση της
εδαφικής κλίσης και συμπίεση του εδάφους. Τέλος, πρέπει να διασφαλίζεται ότι οι δεξαμενές
συλλογής όμβριων υδάτων δεν θα χρησιμοποιούνται για την αποθήκευση υπόγειων υδάτων και ότι
το μέτρο αυτό δεν θα ενθαρρύνει την παράνομη κατασκευή φραγμάτων και λιμνοδεξαμενών.
 Παροχή κινήτρων στη βιομηχανία για την εγκατάσταση δεξαμενών συλλογής όμβριων
υδάτων και τη χρήση των συλλεγμένων υδάτων σε διάφορες διαδικασίες.
Μέτρο 9ο : Αποτελεσματική τιμολόγηση νερού
Οι πολιτικές τιμολόγησης σύμφωνα με την Οδηγία Πλαίσιο για τα Ύδατα 2000/60/ΕΚ θα πρέπει,
μεταξύ άλλων, να προσφέρουν κίνητρα στους χρήστες για αποτελεσματική και όχι σπάταλη χρήση
του νερού. Για την εφαρμογή των προνοιών της Οδηγίας, το ΤΑΥ ανέθεσε μια μελέτη για την
ανάπτυξη ενός νέου συστήματος τιμολόγησης μέσα από το οποίο προτείνονται οι παρακάτω κύριες
διαφοροποιήσεις σε σχέση με το παλιό σύστημα (ΤΑΥ, 2009α):
4-159
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Για το νερό ύδρευσης από το ΤΑΥ προτείνεται η συνέχιση της τιμολόγησης κατά αύξουσες κλίμακες,
η οποία αποτελείται από μία σταθερή χρέωση, δηλαδή το πάγιο και μία ογκομετρική χρέωση σε
δύο τουλάχιστον κλιμάκια. Ενώ η σταθερή χρέωση και η πρώτη κλίμακα της ογκομετρικής χρέωσης
στοχεύουν στην ανάκτηση του κόστους (χρηματοοικονομικού, περιβαλλοντικού και πόρου), η
δεύτερη κλίμακα, καθώς και όλες όσες ακόμη υιοθετηθούν τελικά από τους παρόχους νερού
ύδρευσης αποσκοπούν στην ενίσχυση της εξοικονόμησης νερού. Για το νερό από ιδιωτικές
γεωτρήσεις εκτός Κυβερνητικών Υδατικών Έργων, ενώ μέχρι τώρα δεν χρεωνόταν, προτείνεται να
επιβαρύνεται ο ιδιώτης πέρα από το χρηματοοικονομικό κόστος (που το επωμίζεται πλήρως) και με
πρόσθετη χρέωση για το περιβαλλοντικό κόστος και το κόστος του πόρου.
Για το νερό άρδευσης εντός ΚΥΕ προτείνεται η συνέχιση της χρήσης του υφιστάμενου μεικτού
συστήματος χρέωσης (πάγια και ογκομετρική χρέωση), με αύξηση των τιμών μέχρι σημείου που να
μην επηρεάζεται αρνητικά η βιωσιμότητα του τομέα. Επίσης διατηρείται η χρήση του τέλους
υπερκατανάλωσης, με την εφαρμογή πολύ υψηλής τιμής για ποσότητες άρδευσης που ξεπερνούν
την εκάστοτε ετήσια εγκεκριμένη ποσότητα (η έγκριση αποδίδεται ετήσια ανάλογα με την υδατική
κατάσταση και τα αποθέματα στα φράγματα). Για τις χρήσεις που αφορούν άρδευση χορτοτάπητα
γηπέδων ποδοσφαίρου, γκολφ, αθλοπαιδιές, άρδευση χώρων πρασίνου και κήπων ξενοδοχείων και
οικιών καθώς και για βιομηχανική χρήση, οι τιμές είναι υψηλότερες με στόχο την πλήρη κάλυψη
του κόστους.
Για την προώθηση της χρήσης του ανακυκλωμένου νερού και της εξοικονόμησης των φυσικών
υδατικών πόρων, οι προτεινόμενες τιμές του ανακυκλωμένου νερού διαμορφώνονται ως σημαντικά
χαμηλότερες του κόστους του νερού αυτού, λαμβανομένου υπόψη του περιβαλλοντικού οφέλους
από τη χρήση του και για να προωθηθεί η χρήση του έναντι της χρήσης φρέσκου νερού.
Επίσης, στη μελέτη (ΤΑΥ, 2009α) εξετάστηκαν διάφορα σενάρια με τιμές της ελαστικότητας της
ζήτησης του νερού ανάλογα με την τιμή του, τόσο στην ύδρευση όσο και στην άρδευση. Η βασική
εκδοχή που υιοθετήθηκε με βάση τα δεδομένα και τις συνθήκες της Κύπρου είναι ότι η
ελαστικότητα είναι σχεδόν μηδενική. Ο λόγος είναι ότι οι καταναλώσεις εξαρτώνται από τη
διαθεσιμότητα του νερού και συχνά ισχύουν περιορισμοί στη κατανάλωση (κυρίως στην άρδευση).
Ωστόσο, άλλα συναφή διαχειριστικά στοιχεία (π.χ. ογκομετρική χρέωση σε όλες τις χρήσεις
συμπεριλαμβανομένων των γεωτρήσεων και χρήση των αυξανομένων κλιμάκων κατανάλωσης στην
ύδρευση και υπερκατανάλωσης στην άρδευση) θεωρούνται σημαντικές τακτικές τιμολόγησης προς
την ορθή κατεύθυνση. Το σύστημα τιμολόγησης όπως αναφέρθηκε πιο πάνω θα εφαρμοστεί στα
πλαίσια τα Εθνικής Νομοθεσίας, με Κανονισμούς που έχουν εγκριθεί από τη Βουλή των
Αντιπροσώπων τον Φεβρουάριο του 2014.
 Είναι σημαντικό να γίνεται συνεχής παρακολούθηση της αποτελεσματικότητάς του και
βελτιστοποίησή του όπου αυτό είναι απαραίτητο, για την επίτευξη εξοικονόμησης στην
κατανάλωση νερού.
Μέτρο 10ο : Παροχή κινήτρων για την επαναχρησιμοποίηση του "ημιακάθαρτου νερού"
(σε κτίρια και βιομηχανίες)
4-160
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Ένα μεγάλο μέρος της καθημερινής κατανάλωσης νερού για διάφορες χρήσεις στον οικιακό τομέα
δεν απαιτείται να είναι πόσιμο και μπορεί να αντικατασταθεί από χαμηλότερης ποιότητας νερό,
όπως τα ημιακάθαρτα νερά. Ημιακάθαρτα νερά θεωρούνται τα νερά που προέρχονται από τα
μπάνια, τα ντους, τους νιπτήρες, τα πλυντήρια ρούχων και από το ξέπλυμα φρούτων και λαχανικών.
Με την ανακύκλωση του ημιακάθαρτου νερού επιτυγχάνεται εξοικονόμηση πόσιμου νερού πέραν
του 35% (Benito et al., 2009).
Για ένα διάστημα παρεχόταν στην Κύπρο κυβερνητική επιδότηση για εγκατάσταση συστήματος
ανακύκλωσης ημιακάθαρτων νερών με σκοπό την επεξεργασία των ημιακάθαρτων νερών και την
επαναχρησιμοποίησή τους για τα αποχωρητήρια και άρδευση των κήπων της οικοδομής/κατοικίας.
Η επιδότηση κάλυπτε την εγκατάσταση συστήματος ανακύκλωσης ημιακάθαρτων νερών σε
κατοικίες, σχολεία, γήπεδα, ιδρύματα, πισίνες, γυμναστήρια, ξενοδοχεία, βιομηχανίες κ.ά., τα οποία
ήταν συνδεδεμένα με τα συστήματα υδατοπρομήθειας όλων των Δήμων και κοινοτήτων της
ελεύθερης Κύπρου.
Στα πλαίσια της έκθεσης αυτής προτείνονται τα ακόλουθα:
 Εκστρατεία διαφώτισης κοινού για τη διαχείριση των ημιακάθαρτου νερού
 Συνέχιση της παροχής κινήτρων για την εγκατάσταση συστήματος ανακύκλωσης
ημιακάθαρτων νερών
Μέτρο 11ο : Εφαρμογή και τακτικές αναθεωρήσεις του Σχεδίου διαχείρισης ξηρασίας
Για την υλοποίηση του μέτρου αυτού προτείνονται τα ακόλουθα:
 Υλοποίηση των απαιτούμενων μέτρων για την εφαρμογή του Σχεδίου διαχείρισης ξηρασίας
 Εφαρμογή και ενδυνάμωση συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης (early warning systems)
 Περιοδική επαναξιολόγηση των δεικτών και των ορίων που τους έχουν αντιστοιχηθεί.
Μέτρο 12ο : Ανάπτυξη χαρτών κινδύνου ξηρασίας
Μέτρο 13ο : Ετοιμασία μελετών εκτίμησης κινδύνου ξηρασίας σε περιοχές όπου η
διαθεσιμότητα νερού είναι περιορισμένη
Μέτρο 14ο : Ενδυνάμωση των θεσμικών κανονισμών, σχεδιασμών και μηχανισμών
πολιτικής για τη μείωση των επιπτώσεων της ξηρασίας
Το μέτρο αυτό βασίζεται στις ακόλουθες δράσεις:
4-161
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
 Προσδιορισμός ρόλων και ενίσχυση συνεργασίας και συντονισμού μεταξύ όλων των
κεντρικών και περιφερειακών αρμόδιων αρχών
 Ενσωμάτωση και ενίσχυση μέτρων για τη ξηρασία στις τομεακές πολιτικές της χώρας που
εξαρτώνται από τα ύδατα (π.χ. γεωργία, βιοποικιλότητα, δάση, τουρισμός)
 Ενίσχυση της ικανότητας των αρμόδιων οργανισμών για την εφαρμογή του σχεδίου
ξηρασίας
 Ενδυνάμωση των σχετικών νομοθετικών κειμένων για καλύτερο έλεγχο και εφαρμογή
αυτών
Μέτρο 15ο : Εντατικοποίηση της παρακολούθησης της ποιότητας του νερού που
χρησιμοποιείται για εμπλουτισμό των υπόγειων υδροφορέων
 Συστηματική παρακολούθηση της ποιότητας του νερού που χρησιμοποιείται για
εμπλουτισμό των υπόγειων υδροφορέων καθώς και της ποιότητας του νερού στους εν λόγω
υδροφορείς
 Επανεξέταση των υφιστάμενων Αδειών Τεχνητού εμπλουτισμού λαμβάνοντας υπόψη τα
όρια κατωφλίου συγκεντρώσεων που έχουν καθορισθεί από την Οδηγία 2006/118/ΕΚ.
 Πρόβλεψη εναλλακτικής μεθόδου διάθεσης ανακυκλωμένου νερού σε περιπτώσεις όπου
διαπιστώνεται ότι έχει επιδεινωθεί κάποια από τις παραμέτρους του υπόγειου σώματος
Μέτρο 16ο : Επέκταση των ζωνών προστασίας βάσει της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Νερά
2000/60/ΕΚ
 Επέκταση, κατόπιν ειδικής μελέτης, των ζωνών προστασίας στο σύνολο των σημείων
υδροληψίας υπόγειου νερού για υδρευτικούς σκοπούς
 Αναθεώρηση του Μητρώου προστατευόμενων περιοχών
Μέτρο 17ο : Αποκατάσταση/εξυγίανση παράκτιων υδροφορέων που έχουν υποστεί
υφαλμύρινση
Το μέτρο αυτό προτείνεται ξεχωριστά, καθώς τα «Μέτρα για τις αρνητικές επιπτώσεις στην
κατάσταση του ύδατος» του Προγράμματος Μέτρων δεν περιλαμβάνουν μέτρα για τους
εγκαταλειμμένους παράκτιους υδροφορείς λόγω υφαλμύρινσης. Παρόλου που αποτελεί δύσκολη
και μακρόχρονη διαδικασία, πρέπει να ληφθούν μέτρα για να αντιμετωπιστεί το ζήτημα αυτό. Γι
αυτό το λόγο προτείνεται:
 Η διεξαγωγή μελέτης για τις απαιτούμενες διαδικασίες για την επιτάχυνση της
αποκατάστασης των παράκτιων υδροφορέων που έχουν υποστεί υφαλμύρινση.
4-162
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Μέτρο 18ο : Παροχή κινήτρων σε γεωργούς για την εφαρμογή τεχνικών που
προστατεύουν την ποιότητα του νερού
Η ανάληψη μέτρων σε επίπεδο γεωργού για την μείωση των απορροών, ειδικά μετά την εφαρμογή
λιπασμάτων κοπριάς, πρέπει να ενθαρρυνθεί. Η αποδοτικότητα των λιπασμάτων και των μεθόδων
εφαρμογής πρέπει να βελτιωθεί. Η χρήση φυτοφρακτών δίπλα από υδάτινα σώματα μπορεί να
είναι αποδοτική για τη μείωση της έκπλυσης θρεπτικών. Κατά συνέπεια, οι γεωργοί πρέπει να είναι
ενήμεροι των υφιστάμενων βέλτιστων πρακτικών.
Μέσα από την έκθεση προτείνεται:
 Η συνέχιση και ενίσχυση των μέτρων στο Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ) για τη
μείωση της χρήσης χημικών σκευασμάτων και την εφαρμογή πρακτικών για τη μείωση των
απορροών και περίληψη των θεσμοθετημένων ζωνών προστασίας υδατορεμάτων στο ΠΑΑ.
 Η συνέχιση και ενίσχυση του θεσμού του Συστήματος Παροχής Συμβουλών σε γεωργικές
εκμεταλλεύσεις
Μέτρο 19ο : Κατάλληλη διαχείριση αποβλήτων για την αποφυγή ρύπανσης των
επιφανειακών και υπόγειων υδάτων
Το μέτρο αυτό περιλαμβάνει τα ακόλουθα:
 Αποκατάσταση Χώρων Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Απορριμμάτων
 Έκδοση/ ανανέωση/ επανεξέταση των αδειών απόρριψης απόβλητων βιομηχανικών
εγκαταστάσεων και συστηματικός έλεγχος συμμόρφωσης
 Ασφαλής διάθεση λυμάτων
Μέτρο 20ο : Έλεγχος εκμετάλλευσης υπόγειων υδάτων με νομοθετικά μέτρα, τακτικές
επιθεωρήσεις από τις αρμόδιες αρχές και επιβολή προστίμων
Μέτρο 21ο : Ετοιμασία και εφαρμογή σχεδίων διαχείρισης κινδύνου πλημμύρας για τις
Περιοχές Δυνητικού Σημαντικού Κινδύνου Πλημμύρας
Μέτρο 22ο : Καθορισμός και εγκατάσταση ζωνών προστασίας κοίτης ποταμών
4-163
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Μέτρο 23ο : Διατήρηση και αποκατάσταση υγρότοπων και κοιτών ποταμών ως φυσική
αντιπλημμυρική προστασία
Μέτρο 24ο : Επέκταση του δικτύου ξεχωριστής αποχέτευσης όμβριων υδάτων
Τις τελευταίες δύο δεκαετίες αναπτύσσεται στην Κύπρο ένα ξεχωριστό δίκτυο αποχέτευσης με
σκοπό τη συλλογή των όμβριων υδάτων. Έως τώρα, έχει ολοκληρωθεί το δίκτυο για την πλειοψηφία
των αστικών περιοχών της Κύπρου. Μέσα από το μέτρο αυτό προωθείται η επέκταση του δικτύου
ξεχωριστής αποχέτευσης των όμβριων υδάτων προκειμένου να καλύψει το σύνολο των αστικών
περιοχών της Κύπρου.
Μέτρο 25ο : Επέκταση της εφαρμογής Αειφόρων Συστημάτων Αστικής Αποχέτευσης
Όμβριων (ΑΣΑΟ)
Τα ΑΣΑΟ αποτελούν σύνολο σειράς πρακτικών διαχείρισης και έργων που αποσκοπούν στην
αποχέτευση και έλεγχο των επιφανειακών νερών με πιο αειφόρο τρόπο σε σχέση με τις
παραδοσιακές πρακτικές, λαμβάνοντας υπόψη μακροπρόθεσμους περιβαλλοντικούς και
κοινωνικούς στόχους. Τα κύρια μέτρα περιλαμβάνουν: προληπτικά έργα, διαπερατές επιφάνειες,
πράσινες στέγες, φίλτρα, απορροφητικά φρεάτια, λίμνες κατακράτησης, οχετοί.
Ο πίνακας με όλα τα μέτρα προσαρμογής που αξιολογήθηκαν για τον τομέα των Υδάτινων Πόρων
καθώς και τη βαθμολόγησή τους παρατίθεται στο Παράρτημα Ι.
Σημειώνεται ότι, στο Παράρτημα Ι χρησιμοποιήθηκε ο πίνακας του Προσχεδίου Προσαρμογής,
στον οποίον έχουν ενσωματωθεί τα σχόλια/ προσθήκες /τροποποιήσεις που λήφθηκαν στα
πλαίσια δημόσιας διαβούλευσης, με τις σχετικές επεξηγήσεις.
4-164
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
4.2. ΕΔΑΦΗ
Η αξιολόγηση των προτεινόμενων μέτρων για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής
αλλαγής στα εδάφη της Κύπρου με τη χρήση του λογισμικού Πολυκριτηριακής ανάλυσης, προέκρινε
τα ακόλουθα μέτρα με σειρά φθίνουσας προτεραιότητας:
Μέτρο 1ο : Ανάπτυξη και εφαρμογή Σχεδίου Μέτρων για την Καταπολέμηση της Απερήμωσης στην
Κύπρο
Σε συνέχεια του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Καταπολέμηση της Απερήμωσης, βρίσκεται σε
εξέλιξη η ετοιμασία "Σχεδίου Μέτρων για την Καταπολέμηση της Απερήμωσης στην Κύπρο", το
οποίο έχει ως στόχο την ιεράρχηση των μέτρων που έχουν προταθεί στο σχέδιο δράσης και την
εκτίμηση των δαπανών, της αποδοτικότητας και της εφαρμοσιμότητας των μέτρων, προκειμένου να
αντιμετωπιστεί το φαινόμενο της απερήμωσης στην Κύπρο. Σε συνέχεια της εφαρμογής των μέτρων
προτείνεται η παρακολούθηση και αξιολόγηση των αποτελεσμάτων των εφαρμογής των
προτεινόμενων μέτρων και εξελικτική βελτίωσή τους.
ο
Μέτρο 2 Συνέχιση και αύξηση των αγρο-περιβαλλοντικών μέτρων μέσα από το Πρόγραμμα
Αγροτικής Ανάπτυξης
Τα αγρο-περιβαλλοντικά μέτρα έχουν ως σκοπό την ενθάρρυνση των γεωργών για την προστασία
και βελτίωση του περιβάλλοντος της γεωργικής τους γης. Περιλαμβάνονται στο Πρόγραμμα
Αγροτικής Ανάπτυξης και παρέχουν ενισχύσεις στους γεωργούς σε αντάλλαγμα για την εφαρμογή
των μέτρων αυτών.
Στα πλαίσια του μέτρου αυτού προτείνεται η υιοθέτηση, συνέχιση και αύξηση των αγροπεριβαλλοντικών μέτρων που έχουν ως αποτέλεσμα τη μείωση της διάβρωσης και υποβάθμισης του
εδάφους, με έμφαση στις ορεινές περιοχές και τις περιοχές που απειλούνται από απερήμωση. Αυτά
περιλαμβάνουν τα παρακάτω:
Φυτοκάλυψη/εδαφοκάλυψη. Εφαρμογή μόνιμης κάλυψης του εδάφους με προστατευτικές
καλλιέργειες, υπολείμματα καλλιεργειών και προστατευτικά στρώματα για την προστασία του
εδάφους από διάβρωση, τη συγκράτηση υγρασίας και τη μείωση ζιζανίων.
Αμειψισπορά. Η αμειψισπορά είναι ένα σύστημα καλλιέργειας, κατά το οποίο εφαρμόζεται
συστηματική και προγραμματισμένη κυκλική εναλλαγή διαφορετικών καλλιεργειών στο ίδιο
χωράφι. Με τον κατάλληλο συνδυασμό καλλιεργειών για αμειψισπορά επιτυγχάνεται η αύξηση
της γονιμότητας, η βελτίωση της δομής του εδάφους, η μείωση των ζιζανίων και των ασθενειών.
Συγκαλλιέργεια. Η συγκαλλιέργεια είναι ένα σύστημα καλλιέργειας κατά το οποίο
καλλιεργούνται ταυτόχρονα στο ίδιο χωράφι δύο ή περισσότερες καλλιέργειες. Με τον
κατάλληλο συνδυασμό καλλιεργειών για συγκαλλιέργεια επιτυγχάνεται μείωση της διάβρωσης,
4-165
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
προστασία της δομής του εδάφους, μείωση των ζιζανίων και ασθενειών και αύξηση της
γονιμότητας των εδαφών.
Φροντίδα εγκαταλειμμένων αγροτικών ή δασικών εκτάσεων. Αποσκοπεί στη αντιμετώπιση της
απερήμωσης, την αποτροπή πυρκαγιών και κατ’επέκταση τη μείωση της διάβρωσης.
Φυσικοί φράκτες. Εγκατάσταση και συντήρηση φυσικών φρακτών γρασιδιού, θάμνων ή
δέντρων για τη μείωση της υδατικής διάβρωσης, την συγκράτηση της υγρασίας και της
οργανικής ουσίας στο έδαφος. Επίσης φράκτες από δέντρα και θάμνους προστατεύουν από τη
διάβρωση από άνεμο.
Βιολογική γεωργία. Η βιολογική γεωργία προωθεί την εξάλειψη της χρήσης των συνθετικών
εισροών, όπως τα συνθετικά λιπάσματα, τα φυτοφάρμακα και τα κτηνιατρικά φάρμακα. Αυτές
αντικαθίστανται με πρακτικές διαχείρισης προσαρμοσμένες στις τοπικές συνθήκες που
διατηρούν και αυξάνουν τη μακροπρόθεσμη εδαφική γονιμότητα και αποτρέπουν την ανάπτυξη
παράσιτων και ασθενειών. Οι κύριες μέθοδοι οργανικής καλλιέργειας περιλαμβάνουν την
αμειψισπορά, τις χλωρολιπάνσεις και τη χρήση κόμποστ, το βιολογικό έλεγχο παρασίτων, και τη
μηχανική καλλιέργεια.
Ολοκληρωμένη Διαχείριση Παραγωγής (ΟΔΠ). Η ΟΔΠ έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση της χρήσης
των χημικών φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων βασιζόμενη στον κατάλληλο συνδυασμό
βιολογικών, τεχνικών και χημικών μεθόδων ούτως ώστε να ικανοποιούνται οι περιβαλλοντικές,
οικονομικές και κοινωνικές απαιτήσεις. Με τη μέθοδο αυτή επιτυγχάνεται η διατήρηση και
βελτίωση της γονιμότητας του εδάφους.
Χρήση μεικτών συστημάτων παραγωγής αγροτικών ζώων, κατάλληλων για την κάθε περιοχή με
βάση γεωγραφικές, περιβαλλοντικές και εδαφολογικές παραμέτρους, στα οποία θα
λαμβάνονται μέτρα για την προστασία και αειφόρο διαχείριση του περιβάλλοντος σε
βοσκοτόπους και κτηνοτροφικές μονάδες.
Συντηρητικό όργωμα (π.χ. απευθείας σπορά ή μειωμένο όργωμα). Ένα σύστημα παραγωγής στο
οποίο τουλάχιστον το 30% της επιφάνειας του εδάφους καλύπτεται από υπολείμματα
καλλιεργειών. Το συντηρητικό όργωμα μειώνει τη διάβρωση και τη συμπίεση του εδάφους και
διατηρεί την υγρασία και την οργανική ουσία στο έδαφος.
Αναβαθμίδες. Κατασκευή ή ανακατασκευή δομών συγκράτησης του εδάφους, όπως
αναβαθμίδες ή τοίχοι, στα σύνορα αρδευόμενων κεκλιμένων αγρών για τη μείωση της
διάβρωσης και των απορροών.
Μέτρο 3ο : Παροχή καλής ποιότητας νερού για λόγους έκπλυσης
Με το μέτρο αυτό προτείνεται να λαμβάνεται πρόνοια για την εξασφάλιση κατάλληλης ποσότητας
και ποιότητας αρδευτικού ύδατος για την έκπλυση του εδάφους, ειδικά σε περιπτώσεις όπου το
αρδευτικό νερό παρουσιάζει αυξημένη αλατότητα.
4-166
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
ο
Μέτρο 4 : Ανάπτυξη και υλοποίηση μιας Ολοκληρωμένης Στρατηγικής Φυτοπροστασίας
ο
Μέτρο 5 Προώθηση της εφαρμογής του Κώδικα Ορθής Γεωργικής Πρακτικής
εκπαίδευση των γεωργών/κτηνοτρόφων
με
σχετική
Η τήρηση και η εφαρμογή των διαφόρων κανόνων και υποχρεώσεων που περιλαμβάνονται στον
Κώδικα Ορθής Γεωργικής Πρακτικής (ΚΟΓΠ) είναι απαραίτητες για την προστασία του εδάφους και
των νερών από τη μόλυνση. Νομοθετικά, ο Κώδικας έχει δημοσιευτεί ως διάταγμα και καλύπτεται
με τον Περί Ελέγχου της Ρύπανσης των Νερών και Εδάφους Νόμο του 2002. Επίσης περιλαμβάνεται
στις Κανονιστικές Απαιτήσεις Διαχείρισης.
Μέσα από αυτό το μέτρο προτείνεται η περαιτέρω προώθηση της εφαρμογής του ΚΟΓΠ μέσω της
εκπαίδευσης των γεωργών και κτηνοτρόφων πάνω στις απαιτήσεις και τα πλεονεκτήματα από την
εφαρμογή του ΚΟΓΠ.
Μέτρο 6ο : Επέκταση της εφαρμογής μέτρων πυροπροστασίας σε ιδιωτικές δασικές περιοχές
Με το μέτρο αυτό προτείνεται η εφαρμογή μέτρων για τη διαμόρφωση υποδομής σε ιδιωτικές
δασικές εκτάσεις για την προστασία τους από τις πυρκαγιές, όπως δασικοί δρόμοι, αντιπυρικές
λωρίδες, υδατοδεξαμενές ή ντεπόζιτα νερού, πυροφυλάκια κ.λ.π.
Τρόπος υλοποίησης: Παροχή κινήτρων μέσα από το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης/ Υλοποίηση
από τμήμα Δασών.
Μέτρο 7ο : Ετοιμασία και εκτέλεση νέου σχεδίου δασικής πυροπροστασίας για τις περιοχές που
ταξινομήθηκαν ως περιοχές υψηλού κινδύνου απερήμωσης
ο
Μέτρο 8 : Εντατικοποίηση του ελέγχου της ποιότητας του νερού άρδευσης
Προτείνεται να εντατικοποιηθεί ο έλεγχος του νερού που χρησιμοποιείται για άρδευση στους
υδροφορείς οι οποίοι έχουν υποστεί υφαλμύρινση λόγω διείσδυσης θαλάσσιου νερού ή λόγω
παρουσίας υψηλών αλατούχων σχηματισμών.
Επίσης, οι αγρότες πρέπει να ενημερώνονται κατάλληλα για τις επιπτώσεις στις καλλιέργειες που
προκαλούνται από τη χρήση κακής ποιότητας νερού.
Μέτρο 9ο : Συχνός έλεγχος της αλατότητας και αλάτωσης των εδαφών
4-167
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Προτείνεται ο τακτικός έλεγχος των υδατοδιαλυτών αλάτων και της αλκαλίωσης του εδάφους σε
περιοχές όπου οι υδροφορείς έχουν υποστεί υφαλμύρινση.
Μέτρο 10ο: Ανάπτυξη και εφαρμογή διαχειριστικών σχεδίων για τις προστατευόμενες περιοχές
Η ανάπτυξη και εφαρμογή διαχειριστικών σχεδίων για τις προστατευόμενες περιοχές του Δικτύου
NATURA 2000 είναι απαραίτητη για τον έλεγχο και περιορισμό των ανθρώπινων δραστηριοτήτων
καθώς και των επιπτώσεων των φυσικών διεργασιών που υποβαθμίζουν την ποιότητα του
περιβάλλοντος και του εδάφους.
Μέτρο 11ο : Έλεγχος της υπεράντλησης των υπογείων νερών
Ο Νόμος 79(I)/2010 προβλέπει την εγκατάσταση και παρακολούθηση μετρητών παροχής νερού σε
γεωτρήσεις και τη θέσπιση ανώτατων ορίων απόληψης για τον έλεγχο της υπεράντλησης καθώς και
την επιβολή προστίμων σε περίπτωση υπέρβασης των ορίων.
Για την αποτελεσματικότερη εφαρμογή του νόμου προτείνεται η αύξηση των σημείων και της
συχνότητας παρακολούθησης και/ή η αύξηση των προστίμων υπέρβασης των ορίων.
Μέτρο 12ο : Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση όλων των ενδιαφερομένων (αγροτών, κοινού,
οργανώσεων κυβερνητικών και μη) για το φαινόμενο της απερήμωσης και της κλιματικής αλλαγής
Μέτρο 13ο : Έλεγχος της παράνομης και ελεύθερης βόσκησης με την επαναφορά της αγροφυλακής,
εκσυγχρονισμό του νόμου Περί Αιγών και επέκτασή του σε όλες τις περιοχές της Κύπρου
Ένας σημαντικός νόμος που συμβάλει ενεργά στην αντιμετώπιση της Απερήμωσης είναι ο περί
Αιγών Νόμος μέσα από τις διατάξεις του οποίου αποτρέπεται η ανεξέλεγκτη βόσκηση. Με βάση τις
πρόνοιες του Νόμου αυτού μπορεί με ψήφισμα να απαγορευτεί η βόσκηση σε κάποιο
συγκεκριμένο χωριό ενώ παράλληλα καθορίζεται ο μέγιστος δυνατός αριθμός αιγών που μπορούν
να βόσκουν σε μια συγκεκριμένη έκταση. Συγκεκριμένα, μέσα από αυτό το μέτρο προτείνονται τα
ακόλουθα:
 Αναθεώρηση του Νόμου περί Αιγών προκειμένου να εξυπηρετεί την προώθηση της
αειφόρου ανάπτυξης της κτηνοτροφίας και ταυτόχρονα την προστασία του περιβάλλοντος
 Έλεγχος της βόσκησης με αδειοδότηση ανάλογα με την φέρουσα ικανότητα κάθε περιοχής
 Διεξαγωγή μελετών για τον καθορισμό της φέρουσας ικανότητας κάθε περιοχής.
 Επαναφορά και εφαρμογή του θεσμού του αγροφύλακα ο οποίος θα έχει την αρμοδιότητα,
εκτός των άλλων, να ελέγχει την παράνομη ελεύθερη βόσκηση.
4-168
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
 Έλεγχος και αυστηρότερες ποινές στην παράνομη βόσκηση σε κρατικά δάση.
 Συνδυασμός με αντισταθμιστικά μέτρα για τους κτηνοτρόφους.
ο
Μέτρο 14 : Ανάπτυξη και εφαρμογή σχεδίου για την αειφόρο χρήση της γης
Με το μέτρο αυτό επιδιώκεται η αντιμετώπιση της διάβρωσης των εδαφών με την εφαρμογή ενός
σχεδίου αειφορικής χρήσης γης όπου οι εκτάσεις στις οποίες δεν εξασφαλίζεται η βιώσιμη
εκμετάλλευση της γης αποδίδονται στην κτηνοτροφία ή στη δασοπονία ανάλογα με τις δυνατότητες
τους. Κριτήρια που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στο σχέδιο είναι η κλίση, το βάθος, ο τύπος, η
δομή και η αντοχή του εδάφους στη διάβρωση.
ο
Μέτρο 15 : Εφαρμογή προηγμένων συστημάτων άρδευσης
Σύμφωνα με το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Καταπολέμηση της Απερήμωσης (ΕΣΔ), ένα μεγάλο
μέρος των «κρίσιμα» περιβαλλοντικά ευαίσθητων περιοχών στην απερήμωση βρίσκεται στα
ημιορεινά και ορεινά όπου η διαθεσιμότητα νερού είναι περιορισμένη και οι εκτάσεις που
καλλιεργούνται είναι μικρές. Στις περιοχές αυτές θα πρέπει να υπάρξει ιδιαίτερη φροντίδα και
παροχή κινήτρων για εφαρμογή βελτιωμένων συστημάτων άρδευσης.
Ωστόσο, στις περιοχές αυτές συνήθως λόγω του μεγέθους των εκμεταλλεύσεων, η εγκατάσταση
βελτιωμένων συστημάτων κρίνεται πολλές φορές ασύμφορη. Η σημασία όμως της διατήρησης
καλλιεργειών και φυτοβλάστησης για τον περιορισμό της διάβρωσης είναι μεγάλης σημασίας στα
πλαίσια καταπολέμησης της απερήμωσης.
Για τους πιο πάνω λόγους προτείνεται η προώθηση του μέτρου που προβλέπεται στο ΕΣΔ:
 Παροχή κινήτρων και υποστήριξης στους αγρότες για την εφαρμογή βελτιωμένων
συστημάτων άρδευσης (π.χ. τεχνητή βροχή, καταϊονισμός, σταγόνες, σπρίνκλερς) σε ημιορεινές και ορεινές περιοχές που εμπίπτουν στις κρίσιμες περιοχές που είναι
περιβαλλοντικά ευαίσθητες στην απερήμωση.
 Παροχή κινήτρων για τη συντήρηση των υφιστάμενων βελτιωμένων συστημάτων άρδευσης
και για την υιοθέτηση νέων ακόμα πιο αποδοτικών συστημάτων.
ο
Μέτρο 16 : Εφαρμογή μέτρων για την ενίσχυση της επιφανειακής και υπόγειας αποστράγγισης
Μέτρο 17ο : Επέκταση των δασικών εκτάσεων μέσω της δάσωσης/αναδάσωσης γυμνών, καμένων,
υποβαθμισμένων και εγκαταλειμμένων γεωργικών εδαφών
4-169
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Μέσα από αυτό το μέτρο προτείνεται η αύξηση της δασοκάλυψης μέσω αναδασώσεων / δασώσεων
στα πλαίσια καταπολέμησης της απερήμωσης, βάση ιεραρχικού προγράμματος ανάλογα με τον
βαθμό ευαισθησίας κάθε περιοχής στην απερήμωση.
 Για το σκοπό αυτό πρέπει να γίνει ειδική μελέτη για τον προσδιορισμό των κατάλληλων
ειδών με τα οποία θα γίνει η αναδάσωση/δάσωση καθώς και για τον προσδιορισμό των
κατάλληλων περιοχών.
 Στην περίπτωση των ιδιωτικών εκτάσεων θα πρέπει να διασφαλίζεται ο έλεγχος της αλλαγής
χρήσης γης με τα ανάλογα κίνητρα και αποζημιώσεις.
Χαρτογράφηση και εκτίμηση της γονιμότητας των γεωργικών εδαφών της Κύπρου στα πλαίσια των
κλιματικών αλλαγών
Το μέτρο αυτό προτάθηκε κατά το τελευταίο στάδιο της δημόσιας διαβούλευσης.
Υιοθέτηση αγροπεριβαλλοντικών κριτήριων για επιδότηση κτηνοτροφικών δραστηριοτήτων στο
πλαίσιο του ΠΑΑ 2014-2020
Το μέτρο αυτό προτάθηκε κατά το τελευταίο στάδιο της δημόσιας διαβούλευσης.
Μελέτη και εφαρμογή μέτρων αύξησης της οργανικής ουσίας στο έδαφος
Το μέτρο αυτό προτάθηκε κατά το τελευταίο στάδιο της δημόσιας διαβούλευσης.
Μέτρα ανάσχεσης της σφράγισης του εδάφους και εδαφολογικής επανόρθωσης
Το μέτρο αυτό προτάθηκε κατά το τελευταίο στάδιο της δημόσιας διαβούλευσης.
Σχήμα επιχορηγήσεων / αποζημιώσεων σε γεωργούς για την απώλεια στην παραγωγή τους, κατά
την περίοδο αναβάθμισης του εδάφους σε γεωργική γή ή αλλαγής καλιέργειας
Το μέτρο αυτό προτάθηκε κατά το τελευταίο στάδιο της δημόσιας διαβούλευσης.
Ο πίνακας με όλα τα μέτρα προσαρμογής που αξιολογήθηκαν για τον τομέα των Εδαφών καθώς και
τη βαθμολόγησή τους παρατίθεται στο Παράρτημα ΙΙ.
Σημειώνεται ότι , στο Παράρτημα Ι χρησιμοποιήθηκε ο πίνακας του Προσχεδίου Προσαρμογής,
στον οποίον έχουν ενσωματωθεί τα σχόλια/ προσθήκες /τροποποιήσεις που λήφθηκαν στα
πλαίσια δημόσιας διαβούλευσης, με τις σχετικές επεξηγήσεις.
4-170
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
4.3.
2014
ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΖΩΝΕΣ
Η αξιολόγηση των προτεινόμενων μέτρων για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής
αλλαγής στις παράκτιες ζώνες της Κύπρου με τη χρήση του λογισμικού Πολυκριτηριακής ανάλυσης,
προέκρινε τα ακόλουθα μέτρα με σειρά φθίνουσας προτεραιότητας:.
Μέτρο 1ο: Εκπόνηση μελέτης για τον προσδιορισμό των ευπαθών στην κλιματική αλλαγή
παράκτιων περιοχών
Η μελέτη αυτή θα περιλαμβάνει τον υπολογισμό των εδαφών που θα διαβρωθούν ή θα
προσχωθούν μέχρι τα έτη 2050 και 2100 με βάση διαφορετικά κλιματικά σενάρια, έτσι ώστε να
γίνει μια εκτίμηση των απωλειών γης εξαιτίας της ανόδου της στάθμης της θάλασσας, της
διάβρωσης του εδάφους και της πιθανής δράσης κυματικών καταιγίδων, σε παράκτιες περιοχές της
Κύπρου οι οποίες παρουσιάζουν αυξημένη τρωτότητα (είτε λόγω χαμηλής κλίσης του εδάφους, είτε
λόγω υψηλών ρυθμών διάβρωσης). Επίσης, στα πλαίσια της μελέτης αυτής θα αναπτυχθούν
κατάλληλες βάσεις δεδομένων με ψηφιακές χαρτογραφήσεις των ακτών προκειμένου να
παρακολουθούνται πιο αποτελεσματικά οι πιέσεις σε αυτές. Στη συνέχεια θα γίνει αξιολόγηση των
μέτρων που έχουν ήδη παρθεί και θα αναδειχθούν επιπρόσθετα απαιτούμενα μέτρα.
Μέτρο 2ο: Έρευνα για την άνοδο της στάθμης της θάλασσας και συνυπολογισμός των
αποτελεσμάτων σε υφιστάμενες και νέες παράκτιες υποδομές
Το μέτρο αυτό προβλέπει τη διεξαγωγή έρευνας για την άνοδο της στάθμης της θάλασσας στην
Κύπρο, την αύξηση των σημείων παρακολούθησης και την εφαρμογή σχετικών μοντέλων
προσομοίωσης λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη τους χάρτες χρήσης γης. Επίσης, προκειμένου τα
έργα προστασίας των ακτών να είναι αποτελεσματικά και στο μέλλον σε μια πιθανή άνοδο της
στάθμης της θάλασσας, προτείνεται να γίνουν οι απαραίτητες ενέργειες (π.χ. ανύψωση,
επιδιόρθωση, χρήση πιο ανθεκτικών υλικών, κατάλληλος σχεδιασμός) για να προσαρμοστούν τα
έργα αυτά στην υψηλότερη αναμενόμενη άνοδο της στάθμης της θάλασσας.
Μέτρο 3ο: Εκπόνηση και εφαρμογή Στρατηγικού Πλαισίου για την Ολοκληρωμένη Διαχείριση
Παράκτιων Ζωνών. Δημιουργία και εφαρμογή πλαισίου για το Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό
Το μέτρο αυτό έχει ως σκοπό τη διασφάλιση του συντονισμού των κύριων στόχων που επιδιώκονται
μέσω των διάφορων πολιτικών σχετικά με την ολοκληρωμένη διαχείριση των παράκτιων ζωνών
προκειμένου να επιτευχθεί (α) η προστασία, διατήρηση και αειφόρος διαχείριση των παράκτιων
περιοχών, (β) η προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης μέσω συνεργιών στην περιβαλλοντική
ποιότητα και τις οικονομικές δραστηριότητες, (γ) η αποκατάσταση της ισορροπημένης παράκτιας
4-171
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
ανάπτυξης και (δ) ο διατομεακός συντονισμός της διαχείρισης σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό
επίπεδο.
Μέτρο 4ο: Προστασία και διατήρηση των παράκτιων υγροτόπων και των αμμόλοφων
Με το μέτρο αυτό προτείνεται η ανάληψη μέτρων για την προστασία και διατήρηση των παράκτιων
υγροτόπων και των αμμόλοφων, όπως η υιοθέτηση ήπιων μεθόδων προστασίας των ακτών,
δηλαδή στοιχείων και τεχνικών διατάξεων που εργάζονται μαζί με τη φύση τροποποιώντας φυσικά
συστήματα, τα οποία συντελούν στην προστασία των παράκτιων οικοσυστημάτων. Παραδείγματα
τέτοιων μεθόδων είναι η σταθεροποίηση των παράκτιων αμμόλοφων, η ενίσχυση της παράκτιας
βλάστησης, ο εμπλουτισμός με ιζήματα και η ενίσχυση της αποστράγγισης.
ο
Μέτρο 5 : Λήψη μέτρων για το μετριασμό των επιπτώσεων των φραγμάτων στα παράκτια
οικοσυστήματα και διερεύνηση της μεταφοράς ιζήματος από τα φράγματα στην παραλία
Μέτρο 6ο: Αναθεώρηση του Νόμου για την προστασία της παραλίας
Ο Νόμος για την Προστασία της Παραλίας απαγορεύει τη δόμηση σε απόσταση 91 μέτρων από τη
γραμμή της ανώτατης στάθμης παλίρροιας. Ωστόσο, η απόσταση αυτή είναι μικρότερη σε σχέση με
την ελάχιστη αντίστοιχη απαιτούμενη απόσταση των 100 μέτρων όπως αυτή ορίζεται στο Άρθρο 8
του Πρωτόκολλου για την Ολοκληρωμένη διαχείριση των παρακτίων ζωνών της Μεσογείου5 το
οποίο υπογράφηκε και κυρώθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Για το λόγο αυτό, προτείνεται η
αναθεώρηση του Νόμου για την προστασία της παραλίας προκειμένου να επεκταθεί το όριο
δόμησης τουλάχιστον στα 100 μέτρα. Επίσης προτείνεται η επιβολή αυστηρότερων κυρώσεων για
την παραβίαση του ορίου αυτού.
Ο υπολογισμός του ορίου για την ελάχιστη απαιτούμενη απόσταση από τη γραμμή της ανώτατης
στάθμης παλίρροιας θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη την επιστημονική γνώση σχετικά με τις φυσικές
διαδικασίες (συμπεριλαμβανομένων για την άνοδο της στάθμη της θάλασσας και τις τάσεις
διάβρωσης), την πληροφορία για την οικολογική και αισθητική αξία των παράκτιων ζωνών καθώς
και το κόστος της εφαρμογής κάτω από τις τοπικές συνθήκες. Επίσης, η απόφαση για το όριο θα
πρέπει να αναληφθεί μέσω μιας συλλογικής διαδικασίας όπου όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη θα
συμμετέχουν.
5
Πρωτόκολλο για την ολοκληρωμένη διαχείριση των παρακτίων ζωνών της Μεσογείου στη σύμβαση για την
προστασία του θαλασσίου περιβάλλοντος και των παρακτίων περιοχών της Μεσογείου, ΕΕ 2009 L 34/19
4-172
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
ο
Μέτρο 7 : Συμπερίληψη του εργαλείου "Αξιολόγηση Φέρουσας Ικανότητας", που προτείνεται μέσα
από το πρόγραμμα CAMP, στο χωροταξικό σχεδιασμό και στην πολιτική για τον τουρισμό
Η αξιολόγηση της φέρουσας ικανότητας των παράκτιων ζωνών αποτελεί ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο
για τη διαχείρισή τους, δεδομένου ότι ο πληθυσμός στην παράκτια ζώνη της Κύπρου αυξάνεται
συνεχώς παράλληλα με την τουριστική ανάπτυξη, γεγονός το οποίο ασκεί έντονες πιέσεις στο
περιβάλλον.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού (WTO) η φέρουσα ικανότητα του τουρισμού
ορίζεται ως: "Ο μέγιστος δυνατός αριθμός ατόμων που μπορεί να φιλοξενήσει ταυτοχρόνως ένας
τουριστικός προορισμός, χωρίς να προκαλείται καταστροφή του φυσικού, οικονομικού, κοινωνικοοικονομικού περιβάλλοντος, αλλά και μια μη αποδεκτή μείωση στην ποιότητα της ικανοποίησης των
επισκεπτών".
Με το μέτρο αυτό προωθείται η πρόταση του Προγράμματος για τη Διαχείριση των Παράκτιων
Περιοχών (CAMP), για τη χρήση του εργαλείου "Αξιολόγηση Φέρουσας Ικανότητας" κατά τη λήψη
αποφάσεων στο χωροταξικό σχεδιασμό και στην πολιτική για τον τουρισμό, για την ανάπτυξη
βιώσιμων στρατηγικών.
Μέτρο 8ο: Προώθηση της ενσωμάτωσης των αρχών της ολοκληρωμένης διαχείρισης παράκτιων
ζωνών στα αναπτυξιακά σχέδια για τις παράκτιες περιοχές με την υιοθέτηση ειδικών οικονομικών,
χρηματοοικονομικών και/ή φορολογικών μέσων
Το μέτρο αυτό συνδέεται με το άρθρο 21 του Πρωτοκόλλου για την Ολοκληρωμένη Διαχείριση
Παράκτιων Ζωνών της Μεσογείου (2009/89/ΕΚ), το οποίο προβλέπει ότι τα Κράτη-Μέλη μπορούν να
λάβουν τα κατάλληλα μέτρα για τη θέσπιση οικονομικών, χρηματοοικονομικών και/ή φορολογικών
μέσων προκειμένου να προωθήσουν την υλοποίηση της ολοκληρωμένης διαχείρισης των παράκτιων
ζωνών.
Για παράδειγμα, για την αντιμετώπιση ζητημάτων που συνδέονται με τα συγκρουόμενα
συμφέροντα που προκύπτουν από τα αναπτυξιακά σχέδια στις παράκτιες περιοχές, πρέπει να
χρησιμοποιηθούν κατάλληλα οικονομικά εργαλεία για την αντιστάθμιση των συμφερόντων των
ιδιοκτητών γης, της κοινωνίας ως σύνολο και των μελλοντικών γενεών.
Τέτοια προτεινόμενα μέσα (PAP/RAC, 2008) παρουσιάζονται στη συνέχεια:
 Μεταφερόμενα δικαιώματα ανάπτυξης. Κατά την προώθηση της διατήρησης του παράκτιου
περιβάλλοντος και την απαγόρευση της περαιτέρω ανάπτυξης, προκύπτουν ζητήματα
οικονομικής αποζημίωσης για την απώλεια των υφιστάμενων δικαιωμάτων ανάπτυξης στις
περιοχές διατήρησης, η οποία συνεπάγεται δαπάνες στον προϋπολογισμό. Μια εναλλακτική
της αποζημίωσης αποτελεί η χρήση των μεταφερόμενων δικαιωμάτων ανάπτυξης τα οποία
επιτρέπουν στους ιδιοκτήτες γης που έχουν επηρεαστεί δυσμενώς να χρησιμοποιήσουν ή
πουλήσουν ή μεταφέρουν τα δικαιώματα ανάπτυξης αλλού σε εγκεκριμένες και κατάλληλα
σχεδιασμένες περιοχές, χωρίς να επιβαρύνεται οικονομικά ο προϋπολογισμός.
 Φόρος υπεραξίας (betterment levy/tax). Οι αποφάσεις για την ανάπτυξη ή διατήρηση της
παράκτιας ζώνης δημιουργούν άμεσα οικονομικά οφέλη στους ιδιοκτήτες γης των οποίων η
4-173
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
γη περιλαμβάνεται σε μια αναπτυξιακή ζώνη, και έμμεσα περιβαλλοντικά οφέλη στους
ιδιοκτήτες γης που γειτνιάζει με μια ζώνη διατήρησης, οι οποίοι θα απολαμβάνουν συνεχή
περιβαλλοντική ωφέλεια λόγω του αναπτυξιακού περιορισμού στην παρακείμενη περιοχή.
Και στις δύο περιπτώσεις δικαιολογείται η επιβολή ενός σχετικού φόρου.
 Περιβαλλοντικό Ταμείο. Τα έσοδα από τη φορολογία θα μπορούσαν να κατατεθούν σε ένα
τοπικό Περιβαλλοντικό Ταμείο για επανεπένδυση στην περιοχή για την οποία έχουν
συγκεντρωθεί τα έσοδα, για τη βελτίωση του περιβάλλοντος. Για την ίδρυση και διαχείριση
του Περιβαλλοντικού Ταμείου απαιτείται διοικητική/νομοθετική πράξη.
Μέτρο 9ο Ενημέρωση των εμπλεκόμενων φορέων για τον κίνδυνο και τις επιπτώσεις από τις
αναμενόμενες κλιματικές αλλαγές στις παράκτιες ζώνες
Μέτρο 10ο: Πολεοδομικοί κανονισμοί για την κατασκευή νέων οικοδομών και την επέκταση των
υφιστάμενων σε παράκτιες περιοχές
Η οικιστική και τουριστική ανάπτυξη στην παράκτια ζώνη μπορεί να οδηγήσει στην αλλοίωση ή τον
περιορισμό των φυσικών προστατευτικών χαρακτηριστικών των ακτών (αμμοθίνες, παράκτια
βλάστηση) και κατ’ επέκταση στην αύξηση της ευπάθειας των ακτών στη διάβρωση και τις
πλημμύρες. Για παράδειγμα, η αντικατάσταση των διαπερατών εδαφών από μη διαπερατά
στρώματα, μπορεί να οδηγήσει στην αύξηση του κινδύνου πλημμύρας ενώ η απομάκρυνση της
βλάστησης μπορεί να εκθέσει το γυμνό έδαφος στη διάβρωση από τον άνεμο, το κύμα και τη βροχή.
Για το λόγο αυτό, θα πρέπει οι πολεοδομικοί και οικοδομικοί κανονισμοί να ορίζουν τις
προδιαγραφές για την κατασκευή οικοδομών ή την επέκταση των υφιστάμενων σε παράκτιες
περιοχές, οι οποίες θα καθορίζουν τους όρους, τους περιορισμούς και τις προϋποθέσεις για την
κατασκευή τους (χρήση γης, συντελεστής δόμησης, δομικά υλικά, δημιουργία χώρων πρασίνου)
ανάλογα με την περιοχή και το βαθμό ευαισθησίας αυτής στη διάβρωση ή τις πλημμύρες.
Μέτρο 11ο Εγκατάσταση επιφανειών παρακολούθησης βιοτικών και αβιοτικών παραγόντων σε
παράκτια οικοσυστήματα
Μέτρο 12ο: Τεχνητοί ύφαλοι για την προστασία των ακτών
Οι τεχνητοί ύφαλοι είναι κατασκευές οι οποίες, εκτός από το ρόλο τους στην προστασία της
θαλάσσιας ζωής, μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως βυθισμένοι κυματοθραύστες για την απόσβεση
των κυματισμών και τον έλεγχο της στερεομεταφοράς και κατά συνέπεια για την προστασία από την
παράκτια διάβρωση. Δεδομένου ότι είναι βυθισμένοι, στερούνται των μειονεκτημάτων των
4-174
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
συνηθισμένων κυματοθραυστών, όπως η αισθητική υποβάθμιση του τοπίου και η διακοπή της
στερεομεταφοράς (Black 2001; Kim and Mun 2008; Harris 2009).
Ο πίνακας με όλα τα μέτρα προσαρμογής που αξιολογήθηκαν για τον τομέα των Παράκτιων Ζωνών
καθώς και τη βαθμολόγησή τους παρατίθεται στο Παράρτημα ΙΙΙ.
Σημειώνεται ότι, στο Παράρτημα Ι χρησιμοποιήθηκε ο πίνακας του Προσχεδίου Προσαρμογής,
στον οποίον έχουν ενσωματωθεί τα σχόλια/ προσθήκες /τροποποιήσεις που λήφθηκαν στα
πλαίσια δημόσιας διαβούλευσης, με τις σχετικές επεξηγήσεις.
4-175
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
4.4.
2014
ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ
Στη συνέχεια παρουσιάζονται τα αποτελέσματα από την πολυ-κριτηριακή αξιολόγηση των
προτεινόμενων μέτρων για την προστασία των οικοσυστημάτων (οικότοποι), φυτικών και ζωικών
ειδών των χερσαίων οικοσυστημάτων καθώς και γενικά μέτρα για την προσαρμογή της
βιοποικιλότητας στην κλιματική αλλαγή. Παρουσιάζονται επίσης επιπρόσθετα μέτρα και δράσεις τα
οποία θα συμβάλλουν στην εφαρμογή της στρατηγικής για την κλιματική αλλαγή τα οποία
απορρέουν από τη Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα.
Εφαρμογή μέτρων που απορρέουν από τη Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα στην Κύπρο
(ΣΒΚ)
Μέτρο 1ο ΣΒΚ: Εφαρμογή των υφιστάμενων νομοθεσιών, στρατηγικών σχεδίων και διαχειριστικών
σχεδίων και διαταγμάτων /κανονισμών για περιοχές του Δικτύου Natura 2000, και άλλων πολιτικών
και σχεδίων (π.χ. Δήλωση Πολιτικής κτλ) οι οποίες αλληλεπιδρούν στην Βιοποικιλότητα. Εφαρμογή
των τριών Συμβάσεων του ΡΙΟ (Βιοποικιλότητα, Απερήμωση και Κλιματική Αλλαγή (ΣΒΚ - Μέτρο
77).
Μέτρο 2ο ΣΒΚ: Δημιουργία χάρτη βοσκοτόπων και οριοθέτησή τους. Εκτίμηση της μέγιστης βοσκοικανότητας των περιοχών, ώστε να μην υπερβαίνεται η μέγιστη βοσκο-ικανότητά τους (ΣΒΚ - Μέτρο
78).
Μέτρο 3ο ΣΒΚ: Ανάπτυξη ερευνητικών δραστηριοτήτων για την αξιολόγηση των πιθανών
επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στη χλωρίδα, στην πανίδα και στους οικότοπους της Κύπρου
(ΣΒΚ - Μέτρο 79).
Μέτρο 4ο ΣΒΚ: Κατάρτιση σχεδίου προσαρμογής των περιοχών προστασίας της φύσης, και
πρωτίστως των περιοχών του Δικτύου Natura 2000 που είναι ευάλωτες, στην κλιματική αλλαγή π.χ.
παράκτιοι οικότοποι, υγροβιότοποι, οικότοποι προτεραιότητας και οικότοποι ειδών (ΣΒΚ - Μέτρο
80).
Μέτρο 5ο ΣΒΚ: Σχεδιασμός/δημιουργία καταφυγίων και μικροαποθεμάτων για τη διατήρηση της
χερσαίας και θαλάσσιας βιοποικιλότητας των περιοχών που είναι ευάλωτες στις κλιματικές
αλλαγές. Προτεραιότητα θα πρέπει να έχουν οικότοποι και είδη προτεραιότητας καθώς και τα
σπάνια και ενδημικά είδη και τα ενδιαιτήματα τους. Η δημιουργία μικροαποθεμάτων θα πρέπει να
γίνει στις φυσικές περιοχές της υφιστάμενης εξάπλωσης τους (οικότοποι και είδη ).
Μέτρο 6ο ΣΒΚ: Συντήρηση ή/και αποκατάσταση των παράκτιων οικοτόπων, εκβολών ποταμών και
υγροτόπων περιοχών ευάλωτων στην κλιματική αλλαγή με στόχο τη μειώση της διάβρωσης των
ακτών καθώς και της απώλειας των οικοτόπων και των οικοτόπων των ειδών.
Μέτρο 7ο ΣΒΚ: Κατάρτιση σχεδίου προσαρμογής για την προστασία των στοιχείων του τοπίου
κυρίως αυτών που έχουν πρωταρχικό ρόλο στη διατήρηση της βιοποικιλότητας και αποτελούν
εκείνα τα στοιχεία τα οποία, λόγω της γραμμικής και συνεχούς δομής τους (όπως είναι τα υδάτινα
ρεύματα και οι όχθες τους ή τα παραδοσιακά συστήματα προσδιορισμού των ορίων των αγρών) ή
4-176
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
του συνδετικού ρόλου τους (όπως είναι τα τενάγη ή τα άλση), είναι απαραίτητα για τη
μετανάστευση, τη γεωγραφική κατανομή και τη γενετική ανταλλαγή αγρίων ειδών.
Μέτρο 8ο ΣΒΚ: Eνσωμάτωση της Στρατηγικής και της προσαρμογής της βιοποικιλότητας στην
κλιματική αλλαγή στο πλαίσιο των εθνικών πολιτικών διευθέτησης και ανάπτυξης του εδάφους, και
ειδικότερα για να καταστήσουν το δίκτυο Natura 2000 συνεκτικότερο οικολογικά καθώς και για την
προστασία της φύσης.
Μέτρο 9ο ΣΒΚ: Προσδιορισμός και χαρτογράφηση των ευαίσθητων περιοχών προστασίας της φύσης
στην κλιματική αλλαγή.
Μέτρο 10ο ΣΒΚ: Δημιουργία αγρο-οικοσυστημάτων και διατήρηση μακκιάς και φρυγάνων για τον
μετριασμό των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου κυρίως σε μεγάλα υψόμετρα για μετριασμό
και πιθανών φαινομένων διάβρωσης. Δημιουργία σχεδίου αειφορικής διαχείρισης, διατήρηση
οικοσυστημάτων και ειδών, της αγρό – βιοποικιλότητας, της βιοποικιλότητας των γονιδίων π.χ αγροί
με ντόπιες ποικιλίες.
Μέτρο 1ο: Εφαρμογή των συμβάσεων του ΡΙΟ και των τριών Στρατηγικών Σχεδίων για τη
Βιοποικιλότητα, Απερήμωση και Κλιματική Αλλαγή
Τα Στρατηγικά Σχέδια της Κύπρου για τη Βιοποικιλότητα, απερήμωση και Κλιματική Αλλαγή
βρίσκονται σε διαδικασία οριστικοποίησης και τελικής έγκρισης. Με την υλοποίηση των Σχεδίων
αναμένεται η εφαρμογή των μέτρων και δράσεων και η ενίσχυση και προστασία της
βιοποικιλότητας στην Κύπρο. Τα Σχέδια περιλαμβάνουν μέτρα για την αντιμετώπιση της κλιματικής
αλλαγής.
Μέτρο 2ο: Δημιουργία ενός καταλόγου βιοποικιλότητας, των πληθυσμών, της κατανομής
και της γενετικής των ειδών που διαβιούν στην Κύπρο με έμφαση στα ενδημικά, σπάνια και
ευάλωτα είδη και των τύπων οικοτόπων και των οικοτόπων των ειδών.
Με το μέτρο αυτό προτείνεται η δημιουργία μιας ηλεκτρονικής και διαδικτυακής βάσης δεδομένων
όπου θα συγκεντρώνονται στοιχεία για τους πληθυσμούς, την κατανομή και τη γενετική των ειδών
που διαβιούν στην Κύπρο, με έμφαση στα ενδημικά, σπάνια και ευάλωτα είδη και είδη
προτεραιότητας καθώς και των τύπων οικοτόπων κυρίως των οικοτόπων προτεραιότητας και των
οικοτόπων των ειδών.
Ο σκοπός του μέτρου αυτού είναι η επικαιροποίηση και καλυτέρευση της παρούσας κατάστασης
στην Κύπρο όσον αφορά τη βιοποικιλότητα και τις τάσεις των ειδών και των οικοτόπων και των
επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής για την έγκαιρη ανάληψη των απαραίτητων μέτρων
προσαρμογής για τη διατήρηση τους.
4-177
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Μέτρο 3ο: Διατήρηση των οικοτόπων, των ειδών, των γονιδίων και της φυτικής και ζωικής
ποικιλότητας in situ και ex situ και ενδυνάμωση της Τράπεζας Σπόρων
Μέσα από το μέτρο αυτό προωθείται η επιτόπια (in situ) και εκτός τόπου (ex situ) διατήρηση των
ειδών της Κυπριακής βιοποικιλότητας και της γενετικής ποικιλομορφίας των ειδών (χλωρίδας και
πανίδα) στην Τράπεζα Γενετικού Υλικού (π.χ. Υφιστάμενη τράπεζα Σπόρων) με προτεραιότητα στα
απειλούμενα με εξαφάνιση είδη καθώς και η διαφύλαξη αυτών των ειδών μέσω πολλαπλασιασμού
τους. Κύριο στόχο του μέτρου αυτού αποτελεί η διατήρηση της εξελικτικής-προσαρμοστικής
ικανότητας των ειδών και των οικοσυστημάτων στην κλιματική αλλαγή. Επιπρόσθετα θα πρέπει να
δημιουργηθεί και ενισχυθεί η τράπεζα δεδομένων για τις ντόπιες ποικιλίες και φυλές.
Μέτρο 4ο: Δημιουργία Σχεδίων Δράσης για την προστασία των οικοτόπων και των
απειλούμενων ειδών και των ενδιαιτημάτων τους
Το μέτρο αυτό προβλέπει τη εκπόνηση εθνικών σχεδίων δράσης για τους οικότοπους και για όλα τα
είδη της χλωρίδας και της πανίδας της Κύπρου κυρίως τα απειλούμενα και των ενδιαιτημάτων τους,
και ιδίως αυτών που θεωρούνται τρωτά /ευάλωτα στην κλιματική αλλαγή.
Μέτρο 5ο: Προώθηση της έρευνας σε θέματα που αφορούν τη βιοποικιλότητα και την
κλιματική αλλαγή
Με το μέτρο αυτό προτείνεται η προώθηση της έρευνας σε θέματα που αφορούν τη βιοποικιλότητα
και την κλιματική αλλαγή μέσα από τις ακόλουθες δράσεις:

Παρακολούθηση των βιοτικών και αβιοτικών παραμέτρων που σχετίζονται με την κλιματική
αλλαγή.

Παρακολούθηση της φαινολογίας των ειδών στην κλιματική αλλαγή.

Παρακολούθηση των ιδιαίτερα των τρωτών /ευαίσθητων τύπων οικοτόπων και ειδών και
των ενδιαιτημάτων τους ως δείκτες κλιματικής αλλαγής. Συγκεκριμένα προτείνεται ο προσδιορισμός
ιδιαίτερα ευαίσθητων ειδών (π.χ. λεπιδόπτερα, οδοντόγναθα, ορνιθοπανίδα, ερπετά) ως δείκτες
κλιματικής αλλαγής και η περαιτέρω συστηματική παρακολούθησή τους για την έγκαιρη
παρατήρηση των αλλαγών σε αυτά που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή και την ανάληψη των
κατάλληλων δράσεων.

Διεξαγωγή πειραμάτων, ανάπτυξη και εφαρμογή μοντέλων για την προσομοίωση των
επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στα είδη ενδιαφέροντος (ευάλωτα/απειλούμενα είδη), της
ανθεκτικότητάς τους και της μελλοντικής κατανομής τους κάτω από διαφορετικά κλιματικά σενάρια
(Climate envelope modeling).

Λεπτομερής χαρτογράφηση των οικοτόπων της Κύπρου για την παρακολούθηση των
αλλαγών στο μέγεθος και την κατανομή τους και την αξιολόγηση των επιπτώσεων της κλιματικής
αλλαγής
4-178
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014

Ένταξη θεμάτων έρευνας για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη βιοποικιλότητα και
την προσαρμογή, στις προτεραιότητες των σχετικών πανεπιστημιακών ιδρυμάτων και ερευνητικών
ινστιτούτων της χώρας και σε άλλα συγχρηματοδοτούμενα ευρωπαϊκά και διεθνή ερευνητικά
προγράμματα

Δέσμευση των απαραίτητων κονδυλίων για τη χρηματοδότηση της έρευνας
Μέτρο 6ο: Ενημέρωση και αξιολόγηση του οικολογικού αρχείου βάσης δεδομένων
(BIOCYPRUS) για το δίκτυο Natura 2000
Το μέτρο αυτό προβλέπει την ενημέρωση του οικολογικού αρχείου βάσης δεδομένων (BIOCYPRUS)
για το δίκτυο "Natura 2000" προκειμένου να αξιολογηθεί το ενδεχόμενο επέκτασης ορισμένων
περιοχών για να συμπεριλαμβάνονται όλα τα απειλούμενα είδη και οι σημαντικοί οικότοποι που
αναμένεται να επηρεαστούν από την κλιματική αλλαγή.
Μέτρο 7ο: Αποκατάσταση υποβαθμισμένων οικοσυστημάτων
Το μέτρο αυτό περιλαμβάνει την ανάληψη διαχειριστικών σχεδίων για την αποκατάσταση
υποβαθμισμένων οικοσυστημάτων μέσω π.χ. της τεχνητής διασποράς σπόρων, της απομάκρυνσης
ξενικών ειδών και της αναδάσωσης καμένων δασικών εκτάσεων για τη μείωση της ευπάθειας των
οικοσυστημάτων αυτών στην κλιματική αλλαγή. Θα πρέπει να γίνει σχεδιασμός για αποκατάσταση
των παράκτιων κυρίως οικοτόπων καθώς και των υγροβιοτόπων και των ποτάμιων
οικοσυστημάτων. Αποκατάσταση θα πρέπει να γίνει και σε οικότοπους προτεραιότητας οι οποία
παρουσιάζουν κάποιας μορφής διατάραξη καθώς και στα αγρο-οικοσυστήματα τα οποία έχουν
εγκαταλειφθεί. Επιπρόσθετα., θα πρέπει να γίνει σχεδιασμός αποκατάστασης των ενδιαιτημάτων
των ειδών κυρίως των ειδών προτεραιότητας τα οποία είναι ευάλωτα στην κλιματική αλλαγή (π.χ.
νερόφιδο, θαλάσσιες χελώνες κτλ.).
Μέτρο 8ο: Επικαιροποίηση διαχειριστικών σχεδίων για τις περιοχές του δικτύου "Natura
2000" λαμβάνοντας υπόψη την κλιματική αλλαγή και, υλοποίησή τους
Το μέτρο αυτό προβλέπει την επικαιροποίηση /αναθεώρηση διαχειριστικών σχεδίων για όλες τις
περιοχές του Δικτύου “Natura 2000” λαμβάνοντας υπόψη τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και
των απαραίτητων μέτρων προσαρμογής σε αυτές.
Μέτρο 9ο: Έλεγχος και αποφυγή εισαγωγής ξενικών ειδών (φυτών, ζώων)
Με το μέτρο αυτό προτείνεται ο έλεγχος /η και αποφυγή εισαγωγής ξενικών ειδών παρά μόνο αν
έχουν προηγηθεί οι κατάλληλες μελέτες οι οποίες διαβεβαιώνουν ότι τα είδη αυτά δεν
4-179
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
διαταράσσουν την ισορροπία του τοπικού οικοσυστήματος. Το μέτρο αυτό μπορεί να ενισχυθεί και
νομοθετικά.
Μέτρο 10ο: Παρακολούθηση και έλεγχος της κινητικότητας χωροκατακτητικών ξενικών
ειδών (χερσαίων και θαλάσσιων) στην επικράτεια της Κύπρου
Για την παρακολούθηση και τον έλεγχο της κινητικότητας ξενικών ειδών (χερσαίων και θαλάσσιων)
στην επικράτεια της Κύπρου προτείνεται η ενίσχυση των ακόλουθων δράσεων:

Εντατικοποίηση των ελέγχων των εισαγωγών ξενικών ειδών (χερσαίων και θαλάσσιων) στα
σύνορα της χώρας με την κατάλληλη εκπαίδευση του προσωπικού

Ανάπτυξη συστήματος παρακολούθησης της κινητικότητας των χωροκατακτητικών ξένων
ειδών στην επικράτεια της Κύπρου για τον έγκαιρο εντοπισμό τους

Καταγραφή των αδειοδοτημένων ξενικών ειδών και ανάπτυξη βάσης δεδομένων που θα
περιλαμβάνει λεπτομέρειες στα είδη και τη γεωγραφική τους εξάπλωση

Άμεση ανάληψη μέτρων για την αποτροπή της εγκατάστασης και εξάπλωσης των
χωροκατακτητικών ξένων ειδών στην επικράτεια της Κύπρου, με την ανάπτυξη και υλοποίηση
διαχειριστικών σχεδίων για τον έλεγχο προβλημάτων που προκαλούνται από χωροκατακτητικά
ξενικά είδη στην Κύπρο, προκειμένου να ανασχεθεί η δράση τους και να επανέλθει η ισορροπία στα
οικοσυστήματα.
Μέτρο 11ο: Παροχή στήριξης για τη διατήρηση των φυσικών ενδιαιτημάτων και της
άγριας ζωής
Με το μέτρο αυτό προτείνεται η συνέχιση της παροχής κινήτρων μέσα από το Πρόγραμμα Αγροτικής
Ανάπτυξης και τα Διαρθρωτικά Ταμεία σε ιδιοκτήτες γεωργικής γης για την εφαρμογή μέτρων για
τη διατήρηση των φυσικών ενδιαιτημάτων και της άγριας ζωής και για την ενίσχυση της συνολικής
οικολογικής λειτουργίας του τοπίου που περιβάλλει τις περιοχές Natura 2000, καθώς και παροχή
κινήτρων για διατήρηση του υπαίθριου αγρο-οικοσυστήματος (τοπική κοινωνία) του νησιού.
Μέσα από το μέτρο αυτό θα πρέπει να διασφαλισθεί η διατήρηση ή ενδυνάμωση της οικολογικής
συνοχής, κυρίως μέσω της διασυνδεσιμότητας. Εφαρμογή του Άρθρου 10 της Οδηγίας των
Οικοτόπων 92/43/ΕΟΚ καθώς και της Σύμβασης για το Τοπίο.
Μέσα από το μέτρο αυτό προτείνεται η διατήρηση και ενδυνάμωση του δικτύου σύνδεσης
(οικολογικών διαδρόμων ecological corritors) σε περιοχές φυσικές (παρθένες) καθώς και των
προστατευόμενων περιοχών, ώστε να διευκολύνεται η μετακίνηση ειδών και να διασφαλίζεται η
μακροπρόθεσμη επιβίωσή τους. Προτεινόμενες σχετικές δράσεις περιλαμβάνουν:

Βελτίωση της διασυνδεσιμότητας μεταξύ των υφιστάμενων φυσικών περιοχών προκειμένου να καταπολεμηθεί η κατάτμηση και να αυξηθεί η οικολογική συνοχή τους, με π.χ. την
διαφύλαξη των θαμνοστοιχιών, των ζωνών μεταξύ των ορίων των αγρών και των μικρών ρεμάτων
των ξερολιθιών κτλ.
4-180
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014

Ενίσχυση της διαπερατότητας του τοπίου ούτως ώστε να υποβοηθηθεί η διασπορά,
μετανάστευση και μετακίνηση των ειδών, π.χ. μέσω της εισαγωγής φιλικών προς την άγρια πανίδα
και χλωρίδα χρήσεων γης ή αγρο-δασοκομικών περιβαλλοντικών συστημάτων που στηρίζουν τις
πρακτικές επεκτατικής εκμετάλλευσης

Καθορισμός των πολυλειτουργικών ζωνών. Στις περιοχές αυτές, οι συμβατές χρήσεις γης
που υποστηρίζουν τα υγιή οικοσυστήματα βιοποικιλότητας έχουν προβάδισμα έναντι
καταστρεπτικότερων πρακτικών.
Μέτρο 12ο: Ενσωμάτωση σε άλλες πολιτικές, στρατηγικές και ανάπτυξη της
προτεραιότητας για προστασία της βιοποικιλότητας και των τριών αντικειμένων της και των
οικοσυστημάτων σε σχέση με την κλιματική αλλαγή
Με το μέτρο αυτό επιδιώκεται η διατήρηση και ενίσχυση και προστασία της βιοποικιλότητας και
των αντικειμένων και κυρίως των οικοσυστημάτων στην κλιματική αλλαγή με τον περιορισμό του
κατακερματισμού, την απώλεια και την υποβάθμιση των ενδιαιτημάτων από τις ανθρώπινες
δραστηριότητες. Για το λόγο αυτό, πρέπει να αξιολογείται η ικανότητα των οικοσυστημάτων να
υποστούν πιέσεις λόγω της ανάπτυξης και της ανθρώπινης δραστηριότητας πριν τον
προγραμματισμό έργων, λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη τις πιέσεις της κλιματικής αλλαγής στα
οικοσυστήματα στο μέλλον.
Το μέτρο αυτό προβλέπει την ενσωμάτωση προνοιών για τη βιοποικιλότητα και την κλιματική
αλλαγή κατά τον προγραμματισμό έργων. Παραδείγματα όπου θα μπορούσαν να ενσωματωθούν
είναι τα Τοπικά σχέδια, η Εκτίμηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΕΠΕ) και η Στρατηγική
Περιβαλλοντική Εκτίμηση (ΣΠΕ). Όσον αφορά την ΕΠΕ, η ενσωμάτωση αυτή θα γίνει υποχρεωτική
μετά την αναθεώρηση της σχετικής Οδηγίας. Στην ίδια κατεύθυνση, προτείνεται η συμπερίληψη του
εργαλείου "Αξιολόγηση Φέρουσας Ικανότητας" στο σύστημα κατασκευών, χωρικού σχεδιασμού και
στην τουριστική πολιτική.
Μέτρο 13ο: Έλεγχος των εκτεταμένων εξορυκτικών δραστηριοτήτων
Μέσα από το μέτρο αυτό θα πρέπει να αξιολογηθούν οι ζώνες εξορυκτικών δραστηριοτήτων έτσι
ώστε να αποφευχθούν οι ευάλωτες και τρωτές περιοχές οι οποίες είναι πλούσιες σε βιοποικιλότητα.
Μέτρο 14ο: Ενίσχυση μέτρων για την διασφάλιση της δομής και λειτουργίας των
οικοσυστημάτων και την κάλυψη των αναγκών της άγριας ζωής για την ευνοϊκή κατάσταση
διατήρησης τους (διαβίωση τους) σε αυτά (Ευνοϊκό Καθεστώς Διατήρησης)
Με το μέτρο αυτό λαμβάνεται μέριμνα για την προστασία της άγριας ζωής από τις επιπτώσεις της
κλιματικής αλλαγής την ευνοϊκή καθεστώς διατήρησης τους (διαθεσιμότητα νερού και τροφής) και
των ενδιαιτημάτων τους με την εφαρμογή μέτρων όπως π.χ. οικολογική παροχή στα ποτάμια
4-181
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
(διασφάλιση νερού στα ποτάμια για το νερόφιδο), η εγκατάσταση ποτίστρων ή καθαρισμός πηγών
στα δάση (αγρινό) και η σποραδική καλλιέργεια οπορωφόρων δέντρων και φυτών για την κάλυψη
των αναγκών αυτών.
Μέτρο 15ο: Έλεγχος της υπερβόσκησης με αδειοδότηση με βάση τη φέρουσα ικανότητα
κάθε οικοσυστήματος (Nόμος περί Αιγών)
Μέσα από αυτό το μέτρο προτείνονται τα ακόλουθα:

Διεξαγωγή μελετών για τον καθορισμό της φέρουσας ικανότητας των περιοχών

Δημιουργία χάρτη βοσκοτόπων και οριοθέτησή τους

Έλεγχος της βόσκησης με αδειοδότηση ανάλογα με τη φέρουσα ικανότητα κάθε περιοχής

Επαναφορά και εφαρμογή του θεσμού του αγροφύλακα ο οποίος θα έχει την αρμοδιότητα,
εκτός των άλλων, να ελέγχει την παράνομη ελεύθερη βόσκηση.

Έλεγχος και αυστηρότερες ποινές στην παράνομη βόσκηση σε κρατικά δάση.

Συνδυασμός με αντισταθμιστικά μέτρα για τους κτηνοτρόφους.
Μέτρο 16ο: Ενίσχυση αγροπεριβαλλοντικών μέτρων, των μέτρων πολλαπλής
συμμόρφωσης και άσκηση αποδοτικότερου ελέγχου της εφαρμογής τους σύμφωνα με τις
πρόνοιες των άρθρων των Οδηγιών της Φύσης και των άλλων Οδηγιών, Κανονισμών κτλ..
Τα αγροπεριβαλλοντικά μέτρα, τα μέτρα πολλαπλής συμμόρφωσης είναι οι ελάχιστες απαιτήσεις
που πρέπει να πληρούν οι γεωργοί που λαμβάνουν άμεσες ενισχύσεις από το Πρόγραμμα
Αγροτικής Ανάπτυξης και τις Εκταρικές Πληρωμές έχουν ως σκοπό την προστασία του
περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας. Τα μέτρα αυτά αποτελούνται από τις Κανονιστικές
απαιτήσεις διαχείρισης και τις Καλές Γεωργικές και Περιβαλλοντικές Συνθήκες. Οι Κανονιστικές
απαιτήσεις διαχείρισης αφορούν στη διατήρηση των άγριων πτηνών, των φυσικών οικοτόπων, της
άγριας πανίδας και χλωρίδας, την προστασία των υπογείων υδάτων από τη ρύπανση και την
προστασία του περιβάλλοντος και ιδίως του εδάφους κατά τη χρησιμοποίηση της ιλύος καθαρισμού
λυμάτων στη γεωργία. Οι Καλές Γεωργικές και Περιβαλλοντικές Συνθήκες αφορούν κυρίως σε
πρακτικές για την προστασία του εδάφους και των ιδιοτήτων του. Με το μέτρο αυτό προτείνεται η
ενίσχυση των μέτρων πολλαπλής συμμόρφωσης και η άσκηση αποδοτικότερου ελέγχου της
εφαρμογής τους.
Μέτρο 17ο: Προστασία/Διατήρηση και σωστή διαχείριση των υγροβιότοπων, των
υδάτινων σωμάτων και παράκτιων οικοσυστημάτων της Κύπρου
Το σύμπλεγμα των Αλυκών της Λάρνακας, οι λίμνες Παραλιμνίου και Ορόκλινης αποτελούν του
τρεις κύριους φυσικούς υγροβιότοπους της Κύπρου, οι οποίοι παρουσιάζουν διεθνές ενδιαφέρον,
λόγω της μεγάλης οικολογικής τους αξίας. Ωστόσο, το οικοσύστημα των Αλυκών βρίσκεται κάτω
4-182
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
από συνεχή κίνδυνο λόγω της ανθρώπινης παρέμβασης. Οι Αλυκές της Λάρνακας καθώς και οι άλλοι
φυσικοί υγροβιότοποι της Κύπρου απειλούνται με περαιτέρω υποβάθμιση λόγων των κλιματικών
αλλαγών. Για το λόγο αυτό, προτείνεται η περαιτέρω προώθηση και ενίσχυση των ακόλουθων
δράσεων στις εν λόγω περιοχές:

Προστασία των υγροβιότοπων με σωστή διαχείριση τόσο της προστατευόμενης περιοχής
όσο και της γύρω περιοχής

Απαγόρευση και εξάλειψη των πηγών ρύπανσης

Αποκατάσταση της υφιστάμενης ρύπανσης

Διαχείριση του υδρολογικού στοιχείου σύμφωνα με τις ανάγκες τόσο των οικοτόπων όσο
και των ειδών στο υδάτινο στοιχείο

Αποκατάσταση των οικοτόπων (Υγροτοπικά και Ποτάμια Οικοσυστήματα και Παράκτιοι
Οικότοποι

Ενσωμάτωση της προστασίας των υγροτόπων στις αναπτυξιακές και άλλες πολιτικές της
χώρας και ανάπτυξη σχεδίων προσαρμογής των υγροτόπων Ραμσάρ στην κλιματική αλλαγή και στις
ιδιαίτερες συνθήκες που αναμένεται να επηρεάσουν δυσμενώς τα προστατευόμενα είδη και
οικοτόπους που φιλοξενούν.

Ορθή και ουσιαστική εφαρμογή της Σύμβασης Ραμσάρ καθώς και της αντίστοιχης
νομοθεσίας της ΕΕ, με έμφαση στις οδηγίες 2009/147/ΕΟΚ περί της διατηρήσεως των αγρίων
πτηνών, 92/43/ΕΟΚ για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και
χλωρίδας και την Οδηγία-πλαίσιο για τα Ύδατα 2000/60/ΕΚ.

Παρακολούθηση και διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών και ενίσχυση με τον
απαραίτητο εξοπλισμό και υποστήριξη στον κρίσιμο τομέα της φύλαξης. Απαραίτητη προϋπόθεση
είναι η ικανοποιητική και σταθερή χρηματοδότηση των Φορέων Διαχείρισης για την υλοποίηση των
παραπάνω δράσεων, τόσο από εθνικούς όσο και κοινοτικούς πόρους.

Σαφής εξουσιοδότηση των ελεγκτικών μηχανισμών για παραβιάσεις της κείμενης
νομοθεσίας και πράξεις που οδηγούν στην υποβάθμιση των υγροτόπων.

Περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση του κοινού

Αποκατάσταση παράκτιων οικοσυστημάτων

Έλεγχος έργων που επηρεάζουν αρνητικά τους παράκτιους οικοτόπους
Μέτρο 18ο: Εφαρμογή διαχειριστικών μέτρων για την πρόληψη και τον έλεγχο χερσαίων
και υπεράκτιων πηγών θαλάσσιας ρύπανσης και την καταπολέμηση των ατυχημάτων ρύπανσης
4-183
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Η οδηγία-πλαίσιο για τη θαλάσσια στρατηγική αναγνωρίζοντας το διαμεθοριακό χαρακτήρα του
θαλάσσιου περιβάλλοντος συνιστά τη συντονισμένη προσέγγιση για τη διαχείριση των
ανθρωπογενών δραστηριοτήτων που έχουν αντίκτυπο στο θαλάσσιο περιβάλλον. Μέσα από το
μέτρο αυτό προτείνεται η ανάπτυξη δράσεων για την αποδοτική εφαρμογή της Οδηγίας και την
πρόληψη της θαλάσσιας ρύπανσης για τη μείωση της ευπάθειας της θαλάσσιας βιοποικιλότητας
στην κλιματική αλλαγή, καθώς ένα υγιές σύστημα θεωρείται πιο ανθεκτικό στην κλιματική αλλαγή.
Συγκεκριμένα προτείνεται:

Προστασία θαλάσσιας βιοποικιλότητας και των αντικειμένων της

Εφαρμογή των συνθηκών/συμβάσεων προστασίας της θάλασσας (Συνθήκη Βαρκελώνης)

Η στενή συνεργασία με τις τοπικές περιφερειακές αρχές και τα γειτονικά κράτη για τη
συντονισμένη ανάληψη μέτρων με στόχο την πρόληψη και καταπολέμηση της θαλάσσιας ρύπανσης,

Η αξιοποίηση των υφιστάμενων σχετικών θεσμικών δομών,

Ο επακριβής προσδιορισμός των υποχρεώσεων των αρμόδιων φορέων και των
περιφερειακών κέντρων δράσης,

Ο συντονισμός των σχετικών ερευνητικών δραστηριοτήτων.
Μέτρο 19ο: Προστασία παράκτιων και θαλάσσιων οικοσυστημάτων από την είσοδο
ξενικών ειδών
Τα κύτη των πλοίων αποτελούν γνωστούς φορείς οργανισμών που εναποτίθενται σε αυτά ή
εξαπλώνονται με το υδάτινο έρμα. Για την προστασία των παράκτιων και θαλάσσιων
οικοσυστημάτων από την αθέλητη είσοδο ξενικών ειδών-λαθρεπιβατών μέσω των εμπορικών ή
μεταφορικών οδών των πλοίων προτείνεται:

Η διεθνής κύρωση και εφαρμογή της σύμβασης για το υδάτινο έρμα των πλοίων

Η χρήση τεχνολογιών για την επεξεργασία του έρματος ή υλικών που αποτρέπουν τις
επικαθίσεις
Και στις δύο περιπτώσεις κρίνεται απαραίτητη η επίτευξη διεθνούς συνεργασίας στο θέμα.
Μέτρο 20ο: Αύξηση των προστατευόμενων περιοχών αλιείας και διασφάλιση της
αποτελεσματικής λειτουργίας τους μέσα από νομοθετικές πράξεις και ελέγχους
Οι κύριες προστατευόμενες περιοχές αλιείας στην Κύπρο είναι οι τεχνητοί ύφαλοι, οι οποίοι είναι
κατασκευές σκόπιμα τοποθετημένες στο θαλάσσιο πυθμένα, με σκοπό τη μίμηση των ιδιοτήτων
που παρέχει ένας φυσικός ύφαλος, όπως καταφύγιο, διατροφή, αναπαραγωγή, ανάπτυξη και
4-184
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
αύξηση σε μέγεθος και αριθμό του πληθυσμού των έμβιων θαλάσσιων οργανισμών. Με το μέτρο
αυτό προτείνεται η αύξηση των προστατευόμενων περιοχών αλιείας και η διασφάλιση της
αποτελεσματικής λειτουργίας τους. Για την αποτελεσματική λειτουργία των τεχνητών υφάλων
θεωρείται απαραίτητη:

Η αναγνώριση των τεχνητών υφάλων μέσα από νομοθετικές πράξεις ως προστατευόμενες
περιοχές όπου το καθεστώς προστασίας, θα περιλαμβάνει μια διαβάθμιση χρήσεων σύμφωνα με
τις αρχές που διέπουν τις θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές.
Μέτρο 21ο: Μόνιμη παύση της αλιευτικής δραστηριότητας με μηχανότρατες βυθού
Με το μέτρο αυτό προτείνεται η συνέχιση και ενίσχυση της παροχής κινήτρων σε αλιείς μέσα από τα
Επιχειρησιακά Προγράμματα Αλιείας για τη μόνιμη παύση της αλιευτικής δραστηριότητας με
μηχανότρατες βυθού και την απόσυρσή τους, έτσι ώστε να διασφαλίζεται η βιώσιμη διαχείριση των
αλιευτικών αποθεμάτων.
Μέτρο 22ο: Μελέτη για την καταγραφή των πιέσεων που υφίστανται τα αλιευτικά
αποθέματα και εφαρμογή νέων κανονισμών για τον έλεγχο της αλιείας
Δεδομένου ότι τα αλιευτικά αποθέματα της Κύπρου είναι περιορισμένα, προτείνεται η διεξαγωγή
μελέτης για την καταγραφή της πίεσης που δέχονται τα αλιεύματα από την επαγγελματική και
ιδιαίτερα την ερασιτεχνική αλιεία καθώς και από την κλιματική αλλαγή και αναθεώρηση των
κανονισμών ελέγχου της αλιείας ανάλογα με τα αποτελέσματα της μελέτης, προκειμένου να
εξασφαλιστεί η βιώσιμη διαχείριση των αλιευμάτων και να αποφευχθεί η υπεραλίευση. Οι
κανονισμοί θα περιλαμβάνουν τοπικούς και χρονικούς περιορισμούς για την προστασία θαλάσσιων
ειδών και οικοσυστημάτων, περιοχών αναπαραγωγής ιχθύων και περιοχών γόνου, καθώς και
απαιτήσεις για την αύξηση της επιλεκτικότητας των αλιευτικών μεθόδων. Η μελέτη αυτή θα πρέπει
να επικαιροποιείται ανά πέντε έτη προκειμένου να αναπροσαρμόζονται οι κανονισμοί ανάλογα με
τα ευρήματα της μελέτης.
Μέτρο 23ο: Παροχή κινήτρων για τη χρήση πιο επιλεκτικού αλιευτικού εξοπλισμού
Με το μέτρο αυτό προτείνεται η συνέχιση και ενίσχυση της παροχής κινήτρων σε αλιείς μέσα από το
Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Αλιείας 2007- 2013 για τη χρήση και την εφαρμογή πιο επιλεκτικών
αλιευτικών εργαλείων πάνω στα αλιευτικά σκάφη, προκειμένου να εξασφαλιστεί η βιώσιμη
εκμετάλλευση των αλιευτικών πόρων. Για το σκοπό αυτό θα πρέπει να γίνει ένας γενικότερος
σχεδιασμός για τις μεθόδους αλιείας και την αλιευτική προσπάθεια, ο οποίος θα λαμβάνει υπόψη
τις επιπτώσεις της κλιματική αλλαγή στα θαλάσσια οικοσυστήματα.
4-185
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
Μελέτη της ποικιλότητας / λειτουργικότητας
βοσκότοποι και δάση) και αξιοποίηση τους
2014
χερσαίων οικοσυστημάτων (όπως αμμοθύνες,
Το μέτρο αυτό προτάθηκε κατά το τελευταίο στάδιο της δημόσιας διαβούλευσης.
Ο πίνακας με όλα τα μέτρα προσαρμογής που αξιολογήθηκαν για τον τομέα της Βιοποικιλότητας
καθώς και τη βαθμολόγησή τους παρατίθεται στο Παράρτημα ΙV.
Σημειώνεται ότι , στο Παράρτημα ΙV χρησιμοποιήθηκε ο πίνακας του Προσχεδίου Προσαρμογής,
στον οποίον έχουν ενσωματωθεί τα σχόλια/ προσθήκες /τροποποιήσεις που λήφθηκαν στα
πλαίσια δημόσιας διαβούλευσης, με τις σχετικές επεξηγήσεις.
4-186
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
4.5.
2014
ΓΕΩΡΓΙΑ
Η αξιολόγηση των προτεινόμενων μέτρων για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής
αλλαγής στη γεωργία της Κύπρου με τη χρήση του λογισμικού Πολυκριτηριακής ανάλυσης,
προέκρινε τα ακόλουθα μέτρα με σειρά φθίνουσας προτεραιότητας:.
ο
Μέτρο 1 : Παροχή κινήτρων στους γεωργούς για τη χρήση ανακυκλωμένου νερού για την άρδευση
επιλεγμένων καλλιεργειών
Με το μέτρο αυτό επιδιώκεται η παρακίνηση των αγροτών για τη χρήση ανακυκλωμένου νερού
που παράγεται από τους βιολογικούς σταθμούς επεξεργασίας των αστικών λυμάτων για την
άρδευση συγκεκριμένων καλλιεργειών. Η υλοποίηση του μέτρου προτείνεται να γίνει μέσα από τις
ακόλουθες παράλληλες δράσεις:
 Παροχή κινήτρων για τη χρησιμοποίησή του στη γεωργία (π.χ. μέσω της χαμηλότερης
τιμολόγησής του) και παράλληλη παροχή αποτελεσματικών αντικινήτρων (π.χ. πρόστιμα)
για τη χρήση των υπόγειων υδάτων για άρδευση χώρων πράσινου.
 Εφαρμογή αυστηρών προληπτικών μέτρων και παρακολούθηση της ποιότητας των
επεξεργασμένων αστικών λυμάτων για την αποφυγή της επιβάρυνσης του περιβάλλοντος,
της δημόσιας υγείας και της γεωργίας.
 Εκστρατείες ενημέρωσης των αγροτών για (α) την αναγκαιότητα της χρήσης του πόρου αλλά
και τα οφέλη που προκύπτουν από τη χρήση του όπως η αύξηση της παραγωγής, (β) το
περιβαλλοντικό κόστος της εξάντλησης των υπογείων υδάτων και (γ) τη διασφάλιση της
ποιότητας του ανακυκλωμένου νερού προκειμένου να αυξηθεί η κοινωνική αποδοχή.
Μέτρο 2ο : Προσδιορισμός και προώθηση της χρήσης γηγενούς και τοπικά προσαρμοσμένου
γενετικού υλικού (φυτικού και ζωικού)
Τα γηγενή και τοπικά προσαρμοσμένα φυτά και ζώα είναι περισσότερο ανθεκτικά στις τοπικές
συνθήκες της Κύπρου και επομένως σε υψηλές θερμοκρασίες και ξηρασίες. Στα πλαίσια αυτού του
μέτρου προτείνεται:
 Προώθηση της έρευνας για τον προσδιορισμό του κατάλληλου γηγενούς γενετικού υλικού
με ιδιότητες αντοχής σε υψηλές θερμοκρασίες και ξηρασίες
 Διατήρηση στην Τράπεζα Σπόρων του γηγενούς γενετικού υλικού και πολλαπλασιασμός του
 Ενημέρωση των αγροτών για την επιλογή του γηγενούς γενετικού υλικού που είναι
καταλληλότερο για τις κλιματολογικές συνθήκες του αγροκτήματός τους
 Ενίσχυση των κινήτρων μέσα από το ΠΑΑ για την καλλιέργεια/εκτροφή τους
 Διατήρηση και ενίσχυση μέτρων προστασίας και ορθολογιστικής διαχείρισης ντόπιων και
διαχρονικά προσαρμοσμένων στις κυπριακές συνθήκες φυλών αγροτικών ζώων
4-187
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
 Χρήση μεικτών συστημάτων παραγωγής αγροτικών ζώων, κατάλληλων για τις συνθήκες
κάθε περιοχής, και εφαρμογή μέτρων προστασίας και αειφόρου διατήρησης τους
 Προώθηση της έρευνας για χαρακτηρισμό και βελτίωση της ανθεκτικότητας και
προσαρμοστικότητας στην κλιματική αλλαγή των ντόπιων φυλών παραγωγικών ζώων
Μέτρο 3ο : Βελτίωση της απόδοσης στη χρήση νερού για άρδευση με εφαρμογή ορθολογικού
αρδευτικού προγραμματισμού
Ο ορθολογικός αρδευτικός προγραμματισμός μπορεί να περιλαμβάνει τη χρήση προγράμματος
άρδευσης με βάση τις πραγματικές ανάγκες σε νερό των διαφόρων καλλιεργειών και/ή τη χρήση
οργάνων μέτρησης εδαφικής υγρασίας (τενσιομέτρων) για τον καθορισμό του χρόνου και της
ποσότητας άρδευσης. Επίσης ο ορθολογικός αρδευτικός προγραμματισμός περιλαμβάνει άρδευση
κατά τις νυκτερινές ή δροσερές ώρες, για να αποφεύγεται η έντονη εξάτμιση νερού. Μέσα από το
μέτρο αυτό προτείνεται:
 Εφαρμογή του κατάλληλου σχεδιασμού της άρδευσης, που θα βασίζεται στις εδαφοκλιματικές συνθήκες και το είδος της καλλιέργειας από ειδικούς
 Χρήση οργάνων μέτρησης εδαφικής υγρασίας (τενσιομέτρων) για τον καθορισμό του
χρόνου και της ποσότητας άρδευσης.
 Λειτουργία/ενίσχυση συστήματος ενημέρωσης των αγροτών για το σχεδιασμό της άρδευσης
και τις ανάγκες της καλλιέργειας σε νερό
 Ενίσχυση της παροχής κινήτρων για την εφαρμογή σχετικών μέτρων μέσα από το ΠΑΑ
Μέτρο 4ο : Βελτίωση της απόδοσης στη χρήση νερού για άρδευση με την υιοθέτηση πιο
προηγμένων συστημάτων άρδευσης και συντήρηση των υφιστάμενων συστημάτων άρδευσης
Στην Κύπρο, από το 1965 υλοποιείται ένα πρόγραμμα για την αντικατάσταση των παραδοσιακών
μεθόδων επιφανειακής άρδευσης με προηγμένα συστήματα άρδευσης. Η αρδευτική αποδοτικότητα
αυξήθηκε από το 1960 που ήταν χαμηλότερη από 45% σε 90-95% το 2010 (ΤΑΥ, 2011β). Σε συνέχιση
αυτής της δράσης προτείνεται:
 Συντήρηση των υφιστάμενων βελτιωμένων συστημάτων άρδευσης
 Έρευνα για την υιοθέτηση νέων ακόμα πιο αποτελεσματικών συστημάτων άρδευσης όπως η
υπόγεια άρδευση και έλεγχος αυτών στις τοπικές συνθήκες για την επιλογή της
καταλληλότερης τεχνολογίας για κάθε καλλιέργεια
 Διερεύνηση του ενδεχομένου να υιοθετηθεί η μέθοδος της ελλειμματικής άρδευσης σε
συγκεκριμένες καλλιέργειες, σε περιοχές με μειωμένη διαθεσιμότητα νερού
 Συνέχιση της παροχής οικονομικής και τεχνικής υποστήριξης στους αγρότες για την
επιλογή/εγκατάσταση/συντήρηση των συστημάτων άρδευσης
4-188
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Μέτρο 5ο : Προώθηση της έρευνας για τη μελέτη των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στη
γεωργία και την κτηνοτροφία
Με αυτό το μέτρο προτείνεται η περαιτέρω διερεύνηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής
στην απόδοση συγκεκριμένων καλλιεργειών οικονομικής σημασίας για την Κύπρο, με τη χρήση
μοντέλων προσομοίωσης καλλιεργειών τα οποία συνδυάζουν κλιματικά, μετεωρολογικά,
εδαφολογικά δεδομένα και δεδομένα για τις ίδιες τις καλλιέργειες για τον προσδιορισμό του
βαθμού των επιπτώσεων και την έγκαιρη ανάληψη μέτρων προσαρμογής.
Επίσης προτείνεται η περαιτέρω έρευνα για την αξιολόγηση της επίπτωσης της κλιματικής αλλαγής
στα παράσιτα και τις ασθένειες, στην παραγωγικότητα της κτηνοτροφίας και στα κόστη για τους
αγρότες, καθώς στην παρούσα φάση δεν υπήρχαν αρκετά δεδομένα για την αξιολόγησή τους.
Μέτρο 6ο : Εκπαίδευση αγροτών για προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή
Η εκπαίδευση και ενημέρωση των αγροτών, και ειδικά των νέων σε ηλικία (<40 χρονών), σε θέματα
που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή και ειδικότερα με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής
στη γεωργία και τους τρόπους προσαρμογής είναι απαραίτητη για την ευαισθητοποίησή τους και
την ανάληψη πρωτοβουλιών για προσαρμογή. Για την επίτευξη του σκοπού αυτού προτείνεται:
 Χρήση διάφορων μέσων για την ενημέρωση και εκπαίδευση των αγροτών, όπως ειδικά
σεμινάρια, άρθρα σε σχετικά έντυπα και χρήση τεχνολογιών επικοινωνίας.
 Τα Συστήματα Παροχής Γεωργικών Συμβουλών μπορούν να αναπτυχθούν έτσι ώστε να
γίνουν εργαλείο διάχυσης της γνώσης όσον αφορά τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής
και τις διαθέσιμες πρακτικές λύσεις προσαρμογής, ενισχύοντας τις ικανότητες των αγροτών
να ανταποκριθούν στις μελλοντικές αλλαγές.
 Προώθηση της συνεργασίας μεταξύ αγροτών, των σχετικών αγροτικών φορέων και της
ερευνητικής κοινότητας για την επίτευξη καινοτομίας και μεταφορά γνώσης.
 Υποστήριξη της διοργάνωσης ημερίδων για επαγγελματίες πάνω στην υφιστάμενη
τεχνογνωσία σχετικά με την προσαρμογή της γεωργίας στην κλιματική αλλαγή και τις
εμπειρίες που αποκτήθηκαν από την εφαρμογή σχετικών τεχνολογιών/πρακτικών.
Μέτρο 7ο : Ενίσχυση της προστασίας κατά των παράσιτων και των ασθενειών
Για την ενίσχυση της προστασίας κατά των παράσιτων και των ασθενειών στα φυτά και τα ζώα
προτείνονται τα ακόλουθα:
 Ενίσχυση της ανθεκτικότητας των φυτών κατά των παράσιτων και των ασθενειών
4-189
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
 Προσδιορισμός και εισαγωγή ποικιλιών με φυσική ανθεκτικότητα στα παράσιτα και τις
ασθένειες
 Ενδυνάμωση της ζωικής υγείας κατά των ασθενειών, με π.χ. εμβολιασμό των οικόσιτων και
άγριων πληθυσμών
 Παροχή κινήτρων σε γεωργούς για την εφαρμογή αμειψισποράς με φυτά που δεν ευνοούν
την ανάπτυξη παθογόνων ή την εφαρμογή συγκαλλιέργειας για την αύξηση του
ανταγωνισμού των καλλιεργειών ενάντια στα παράσιτα
 Παροχή κινήτρων σε γεωργούς για την εφαρμογή προστατευτικού στρώματος στα εδάφη
για την καταστολή της ανάπτυξης των ζιζάνιων
 Παρακολούθηση της δραστηριότητας των παράσιτων στις καλλιέργειες και των
επιδημιολογικών προτύπων στα ζώα με σκοπό την ανάπτυξη συστημάτων έγκαιρης
πρόβλεψης, ειδοποίησης και λήψης κατάλληλων μέτρων
Μέτρο 8ο : Παροχή κινήτρων σε γεωργούς για την εφαρμογή συστημάτων παραγωγής χαμηλών
εισροών (π.χ. Βιολογική Γεωργία, Συστήματα Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Παραγωγής)
 Βιολογική γεωργία: Είναι ένα σύστημα που εξετάζει τις πιθανές περιβαλλοντικές και
κοινωνικές επιπτώσεις της γεωργίας με την εξάλειψη της χρήσης των συνθετικών εισροών,
όπως τα συνθετικά λιπάσματα και τα φυτοφάρμακα, τα κτηνιατρικά φάρμακα, οι γενετικά
τροποποιημένοι σπόροι και οι φυλές, τα συντηρητικά, οι πρόσθετες ουσίες και η
ακτινοβολία. Αυτές αντικαθίστανται με πρακτικές διαχείρισης προσαρμοσμένες στις τοπικές
συνθήκες που διατηρούν και αυξάνουν τη μακροπρόθεσμη εδαφική γονιμότητα και
αποτρέπουν την ανάπτυξη παράσιτων και ασθενειών. Οι κύριες μέθοδοι οργανικής
καλλιέργειας περιλαμβάνουν την αμειψισπορά, τη συγκαλλιέργεια, τις χλωρολιπάνσεις και
το λίπασμα, το βιολογικό έλεγχο παρασίτων, και τη μηχανική καλλιέργεια.
 Συστήματα Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Παραγωγής: Η ολοκληρωμένη διαχείριση
παραγωγής περιλαμβάνει βασικά τη διαχείριση της λίπανσης ,την ολοκληρωμένη
φυτοπροστασία, την ορθή χρήση του νερού, και την πιστοποίηση της ολοκληρωμένης
διαχείρισης παραγωγής.
Μέτρο 9ο : Παροχή κινήτρων σε γεωργούς για την εγκατάσταση δεξαμενών συλλογής βρόχινου
νερού και χρήση του για άρδευση
Για τη συνεχή διαθεσιμότητα νερού άρδευσης στη γεωργία, μια καλή πρακτική είναι η
μεγιστοποίηση της αποθήκευσης νερού κατά τους χειμερινούς μήνες για τη χρήση του τους
θερινούς μήνες που πιθανόν να μην υπάρχει επαρκή διαθεσιμότητα. Για το σκοπό αυτό, προτείνεται
το ακόλουθο μέτρο:
4-190
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
 Συνέχιση της παροχής κινήτρων σε γεωργούς μέσα από το Πρόγραμμα Γεωργικής Ανάπτυξης
για τη συλλογή και αποθήκευση βρόχινου νερού σε μικρής κλίμακας δεξαμενές με
παράλληλη διασφάλιση ότι οι δεξαμενές αυτές δεν χρησιμοποιούνται για την αποθήκευση
υπόγειων υδάτων.
Μέτρο 10ο : Προώθηση της χρήσης λιγότερο υδροβόρων ή ξηρικών καλλιεργειών
Το μέτρο αυτό αποσκοπεί στην προώθηση της χρήσης λιγότερο υδροβόρων καλλιεργειών για την
επίτευξη μείωσης στη ζήτηση νερού άρδευσης. Η υλοποίηση του μέτρου αυτού προτείνεται να γίνει
μέσα από τις ακόλουθες δράσεις:
 Έρευνα για τον προσδιορισμό και τη χρήση καλλιεργειών με χαμηλότερες απαιτήσεις σε
άρδευση, οι οποίες ωστόσο δεν θα διαταράσσουν την ισορροπία του οικοσυστήματος
 Εγκατάλειψη των καλλιεργειών που αποφέρουν χαμηλά κέρδη σε σχέση με τις απαιτήσεις
τους σε νερό
 Ενίσχυση της παροχής κινήτρων από το ΠΑΑ για την υιοθέτηση λιγότερο υδροβόρων
καλλιεργειών
Μέτρο 11ο : Παροχή κινήτρων σε γεωργούς για την εφαρμογή κλειστών υδροπονικών συστημάτων
Το μέτρο αυτό πρέπει να συνοδευθεί από σχετική μελέτη για τις υφιστάμενες και μελλοντικές
ανάγκες και οικονομικές προοπτικές των καλλιεργειών που θα επιλεχθούν για αυτά τα συστήματα
γεωργίας.
Μέτρο 12ο : Υποστήριξη γεωργών σε μειονεκτικές περιοχές με αυξημένη εξισωτική αποζημίωση με
προϋπόθεση την υλοποίηση μέτρων προσαρμογής
Μέτρο 13ο : Ενίσχυση της προστασίας των καλλιεργειών από τα ακραία καιρικά φαινόμενα
Μέσα από το μέτρο αυτό προτείνεται η ενίσχυση των κινήτρων μέσα από το ΠΑΑ για την ενίσχυση
της προστασίας των καλλιεργειών από τα ακραία καιρικά φαινόμενα. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με
τους ακόλουθους τρόπους:
 Παροχή κινήτρων για τη φύτευση δεντροστοιχιών γύρω από τις καλλιέργειες
 Παροχή κινήτρων για τη χρήση μηχανισμών ανακακατανομής των στρωμάτων αέρα πάνω
από τις φυτείες (π.χ. ανεμομίκτες, τουρμπίνες S.I.S.) για την αποφυγή του παγετού
4-191
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
 Παροχή κινήτρων για τη χρήση συστημάτων άρδευσης τεχνητής βροχής στις φυτείες για την
απορρόφηση του ψύχους
 Παροχή κινήτρων για τη χρήση συστημάτων άρδευσης εσωτερικής θέρμανσης στις φυτείες
για την απορρόφηση του ψύχους
 Παροχή κινήτρων για τη χρήση θερμοκηπίων για την προστασία από τα ακραία καιρικά
φαινόμενα
ο
Μέτρο 14 : Συντονισμός δράσεων στο σχεδιασμό μέτρων/έργων για τη μείωση των πλημμυρικών
κινδύνων
Τα τοπικά μέτρα προστασίας από τις πλημμύρες που λαμβάνονται σε ένα μέρος έχουν έμμεσο
αντίκτυπο στις ανάντη και κατάντη περιοχές. Επίσης, η δόμηση περιοχών που κείτονται πλησίον των
κοιτών των ποταμών, έχουν ως αποτέλεσμα την αύξηση του κινδύνου πλημμύρας. Κατά συνέπεια,
είναι επιτακτικό τα έργα δόμησης και προστασίας από τις πλημμύρες να αντιμετωπίζονται κατά
συνδυασμένο και συντονισμένο τρόπο σε επίπεδο ευρύτερης περιοχής του ποταμού.
Μέτρο 15ο : Χρήση νέων ποικιλιών των υφιστάμενων καλλιεργειών, οι οποίες είναι ανθεκτικές
στην ξηρασία και τις υψηλές θερμοκρασίες
Για την καλύτερη προσαρμογή και ανθεκτικότητα των καλλιεργειών, οικονομικής σημασίας για την
Κύπρο, στην ξηρασία και τις υψηλές θερμοκρασίες προτείνεται:
 Προώθηση της έρευνας για τον προσδιορισμό του γενετικού υλικού των ειδών με ιδιότητες
αντοχής στις υψηλές θερμοκρασίες και στην ξηρασία
 Χρήση της κλασσικής βελτιωτικής μεθοδολογίας (παραδοσιακή βιοτεχνολογία) για την
ανάπτυξη νέων ποικιλιών, με τη διαδικασία της φυσικής επιλογής (κοινώς διασταυρώσεις) ή
ακόμη και του εμβολιασμού, για την έκφραση του γενετικού υλικού των ειδών και την
απόκτηση των επιθυμητών χαρακτηριστικών (ανθεκτικότητα στην ξηρασία και τις υψηλές
θερμοκρασίες).
 Ενημέρωση των αγροτών για τις νέες ποικιλίες και τα πλεονεκτήματά τους
 Ενίσχυση των κινήτρων μέσα από το ΠΑΑ για την καλλιέργειά τους
ο
Μέτρο 16 : Ενθάρρυνση της ανάληψης συμπληρωματικής ιδιωτικής ασφάλισης από τους
γεωργούς και τους κτηνοτρόφους έναντι ζημιών που προκαλούνται από δυσμενή κλιματικά
φαινόμενα
Μέσα από το μέτρο αυτό προτείνεται η ενθάρρυνση της ανάληψης συμπληρωματικής ιδιωτικής
ασφάλισης από τους γεωργούς και τους κτηνοτρόφους για την ασφάλιση καλλιεργειών,
εκτρεφόμενων ζώων και εξοπλισμού έναντι ζημιών που προκαλούνται από δυσμενή κλιματικά
4-192
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
φαινόμενα με παράλληλη χορήγηση ενίσχυσης από το κράτος, ως επιδότηση ασφαλίστρου. Αυτές οι
πολιτικές ασφάλισης επιτρέπουν στους αγρότες να επωφεληθούν από μια ευρύτερη κάλυψη από
αυτή που είναι διαθέσιμη από τον κρατικό οργανισμό γεωργικών αποζημιώσεων για καταστροφές.
Επίσης, με τον τρόπο αυτό δίνεται η δυνατότητα στους αγρότες να αξιολογήσουν το κίνδυνο
έκθεσης των καλλιεργειών, ζώων και εξοπλισμού στα ακραία καιρικά φαινόμενα μέσα από το ύψος
του ασφάλιστρου και να δώσουν μεγαλύτερο βάρος στην υιοθέτηση κατάλληλων μέτρων
προσαρμογής και διαχείρισης κινδύνου για να μειώσουν τα ασφάλιστρά τους. Για την επίτευξη του
σκοπού αυτού προτείνονται τα ακόλουθα:
 Ανάπτυξη του ιδιωτικού κλάδου γεωργικής ασφάλισης για τη μείωση του κινδύνου ζημιών
στις καλλιέργειες, τα εκτρεφόμενα ζώα και τις υποδομές.
 Ενθάρρυνση της ανάληψης συμπληρωματικής ιδιωτικής ασφάλισης από τους αγρότες και
κτηνοτρόφους με την παράλληλη χορήγηση ενίσχυσης από το κράτος (μέσα από το ΠΑΑ), ως
επιδότηση ασφαλίστρου.
Μέτρο 17ο : Παροχή κινήτρων στους κτηνοτρόφους για τη μεγιστοποίηση της παραγωγής
ζωοτροφών, με έμφαση στις ξηρικές καλλιέργειες (π.χ. κριθάρι, σανό)
Μέτρο 18ο : Παροχή κινήτρων για τη βελτίωση των υπαίθριων συνθηκών στην κτηνοτροφία με τη
φύτευση δενδροστοιχιών
Ο πίνακας με όλα τα μέτρα προσαρμογής που αξιολογήθηκαν για τον τομέα της Γεωργίας καθώς και
τη βαθμολόγησή τους παρατίθεται στο Παράρτημα V.
Σημειώνεται ότι, στο Παράρτημα Ι χρησιμοποιήθηκε ο πίνακας του Προσχεδίου Προσαρμογής,
στον οποίον έχουν ενσωματωθεί τα σχόλια/ προσθήκες /τροποποιήσεις που λήφθηκαν στα
πλαίσια δημόσιας διαβούλευσης, με τις σχετικές επεξηγήσεις.
4-193
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
4.6.
2014
ΔΑΣΗ
Η αξιολόγηση των προτεινόμενων μέτρων για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής
αλλαγής στα δάση της Κύπρου με τη χρήση του λογισμικού Πολυκριτηριακής ανάλυσης, προέκρινε
τα ακόλουθα μέτρα με σειρά φθίνουσας προτεραιότητας:
Μέτρο 1ο : Ανάπτυξη και εφαρμογή Στρατηγικού Σχεδίου για την προσαρμογή των δασών της
Κύπρου στην κλιματική αλλαγή
Ο σχεδιασμός στρατηγικών προσαρμογής των δασικών οικοσυστημάτων στην κλιματική αλλαγή
είναι απαραίτητος για την αποτροπή μεγαλύτερων αλλαγών και τη διευκόλυνση της in situ
προσαρμογής των δασών και της μετανάστευσης των ειδών. Τέτοιες στρατηγικές θα πρέπει να
έχουν προληπτική προσέγγιση, για την αποφυγή ανεπιθύμητων συνεπειών και μη αναστρέψιμων
απωλειών και βλαβών στα δασικά οικοσυστήματα.
Για το σκοπό αυτό προτείνεται και μέσα από αυτό το κείμενο η ανάπτυξη και υλοποίηση του
«Μεσοπρόθεσμου Στρατηγικού Σχεδίου για Προσαρμογή της Κυπριακής Δασοπονίας στις Κλιματικές
Αλλαγές» δεκαετούς διάρκειας, το οποίο σχεδιάζει να αναπτύξει το Τμήμα Δασών το οποίο θα
περιλαμβάνει:
 Μέτρα για την παρακολούθηση της επίδρασης της κλιματικής αλλαγής στα δασικά
οικοσυστήματα
 Μέτρα για τη διατήρηση και διαφύλαξη των απειλούμενων και ευαίσθητων
οικοσυστημάτων, όπως των δασών κέδρου και μαύρης πεύκης αλλά και των περιαστικών
δασών και δεντροστοιχιών, τα οποία λόγω του χαμηλού υψόμετρου στο οποίο απαντώνται,
θα απειληθούν περισσότερο από την κλιματική αλλαγή.
 Μέτρα για την προώθηση της έρευνας σε θέματα προσαρμογής των δασών στην κλιματική
αλλαγή όπως για την αξιοποίηση της γενετικής παραλλακτικότητας για την αύξηση της
αντοχής των κύριων δασικών ειδών στη ξηρασία
 Λίστα προτάσεων για θέματα που απαιτούν περαιτέρω έρευνα και δέσμευση κονδυλίων για
το σκοπό αυτό.
Τέλος, προτείνεται η ενσωμάτωση της προσαρμογής της κλιματικής αλλαγής στις επόμενες εθνικές
δασικές στρατηγικές της Κύπρου.
Μέτρο 2ο : Αναδάσωση/αποκατάσταση πυρόπληκτων δασικών περιοχών
Με το μέτρο αυτό προτείνεται η αναδάσωση/αποκατάσταση πυρόπληκτων δασικών περιοχών με τη
χρήση του κατάλληλου δασικού αναπαραγωγικού υλικού, η εφαρμογή των κατάλληλων
δασοπονικών μέτρων και η έρευνα και εισαγωγή νέων τεχνικών. Επίσης, θα πρέπει να
4-194
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
διερευνούνται οι πρακτικές αναδάσωσης σε σχέση με την καταλληλότητα τους για προσαρμογή
στην κλιματική αλλαγή.
Μέτρο 3ο : Επιλογή και χρήση κατάλληλων δασικών ειδών με υψηλή ανθεκτικότητα σε δυσμενείς
κλιματικές συνθήκες (π.χ. ξηρασία)
Το μέτρο αυτό περιλαμβάνει τις ακόλουθες δράσεις:
 Η χρήση αυτόχθονου δασικού πολλαπλασιαστικού υλικού, το οποίο είναι προσαρμοσμένο
στις ιδιαίτερες εδαφολογικές συνθήκες.
 Η χρήση αυτόχθονων προελεύσεων ειδών που παρουσιάζουν ισχυρή ανθεκτικότητα στη
ξηρασία.

Έρευνα για την επιλογή του κατάλληλου αναπαραγωγικού υλικού με χαρακτηριστικά
ανθεκτικότητας σε συνθήκες ξηρασίας και σε επιβλαβείς οργανισμούς.
 Διατήρηση και προώθηση των μικτών δασικών συστάδων, συνδυάζοντας διάφορες δομές
δασών, δίνοντας προτεραιότητα σε ξηρανθεκτικά και αυτόχθονα είδη.
Μέτρο 4ο : Προώθηση της διεθνούς συνεργασίας σε θέματα έρευνας και τεχνογνωσίας στον τομέα
των δασών
Μέτρο 5ο : Έρευνα, συλλογή δεδομένων και συστηματική παρακολούθηση των επιδράσεων των
βιοτικών και αβιοτικών παραγόντων που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή στα δάση
Το μέτρο αυτό προτείνεται να υλοποιηθεί μέσα από τις ακόλουθες δράσεις:
 Ανάπτυξη εργαλείων γεω-χωροπληροφορικής για τη βελτίωση της συλλογής και
επεξεργασίας δεδομένων
 Αξιοποίηση των πληροφοριών που συγκεντρώνονται από την υλοποίηση του προγράμματος
«ICP–Forests» για την παρακολούθηση της βελονόπτωσης, του αποχρωματισμού και των
εντομολογικών προσβολών στις επιφάνειες εκτατικής παρακολούθησης των δασών. Να
ενσωματωθούν και άλλες παράμετροι στο πρόγραμμα «ICP–Forests» για καλύτερη
παρακολούθηση της κλιματικής αλλαγής.
Έμφαση θα πρέπει να δοθεί στην παρακολούθηση των κύριων δασικών και απειλούμενων ειδών για
την αξιολόγηση της ευπάθειάς τους στην κλιματική αλλαγή. Με βάση τα αποτελέσματα της
έρευνας, τα δασικά είδη θα κατηγοριοποιηθούν ανάλογα με την ευπάθειά τους στην κλιματική
αλλαγή, θα προσδιοριστούν οι περιοχές υψηλού κινδύνου και θα προταθούν συγκεκριμένες
παρεμβάσεις και μέτρα για την προστασία και προσαρμογή των δασών.
4-195
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
ο
Μέτρο 6 : Επικαιροποίηση των διαχειριστικών σχεδίων σε όλα τα κρατικά δάση
Με το μέτρο αυτό προτείνεται η επικαιροποίηση των διαχειριστικών σχεδίων σε όλα τα κρατικά
δάση με έμφαση στην κλιματική αλλαγή.
ο
Μέτρο 7 : Εγκατάσταση συστήματος έγκαιρης διάγνωσης επιδημιών από επιβλαβείς οργανισμούς
Με το μέτρο αυτό προβλέπεται η χρήση των διαθέσιμων στοιχείων από την παρακολούθηση των
επιβλαβών δασικών οργανισμών στα δάση της Κύπρου και η ανάπτυξη μοντέλων πρόβλεψης της
μετατόπισης της περιοχής εξάπλωσής τους με βάση διάφορα σενάρια κλιματικής αλλαγής για την
έγκαιρη αντιμετώπιση των επιπτώσεων.
Μέτρο 8ο : Ετοιμασία και υλοποίηση προγράμματος αραιώσεων και άλλων δασοκομικών
επεμβάσεων.
Το μέτρο αυτό περιλαμβάνει την ετοιμασία και υλοποίηση προγράμματος αραιώσεων για την
ενίσχυση της ανθεκτικότητας των συστάδων στην κλιματική αλλαγή και την αφαίρεση των δέντρων
που έχουν έντονα προσβληθεί από παράσιτα και ασθένειες.
Μέτρο 9ο : Άρδευση σημαντικών δασικών συστάδων/ομάδων
Ετοιμασία προγράμματος άρδευσης σε θέσεις όπου τα δέντρα είναι καταπονημένα και έχουν
υψηλή οικολογική και αισθητική αξία (π.χ. αιωνόβια δέντρα).
Μέτρο 10ο : Έλεγχος των πληθυσμών των επιβλαβών οργανισμών
Έλεγχος του πληθυσμού των επιβλαβών οργανισμών σε περιοχές που παρουσιάζονται σοβαρά
προβλήματα. Ο έλεγχος μπορεί να εφαρμοστεί με πρακτικές που δεν διαταράσσουν την οικολογική
ισορροπία, όπως η ολοκληρωμένη στρατηγική φυτοπροστασίας.
ο
Μέτρο 11 : Ανάπτυξη διαχειριστικών μέτρων για έλεγχο των εισβλητικών-ξενικών ειδών
Με το μέτρο αυτό προτείνεται η ανάπτυξη σχεδίων για τη διαχείριση των εισβλητικών-ξενικών
ειδών στα δάση που η παρουσία τους διαταράσσει αρνητικά την ισορροπία του υπάρχοντος
δασικού οικοσυστήματος (π.χ. Acacia saligna, Robinia pseudoacacia, Ailanthus altissima).
4-196
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Μέτρο 12ο : Ενίσχυση των μέτρων πρόληψης πυρκαγιών
Με το μέτρο αυτό προτείνεται η ενίσχυση των υφιστάμενων μέτρων πρόληψης πυρκαγιών με την
αποτελεσματική χρήση του απαραίτητου εξοπλισμού, την αξιοποίηση νέων τεχνολογιών και την
κατάλληλη εκπαίδευση του ανθρώπινου δυναμικού. Πιο συγκεκριμένα, τα μέτρα αυτά είναι:
 Προσαρμογή του υφισταμένου εθνικού σχεδίου προστασίας δασικών εκτάσεων από
πυρκαγιές. Το υφιστάμενο εθνικό σχέδιο προστασίας των δασικών εκτάσεων της Κύπρου
από τις πυρκαγιές πρέπει να βελτιωθεί και να λάβει υπόψη τα πιθανά προβλήματα που θα
δημιουργήσει η κλιματική αλλαγή.
 Κατάταξη των δασών ανάλογα με τον κίνδυνο πυρκαγιάς και καθορισμός περιοχών υψηλού
κινδύνου. Επικαιροποίηση της υφιστάμενης κατάταξης.
 Ενίσχυση υποδομών για τη βελτίωση της πυροπροστασίας των δασών. Το μέτρο αυτό
περιλαμβάνει την ενίσχυση/βελτίωση των υφιστάμενων προ-κατασταλτικών μέτρων
πυροπροστασίας (π.χ. αντιπυρικές λωρίδες, δασικοί δρόμοι κ.τ.λ.).
 Δασοκομικοί χειρισμοί που μειώνουν τον κίνδυνο έκρηξης και επέκτασης δασικών
πυρκαγιών. Το μέτρο αυτό μπορεί να υλοποιηθεί με το σχεδιασμό και την ανάπτυξη
λιγότερο εύφλεκτων ή μεικτών οικοσυστημάτων, καθώς τα διάφορα είδη συμπεριφέρονται
διαφορετικά έναντι των δασικών πυρκαγιών και άρα συνολικά είναι ανθεκτικότερα στις
πυρκαγιές. Αυτό απαιτεί τη διεξαγωγή κατάλληλων μελετών για τον προσδιορισμό των
κατάλληλων ειδών και των κατάλληλων τοποθεσιών για την ανάπτυξή τους. Επίσης, για τον
σκοπό αυτό προτείνεται η ενίσχυση δασοπονικών μέτρων όπως η αραίωση, ο καθαρισμός
και η διατήρηση της κατάλληλης δομής και διάταξης.
 Ενίσχυση του συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης, ανίχνευσης και αναγγελίας των
δασικών πυρκαγιών.
 Οργάνωση δράσεων ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης του κοινού για την προστασία των
δασών από πυρκαγιές.
Μέτρο 13ο : Ενίσχυση των μέτρων καταστολής πυρκαγιών
Το μέτρο αυτό περιλαμβάνει την ενδυνάμωση του συστήματος πυρόσβεσης με σημαντικές
επενδύσεις σε τεχνικό εξοπλισμό, πυροσβεστικά οχήματα και μέσων κατάσβεσης πυρκαγιών και
εκπαίδευση προσωπικού. Ιδιαίτερα, η Μονάδα Πτητικών Μέσων του Τμήματος Δασών πρέπει να
ενισχυθεί με πτητικά μέσα και προσωπικό.
Επίσης για το σκοπό αυτό θεωρείται ιδιαίτερα σημαντική η συνέχιση της στενής συνεργασίας
μεταξύ των αρμόδιων φορέων και υπηρεσιών. Περαιτέρω προώθηση του εθελοντισμού στην
κατάσβεση δασικών πυρκαγιών.
4-197
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
ο
Μέτρο 14 : Προστασία ιδιωτικών δασικών εκτάσεων από πυρκαγιές
Για την προστασία των ιδιωτικών δασικών εκτάσεων από πυρκαγιές προτείνεται η εγκατάσταση
κατάλληλων υποδομών για την προστασία από πυρκαγιές (π.χ. με την παροχή σχετικών κινήτρων
μέσα από το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης) και η συμπερίληψη των ιδιωτικών δασικών
περιοχών στα προγράμματα πυροπροστασίας του Τμήματος Δασών.
Μέτρο 15ο : Μέτρα προστασίας και βελτίωσης των δασικών εδαφών
Η προστασία και η βελτίωση της κατάστασης των δασικών εδαφών και ειδικά των χαρακτηριστικών
που σχετίζονται με την αποθήκευση του νερού, είναι ιδιαίτερα σημαντικές στην προσαρμογή με την
κλιματική αλλαγή. Ως μέτρα που πρέπει να λαμβάνονται είναι ο περιορισμός της βόσκησης, η
συνεχής κάλυψη του εδάφους με την κομοστέγη, ο περιορισμός της χρήσης βαριών μηχανημάτων
που συμπιέζουν τα δασικά εδάφη και η προστασία από τις πυρκαγιές. Η εφαρμογή του μέτρου
αυτού μπορεί να ενισχυθεί με την παροχή σχετικών κινήτρων μέσα από το Πρόγραμμα Αγροτικής
Ανάπτυξης.
Ο πίνακας με όλα τα μέτρα προσαρμογής που αξιολογήθηκαν για τον τομέα των δασών καθώς και
τη βαθμολόγησή τους παρατίθεται στο Παράρτημα VI.
Σημειώνεται ότι, στο Παράρτημα Ι χρησιμοποιήθηκε ο πίνακας του Προσχεδίου Προσαρμογής,
στον οποίον έχουν ενσωματωθεί τα σχόλια/ προσθήκες /τροποποιήσεις που λήφθηκαν στα
πλαίσια δημόσιας διαβούλευσης, με τις σχετικές επεξηγήσεις.
4-198
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
4.7.
2014
ΑΛΙΕΙΑ & ΥΔΑΤΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ
Η αξιολόγηση των προτεινόμενων μέτρων για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής
αλλαγής στον τομέα της αλιείας και των υδατοκαλλιεργειών της Κύπρου με τη χρήση του
λογισμικού Πολυκριτηριακής ανάλυσης, προέκρινε τα ακόλουθα μέτρα με σειρά φθίνουσας
προτεραιότητας:.
Μέτρο 1ο: Προστασία των αναπαραγωγικών ενδιαιτημάτων
Η προστασία των αναπαραγωγικών ενδιαιτημάτων (τόποι ωοτοκίας, διαβίωσης των νεογνών και
διατροφής) μπορεί να επιτευχθεί με τη δημιουργία θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών,
τεχνητών υφάλων, θαλάσσιων καταφυγίων ή θαλάσσιων πάρκων σε περιοχές οι οποίες
χρησιμοποιούνται για αναπαραγωγή και με την εφαρμογή των απαραίτητων σχετικών μέτρων
προστασίας και διαχείρισης. Πιο συγκεκριμένα με το μέτρο αυτό προτείνεται:
 Αύξηση των θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών τεχνητών υφάλων, θαλάσσιων
καταφυγίων ή θαλάσσιων πάρκων που χρησιμοποιούνται για αναπαραγωγή με τη
διεξαγωγή μελετών για τον προσδιορισμό και την επιλογή κεντρικής σημασίας
ενδιαιτημάτων
 Καθιέρωση κλειστών περιοχών και εποχών για να βελτιωθεί η προστασία των
ενδιαιτημάτων, συμπεριλαμβανομένων ζωνών απαγόρευσης της αλιείας
 Ανάπτυξη διαχειριστικών σχεδίων για τις νέες περιοχές αλλά και για τις υφιστάμενες για τις
οποίες δεν έχει αναπτυχθεί ακόμα διαχειριστικό σχέδιο
 Ενίσχυση της προστασίας των περιοχών αυτών με νομοθετικές πράξεις
 Δημιουργία συνεκτικών και αντιπροσωπευτικών δικτύων προστατευόμενων θαλάσσιων
περιοχών
 Εισαγωγή και προώθηση της χρήσης εργαλείων επιλογής τα οποία περιορίζουν ή καταργούν
την παρεμπίπτουσα σύλληψη ειδών που δεν είναι στόχος της αλιευτικής δραστηριότητας
 Εισαγωγή και προώθηση αλιευτικών μεθόδων που έχουν περιορισμένες φυσικές επιπτώσεις
στο περιβάλλον.
Μέτρο 2ο: Υλοποίηση εθνικού προγράμματος συλλογής αλιευτικών δεδομένων για τη συσχέτιση
των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στα αλιευτικά αποθέματα
Το μέτρο αυτό προβλέπει τη διάθεση πόρων για την υλοποίηση εθνικού προγράμματος συλλογής
αλιευτικών δεδομένων και εκτίμηση πληθυσμών, την αξιοποίηση των στοιχείων για τη συσχέτιση
των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στα αλιευτικά αποθέματα και την προσαρμογή των
σχεδίων διαχείρισης της αλιείας με βάση τα αποτελέσματα της έρευνας.
4-199
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Μέτρο 3ο: Καθορισμός μέτρων βιοασφάλειας και παρακολούθηση για τη μείωση των κινδύνων
υγείας
Με το μέτρο αυτό προτείνεται ο καθορισμός μέτρων βιοασφάλειας για την πρόληψη ή
ελαχιστοποίηση του κινδύνου εμφάνισης και εξάπλωσης μολυσματικών ασθενειών στις μονάδες
υδατοκαλλιέργειας. Τέτοια μέτρα πρέπει να περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων: επιβολή μέτρων
υγιεινής στα άτομα που εισέρχονται στις εγκαταστάσεις υδατοκαλλιέργειας, συστηματική
απολύμανση του εξοπλισμού, σωστή διαχείριση των αποβλήτων, βιώσιμη διαχείριση παρασίτων,
χρήση ασφαλών πηγών νερού, χρήση πιστοποιημένου αποθέματος, συστηματική παρακολούθηση
των ασθενειών και άμεση απομάκρυνση των νεκρών ή ασθενών ψαριών.
ο
Μέτρο 4 : Ανάπτυξη εκπαιδευτικών προγραμμάτων και παροχή τεχνικής καθοδήγησης για τους
αλιείς
Μέτρο 5ο: Ενθάρρυνση της μη-καταναλωτικής χρήσης νερού στην υδατοκαλλιέργεια με παροχή
κινήτρων
Μέτρο 6ο: Βελτίωση χωροθέτησης και σχεδιασμού για την ελαχιστοποίηση των καταστροφών, των
απωλειών και των μαζικών διαφυγών
Μέτρο 7ο: Πρόγραμμα επιδοτήσεων για επενδύσεις στην εμπορία, προώθηση και επεξεργασία των
προϊόντων αλιείας
Μέτρο 8ο: Παροχή αποζημιώσεων για απώλειες εισοδήματος λόγω ακραίων καιρικών φαινομένων
Ο πίνακας με όλα τα μέτρα προσαρμογής που αξιολογήθηκαν για τον τομέα της αλιείας και των
υδατοκαλλιεργειών καθώς και τη βαθμολόγησή τους παρατίθεται στο Παράρτημα VIΙ.
Σημειώνεται ότι, στο Παράρτημα Ι χρησιμοποιήθηκε ο πίνακας του Προσχεδίου Προσαρμογής,
στον οποίον έχουν ενσωματωθεί τα σχόλια/ προσθήκες /τροποποιήσεις που λήφθηκαν στα
πλαίσια δημόσιας διαβούλευσης, με τις σχετικές επεξηγήσεις.
4-200
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
4.8.
2014
ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ
Η αξιολόγηση των προτεινόμενων μέτρων για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής
αλλαγής στη δημόσια υγεία της Κύπρου με τη χρήση του λογισμικού Πολυκριτηριακής ανάλυσης,
προέκρινε τα ακόλουθα μέτρα με σειρά φθίνουσας προτεραιότητας:.
Μέτρο 1ο: Παροχή οδηγιών για ατομική προστασία από καύσωνες μέσω των ΜΜΕ
Μέτρο 2ο: Δημιουργία και διατήρηση αστικών πάρκων και άλλων πράσινων πρακτικών για τον
περιορισμό του φαινομένου της αστικής θερμικής νησίδας
Μέτρο 3ο: Ετοιμασία σχεδίου έκτακτης ανάγκης για τον καθορισμό ευθυνών των διαφόρων
κέντρων υγείας, υπηρεσιών κοινωνικής μέριμνας και δημοτικών κέντρων υγείας
Το σχέδιο έκτακτης ανάγκης θα καθορίζει τις ευθύνες των διαφόρων κέντρων υγείας, των
υπηρεσιών κοινωνικής μέριμνας και των δημοτικών κέντρων υγείας για τον άμεσο έλεγχο των
επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην υγεία σε περίπτωση έξαρσης των ασθενειών ή εμφάνισης
ακραίων καιρικών φαινομένων (καύσωνες, πλημμύρες, πυρκαγιές).
ο
Μέτρο 4 : Ενδυνάμωση και προετοιμασία του ιατρικού/νοσηλευτικού προσωπικού και των
λειτουργών σε υπηρεσίες κοινής ωφελείας για την αντιμετώπιση επειγουσών καταστάσεων που
σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή
Στόχος του μέτρου αυτού είναι η ενημέρωση, ευαισθητοποίηση και εκπαίδευση του ιατρικού
προσωπικού και των λειτουργών σε υπηρεσίες κοινής ωφελείας σχετικά με τις επιπτώσεις της
κλιματικής αλλαγής στην υγεία μέσω των ακόλουθων δράσεων:
 Δημιουργία μιας διεπιστημονικής ομάδας για την παρακολούθηση των επιπτώσεων της
κλιματικής αλλαγής στην υγεία και την παροχή έγκαιρων προειδοποιήσεων για την
επαγρύπνηση των σχετικών φορέων υγείας. Η ομάδα αυτή θα διεξάγει περιοδικές
ανασκοπήσεις (reviews) της επιστημονικής βιβλιογραφίας για τις επιπτώσεις της κλιματικής
αλλαγής στην υγεία καθώς και τα σχετικά μέτρα προσαρμογής, θα συγκεντρώνει και
αξιολογεί τα σχετικά δεδομένα της Κύπρου, θα ειδοποιεί τις αρμόδιες αρχές και θα παρέχει
συστάσεις για περαιτέρω έρευνα, εκπαίδευση, παρακολούθηση και ανάληψη μέτρων
προσαρμογής.
 Ανάπτυξη ειδικού ενημερωτικού υλικού και διοργάνωση εκπαιδευτικών σεμιναρίων για τις
επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην υγεία και τρόπους αντιμετώπισής τους
4-201
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Μέτρο 5ο: Ανάπτυξη σχεδίου παρέμβασης (contigency plan) στα συστήματα υγείας και κοινωνικής
μέριμνας καθώς και στους δήμους για την εξυπηρέτηση αυξημένου αριθμού ασθενών/περιστατικών που
σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή
ο
Μέτρο 6 : Ανάπτυξη και εφαρμογή ενός συστήματος πληροφόρησης για τις ασθένειες που
συνδέονται με τις κλιματικές αλλαγές
Στόχος του μέτρου αυτού είναι η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με τις
επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην υγεία καθώς και εκπαίδευσή του για την αντιμετώπιση και
προστασία από τις επιπτώσεις αυτές. Αυτό μπορεί να γίνει μέσω των ακόλουθων δράσεων:
 Ανάπτυξη μιας διαδικτυακής πλατφόρμας με πληροφοριακό υλικό σχετικά με τις επιπτώσεις
της κλιματικής αλλαγής στην υγεία και τους τρόπους αντιμετώπισης και προστασίας.
Επίσης, η πλατφόρμα αυτή θα ενημερώνεται διαρκώς προκειμένου να προειδοποιεί για
επικείμενους κινδύνους στην υγεία που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή
 Διοργάνωση εκστρατειών ευαισθητοποίησης για την ανάπτυξη και διάχυση εκπαιδευτικών
μηνυμάτων για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην υγεία και τους τρόπους
αντιμετώπισης και προστασίας
 Αύξηση των δραστηριοτήτων ενημέρωσης κατά τις περιόδους αυξημένου ρίσκου εμφάνισης
των επιπτώσεων αυτών
Μέτρο 7ο: Σύσταση για αποφυγή κυκλοφορίας σε εξωτερικούς χώρους κατά τις ώρες υψηλού
κινδύνου - Απαγόρευση της εργασίας σε εξωτερικούς χώρους όταν οι καιρικές συνθήκες υπερβάλλουν
προκαθορισμένα όρια
ο
Μέτρο 8 : Ανάπτυξη και ενδυνάμωση συστημάτων έγκαιρης ειδοποίησης καύσωνα
Με το μέτρο αυτό προτείνεται η ανάπτυξη και ενδυνάμωση του συστήματος έγκαιρης ειδοποίησης
(early warning system) των κυμάτων καύσωνα για όλη την Κύπρο μέσω μιας διαδικτυακής
πλατφόρμας όπου θα δημοσιεύονται οι σχετικές πληροφορίες. Επίσης, προτείνεται το σύστημα
αυτό να αξιοποιεί τη διαθέσιμη κλιματική πληροφορία για την ποσοτικοποίηση ειδικών κλιματικών
δεικτών που εκφράζουν τη θερμική άνεση ενός ατόμου, όπως ο δείκτης Humidex (Masterton and
Richardson, 1979) ο οποίος εκφράζει το επίπεδο δυσφορίας που βιώνεται από ένα άτομο ως
συνάρτηση της θερμοκρασίας και της υγρασίας και προτείνει τη λήψη σχετικών προφυλάξεων
ανάλογα με το επίπεδο δυσφορίας.
4-202
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
ο
Μέτρο 9 : Λειτουργία κοινοτικών κέντρων σε κάθε δήμο/κοινότητα (π.χ. δημαρχεία, σχολεία,
Κέντρα Ανοιχτής Προστασίας Ηλικιωμένων- ΚΑΠΗ) για την παροχή προστασίας (κλιματισμό, σκιά, υγρά)
στον πληθυσμό σε κίνδυνο
Μέτρο 10ο: Αύξηση της παρακολούθησης και του ελέγχου των ασθενειών με έμφαση κατά τις
περιόδους έξαρσής τους
Με το μέτρο αυτό προτείνεται η δημιουργία ομάδας αποτελούμενης από ειδικούς εντομολόγους
για τη χαρτογράφηση και παρακολούθηση της εξάπλωσης των διαβιβαστών ανθρώπινων και ζωικών
ασθενειών και των ξενιστών τους.
Μέτρο 11ο: Περαιτέρω έρευνα για τον έλεγχο και την πρόληψη των ασθενειών
Μέτρο 12ο: Εκπαίδευση των παραγωγών/χειριστών τροφίμων για την πρόληψη των ασθενειών και
ενημέρωση των καταναλωτών για την ασφάλεια των τροφίμων και υγιεινή
Με το μέτρο αυτό προτείνεται:
 Η εντατικοποίηση της εκπαίδευσης και της έγκαιρης παροχής πληροφοριών στους
παραγωγούς και τους χειριστές τροφίμων σχετικά με τους τρόπους πρόληψης της
ανάπτυξης των ασθενειών που μεταδίδονται μέσω των τροφίμων και
 Η εντατικοποίηση της ενημέρωσης των καταναλωτών για τους κινδύνους και τους τρόπους
πρόληψης των νόσων που μεταδίδονται από το νερό και τα τρόφιμα και την ανάγκη για
ασφάλεια των τροφίμων και υγιεινή, ιδίως πριν τις περιόδους έξαρσης αυτών των
ασθενειών (κυρίως πριν το καλοκαίρι). Για την υλοποίηση αυτού του μέτρου προτείνεται η
ανάπτυξη και διάχυση σχετικού πληροφοριακού υλικού με συστάσεις, όπου θα γίνεται
ειδική αναφορά στη συντήρηση των τροφίμων στην περίπτωση της διακοπής ρεύματος.
Μέτρο 13ο: Εφαρμογή αυστηρότερων ελέγχων/υγειονομικών επιθεωρήσεων στη βιομηχανία
τροφίμων και τις υπηρεσίες εστίασης
Μέτρο 14ο: Αξιολόγηση των κινδύνων υγείας που σχετίζονται με τη χρήση ημιακάθαρτου,
βρόχινου ή ανακυκλωμένου νερού και θέσπιση απαραίτητων κριτηρίων
Προτείνεται η θέσπιση κριτηρίων για την ποιότητα του ημιακάθαρτου ή βρόχινου νερού που
χρησιμοποιείται για οικιακή μη πόσιμη χρήση. Επίσης θα πρέπει να τεθούν αυστηρά κριτήρια για τη
4-203
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
φόρτιση των υπόγειων υδροφόρων με ανακυκλωμένο νερό, προκειμένου να διασφαλιστεί η
ποιότητα των υδάτινων πόρων που χρησιμοποιούνται για ανθρώπινη κατανάλωση.
Μέτρο 15ο: Επέκταση του δικτύου ξεχωριστής συλλογής βρόχινου νερού
ο
Μέτρο 16 : Παρακολούθηση των μικροοργανισμών που παράγουν τοξίνες
Με το μέτρο αυτό προτείνεται η παρακολούθηση των μικροοργανισμών που παράγουν φυσικές
τοξίνες, για την πρόβλεψη της ανάπτυξής τους. Επίσης προτείνεται η ενίσχυση της παρακολούθησης
του πολλαπλασιασμού των πιθανών τοξιγενών μικροαλγών, τα οποία θα μπορούσαν να
καταστήσουν την κατανάλωση οστρακοειδών και ψαριών επικίνδυνη καθώς και ο προσδιορισμός
της γεωγραφικής τους διασποράς για την εφαρμογή μέτρων πρόληψης στις περιοχές υψηλού
ρίσκου.
Η παρακολούθηση νέων ειδών που έχουν ανακαλυφθεί πρόσφατα πρέπει να επεκταθεί στα
θαλάσσια κυανοβακτήρια και στα βενθικά μικροάλγη τα οποία παράγουν διάφορους τύπους
τοξινών.
Μέτρο 17ο: Χαρτογράφηση των υδάτων κολύμβησης τα οποία κινδυνεύουν να υποβαθμιστούν
κάτω από συνθήκες πολύ υψηλών θερμοκρασιών
Με το μέτρο αυτό προτείνεται η χαρτογράφηση των υδάτων κολύμβησης τα οποία κινδυνεύουν να
υποβαθμιστούν κάτω από συνθήκες πολύ υψηλών θερμοκρασιών και η σύσταση μέτρων για τη
μείωση των σχετικών κινδύνων υγείας ανάλογα με την επικινδυνότητα των περιοχών. Επίσης
προτείνεται να περιλαμβάνεται στο προφίλ των υδάτων κολύμβησης, πληροφορίες σχετικά με αυτό
το ζήτημα.
ο
Μέτρο 18 : Ενίσχυση της εφαρμογής μέτρων για τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα σε αστικές
περιοχές
ο
Μέτρο 19 : Ανάπτυξη της δυνατότητας πρόγνωσης / συστήματα έγκαιρης ειδοποίησης
(ατμοσφαιρική ρύπανση)
Με το μέτρο αυτό προτείνεται η ανάπτυξη, διατήρηση και ενδυνάμωση των συστημάτων έγκαιρης
ειδοποίησης με τη χρήση και αξιολόγηση των κατάλληλων δεικτών, τη σαφή αντιστοίχηση των
επιπέδων κινδύνου με τις απαιτούμενες δράσεις προστασίας και την άμεση και αποδοτική διάχυση
της σχετικής πληροφορίας στις περιοχές κινδύνου.
4-204
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Μέτρο 20ο: Ενίσχυση της ετοιμότητας για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων των φυσικών
καταστροφών στην υγεία (π.χ. πλημμύρες, πυρκαγιές)
Με το μέτρο αυτό προτείνεται η συγκρότηση μια διυπουργικής επιτροπής με ρόλο το συντονισμό
ενός σχεδίου για την αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών και την ανάθεση αρμοδιοτήτων στις
εμπλεκόμενες αρχές καθώς και η ενδυνάμωση της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας και της Πολιτικής
Άμυνας (προσωπικού, εξοπλισμού) για την άμεση ανταπόκριση τους σε περιπτώσεις ακραίων
καιρικών φαινόμενων (πλημμύρες, πυρκαγιές κλπ).
ο
Μέτρο 21 : Ανάπτυξη της δυνατότητας πρόγνωσης / συστήματα έγκαιρης ειδοποίησης για
πλημμύρες
Με το μέτρο αυτό προτείνεται η ανάπτυξη, διατήρηση και ενδυνάμωση των συστημάτων έγκαιρης
ειδοποίησης με τη χρήση και αξιολόγηση των κατάλληλων δεικτών, τη σαφή αντιστοίχηση των
επιπέδων κινδύνου με τις απαιτούμενες δράσεις προστασίας και την άμεση και αποδοτική διάχυση
της σχετικής πληροφορίας στις περιοχές κινδύνου.
Μέτρο 22ο: Εντατικοποίηση και αύξηση των σημείων και παραμέτρων παρακολούθησης των
επιπέδων ατμοσφαιρικής ρύπανσης
Μέτρο 23ο: Παρακολούθηση ατμοσφαιρικών αλλεργιογόνων, όπως η γύρη και η μούχλα
Το μέτρο αυτό περιλαμβάνει την ανάπτυξη και ενίσχυση της παρακολούθησης της γύρης και της
μούχλας και των επιπτώσεών τους στην υγεία και ειδικότερα στις αλλεργίες.
Μέτρο 24ο: Περαιτέρω προώθηση και ενίσχυση του Σχεδίου Δράσης για την αύξηση των
μεταφορών με μαζικά μέσα και άλλους εναλλακτικούς τρόπους μεταφοράς
Μέτρο 25ο: Υπολογισμός και πρόβλεψη των δεικτών υπέρυθρης ακτινοβολίας
Με το μέτρο αυτό αποσκοπείται η ενημέρωση των πολιτών για τα επίπεδα υπέρυθρης ακτινοβολίας
για τη λήψη των κατάλληλων προστατευτικών μέτρων.
4-205
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Αναθεώρηση του Γενικού Σχεδίου Υγείας βάσει των μέτρων/δράσεων για τη Δημόσια Υγεία της
Στρατηγικής για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή
Το μέτρο αυτό προτάθηκε κατά το τελευταίο στάδιο της δημόσιας διαβούλευσης.
Ο πίνακας με όλα τα μέτρα προσαρμογής που αξιολογήθηκαν για τον τομέα της Δημόσιας Υγείας
καθώς και τη βαθμολόγησή τους παρατίθεται στο Παράρτημα VIIΙ.
Σημειώνεται ότι, στο Παράρτημα Ι χρησιμοποιήθηκε ο πίνακας του Προσχεδίου Προσαρμογής,
στον οποίον έχουν ενσωματωθεί τα σχόλια/ προσθήκες /τροποποιήσεις που λήφθηκαν στα
πλαίσια δημόσιας διαβούλευσης, με τις σχετικές επεξηγήσεις.
4-206
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
4.9.
2014
ΕΝΕΡΓΕΙΑ
Η αξιολόγηση των προτεινόμενων μέτρων για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής
αλλαγής στη δημόσια υγεία της Κύπρου με τη χρήση του λογισμικού Πολυκριτηριακής ανάλυσης,
προέκρινε τα ακόλουθα μέτρα με σειρά φθίνουσας προτεραιότητας:.
Μέτρο 1ο: Αύξηση της παραγωγής ενέργειας από ΑΠΕ με τη μείωση των τελών σύνδεσης των
μονάδων ΑΠΕ
Μέτρο 2ο: Αύξηση της παραγωγής ενέργειας από ΑΠΕ με ειδικά κριτήρια στήριξης κατά περίπτωση
Μέτρο 3ο: Τοποθέτηση πρόνοιας για χρήση συστημάτων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από
ανανεώσιμες πηγές
Μέτρο 4ο: Καλή συντήρηση των γραμμών μεταφοράς ηλεκτρισμού για την ελαχιστοποίηση των
απωλειών. Προώθηση έξυπνων δικτύων
Μέτρο 5ο: Σχήμα επιχορηγήσεων για εξοικονόμηση ενέργειας στον οικιακό τομέα, π.χ. εξωτερική
σκίαση, θερμομόνωση (υφιστάμενες κατοικίες)
Μέτρο 6ο: Εγκατάσταση ηλιακού για την παραγωγή ζεστού νερού χρήσης σε κτίρια που
χρησιμοποιούνται ως κατοικίες
Μέτρο 7ο: Σχήμα επιχορηγήσεων για την ενθάρρυνση της χρήσης ΑΠΕ στο βιομηχανικό και
γεωργικό τομέα
4-207
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
ο
Μέτρο 8 : Πρασίνισμα των πόλεων για την αποφυγή /μείωση του φαινόμενου αστικής θερμικής
νησίδας, με σκοπό τη μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης για ψύξη και εξωτερική σκίαση, με
συγκεκριμένα μέτρα, όπως δημιουργία πάρκων και υιοθέτηση «πράσινων» πολιτικών
ο
Μέτρο 9 : Αξιοποίηση διαθέσιμης στερεάς βιομάζας για παραγωγή συσσωματωμάτων (pellets)
ο
Μέτρο 10 : Σχήμα επιχορηγήσεων για εξοικονόμηση ενέργειας στον τριτογενή τομέα (υφιστάμενες
επιχειρήσεις)
ο
Μέτρο 11 : Σχήμα επιχορηγήσεων για τη συμπαραγωγή θερμότητας και ενέργειας υψηλής
απόδοσης στον τριτογενή τομέα και άλλους τομείς
Μέτρο 12ο: Προσαρμογή του μακροπρόθεσμου σχεδιασμού παραγωγής ηλεκτρισμού με την
επιπρόσθετη συνεισφορά στη δυναμικότητα παραγωγής ηλεκτρισμού από ΑΠΕ
Μέτρο 13ο: Σχήμα επιχορηγήσεων για την ενθάρρυνση της χρήσης ΑΠΕ στον τριτογενή τομέα και
άλλους τομείς
Μέτρο 14ο: Σχήμα επιχορηγήσεων εξοικονόμησης ενέργειας στο βιομηχανικό τομέα (υφιστάμενες
βιομηχανίες) με την εφαρμογή βέλτιστων πρακτικών/τεχνολογιών/διεργασιών
Μέτρο 15ο: Διείσδυση του φυσικού αερίου στην παραγωγή ενέργειας (παραγωγή συνδυασμένου
κύκλου) για την εξοικονόμηση πρωτογενούς ενέργειας
Μέτρο 16ο: Διαφοροποίηση του ενεργειακού μείγματος με τη διείσδυση του φυσικού αερίου
4-208
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
ο
Μέτρο 17 : Θέσπιση και εφαρμογή κανονισμών για την ενεργειακή αποδοτικότητα νέων κτιρίων
και κτιρίων που υφίστανται ριζική ανακαίνιση
Μέτρο 18ο: Εκστρατείες ενημέρωσης για την εξοικονόμηση στην τελική κατανάλωση ενέργειας
Μέτρο 19ο: Αύξηση του αριθμού νέων κτηρίων με "σχεδόν μηδενική" κατανάλωση ενέργειας, σε
συνδυασμό με τη βιοφιλική και βιοκλιματική αρχιτεκτονική
ο
Μέτρο 20 : Θέσπιση και εφαρμογή κανονισμών για τη συντήρηση και επιθεώρηση λεβήτων και
εγκαταστάσεων θέρμανσης
Μέτρο 21ο: Σχέδιο δράσης για την ενδυνάμωση των μέσων μαζικής μεταφοράς και εναλλακτικής
μετακίνησης
Μέτρο 22ο: Σχήμα επιχορηγήσεων για την προώθηση της συμπαραγωγής ηλεκτρισμού και
θερμότητας για την εξοικονόμηση πρωτογενούς ενέργειας
Μέτρο 23ο: Μπρικετοποίηση και ανθρακοποίηση φλοιών ξηρών καρπών για την παραγωγή
ενέργειας
ο
Μέτρο 24 : Επιβολή κατάλληλης τιμολόγησης άνθρακα όλων των μορφών για την ενθάρρυνση της
ενεργειακής εξοικονόμησης
Αναθεώρηση των κανονισμών για Πολεοδομικό Σχεδιασμό για τη συμπερίληψη μέτρων
προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή ( π.χ. αύξηση πρασίνου, μείωση αστικών νησίδων)
Το μέτρο αυτό προτάθηκε κατά το τελευταίο στάδιο της δημόσιας διαβούλευσης.
4-209
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Αξιοποίηση κρατικής γης/κτηρίων/υποδομών ως οικόπεδα Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ)
Το μέτρο αυτό προτάθηκε κατά το τελευταίο στάδιο της δημόσιας διαβούλευσης.
Παροχή κινήτρων για παραγωγή νερού από σταθμούς αφαλάτωσης με τη χρήση ηλιακής ενέργειας
Το μέτρο αυτό προτάθηκε κατά το τελευταίο στάδιο της δημόσιας διαβούλευσης.
Προώθηση εγκατάστασης φωτοβολταικών ή λαμπτήρων LED για τον οδικό φωτισμό
Το μέτρο αυτό προτάθηκε κατά το τελευταίο στάδιο της δημόσιας διαβούλευσης.
Ο πίνακας με όλα τα μέτρα προσαρμογής που αξιολογήθηκαν για τον τομέα της Ενέργειας καθώς
και τη βαθμολόγησή τους παρατίθεται στο Παράρτημα ΙΧ.
Σημειώνεται ότι , στο Παράρτημα Ι χρησιμοποιήθηκε ο πίνακας του Προσχεδίου Προσαρμογής,
στον οποίον έχουν ενσωματωθεί τα σχόλια/ προσθήκες /τροποποιήσεις που λήφθηκαν στα
πλαίσια δημόσιας διαβούλευσης, με τις σχετικές επεξηγήσεις.
4-210
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
4.10. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ
Η αξιολόγηση των προτεινόμενων μέτρων για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής
αλλαγής στον τουρισμό της Κύπρου με τη χρήση του λογισμικού Πολυκριτηριακής ανάλυσης,
προέκρινε τα ακόλουθα μέτρα με σειρά φθίνουσας προτεραιότητας:.
Μέτρο 1ο: Χρήση μηχανισμών εξοικονόμησης νερού (βρύσες, καζανάκια)
Για την υλοποίηση αυτού του μέτρου προτείνεται (α) για τις μονάδες που καταναλώνουν ποσότητες
νερού πάνω από ένα όριο, η εγκατάσταση μηχανισμών εξοικονόμησης νερού να είναι υποχρεωτική
και (β) να παρέχονται κίνητρα για την εγκατάσταση μηχανισμών εξοικονόμησης νερού σε μονάδες
που καταναλώνουν ποσότητες νερού κάτω από αυτό το όριο.
Μέτρο 2ο: Αποθήκευση και χρήση βρόχινου νερού για χρήση σε καζανάκια και άλλες
δευτερεύουσες χρήσεις (π.χ. άρδευση κήπων, πλύσιμο αυτοκινήτων κ.α.)
Για την υλοποίηση αυτού του μέτρου προτείνεται (α) για τις μονάδες που καταναλώνουν ποσότητες
νερού πάνω από ένα όριο, η εγκατάσταση συστήματος αποθήκευσης και χρήσης βρόχινου νερού να
είναι υποχρεωτική και (β) να παρέχονται κίνητρα για την εγκατάσταση συστήματος αποθήκευσης
και χρήσης βρόχινου νερού σε μονάδες που καταναλώνουν ποσότητες νερού κάτω από αυτό το
όριο.
Μέτρο 3ο: Ιδία παραγωγή νερού από τουριστικές μονάδες με συστήματα αφαλάτωσης
τροφοδοτούμενα με ΑΠΕ και ταυτόχρονη εξοικονόμηση νερού
Για την υλοποίηση αυτού του μέτρου προτείνεται να παρέχονται κίνητρα σε τουριστικές μονάδες
για την ιδία παραγωγή νερού με την εγκατάσταση και λειτουργία συστημάτων αφαλάτωσης που
χρησιμοποιούν ως κύρια πηγή ενέργειας ανανενεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ).
ο
Μέτρο 4 : Χρήση ανακυκλωμένου νερού και/ή ημιακάθαρτου νερού σε δευτερεύουσες χρήσεις
(π.χ. καζανάκια, άρδευση κήπων και επιλεγμένων καλλιεργειών)
Για την υλοποίηση αυτού του μέτρου προτείνεται να παρέχονται κίνητρα σε τουριστικές μονάδες
για τη χρήση ανακυκλωμένου νερού ή για την εγκατάσταση συστήματος αποθήκευσης και χρήσης
ημιακάθαρτου νερού.
4-211
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
ο
Μέτρο 5 : Προώθηση ολόχρονων (all year round) μορφών τουρισμού
Μέσα από το μέτρο αυτό προτείνεται η περαιτέρω προώθηση των ολόχρονων (all year round)
μορφών τουρισμού, πολιτική η οποία αποτελεί βασικό στόχο της Στρατηγικής Τουρισμού της
Κύπρου.
Η προώθηση ολόχρονων μορφών τουρισμού αναμένεται να ανακατανείμει τον τουρισμό της
Κύπρου σε όλες τις εποχές του χρόνου και έτσι να μετριαστεί η επίπτωση της μειωμένης
διαθεσιμότητας νερού που εμφανίζεται κυρίως την καλοκαιρινή περίοδο.
Μέτρο 6ο: Ανάληψη δράσης για την αντιμετώπιση του ανταγωνισμού από άλλους προορισμούς
στην Ευρώπη, οι οποίοι θα ευνοηθούν από την κλιματική αλλαγή
Με το μέτρο αυτό προτείνεται η διεξαγωγή μελέτης για τη διερεύνηση των θετικών και αρνητικών
επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον τομέα του τουρισμού όσον αφορά τους ανταγωνιστικούς
τουριστικούς προορισμούς της Κύπρου στην Ευρώπη και ιδιαίτερα για την Κύπρο. Συγκεκριμένα η
μελέτη αυτή θα περιέχει:
 Μελέτη των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον τουριστικό τομέα και τα επιμέρους
είδη αυτού στους ανταγωνιστικούς τουριστικούς προορισμούς της Κύπρου στην Ευρώπη και
ειδικά στην Κύπρο. Επιπλέον, η μελέτη θα πρέπει να διερευνήσει τις επιπτώσεις και στις
χώρες πηγές τουρισμού στην Κύπρο, όπως είναι οι χώρες της κεντρικής και βόρειας
Ευρώπης, οι οποίες λόγω της κλιματικής αλλαγής θα παρουσιάσουν «βελτιωμένες»
κλιματικές συνθήκες και αναμένεται να είναι οι «νέοι» ανταγωνιστικοί προορισμοί των
χωρών της Μεσογείου.
 Διεξαγωγή ανάλυσης S.W.O.T (Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats) όσον αφορά
τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής
 Διερεύνηση των απαραίτητων μέτρων προσαρμογής για την αντιμετώπιση των αρνητικών
επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και την εκμετάλλευση των θετικών επιπτώσεων
προκειμένου να παραμείνει η Κύπρος ελκυστικός και ανταγωνιστικός προορισμός
 Ειδική μελέτη για την επίδραση της αύξησης της ανομβρίας ως αποτέλεσμα της κλιματικής
αλλαγής στον τουριστικό τομέα. Επίσης, στα πλαίσια της εν λόγω μελέτης προτείνεται η
αξιολόγηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στα ειδικά τμήματα της αγοράς, όπως
τουρισμός φύσης, περιπατητικός, κ.α., τα οποία αναμένεται να επηρεαστούν λόγω της
υποβάθμισης του φυσικού περιβάλλοντος
 Ανάπτυξη Σχεδίου Προσαρμογής του Κυπριακού Τουρισμού στην κλιματική αλλαγή
Μέτρο 7ο: Οργάνωση και δικτύωση των εμπλεκόμενων φορέων
Με το μέτρο αυτό προτείνεται η συγκρότηση μιας ειδικής ομάδας από αντιπροσώπους από όλους
τους φορείς που ασχολούνται με τον τουρισμό στην Κύπρο, όπως μέλη της Βουλής υπεύθυνοι για
4-212
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
τον τουρισμό, ο Κυπριακός Οργανισμός Τουρισμού, οι σύνδεσμοι ξενοδόχων Κύπρου και άλλοι
σημαντικοί φορείς που εμπλέκονται με τουριστικά θέματα, για τη διεξαγωγή των προτεινόμενων
μελετών και την προώθηση των απαιτούμενων δράσεων για την προσαρμογή στην κλιματική
αλλαγή.
Επίσης, αυτή η ομάδα θα πρέπει να έχει την απαραίτητη θεσμική και οικονομική στήριξη από την
Κυβέρνηση και τους υπόλοιπους σχετικούς φορείς για την υλοποίηση του σκοπού της.
Μέτρο 8ο: Ιδία παραγωγή νερού από τουριστικές μονάδες (ξενοδοχεία, γκολφ) με μονάδες
αφαλάτωσης τροφοδοτούμενες με συμβατική ενέργεια
Στα πλαίσια της διαβούλευσης ζητήθηκε η διαγραφή του μέτρου αυτού, ως αντίθετο του τρίτου πιο
πάνω μέτρου όπως και του δεύτερου μέτρου στους Υδάτινους Πόρους.
(Για την υλοποίηση αυτού του μέτρου προτείνεται να παρέχονται κίνητρα σε τουριστικές μονάδες
για την εγκατάσταση μονάδων αφαλάτωσης τροφοδοτούμενες με συμβατική ενέργεια. Σε κάθε
περίπτωση, τα κίνητρα αυτά θα είναι χαμηλότερα σε σχέση με τις μονάδες αφαλάτωσης που
χρησιμοποιούν ως πηγή ενέργειας ΑΠΕ.)
Μέτρο 9ο: Επενδύσεις σε υποδομές/τεχνολογίες για την αντιμετώπιση των αυξημένων
θερμοκρασιών
Με το μέτρο αυτό προτείνεται ο τουριστικός τομέας να επενδύσει στην ανάπτυξη βιοκλιματικών
υποδομών και τη χρήση προηγμένων τεχνολογιών με σκοπό τη βελτίωση των κλιματικών συνθηκών
στις τουριστικές μονάδες και παράλληλα την επίτευξη εξοικονόμησης στην κατανάλωση ενέργειας.
Μέτρο 10ο: Βελτιωμένη παροχή κλιματικής ενημέρωσης στον τουριστικό τομέα μέσω συνεργασίας
με τη μετεωρολογική υπηρεσία
Με το μέτρο αυτό προτείνεται η δημιουργία ενός συστήματος έγκαιρης ειδοποίησης (early warning
system) των κυμάτων καύσωνα και άλλων κλιματικών πληροφοριών για όλη την Κύπρο και
ιδιαίτερα για τις τουριστικές περιοχές μέσω μιας διαδικτυακής πλατφόρμας όπου θα δημοσιεύονται
οι σχετικές πληροφορίες. Επίσης, προτείνεται το σύστημα αυτό να αξιοποιεί τη διαθέσιμη κλιματική
πληροφορία για την ποσοτικοποίηση ειδικών κλιματικών δεικτών που εκφράζουν τη θερμική άνεση
ενός ατόμου, όπως ο δείκτης Humidex (Masterton and Richardson, 1979) ο οποίος εκφράζει το
επίπεδο δυσφορίας που βιώνεται από ένα άτομο ως συνάρτηση της θερμοκρασίας και της υγρασίας
και προτείνει τη λήψη σχετικών προφυλάξεων ανάλογα με το επίπεδο δυσφορίας.
Ο τουριστικός τομέας από την πλευρά του πρέπει να αξιοποιήσει αυτή την πληροφορία για να
ειδοποιήσει έγκαιρα τους τουρίστες, να τους κάνει τις απαραίτητες συστάσεις για να
προστατευτούν και να οργανώσει τις ομαδικές τουριστικές δραστηριότητες ανάλογα.
4-213
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
ο
Μέτρο 11 : Σκληρές μέθοδοι προστασίας των ακτών (π.χ. τοίχοι, κυματοθραύστες, πρόβολοι
λιθορριπών-ογκόλιθων)
Το μέτρο αυτό περιλαμβάνει τη διεξαγωγή μελετών για τη διερεύνηση της ανάγκης κατασκευής
επιπρόσθετων σκληρών έργων παράκτιας προστασίας καθώς της ανάγκης αποκατάστασης ή
αφαίρεσης παλιών έργων που δεν λειτουργούν αποτελεσματικά είτε λόγω φθοράς είτε λόγω
λανθασμένου αρχικού σχεδιασμού.
ο
Μέτρο 12 : Ήπιες μέθοδοι προστασίας των ακτών (π.χ. σταθεροποίηση παράκτιων αμμόλοφων,
παράκτια βλάστηση, εμπλουτισμός με ιζήματα, αποστράγγιση)
Το μέτρο αυτό περιλαμβάνει τη διεξαγωγή μελετών για τη διερεύνηση των περιοχών όπου θα
μπορούσαν να εφαρμοστούν ήπιες μέθοδοι προστασίας των ακτών και την επιλογή των
κατάλληλων μεθόδων που δεν παρεμποδίζουν την τουριστική ανάπτυξη της περιοχής.
Μέτρο 13ο: Μελέτη φέρουσας ικανότητας (φόρτου) ανά περιοχή, λαμβάνοντας υπόψη υποδομές,
πόρους, ενεργειακές απαιτήσεις και επιδράσεις στα φυσικά οικοσυστήματα
Ο πίνακας με όλα τα μέτρα προσαρμογής που αξιολογήθηκαν για τον τομέα του Τουρισμού καθώς
και τη βαθμολόγησή τους παρατίθεται στο Παράρτημα X.
Σημειώνεται ότι, στο Παράρτημα Ι χρησιμοποιήθηκε ο πίνακας του Προσχεδίου Προσαρμογής,
στον οποίον έχουν ενσωματωθεί τα σχόλια/ προσθήκες /τροποποιήσεις που λήφθηκαν στα
πλαίσια δημόσιας διαβούλευσης, με τις σχετικές επεξηγήσεις.
4-214
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
4.11. ΥΠΟΔΟΜΕΣ
Η αξιολόγηση των προτεινόμενων μέτρων για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής
αλλαγής στις υποδομές της Κύπρου με τη χρήση του λογισμικού Πολυκριτηριακής ανάλυσης,
προέκρινε τα ακόλουθα μέτρα με σειρά φθίνουσας προτεραιότητας:
Μέτρο 1ο: Ανάπτυξη έργων πλημμυρικής αποσυμφόρησης σε πόλεις
Με το μέτρο αυτό προτείνεται η διεξαγωγή μελετών για την εξεύρεση των κατάλληλων περιοχών
για την ανάπτυξη έργων πλημμυρικής αποσυμφόρησης και την επιλογή των κατάλληλων μεθόδων
που θα εφαρμοστούν σε αυτές. Τα έργα αυτά μπορούν να γίνουν στο ευρύτερο πλαίσιο της
πολιτικής για την Αειφόρο Διαχείριση της Απορροής Όμβριων Υδάτων περιλαμβάνοντας μια σειρά
από μέτρα, όπως διαπερατές επιφάνειες, χώροι πρασίνου, πράσινες στέγες, λίμνες κατακράτησης,
απορροφητικά φρεάτια, οχετοί. Επίσης προτείνεται η αξιοποίηση των εμπειριών από την εφαρμογή
σχετικών έργων σε άλλες περιοχές της Κύπρου.
Επίσης θεωρείται σκόπιμο, κατά τον καθορισμό ή την επέκταση ζωνών ανάπτυξης να λαμβάνεται
πρόνοια για τη δημιουργία τέτοιων έργων.
Μέτρο 2ο: Κατάρτιση και υλοποίηση σχεδίων διαχείρισης κινδύνων πλημμύρας για τις Περιοχές
Δυνητικού Σημαντικού Κινδύνου Πλημμύρας
Η κατάρτιση σχεδίων διαχείρισης κινδύνων πλημμύρας για τις Περιοχές Δυνητικού Σημαντικού
Κινδύνου Πλημμύρας αποτελεί υποχρέωση της χώρας στα πλαίσια της Οδηγίας 2007/60/ΕΚ για τις
πλημμύρες, η οποία πρέπει να υλοποιηθεί μέχρι τα τέλη του 2015. Τα σχέδια διαχείρισης θα
περιλαμβάνουν πρόνοια μεταξύ άλλων για οδούς και περιοχές αποστράγγισης των πλημμυρών με
δυνατότητα συγκράτησης των πλημμυρών, το χωροταξικό σχεδιασμό, τη χρήση της γης, τη
ναυσιπλοΐα και τις λιμενικές υποδομές.
Μέτρο 3ο: Αποτελεσματική διαχείριση των όμβριων σε υφιστάμενα και νέα κτήρια
Με το μέτρο αυτό προτείνεται η άμεση επέκταση και ολοκλήρωση της κατασκευής του ξεχωριστού
δικτύου αποχέτευσης όμβριων ούτως ώστε να αποφεύγεται ο κορεσμός του συστήματος
αποχέτευσης κατά τη διάρκεια έντονων βροχοπτώσεων και να περιορίζεται ο κίνδυνος πλημμύρας.
ο
Μέτρο 4 : Σχεδιασμός υποδομών και προσαρμογή σχετικών κανονισμών ώστε να λαμβάνεται
πρόνοια για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας των υποδομών στις πιθανές επιπτώσεις της κλιματικής
αλλαγής
4-215
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Με το μέτρο αυτό προτείνεται η ενσωμάτωση προνοιών για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής
κατά τον αστικό σχεδιασμό και ανάπτυξη για την επίτευξη καλύτερα τεκμηριωμένης λήψης
αποφάσεων και την ανάπτυξη σχεδίων τα οποία θα είναι ανθεκτικά στην κλιματική αλλαγή. Η
Στρατηγική Περιβαλλοντική Εκτίμηση (ΣΠΕ) μπορεί να αποτελέσει ένα σημαντικό εργαλείο για το
σκοπό αυτό, καθώς παρέχει ένα πλαίσιο για την εκτίμηση και διαχείριση ενός ευρέος φάσματος
περιβαλλοντικών κινδύνων το οποίο μπορεί να συντελέσει στην ενσωμάτωση προνοιών για την
κλιματική αλλαγή σε σχέδια και προγράμματα που εντάσσονται στη ΣΠΕ.
Μέτρο 5ο: Αναθεώρηση κτηριοδομικών κανονισμών για την απαγόρευση δόμησης σε πλημμυρικές
πεδιάδες (floodplains) και παράκτιες ζώνες
ο
Μέτρο 6 : Βελτίωση του σχεδιασμού και των υλικών κατασκευής των κτιρίων και των υποδομών
μεταφοράς
Με το μέτρο αυτό προτείνεται η αξιολόγηση της ευπάθειας των υποδομών της Κύπρου με βάση τις
μελλοντικές προβλέψεις και τα σενάρια για την κλιματική αλλαγή στην Κύπρο προκειμένου να
αναθεωρηθούν/προσαρμοστούν τα πρότυπα σχεδιασμού και κατασκευής και να αυξηθεί η
ανθεκτικότητά τους στην κλιματική αλλαγή (climate resilient infrastructure). Το μέτρο αυτό μπορεί
να υλοποιηθεί μέσα από τις ακόλουθες δράσεις:
 Καταγραφή των τεχνικών προτύπων τα οποία αναφέρονται σε παραμέτρους της κλιματικής
αλλαγής που αναμένεται να μεταβληθούν στο μέλλον και προσδιορισμός της απαιτούμενης
πληροφορίας σχετικά με τους κλιματικούς κινδύνους
 Διάχυση της διαθέσιμης πληροφορίας για τις προβλέψεις της κλιματικής αλλαγής στην
Κύπρο μέσα από το πρόγραμμα CYPADAPT μέσω της κυβέρνησης στους αρμόδιους φορείς
για την αξιοποίησή τους
 Ανάπτυξη προτάσεων για τροποποιήσεις στα πρότυπα αναφοράς
 Θέσπιση πολεοδομικών κανονισμών (κτήρια, δρόμοι κλπ) για εφαρμογή βιοκλιματικού
σχεδιασμού και χρήση νέων «πράσινων υλικών»( φωτοκαταλυτικά, θερμοχρωμικά κλπ)
 Καθιέρωση της «Ανάλυσης Κύκλου Ζωής Κτηρίου» (LCA) στον κατασκευαστικό τομέα
(υλικά, ενέργεια)
 Ανάπτυξη μεθοδολογίας για την εκτίμηση της ευπάθειας των υποδομών
 Εκτίμηση της ευπάθειας των κύριων υποδομών με τη διεξαγωγή εξειδικευμένων μελετών
 Ανάπτυξη σχεδίου προσαρμογής των υποδομών στην κλιματική αλλαγή
Επίσης, η Εκτίμηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων μπορεί να αποτελέσει χρήσιμο εργαλείο για την
ενσωμάτωση προνοιών για την κλιματική αλλαγή κατά το σχεδιασμό έργων και την αύξηση της
ανθεκτικότητας των υποδομών στην κλιματική αλλαγή.
4-216
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Μέτρο 7ο: Μελέτη για την επιλογή βέλτιστων πρακτικών για τον περιορισμό του φαινομένου της
αστικής θερμικής νησίδας και προώθηση της εφαρμογής τους
ο
Μέτρο 8 : Εκστρατείες ευαισθητοποίησης για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στις υποδομές
και ανάπτυξη ικανοτήτων των εμπλεκόμενων φορέων
Μέτρο 9ο: Κατασκευή και αποκατάσταση αναχωμάτων σε ποταμούς
Μέτρο 10ο: Ενημέρωση των ασφαλιστικών οργανισμών για την ενσωμάτωση των κινδύνων της
κλιματικής αλλαγής στα ασφάλιστρα προκειμένου να δοθούν κίνητρα για την αύξηση των μέτρων
πρόληψης
Μέτρο 11ο: Λιμάνια και μαρίνες
Μέτρο 12ο: Αλιευτικά καταφύγια και τεχνητοί ύφαλοι
Μέτρα σχετικά με την δημιουργία και εφαρμογή πλαισίου για το Θαλάσσιο Χωροταξικό
Σχεδιασμό και την Ολοκληρωμένη Διαχείριση Παράκτιων Ζωνών
Το μέτρο αυτό προτάθηκε κατά το τελευταίο στάδιο της δημόσιας διαβούλευσης.
Ενίσχυση των υποδομών σε νοσοκομεία/κέντρα υγείας για την ικανοποιητική αντιμετώπιση των
περιστατικών από ακραία καιρικά φαινόμενα
Το μέτρο αυτό προτάθηκε κατά το τελευταίο στάδιο της δημόσιας διαβούλευσης.
Μελέτη για την επιλογή μέτρων /βέλτιστων πρακτικών προστασίας των μνημείων και έργων
πολιτιστικής κληρονομιάς από ακραία καιρικά φαινόμενα
4-217
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Το μέτρο αυτό προτάθηκε κατά το τελευταίο στάδιο της δημόσιας διαβούλευσης.
Πιλοτικά προγράμματα δημιουργίας υποδομών για ποδηλατόδρομους
Το μέτρο αυτό προτάθηκε κατά το τελευταίο στάδιο της δημόσιας διαβούλευσης.
Ο πίνακας με όλα τα μέτρα προσαρμογής που αξιολογήθηκαν για τον τομέα των Υποδομών καθώς
και τη βαθμολόγησή τους παρατίθεται στο Παράρτημα ΧΙ.
Σημειώνεται ότι, στο Παράρτημα Ι χρησιμοποιήθηκε ο πίνακας του Προσχεδίου Προσαρμογής,
στον οποίον έχουν ενσωματωθεί τα σχόλια/ προσθήκες /τροποποιήσεις που λήφθηκαν στα
πλαίσια δημόσιας διαβούλευσης, με τις σχετικές επεξηγήσεις.
4-218
2014
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΙΣ ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ
5. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ
5-219
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
87,0
Χ
Χ
5,00 Ενίσχυση της αποδοτικής χρήσης νερού στα κτίρια, τη γεωργία και τη βιομηχανία
86,2
Χ
Χ
85,2
Χ
Χ
84,8
Χ
Χ
5,00 Επέκταση της χρήσης μετρητών παροχής νερού
84,3
Χ
5,00 Εκστρατείες ευαισθητοποίησης/ενημέρωσης
5,00 Αξιοποίηση βρόχινου νερού °(συλλογή σε ξεχωριστό δίκτύο και αποθήκευση σε ειδικές εγκαταστάσεις)
84,3
73,5
Χ
Χ
71,7
Χ
5,00 Παροχή κινήτρων για την επαναχρησιμοποίηση του "ημιακάθαρτου νερού" (σε κτίρια και βιομηχανίες)
70,5
Χ
5,00 Παροχή κινήτρων για την εξοικονόμηση πόσιμου νερού *
63,3
Χ
5,00 Υποχρεωτική ανακύκλωση ημιακάθαρτου (γκρίζου) νερού σε νέες οικίες/κτίρια *
61,3
Χ
5,00 Μηχανισμοί κατανομής νερού ° για την εξασφάλιση οικιακών και δημοτικών αποθεμάτων νερού *
59,5
Χ
5,00 Μελέτες σκοπιμότητας για τη μεταφορά νερού σε περιοχές που απειλούνται με απερήμωση *
59,3
Χ
5,00 Αύξηση χωρητικότητας φραγμάτων *
55,3
Χ
5,00 Ανακατανομή αρδευόμενης γης *
52,8
Χ
Επαναχρησιμοποίηση επεξεργασμένων υγρών αποβλήτων αστικής προέλευσης ° μόνο μετα από αυστηρό
έλεγχο της ποιότητας /καταλληλοτητας του για συγκεκριμένες καλιέργιες
Περιοδικές αναθεωρήσεις της προόδου και των προτεραιοτήτων και ανάλογη προσαρμογή των στόχων,
5,00
μέσων και πόρων της υδατικής πολιτικής
5,00
5,00
Αποτελεσματική τιμολόγηση νερού ° με εφαρμογή τιμωρητικών διατάξεων ιδιαίτερα σε τομείς με την
μεγαλύτερη κατανάλωση( γεωργία, τουρισμός)
Χ
Διατομεακό
Χ
Ξηρασία
Χ
Πλημμύρες
87,5
Μέτρα προσαρμογής για τους Υδάτινους Πόρους
Ποιότητα νερού
Διαθεσιμότητα
νερού
5,00 Συντήρηση και επιδιόρθωση των συστημάτων μεταφοράς νερού και της σχετικής υποδομής
Έλεγχος ° και αποφυγή υδροβόρων απαιτήσεων σε ° όλες τις περιοχές με ανεπαρκείς υδάτινους πόρους (π.χ.
5,00
γήπεδα γκολφ, τουριστικές εγκαταστάσεις, υδροβόρες καλλιέργειες)
Ευπάθεια
MCA αξιολόγηση
(βιώσιμο σενάριο)
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I: Μέτρα προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή: ΥΔΑΤΙΝΟΙ ΠΟΡΟΙ
Χ
Χ
Χ
Ξηρασία
Διατομεακό
Χ
5,00 Μεταφορά νερού από άλλες υδατικές ενότητες ή φράγματα*
49,5
Χ
4,00 Εφαρμογή και τακτικές αναθεωρήσεις του Σχεδίου Διαχείρισης Ξηρασίας
85,8
Χ
Χ
4,00 Ανάπτυξη χαρτών κινδύνου ξηρασίας
84,0
Χ
Χ
4,00 Ετοιμασία μελετών εκτίμησης κινδύνου σε περιοχές όπου η διαθεσιμότητα νερού είναι περιορισμένη
82,8
4,00 Ενδυνάμωση των θεσμικών κανονισμών, σχεδιασμών και μηχανισμών πολιτικής για τη μείωση της ξηρασίας
81,3
4,00
Εντατικοποίηση της παρακολούθησης της ποιότητας του νερού που χρησιμοποιείται για εμπλουτισμό των
υπόγειων υδροφορέων
Χ
Χ
Χ
80,5
Χ
4,00 Επέκταση των ζωνών προστασίας βάσει της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Νερά 2000/60/ΕΚ
4,00 Αποκατάσταση/εξυγίανση παρακτίων υδροφορέων που έχουν υποστεί υφαλμύρινση
78,5
76,7
Χ
Χ
4,00 Παροχή κινήτρων σε γεωργούς για την εφαρμογή τεχνικών που προστατεύουν την ποιότητα του νερού
76,5
Χ
4,00 Κατάλληλη διαχείριση αποβλήτων για την αποφυγή ρύπανσης των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων
76,5
Χ
67,8
Χ
4,00
Έλεγχος εκμευτάλλευσης υπόγειων υδάτων με νομοθετικά μέτρα, τακτικές επιθεωρήσεις από τις αρμόδιες
αρχές και επιβολή προστίμων
1,00 Αύξηση της δυναμικότητας των μονάδων αφαλάτωσης *
Ετοιμασία και εφαρμογή σχεδίων διαχείρισης κινδύνου πλημμύρας για τις Περιοχές Δυνητικού Σημαντικού
Κινδύνου Πλημμύρας
0,50 Καθορισμός και εγκατάσταση ζωνών προστασίας κοίτης ποταμών
0,50
34,0
Πλημμύρες
52,0
Μέτρα προσαρμογής για τους Υδάτινους Πόρους
Ποιότητα νερού
5,00 Μείωση των αρδευόμενων περιοχών με βάση το δυναμικό κάθε περιοχής *
Ευπάθεια
Διαθεσιμότητα
νερού
2014
MCA αξιολόγηση
(βιώσιμο σενάριο)
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
Χ
Χ
Χ
Χ
84,7
Χ
Χ
76,2
Χ
Χ
0,50 Διατήρηση και αποκατάσταση υγρότοπων και κοιτών ποταμών ως φυσική αντιπλημμυρική προστασία
76,2
Χ
Χ
0,50 Επέκταση του δικτύου ξεχωριστής συλλογής βρόχινου νερού
69,5
Χ
Χ
0,50 Επέκταση της εφαρμογής Αειφόρων Συστημάτων Αστικής Αποχέτευσης Όμβριων **
69,3
Χ
Χ
Διατομεακό
Ξηρασία
2014
Πλημμύρες
Ποιότητα νερού
Διαθεσιμότητα
νερού
Μέτρα προσαρμογής για τους Υδάτινους Πόρους
MCA αξιολόγηση
(βιώσιμο σενάριο)
Ευπάθεια
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
# Νέο Προώθηση της χρήσης λιγότερο υδροβόρων ή ξηρικών καλλιεργειών
Χ
# Νέο Επαναπροσδιορισμός κριτηρίων αδειοδότησης και απαγόρευσης υδροβόρων αναπτύξεων /εγκαταστάσεων
Χ
# Νέο Σχήμα επιχορηγήσεων για την παραγωγή νερού από σταθμούς αφαλάτωσης με την χρήση ηλιακής ενέργειας
Χ
Σημείωση: * Το μέτρο αυτό δεν συμπεριλαμβάνεται στα προκρινόμενα μέτρα είτε γιατί η ευπάθεια που αντιμετωπίζει είναι αμελητέα, είτε γιατί η βαθμολογία που συγκεντρώνει από την
πολυκριτηριακή αξιολόγηση (MCA) θεωρήθηκε χαμηλή (<65/100).
** Το μέτρο αυτό προτάθηκε μεμονωμένα στην πρώτη φάση της διαβούλευσης, μέσω ερωτηματολογίων, και χωρίς να έχει αξιολογηθεί από στατιστικά αποδεκτο δείγμα
° Προσθήκη / αντικατάσταση – εισήγηση από την δημόσια διαβούλευση
°° Χρήζει περαιτέρω επεξήγησης – εισήγηση από την δημόσια διαβούλευση
# Νέο Προτεινόμενo Μέτρο – εισήγηση από την δημόσια διαβούλευση.
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
5,00
Παροχή καλής ποιότητας νερού για λόγους έκπλυσης
92,3
5,00
Ανάπτυξη και υλοποίηση μιας Ολοκληρωμένης Στρατηγικής Φυτοπροστασίας **
Προώθηση της εφαρμογής του Κώδικα Ορθής Γεωργικής Πρακτικής ° με σχετική εκπαίδευση
των γεωργών/κτηνοτρόφων
91,4
90,7
Εφαρμογή μέτρων προστασίας από πυρκαγιές °και σε ιδιωτικές δασικές περιοχές
89,5
Χ
89,5
Χ
5,00
5,00
5,00
Ετοιμασία και εκτέλεση νέου σχεδίου δασικής πυροπροστασίας για τις περιοχές που
ταξινομήθηκαν ως περιοχές υψηλού κινδύνου απερήμωσης **
Εντατικοποίηση του ελέγχου της ποιότητας του νερού άρδευσης
5,00
5,00
Διατομεακό
Χ
Απερήμωση
92,3
5,00
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Κατολισθήσεις
Χ
Ρύπανση εδάφους
92,5
5,00
Μέτρα προσαρμογής για τα Εδάφη
Αλάτωση εδάφους
Διάβρωση
εδάφους
Ανάπτυξη και εφαρμογή του Σχεδίου Μέτρων Καταπολέμησης της Απερήμωσης στην Κύπρο**
Συνέχιση και αύξηση των αγρο-περιβαλλοντικών μέτρων μέσα από το Πρόγραμμα Αγροτικής
Ανάπτυξης (ΠΑΑ)
Ευπάθεια
MCA αξιολόγηση
(βιώσιμο σενάριο)
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ II: Μέτρα προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή: ΕΔΑΦΗ
Χ
Χ
Χ
Χ
89,5
Χ
Χ
Συχνός έλεγχος της αλατότητας και αλάτωσης των εδαφών
89,3
Χ
Χ
5,00
Ανάπτυξη και εφαρμογή διαχειριστικών σχεδίων για τις προστατευόμενες περιοχές
86,5
5,00
Έλεγχος της υπεράντλησης των υπογείων νερών
86,3
5,00
Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση όλων των ενδιαφερομένων (αγροτών, κοινού, οργανώσεων)
για το φαινόμενο της απερήμωσης **, ° και για θέματα σχετικά με την κλιματική αλλαγή
85,9
Χ
5,00
Έλεγχος της παράνομης και ελεύθερης βόσκησης με την επαναφορά της αγροφυλακής και την
επέκταση °/ εκσυγχρονισμό του νόμου Περί Αιγών σε όλες τις περιοχές της Κύπρου
85,2
Χ
5,00
Ανάπτυξη και εφαρμογή σχεδίου για την αειφόρο χρήση της γης
82,3
Χ
5,00
Εφαρμογή προηγμένων συστημάτων άρδευσης
77,8
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Δάσωση/αναδάσωση γυμνών, καμένων, υποβαθμισμένων και εγκαταλειμμένων γεωργικών
εδαφών ° ή/και φύτευση με ενδημικά φυτά/ θάμνους
73.5
Χ
5,00
Κατασκευή αναβαθμίδων σε εδάφη με κλίση μεγαλύτερη από 10% *
60,2
Χ
5,00
Όργωμα κατά μήκος των ισοϋψών σε εδάφη με κλίση μεγαλύτερη από 10% *
52,3
Χ
48,4
Χ
2,50
Φύτευση δέντρων και θάμνων με βαθιές ρίζες στις πλαγιές * ,**
Δημιουργία χαρτών κινδύνου και επικινδυνότητας των περιοχών της Κύπρου σε
Αμ/τεα
κατολισθήσεις * ,**
Αμ/τεα
Ενίσχυση του εδάφους (π.χ. εφαρμογή τσιμεντενέσεων ή άλλων μιγμάτων, εκτόξευση
σκυροδέματος)* ,**
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
64,9
Χ
64,3
Αμ/τεα Κατασκευή τοίχων αντιστήριξης *
52,2
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
65,1
Αμ/τεα Κατασκευή αναβαθμίδων *
Διατομεακό
5,00
Απερήμωση
Χ
Κατολισθήσεις
73,6
2014
Ρύπανση εδάφους
Εφαρμογή μέτρων για την ενίσχυση της επιφανειακής και υπόγειας αποστράγγισης **
Μέτρα προσαρμογής για τα Εδάφη
Αλάτωση εδάφους
Διάβρωση
εδάφους
5,00
Ευπάθεια
MCA αξιολόγηση
(βιώσιμο σενάριο)
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
# Νέο
Μελέτες και μέτρα βελτίωσης της ανθεκτικότητας των φυτικών ποικιλιών (παραδοσιακών και
σύγχρονων) στην ξηρασία και τις άλλες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής
Χ
# Νέο
Χαρτογράφηση και εκτίμηση της γονιμότητας των γεωργικών εδαφών της Κύπρου στα πλαίσια
των κλιματικών αλλαγών.
Χ
# Νέο
Μελέτη της ποικιλότητας / λειτουργικότητας χερσαίων οικοσυστημάτων (όπως αμμοθύνες,
βοσκότοποι και δάση) και αξιοποίηση τους
Χ
# Νέο
Υιοθέτηση αγροπεριβαλλοντικών κριτήριων για επιδότηση κτηνοτροφικών δραστηριοτήτων
στο πλαίσιο του ΠΑΑ 2014-2020
Χ
# Νέο
Μελέτη και εφαρμογή μέτρων αύξησης της οργανικής ουσίας στο έδαφος
Χ
# Νέο
Μέτρα ανάσχεσης της σφράγισης του εδάφους και η εδαφολογικής επανόρθωσης
Χ
# Νέο
Σχήμα επιχορηγήσεων / αποζημειώσεων σε γεωργούς για την απώλεια παραγωγή τους, κατά
την περίοδο αναβάθμησης του εδάφους σε γεωργική γή ή αλλαγής καλιέργειας
Σημείωση: * Το μέτρο αυτό δεν συμπεριλαμβάνεται στα προκρινόμενα μέτρα είτε γιατί η ευπάθεια που αντιμετωπίζει είναι αμελητέα, είτε γιατί η βαθμολογία που συγκεντρώνει από την
πολυκριτηριακή αξιολόγηση (MCA) θεωρήθηκε χαμηλή (<65/100).
** Το μέτρο αυτό προτάθηκε μεμονωμένα στην πρώτη φάση της διαβούλευσης, μέσω ερωτηματολογίων, και χωρίς να έχει αξιολογηθεί από στατιστικά αποδεκτο δείγμα
° Προσθήκη / αντικατάσταση – εισήγηση από την δημόσια διαβούλευση
°° Χρήζει περαιτέρω επεξήγηση ς– εισήγηση από την δημόσια διαβούλευση
# Νέο Προτεινόμενo Μέτρο – εισήγηση από την δημόσια διαβούλευση.
Διατομεακό
Απερήμωση
2014
Κατολισθήσεις
Ρύπανση εδάφους
Αλάτωση εδάφους
Διάβρωση
εδάφους
Μέτρα προσαρμογής για τα Εδάφη
MCA αξιολόγηση
(βιώσιμο σενάριο)
Ευπάθεια
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
Χ
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Παράκτια διάβρωση
Χ
Χ
Χ
Έρευνα για την άνοδο της στάθμης της θάλασσας και συνυπολογισμός των αποτελεσμάτων σε
85,5
υφιστάμενες και νέες παράκτιες υποδομές
Χ
Χ
Χ
Διατομεακό
Παράκτιες πλημμύρες
87,0
Μέτρα προσαρμογής για τις Παράκτιες Ζώνες
1,47 Εκπόνηση μελέτης για τον προσδιορισμό των ευπαθών στην κλιματική αλλαγή παράκτιων περιοχών
1,47
Υποβάθμιση παράκτιων
οικοσυστημάτων
MCA αξιολόγηση
(βιώσιμο σενάριο)
Ευπάθεια
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ III: Μέτρα προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή: ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΖΩΝΕΣ
1,47 Εκπόνηση και εφαρμογή Στρατηγικού Πλαισίου για την Ολοκληρωμένη Διαχείριση Παράκτιων Ζωνών
84,3
Χ
Χ
Χ
Χ
1,47 Προστασία και διατήρηση των παράκτιων υγροτόπων και των αμμόλοφων
83,5
Χ
Χ
Χ
Χ
Λήψη μέτρων για το μετριασμό των επιπτώσεων των φραγμάτων στα παράκτια οικοσυστήματα και
82,4
διερεύνηση μεταφοράς ° ιζήματος από τα φράγματα στην παραλία **
Χ
Χ
Χ
Χ
81,3
Χ
Χ
Χ
Χ
Συμπερίληψη του εργαλείου "Αξιολόγηση Φέρουσας Ικανότητας", που προτείνεται μέσα από το
81,2
πρόγραμμα CAMP, στο χωροταξικό σχεδιασμό και στην πολιτική για τον τουρισμό
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
1,47
1,47 Αναθεώρηση του Νόμου για την προστασία της παραλίας
1,47
Προώθηση της ενσωμάτωσης των αρχών της ολοκληρωμένης διαχείρισης παράκτιων ζωνών στα
1,47 αναπτυξιακά ° και άλλα σχέδια για τις παράκτιες περιοχές με την υιοθέτηση ειδικών οικονομικών,
75,3
χρηματοοικονομικών και/ή φορολογικών μέσων
Ενημέρωση των εμπλεκόμενων φορέων για τον κίνδυνο και τις επιπτώσεις από τις αναμενόμενες
1,47
70,9
κλιματικές αλλαγές στις παράκτιες ζώνες **
1,47
Πολεοδομικοί κανονισμοί για τον περιορισμό ή/ και την απαγόρευση κατασκευής νέων οικοδομών ή
70,7
επέκτασης των υφιστάμενων σε παράκτιες περιοχές ° και πέραν της ζώνης προστασίας της παραλίας
1,47
Εγκατάσταση επιφανειών παρακολούθησης βιοτικών και αβιοτικών παραγόντων σε παράκτια
68,8
οικοσυστήματα **
0,83 Τεχνητοί ύφαλοι °°
0,83 Μετατόπιση των υποδομών και των οικιών προς την ενδοχώρα *
# Νέο
65,8
50,8
Παράκτια διάβρωση
Υποβάθμιση παράκτιων
οικοσυστημάτων
Διατομεακό
Σκληρές μέθοδοι προστασίας των ακτών (π.χ. τοίχοι, κυματοθραύστες, πρόβολοι λιθορριπών61,3
ογκόλιθων) * ,**
2014
Παράκτιες πλημμύρες
1,47
Μέτρα προσαρμογής για τις Παράκτιες Ζώνες
MCA αξιολόγηση
(βιώσιμο σενάριο)
Ευπάθεια
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Μέτρα σχετικά με την δημιουργία και εφαρμογή πλαισίου για το Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό και
την Ολοκληρωμένη Διαχείριση Παράκτιων Ζωνών
Σημείωση: * Το μέτρο αυτό δεν συμπεριλαμβάνεται στα προκρινόμενα μέτρα είτε γιατί η ευπάθεια που αντιμετωπίζει είναι αμελητέα, είτε γιατί η βαθμολογία που συγκεντρώνει από την
πολυκριτηριακή αξιολόγηση (MCA) θεωρήθηκε χαμηλή (<65/100).
** Το μέτρο αυτό προτάθηκε μεμονωμένα στην πρώτη φάση της διαβούλευσης, μέσω ερωτηματολογίων, και χωρίς να έχει αξιολογηθεί από στατιστικά αποδεκτο δείγμα
° Προσθήκη / αντικατάσταση – εισήγηση από την δημόσια διαβούλευση
°° Χρήζει περαιτέρω επεξήγησης – εισήγηση από την δημόσια διαβούλευση
# Νέο Προτεινόμενo Μέτρο – εισήγηση από την δημόσια διαβούλευση
.
Χ
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Θαλάσσια
οικοσυστήματα
Υγροτοπικά
οικοσυστήματα
85,7
X
X
X
3,50 Προστασία και σωστή διαχείριση των υγροτόπων °ποταμών και παράκτιων οικοτόπων της Κύπρου
84,5
3,50
Μέτρα προσαρμογής για τη Βιοποικιλότητα
Κατάλληλη διαχείριση των αποβλήτων για την αποφυγή της ρύπανσης, της υποβάθμισης των
οικοσυστημάτων και της επιδείνωσης της ποιότητας των υδάτων
X
84,2
X
X
X
83,7
X
X
X
83,0
X
3,50 Σχέδια δράσης για την προστασία των απειλούμενων ειδών και των ενδιαιτημάτων τους
82,3
X
X
X
3,50 Προώθηση της έρευνας σε θέματα που αφορούν τη βιοποικιλότητα και την κλιματική αλλαγή
81,7
X
X
X
3,50 Ενημέρωση και αξιολόγηση του οικολογικού αρχείου δεδομένων (BIOCYPRUS) για το δίκτυο "NATURA 2000"
80,5
X
X
X
3,50 Αποκατάσταση υποβαθμισμένων οικοσυστημάτων
80,0
X
X
X
79,8
X
X
X
3,50 Αποφυγή εισαγωγής ξενικών ειδών (φυτών, ζώων)
79,5
X
X
X
3,50 Παροχή στήριξης για τη διατήρηση των φυσικών ενδιαιτημάτων και της άγριας ζωής
78,7
X
X
X
Δημιουργία ενός καταλόγου των πληθυσμών, της κατανομής και της γενετικής των ειδών που διαβιούν στην
Κύπρο, με έμφαση στα ευάλωτα είδη
3,50 Εκτός τόπου (ex situ) διατήρηση των ειδών της κυπριακής χλωρίδας
3,50
3,50
Ανάπτυξη -ή αναπροσαρμογή των υφιστάμενων- διαχειριστικών σχεδίων για τις περιοχές του δικτύου
"Natura 2000" λαμβάνοντας υπόψη την κλιματική αλλαγή και, υλοποίησή τους
3,50
Ενίσχυση της επικοινωνίας της γνώσης σε εμπλεκόμενους φορείς και στο κοινό σχετικά με τις επιπτώσεις της
κλιματικής αλλαγής στη βιοποικιλότητα **
78,4
X
X
X
3,50
Ενσωμάτωση σε άλλες πολιτικές της προτεραιότητας για προστασία της βιοποικιλότητας και των
οικοσυστημάτων σε σχέση με την κλιματική αλλαγή
78,3
X
X
X
77,8
X
3,50 Μείωση της χρήσης χημικών λιπασμάτων και παρασιτοκτόνων
Διατομεακό
Χερσαία
οικοσυστήματα
3,50 Εφαρμογή του Στρατηγικού Σχεδίου για τη Βιοποικιλότητα
Ευπάθεια
MCA αξιολόγηση
(βιώσιμο σενάριο)
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ IV: Μέτρα προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή: ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ
X
Χ
X
X
Υγροτοπικά
οικοσυστήματα
77,0
76,8
X
X
X
X
X
3,50 Ενίσχυση των μέτρων εναντίον της παράνομης θήρευσης και αλιείας **
76,7
Χ
Χ
Χ
3,50 Έλεγχος των εκτεταμένων εξορυκτικών δραστηριοτήτων
3,50 Διατήρηση ή ενδυνάμωση της οικολογικής συνοχής, κυρίως μέσω της διασυνδεσιμότητας
76,3
76,2
X
X
X
X
3,50 Ενίσχυση μέτρων στα δάση για την κάλυψη των αναγκών της πανίδας για νερό και τροφή
75,8
3,50 Έλεγχος της υπερβόσκησης °(αδειοδότηση με βάση τη βοσκοϊικανότητα κάθε οικοσυστήματος Ν. περί Αιγών)
75,2
X
3,50 Ενίσχυση των συστήματος διαχείρισης των δασικών πυρκαγιών **
70,1
X
3,50 Ενίσχυση των μέτρων πολλαπλής συμμόρφωσης και άσκηση αποδοτικότερου ελέγχου της εφαρμογής τους
67,2
X
3,20
Μέτρα προσαρμογής για τη Βιοποικιλότητα
Συντονισμός διαχειριστικών μέτρων για την πρόληψη και τον έλεγχο χερσαίων και υπεράκτιων πηγών
θαλάσσιας ρύπανσης και την καταπολέμηση των ατυχημάτων ρύπανσης
X
75,8
X
74,0
X
71,5
X
69,3
X
3,20 Παροχή κινήτρων για τη χρήση πιο επιλεκτικού αλιευτικού εξοπλισμού
68,3
X
3,20 Παροχή κινήτρων για τη μείωση της αλιευτικής έντασης *
63,2
X
3,20 Κατασκευή αλιευτικών λιμένων, σημείων εκφόρτωσης και καταφύγιων *
# Νέο Ενίσχυση της επικοινωνίας της γνώσης σε εμπλεκόμενους φορείς και στο κοινό σχετικά με τις επιπτώσεις της
59,2
X
X
Αύξηση των προστατευόμενων περιοχών αλιείας και διασφάλιση της αποτελεσματικής λειτουργίας τους
μέσα από νομοθετικές πράξεις και ελέγχους
3,20 Μόνιμη παύση της αλιευτικής δραστηριότητας με μηχανότρατες βυθού
3,20
Μελέτη για την καταγραφή των πιέσεων που υφίστανται τα αλιευτικά αποθέματα και εφαρμογή νέων
κανονισμών για τον έλεγχο της αλιείας
X
X
X
3,20
X
X
81,5
3,20 Προστασία παράκτιων και θαλάσσιων οικοσυστημάτων από την είσοδο ξενικών ειδών
Διατομεακό
Θαλάσσια
οικοσυστήματα
3,50 Παρακολούθηση και έλεγχος της κινητικότητας ξενικών ειδών (χερσαίων /θαλάσσιων) ° στην Κύπρο
3,50 Διασφάλιση ελάχιστης οικολογικής παροχής νερού από τα φράγματα **
Ευπάθεια
Χερσαία
οικοσυστήματα
2014
MCA αξιολόγηση
(βιώσιμο σενάριο)
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
X
X
X
X
X
κλιματικής αλλαγής στη βιοποικιλότητα
# Νέο Ενίσχυση των μέτρων πρόληψης των πυρκαγιών
X
X
# Νέο
Μελέτες και μέτρα βελτίωσης της ανθεκτικότητας των φυτικών ποικιλιών (παραδοσιακών και σύγχρονων)
στην ξηρασία και τις άλλες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής
X
# Νέο
Χαρτογράφηση και εκτίμηση της γονιμότητας των γεωργικών εδαφών της Κύπρου
X
# Νέο
Μελέτη της ποικιλότητας / λειτουργικότητας χερσαίων οικοσυστημάτων (όπως αμμοθύνες, βοσκότοποι και
δάση) και αξιοποίηση τους
X
Σημείωση: * Το μέτρο αυτό δεν συμπεριλαμβάνεται στα προκρινόμενα μέτρα είτε γιατί η ευπάθεια που αντιμετωπίζει είναι αμελητέα, είτε γιατί η βαθμολογία που συγκεντρώνει από την
πολυκριτηριακή αξιολόγηση (MCA) θεωρήθηκε χαμηλή (<65/100).
** Το μέτρο αυτό προτάθηκε μεμονωμένα στην πρώτη φάση της διαβούλευσης, μέσω ερωτηματολογίων, και χωρίς να έχει αξιολογηθεί από στατιστικά αποδεκτο δείγμα
° Προσθήκη / αντικατάσταση – εισήγηση από την δημόσια διαβούλευση
°° Χρήζει περαιτέρω επεξήγησης – εισήγηση από την δημόσια διαβούλευση
# Νέο Προτεινόμενo Μέτρο – εισήγηση από την δημόσια διαβούλευση.
.
Διατομεακό
2014
Υγροτοπικά
οικοσυστήματα
Θαλάσσια
οικοσυστήματα
Χερσαία
οικοσυστήματα
Μέτρα προσαρμογής για τη Βιοποικιλότητα
MCA αξιολόγηση
(βιώσιμο σενάριο)
Ευπάθεια
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
3,92
3,92
3,92
3,92
Παροχή κινήτρων στους γεωργούς για τη χρήση ανακυκλωμένου νερού για την άρδευση
επιλεγμένων καλλιεργειών
Προσδιορισμός και προώθηση της χρήσης γηγενούς και τοπικά ° και διαχρονικά
προσαρμοσμένου ° στην κλιματική αλλαγή γενετικού υλικού (φυτικού και ζωικού)
Βελτίωση της απόδοσης στη χρήση νερού για άρδευση με εφαρμογή ορθολογικού αρδευτικού
προγραμματισμού (π.χ. ωράρια άρδευσης, χρήση λογισμικού ισοζυγίου εδαφικού νερού)
Βελτίωση της απόδοσης στη χρήση νερού για άρδευση με την υιοθέτηση πιο προηγμένων
συστημάτων άρδευσης και συντήρηση των υφιστάμενων συστημάτων άρδευσης
Προώθηση της έρευνας για τη μελέτη των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στη γεωργία και
την κτηνοτροφία **
83,2
Χ
82,0
Χ
81,3
Χ
81,1
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
3,92
Εκπαίδευση αγροτών ° (γεωργών/κτηνοτρόφων) για προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή **
80,2
Χ
3,92
Ενίσχυση της προστασίας κατά των παρασίτων και των ασθενειών
77,3
Χ
3,92
Παροχή κινήτρων σε γεωργούς για την εφαρμογή συστημάτων παραγωγής χαμηλών εισροών
(π.χ. Βιολογική Γεωργία, Συστήματα Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Παραγωγής)
74,0
X
3,92
Παροχή κινήτρων σε αγρότες για την εγκατάσταση δεξαμενών συλλογής βρόχινου νερού και
χρήση του για άρδευση °/πυρόσβεση
68,5
Χ
3,92
Προώθηση της χρήσης λιγότερο υδροβόρων ή ξηρικών καλλιεργειών
65,8
Χ
3,92
Παροχή κινήτρων σε γεωργούς για την εφαρμογή κλειστών υδροπονικών συστημάτων **
65,3
Χ
3,92
Υποστήριξη γεωργών σε μειονεκτικές περιοχές με αυξημένη εξισωτική αποζημίωση με
προϋπόθεση την υλοποίηση μέτρων προσαρμογής **
65,2
Χ
Διατομεακό
Χ
Κόστη για τους
αγρότες
85,8
Παράσιτα και
ασθένειες
Ζημιές λόγω
ακραίων καιρικών
φαινομένων
Παραγωγικότητα
κτηνοτροφίας
Απόδοση
καλλιεργειών
3,92
Μέτρα προσαρμογής για τη Γεωργία/°Κτηνοτροφία
MCA αξιολόγηση
(βιώσιμο σενάριο)
Ευπάθεια
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ V: Μέτρα προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή: ΓΕΩΡΓΙΑ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
3,92
3,92
Προσδιορισμός και υιοθέτηση καλλιεργειών και ποικιλιών ανθεκτικών στην αλατότητα * ,**
Γενετική βελτίωση των φυτών για αύξηση της αποδοτικότητας και επίτευξη μεγαλύτερης
ανθεκτικότητας στην ξηρασία και στις υψηλές θερμοκρασίες *
Παροχή κινήτρων σε γεωργούς για την εφαρμογή τεχνικών συντηρητικού οργώματος που
περιορίζουν την απόπλυση θρεπτικών ουσιών *
60,8
Χ
55,7
Χ
Χ
3,92
Παροχή κινήτρων σε γεωργούς για την εφαρμογή πρακτικών που συμβάλλουν στην αύξηση της
εδαφικής υγρασίας *
53,3
Χ
3,92
Προσαρμογή του προγραμματισμού των καλλιεργειών, έτσι ώστε η ωρίμανση να λαμβάνει
χώρα πριν το καλοκαίρι όταν οι θερμοκρασίες είναι υψηλότερες *
44,8
Χ
2,47
Ενίσχυση της προστασίας των καλλιεργειών ° και κυπριακών φυλών αγροτικών ζώων από τα
ακραία καιρικά φαινόμενα ° και την κλιματική αλλαγή
81,5
Χ
81,2
Χ
75,0
Χ
2,47
2,47
Συντονισμός δράσεων στο σχεδιασμό μέτρων/έργων για τη μείωση των πλημμυρικών κινδύνων
Χρήση νέων ποικιλιών των υφιστάμενων καλλιεργειών, οι οποίες είναι ανθεκτικές στη ξηρασία
και στις υψηλές θερμοκρασίες
Διατομεακό
Χ
Κόστη για τους
αγρότες
61,2
2014
Παράσιτα και
ασθένειες
Ζημιές λόγω
ακραίων καιρικών
φαινομένων
Παραγωγικότητα
κτηνοτροφίας
Απόδοση
καλλιεργειών
3,92
Μέτρα προσαρμογής για τη Γεωργία/°Κτηνοτροφία
MCA αξιολόγηση
(βιώσιμο σενάριο)
Ευπάθεια
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
Χ
Χ
2,47
Ενθάρρυνση της ανάληψης συμπληρωματικής ιδιωτικής ασφάλισης από τους γεωργούς και
τους κτηνοτρόφους έναντι ζημιών που προκαλούνται από δυσμενή κλιματικά φαινόμενα **
65,5
Χ
2,47
Μετακίνηση καλλιεργειών και κοπαδιών από περιοχές εκτεθειμένες σε πλημμύρες *
53,0
Χ
1,92
Παροχή κινήτρων στους κτηνοτρόφους για τη μεγιστοποίηση της παραγωγής ζωοτροφών, με
έμφαση στις ξηρικές καλλιέργειες (π.χ. κριθάρι, σανό)
83,5
1,92
Παροχή κινήτρων για τη βελτίωση των υπαίθριων συνθηκών στην κτηνοτροφία με τη φύτευση
δενδροστοιχιών για σκίαση
65,5
Χ
Επιλογή φυλών ζώων με κριτήρια που περιλαμβάνουν χαρακτηριστικά υγείας, μακροβιότητας,
62,5
Χ
Χ
Χ
Χ
Διατομεακό
Κόστη για τους
αγρότες
2014
Παράσιτα και
ασθένειες
Ζημιές λόγω
ακραίων καιρικών
φαινομένων
Παραγωγικότητα
κτηνοτροφίας
Μέτρα προσαρμογής για τη Γεωργία/°Κτηνοτροφία
Απόδοση
καλλιεργειών
MCA αξιολόγηση
(βιώσιμο σενάριο)
Ευπάθεια
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
αυξημένης γονιμότητας και ανθεκτικότητας σε υψηλές θερμοκρασίες *
Παροχή κινήτρων για τη βελτίωση των συνθηκών του περιβάλλοντος χώρου των σταβλικών
εγκαταστάσεων (δροσισμός, θέρμανση, εξαερισμός, σχετική υγρασία) με την εφαρμογή
τεχνολογικών παρεμβάσεων *
58,7
Χ
Χ
# Νέο
Μελέτες και μέτρα προστασίας / βελτίωσης της προσαρμοστικότητας
αγροτικών/παραγωγικών ζώων στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής
κυπριακών φυλών
# Νέο
Χαρτογράφηση και εκτίμηση της γονιμότητας των γεωργικών εδαφών της Κύπρου
Χ
# Νέο
Μελέτη της ποικιλότητας / λειτουργικότητας χερσαίων οικοσυστημάτων (όπως αμμοθύνες,
βοσκότοποι και δάση) και αξιοποίηση τους
Χ
# Νέο
Χρήση μεικτών συστημάτων παραγωγής αγροτικών ζώων, κατάλληλων για τις συνθήκες κάθε
περιοχής, και εφαρμογή μέτρων προστασίας και αειφόρου διατήρησης τους
# Νέο
Υιοθέτηση αγροπεριβαλλοντικών κριτηρίων για επιδότηση κτηνοτροφικών δραστηριοτήτων, στο
πλάισιο του ΠΑΑ 2014-2020
# Νέο
Παροχή κινήτρων για την ανάπτυξη της μελισσοκομίας και φύτευσης μελοσσοκομικών φυτών
Σημείωση: * Το μέτρο αυτό δεν συμπεριλαμβάνεται στα προκρινόμενα μέτρα είτε γιατί η ευπάθεια που αντιμετωπίζει είναι αμελητέα, είτε γιατί η βαθμολογία που συγκεντρώνει από την
πολυκριτηριακή αξιολόγηση (MCA) θεωρήθηκε χαμηλή (<65/100).
** Το μέτρο αυτό προτάθηκε μεμονωμένα στην πρώτη φάση της διαβούλευσης, μέσω ερωτηματολογίων, και χωρίς να έχει αξιολογηθεί από στατιστικά αποδεκτο δείγμα
° Προσθήκη / αντικατάσταση – εισήγηση από την δημόσια διαβούλευση
°° Χρήζει περαιτέρω επεξήγησης – εισήγηση από την δημόσια διαβούλευση
# Νέο Προτεινόμενo Μέτρο – εισήγηση από την δημόσια διαβούλευση.
.
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Ανάπτυξη δασών
Διατομεακό
Ανάπτυξη και εφαρμογή Στρατηγικού Σχεδίου για την προσαρμογή των δασών της Κύπρου στην
κλιματική αλλαγή **
Δασικές πυρκαγιές
4,0
Νέκρωση, προσβολές
από παράσιτα &
ασθένειες
Μέτρα προσαρμογής για τα Δάση
MCA αξιολόγηση
(βιώσιμο σενάριο)
Ευπάθεια
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ VI: Μέτρα προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή: ΔΑΣΗ
98,1
Χ
Χ
Χ
Χ
4,0 Αναδάσωση/αποκατάσταση πυρόπληκτων δασικών περιοχών ° (κρατικών/ιδιωτικών)
Επιλογή και χρήση καταλλήλων δασικών ειδών με υψηλή ανθεκτικότητα σε δυσμενείς κλιματικές
4,0
συνθήκες (π.χ. ξηρασία)
97,8
94,8
Χ
4,0 Προώθηση της διεθνούς συνεργασίας σε θέματα έρευνας και τεχνογνωσίας στον τομέα των δασών
93,3
Χ
Χ
Χ
91,7
Χ
Χ
Χ
4,0 Επικαιροποίηση των διαχειριστικών σχεδίων σε όλα τα κρατικά δάση
91,7
Χ
Χ
Χ
4,0 Εγκατάσταση συστήματος έγκαιρης διάγνωσης επιδημιών από επιβλαβείς οργανισμούς
90,0
Χ
4,0 Ετοιμασία και υλοποίηση προγράμματος αραιώσεων και άλλων δασοκομικών επεμβάσεων
4,0 Άρδευση σημαντικών δασικών συστάδων/ομάδων
86,7
86,7
Χ
Χ
4,0 Έλεγχος των πληθυσμών των επιβλαβών οργανισμών
84,1
Χ
4,0 Ανάπτυξη διαχειριστικών μέτρων για έλεγχο των εισβλητικών-ξενικών ειδών
83,3
Χ
4,0 Ενίσχυση των μέτρων πρόληψης πυρκαγιών
4,0 Ενίσχυση των μέτρων καταστολής πυρκαγιών
82,5
77,8
Χ
Χ
4,0 Προστασία ιδιωτικών δασικών εκτάσεων από πυρκαγιές
68,8
Χ
4,0
Έρευνα, συλλογή δεδομένων και συστηματική παρακολούθηση των επιδράσεων των βιοτικών και
αβιοτικών παραγόντων που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή στα δάση
4,0 Μέτρα προστασίας και βελτίωσης των δασικών εδαφών **
# Νέο Εγκατάσταση συστήματος έγκαιρης προειδοποήσης πυρκαγιών και άλλων ακραίων καιρικών συνθηκών
68,8
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
Σημείωση: * Το μέτρο αυτό δεν συμπεριλαμβάνεται στα προκρινόμενα μέτρα είτε γιατί η ευπάθεια που αντιμετωπίζει είναι αμελητέα, είτε γιατί η βαθμολογία που συγκεντρώνει από την
πολυκριτηριακή αξιολόγηση (MCA) θεωρήθηκε χαμηλή (<65/100).
** Το μέτρο αυτό προτάθηκε μεμονωμένα στην πρώτη φάση της διαβούλευσης, μέσω ερωτηματολογίων, και χωρίς να έχει αξιολογηθεί από στατιστικά αποδεκτο δείγμα
° Προσθήκη / αντικατάσταση – εισήγηση από την δημόσια διαβούλευση
°° Χρήζει περαιτέρω επεξήγησης – εισήγηση από την δημόσια διαβούλευση
# Νέο Προτεινόμενo Μέτρο – εισήγηση από την δημόσια διαβούλευση.
.
2014
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Χ
74.1
Χ
Χ
2.00 Καθορισμός μέτρων βιοασφάλειας και παρακολούθηση για τη μείωση των κινδύνων υγείας
66.0
Χ
2.00 Χρήση διαφορετικών και γρήγορα αναπτυσσόμενων ειδών ιχθύων *
59.5
Χ
2.00 Επιλεκτική αναπαραγωγή /γενετικές βελτιώσεις για αντοχή σε ° ψηλές θερμοκρασίες (και ° άλλες συνθήκες) *
59.0
Χ
2.00 Χρήση τεχνητά πολλαπλασιαζόμενης τροφής και βελτίωση της ποιότητας /παραγωγικής αποδοτικότητας τους *
54.7
Χ
1.00 Ανάπτυξη εκπαιδευτικών προγραμμάτων και παροχή τεχνικής καθοδήγησης για τους αλιείς
1.00 Ενθάρρυνση της μη-καταναλωτικής χρήσης νερού στην υδατοκαλλιέργεια
80.2
71.7
Χ
Χ
1.00 Βελτίωση χωροθέτησης /σχεδιασμού για την ελαχιστοποίηση των καταστροφών, απωλειών /μαζικών διαφυγών
70.7
Χ
1.00 Πρόγραμμα επιδοτήσεων για επενδύσεις στην εμπορία, προώθηση και επεξεργασία των προϊόντων αλιείας
1.00 Παροχή αποζημιώσεων για απώλειες εισοδήματος λόγω ακραίων καιρικών φαινομένων
70.5
68.8
Χ
Χ
1.00 Εκσυγχρονισμός και αναβάθμιση του αλιευτικού εξοπλισμού και τεχνολογίας *
61.0
Χ
52.8
Χ
34.7
Χ
2.00 Προστασία των αναπαραγωγικών ενδιαιτημάτων
2.00
Υλοποίηση εθνικού προγράμματος συλλογής αλιευτικών δεδομένων για τη συσχέτιση των επιπτώσεων της
κλιματικής αλλαγής με τα αλιευτικά αποθέματα **
Στροφή προς εναλλακτικές πηγές βιοπορισμού στον τομέα της αλιείας μέσω της υδατοκαλλιέργειας, ανάπτυξη
ικανοτήτων και παροχή κατάλληλων υποδομών *
1.00 Ενθάρρυνση της ανάληψης ατομικής/κλαδικής ασφάλειας *
1.00
Διατομεακό
Φυσικό
περιβάλλον
Χ
Μέτρα προσαρμογής για την Αλιεία και τις Υδατοκαλλιέργειες
Οικονομικές
επιπτώσεις
Αλιευτικά
αποθέματα
74.3
Ευπάθεια
MCA αξιολόγηση
(βιώσιμο σενάριο)
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ VII: Μέτρα προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή: ΑΛΙΕΙΑ & ΥΔΑΤΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ
Χ
Χ
Σημείωση: * Το μέτρο αυτό δεν συμπεριλαμβάνεται στα προκρινόμενα μέτρα είτε γιατί η ευπάθεια που αντιμετωπίζει είναι αμελητέα, είτε γιατί η βαθμολογία που συγκεντρώνει από την
πολυκριτηριακή αξιολόγηση (MCA) θεωρήθηκε χαμηλή (<65/100).
** Το μέτρο αυτό προτάθηκε μεμονωμένα στην πρώτη φάση της διαβούλευσης, μέσω ερωτηματολογίων, και χωρίς να έχει αξιολογηθεί από στατιστικά αποδεκτο δείγμα
° Προσθήκη / αντικατάσταση – εισήγηση από την δημόσια διαβούλευση
°° Χρήζει περαιτέρω επεξήγησης – εισήγηση από την δημόσια διαβούλευση
# Νέο Προτεινόμενo Μέτρο – εισήγηση από την δημόσια διαβούλευση.
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
2,47 Παροχή οδηγιών για ατομική προστασία από καύσωνες μέσω των ΜΜΕ
2,47
Δημιουργία και διατήρηση αστικών πάρκων ° και άλλων πράσινων πρακτικών για
τον περιορισμό του φαινομένου της αστικής νησίδας
92,5
X
2,47
Ετοιμασία σχεδίου έκτακτης ανάγκης για τον καθορισμό ευθυνών των διάφορων
κέντρων υγείας, υπηρεσιών κοινωνικής μέριμνας και δημοτικών κέντρων υγείας
91,8
X
X
X
X
X
X
X
Χ
Ενδυνάμωση και προετοιμασία του ιατρικού °/ νοσηλευτικού προσωπικού και των °
2,47 λειτουργών σε υπηρεσίες κονωνικής ωφελείας για την αντιμετώπιση επειγουσών
καταστάσεων που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή
91,8
X
X
X
X
X
X
X
X
Ανάπτυξη σχεδίου παρέμβασης (contigency plan) στα συστήματα υγείας και
2,47 κοινωνικής μέριμνας καθώς και στους δήμους για την εξυπηρέτηση αυξημένου
αριθμού ασθενών ° / περιστατικών που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή
91,7
X
X
X
X
X
X
X
X
Ανάπτυξη και εφαρμογή ενός συστήματος πληροφόρησης για τις ασθένειες που
συνδέονται με τις κλιματικές αλλαγές
90,5
X
X
X
X
X
X
X
X
Σύσταση για αποφυγή κυκλοφορίας σε εξωτερικούς χώρους κατά τις ώρες υψηλού
2,47 κινδύνου - Απαγόρευση της εργασίας σε εξωτερικούς χώρους όταν οι καιρικές
συνθήκες υπερβάλλουν προκαθορισμένα όρια
89,0
X
Ανάπτυξη και ενδυνάμωση συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης καύσωνα ° και
άλλων ακραίων καιρικών φαινομένων, ειδικά για τις ευάλωτες ομάδες
86,2
X
2,47 Λειτουργία κοινοτικών κέντρων σε κάθε δήμο/κοινότητα για την παροχή
76,0
X
2,47
2,47
Διατομεακό
Νόσοι που συνδέονται
με την ατμοσφαιρική
ρύπανση
Υποσιτισμός
Νόσοι που μεταδίδονται
από το νερό και τα
τρόφιμα
Νόσοι που μεταδίδονται
με διαβιβαστές
Πυρκαγιές
X
Κατολισθήσεις
92,5
Πλημμύρες
Καύσωνες και υψηλές
θερμοκρασίες
Μέτρα προσαρμογής για τη Δημόσια Υγεία
MCA αξιολόγηση
(βιώσιμο σενάριο)
Ευπάθεια
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ VIII: Μέτρα προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή: ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ
X
X
X
X
Διατομεακό
X
Νόσοι που συνδέονται
με την ατμοσφαιρική
ρύπανση
88,8
Υποσιτισμός
Νόσοι που μεταδίδονται
από το νερό και τα
τρόφιμα
X
Πυρκαγιές
X
Κατολισθήσεις
X
Πλημμύρες
Νόσοι που μεταδίδονται
με διαβιβαστές
2014
89,2
Καύσωνες και υψηλές
θερμοκρασίες
Μέτρα προσαρμογής για τη Δημόσια Υγεία
MCA αξιολόγηση
(βιώσιμο σενάριο)
Ευπάθεια
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
προστασίας (κλιματισμός, σκιά, υγρά) στον πληθυσμό σε κίνδυνο
1,90
Αύξηση της παρακολούθησης και του ελέγχου των ασθενειών με έμφαση κατά τις
περιόδους έξαρσής τους
1,90 Περαιτέρω έρευνα για τον έλεγχο και την πρόληψη των ασθενειών
1,50
Εκπαίδευση των παραγωγών /χειριστών τροφίμων για την πρόληψη των ασθενειών
και ενημέρωση των καταναλωτών για την ασφάλεια των τροφίμων και υγιεινή **
91,7
Χ
1,50
Εφαρμογή αυστηρότερων ελέγχων/υγειονομικών επιθεωρήσεων στη βιομηχανία
τροφίμων και τις υπηρεσίες εστίασης
89,8
X
1,50
Αξιολόγηση των κινδύνων υγείας που σχετίζονται με τη χρήση ημιακάθαρτου,
βρόχινου ή ανακυκλωμένου νερού και θέσπιση απαραίτητων κριτηρίων **
89,3
Χ
1,50 Επέκταση του δικτύου ξεχωριστής συλλογής βρόχινου νερού
84,8
X
X
1,50 Παρακολούθηση ° των μικροοργανισμών που παράγουν τοξίνες **
74,9
Χ
X
Χ
X
1,50
Χαρτογράφηση των υδάτων κολύμβησης τα οποία κινδυνεύουν να υποβαθμιστούν
κάτω από συνθήκες πολύ υψηλών θερμοκρασιών
69,0
0,40
Ενίσχυση της εφαρμογής μέτρων για τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα σε
αστικές περιοχές
93,5
X
X
92,3
X
X
Ανάπτυξη της δυνατότητας πρόγνωσης / συστήματα έγκαιρης ειδοποίησης
0,40 (ατμοσφαιρική ρύπανση) °και πληροφόρησης του κοινού σε δημόσια κτήρια και
πολυσύχναστους χώρους
0,40 Ενίσχυση της ετοιμότητας για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων των φυσικών
92,3
X
X
X
X
X
Διατομεακό
Νόσοι που συνδέονται
με την ατμοσφαιρική
ρύπανση
2014
Υποσιτισμός
Νόσοι που μεταδίδονται
από το νερό και τα
τρόφιμα
Νόσοι που μεταδίδονται
με διαβιβαστές
Πυρκαγιές
Κατολισθήσεις
Πλημμύρες
Καύσωνες και υψηλές
θερμοκρασίες
Μέτρα προσαρμογής για τη Δημόσια Υγεία
MCA αξιολόγηση
(βιώσιμο σενάριο)
Ευπάθεια
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
καταστροφών στην υγεία (π.χ. πλημμύρες)
0,40
Ανάπτυξη της δυνατότητας πρόγνωσης ° και εγκατάστασης συστημάτων έγκαιρης
ειδοποίησης για πλημμύρες ° καύσωνες και άλλα ακραια καιρικά φαινόμενα
92,3
0,40
Εντατικοποίηση και αύξηση των σημείων και παραμέτρων παρακολούθησης των
επιπέδων ατμοσφαιρικής ρύπανσης
90,2
X
89,9
Χ
89,8
X
75,1
Χ
0,40 Παρακολούθηση ατμοσφαιρικών αλλεργιογόνων, όπως η γύρη και η μούχλα **
0,40
Περαιτέρω προώθηση και ενίσχυση του Σχεδίου Δράσης για την αύξηση ° χρήσης
των μαζικών μέσων μεταφορών και άλλων εναλλακτικών τρόπων μεταφοράς
0,40 Υπολογισμός και πρόβλεψη των δεικτών υπέρυθρης ακτινοβολίας **
# Νέο
Εφαρμογή μέτρων ορθολογικής ανάπτυξης αστικού και περιαστικού πρασίνου και
ορθολογικής διαχείρισης αποβλήτων
# Νέο
Αναθεώρηση του Γενικού Σχεδίου Υγείας στη βάσει των μέτρων/δράσεων για την
Δημόσια Υγεία της Στρατηγικής για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή
X
X
Σημείωση: * Το μέτρο αυτό δεν συμπεριλαμβάνεται στα προκρινόμενα μέτρα είτε γιατί η ευπάθεια που αντιμετωπίζει είναι αμελητέα, είτε γιατί η βαθμολογία που συγκεντρώνει από την
πολυκριτηριακή αξιολόγηση (MCA) θεωρήθηκε χαμηλή (<65/100).
** Το μέτρο αυτό προτάθηκε μεμονωμένα στην πρώτη φάση της διαβούλευσης, μέσω ερωτηματολογίων, και χωρίς να έχει αξιολογηθεί από στατιστικά αποδεκτο δείγμα
° Προσθήκη / αντικατάσταση – εισήγηση από την δημόσια διαβούλευση
°° Χρήζει περαιτέρω επεξήγησης – εισήγηση από την δημόσια διαβούλευση
# Νέο Προτεινόμενo Μέτρο – εισήγηση από την δημόσια διαβούλευση.
X
X
X
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Χ
Χ
2,00 Αύξηση της παραγωγής ενέργειας από ΑΠΕ με ° ειδικά κριτήρια στήριξης κατά περίπτωση
2,00 Τοποθέτηση πρόνοιας για χρήση συστημάτων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ**
88,3
86,5
Χ
Χ
Χ
2,00
Καλή συντήρηση των γραμμών μεταφοράς ηλεκτρισμού για την ελαχιστοποίηση των απωλειών
°προώθηση έξυπνων δικτύων
Σχήμα επιχορηγήσεων για εξοικονόμηση ενέργειας στον οικιακό τομέα (υφιστάμενες κατοικίες)
° π.χ. εξωτερική σκίαση, θερμομόνωση
2,00 Εγκατάσταση ηλιακού για την παραγωγή ζεστού νερού σε κτίρια / κατοικίες **
2,00
2,00 Σχήμα επιχορηγήσεων για την ενθάρρυνση της χρήσης ΑΠΕ στο βιομηχανικό και γεωργικό τομέα
Πρασίνισμα των πόλεων για την αποφυγή /μείωση του φαινόμενου αστικής θερμικής νησίδας, με σκοπό τη
2,00 μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης για ψύξη °και εξωτερική σκίαση, με συγκεκριμένα μέτρα, ° όπως
δημιουργία πάρκων ή /και υιοθέτηση «πράσινων» πολιτικών
2,00 Αξιοποίηση διαθέσιμης στερεάς βιομάζας για παραγωγή συσσωματωμάτων (pellets)
2,00 Σχήμα επιχορηγήσεων για εξοικονόμηση ενέργειας στον τριτογενή τομέα (υφιστάμενες επιχειρήσεις)
Σχήμα επιχορηγήσεων για τη συμπαραγωγή θερμότητας και ενέργειας υψηλής απόδοσης στον τριτογενή
τομέα ° και άλλους τομείς
Προσαρμογή του μακροπρόθεσμου σχεδιασμού παραγωγής ηλεκτρισμού με την ° επιπρόσθετη
2,00
συνεισφορά στη δυναμικότητα παραγωγή ς ηλεκτρισμού από ΑΠΕ
2,00
85,5
Χ
84,7
Χ
84,5
Χ
83,5
Χ
Διατομεακό
89,2
Μέτρα προσαρμογής για την Ενέργεια
Απόδοση
θερμοηλεκτρικών
σταθμών
Απόδοση
ανανεώσιμης
ενέργειας
2,00 Αύξηση της παραγωγής ενέργειας από ΑΠΕ με τη μείωση των τελών σύνδεσης των μονάδων ΑΠΕ
Ευπάθεια
MCA αξιολόγηση
(βιώσιμο σενάριο)
Ενεργειακή ζήτηση
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ IX: Μέτρα προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή: ΕΝΕΡΓΕΙΑ
Χ
83,3
Χ
83,3
Χ
83,0
Χ
Χ
82,3
Χ
Χ
82,2
Χ
Χ
2,00 Σχήμα επιχορηγήσεων για την ενθάρρυνση της χρήσης ΑΠΕ στον τριτογενή τομέα ° και άλλους τομείς
81,8
Χ
Χ
2,00 Σχήμα επιχορηγήσεων εξοικονόμησης ενέργειας στον βιομηχανικό τομέα (υφιστάμενες βιομηχανίες)
81,3
Χ
Χ
Χ
2,00
Διείσδυση του φυσικού αερίου στην παραγωγή ενέργειας (παραγωγή συνδυασμένου κύκλου) για την
εξοικονόμηση πρωτογενούς ενέργειας
81,0
Χ
2,00 Διαφοροποίηση του ενεργειακού μείγματος με τη διείσδυση του φυσικού αερίου
Θέσπιση και εφαρμογή κανονισμών για την ενεργειακή αποδοτικότητα νέων κτιρίων και κτιρίων που
2,00
υφίστανται ριζική ανακαίνιση
80,2
Χ
79,3
Χ
2,00 Εκστρατείες ενημέρωσης για την εξοικονόμηση στην τελική κατανάλωση ενέργειας
77,2
Χ
76,0
Χ
74,5
Χ
72,7
Χ
70,3
Χ
68,3
Χ
66,3
Χ
2,00 Αύξηση συνεισφοράς των βιοκαύσιμων στον τομέα των οδικών μεταφορών *
2,00 Προώθηση της ανθρακοποίησης των παραπροϊόντων ξύλου από τις εταιρείες ξυλείας *
63,8
63,7
Χ
2,00 Επιχορηγήσεις για συμπαραγωγή υψηλής απόδοσης θερμότητας και ενέργειας στο βιομηχανικό τομέα *
58,8
Χ
58,3
Χ
Αύξηση του αριθμού νέων κτιρίων με "σχεδόν μηδενική" κατανάλωση ενέργειας, σε συνδυασμό με τη
βιοφιλική και βιοκλιματική αρχιτεκτονική
Θέσπιση και εφαρμογή κανονισμών για τη συντήρηση και επιθεώρηση λεβήτων και εγκαταστάσεων
2,00
θέρμανσης
2,00
2,00 Σχέδιο δράσης για την ενδυνάμωση των μέσων μαζικής μεταφοράς ° και εναλλακτικής μετακίνησης
Σχήμα επιχορηγήσεων για την προώθηση της συμπαραγωγής ηλεκτρισμού και θερμότητας για την
εξοικονόμηση πρωτογενούς ενέργειας
2,00 Μπρικετοποίηση και ανθρακοποίηση φλοιών ξηρών καρπών για την παραγωγή ενέργειας
2,00
2,00
Επιβολή κατάλληλης τιμολόγησης άνθρακα όλων των μορφών για την ενθάρρυνση της ενεργειακής
εξοικονόμησης
Αύξηση της συμβατικής παραγωγής ενέργειας με τη λειτουργία νέων μονάδων παραγωγής και τον
παροπλισμό παλιών μονάδων * ° να διαγραφεί
# Νέο Αναθεώρηση των κανονισμών για Πολεοδομικό Σχεδιασμό με συμπερίληψη μέτρων προσαρμογής
2,00
Διατομεακό
2014
Ενεργειακή ζήτηση
Απόδοση
θερμοηλεκτρικών
σταθμών
Απόδοση
ανανεώσιμης
ενέργειας
Μέτρα προσαρμογής για την Ενέργεια
MCA αξιολόγηση
(βιώσιμο σενάριο)
Ευπάθεια
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
Χ
Χ
Χ
Χ
Διατομεακό
2014
Ενεργειακή ζήτηση
Απόδοση
θερμοηλεκτρικών
σταθμών
Απόδοση
ανανεώσιμης
ενέργειας
Μέτρα προσαρμογής για την Ενέργεια
MCA αξιολόγηση
(βιώσιμο σενάριο)
Ευπάθεια
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
( π.χ. αύξηση πρασίνου, μείωσης αστικών νησίδων, κτήρια με επιπρόσθετα αντιπλημμυρικά έργα κλπ)
# Νέο Αξιοποίηση κρατικής γης γης/κτηρίων/υποδομών ως οικόπεδα Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ)
# Νέο
Μέτρα προώθησης βέλτιστων πρακτικών /τεχνολογιών/διεργασιών με ταυτόχρονη εξοικονόμηση ενέργειας
και νερού
Χ
# Νέο Παροχή κινήτρων για παραγωγή νερού από σταθμούς αφαλάτωσης με την χρήση ηλιακής ενέργειας
Χ
# Νέο Προώθηση εγκατάστασης φωτοβολταικών ή λαμπτήρων LED για τον οδικό φωτισμό
Χ
# Νέο
Αναθεώρηση της πολιτικής/νομοθεσίας του τομέα στη βάση της Στρατηγικής για την Προσαρμογή στην
Κλιματική Αλλαγή
Σημείωση: * Το μέτρο αυτό δεν συμπεριλαμβάνεται στα προκρινόμενα μέτρα είτε γιατί η ευπάθεια που αντιμετωπίζει είναι αμελητέα, είτε γιατί η βαθμολογία που συγκεντρώνει από την
πολυκριτηριακή αξιολόγηση (MCA) θεωρήθηκε χαμηλή (<65/100).
** Το μέτρο αυτό προτάθηκε μεμονωμένα στην πρώτη φάση της διαβούλευσης, μέσω ερωτηματολογίων, και χωρίς να έχει αξιολογηθεί από στατιστικά αποδεκτο δείγμα
° Προσθήκη / αντικατάσταση – εισήγηση από την δημόσια διαβούλευση
°° Χρήζει περαιτέρω επεξήγησης – εισήγηση από την δημόσια διαβούλευση
# Νέο Προτεινόμενo Μέτρο – εισήγηση από την δημόσια διαβούλευση.
Χ
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
Διατομεακό
Παράκτια
διάβρωση
Φυσικά αξιοθέατα
Διαθεσιμότητα
νερού
Καταιγίδες,
κύματα,
πλημμύρες
Καύσωνες
Θερμότεροι
χειμώνες
Μέτρα προσαρμογής για τον Τουρισμό
Θερμότερα
καλοκαίρια
MCA αξιολόγηση
(βιώσιμο σενάριο)
Ευπάθεια
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ X: Μέτρα προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή: ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ
2,50
Χρήση μηχανισμών εξοικονόμησης νερού (βρύσες, καζανάκια και άλλες πρακτικές)
87,7
Χ
Χ
2,50
Αποθήκευση και χρήση βρόχινου νερού για χρήση στα καζανάκια και άλλες
δευτερεύουσες χρήσεις (π.χ. άρδευση κήπων, πλύσιμο αυτοκινήτων κ.α.)
85,8
Χ
Χ
2,50
Ιδία παραγωγή νερού από τουριστικές μονάδες με °συστήματα αφαλάτωσης
τροφοδοτούμενα με ΑΠΕ °και ταυτόχρονη εξοικονόμηση νερού
85,5
Χ
Χ
2,50
Χρήση ανακυκλωμένου νερού ° και/ή ημιακάθαρτου νερού ° σε δευτερεύουσες
χρήσεις (π.χ. άρδευση κήπων και επιλεγμένων καλλιεργειών)
82,8
Χ
Χ
2,50
Προώθηση ολόχρονων (all year round) μορφών τουρισμού
79,5
Χ
Χ
Χ
Χ
76,2
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
73,5
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
2,50
2,50
Ανάληψη δράσης για την αντιμετώπιση του ανταγωνισμού από άλλους προορισμούς
στην Ευρώπη, οι οποίοι θα ευνοηθούν από την κλιματική αλλαγή
Οργάνωση και δικτύωση των εμπλεκόμενων φορέων
2,00
Ιδία παραγωγή νερού από τουριστικές μονάδες με συστήματα αφαλάτωσης
τροφοδοτούμενες με συμβατική ενέργεια ° να διαγραφεί, ως αντίθετο του τρίτου πιο
πάνω μέτρου όπως και του δεύτερου μέτρου στους Υδάτινους Πόρους
69,0
2,00
Επενδύσεις σε υποδομές/τεχνολογίες για την αντιμετώπιση των αυξημένων
θερμοκρασιών °°
80,8
Χ
2,00
Βελτιωμένη παροχή κλιματικής ενημέρωσης
συνεργασίας με τη μετεωρολογική υπηρεσία
79,7
Χ
1,47
Ήπιες μέθοδοι προστασίας των ακτών (π.χ. σταθεροποίηση παράκτιων αμμόλοφων,
παράκτια βλάστηση, εμπλουτισμός με ιζήματα, αποστράγγιση)
76,5
1,47
Σκληρές μέθοδοι προστασίας των ακτών (π.χ. τοίχοι, κυματοθραύστες, πρόβολοι
75,5
στον
τουριστικό τομέα μέσω
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Διατομεακό
Παράκτια
διάβρωση
2014
Φυσικά αξιοθέατα
Διαθεσιμότητα
νερού
Καταιγίδες,
κύματα,
πλημμύρες
Καύσωνες
Θερμότεροι
χειμώνες
Θερμότερα
καλοκαίρια
Μέτρα προσαρμογής για τον Τουρισμό
MCA αξιολόγηση
(βιώσιμο σενάριο)
Ευπάθεια
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
λιθορριπών-ογκόλιθων)
1,44
1,44
1,24
Προστασία τουριστικών προορισμών που βασίζονται στη φύση (nature-based)
Μελέτη φέρουσας ικανότητας (φόρτου) ανά περιοχή, λαμβάνοντας υπόψη υποδομές,
πόρους, ενεργειακές απαιτήσεις και επιδράσεις στα φυσικά οικοσυστήματα **
Οπισθοχώρηση των τουριστικών υποδομών από την παράκτια ζώνη προς το
εσωτερικό * ,**
αμ/τέα
Υλοποίηση πρόσθετων μέτρων για την αντιμετώπιση πιθανών ακραίων καιρικών
φαινομένων και πλημμυρών *
# Νέο
Αναθεώρηση της πολιτικής/νομοθεσίας του τομέα στη βάση της Στρατηγικής για την
Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή
87,8
Χ
89,1
Χ
45,2
Χ
70,0
Χ
Χ
Χ
Σημείωση: * Το μέτρο αυτό δεν συμπεριλαμβάνεται στα προκρινόμενα μέτρα είτε γιατί η ευπάθεια που αντιμετωπίζει είναι αμελητέα, είτε γιατί η βαθμολογία που συγκεντρώνει από την
πολυκριτηριακή αξιολόγηση (MCA) θεωρήθηκε χαμηλή (<65/100).
** Το μέτρο αυτό προτάθηκε μεμονωμένα στην πρώτη φάση της διαβούλευσης, μέσω ερωτηματολογίων, και χωρίς να έχει αξιολογηθεί από στατιστικά αποδεκτο δείγμα
° Προσθήκη / αντικατάσταση – εισήγηση από την δημόσια διαβούλευση
°° Χρήζει περαιτέρω επεξήγησης – εισήγηση από την δημόσια διαβούλευση
# Νέο Προτεινόμενo Μέτρο – εισήγηση από την δημόσια διαβούλευση.
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
2014
1,47
Ανάπτυξη έργων πλημμυρικής αποσυμφόρησης σε πόλεις (π.χ. χώροι πρασίνου, τεχνητές λίμνες)
Κατάρτιση και υλοποίηση σχεδίων διαχείρισης κινδύνων πλημμύρας για τις Περιοχές Δυνητικού
Σημαντικού Κινδύνου Πλημμύρας **
90,8
Χ
89,5
Χ
1,47
Αποτελεσματική διαχείριση όμβριων ° σε υφιστάμενα και νέα κτίρια
88,5
Χ
1,47
Σχεδιασμός υποδομών και προσαρμογή σχετικών κανονισμών ώστε να λαμβάνεται πρόνοια για την
ενίσχυση της ανθεκτικότητας των υποδομών στις πιθανές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής
87,7
Χ
Χ
1,47
Αναθεώρηση κτηριοδομικών κανονισμών για την απαγόρευση δόμησης σε πλημμυρικές πεδιάδες
(floodplains) και παράκτιες ζώνες
83,2
Χ
Χ
1,47
Βελτίωση του σχεδιασμού και των υλικών κατασκευής των κτιρίων και των υποδομών μεταφοράς
82,5
Χ
Χ
1,47
Μελέτη για την επιλογή βέλτιστων πρακτικών για τον περιορισμό του φαινομένου της αστικής νησίδας
και προώθηση της εφαρμογής τους ** και ° με αύξηση του αστικού πρασίνου και πράσινων στεγών
81,6
Χ
Χ
1,47
Εκστρατείες ευαισθητοποίησης για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στις υποδομές και ανάπτυξη
ικανοτήτων των εμπλεκόμενων φορέων **
79,3
Χ
Χ
1,47
Κατασκευή και αποκατάσταση αναχωμάτων σε ποταμούς
77,2
Χ
Χ
66,1
Χ
Χ
64,8
Χ
Χ
1,47
Διατομεακό
Φθορές σε
αστικές
υποδομές
Φθορές σε
παράκτιες
υποδομές
Φθορές σε
ορεινές
υποδομές
Μέτρα προσαρμογής για τις Υποδομές
MCA αξιολόγηση
(βιώσιμο σενάριο)
Ευπάθεια
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ XI: Μέτρα προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή: ΥΠΟΔΟΜΕΣ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
Χ
1,47
Ενημέρωση των ασφαλιστικών οργανισμών για την ενσωμάτωση των κινδύνων της κλιματικής αλλαγής
στα ασφάλιστρα προκειμένου να δοθούν κίνητρα για την αύξηση των μέτρων πρόληψης **
Φράγματα και δεξαμενές καθυστέρησης πλημμυρικής ροής *
1,47
Κατασκευή καναλιών και εκτροπών ποταμών *
55,2
0,65
Λιμάνια και μαρίνες °°
68,7
Χ
0,65
Αλιευτικά καταφύγια και τεχνητοί ύφαλοι °°
66,7
Χ
Χ
0,65
Σκληρά έργα παράκτιας προστασίας (π.χ. τοίχοι, κυματοθραύστες, ογκόλιθοι) *, **
62,0
Χ
Χ
1,47
Χ
αμ/τέα Κατασκευή τοίχων αντιστήριξης και αναβαθμίδων, ενίσχυση του εδάφους *
αμ/τέα Μετεγκατάσταση κοινοτήτων από περιοχές με κίνδυνο κατολίσθησης *
86,2
51,2
Διατομεακό
2014
Φθορές σε
αστικές
υποδομές
Φθορές σε
παράκτιες
υποδομές
Φθορές σε
ορεινές
υποδομές
Μέτρα προσαρμογής για τις Υποδομές
MCA αξιολόγηση
(βιώσιμο σενάριο)
Ευπάθεια
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
Χ
Χ
# Νέο
Ενίσχυση των υποδομών σε νοσοκομεία/κέντρα υγείας για την ικανοποιητική αντιμετώπιση των
περιστατικών από ακραία καιρικά φαινόμενα
# Νέο
# Νέο
Θέσπιση πολεοδομικών κανονισμών ( κτήρια, δρόμοι κλπ) για εφαρμογή βιοκλιματικού σχεδιασμού και
χρήση νέων «πράσινων υλικών»( φωτοκαταλυτικά, θερμοχρωμικά κλπ)
Καθιέρωση της «Ανάλυσης Κύκλου Ζωής Κτηρίου (LCA) στον κατασκευαστικό τομέα (υλικά, ενέργεια)
# Νέο
Μέτρα για την προώθηση χρήσης κατάλληλων ανακυκλωμένων/δευτερογενών υλικών σε υποδομές
(κατασκευές, οδοποιία, χώροι στάθμευσης κλπ) για εξοικονόμηση πόρων
# Νέο
Μελέτη για την επιλογή μέτρων /βέλτιστων πρακτικών προστασίας των μνημείων και έργων πολιτιστικής
κληρονομιάς από ακραία καιρικά φαινόμενα
# Νέο
Ενδυνάμωση της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας και της Πολιτικής Άμυνας (προσωπικού, εξοπλισμού) για την
άμεση ανταπόκριση τους σε περιπτώσεις ακραίων καιρικών φαινόμενων (πλημμύρες, πυρκαγιές κλπ)
# Νέο
Προώθηση χρήσης του ποδηλάτου (πιλοτικά προγράμματα δημιουργίας σχετικών υποδομών)
# Νέο
Εφαρμογή μέτρων ορθολογικής ανάπτυξης αστικού περιαστικού πρασίνου και ορθολογικής διαχείρισης
αποβλήτων
Χ
# Νέο
Αναθεώρηση της πολιτικής του τομέα στη βάση της Στρατηγικής για την Προσαρμογή για την στην
Κλιματική Αλλαγή
Χ
Χ
Χ
Σημείωση: * Το μέτρο αυτό δεν συμπεριλαμβάνεται στα προκρινόμενα μέτρα είτε γιατί η ευπάθεια που αντιμετωπίζει είναι αμελητέα, είτε γιατί η βαθμολογία που συγκεντρώνει από την
πολυκριτηριακή αξιολόγηση (MCA) θεωρήθηκε χαμηλή (<65/100).
** Το μέτρο αυτό προτάθηκε μεμονωμένα στην πρώτη φάση της διαβούλευσης, μέσω ερωτηματολογίων, και χωρίς να έχει αξιολογηθεί από στατιστικά αποδεκτό δείγμα
° Προσθήκη / αντικατάσταση –εισήγηση από την διαβούλευση
°° Χρήζει επεξήγησης- εισήγηση από την διαβούλευση
# Νέο Προτεινόμενο Μέτρο -εισήγηση από την διαβούλευση

ελληνικη εταιρεια περιφερειακης επιστημης ersa

ΤΜΗΜΑ ΑΝΑΠΤΥΞΕΩΣ ΥΔΑΤΩΝ

διακοπτόμενης ροής

«Ζούμε… από τα κοινωνικά παντοπωλεία» «Ζούμε

150559/10-6-2011

Υδατικοί Πόροι - Ε.Γ.Μ.Ε. Εταιρεία Γεωργικών Μηχανικών Ελλάδος

αρχαιοελληνικα εθιμα και κοινωνικες συνηθειες στην κουλτουρα τω