Περιεχόμενα
Οργάνωση ΕΜΓΕ.......................................................................................................... 3
Επιστημονικό Πρόγραμμα
Παρασκευή 30 Μαίου 2014.......................................................................4
Σάββατο 31 Μαίου 2014............................................................................5
Κυριακή 1 Ιουνίου 2014.............................................................................7
Αναρτημένες Ανακοινώσεις....................................................................................... 8
Κατάλογος Ομιλητών και Προέδρων...................................................................12
Γενικές Πληροφορίες.................................................................................................14
Ευχαριστίες...................................................................................................................16
Ελεύθερες Ανακοινώσεις.........................................................................................17
Αναρτημένες Ανακοινώσεις.....................................................................................25
Κατάλογος Ομιλητών, Προέδρων και Συγγραφέων.......................................68
2
3
Παρασκευή 30 Μαΐου 2014
17:30
Εγγραφέσ
18:15-18:45
Ελεύθερεσ ανακοινώσεισ Ι
Προεδρείο: Ν. Βιτωράτοσ - Ε. Κοντοµανώλησ
ΕΑ-1 Κύηση και τετραλογία Fallot: Περιγραφή περιστατικού
Ι. Γραµµατικάκησ, Χ. Παρθένησ, Ν. Ευαγγελινάκησ, Π. Σκάρπασ, ∆. Κασσάνοσ
ΕΑ-2 Η συµβολή τησ αύξησησ των προώρων γεννήσεων στην αύξηση των γεννήσεων
νεογνών χαµηλού βάρουσ στην Ελλάδα (1991-2010)
Ν. Βραχνήσ, Ν. Βλαχάδησ, Ζ. Ηλιοδροµίτη, Γ. Κρεατσάσ
ΕΑ-3 Κύηση και παθολογικά ευρήµατα από την κυτταρολογική εξέταση κατά Παπανικολάου
Α. Γεωργαντήσ, Γ. Μιχαήλ, Ν. Θανάτσησ, Γ. Ανδρουτσόπουλοσ, Γ. Αντωνάκησ, Β. Τσάπανοσ,
Γ. ∆εκαβάλασ
ΕΑ-4 Λαπαροσκοπική πυελική και παραορτική λεµφαδενεκτοµή σε ασθενείσ µε
γυναικολογικό καρκίνο
∆. Ζυγούρησ, Ν. Χαλβατζάσ, Π. Μοναστηριώτησ, Α. Γκουτζιούλησ, ∆. Ιωαννίδου,
Α. Καβαλλάρησ
18:45-20:00
1η Συνεδρία: Ουρογυναικολογία
Προεδρείο: Α. Λιάπησ - Χαρ. Γρηγοριάδησ
Χειρουργική αντιµετώπιση τησ πρόπτωσησ των πυελικών οργάνων µε τεχνικέσ
διατήρησησ τησ µήτρασ. Νέα τάση ή βασισµένη σε ενδείξεισ απόφαση;
Σ. Αθανασίου
Ουροδυναµική ακράτεια ούρων από προσπάθεια και συνοδόσ χαλάρωση του
πυελικού εδάφουσ: Χειρουργική αντιµετώπιση σε ένα ή δύο βήµατα;
Θ. Μίκοσ
ράτ
άτεειιασ
ασ των
τ
Κολπικέσ ταινίεσ ελευθέρασ τάσεωσ για την αντιµετώπιση τησ ακράτειασ
ούρων: Ποιά ταινία επιλέγουµε και για ποιά ασθενή;
Γ. Λιάλιοσ
20:00-21:00
Εναρκτήρια Τελετή - Χαιρετισµοί
Προεδρείο: Γ. Κρεατσάσ - Β. Ταρλατζήσ
Χαιρετισµόσ – Έναρξη
Β. Ταρλατζήσ
Μαιευτική και Γυναικολογία στην Αρχαία Ελλάδα
Μ. Λυµπέρη
Μαιευτική και Γυναικολογία στο Βυζάντιο
Β. Γεννηµατά
21:30
∆εξίωση Υποδοχήσ
4
5
Σάββατο 31 Μαΐου 2014
14:00–17:00 Μ ε σ η µ β ρ ι ν ή ∆ ι α κ ο π ή
17:00-17:50
5η Συνεδρία: Γυναικολογικόσ καρκίνοσ και διατήρηση γονιµότητασ
Προεδρείο: Ι. Μεσσήνησ – Γ. Γκριµπίζησ
Καρκίνοσ τραχήλου µήτρασ: Προϋποθέσεισ και κίνδυνοι διατήρησησ γονιµότητασ
Α. Ροδολάκησ
Καρκίνοσ ενδοµητρίου: Είναι δυνατή η διατήρηση γονιµότητασ;
Ν. Βλάχοσ
17:50-18.15
∆ιάλειµµα – Καφέσ
18:15-19:15
6η Συνεδρία: Πρόωροσ τοκετόσ
Προεδρείο: Θ. Στέφοσ – ∆. Κασσάνοσ
Πρόβλεψη του πρόωρου τοκετού
Β. Παπαδόπουλοσ
Αντιµετώπιση πρόωρου τοκετού
Γ. ∆ασκαλάκησ
Η νέα κατευθυντήρια οδηγία τησ ΕΜΓΕ για τον πρόωρο τοκετό και την πρόωρη ρήξη
εµβρυϊκών υµένων
∆. Ζυγούρησ
19:15
Ετήσια Γενική Συνέλευση ΕΜΓΕ
6
Κυριακή 1η Ιουνίου 2014
09:30-10:00
Ελεύθερεσ ανακοινώσεισ ΙΙ
Προεδρείο: Γ. Γαλάζιοσ - Α.
Μαµόπουλοσ
Ε. Δεληγεώρογλου
ΕΑ-5 Κύηση και κακόηθεσ µελάνωµα: Περιγραφή περιστατικού
Ι. Γραµµατικάκησ, Χ. Παρθένησ, Ν. Ευαγγελινάκησ, Χ. Χρέλιασ, ∆. Κασσάνοσ
ΕΑ-6 Η λαπαροσκοπικη αποκατάσταση τησ πρόπτωσησ µήτρασ και κολπικού κολοβώµατοσ
Ι. Κουτουκοσ, Χ. Μαυρουδήσ, Γ. Πολίτησ, Σ. Μουρτζάκησ, Λ. Παπαδόπουλοσ
ΕΑ-7 Οξεία εµφάνιση εµβρυϊκού ύδρωπα: Παρουσίαση περιστατικού
Ι. Γραµµατικάκησ, Π. Τροµπούκησ, Ν. Ευαγγελινάκησ, Ε. Τσαπάκη, Χ. Χρέλιασ, ∆. Κασσάνοσ
ΕΑ-8 Η επίπτωση τησ οικονοµικήσ κρίσησ στη βρεφική θνησιµότητα στην Ελλάδα
Ν. Βλαχάδησ, Ζ. Ηλιοδροµίτη, Ν. Βραχνήσ, Μ. Βλαχάδη, Γ. Κρεατσάσ
10:00-11:15
7η Συνεδρία: Υποβοηθούµενη αναπαραγωγή
Προεδρείο: ∆. Λουτράδησ - Κ. Ζηκόπουλοσ - Ε. ∆εληγεώρογλου
Μπορεί να προληφθεί το σύνδροµο υπερδιέγερσησ των ωοθηκών;
Ε. Κολυµπιανάκησ
Προγνωστικοί παράγοντεσ ωοθηκικήσ απάντησησ
Κ. Νταφόπουλοσ
Προγνωστικοί παράγοντεσ εµφύτευσησ
Α. Μακρυγιαννάκησ
11:15-12:05
8η Συνεδρία: Προεµµηνορυσιακό σύνδροµο και
δυσµηνόρροια
Προεδρείο: Σ. Καλανταρίδου - ∆. Λάζαρησ
Αντιµετώπιση δυσµηνόρροιασ
Π. Χριστόπουλοσ
Προεµµηνορυσιακό σύνδροµο – Μασταλγία
Κ. ∆ίνασ
12:05
Συµπεράσµατα – Λήξη εργασιών
Β. Ταρλατζήσ
7
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
ΑΑ-1
Μία σπάνια επιπλοκή της κύησης: Οξεία παγκρεατίτιδα
Μ. Σταματάκος, Κ. Ντζέρος, Δ. Μάζης, Μ. Ρόζης, Ε. Ανεσίδης, Ν. Κρητικός
ΑΑ-2
ΑΑ-3
Πρόωρος τοκετός και συνεχής έγχυση ατοσιμπάνης – Αναφορά περιπτώσεων
Ε. Παντατοσάκης, Κ. Τσέβης, Π. Παναγόπουλος, Σ. Θεοδώρου, Ι. Σαλλούμ,
Χ. Χριστοδουλάκη, Χ. Χρέλιας, Δ. Κασσάνος
ΑΑ-4
ξιολόγηση της προσθήκης μυοινοσιτόλης στο μεταβολικό και ορμονικό προφίλ
Α
υπέρβαρων γυναικών με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών που πρόκειται να
υποβληθούν σε εξωσωματική γονιμοποίηση
Ν. Τσάγιας, Π. Πινίδης, Ι. Σπυροπούλου, Ε. Παναγιώτου, Ν. Κουτλάκη, Γ. Γαλάζιος
ΑΑ-5
ΑΑ-6
Θρομβωτική θρομβοπενική πορφύρα και εγκυμοσύνη
Κ. Τσέβης, Ε. Παντατοσάκης, Π. Παναγόπουλος, Σ. Θεοδώρου, Ι. Σαλλούμ,
Χ. Χριστοδουλάκη, Χ. Χρέλιας, Δ. Κασσάνος
ναδρομική μελέτη της συμβολής της προφυλακτικής χορήγησης κορτικοστεροειδών
Α
στη βελτίωση της αναπνευστικής λειτουργίας των νεογνών μετά από εκλεκτικές
καισαρικές τομές
Ε. Παναγιώτου, Ν. Τσάγιας, Ε. Κοντομανώλης, Β. Λυμπέρης, Γ. Γαλάζιος
μφοτερόπλευρη δερμοειδής κύστη ωοθηκών στην κύηση: Παρουσίαση
Α
περιστατικού και ανασκόπηση της βιβλιογραφίας
Β. Μήτση, Α. Σταυρόπουλος, Ε. Τσαντούλας
ΑΑ-7
Ο ρόλος της υστεροσκόπησης στη διάγνωση και θεραπεία παθήσεων ενδομητρίου
Γ. Καράμαλης, Ε. Παναγιωτίδη, Α. Καλτσά, Ε. Κωσταράς, Η. Οικονόμου,
Ε. Αναγνώστου, Ν. Μουαγγιέ
ΑΑ-8
Λαπαροσκοπική γυναικολογική χειρουργική στο νομαρχιακό Νοσοκομείο Φωκίδας
Γ. Καράμαλης, Ε. Παναγιωτίδη, Α. Καλτσά, Ε. Κωσταράς, Η. Οικονόμου,
Ε. Αναγνώστου, Ν. Μουαγγιέ
ΑΑ-9
κφραση και κλινική σημασία των ErbB υποδοχέων, στον καρκίνο του τραχήλου
Έ
μήτρας
Ν. Οικονόμου, Γ. Ανδρουτσόπουλος, Γ. Μιχαήλ, Ν. Αθανασόπουλος, Π. Ραβαζούλα,
Γ. Δεκαβάλας
ΑΑ-10 Έκφραση και κλινική σημασία των ErbB υποδοχέων, στον καρκίνο του ενδομητρίου
ύστερα από λήψη Ταμοξιφένης
Ν. Οικονόμου, Γ. Ανδρουτσόπουλος, Γ. Μιχαήλ, Γ. Αντωνάκης, Π. Ραβαζούλα,
Γ. Δεκαβάλας
8
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
ΑΑ-11 Έκφραση των ErbB υποδοχέων, στον καρκίνο του ενδομητρίου τύπου II
Γ. Ανδρουτσόπουλος, Ν. Οικονόμου, Α. Λιάβα, Ν. Αθανασόπουλος, Γ. Μιχαήλ,
Π. Ραβαζούλα, Γ. Αντωνάκης, Γ. Δεκαβάλας
ΑΑ-12 Α
γενεσία κάτω κοίλης φλέβας και εκτεταμένη εν τω βάθει φλεβοθρόμβωση κάτω
άκρων κατά την κύηση: Παρουσίαση περιστατικού
Ι. Γραμματικάκης, Π. Τρομπούκης, Ν. Ευαγγελινάκης, Χ. Χρέλιας, Χ. Συριστατίδης,
Δ. Κασσάνος
ΑΑ-13 Κύηση και δεξιοκαρδία: Αναφορά περιστατικού
Χ. Παρθένης, Ι. Γραμματικάκης, Κ. Μίγκλη, Ε. Τρακάκης, Δ. Κασσάνος
ΑΑ-14 Τρίδυμος κύηση μετά από IVF και ρήξη μήτρας: Παρουσίαση περιστατικού
Γ. Σιαμπαλιώτη, Α. Πέτσα, Ζ. Έξαρχος, Φ. Σταματέλου, Κ. Παπαδόπουλος,
Α. Πεϊτσίδου, Λ. Τζανάκη, Σ. Ξενογιάννης, Κ. Καστρινάκης, Ε. Ζαχαριάς, Ι. Μπάγκας, Ε. Αλεξόπουλος, Π. Καραϊσκάκης
ΑΑ-15 Μεταστατικοί όγκοι ωοθηκών: Παρουσίαση περιστατικού
Α. Πέτσα, Κ. Παπαδόπουλος, Σ. Ξενογιάννης, Ζ. Έξαρχος, Κ. Κασιμάτης, Ι.
Κονσολάκης, Θ. Στάθης, Σ. Κωνσταντινίδης, Π. Μελετίου, Ι. Μπάγκας, Λ. Τζανάκη,
Π. Καραϊσκάκης
ΑΑ-16 Αυτοάνοση ωοθυλακίτιδα: Παρουσίαση περιστατικού
Β. Μήτση, Α. Σταυρόπουλος, Ε. Τσαντούλας
ΑΑ-17 Η εφαρμογή της ηλεκτροχειρουργικής στην ενδοεπιθηλιακή νεοπλασία του αιδοίου
Χ. Γρηγοριάδης, Γ. Ανδρουτσόπουλος, Δ. Ζυγούρης, Γ. Δερδελής, Ν. Αρνογιαννάκη,
Ε. Τερζάκης
ΑΑ-18 Η εφαρμογή της ηλεκτροχειρουργικής στην ενδοεπιθηλιακή νεοπλασία του κόλπου
Δ. Ζυγούρης, Γ. Ανδρουτσόπουλος, Χ. Γρηγοριάδης, Γ. Δερδελής, Ν. Αρνογιαννάκη,
Ε. Τερζάκης
ΑΑ-19 Πρωτοπαθές κακόηθες μελάνωμα κόλπου: Ένας σπάνιος και επιθετικός όγκος
Γ. Ανδρουτσόπουλος, Δ. Ζυγούρης, Ν. Οικονόμου, Χ. Γρηγοριάδης,
Ν. Αρνογιαννάκη, Π. Ραβαζούλα, Ε. Τερζάκης, Γ. Δεκαβάλας
ΑΑ-20 Τ ο Σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών στην εφηβεία και λιπιδαιμικό προφίλ των
ασθενών
Α. Γιαννούλη, Ε. Δεληγεώρογλου, Κ. Δημόπουλος, Ε. Στεργιώτη, Α. Βατοπούλου,
Δ. Φτούλης, Ν. Αθανασόπουλος, Γ. Κρεατσάς
9
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
ΑΑ-21 Σ
υνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών, μεταβολικό σύνδρομο και καρδιαγγειακός
κίνδυνος
Ν. Αθανασόπουλος, Ε. Δεληγεώρογλου, Π. Τσίμαρης, Β. Καρούντζος,
Φ. Μπακοπούλου, Α. Γιαννούλη, Γ. Κρεατσάς
ΑΑ-22 Α
ποκατάσταση πρόπτωσης προσθιου κολπικού τοιχώματος με συνθετικό πλέγμα δια
του θυροειδούς τρήματος (ΤΟΤ)
Γ. Λιάλιος, Γ. Κλάδος, Ι. Μεσσήνης
ΑΑ-23 Ιδιοπαθής διατακτική καρδιομυοπάθεια της λοχείας - Παρουσίαση περιστατικού
Σ. Δημητρακόπουλος, Σ. Κολιαντζάκη, Β. Τσιτσής, Ι. Κομιώτης, Ν. Καθοπούλης, Ν.
Αλ Αχμαρ, Μ. Κούλη, Θ. Δημήτρουλα, Γ. Καραχάλιος, Κ. Καλιόδης,
Ν. Σιδηρόπουλος, Ν. Βλάχος, Α. Ζήκα
ΑΑ-24 Κ
λινική μελέτη αποτελεσματικότητας εφαρμογής μπαλονιού επιπωματισμού Bakri για
την αντιμετώπιση αιμορραγίας μετά τον τοκετό
Ν. Βραχνής, Χ. Κατσέτος, Ν. Σαλάκος, Χ. Γρηγοριάδης, Ζ. Ηλιοδρομίτη, Γ. Κρεατσάς
ΑΑ-25 Διερεύνηση επιπέδων ρεσιστίνης στο αμνιακό υγρό κατά το δεύτερο τρίμηνο της
κυήσεως και συσχέτισή τους με αυξημένη πιθανότητα τρισωμίας 21
Ν. Βραχνής, Λ. Γκόγκας, Σ. Ηλιοδρομίτη, Χ. Γρηγοριάδης, Ζ. Ηλιοδρομίτη,
Ε. Σαμόλη, Γ. Κρεατσάς, Δ. Μπότσης
ΑΑ-26 Η εξέλιξη των γεννήσεων νεογνών χαμηλού βάρους στην Ελλάδα (1980-2012)
Ν. Βλαχάδης, Ζ. Ηλιοδρομίτη, Ν. Βιτωράτος, Γ. Κρεατσάς, Ν. Βραχνής
ΑΑ-27 Α
νασκόπηση του ρόλου των αυξητικών παραγόντων και προγονικών κυττάρων στη
ρύθμιση της ερυθροποίησης στο έμβρυο-νεογνό
Ν. Βραχνής, Ν. Αντωνακόπουλος, Ν. Μπαλακίτσας, Π. Αναστασόπουλος,
Γ. Κρεατσάς, Ζ. Ηλιοδρομίτη
ΑΑ-28 Ταξινόμηση αλλοιώσεων του ενδομητρίου με μοντέλο λογιστικής παλινδρόμησης
Δ. Ζυγούρης, Α. Πουλιάκης, Ν. Μάργαρη, Χ. Χρέλιας, Ε. Τερζάκης, Ν. Κουρέας,
Ι. Παναγιωτίδης, Π. Καρακίτσος
ΑΑ-29 Βισφατίνη και λεπτίνη. Συγκέντρωση στο αμνιακό υγρό στο δεύτερο τρίμηνο των
εμβρύων με τρισωμία 18 και 13
Ν. Βραχνής, Ν. Αντωνακόπουλος, Σ. Ηλιοδρομίτη, Ε. Δαλακλή, Ε. Σαμόλη,
Κ. Πάγκαλος, Γ. Κρεατσάς
ΑΑ-30 Σπάνια περίπτωση ευμεγέθης πολύποδας τραχήλου μήτρας
Ε. Δαλακλή, Σ. Στουρνάρας
10
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
ΑΑ-31 Κ
λινική μελέτη αποτελεσματικότητας και ασφάλειας της εφαρμογής διαθυροειδικών
κολπικών ταινιών ελευθέρας τάσεως για την αντιμετώπιση της ουροδυναμικής
ακράτειας ούρων από προσπάθεια υπό τοπική έναντι επισκληριδίου αναισθησίας
Χ. Γρηγοριάδης, Π. Βάκας, Η. Λιάπης, Α. Τύμπα, Μ. Κρεατσά, Α. Λιάπης
ΑΑ-32 Aντιμετώπιση υποτροπιάζουσας ακράτειας ούρων από προσπάθεια: Ανασκόπηση
σύγχρονης βιβλιογραφίας
Α. Λιάπης, Χ. Γρηγοριάδης, Γ. Κρεατσάς
ΑΑ-33 Επίπεδα αντιπονεκτίνης, ρεζιστίνης και λεπτίνης στο Σακχαρώδη Διαβήτη Κύησης
Θ. Τσοκάκη, Π. Χαλβατσιώτης, Β. Τσιτσής, Κ. Τζιάρου, Α. Σπυριδάκη, Θ. Τσίπη,
Π. Παναγόπουλος, Χ. Χρέλιας, Π. Καρακίτσος, Δ. Κασσάνος, Γ. Δημητριάδης
ΑΑ-34 Ευμέγεθες λειομυοσάρκωμα μήτρας σε νεαρή γυναίκα: Παρουσίαση περιστατικού
E. Aλεξόπουλος, Α. Πέτσα, Λ. Τζανάκη, Σ. Ξενογιάννης, Κ. Καστρινάκης,
Ζ. Έξαρχος, Κ. Κασιμάτης, Ε. Ζαχαριάς, Ι. Κονσολάκης, Θ. Στάθης, Π. Μελετίου,
Σ. Κωνσταντινίδης, Ι. Μπάγκας, Π. Καραϊσκάκης
ΑΑ-35 Ενδοηπατική χολόσταση της κύησης: Παρουσίαση περιστατικού
Α. Πέτσα, Γ. Σιαμπαλιώτη, Φ. Σταματέλου, Κ. Παπαδόπουλος, Α. Πεϊτσίδου, Ε.
Αλεξόπουλος, Σ. Ξενογιάννης, Λ. Τζανάκη, Ζ. Έξαρχος, Κ. Καστρινάκης,
Ε. Ζαχαριάς, Κ. Κασιμάτης, Π. Καραϊσκάκης
ΑΑ-36 Γυναικολογικές επεμβάσεις σε ασθενείς κάτω των 19 ετών
A. Βατοπούλου, Α. Παπανικολάου, Ε. Ιορδανίδου, Ε. Δεληγεώρογλου, Γ. Γκριμπίζης,
Δ. Βαβίλης, Β. Ταρλατζής
ΑΑ-37 Σύνδρομο Lobster σε νεογνό - Παρουσίαση περιστατικού
Ι. Κομιώτης, Σ. Κολιαντζάκη, Σ. Δημητρακόπουλος, Β. Τσιτσής, Ν. Καθοπούλης, Ν. Αλ Αχμαρ, Κ. Καλιόδης, Ε. Βασιλοπούλου, Ν. Σιδηρόπουλος
ΑΑ-38 Ο
ι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης και των ακραίων καιρικών φαινομένων.
Καισαρική τομή, κολπικός τοκετός επιδημιολογικά στοιχεία και πεπραγμένα το χρονικό
διάστημα 2004 – 2013
Ι. Κομιώτης, Σ. Κολιαντζάκη, Σ. Δημητρακόπουλος, Β. Τσιτσής, Ν. Αλ Αχμαρ,
Ν. Σιδηρόπουλος, Γ. Αλλαγιάννης, Ε. Κοντελλη-Μπραχνα, Μ. Αναστασοπούλου
11
12
13
14
15
Ευχαριστίες
Το Δ.Σ. της Ελληνικής Μαιευτικής και Γυναικολογικής Εταιρείας ευχαριστεί θερμά
τις παρακάτω εταιρείες για την συμμετοχή τους και την υποστήριξή τους στην
διοργάνωση της Ειδικής Συνόδου:
16
ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
ΕΑ-1
Κύηση και τετραλογία Fallot: Περιγραφή περιστατικού
Ιωάννης Γραμματικάκης, Χρήστος Παρθένης, Νικόλαος Ευαγγελινάκης, Παναγιώτης Σκάρπας,
Δημήτριος Κασσάνος
Γ΄ Μαιευτική Γυναικολογική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών, Π.Γ.Ν «Αττικόν», Πρόγραμμα
Μεταπτυχιακών Σπουδών «Παθολογία της κύησης»
Εισαγωγή: Η τετραλογία Fallot είναι μια συγγενής καρδιοπάθεια που χαρακτηρίζεται
από μεγάλη μεσοκοιλιακή επικοινωνία, στένωση πνευμονικής βαλβίδας, υπερτροφία
δεξιάς κοιλίας και εφίππευση αορτής με συνέπεια τη χαμηλή οξυγόνωση του
αίματος με ή χωρίς κυάνωση του πάσχοντος. Μπορεί, επίσης, να εμφανίζεται και
με άλλες ανατομικές ανωμαλίες όπως στένωση δεξιάς πνευμονικής αρτηρίας,
ανωμαλίες στεφανιαίων αγγείων, διγλώχινα πνευμονική βαλβίδα.
Αναφορά περιστατικού: Πρόκειται για γυναίκα, πρωτοτόκο, 19 ετών στην 30η
εβδομάδα κύησης με γνωστή τετραλογία Fallot (χειρουργηθείσα σε ηλικία
τεσσάρων ετών-επέμβαση Fontan μέσω της οποίας το φλεβικό αίμα διοχετεύεται
από το δεξιό κόλπο στις πνευμονικές αρτηρίες χωρίς να περνά από τη δεξιά
κοιλία) προσήλθε στο τμήμα επειγόντων περιστατικών λόγω ταχυκαρδίας και
έντονης δύσπνοιας. Η ασθενής νοσηλεύτηκε στην καρδιολογική μονάδα, όπου
έλαβε αμιοδαρόνη και αντιπηκτική αγωγή. Ο έλεγχος του εμβρύου γίνονταν
υπερηχογραφικά (Doppler). Στην 33η εβδομάδα κύησης τα επεισόδια δύσπνοιας
έγιναν πιο έντονα και αποφασίστηκε ο τερματισμός της κύησης με καισαρική τομή.
Γεννήθηκε ένα ζων, αρτιμελές άρρεν με σωματικό βάρος 1800gr και Apgar score
8/9. H μητέρα νοσηλεύτηκε για μια εβδομάδα στην καρδιολογική μονάδα και
εξήλθε καλώς με οδηγίες.
Συμπέρασμα: Ασθενείς με τετραλογία Fallot έχουν αυξημένο κίνδυνο απώλειας του
εμβρύου και τα νεογνά αυξημένες πιθανότητες εμφάνισης συγγενών καρδιολογικών
ανωμαλιών σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό. Επιτυχείς διορθωτικές επεμβάσεις
μειώνουν τους κινδύνους τόσο για την μητέρα όσο και για το έμβρυο. Απαραίτητη
προϋπόθεση για την ομαλή περιγεννητική έκβαση είναι η νοσηλεία της ασθενούς
σε οργανωμένη καρδιολογική και μαιευτική μονάδα.
17
ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
ΕΑ-2
Η συμβολή της αύξησης των προώρων γεννήσεων στην αύξηση των γεννήσεων
εογνών χαμηλού βάρους στην Ελλάδα (1991-2010)
Νικόλαος Βραχνής, Νικόλαος Βλαχάδης, Ζωή Ηλιοδρομίτη, Γεώργιος Κρεατσάς
Β΄ Μαιευτική και Γυναικολογική κλινική, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Ιατρική
Σχολή, Αρεταίειο Νοσοκομείο
Σκοπός: Τα τελευταία χρόνια καταγράφεται στην Ελλάδα ραγδαία αύξηση των
προώρων γεννήσεων και των γεννήσεων νεογνών χαμηλού βάρους. Σκοπός της
παρούσας εργασίας είναι η ανάλυση της συμβολής της αύξησης των γεννήσεων
προώρων νεογνών στην αύξηση των γεννήσεων λιποβαρών νεογνών.
Υλικό και Μέθοδος: Πραγματοποιήθηκε στατιστική επεξεργασία των δεδομένων
της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (ΕΛ.ΣΤΑΤ) για το σύνολο των γεννήσεων ζώντων
που συμπλήρωσαν 20 εβδομάδες κύησης κατά την 20ετία 1991-2010, σε όλη
την επικράτεια (Σύνολο: 2.119.764 γεννήσεις ζώντων). Η συμβολή της αύξησης
των γεννήσεων λιποβαρών νεογνών που αποδίδεται στην αύξηση των προώρων
γεννήσεων υπολογίστηκε μετά από προτύπωση των επιμέρους δεικτών γεννήσεων
χαμηλού βάρους των ετών 1992-2010 στην κατανομή των προώρων γεννήσεων
του 1991.
Αποτελέσματα: Από το 1991 ως το 2010, ο δείκτης πρόωρων γεννήσεων στην
Ελλάδα (Preterm Birth Rate, PBR), οριζόμενος ως ο αριθμός των γεννήσεων
ζώντων μετά από 20-37 εβδομάδες κύησης ανά 100 γεννήσεις ζώντων,
4πλασιάστηκε (αύξηση 304%), αυξανόμενος από 2,77 σε 11,18. Κατά την ίδια
περίοδο ο δείκτης γεννήσεων νεογνών χαμηλού βάρους (Low Birth Weight Rate,
LBWR), οριζόμενος ως ο αριθμός των γεννήσεων ζώντων με σωματικό βάρος
<2.500 γρ, ανά 100 γεννήσεις ζώντων, αυξήθηκε κατά 64%, από 6,09 σε 9,99.
Και οι δύο παραπάνω δείκτες έφτασαν την ιστορικά μέγιστη τιμή τους το 2010.
Διαπιστώνεται σχεδόν απόλυτη συσχέτιση μεταξύ της αύξησης των LBWR και
PBR (Spearman’s ρ=0,920, p<0,001). Κατά την περίοδο 1991-2010, O LBWR
μειώθηκε κατά 8% μεταξύ των προώρων και μεταξύ των τελειόμηνων. Επίσης,
Ο LBWR προσαρμοσμένος στο δείκτη προωρότητας του 1991, μειώθηκε κατά
8%. Κατά συνέπεια, η αύξηση του LBWR συνολικά στην 20ετία αποδίδεται εξ
ολοκλήρου στην αύξηση της προωρότητας. Η ανάλυση των επιμέρους περιόδων
αναδεικνύει ότι κατά την πρώτη δεκαετία (1991-2001) το 60% της αύξησης του
LBWR αποδίδεται στην αύξηση του PBR ενώ από το 2001 ως το 2010, ολόκληρη
η αύξηση του LBWR αποδίδεται στην αύξηση της προωρότητας. Το (%)ποσοστό
των νεογνών που είναι ταυτόχρονα λιποβαρή και πρόωρα επί του συνόλου των
18
ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
γεννήσεων ζώντων αυξήθηκε δραματικά από 1,69% σε 6,29%. Ενώ το 1991, μόλις
το 27,8% των λιποβαρών νεογνών ήταν πρόωρα, το ποσοστό αυτό αυξήθηκε στο
62,9% το 2010.
Συμπεράσματα: Η ανάλυσή μας καταδεικνύει ότι ολόκληρη η αύξηση των
γεννήσεων νεογνών χαμηλού βάρους κατά την τελευταία δεκαετία αποδίδεται στην
αύξηση της προωρότητας. Το εύρημα αυτό ενισχύει τις πρόωρες γεννήσεις ως το
σημαντικότερο πρόβλημα δημόσιας υγείας στην Ελληνική Μαιευτική και καθιστά
επιτακτικό το σχεδιασμό πολιτικών για την πρόληψή του. Ιδιαίτερα ανησυχητική
είναι η ραγδαία αύξηση των πρόωρων λιποβαρών νεογνών.
ΕΑ-3
Κύηση και παθολογικά ευρήματα από την κυτταρολογική εξέταση κατά
Παπανικολάου
Απόστολος Γεωργαντής, Γεώργιος Μιχαήλ, Νικόλαος Θανάτσης, Γεώργιος Ανδρουτσόπουλος,
Γεώργιος Αντωνάκης, Βασίλειος Τσάπανος, Γεώργιος Δεκαβάλας
Μαιευτική και Γυναικολογική Κλινική Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκομείου Πατρών
Σκοπός: Η παρουσίαση των ιδιαιτεροτήτων που παρατηρούνται στην κύηση,
αναφορικά με την λήψη του τραχηλικού επιχρίσματος κατά Παπανικολάου
και την διενέργεια της κολποσκόπησης. Παράλληλα διερευνήθηκε ο τρόπος
διάγνωσης, παρακολούθησης, εξατομικευμένης θεραπευτικής αντιμετώπισης
και αποπεράτωσης του τοκετού ανάλογα με τα ευρήματα της κυτταρολογικής
εξέτασης κατά Παπανικολάου.
Υλικό και Μέθοδος: Πραγματοποιήθηκε ανασκόπηση της τρέχουσας βιβλιογραφίας
με επικέντρωση στις κατευθυντήριες οδηγίες της Αμερικανικής Εταιρίας
Κολποσκόπησης και Παθολογίας Τραχήλου (ASCCP) για τη ενδεικνυόμενη
διαχείριση των αποτελεσμάτων της εκάστοτε κυτταρολογικής εξέτασης κατά
Παπανικολάου. Τα αποτελέσματα της παραπάνω εξέτασης κατηγοριοποιήθηκαν
ως προς την βαρύτητά τους, και μελετήθηκαν οι προτεινόμενοι αποδεκτοί τρόποι
διαγνωστικής και θεραπευτικής προσέγγισης.
Αποτελέσματα: Με βάση τις πηγές πληροφοριών που χρησιμοποιήσαμε, παρατίθενται
οι διαγνωστικοί και θεραπευτικοί αλγόριθμοι οι οποίες θα πρέπει να ακολουθηθούν.
Αξιολογήθηκαν τα αποτελέσματα της κυτταρολογικής εξέτασης ανά τρίμηνο της
κύησης, καθώς και ο ενδεικνυόμενος τρόπος αποπεράτωσης του τοκετού.
Συμπεράσματα: Η αξιολόγηση μιας παθολογικής εξέτασης τραχηλικής
19
ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
κυτταρολογίας στην κύηση είναι παρόμοια με εκείνη των μη-εγκυμόνων. Εντούτοις,
οι επιδράσεις της κύησης τόσο στην τραχηλική κυτταρολογία, όσο και στην
κολποσκόπηση είναι δυνατόν να δυσχεράνουν την διάκριση του φυσιολογικού
από το παθολογικό επιθήλιο. Τα ερωτήματα τα οποία προκύπτουν ως προς τη
διαχείριση ενός παθολογικού τεστ Παπανικολάου κατά τη διάρκεια της κύησης
είναι πολλά, τόσο από την πλευρά των ασθενών όσο και από αυτή των υπεύθυνων
ιατρών. Η γνώση του τρόπου διαχείρισης ενός παθολογικού τεστ Παπανικολάου
κατά την κύηση είναι απαραίτητη προκειμένου να αποφευχθούν περιπτώσεις υποθεραπείας ή υπερ-θεραπείας.
ΕΑ-4
Λαπαροσκοπική πυελική και παραορτική λεμφαδενεκτομή σε ασθενείς με
γυναικολογικό καρκίνο
Δημήτριος Ζυγούρης, Νεκτάριος Χαλβατζάς, Παναγιώτης Μοναστηριώτης, Αντώνιος
Γκουτζιούλης, Δέσποινα Ιωαννίδου, Ανδρέας Καβαλλάρης
Μονάδα Γυναικολογικής Ογκολογίας, «Άγιος Λουκάς», Θεσσαλονίκη
Σκοπός: Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι να αξιολογηθεί η αποτελεσματικότητα
μιας τυποποιημένης χειρουργικής διαδικασίας, της λαπαροσκοπικής πυελικής και
παραορτικής λεμφαδενεκτομής σε ασθενείς με γυναικολογικές κακοήθειες.
Υλικό - Μέθοδοι: Η μελέτη περιλαμβάνει 83 ασθενείς που χειρουργήθηκαν
από τον Ιανουάριο 2010 έως τον Ιανουάριο 2014. Από αυτές 25 ασθενείς
υποβλήθηκαν σε λαπαροσκοπική ριζική υστερεκτομή, λόγω καρκίνου τραχήλου
μήτρας, με διατήρηση των νεύρων και 58 σε απλή λαπαροσκοπική υστερεκτομή,
λόγω καρκίνου ενδομητρίου.
Αποτελέσματα: Ο μέσος αριθμός πυελικών λεμφαδένων ήταν 27 (16-64) και
παραορτικών 16 (11-31). Ο μέσος χειρουργικός χρόνος για τη δεξιά πλευρά ήταν
28 λεπτά και για την αριστερή 35 και για τη παραορτική λεμφαδενεκτομή 48. Δεν
υπήρξε καμία μετατροπή σε λαπαροτομία και δεν παρουσιάσθηκε καμία μείζονα
διεγχειρητική ή μετεγχειρητική επιπλοκή.
Συμπέρασμα: Η λαπαροσκοπική λεμφαδενεκτομή είναι μια ασφαλής και εφικτή
διαδικασία. Ένας επαρκής αριθμός λεμφαδένων μπορεί να αφαιρεθεί σε ένα
κατάλληλο χρονικό διάστημα. Το ποσοστό επιπλοκών είναι χαμηλό και μπορεί να
ελαχιστοποιηθεί με την τυποποίηση της διαδικασίας.
20
ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
ΕΑ-5
Κύηση και κακόηθες μελάνωμα: Περιγραφή περιστατικού
Ιωάννης Γραμματικάκης, Χρήστος Παρθένης, Νικόλαος Ευαγγελινάκης, Χαράλαμπος Χρέλιας,
Δημήτριος Κασσάνος
Γ΄ Μαιευτική Γυναικολογική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών, -Π.Γ.Ν. «Αττικόν», Πρόγραμμα
Μεταπτυχιακών Σπουδών «Παθολογία της κύησης»
Εισαγωγή: Το κακόηθες μελάνωμα επηρεάζει συνήθως τις γυναίκες
αναπαραγωγικής ηλικίας και φτάνει το 25% των κακοηθειών που διαγιγνώσκονται
κατά την εγκυμοσύνη. Αρχικά εμφανίζεται ως δερματική βλάβη στο 82% των
περιπτώσεων. Η εμφάνιση κακοήθους μελανώματος στις ωοθήκες μετά από IVF
είναι πολύ σπάνια.
Αναφορά περιστατικού: Γυναίκα, πρωτοτόκος, 37 χρονών, στην 33 εβδ. κύησης,
μετά από IVF, προσήλθε στο τμήμα επειγόντων περιστατικών λόγω έντονης
κεφαλαλγίας, ναυτίας και φωτοφοβίας από 3ημέρου. Μετά από τον απαραίτητο
έλεγχο για αποκλεισμό υπέρτασης και προεκλαμψίας έγινε νευρολογική εκτίμηση
και ακολούθησε MRI εγκεφάλου οπού εμφανίστηκαν δυο αλλοιώσεις: η πρώτη
4,1cm στο δεξιό ημισφαίριο και η δεύτερη 5cm στον αριστερό πρόσθιο λοβό
με κυστικά και συμπαγή στοιχεία. Αποφασίστηκε ο τερματισμός της κύησης με
καισαρική τομή. Κατά την επέμβαση βρέθηκαν δυο συμπαγείς όγκοι 18cm και 6,5cm
στις ωοθήκες. Γεννήθηκε ένα ζων, αρτιμελές θήλυ με σωματικό βάρος 1895gr και
Apgar score 5/8. Aφαιρέθηκαν οι ωοθήκες, ελέγχθηκε η περιτοναική κοιλότητα
χωρίς να βρεθεί κάποια εστία και αφαιρέθηκε και το επίπλουν. Το αποτέλεσμα
της ιστολογικής εξέτασης ήταν κακόηθες μελάνωμα. Η CT θώρακος αποκάλυψε
πολλαπλές εστίες στο πνευμονικό παρέγχυμα. Η ασθενής υπεβλήθη ακολούθως
σε ακτινοβόληση εγκεφάλου και χημειοθεραπεία.
Συμπέρασμα: Στη διεθνή βιβλιογραφία αναφέρονται λιγοστά περιστατικά με
κακόηθες μελάνωμα μετά από IVF. Τα ορμονικά σκευάσματα που χρησιμοποιούνται
στην IVF ενδεχομένως να έχουν κάποια επίδραση και συμμετοχή στην εμφάνιση
της συγκεκριμένης παθολογίας, ένα θέμα που είναι υπό διερεύνηση.
21
ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
ΕΑ-6
Η λαπαροσκοπική αποκατάσταση της πρόπτωσης μήτρας και κολπικού κολοβώματος
Ιωάννης Κουτουκος, Χρήστος Μαυρουδής, Γεώργιος Πολίτης, Στυλιανός Μουρτζάκης,
Λεωνίδας Παπαδόπουλος
Νοσοκομείο «Μητέρα», Αθήνα
Σκοπός: Η αναδρομική ανάλυση περιστατικών λαπαροσκοπικής ιεροπηξίας και η
ανάλυση της βιβλιογραφίας.
Υλικά και Μέθοδος: 150 περιστατικά που χειρουργήθηκαν λαπαροσκοπικά από τη
συγκεκριμένη ομάδα την τριετία 2010 με 2013.
Αποτελέσματα: Τα ποσοστά επιπλοκών και επιδιόρθωσης είναι ανάλογα της
διεθνούς βιβλιογραφίας με την τυποποίηση της μεθόδου και την ανατομική
επιδιόρθωση με χρήση πλέγματος.
Συμπεράσματα: Η ιεροπηξια αποτελεί μέθοδο εκλογής για την πρόπτωση μήτρας
η Κολοβώματος και πρέπει να γίνεται ελάχιστα επεμβατικά.
ΕΑ-7
Οξεία εμφάνιση εμβρυϊκού ύδρωπα: Παρουσίαση περιστατικού
Ιωάννης Γραμματικάκης, Παντελής Τρομπούκης, Νικόλαος Ευαγγελινάκης, Έλσα Τσαπάκη,
Χαράλαμπος Χρέλιας, Δημήτριος Κασσάνος
Γ΄ Μαιευτική Γυναικολογική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών, Π.Γ.Ν «Αττικόν», Πρόγραμμα
Μεταπτυχιακών Σπουδών «Παθολογία της κύησης»
Εισαγωγή: Η δυσρυθμία του εμβρύου επιπλέκει το 1-2% του συνόλου των κυήσεων.
Περιγράφουμε ένα σπάνιο περιστατικό εμβρυϊκής δυσρυθμίας που οδήγησε οξέως
στην εμφάνιση εμβρυϊκού ύδρωπα.
Περιγραφή περιστατικού: Πρόκειται για δευτεροτόκο γυναίκα κατά την 9η
εβδομάδα της κύησης με φυσιολογικό υπερηχογράφημα 1ου τριμήνου. Ωστόσο,
το υπερηχογράφημα του δεύτερου τριμήνου ανέδειξε σημαντική δυσρυθμία
(απότομες εναλλαγές βραδυκαρδίας με ταχυκαρδία). Δεν ανιχνεύτηκαν δομικές
ανωμαλίες της καρδιάς και η ασθενής παραπέμφθηκε για υπερηχοκαρδιογράφημα
από εξειδικευμένο ιατρό της κλινικής μας. Η καμπύλη σακχάρου ήταν παθολογική
(183 στα 60΄ και 162 στα 120΄). Το εμβρυϊκό υπερηχοκαρδιογράφημα ανέδειξε
συχνές πρώιμες κολπικές συστολές κάθε μία από τις οποίες ακολουθούνταν από
κοιλιακή συστολή. Ο καρδιακός ρυθμός ήταν 161-300/λεπτό και ακολουθούνταν
περιοδικά από επεισόδιο βραδυκαρδίας (~96/λεπτό). Μεταξύ των επεισοδίων
22
ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
της δυσρυθμίας το έμβρυο είχε φλεβοκομβικό ρυθμό (146-154/λεπτό), ενώ δεν
υπήρχαν σημεία βαλβιδικής ανεπάρκειας, περικαρδιακής συλλογής, μεσοκοιλιακού
ελλείματος ή καρδιακής ανεπάρκειας. Στην ασθενή συνεστήθη να επαναλαμβάνει
εβδομαδιαίως το υπερηχοκαρδιογράφημα προκειμένου να παρακολουθείται στενά
η δυσρυθμία. Κατά το υπερηχογράφημα του 3ου τριμήνου δε διαπιστώθηκε κάποια
δυσρυθμία ή σημείο καρδιακής ανεπάρκειας. Τέσσερις ημέρες αργότερα η ασθενής
προσήλθε λόγω ελαττωμένων εμβρυϊκών κινήσεων και το καρδιοτοκογράφημα
ηρεμίας στο οποίο υπεβλήθη ήταν έντονα παθολογικό. Για το λόγο αυτό η κύηση
τερματίστηκε άμεσα με καισαρική τομή και γεννήθηκε ένα ζων αρτιμελές θήλυ
νεογνό ΣΒ: 4.410γρ, pH: 7,31, και apgar score 0 κατά τη γέννηση οπότε για το
λόγο αυτό διασωληνώθηκε άμεσα στο πρώτο λεπτό. Το νεογνό ήταν ιδιαίτερα
υδρωπικό και μετά από την ανάνηψή του μεταφέρθηκε άμεσα στη μονάδα εντατικής
νοσηλείας νεογνών. Παρακεντήθηκαν 500ml περιτοναϊκού και πλευριτικού υγρού
και χορηγήθηκe άμεσα αμιωδαρόνη. Τη 2η ημέρα της νοσηλείας προστέθηκε στην
αγωγή προπρανολόλη και από την 3η ημέρα το νεογνό εμφάνιζε φλεβοκομβικό
ρυθμό. Ενάμιση χρόνο μετά το παιδί είναι ελεύθερο συμπτωμάτων και εμφανίζει
φυσιολογική νευροκινητική ανάπτυξη. Η αντιαρρυθμική αγωγή τροποποιήθηκε σε
φλεκαϊνίδη και ατενολόλη λόγω αυξημένων τιμών TSH και επαναλαμβανόμενα
επεισόδια βρογχόσπασμου.
Συζήτηση: Τα έμβρυα με αρρυθμία θα πρέπει να παρακολουθούνται εντατικά κατά
τη διάρκεια της κύησης δεδομένου ότι σε περίπτωση ταχυκαρδίας ενδέχεται να
εμφανιστεί εμβρυϊκός ύδρωπας εντός λίγων ημερών. Η απόφαση σχετικά με τη
χρονική στιγμή και τον τρόπο τερματισμού της κύησης θα πρέπει να λαμβάνεται με
βάση την ηλικία της κύησης καθώς και το συνολικό διάστημα που καταλαμβάνουν
τα επεισόδια της ταχυκαρδίας στη διάρκεια μίας ημέρας. Η επιλογή της σωστής
στιγμής τερματισμού της κύησης είναι καθοριστική, δεδομένου ότι εφόσον το
νεογνό λάβει την κατάλληλη αντιαρρυθμική αγωγή και δεν είναι υδρωπικό τότε η
πρόγνωση είναι πολύ καλή.
ΕΑ-8
Η επίπτωση της οικονομικής κρίσης στη βρεφική θνησιμότητα στην Ελλάδα
Νικόλαος Βλαχάδης1, Ζωή Ηλιοδρομίτη1, Νικόλαος Βραχνής1, Μαρία Βλαχάδη2, Γεώργιος
Κρεατσάς1
Β’ Μαιευτική και Γυναικολογική κλινική, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Ιατρική
Σχολή, Αρεταίειο Νοσοκομείο
2
Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Ρέθυμνο
1
23
ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
Σκοπός: Η βρεφική θνησιμότητα αποτελεί σημαντικό δείκτη του επιπέδου των
υπηρεσιών υγείας καθώς και του κοινωνικοοικονομικού επιπέδου μιας χώρας.
Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η ανάλυση της εξέλιξης της βρεφικής
θνησιμότητας στην Ελλάδα κατά την πρώτη τετραετία της οικονομικής κρίσης.
Υλικό και Μέθοδος: Πραγματοποιήθηκε αξιολόγηση και στατιστική ανάλυση των
επίσημων δεδομένων των βρεφικών θανάτων στο σύνολο της επικράτειας κατά
την περίοδο 2005-2012 από την Ελληνική Στατιστική Αρχή.
Αποτελέσματα: Ο δείκτης βρεφικής θνησιμότητας στην Ελλάδα, οριζόμενη ως ο
αριθμός των θανάτων παιδιών ηλικίας 0-364 ημερών ανά 1.000 γεννήσεις ζώντων,
μετά από πτωτική τάση 5 δεκαετιών, έφτασε στο ιστορικό χαμηλό 2,65 το 2008,
την 5η καλύτερη επίδοση μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Την πρώτη
διετία της οικονομικής κρίσης, η παραπάνω πτωτική τάση ανετράπη με μια απότομη
αύξηση της βρεφικής θνησιμότητας κατά 43%, σε 3,80 το 2010, πέφτοντας στην
15η θέση στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Εν τούτοις, η ανοδική πορεία αυτή κράτησε
μόλις 2 έτη, διότι τη διετία που ακολούθησε η βρεφική θνησιμότητα μειώθηκε εκ
νέου κατά 23%, σε 2,92 το 2012. Συνολικά, ο δείκτης βρεφικής θνησιμότητας
δε διαφέρει μεταξύ της τετραετίας της κρίσης (2009-2012), σε σύγκριση με την
τετραετία προ κρίσης (2005-2008) (3,32 vs 3,41, p=0,43). Αντίστοιχες είναι οι
μεταβολές στους δείκτες νεογνικής και όψιμης βρεφικής θνησιμότητας (αριθμός
θανάτων παιδιών ηλικίας 0-27 και 28-364 ημερών ανά 1.000 γεννήσεις ζώντων,
αντίστοιχα). Την περίοδο 2008-2010, η βρεφική θνησιμότητα αυξήθηκε κατά
7,5 φορές περισσότερο στα παιδιά αγάμων μητέρων, σε σύγκριση με αυτά που
γεννήθηκαν εντός γάμου (187% vs 25%) και 5 φορές περισσότερο στα παιδιά των
αλλοδαπών, σε σύγκριση με αυτά των Ελληνίδων μητέρων (150% vs 31%), ενώ η
ειδική θνησιμότητα από συγγενείς ανωμαλίες αυξήθηκε κατά 81%.
Συμπεράσματα: Η μεταβολή της βρεφικής θνησιμότητας κατά την περίοδο της
οικονομικής κρίσης είναι διφασική, με απότομη αύξηση την πρώτη διετία (20082010) και επάνοδο στα προ κρίσης επίπεδα τη δεύτερη διετία (2010-2012).
Η επιδείνωση του δείκτη το 2010, σε σύγκριση με το 2008, ήταν δραματικά
μεγαλύτερη στις πιο ευάλωτες ομάδες γυναικών με προβληματική πρόσβαση στις
υπηρεσίες υγείας ενώ η ραγδαία αύξηση των βρεφικών θανάτων από συγγενείς
ανωμαλίες υποδηλώνει ανεπαρκή προγεννητική παρακολούθηση.
24
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
ΑΑ-1
Μία σπάνια επιπλοκή της κύησης: Οξεία παγκρεατίτιδα
Μιχαήλ Σταματάκος1, Κωνσταντίνος Ντζέρος2, Δημήτριος Μάζης3, Μελέτιος Ρόζης4, Ευστάθιος Ανεσίδης1, Νεοκλής Κρητικός1
Νοσηλευτική Μονάδα Μολάων / Γενικό Νοσοκομείο Λακωνίας, Μολάοι
Κέντρο Υγείας Άστρους / Γενικό Παναρκαδικό Νοσοκομείο Τρίπολης, Τρίπολη
3
Μαιευτική Γυναικολογική Κλινική ΡΕΑ, Αθήνα
4
Χειρουργική Κλινική / Γενικό Νοσοκομείο Κορίνθου, Κόρινθος
1
2
Σκοπός: Η οξεία παγκρεατίτιδα στην κύηση είναι ένα σπάνιο γεγονός με συχνότητα εμφάνισης 1:1000 έως 1:10000 κυήσεις. Η διάγνωση και η αντιμετώπιση αυτής
της ασθένειας βασίζεται περισσότερο στις απόψεις ειδικών παρά σε συγκεκριμένες οδηγίες από κάποιο αναγνωρισμένο φορέα. Σκοπός αυτής της εργασίας είναι η
παρουσίαση των τελευταίων εξελίξεων πάνω στην διάγνωση, παρακολούθηση και
θεραπεία αυτής της ασθένειας και η προσπάθεια προσαρμογής των τελευταίων
οδηγιών για την οξεία παγκρεατίτιδα στον γενικό πληθυσμό στις εγκυμονούσες
γυναίκες που διαγιγνώσκονται με οξεία παγκρεατίτιδα.
Υλικό και Μέθοδος: Αυτή η εργασία βασίστηκε σε έρευνα κυρίως Αγγλικής βιβλιογραφίας σε βάσεις δεδομένων όπως η Pubmed.
Αποτελέσματα: Ο αριθμός των κυήσεων, των τοκετών, η αύξηση βάρους και οι
ορμονολογικές αλλαγές της εγκυμοσύνης αποτελούν προδιαθεσικούς παράγοντες
για οξεία παγκρεατίτιδα κατά την κύηση. Η βαρύτητα της οξείας παγκρεατίτιδας είναι ίσως το πιο σημαντικό στοιχείο που πρέπει να διαλευκανθεί πρωτίστως καθώς
η παγκρεατίτιδα είναι μία ταχέως εξελισσόμενη ασθένεια. Η απεικονιστική διαγνωστική δεν έχει μείζον ρόλο στην αρχική φάση της ασθένειας καθώς η βαρύτητα
εξαρτάται από τη παρουσία ή όχι, παροδικής ή μόνιμης ανεπάρκειας των βασικών
οργάνων και όχι από την παρουσία τοπικών επιπλοκών. Το τρίμηνο κύησης παίζει
σημαντικό ρόλο ως προς την νοσηρότητα και την θνησιμότητα της μητέρας και του
εμβρύου/νεογνού αλλά δεν επηρεάζει την απόφαση για χειρουργική αντιμετώπιση
παθογενετικών αιτίων της παγκρεατίτιδας.
Συμπεράσματα: Η οξεία παγκρεατίτιδα αποτελεί μία επικίνδυνη ασθένεια που επιπλέκει σε μεγάλο βαθμό την κύηση. Η αρχική εκτίμηση της βαρύτητας της ασθένειας και η αρχική αντιμετώπιση παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο ώστε να αποφευχθεί
η έκπτωση λειτουργίας των βασικών οργάνων της μητέρας.
25
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
ΑΑ-2
Πρόωρος τοκετός και συνεχής έγχυση ατοσιμπάνης – Αναφορά περιπτώσεων
Εμμανουήλ Παντατοσάκης, Κωνσταντίνος Τσέβης, Περικλής Παναγόπουλος, Σπυριδούλα Θεοδώρου, Ιωάννης Σαλλούμ, Χρυσή Χριστοδουλάκη, Χαράλαμπος Χρέλιας, Δημήτριος Κασσάνος
Εισαγωγή: Ως πρόωρος τοκετός ορίζεται ο τοκετός πριν από τις 37 εβδομάδες της
κύησης, που εμφανίζεται με επώδυνες ψηλαφητές συστολές της μήτρας, αλλαγές
του τραχήλου της μήτρας και μήκος τραχήλου < 2.5 εκ.
Στα πλαίσια της θεραπείας - αναστολής του πρόωρου τοκετού χρησιμοποιείται η
ατοσιμπάνη. Αν τα επεισόδια προώρου τοκετού υποτροπιάσουν συνιστάται επανάληψη του παραπάνω σχήματος.
Σκοπός: η αναφορά περιστατικών στα οποία κρίθηκε αναγκαία για την θεραπεία
του πρόωρου τοκετού η συνεχής έγχυση ατοσιμπάνης και η παρουσίαση της πορείας τους και της έκβασής τους.
Υλικό: συλλέχθηκε από τους ιατρικούς φακέλους των ασθενών που νοσηλεύτηκαν
στην Γ’ Μαιευτική και Γυναικολογική Κλινική του Νοσοκομείου Αττικόν.
Αποτελέσματα:
1ο περιστατικό: ΙΙ τόκος 26+4 εβδομάδων προηγηθείσα καισαρική τομή με μυ-
ομητρική δραστηριότητα. Μήκος τραχήλου 1,2εκ. Έγινε χορήγηση δόσης συντήρησης μέχρι την 35+6 εβδομάδα, οπότε και έγινε καισαρική τομή.
2ο περιστατικό: ΙΙ τόκος 27 εβδομάδων με ιστορικό ενός φυσιολογικού τοκετού
προσήλθε με μυομητρική δραστηριότητα και μήκος τραχήλου 6 χιλιοστά. Έγινε χορήγηση δόσης συντήρησης μέχρι τις 34 εβδομάδες οπότε έλαβε εξιτήριο και στις
36+2 εβδομάδες προσήλθε και γέννησε φυσιολογικά.
3ο περιστατικό: Ι τόκος 23+3 εβδομάδες με δίδυμο κύηση και ελεύθερο ιστορικό
και περίδεση τραχήλου στις 23 εβδομάδες, προσήλθε με μήκος τραχήλου 1,5εκ
και μυομητρική δραστηριότητα. Έγινε χορήγηση δόσης συντήρησης μέχρι τις 31
εβδομάδες οπότε έγινε αυτόματη ρήξη θυλακίου και έγινε καισαρική τομή.
Συμπέρασμα: από τα περιστατικά φαίνεται ότι η ατοσιμπάνη είναι ένα φάρμακο
τοκόλυσης αποτελεσματικό στην αναστολή πρόωρου τοκετού υπό προϋποθέσεις.
Στην μελέτη φάνηκε ότι επί δυσανεξίας από την ασθενή στην χορήγηση άλλης
τοκολυτικής αγωγής είναι δυνατή η παράταση χορήγησής της πέραν του αρχικού
σχήματος σε δόση συντήρησης με ασφάλεια τουλάχιστον όπως φάνηκε από την
ανάλυση των τριών αυτών περιστατικών με μεγάλο ωστόσο μειονέκτημα το υψηλό κόστος θεραπείας.
26
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
ΑΑ-3
Θρομβωτική θρομβοπενική πορφύρα και εγκυμοσύνη
Κωνσταντίνος Τσέβης, Εμμανουήλ Παντατοσάκης, Περικλής Παναγόπουλος, Σπυριδούλα Θεοδώρου, Ιωάννης Σαλλούμ, Χρυσή Χριστοδουλάκη, Χαράλαμπος Χρέλιας, Δημήτριος Κασσάνος
Εισαγωγή: H Θρομβωτική θρομβοπενική πορφύρα (ΤΤΡ) ή σύνδρομο Moschkowitz
είναι μία αυτοάνοσος διαταραχή, η οποία προκαλείται από ένα ή περισσότερα αντιαιμοπεταλιακά αντισώματα, τα οποία και προκαλούν την καταστροφή των αιμοπεταλίων. Η χορήγηση κορτικοστεροειδών (κορτιζόνης) από το στόμα συνιστάται ως
θεραπεία πρώτης γραμμής. Ωστόσο, σε περιπτώσεις αιμορραγιών απειλητικών για
τη ζωή, γίνονται μεταγγίσεις αιμοπεταλίων, πλασμαφαίρεση ή και σπληνεκτομή. Η
διάγνωση στην κύηση γίνεται με αιμοπετάλια <70.000/μL.
Σκοπός: είναι η παρουσίαση της νόσου κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης
Υλικό: καταγράφθηκαν δύο περιστατικά στην διάρκεια ενός έτους στο Νοσοκομείο
Αττικόν. Τα στοιχεία συλλέχθηκαν από τους ιατρικούς φακέλους των ασθενών.
Αποτελέσματα: η πρώτη περίπτωση αναφέρεται σε γυναίκα 25 ετών, ΙΙ τόκο 34
εβδομάδων κύησης. Προσήλθε στα ΤΕΠ λόγω αδυναμίας και καταβολής.
Στις εξετάσεις εισαγωγή είχε ΑΠ: 90/50mmHg, Σφ:120bpm, Ηct: 19.6%, Hgb:6.9,
WBC: 8790, PLT: 28000/μL, LDH: 1817. Έγινε επείγουσα καισαρική. Η ασθενής
έλαβε 4 φιάλες αίμα και 4 πλάσματα διεγχειρητικά, μεταφέρθηκε στην ΜΕΘ και
έλαβε θεραπεία με κορτιζόνη και πλασμαφαίρεση. Εξήλθε μετά από 17 ημέρες
νοσηλείας έχουσα καλώς.
Το δεύτερο περιστατικό αφορούσε γυναίκα 37 ετών Ι τόκο 17 εβδομάδων που
προσήλθε αιτιώμενη προκάρδιο άλγος και μακροσκοπική αιματουρία. Από το
ατομικό ιστορικό αναφέρει ιδιοπαθή θρομβωτική θρομβοπενική πορφύρα από 6
ετιάς με πολλές υποτροπές. Οι εξετάσεις εισαγωγής ήταν Hct:35.7%, Hgb:12.1,
WBC:10670 PLT:37000μL, LDH:444. Ετέθη σε αγωγή με SoluMedrol 40mgx2 και
8 πλάσματα / 24hr. Μετά από 12 ημέρες βελτιώθηκε με PLT:306.000μL αλλά το
έμβρυο εμφάνισε πολύ πρόωρη ενδομήτρια καθυστέρηση ανάπτυξης με παθολογικά Doppler. Αποφασίστηκε φαρμακευτική διακοπή κύησης, η οποία έγινε και η
ασθενής εξήλθε έχουσα καλώς.
Συμπέρασμα: η ιδιοπαθής θρομβωτική θρομβοπενική πορφύρα είναι μία νόσος
που μπορεί να εμφανιστεί και μάλιστα απειλητική για την ζωή της εγκυμονούσας
τόσο στο τρίτο τρίμηνο συχνότερα όπως αναφέρεται στην διεθνή βιβλιογραφία
αλλά και στα άλλα δύο τρίμηνα της εγκυμοσύνης.
27
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
ΑΑ-4
Αξιολόγηση της προσθήκης μυοινοσιτόλης στο μεταβολικό και ορμονικό προφίλ
υπέρβαρων γυναικών με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών που πρόκειται να
υποβληθούν σε εξωσωματική γονιμοποίηση
Νίκος Τσάγιας, Πέτρος Πινίδης, Ισαβέλλα Σπυροπούλου, Ελευθερία Παναγιώτου, Νικολέτα
Κουτλάκη, Γεώργιος Γαλάζιος
Μονάδα Εξωσωματικής Γονιμοποίησης, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Αλεξανδρούπολη.
Εισαγωγή: Στην παρούσα μελέτη εξετάστηκε η επίδραση της μυοινοσιτόλης στο
μεταβολικό και ορμονικό προφίλ υπέρβαρων γυναικών με πολυκυστικές ωοθήκες
οι οποίες προσήλθαν στη μονάδα Εξωσωματικής Γονιμοποίησης του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Αλεξανδρούπολης.
Υλικό και Μέθοδος: Για τη διερεύνηση της επίδρασης της μυοινοσιτόλης 15 γυναίκες έλαβαν 2 gr μυοινοσιτόλης και 200 gr φυλλικού οξέος για τουλάχιστον 3
καταμήνιους κύκλους. Δείγμα φλεβικού αίματος πάρθηκε πριν την έναρξη και μετά
από 3 μήνες λήψης της μυοινοσιτόλης. Έγινε έλεγχος των τιμών της FSH, LH, T,
PR, E2 και DHΕA-S. Για την επίδραση της μυοινοσιτόλης στην υπερινσουλιναιμία
και στην αντίσταση ινσουλίνης που παρατηρείται σε γυναίκες με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών έγινε δοκιμασία ανοχής γλυκόζης με τη λήψη 75 gr γλυκόζης.
Η ευαισθησία στην ινσουλίνη μετρήθηκε πριν και μετά την τρίμηνη λήψη της μυοινοσιτόλης. Παράλληλα έγινε έλεγχος της περιοδικότητας της εμμήνου ρύσεως
κατά τη διάρκεια της τρίμηνης αγωγής.
Αποτελέσματα: Μετά από την τρίμηνη αγωγή παρατηρήθηκε σημαντική μείωση των τιμών της LH, T, DHEA-S, και του λόγου LH/FSH (p>0.0001). Επιπλέον παρατηρήθηκε αύξηση της Ε2-οιστραδιόλης και τις τιμής της προγεστερόνης
(p>0.0001). Αντίθετα η αλλαγή στην τιμή της FSH ήταν στατιστικώς μη σημαντική
(p>0.068). Όσον αφορά την αντίσταση στην ινσουλίνη παρατηρήθηκε σημαντική
μείωση στην τιμή της γλυκόζης (p>0.0002) και ινσουλίνης νηστείας (p>0.0001)
όσο και μετά από τον έλεγχο ανοχής γλυκόζης (p>0.0001). Όλες οι γυναίκες ανέφεραν την έλευση εμμήνου ρύσεως κατά τη διάρκεια του τρίμηνου ελέγχου.
Συμπεράσματα: Η προσθήκη μυοινοσιτόλης οδήγησε σε σημαντική βελτίωση της
λειτουργίας των ωοθηκών σημαντική μείωση των ανδρογόνων και του λόγου LH/
FSH, ενώ παράλληλα παρατηρήθηκε βελτίωση της ανοχής στη γλυκόζης, μείωση
της αντίστασης της ινσουλίνης και αποκατάσταση της περιοδικότητας της εμμήνου
ρύσεως σε υπέρβαρες γυναίκες με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών.
28
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
ΑΑ-5
Αναδρομική μελέτη της συμβολής της προφυλακτικής χορήγησης κορτικοστεροειδών στη βελτίωση της αναπνευστικής λειτουργίας των νεογνών μετά από
εκλεκτικές καισαρικές τομές
Ελευθερία Παναγιώτου, Νικος Τσάγιας, Εμμανουήλ Κοντομανώλης, Βασίλειος Λυμπέρης, Γεώργιος Γαλάζιος
Πανεπιστημιακή Μαιευτική-Γυναικολογική Κλινική, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Αλεξανδρούπολη
Σκοπός: Η διερεύνηση της συμβολής της προγεννητικής χορήγησης κορτικοστε-
ροειδών, 48 ώρες πριν την τέλεση εκλεκτικής καισαρικής τομής, στη βελτίωση της
αναπνευστικής λειτουργίας των νεογνών.
Ασθενείς και Μέθοδοι: Σε σύνολο 718 εγκύων γυναικών στις οποίες διενεργήθηκε εκλεκτική καισαρική τομή, με μέση ηλικία 30.1 έτη, οι οποίες βρίσκονταν στην
37η, 38η και 39η εβδομάδα κύησης, στις 315 (43.9%) εξ’ αυτών δόθηκε βηταμεθαζόνη σε μονήρες δοσολογικό σχήμα, ήτοι 12mg 48 ώρες πριν την τέλεση
εκλεκτικής καισαρικής τομής Στις υπόλοιπες 403 έγκυες (56.1%) δε χορηγήθηκε
κορτιζόνη Αξιολογήθηκε η αναπνευστική λειτουργία των νεογνών καταγράφοντας
το Apgar score κατά το 1ο και 5ο λεπτό ζωής, εκτιμήθηκε η συσχέτιση εμφάνισης
προβλημάτων στην αναπνευστική λειτουργία των νεογνών ανάλογα με την εβδομάδα κύησης, καθώς και το βάρος γέννησης των νεογνών και στις δυο ομάδες.
Αποτελέσματα: Δεν υπήρξε σημαντική διαφορά στην ηλικία της μητέρας (p =
0,306), στο βάρος γέννησης των νεογνών (p = 0,121), στην εβδομάδα κύησης (p
= 0,246) και στο Apgar score στο 1ο (p = 0,568) και στο 5ο λεπτό (p = 0,654),
ανάμεσα στις δύο ομάδες γυναικών. Η εμφάνιση προβλημάτων στην αναπνευστική λειτουργία των νεογνών, ήταν μεγαλύτερη στην ομάδα των εγκύων που δεν
έλαβαν κορτικοστεροειδή. Στις γυναίκες που δε χορηγήθηκαν κορτικοστεροειδή
προγεννητικά (ανεξάρτητα από την εβδομάδα κύησης στην οποία βρίσκονταν), τα
νεογνά εμφάνισαν 3,01 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να παρουσιάσουν πρόβλημα στην αναπνευστική λειτουργία τους, σε σχέση με τα νεογνά που έλαβαν
προγεννητικά κορτικοστεροειδή.
Η έλλειψη χορήγησης κορτικοστεροειδών προγεννητικά, αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης προβλημάτων στην αναπνευστική λειτουργία των νεογνών κατά 7,2 φορές στην 38η εβδομάδα κύησης.Όσον αφορά τις έγκυες που βρίσκονταν στην 37η
και στην 39η εβδομάδα κύησης, δεν υπήρξε στατιστικά σημαντική εξάρτηση
Συμπεράσματα: Η προγεννητική χορήγηση μονήρους δόσεως βηταμεθαζόνης 48
29
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
ώρες πριν την τέλεση εκλεκτική καισαρικής τομής, φαίνεται να υπερτερεί στη βελτίωση της αναπνευστικής λειτουργίας των νεογνών, όταν αυτή τελείται στην 38η
εβδομάδα κύησης.
ΑΑ-6
Αμφοτερόπλευρη δερμοειδής κύστη ωοθηκών στην κύηση: Παρουσίαση περιστατικού και ανασκόπηση της βιβλιογραφίας
Βαΐα Μήτση, Αγγελής Σταυρόπουλος, Ευάγγελος Τσαντούλας
Ε΄ Μαιευτική-Γυναικολογική Κλινική, Περιφερειακό Γενικό Νοσοκομείο-Μαιευτήριο Αθηνών “Έλενα Βενιζέλου”
Σκοπός: Κατά τον υπερηχογραφικό έλεγχο των αρχόμενων κυήσεων ανευρίσκονται συχνά τυχαία ωοθηκικές μάζες. Η συχνότητά τους κυμαίνεται από 1 στις 81
έως 1 στις 8000 κυήσεις. Το ποσοστό των κυήσεων που επιπλέκονται από την
παρουσία σημαντικών μαζών στις ωοθήκες κυμαίνεται από 0,2 έως 2%.Παρόλο
που ο κίνδυνος κακοήθειας είναι χαμηλός, οι επιπλοκές των μαζών(συστροφή,
ρήξη, παρεμπόδιση τοκετού)μπορεί να θέσουν σε κίνδυνο τόσο τη μητέρα, όσο και
το κύημα.
Υλικά-Μέθοδος: Παρουσιάζουμε μια γυναίκα 31 ετών που διαγνώσθηκε με συστροφή δερμοειδούς κύστεως στο αριστερό εξάρτημα και παρουσία ευμεγέθους
δερμοειδούς κύστεως στο δεξί εξάρτημα κατά την 10η εβδομάδα κύησης. Παράλληλα, πραγματοποιούμε ανασκόπηση της βιβλιογραφίας όσων αφορούν στη
διαγνωστική προσέγγιση και διαχείριση αυτών των περιστατικών.
Αποτελέσματα: Η δερμοειδής κύστη είναι η συχνότερα ανιχνεύσιμη μάζα σε όλη
τη διάρκεια της κύησης. Μάζες ωοθηκών >6cm,μάζες με ύποπτα υπερηχογραφικά
χαρακτηριστικά, καθώς και μάζες που παραμένουν ανιχνεύσιμες στο δεύτερο τρίμηνο κύησης πρέπει να αντιμετωπίζονται χειρουργικά ιδανικά στο δεύτερο τρίμηνο
της κύησης. Η συστροφή κύστεων απαντάται πιο συχνά κατά το πρώτο τρίμηνο
κύησης και η πρόκληση ωορρηξίας αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου. Η
λαπαροσκοπική διαχείριση αυτών των περιστατικών είναι τεχνικά εφικτή από εκπαιδευμένους χειρουργούς.
Συμπεράσματα: Η χρήση των υπερήχων συμβάλλει καθοριστικά στην ανίχνευση
ωοθηκικών μαζών στην κύηση, καθώς και στην ανεύρεση εκείνων των χαρακτηριστικών τους που επιβάλλουν τη χειρουργική τους εξαίρεση. Η συντηρητική αντιμετώπιση ενδείκνυται για συμπτωματικές μάζες, χωρίς υπερηχογραφικές ενδείξεις
30
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
κακοήθειας. Σύμφωνα με τις περισσότερες αναφορές, η χειρουργική αντιμετώπιση
είναι προτιμότερο να πραγματοποιείται στο δεύτερο τρίμηνο κύησης. Δεν υπάρχουν επιβεβαιωμένες αποδείξεις που να υποστηρίζουν συγκεκριμένη χειρουργική
προσπέλαση. Δεδομένων, ωστόσο, των πλεονεκτημάτων της λαπαροσκόπησης σε
σχέση με την λαπαροτομία, η προσέγγιση αυτή αποτελεί εξαίρετη επιλογή όταν
υπάρχει η κατάλληλη εκπαίδευση και εμπειρία.
ΑΑ-7
Ο ρόλος της υστεροσκόπησης στη διάγνωση και θεραπεία παθήσεων ενδομητρίου
Γεώργος Καράμαλης, Ελένη Παναγιωτίδη, Αναστασία Καλτσά, Ευθύμιος Κωσταράς, Ηλίας
Οικονόμου, Ειρήνη Αναγνώστου, Νικόλαος Μουαγγιέ
Γ.Ν. Άμφισσας, Άμφισσα
Εισαγωγή: Η υστεροσκόπηση είναι μια ελάχιστα επεμβατική μέθοδος διάγνωσης ή
και θεραπείας γυναικολογικών παθήσεων. Ειδικότερα απεικονίζονται και προσεγγίζονται οι ανατομικές περιοχές του κόλπου, του τραχήλου, του ενδοτραχηλικού
αυλού,της ενοδομητρικής κοιλότητας και των σαλπιγγικών στομίων. Η διαγνωστική ισχύς της μεθόδου ενισχύεται από τον υπέρηχο, τη λήψη δείγματος από τον
τράχηλο καθώς και την υστεροσαλπιγγογραφία. Επιπλέον, δίνεται η δυνατότητα
άμεσης θεραπευτικής παρέμβασης.
Υλικό και Μέθοδος: Στο Γυναικολογικό Τμήμα του Γ.Ν. Άμφισσας από το 2010 μέχρι
2/2014 πραγματοποιήθηκαν 47 υστεροσκοπήσεις σε γυναίκες από 31 έως 77 ετών.
Με τη χρήση της υστεροσκόπησης είχαμε τη δυνατότητα να προσεγγίσουμε άμεσα
και με ακρίβεια μια σειρά γυναικολογικών παθολογικών καταστάσεων με συχνότερη αυτήν της μητρορραγίας. Έγινε χρήση της υστεροσκόπησης και ως μεμονομένο
διαγνωστικό μέσο και σε συνδυασμό με τη λήψη δείγματος από τον τράχηλο ή κατόπιν υπερηχογραφήματος. Οι ενδείξεις για υστεροσκόπηση ήταν μητρορραγία σε 19
ασθενείς, πολύποδας τραχήλου μήτρας σε 16 ασθενείς, μεσοκυκλική αιμόρροια σε 3
ασθενείς, τεχθέν ινομύωμα σε 1 ασθενή, πάχυνση ενδομητρίου σε 5 ασθενείς, υγρό
στη μετεμμηποπαυσιακή ενδομητρική κοιλότητα σε 2 ασθενείς.
Αποτελέσματα: Πολύποδες μήτρας είχαμε 28 ασθενείς, ινομύωμα σε 7 ασθενείς,
Ca ενδομητρίου σε 4 ασθενείς, σε 5 ασθενείς είχαμε ατροφική ενδομητρική κοιλότητα και σε 3 ασθενείς δεν βρέθηκαν παθολογικά ευρήματα από το ενδομήτριο.
Δεν παρατηρήθηκαν επιπλοκές κατά την εφαρμογή της μεθόδου.
31
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
Συμπέρασμα: Η χρήση της υστεροσκόπησης στο επαρχιακό νοσοκομείο διευρύνει
τις δυνατότητες διάγνωσης και θεραπείας των γυναικών και εκτός μεγάλων αστικών κέντρων.. Η ελάχιστα επεμβατική φύση της επέμβασης καθιστά ευκολότερη
την εφαρμογή της τεχνικής σε σχέση με άλλα είδη επεμβάσεων καθώς περιορίζεται τόσο η χρονική διάρκεια τους και όσο και το κόστος τους. Με τη χρήση απλών
αναλγητικών οι ασθενείς δύνανται να επιστρέψουν στους φυσιολογικούς τους
ρυθμούς εντός 24 ωρών. Πλέον καταγράφεται επίσης η τάση εφαρμογής της τεχνικής ακόμα και χωρίς αναισθησία σε επίπεδο εξωτερικών ιατρείων.
ΑΑ-8
Λαπαροσκοπική γυναικολογική χειρουργική στο νομαρχιακό Νοσοκομείο Φωκίδας
Γεώργιος Καράμαλης, Ελένη Παναγιωτίδη, Αναστασία Καλτσά, Ευθύμιος Κωσταράς, Ηλίας
Οικονόμου, Ειρήνη Αναγνώστου, Νικόλαος Μουαγγιέ
Γ.Ν. Άμφισσας, Άμφισσα
Εισαγωγή: Η λαπαροσκοπική χειρουργική χρησιμοποιείται ευρεία σήμερα για αντι-
μετώπιση πληθώρας γυναικολογικών παθήσεων με πολύ ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Στη μελέτη μας παρουσιάζεται η εμπειρία στην χρήση της λαπαροσκοπικής
χειρουργικής του Γυναικολογικού Τμήματος του Γ.Ν. Άμφισσας.
Υλικό και Μέθοδος: Στο Γυναικολογικό Τμήμα του Γ.Ν. Άμφισσας από το 2010
μέχρι 2/2014 αντιμετωπίστηκαν λαπαροσκοπικά 35 ασθενείς. Ενδείξεις για λαπαροσκοπική επέμβαση σε 8 περιπτώσεις ήταν χρόνιο πυελικό άλγος, εξωμήτρια
κύηση σε 1 ασθενή, κύστη ωοθήκης σε 12 ασθενείς και επιθυμία στείρωσης σε 13
ασθενείς. Λαπαροσκοπικές επεμβάσεις πραγματοποιηθήκανε με λαπαροσκόπιο 0
μοιρών και λαπαροσκοπικό εξοπλισμό μίας χρήσης υπό γενική αναισθησία.
Αποτελέσματα: Σε 13 ασθενείς πραγματοποιήθηκε απολίνωση σαλπίγγων, σε 12
ασθενές εκτελέστηκε λαπαροσκοπική εκτομή κύστης ωοθήκης με 1 μετατροπή σε
ανοιχτή επέμβαση λόγω αιμορραγίας. Σε 1 ασθενή με εξωμήτρια κύηση χωρίς
ρήξη πραγματοποιήσαμε λαπαροσκοπική εκτομή σάλπιγγας. Από 7 ασθενείς με
χρόνιο πυελικό πόνο σε 4 βρέθηκε ενδομητρίωση πυέλου και σε 4 εκτεταμένες
συμφύσεις πυέλου και εκτελέστηκε λαπαροσκοπική συμφυσιόλυση. Επιπλοκές παρατηρήθηκαν σε 1 ασθενή και ήταν ελάσσονος σημασίας. Η θνητότητα σε λασπαροσκοπικές επεμβάσεις ήταν μηδενική.
Συμπέρασμα: Η εφαρμογή της λαπαροσκοπικής γυναικολογικής χειρουργικής και στα
32
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
Νομαρχιακά Νοσοκομεία δίνει την δυνατότητα σε ασθενή εκτός των μεγάλων αστικών κέντρων να επωφεληθεί από τα πλεονεκτήματα που προσφέρει αυτή η μέθοδος.
Με την χρήση λαπαροσκοπικών τεχνικών στους ασθενείς μας πετύχαμε καλύτερο αισθητικό αποτέλεσμα, μειώσαμε αισθητά το χρόνο παραμονής των ασθενών στο Νοσοκομείο, μειώσαμε την χρήση αναλγητικών φαρμάκων μετεγχειρητικά, και το σημαντικότερο, μειώθηκε ο χρόνος επιστροφής των ασθενών σε πλήρη δραστηριότητα.
ΑΑ-9
Έκφραση και κλινική σημασία των ErbB υποδοχέων, στον καρκίνο του τραχήλου
μήτρας
Νικόλαος Οικονόμου, Γεώργιος Ανδρουτσόπουλος, Γεώργιος Μιχαήλ, Νικόλαος Αθανασόπουλος, Παναγιώτα Ραβαζούλα, Γεώργιος Δεκαβάλας
Πανεπιστήμιο Πατρών, Ιατρική Σχολή, Ρίο
Σκοπός: H μελέτη της έκφρασης και της κλινικής σημασίας των ErbB υποδοχέων,
σε γυναίκες με καρκίνο του τραχήλου της μήτρας.
Υλικό - Μέθοδος: Μελετήθηκαν αναδρομικά 75 περιπτώσεις με in situ και διηθητικό καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, που αντιμετωπίσθηκαν στο Ογκολογικό
Τμήμα της Μαιευτικής - Γυναικολογικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Πατρών. Από
το σύνολο των παρασκευασμάτων, τα 33 αφορούσαν in situ και τα 42 διηθητικό
καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Σε όλα τα παρασκευάσματα εφαρμόστηκε ανοσοϊστοχημική χρώση για τους υποδοχείς ΕrbB-2, ΕrbB-3 και ΕrbB-4. Η στατιστική
ανάλυση έγινε με το πρόγραμμα SPSS-12.
Αποτελέσματα: Για τον ΕrbB-2: 8 περιπτώσεις ήταν θετικές (10,7%) και 67 αρνητικές (89,3%). Για τον ΕrbB-3: 24 περιπτώσεις ήταν θετικές (32%) και 51 αρνητικές
(68%). Για τον ΕrbB-4: 37 περιπτώσεις ήταν θετικές (49,3%) και 38 αρνητικές
(50,7%). Στην μελέτη μας, βρέθηκε στατιστικά σημαντική συσχέτιση ανάμεσα στην
έκφραση των ΕrbB-2 υποδοχέων και τον διηθητικό καρκίνο του τραχήλου της
μήτρας. Όλες τα ΕrbB-2 θετικά παρασκευάσματα προέρχονταν από ασθενείς με
διηθητικό καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Αντίθετα όλες οι ασθενείς με in situ
καρκίνο του τραχήλου της μήτρας είχαν ΕrbB-2 αρνητικά παρασκευάσματα.
Συμπέρασμα: Η έκφραση των ΕrbB υποδοχέων συσχετίζεται με την επιθετικότητα του καρκίνου του τραχήλου, όπως συμβαίνει και σε άλλες νεοπλασίες. Αυτό
καθιστά τους συγκεκριμένους υποδοχείς σημαντικό προγνωστικό παράγοντα και
μελλοντικό θεραπευτικό στόχο.
33
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
ΑΑ-10
Έκφραση και κλινική σημασία των ErbB υποδοχέων, στον καρκίνο του ενδομητρίου ύστερα από λήψη Ταμοξιφένης
Νικόλαος Οικονόμου, Γεώργιος Ανδρουτσόπουλος, Γεώργιος Μιχαήλ, Γεώργιος Αντωνάκης,
Παναγιώτα Ραβαζούλα, Γεώργιος Δεκαβάλας
Πανεπιστήμιο Πατρών, Ιατρική Σχολή, Ρίο
Σκοπός: H μελέτη της έκφρασης και της κλινικής σημασίας των ErbB υποδοχέων,
σε γυναίκες με καρκίνο του ενδομητρίου ύστερα από λήψη Ταμοξιφένης.
Υλικό - Μέθοδος: Κατά το διάστημα 1991-2005, 13 περιπτώσεις καρκίνου του
ενδομητρίου ύστερα από λήψη Ταμοξιφένης, αντιμετωπίσθηκαν στο Ογκολογικό
Τμήμα της Μαιευτικής - Γυναικολογικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Πατρών. Σε
όλα τα δείγματα εφαρμόστηκε ανοσοϊστοχημική χρώση για τους υποδοχείς ΕrbB1, ΕrbB-2, ΕrbB-3 και ΕrbB-4.
Αποτελέσματα: Για τον ΕrbB-1: 5 περιπτώσεις ήταν θετικές (38.5%) και 8 αρνητικές (61.5%). Για τον ΕrbB-2: 10 περιπτώσεις ήταν θετικές (76.9%) και 3 αρνητικές (23.1%). Για τον ΕrbB-3: 9 περιπτώσεις ήταν θετικές (69.2%) και 4 αρνητικές (30.8%). Για τον ΕrbB-4: 8 περιπτώσεις ήταν θετικές (61.5%) και 5 αρνητικές
(38.5%).
Στην μελέτη μας δεν μπορέσαμε να βρούμε στατιστικά σημαντική συσχέτιση ανάμεσα στην διάρκεια λήψης Ταμοξιφένης και την έκφραση των ΕrbB-1, ΕrbB-2,
ΕrbB-3 και ΕrbB-4 υποδοχέων.
Συμπέρασμα: Χρειάζονται μεγαλύτερης κλίμακας μελέτες για να αξιολογηθεί η
προγνωστική σημασία των ErbB υποδοχέων, σε γυναίκες με καρκίνο του ενδομητρίου ύστερα από λήψη Ταμοξιφένης.
ΑΑ-11
Έκφραση των ErbB υποδοχέων, στον καρκίνο του ενδομητρίου τύπου II
Γεώργιος Ανδρουτσόπουλος, Νικόλαος Οικονόμου, Άννα Λιάβα, Νικόλαος Αθανασόπουλος,
Γεώργιος Μιχαήλ, Παναγιώτα Ραβαζούλα, Γεώργιος Αντωνάκης, Γεώργιος Δεκαβάλας
Πανεπιστήμιο Πατρών, Ιατρική Σχολή, Ρίο
Σκοπός: Η μελέτη της έκφρασης των ErbB υποδοχέων, σε ασθενείς με καρκίνο του
ενδομητρίου τύπου II.
Υλικό - Μέθοδος: Κατά το διάστημα 1991-2008, 10 περιπτώσεις καρκίνου του
34
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
ενδομητρίου τύπου II αντιμετωπίσθηκαν στο Ογκολογικό τμήμα της Μαιευτικής
- Γυναικολογικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Πατρών. Σε όλα τα δείγματα εφαρμόστηκε ανοσοϊστοχημική χρώση για τους υποδοχείς EGFR, ErbB-2, ErbB-3 and
ErbB-4.
Αποτελέσματα: Για τον EGFR, 5 περιπτώσεις ήταν θετικές (50%) και 5 περιπτώσεις ήταν αρνητικές (50%). Για τον ErbB-2, 9 περιπτώσεις ήταν θετικές (90%) και
1 περίπτωση ήταν αρνητική (10%). Για τον ErbB-3, 10 περιπτώσεις ήταν θετικές
(100%) και 0 περιπτώσεις ήταν αρνητικές (0%). Για τον ErbB-4, 7 περιπτώσεις
ήταν θετικές (70%) και 3 περιπτώσεις ήταν αρνητικές (30%). Για όλους τους ErbB
υποδοχείς, 5 περιπτώσεις ήταν θετικές (50%). Κατά τη διάρκεια της παρακολούθησης, 3 ασθενείς απεβίωσαν από την νόσο. Όλες είχαν ορώδη θηλώδη καρκίνο
του ενδομητρίου και 2 από αυτές ήταν θετικές για όλους τους ErbB υποδοχείς
(66,7%).
Συμπέρασμα: Παρόλο που η μελέτη μας βασίστηκε σε μικρό αριθμό περιπτώσεων,
είναι εμφανές ότι έχουμε υψηλά επίπεδα έκφρασης των ErbB υποδοχέων στις
ασθενείς με καρκίνο του ενδομητρίου τύπου II. Τα ευρήματά μας είναι πολύ σημαντικά, καθώς οι στοχευμένες ErbB μοριακές θεραπείες μπορεί να είναι αποτελεσματικές σαν συμπληρωματική αγωγή σε ασθενείς με καρκίνο του ενδομητρίου
τύπου II και θετικούς EGFR και ErbB-2 υποδοχείς.
ΑΑ-12
Αγενεσία κάτω κοίλης φλέβας και εκτεταμένη εν τω βάθει φλεβοθρόμβωση
κάτω άκρων κατά την κύηση: Παρουσίαση περιστατικού
Ιωάννης Γραμματικάκης, Παντελής Τρομπούκης, Νικόλαος Ευαγγελινάκης, Χαράλαμπος Χρέλιας, Χαράλαμπος Συριστατίδης, Δημήτριος Κασσάνος
Γ΄ Μαιευτική Γυναικολογική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών, Π.Γ.Ν «Αττικόν», Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Παθολογία της κύησης»
Εισαγωγή: Η επίπτωση της εν τω βάθει φλεβοθρόμβωσης αυξάνει σημαντικά κατά
τη διάρκεια της κύησης και στις περισσότερες περιπτώσεις αποδίδεται στις μεταβολές που επιφέρει η κύηση στην πηκτικότητα.
Παρουσίαση περιστατικού: Η ασθενής, πρωτοτόκος 29 ετών, προσήλθε στα επείγοντα ιατρεία της Γ’ Μ/Γ κλινικής κατά την 35η +4 εβδομάδα της κύησης παραπονούμενη για έντονο οίδημα και άλγος των κάτω άκρων. Επρόκειτο για δίδυμο
κύηση της οποίας η παρακολούθηση (υπερηχογράφημα α’ τριμήνου-αυχενική δι-
35
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
αφάνεια, υπερηχογράφημα β’ επιπέδου, εργαστηριακός, βιοχημικός έλεγχος) δεν
είχε αναδείξει κάποια παθολογία, εκτός από μικρό μήκος τραχήλου (11χιλ) για το
οποίο υπεβλήθη σε περίδεση τραχήλου την 24η εβδομάδα και ελάμβανε έκτοτε
προγεστερόνη από του στόματος. Υπεβλήθη άμεσα σε triplex φλεβών κάτω άκρων
το οποίο ανέδειξε εξελισσόμενο θρόμβο από τη σαφηνομηριαία συμβολή έως τη
μεσότητα του μηρού χωρίς να εντοπίζεται αιματική ροή εντός της μείζονος σαφηνούς φλέβας και στα δύο άκρα. Λόγω του επείγοντος της κατάστασης και μετά
από συνεννόηση με τους αγγειοχειρουργούς συνεστήθη η περάτωση του τοκετού
μετά από τοποθέτηση πρώτα φίλτρου κάτω κοίλης φλέβας. Κατά την τοποθέτηση,
ωστόσο, του φίλτρου διαπιστώθηκε ότι η κάτω κοίλη φλέβα δε σκιαγραφούνταν
και είχε αναπτυχθεί παράπλευρο δίκτυο μέσω των αζύγων Οι διαστάσεις του παράπλευρου αυτού δικτύου ήταν σημαντικά ελαττωμένες καθιστώντας αδύνατη τη
μετακίνηση οποιουδήποτε θρόμβου στους πνεύμονες, αλλά αυξάνοντας σημαντικά τον κίνδυνο της οξείας απόφραξης αυτού. Ετέθη η διάγνωση της αγενεσίας
κάτω κοίλης φλέβας και αμέσως η ασθενής ετέθη σε ενδοφλέβια συνεχή έγχυση
κλασικής ηπαρίνης ώστε να επιτευχθεί aPTT 80-110sec. Η ασθενής υπεβλήθη σε
καισαρική τομή 48 ώρες μετά και αφού διεκόπη η έγχυση της ηπαρίνης 2 ώρες
προ του χειρουργείου και γέννησε ένα άρρεν νεογνό ΣΒ: 2370γρ, pH: 7,32, apgar
score: 2 στο 1ο, 5 στο 5ο και 8 στο 10ο λεπτό, και ένα θήλυ νεογνό ΣΒ: 2740γρ,
pH: 7,30, apgar score: 8 στο 1ο και 9 στο 5ο λεπτό. Η ασθενής 24 ώρες μετά την
ολοκλήρωση του χειρουργείου λαμβάνει ηπαρίνη χαμηλού μοριακού βάρους σε
προφυλακτική δόση και είχε ομαλή μετεγχειρητική πορεία.
Συμπέρασμα: Αν και η κύηση αποτελεί ένα θρομβογόνο παράγοντα θα πρέπει να
μην αποκλείεται η συνύπαρξη κάποιου άλλου θρομβογόνου αιτίου και να πραγματοποιείται σε κάθε περίπτωση πλήρης κλινικοεργαστηριακός έλεγχος και διερεύνηση της εγκύου με θρομβωτικό επεισόδιο.
ΑΑ-13
Κύηση και δεξιοκαρδία: Αναφορά περιστατικού
Χρήστος Παρθένης, Ιωάννης Γραμματικάκης, Κυριακή Μίγκλη, Ευτύχιος Τρακάκης, Δημήτριος
Κασσάνος
Γ΄ Μαιευτική-Γυναικολογική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών-Π.Γ.Ν “Αττικόν”
Εισαγωγή: Η δεξιοκαρδία είναι μια εκ γενετής ανωμαλία στην οποία η καρδιά
βρίσκεται στην δεξιά πλευρά του σώματος. Υπάρχουν δυο βασικοί τύποι δεξιοκαρδίας: η μεμονομένη δεξιοκαρδία και η δεξιοκαρδία situs inversus. Στην πρώτη
36
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
περίπτωση απλά η καρδιά βρίσκεται πιο δεξιά στο θώρακα από ότι στις φυσιολογικές περιπτώσεις και σχετίζεται με πνευμονική υποπλασία. Στην δεύτερη περίπτωση
που είναι πιο σοβαρή κατάσταση συνοδεύεται από αναστροφή σπλάγχνων.
Aναφορά περιστατικού: Στα τακτικά εξωτερικά ιατρεία της Γ’ Μ/Γ κλινικής του
ΠΓΝ “Αττικόν” παρακολουθείτο Ι τόκος 27 χρονών με γνωστή δεξιοκαρδία χωρίς
αναστροφή σπλάχνων. Συγκεκριμένα, υπήρχαν φυσιολογικές διαστάσεις με ικανοποιητική συστολική και διαστολική λειτουργία της αριστερής και δεξιάς κοιλίας,
με βαλβιδικά συστήματα χωρίς ιδιαίτερα παθολογικά ευρήματα και μικρή διαφυγή
αίματος από την τριγλώχινα βαλβίδα. Επίσης, υπήρχε σημαντικού βαθμού υποπλασία του δεξιού πνεύμονος με σημαντικού βαθμού μετατόπιση του μεσοθωρακίου
και της καρδιάς προς τα δεξιά καθώς και ανύψωση του δεξιού ημιδιαφράγματος.
Η ασθενής είχε στενή καρδιολογική παρακολούθηση και η εξέλιξη της κατά την
διάρκεια της κύησης ήταν χωρίς επιπλοκές. Στην 38η εβδομάδα της κύησης έγινε
καισαρική τομή λόγω εγκαρσίου σχήματος και γεννήθηκε ένα ζών, αρτιμελές, άρρεν νεογνό με άριστο περιγεννητικό αποτέλεσμα (Apgar score 9/10 και σωματικό
βάρος 3740γρ.). Η μητέρα παρέμεινε για παρακολούθηση για μια μέρα στην καρδιολογική μονάδα χωρίς την εμφάνιση ιδιαίτερων προβλημάτων.
Συμπέρασμα: Αν και η παρουσία καρδιολογικών προβλημάτων περιπλέκει συχνά
την εξέλιξη μιας κύησης η παρουσία μονάχα της μεμονωμένης δεξιοκαρδίας δε
συνοδεύεται από ιδιαίτερα προβλήματα. Το μόνο που σίγουρα απαιτείται είναι μια
πιο στενή καρδιολογική παρακολούθηση της μητέρας κατά την διάρκεια της κύησης.
ΑΑ-14
Τρίδυμος κύηση μετά από IVF και ρήξη μήτρας: Παρουσίαση περιστατικού
Γεωργία Σιαμπαλιώτη, Αναστασία Πέτσα, Ζήσης Έξαρχος, Φωτεινή Σταματέλου, Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος, Αικατερινη Πεϊτσίδου, Λητώ Τζανάκη, Σταύρος Ξενογιάννης, Κωνσταντίνος Καστρινάκης, Εμμανουήλ Ζαχαριάς, Ιωάννης Μπάγκας, Ευάγγελος Αλεξόπουλος, Πέτρος
Καραϊσκάκης
Μαιευτικό - Γυναικολογικό Τμήμα Γ.Ν.Α. «Αλεξάνδρα»
Εισαγωγή: Η ρήξη της μήτρας αποτελεί σοβαρή επιπλοκή της κύησης με μητρική
θνησιμότητα περίπου 50%. Μπορεί να γίνει αυτόματα, ιατρογενώς ή επί εδάφους
προϋπάρχουσας ουλής στο τοίχωμα της μήτρας. Συνηθέστερη αιτία αποτελεί η
προηγηθείσα καισαρική τομή.
Σκοπός: Είναι η παρουσίαση του τρόπου διαχείρισης ενός περιστατικού που δια37
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
κομίστηκε στο νοσοκομείο μας.
Υλικό - Μέθοδος: Μία 37χρονη γυναίκα (GIIIP0) διακομίστηκε στο νοσοκομείο,
λόγω σηπτικής καταπληξίας, με τρίδυμο κύηση (IVF) και αρνητική καρδιακή λειτουργία και στα 3 έμβρυα σε ηλικία κυήσεως 19 εβδομάδων. Κλινικώς, παρουσίαζε εμπύρετο, υπόταση, ταχυκαρδία, ταχύπνοια και κολπική αιμόρροια, ενώ ο
εργαστηριακός έλεγχος ανέδειξε λευκοκυττάρωση και θρομβοπενία. Από το ιστορικό, ανέφερε 2 αποτυχημένες προσπάθειες IVF, ετεροζυγωτία για Prothrombin
G20210A - MTHFR A1298C και πολυμορφισμό PAI - 1 4G. Χειρουργικώς, είχε
υποβληθεί σε λαπαροσκόπηση, λόγω ενδομητρίωσης, και υστεροσκόπηση, λόγω
ενδομητρικού πολύποδα.
Αποτελέσματα: Λόγω επιδείνωσης της κλινικής εικόνας, διενεργήθηκε επείγουσα καισαρική τομή. Διεγχειρητικά, ανευρέθηκαν μεγάλη ποσότητα αίματος, ρήξη
στον πυθμένα της μήτρας διαστάσεων περίπου 8cm και τα τρία έμβρυα με τους
πλακούντες (Β.Σ. 460gr, 530gr και 710gr) ελεύθερα στην περιτοναϊκή κοιλότητα.
Ακολούθησε συρραφή της μήτρας. Μετεγχειρητικά, παρουσίασε επεισόδια αποκορεσμού (με αρνητικό έλεγχο για πνευμονική εμβολή), πλευριτική συλλογή και
οξεία νεφρική ανεπάρκεια, που αντιμετωπίστηκαν συντηρητικά. Η ασθενής εξήλθε
σε καλή γενική κατάσταση με αντιπηκτική και αντιβιοτική αγωγή.
Συμπέρασμα: Ο τρόπος αντιμετώπισης της ρήξης είναι η άμεση εκτέλεση λαπαροτομίας, προκειμένου να σωθεί τόσο το έμβρυο όσο και η μητέρα. Η θεραπευτική
αντιμετώπιση της ρήξης εξαρτάται από το μέγεθός της, καθώς στη μικρή ρήξη
μπορεί να γίνει απλή συρραφή, ενώ στη μεγάλη και ανώμαλη ρήξη γίνεται μαιευτική ολική υστερεκτομή.
ΑΑ-15
Μεταστατικοί όγκοι ωοθηκών: Παρουσίαση περιστατικού
Αναστασία Πέτσα, Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος, Σταύρος Ξενογιάννης, Ζήσης Έξαρχος,
Κωνσταντίνος Κασιμάτης, Ιωάννης Κονσολάκης, Θεοφάνης Στάθης, Σάββας Κωνσταντινίδης,
Παύλος Μελετίου, Ιωάννης Μπάγκας, Λητώ Τζανάκη, Πέτρος Καραϊσκάκης
Μαιευτικό - Γυναικολογικό Τμήμα Γ.Ν.Α. «Αλεξάνδρα»
Εισαγωγή: Ως όγκοι Krukenberg περιγράφονται οι δευτεροπαθείς - μεταστατικές
κακοήθειες στην ωοθήκη, των οποίων η πρωτοπαθής εστία προέρχεται συνήθως
από το γαστρεντερικό σύστημα - χωρίς να αποκλείεται και η προέλευσή τους και
από άλλους ιστούς. Συναντώνται σε όλες τις ηλικιακές ομάδες, με μέσο όρο ηλικιακής εμφάνισης τα 45 έτη.
38
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
Σκοπός: Είναι η παρουσίαση του τρόπου διαχείρισης ενός περιστατικού που προ-
σήλθε στο νοσοκομείο μας.
Υλικό - Μέθοδος: Μία 57χρονη γυναίκα προσήλθε στο νοσοκομείο λόγω τυχαίας
ανεύρεσης ινομυωμάτων σε υπερηχογράφημα κατά τον ετήσιο προγραμματισμένο
έλεγχο, χωρίς να περιγράφει συμπτωματολογία από το γυναικείο αναπαραγωγικό
σύστημα. Απεικονιστικά, δεν ανευρέθηκαν ύποπτα ευρήματα και η μαγνητική τομογραφία (χωρίς ενδοφλέβια έγχυση σκιαγραφικού) που προσκόμισε περιέγραφε
μόνο παρουσία ινομυωμάτων. Από τους καρκινικούς δείκτες, αυξημένο ανευρέθηκε μόνο το καρκινοεμβρυϊκό αντιγόνο (CEA = 13,7ng/ml). Αναφέρει ελεύθερο
ατομικό και οικογενειακό αναμνηστικό και ιστορικό σκωληκοειδεκτομής.
Αποτελέσματα: Διεγχειρητικά, αναγνωρίστηκαν μορφώματα και στις δύο ωοθήκες, εξαιρέθηκαν τα εξαρτήματα και εστάλησαν προς ταχεία βιοψία, το αποτέλεσμα της οποίας ήταν θετικό για όγκο Krukenberg. Ακολούθως, υποβλήθηκε σε
ολική υστερεκτομή και επιπλεκτομή. Ιστολογικώς, αναδείχτηκε μεταστατική διήθηση των ωοθηκών άμφω από βλεννώδες αδενοκαρκίνωμα από κύτταρα δίκην
σφραγιστήρος δακτυλίου που συνηγορούν υπέρ ενός μεταστατικού καρκινώματος
από το γαστρεντερικό σύστημα. Στον έλεγχο του γαστρεντερικού συστήματος, δεν
ανευρέθηκε η πρωτοπαθής εστία. Με απόφαση του Ογκολογικού Συμβουλίου, η
ασθενής υποβλήθηκε μετεγχειρητικά σε χημειοθεραπεία.
Συμπέρασμα: Η διαχείριση των συγκεκριμένων όγκων πρέπει να περιλαμβάνει την
εύρεση και τη θεραπεία της πρωτοπαθούς εστίας. Ωστόσο, δεν ανευρίσκεται πάντα
η πρωτοπαθής εστία και η διάγνωση γίνεται μόνο μέσω της ιστολογικής εξέτασης.
Η βέλτιστη θεραπεία είναι αβέβαιη. Η επιβίωση μπορεί να βελτιωθεί εάν η νόσος
περιορίζεται στις ωοθήκες. Οι περισσότερες περιπτώσεις έχουν πτωχή πρόγνωση.
Περισσότερο από το 85% καταλήγουν εντός ενός έτους, ενώ τριετή επιβίωση έχει
μόνο το 15 - 20%. Η χημειοθεραπεία μπορεί να βελτιώσει την πρόγνωση της νόσου, ανάλογα με την πρωτοπαθή εστία.
39
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
ΑΑ-16
Αυτοάνοση ωοθυλακίτιδα: Παρουσίαση περιστατικού
Βαΐα Μήτση, Αγγελής Σταυρόπουλος, Ευάγγελος Τσαντούλας
Ε΄ Μαιευτική-Γυναικολογική Κλινική, Περιφερειακό Γενικό Νοσοκομείο - Μαιευτήριο Αθηνών
«Ελενα Βενιζέλου»
Σκοπός: Η αυτοάνοση ωοθυλακίτιδα αποτελεί μια σπάνια κατάσταση, που προ-
καλεί πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια(premature ovarian failure) και απαντάται
στο 4% περίπου των ασθενών με πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια. Παρουσιάζεται
συνήθως ως πρωτοπαθής ή δευτεροπαθής αμηνόρροια και οδηγεί σε ορμονικές
διαταραχές και στειρότητα. Ο σκοπός αυτής της εργασίας είναι να παρουσιάσει τα
κλινικά χαρακτηριστικά και τα εργαστηριακά ευρήματα μιας ασθενούς μας, που
διαπιστώθει ότι πάσχει από αυτοάνοση ωοθυλακίτιδα.
Υλικά - Μέθοδος: Παρουσιάζουμε μια γυναίκα 39 ετών με ιστορικό συχνομηνόρροιας από 6μήνου, έντονου προεμμηνορρυσιακού άλγους και χρόνιου πυελικού
άλγους. Από το ατομικό ιστορικό της αναφέρεται εμμηναρχή στα 14, φυσιολογικός
εμμηνορρυσιακός κύκλος 28 ημερών, 2 τελειόμηνες κυήσεις, καμμία αποβολή. Ο
εργαστηριακός έλεγχος ήταν αρνητικός (γενική αίματος, βιοχημικός έλεγχος, CRP,
ΤΚΕ, καρκινικοί δείκτες). Ο απεικονιστικός έλεγχος περιελάμβανε υπέρηχο έσω
γεννητικών οργάνων, MRI κάτω κοιλίας, υστεροσαλπιγγογραφία και ανέδειξε αυξημένο όγκο ωοθηκών άμφω με παρουσία πολλαπλών κύστεων άμφω, η μεγαλύτερη των οποίων είχε διαστάσεις 37 Χ 41mm. Η ασθενής υπεβλήθει σε ερευνητική
λαπαροτομία, όπου εξαιρέθησαν οι κύστεις των ωοθηκών άμφω. Η ιστολογική
ανέδειξε αλλοιώσεις βαρύτατης λεμφοπλασματοΐστιοκυτταρικής φλεγμονής στο
τοίχωμα των κύστεων των ωχρινοποιημένων ωοθυλακίων, εικόνα που αντιστοιχεί
σε αυτοάνοση ωοθυλακίτιδα(autoimmune oophoritis). Η ασθενής υπεβλήθει σε
ανοσολογικό έλεγχο, ο οποίος ήταν αρνητικός (συμπλήρωμα C3 και C4, ANCA,
ANA, ASMA, Anti-DNA, TSH, Anti-TPO, Anti-TG, ρευματοειδής παράγων, ηλεκτροφόρηση πρωτεινών ορού, CRP,ΤΚΕ) και ξεκίνησε αγωγή με θεραπεία ορμονικής
υποκατάστασης.
Αποτελέσματα: Η αυτοάνοση ωοθυλακίτιδα οδηγεί σε πρωτοπαθή ή δευτεροπαθή
αμηνόρροια,στειρότητα και ορμονικές διαταραχές. Συχνά, συνυπάρχει με αυτοάνοσα νοσήματα του θυρεοειδή (Hashimoto, νόσος του Graves) και των επινεφριδίων (νόσος του Addison). Η χορήγηση θεραπείας ορμονικής υποκατάστασης
επαναφέρει τα επίπεδα των γοναδοτροπινών στα φυσιολογικά. Η χορήγηση κορτικοστεροειδών έχει παρατηρηθεί ότι αυξάνει τα ποσοστά εγκυμοσύνης σε γυναίκες
40
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
με αυτοάνοση πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια.
Συμπέρασμα: Η αυτοάνοση ωοθυλακίτιδα διαγιγνώσκεται με την ιστολογική εξέταση τμήματος των ωοθηκών και καταδεικνύει τις ασθενείς που βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο να παρουσιάσουν άλλες αυτοάνοσες παθήσεις.Η σχετικά σπάνια
αυτή πάθηση θα πρέπει να υπεισέρχεται στη διαφοροδιαγνωστική προσέγγιση των
γυναικών με ωοθηκική ανεπάρκεια.
ΑΑ-17
Η εφαρμογή της ηλεκτροχειρουργικής στην ενδοεπιθηλιακή νεοπλασία του αιδοίου
Χαράλαμπος Γρηγοριάδης1, Γεώργιος Ανδρουτσόπουλος2, Δημήτριος Ζυγούρης, Γρηγόριος
Δερδελής, Νίκη Αρνογιαννάκη, Εμμανουήλ Τερζάκης
1
2
Αντικαρκινικό - Ογκολογικό Νοσοκομείου Αθηνών «Άγιος Σάββας», Αθήνα
Πανεπιστήμιο Πατρών, Ιατρική Σχολή, Ρίο
Σκοπός: Η μελέτη της εφαρμογής της ηλεκτροχειρουργικής στην ενδοεπιθηλιακή
νεοπλασία του αιδοίου (VIN).
Υλικό - Μέθοδος: Κατά το διάστημα 2002 - 2009, 55 περιπτώσεις με ενδοεπιθηλιακή νεοπλασία του αιδοίου (VIN) συνήθους τύπου αντιμετωπίσθηκαν στην 2η
Γυναικολογική Κλινική του Αντικαρκινικού - Ογκολογικού Νοσοκομείου Αθηνών
«Αγιος Σάββας». Για την LEEP εξαίρεση χρησιμοποιήθηκε μια ηλεκτροχειρουργική
μονάδα με έξοδο τουλάχιστον 80 W. Η εξαίρεση του ιστού έγινε μέχρι το 2ο χειρουργικό επίπεδο.
Αποτελέσματα: Το ποσοστό πλήρους ανταπόκρισης, στους 12 μήνες παρακολούθησης, ήταν 100%. Το ποσοστό πλήρους ανταπόκρισης, στους 48 μήνες παρακολούθησης, ήταν 80%. Το ποσοστό υποτροπής, στους 48 μήνες παρακολούθησης,
ήταν 20%.
Συμπέρασμα: Η ηλεκτροχειρουργική εξαίρεση με αγκύλη (LEEP) μπορεί να αποτελέσει μία χρήσιμη μέθοδο εξαίρεσης για την θεραπεία της ενδοεπιθηλιακής νεοπλασίας του αιδοίου. Μέσα σε λίγα λεπτά, παρέχει ένα αξιολογήσιμο παρασκεύασμα ολόκληρης της βλάβης. Χρειάζεται μικρό διάστημα εκπαίδευσης και έχει μικρό
κόστος.
41
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
ΑΑ-18
Η εφαρμογή της ηλεκτροχειρουργικής στην ενδοεπιθηλιακή νεοπλασία του κόλπου
Δημήτριος Ζυγούρης1, Γεώργιος Ανδρουτσόπουλος2, Χαράλαμπος Γρηγοριάδης1, Γρηγόριος
Δερδελής1, Νίκη Αρνογιαννάκη1, Εμμανουήλ Τερζάκης1
1
2
Αντικαρκινικό - Ογκολογικό Νοσοκομείου Αθηνών «Άγιος Σάββας», Αθήνα
Πανεπιστήμιο Πατρών, Ιατρική Σχολή, Ρίο
Σκοπός: Η μελέτη της εφαρμογής της ηλεκτροχειρουργικής στην ενδοεπιθηλιακή
νεοπλασία του κόλπου (VAIN).
Υλικό - Μέθοδος: Κατά το διάστημα 2002 - 2009, 23 περιπτώσεις με ενδοεπι-
θηλιακή νεοπλασία του κόλπου (VAIN) αντιμετωπίσθηκαν στην 2η Γυναικολογική
Κλινική του Αντικαρκινικού - Ογκολογικού Νοσοκομείου Αθηνών “Αγιος Σάββας”.
Για την LEEP εξαίρεση χρησιμοποιήθηκε μια ηλεκτροχειρουργική μονάδα με έξοδο
τουλάχιστον 80 W. Η εξαίρεση του ιστού έγινε μέχρι 3 mm περιφερικά της βλάβης.
Αποτελέσματα: Το ποσοστό πλήρους ανταπόκρισης, στους 12 μήνες παρακολούθησης, ήταν 86,96%. Το ποσοστό πλήρους ανταπόκρισης, στους 24 μήνες παρακολούθησης, ήταν 75%. Το ποσοστό υποτροπής, στους 24 μήνες παρακολούθησης, ήταν 25%.
Συμπέρασμα: Η ηλεκτροχειρουργική εξαίρεση με αγκύλη (LEEP) μπορεί να αποτελέσει μία χρήσιμη μέθοδο εξαίρεσης για την θεραπεία της ενδοεπιθηλιακής νεοπλασίας του κόλπου. Μέσα σε λίγα λεπτά, παρέχει ένα αξιολογήσιμο παρασκεύασμα ολόκληρης της βλάβης. Χρειάζεται μικρό διάστημα εκπαίδευσης και έχει μικρό
κόστος.
ΑΑ-19
Πρωτοπαθές κακόηθες μελάνωμα κόλπου: Ένας σπάνιος και επιθετικός όγκος
Γεώργιος Ανδρουτσόπουλος1, Δημήτριος Ζυγούρης2, Νικόλαος Οικονόμου1, Χαράλαμπος
Γρηγοριάδης2, Νίκη Αρνογιαννάκη2, Παναγιώτα Ραβαζούλα1, Εμμανουήλ Τερζάκης2, Γεώργιος
Δεκαβάλας1
1
2
Πανεπιστήμιο Πατρών, Ιατρική Σχολή, Ρίο
Αντικαρκινικό - Ογκολογικό Νοσοκομείου Αθηνών «Άγιος Σάββας», Αθήνα
Σκοπός: Η περιγραφή των κλινικών χαρακτηριστικών, της αντιμετώπισης και της
πρόγνωσης 4 περιπτώσεων πρωτοπαθούς κακοήθους μελανώματος κόλπου και η
ανασκόπηση της διεθνούς βιβλιογραφίας.
42
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
Υλικό - Μέθοδος: Κατά το διάστημα 1997-2009, 4 περιπτώσεις πρωτοπαθούς
κακοήθους μελανώματος κόλπου αντιμετωπίσθηκαν στο Ογκολογικό Τμήμα της
Μαιευτικής - Γυναικολογικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Πατρών και στην 2η
Γυναικολογική Κλινική του Αντικαρκινικού - Ογκολογικού Νοσοκομείου Αθηνών
“Αγιος Σάββας”. Όλες οι ασθενείς υποβλήθηκαν σε ευρεία τοπική εκτομή. Σε όλα
τα δείγματα εφαρμόστηκε ανοσοϊστοχημεία για πρωτεΐνη S-100, Melan A και
HMB-45.
Αποτελέσματα: Μία ασθενής ήταν στάδιο I (25%), 2 ασθενείς ήταν στάδιο II (50%)
και 1 ασθενής ήταν στάδιο IV (25%). Από αυτές, 1 ασθενής έλαβε συμπληρωματική ακτινοθεραπεία και 3 ασθενείς έλαβαν συμπληρωματική ανοσοθεραπεία με
ιντερφερόνη.
Συμπέρασμα: Η πρόγνωση του πρωτοπαθούς κακοήθους μελανώματος κόλπου
είναι πολύ πτωχή, ανεξάρτητα από την εφαρμοζόμενη θεραπεία, επειδή οι περισσότερες ασθενείς έχουν προχωρημένη νόσο κατά τη στιγμή της διάγνωσης.
ΑΑ-20
Το Σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών στην εφηβεία και λιπιδαιμικό προφίλ των
ασθενών
Αικατερίνη Γιαννούλη, Ευθύμιος Δεληγεώρογλου, Κωνσταντίνος Δημόπουλος, Ευγενία Στεργιώτη, Αναστασία Βατοπούλου, Δημήτριος Φτούλης, Νικόλαος Αθανασόπουλος, Γεώργιος
Κρεατσάς
Σκοπός: Να μελετηθεί το λιπιδαιμικό προφίλ των εφήβων με Σύνδρομο Πολυκυ-
στικών Ωοθηκών (ΣΠΩ) και να εξετασθούν πιθανές συσχετίσεις με σωματομετρικές παραμέτρους και ορμονικούς παράγοντες.
Υλικό - Μέθοδος: Αναδρομική μελέτη 120 ιστορικών εφήβων με ΣΠΩ βάσει των
κριτηρίων του Rotterdam, μεταξύ 14 και 21 ετών. Πραγματοποιήθηκε ανάλυση
των ανθρωπομετρικών και εργαστηριακών παραμέτρων κατά την πρώτη τους επίσκεψη στο Τμήμα Παιδικής και Εφηβικής Γυναικολόγιας του Πανεπιστημίου Aθηνών στο «Αρεταίειο» Νοσοκομείο.
Αποτελέσματα: Συγκρίνοντας τις βιοχημικές τιμές των HDL, LDL και τριγλυκεριδίων ταυτοποιήθηκαν σημαντικές διαφορές μεταξύ νορμοβαρών και υπέρβαρων
νεαρών κοριτσιών με ΣΠΩ (p<0.05). Ο υπολογισμός του αθηρωματικού δείκτη, ο
οποίος αποτελεί ανεξάρτητο παράγοντα καρδιαγγειακού κινδύνου, ανέδειξε επίσης στατιστικά σημαντική διαφορά μεταξύ των δύο ομάδων(p<0.05). Επιπλέον,
43
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
και ανεξαρτήτως της επιβάρυνσης του σωματικού βάρους της ασθενούς στο λιπιδαιμικό προφίλ, η υπερανδρογοναιμία, όπως αυτή εκφράζεται μέσω του free
androgen index (FAI) σχετίζεται με χαμηλά επίπεδα HDL (p=0.007) και αυξημένο
αθηρωματικό δείκτη (p=0.037).
Συμπεράσματα: Ο δείκτης μάζας σώματος των νεαρών κοριτσιών που διαγιγνώσκονται με ΣΠΩ, ο οποίος είναι στην πλειοψηφία αυτών αυξημένος, φαίνεται πως
επηρεάζει δυσμενώς τα επίπεδα των λιπιδίων στο αίμα. Η υπερανδρογοναιμία
αποτελεί έναν ανεξάρτητο από το σωματικό βάρος επιβαρυντικό παράγοντα για τα
επίπεδα της HDL και της υπολογιζομένης τιμής του αθηρωματικού δείκτη. Τα στοιχεία αυτά καθιστούν τις έφηβες με ΣΠΩ ευάλωτες στην ανάπτυξη Μεταβολικού
Συνδρόμου και αυξάνουν σημαντικά τον εφ’ όρου ζωής καρδιαγγειακό κίνδυνο.
ΑΑ-21
Συνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών, μεταβολικό σύνδρομο και καρδιαγγειακός
κίνδυνος
Νικόλαος Αθανασόπουλος, Ευθύμιος Δεληγεώρογλου, Παντελής Τσίμαρης, Βασίλειος Καρούντζος, Φλώρα Μπακοπούλου, Αικατερίνη Γιαννούλη, Γεώργιος Κρεατσάς
Σκοπός: Η εκτίμηση των παραμέτρων του Συνδρόμου Πολυκυστικών Ωοθηκών
(ΣΠΩ) στην εφηβεία, οι οποίες συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο καρδιαγγειακών
συμβαμάτων στην μετέπειτα ζωή.
Υλικό - Μέθοδος: Συστηματική ανασκόπηση της βιβλιογραφίας που αφορά στους
παράγοντες καρδιαγγειακού κινδύνου στο ΣΠΩ και στην επίδραση της χορήγησης
αντισυλληπτικών δισκίων στην τροποποίησή τους.
Αποτελέσματα: Η αντίσταση στην ινσουλίνη αποτελεί έναν από τους πλέον γνωστούς και μελετημένους παράγοντες καρδιαγγειακού κινδύνου που έχουν συσχετισθεί με το ΣΠΩ, ανεξάρτητα από το ΒΜΙ και ποικίλει ανάλογα με το φαινότυπο του
συνδρόμου και τον βαθμό υπερανδρογοναιμίας της ασθενούς. Δεν έχει διευκρινισθεί ακόμη σαφώς εάν η χορήγηση αντισυλληπτικών δισκίων μπορεί να επηρεάσει θετικά ή αρνητικά τον μεταβολισμό των υδατανθράκων σε νεαρές λήπτριες.
Επίσης, η υπερανδρογοναιμία στην εφηβεία, ανεξάρτητα από την αντίσταση στην
ινσουλίνη και το δείκτη μάζας σώματος, συντελεί στην ανάπτυξη μεταβολικού
συνδρόμου καθώς και στην εμφάνιση κεντρικού τύπου παχυσαρκίας. Γνωρίζουμε
επιπλέον πως η υπερανδρογοναιμία επιδεινώνει το λιπιδαιμικό προφίλ, ανεξάρτητα από το ΒΜΙ, μειώνοντας την HDL και αυξάνοντας τον αθηρωματικό δείκτη,
44
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
ο οποίος αποτελεί κριτήριο που αυξάνει την πιθανότητα μελλοντικής εμφάνισης
καρδιαγγειακής νόσου. Τέλος, ο βαθμός ενδοθηλιακής δυσλειτουργίας, που προσδιορίζεται από παραμέτρους όπως η αορτική ακαμψία, το πάχος του έσω-μέσου
χιτώνα της καρωτίδας, η FMD και η ενδοθηλίνη-1, καθώς και η αύξηση παραμέτρων φλεγμονής όπως η CRP, παράγοντες οι οποίοι αποτελούν βασικούς δείκτες
καρδιαγγειακού κινδύνου, έχουν συσχετισθεί με τον βαθμό υπερανδρογοναιμίας
στο ΣΠΩ.
Συμπεράσματα: Η εμφάνιση του ΣΠΩ από την εφηβική ηλικία δημιουργεί μια ομάδα γυναικών με επιβαρυμένο μεταβολικό και καρδιαγγειακό προφίλ από την νεανική ηλικία μέχρι και μετά την εμμηνόπαυση, η οποία απαιτεί ενδελεχή και τακτικό
έλεγχο για την πρόληψη καρδιαγγειακών συμβαμάτων.
ΑΑ-22
Αποκατάσταση πρόπτωσης προσθιου κολπικού τοιχώματος με συνθετικό πλέγμα δια του θυροειδούς τρήματος (ΤΟΤ)
Γεώργιος Λιάλιος, Γεώργιος Κλάδος, Ιωάννης Μεσσήνης
Μαιευτική και Γυναικολογική Κλινική Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Λάρισα
Σκοπός: Αξιολόγηση του πλέγματος πολυπροπυλενίου του τιτανίου για την ανά-
ταξη κυστεοκήλης, όσον αφορά στην ασφάλεια, την αποτελεσματικότητα και την
ανοχή του από τις ασθενείς.
Υλικό και Μέθοδος: Από το Μάρτιο 2006 έως το Μάρτιο 2011, μελετήθηκαν προοπτικά και συμπεριελήφθησαν στη μελέτη 30 ασθενείς 38-77 ετών. Εννέα (19)
ασθενείς με σοβαρή κυστεοκήλη και δύο (11) ασθενείς με πρόπτωση κολπικού
κολοβώματος μετά κολπική υστερεκτομία. Μελετήθηκε εάν η χρήση πλέγματος
τύπου Timesh βαρους 16g/m2, εκτασιμότητας 16Ν/cm, μεγέθους πόρων > 1 mm,
μπορεί να αποτρέψει την υποτροπή της κυστεοκήλης και να ελαχιστοποιήσει τις
επιπλοκές. Το πλέγμα τοποθετήθηκε και σταθεροποιήθηκε μετα απο περασμα δια
των θυροειδικών τρημάτων σε έκταση 3-5 cm, μεταξύ της κύστης και του πρόσθιου κολπικού τοιχώματος. Όλες οι ασθενείς ενημερώθηκαν και υπέγραψαν τη
δήλωση συγκατάθεσης και συμπλήρωσαν το ουρογυναικολογικό ερωτηματολόγιο
(POP-Q) σύμφωνα με τα στάνταρ της ICS, τόσο προεγχειρητικά όσο και μετεγχειρητικά.
Αποτελέσματα: Δεν διαπιστώθηκαν μείζονες επιπλοκές όπως διάσπαση, ή δημιουργία κυστεομητρικών συριγγίων παρά μόνο μια διάβρωση που αντιμετωπίστηκε
45
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
συντηρητικά αλλά ούτε και σοβαρές ελάσσονες επιπλοκές παρατηρήθηκαν, ενώ το
πλέγμα ήταν καλά ανεκτό από τις ασθενείς (follow up 60 μήνες).
Συμπεράσματα: Η παρούσα ανακοίνωση αξιολογεί τη χρήση του πολύ λεπτού
πλέγματος πολυπροπυλενίου του τιτανίου για την αντιμετώπιση της κυστεοκήλης
και της πρόπτωσης κολπικού κολοβώματος. Τα αποτελέσματα είναι πολύ ικανοποιητικά οσο αναφορά την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητά του πλέγματος
στη μείωση των ποσοστών υποτροπής της κυστεοκήλης αλλά και η ανοχή του από
τις ασθενείς.
ΑΑ-23
Ιδιοπαθής διατακτική καρδιομυοπάθεια της λοχείας - Παρουσίαση περιστατικού
Σπυρίδων Δημητρακόπουλος1, Σοφίας Κολιαντζάκη1, Βασίλειος Τσιτσής1, Ιωάννης Κομιώτης1,
Νικόλαος Καθοπούλης1, Νικόλαος Αλ Αχμαρ1, Μαρία Κούλη2, Θεοδώρα Δημήτρουλα2, Γεώργιος Καραχάλιος2, Κωνσταντίνος Καλιόδης1, Νικόλαος Σιδηρόπουλος1, Νικόλαος Βλάχος2,
Αννα Ζήκα2
Μαιευτική- Γυναικολογική Κλινική, Γενικό Νοσοκομείο Ηλείας Νοσηλευτικό Ίδρυμα Πύργου «Ανδρέας Παπανδρέου»
2
Καρδιολογική Κλινική, Γενικό Νοσοκομείο Ηλείας Νοσηλευτικό Ίδρυμα Πύργου «Ανδρέας Παπανδρέου»
1
Σκοπός της μελέτης είναι η παρουσίαση θήλεος ασθενούς ετών 33 Ελληνοαραβικής καταγωγής η οποία παρουσίασε δύσπνοια, καρδιογενές shock, με διάγνωση
ιδιοπαθούς διατατικής καρδιομυοπάθειας της λοχείας μετά από 14 μέρες από το
τοκετό με καισαρική τομή στην Μαιευτική - Γυναικολογική κλινική του Νοσοκομείου Πύργου.
Υλικό-Μέθοδος: Ήταν Ελληνοαραβικής καταγωγής γυναίκα 33 ετών ΙV τόκου, με
προδρομικό πλακούντα, η οποία από την 32 εβδομάδα της κύησης παρουσίασε
πρόωρες συσπάσεις και κολπική αιμόρροια. Ιστορικό υποθυρεοειδισμού. Νοσηλεύθηκε με τοκολυτική αγωγή υδροχλωρική ριτοδρίνη και βεραπαμίλη για περσότερο
από ένα μήνα. Έγινε καισαρική τομή λόγω επιπωματικού πλακούντα. Μετά από 14
μέρες στην λοχεία προσήλθε αιτούμενη στα ΤΕΠ με αγχώδη διαταραχή, αίσθημα
παλμών, οιδήματα κάτω άκρων, δύσπνοια, ωχρότητα. Έγινε ψυχιατρική εκτίμηση και παραπέμφθηκε στην Καρδιολογική Μονάδα με δύσπνοια προοδευτικά επιδεινούμενη, καρδιακή κάμψη, πνευμονικό οίδημα, καρδιογενές shock. Οιδήματα
κάτω άκρων, ακρόαση καρδιάς S1, S2 ρυθμικά χωρίς φυσήματα και πρόσθετους
ήχους, ακρόαση πνευμόνων: μειωμένο αναπνευστικό ψιθύρισμα άμφω, φυσήματα
46
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
μηριαίων και καρωτίδων όχι, σφαγίτηδες ++/++++, περιφερικές σφύξεις ψηλαφητές. Ετέθη μάσκα venturi 60%.
Αποτελέσματα: Η ασθενής νοσηλεύτηκε στη καρδιολογική Μονάδα με καρδιογενές shock, ζωτικά σημεία: θ 36 C, ΑΠ 50/40 mmHg, σφύξεις 120/min, ΗΚΓ
V4-V6 αρνητικά Τ, αέρια αρτηριακού αίματος Ph 7,43, pCO2 21mmHg, pO2
71mmHg, sO2 95%, D-dimer 4632.19 ng/ml Troponin I 0.07 μg//L, SGOT 398
IU/L, SGPT 269 IU/L, ALP 155 IU/L, γ-GT 120 IU/L, CK 88IU/L, CKMB 17 IU/L,
LDH 758 IU/L Ca 7.1 mg/dl, K 3.4 mmol/L, Na 140 mmol/L, Aptt 35.35 sec, PT
14.43 sec, INR 1.31, HCT 30.9%, HGB 9.8mg/dl, PLT 313 K/UL, Εργαστηριακός
απεικονιστικός έλεγχος, Ro θώρακος επί κλίνης: καρδιοθωρακικός δείκτης φυσιολογικός διάταση μεσοθωρακίου, ασαφοποίηση πλευροδιαφραγματικών γωνιών.
u/s καρδιάς: αορτική βαλβίδα και ρίζας κατά φύση, ΑΡ κόλπος οριακός (3.69cm),
Aρ κοιλία διατεταμένη (5.81 cm) ΔΕ κοιλότητες οριακές, διάχυτη υποκινησία και
λέπτυνση τοιχωμάτων, χωρίς περικαρδιακό υγρό, πίεση πνευμονικής 40 mmHg,
Doppler A=E, MR+2/4, TR+ 2/4, κλάσμα εξώθησης 20%.Υπό αγωγή με ινοτρόπα,
Α ΜΕΑ, διουρητικά, κλασική Ηπαρίνη. Αναλη διαιτα και περιορισμός υγρών. Μετά
διημέρου διεκομίσθη στη Καρδιολογική μονάδα του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Πατρών. Διεκομίσθηκε στο Καρδιολογικό Κέντρο του Ωνασείου. Μετά από 60
μέρες το κλάσμα εξώθησης 35%. Παρά την βελτίωση παραμένει στην λίστα των
Μεταμοσχεύσεων.
Συμπέρασμα: Η σοβαρότητα της κλινικής σημασίας της ιδιοπαθούς διατατικής
καρδιομυοπάθειας της τελειόμηνης κύησης ή της λοχείας μιας σπάνιας πάθησης
της κύησης 1/15000 που πιο συχνά συναντιέται σε μελαψές και θνησιμότητα 2550% συνήθως επιβάλλεται μεταμόσχευση καρδιάς.
ΑΑ-24
Κλινική μελέτη αποτελεσματικότητας εφαρμογής μπαλονιού επιπωματισμού
Bakri για την αντιμετώπιση αιμορραγίας μετά τον τοκετό
Νικόλαος Βραχνής, Χρήστος Κατσέτος, Νικόλαος Σαλάκος, Χαράλαμπος Γρηγοριάδης, Ζωή
Ηλιοδρομίτη, Γεώργιος Κρεατσάς
Β’ Μαιευτική - Γυναικολογική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών, Αρεταίειο Νοσοκομείο
Σκοπός: Η αιμορραγία μετά τον τοκετό παραμένει κύρια αιτία μητρικής θνησιμότητας παγκοσμίως, καθώς όπως εκτιμάται 140,000 μητρικοί θάνατοι που επισυμβαίνουν κάθε χρόνο οφείλονται σε σοβαρή αιμορραγία μετά τον τοκετό. Επιπρόσθε-
47
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
τα, υπολογίζεται ότι η μαιευτική υστερεκτομία, με όλες τις εξαιρετικά δυσμενείς
ψυχολογικές και αναπαραγωγικές επιπτώσεις που επιφέρει, αποτελεί το τελικό
βήμα στην αντιμετώπιση αιμορραγίας μετά τον τοκετό σε 0.35 ανά 1,000 γεννήσεις. Σκοπός της μελέτης είναι η παράθεση της κλινικής μας εμπειρίας από την
εφαρμογή του μπαλονιού επιπωματισμού Bakri, μιας συντηρητικής μεθόδου για
την αντιμετώπιση της αιμορραγίας μετά τον τοκετό.
Υλικό και Μέθοδος: Πρόκειται για αναδρομική κλινική μελέτη κατά την οποία αναλύονται 18 περιπτώσεις –μεταξύ Ιανουαρίου 2008 και Δεκεμβρίου 2011– με αιμορραγία μετά τον τοκετό, όπου μετά την ανεπιτυχή αντιμετώπιση με φαρμακευτικά μέσα, εφαρμόσθηκε επιπωματισμός μήτρας με μπαλόνι Bakri.
Αποτελέσματα: Η μέση ηλικία των γυναικών της ομάδας μελέτης ήταν τα 30.9 έτη
(21-43 έτη). Σε τέσσερις περιπτώσεις η αιμορραγία διεγνώσθη μετά από εκλεκτική
καισαρική τομή. Αναρροφητική εμβρυουλκία είχε προηγηθεί σε τέσσερις, επίσης,
περιπτώσεις γυναικών της ομάδας μελέτης. Στις υπόλοιπες δέκα περιπτώσεις η
αιμορραγία εκδηλώθηκε μετά από φυσιολογικό τοκετό. H εφαρμογή μπαλονιού
επιπωματισμού Bakri παρουσίασε ποσοστό αποτελεσματικότητας της τάξεως του
94.4%, καθώς μια εκ των 18 γυναικών οδηγήθηκε τελικά σε υστερεκτομία. Στις
λοιπές περιπτώσεις, η τοποθέτηση του μπαλονιού Bakri αποτέλεσε το τελικό βήμα
στην αντιμετώπιση της αιμορραγίας.
Συμπεράσματα: H τοποθέτηση του μπαλονιού επιπωματισμού Bakri εντός της ενδομητρικής κοιλότητας είναι μια αποτελεσματική μη-χειρουργική μέθοδος συντηρητικής αντιμετώπισης της αιμορραγίας μετά τον τοκετό, με σκοπό τον έλεγχο
της απώλειας αίματος, την αιμοδυναμική σταθεροποίηση και ταυτόχρονα τη διατήρηση της αναπαραγωγικής ικανότητας της ασθενούς. Είναι σημαντικό όλοι οι
Μαιευτήρες-Γυναικολόγοι να αποκτήσουν οικειότητα με την εν λόγω τεχνική. Στο
πλαίσιο της προσπάθειας αυτής έγκειται η εισαγωγή της ‘hands-on’ διδασκαλίας
της μεθόδου από το 2009 στα Σεμινάρια Επειγόντων Μαιευτικών Περιπτώσεων
που διοργανώνει η ελληνική ομάδα του Προγράμματος ALSO.
ΑΑ-25
Διερεύνηση επιπέδων ρεσιστίνης στο αμνιακό υγρό κατά το δεύτερο τρίμηνο της
κυήσεως και συσχέτισή τους με αυξημένη πιθανότητα τρισωμίας 21
Νικόλαος Βραχνής, Λάζαρος Γκόγκας, Σταματίνα Ηλιοδρομίτη, Χαράλαμπος Γρηγοριάδης,
Ζωή Ηλιοδρομίτη, Ευαγγελία Σαμόλη, Γεώργιος Κρεατσάς, Δημήτριος Μπότσης
Β’ Μαιευτική - Γυναικολογική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών, Αρεταίειο Νοσοκομείο
48
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
Σκοπός: Η παρούσα μελέτη αποσκοπεί στην εξακρίβωση ή μη της παρουσίας ρεσιστίνης στο αμνιακό υγρό και στη διερεύνηση δυνητικής συσχέτισης διαφορών
στην ενδοαμνιακή συγκέντρωσή της κατά το δεύτερο τρίμηνο μεταξύ κυήσεων με
τρισωμία 21 και ευπλοϊδικών κυήσεων.
Υλικό και Μέθοδος: Πρόκειται για κλινικοεργαστηριακή ερευνητική μελέτη η οποία
έλαβε άδεια από την επιτροπή Ηθικής και Δεοντολογίας του Νοσοκομείου μας. Στη
μελέτη συμμετείχαν 58 γυναίκες ευρισκόμενες στο δεύτερο τρίμηνο της κυήσεως,
οι οποίες υπεβλήθησαν σε αμνιοπαρακέντηση κατά τον προγεννητικό έλεγχο. Εξ’
αυτών, 31 διεγνώσθησαν φέρουσες μονήρη κύηση με τρισωμία 21 (ομάδα μελέτης), ενώ οι υπόλοιπες έφεραν μονήρη κύηση με φυσιολογικό καρυότυπο (ομάδα
ελέγχου, n=27). Τα επίπεδα ρεσιστίνης στο αμνιακό υγρό εκτιμήθηκαν μέσω μεθόδου ELISA, ενώ ακολουθήθηκαν μη παραμετρικές στατιστικές δοκιμασίες για την
ανάλυση των αποτελεσμάτων.
Αποτελέσματα: Δε διαπιστώθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ των
δυο ομάδων ως προς μητρική ηλικία και ηλικία κυήσεως. Ρεσιστίνη ανιχνεύθηκε σε
όλα τα δείγματα αμνιακού υγρού που εξετάσθηκαν. Η μέση συγκέντρωσή της στο
αμνιακό υγρό δευτέρου τριμήνου επί τρισωμίας 21 ήταν 2.1 ng/ml, ελαττωμένη
στατιστικά σημαντικά (P < 0.001) συγκριτικά με την αντίστοιχη που εκτιμήθηκε
μεταξύ ευπλοϊδικών κυήσεων (3.3 ng/ml).
Συμπεράσματα: Φαίνεται πως η ρεσιστίνη αποτελεί φυσιολογικό συστατικό του
αμνιακού υγρού. Τα παρατηρηθέντα χαμηλότερα επίπεδα ρεσιστίνης αμνιακού
υγρού δευτέρου τριμήνου επί κυήσεων εμβρύων με τρισωμία 21 μπορεί να αντανακλούν αλλαγές σε μεταβολικά μονοπάτια τα οποία με τη σειρά τους δύνανται
να σχετίζονται με συγκεκριμένες φαινοτυπικές εκδηλώσεις του συνδρόμου Down.
ΑΑ-26
Η εξέλιξη των γεννήσεων νεογνών χαμηλού βάρους στην Ελλάδα (1980-2012)
Νικόλαος Βλαχάδης, Ζωή Ηλιοδρομίτη, Νικόλαος Βιτωράτος, Γεώργιος Κρεατσάς, Νικόλαος
Βραχνής
Β’ Μαιευτική και Γυναικολογική κλινική, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Ιατρική
Σχολή, Αρεταίειο Νοσοκομείο
Σκοπός: Το χαμηλό βάρος γέννησης αποτελεί σοβαρό παράγοντα νεογνικής και
βρεφικής νοσηρότητας και θνησιμότητας, έχει συσχετιστεί με απώτερες επιπτώσεις στην ενήλικο ζωή και αποτελεί σημαντικό κοινωνικοοικονομικό δείκτη μιας
49
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
χώρας. Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η παρουσίαση της εξέλιξης του δείκτη
γεννήσεων χαμηλού βάρους στην Ελλάδα την τελευταία 30ετία.
Υλικό και Μέθοδος: Πραγματοποιήθηκε στατιστική επεξεργασία των δεδομένων
της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής για το σύνολο των γεννήσεων ζώντων που συμπλήρωσαν 20 εβδομάδες κύησης κατά την περίοδο 1980-2012 σε όλη την επικράτεια (Σύνολο: 3.658.301 γεννήσεις ζώντων με γνωστό βάρος γέννησης).
Αποτελέσματα: Ο δείκτης γεννήσεων χαμηλού βάρους (Low Birth Weight, LBW,
οριζόμενος ως η εκατοστιαία αναλογία γεννήσεων ζώντων με βάρος <2.500 γρ
επί του συνόλου των γεννήσεων ζώντων) αυξήθηκε εκθετικά (συντελεστή προσαρμογής R2=0,925) από το ελάχιστο 5,58% το 1982 στο μέγιστο 9,99% το 2010
(συνολικά κατά 79%). Την ίδια περίοδο, ο δείκτης γεννήσεων πολύ χαμηλού βάρους (Very Low Birth Weight, VLBW, οριζόμενος ως η εκατοστιαία αναλογία γεννήσεων ζώντων με βάρος <1.500 γρ επί του συνόλου των γεννήσεων ζώντων)
αυξήθηκε από 0,70% σε 1,20% (συνολική αύξηση 71%) και ο δείκτης γεννήσεων
εξαιρετικά χαμηλού βάρους (Extremely Low Birth Weight, ELBW, οριζόμενος ως
η εκατοστιαία αναλογία γεννήσεων ζώντων με βάρος <1.000 γρ επί του συνόλου
των γεννήσεων ζώντων) αυξήθηκε κατά 50%, από 0,25% το 1982 σε 0,38% το
2010. Η ανοδική πορεία φαίνεται να ανακόπτεται την τελευταία διετία όπου ο
δείκτης LBW μειώθηκε κατά 2,3%, σε 9,76% το 2012, μείωση που συσχετίζεται
με την αντίστοιχη μείωση του ποσοστού των γεννήσεων από πολύδυμες κυήσεις.
Συμπεράσματα: Οι γεννήσεις χαμηλού βάρους στην Ελλάδα κατέγραψαν ανησυχητική αύξηση κατά την τελευταία 30ετία. Απαιτείται η λήψη μέτρων και χάραξη
πολιτικών για την μείωση των κυριότερων παραγόντων κινδύνου γέννησης νεογνών χαμηλού βάρους, όπως οι πολύδυμες κυήσεις, η προωρότητα και η προχωρημένη ηλικία της μητέρας.
ΑΑ-27
Ανασκόπηση του ρόλου των αυξητικών παραγόντων και προγονικών κυττάρων
στη ρύθμιση της ερυθροποίησης στο έμβρυο-νεογνό
Νικόλαος Βραχνής, Νικόλαος Αντωνακόπουλος, Νικόλαος Μπαλακίτσας, Παναγιώτης Αναστασόπουλος, Γεώργιος Κρεατσάς, Ζωή Ηλιοδρομίτη
Β’ Μαιευτική και Γυναικολογική κλινική του Πανεπιστημίου της Ιατρικής Σχολής Αθηνών, Αρεταίειο
Νοσοκομείο
Εισαγωγή: Η ερυθροποίηση στο αναπτυσσόμενο έμβρυο διαφέρει σημαντικά από
εκείνη στον ενήλικα. Η ερυθροποίηση ξεκινά στο λεκιθικό σάκο και συνεχίζεται
50
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
στο ήπαρ μέχρι την έναρξη του τρίτου τριμήνου. Η ερυθροποίηση στο μυελό των
οστών αρχίζει στις 11-12 εβδομάδες και στο ήπαρ ολοκληρώνεται περίπου κατά
το χρόνο της γέννησης. Η επαγωγή της παραγωγής ερυθροκυττάρων παρέχεται
κυρίως από ερυθροποιητικούς αυξητικούς παράγοντες. Η ερυθροποιητίνη, ο κύριος παράγοντας, ασκεί τη δράση της κυρίως κατά τα τέλη της κύησης και κατά τη
διάρκεια των τελευταίων σταδίων της ερυθροποίησης, αν και σύμφωνα με ορισμένα στοιχεία η παρουσία της είναι επίσης απαραίτητη για τα αρχικά στάδια της
ερυθροποίησης του εμβρύου. Άλλοι παράγοντες που συμμετέχουν είναι: GM-CSF
(granulocyte-macrophage colony-stimulating factor), SCF (stem cell factor),
που ονομάζεται επίσης c-kit, IL- 3 (ιντερλευκίνη- 3), IL- 6 (ιντερλευκίνη- 6), IL- 9
(ιντερλευκίνη- 9), θρομβοποιητίνη και IGF - 1 (ινσουλινικός αυξητικός παράγοντα
1).
Σκοπός: Σκοπός της παρούσας ανασκόπησης είναι να παρουσιάσουμε όλα τα πρόσφατα στοιχεία που αφορούν την εμβρυϊκή και νεογνική ερυθροποίηση, με έμφαση στο ρόλο των αυξητικών παραγόντων και των προγόνων κυττάρων. Κατανοώντας την ακριβή μοριακή βάση της ερυθροποίησης μπορεί να εξηγηθεί η εμβρυϊκή
αναιμία και η πιθανή σύνδεση με μία φλεγμονώδη διεργασία. Αυτή η διεργασία
φαίνεται να αποτελεί υποσχόμενο στόχο για θεραπευτική παρέμβαση.
Συζήτηση: Η παραγωγή ενός ώριμου ερυθροκυττάρου παρουσιάζει σημαντική πολυπλοκότητα. Αρχικά, υπάρχει διαφοροποίηση των πολυδύναμων αιμοποιητικών
αρχέγονων κυττάρων σε αποικίες σχηματισμού κοκκιοκυττάρων, ερυθροκυττάρων,
μακροφάγων και μεγακαρυοκυττάρων (CFU- GEMM). Στη συνέχεια, δημιουργούνται διαδοχικά οι αποικίες BFU-E (burst-forming unit erythroid), CFU-E (colonyforming unit erythroid), τα νορμοκύτταρα, τα δικτυοερυθροκύτταρα και, τέλος, τα
ώριμα ερυθροκύτταρα. Η σημαντικότερη διαφορά σε σχέση με τον ενήλικα είναι ο
πολύ επιταχυνόμενος ρυθμός ωρίμανσης που οδηγεί σε ερυθροκύτταρα που είναι
σημαντικά μεγαλύτερα από εκείνα των ενηλίκων και με πολύ μικρότερη διάρκεια
ζωής, 70 ημέρες αντί των 120 ημερών. Επιπλέον, ενώ η ερυθροποιητίνη είναι
επαρκής για να διεγείρει εμβρυϊκά προγονικά κύτταρα της ερυθράς σειράς, τα
αντίστοιχα κύτταρα στον ενήλικα απαιτούν πρόσθετους παράγοντες όπως η IL-3
και ο GM-CSF. Επιπροσθέτως, εμφανίζουν διαφορετική ευαισθησία στην ερυθροποιητίνη. Αυτό αποδίδεται σε διαφορετικότητα των υποδοχέων ερυθροποιητίνης
ή διαφορετικές αναλογίες των πιο ευαίσθητων στην ερυθροποιητίνη υποδοχέων.
Το μοριακό μονοπάτι της ερυθροποιητίνης είναι αυτό των JAK κινασών, των μεταγραφικών παραγόντων STAT1 και STAT5 και των αντιαποπτωτικών γονιδίων Bcl-X.
Ο GM-CSF ασκεί μια έντονη επαγωγή κατά τα μεσαία στάδια του καταρράκτη ερυ51
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
θροποίησης. Ο SCF διεγείρει την κλωνική ωρίμανση των εμβρυϊκών πολυδύναμων
προγονικών κυττάρων. Η IL-3 δρα στα αρχικά και μεσαία στάδια της εμβρυϊκής
ερυθροποίησης. Η IL-6 είναι ένα μόριο αντιδράσεων οξείας φάσεως με ένα βασικό
ρόλο στη διέγερση των Β-κυττάρων και την παραγωγή ανοσοσφαιρίνης. Επίσης,
ενισχύει τη μετάβαση των προγονικών κυττάρων του εμβρύου από τη φάση G0
στη φάση S του κυτταρικού κύκλου. Η ΙL-9 έχει παρόμοια δράση με την IL-6 στα
αρχικά στάδια της εμβρυϊκής ερυθροποίησης. Η θρομβοποιητίνη είναι ένας άλλος
παράγοντας που διεγείρει το σχηματισμό αποικιών της ερυθράς σειράς, καθώς ο
υποδοχέας της έχει παρόμοια δομή με αυτή του υποδοχέα της ερυθροποιητίνης.
Ο IGF - 1, ένας παράγοντας με πολλές δράσεις σε διάφορα μονοπάτια, ασκεί μια
σημαντική επίδραση επί των ενηλίκων προγονικών κυττάρων της ερυθράς σειράς,
αλλά η δράση του στην εμβρυική ερυθροποίηση παραμένει αδιευκρίνιστη. Η μεταβολή της δομής της αιμοσφαιρίνης κατά τη διάρκεια της ενδομήτριας και πρώιμης
νεογνικής ζωής αλλάζει τις φυσικές της ιδιότητες. Η Hb-F παρουσιάζει αριστερά
μετατοπισμένη καμπύλη διαστάσεως οξυαιμοσφαιρίνης, γεγονός που την καθιστά
περισσότερο κατάλληλη για παροχή-μεταφορά οξυγόνου προς το έμβρυο από τον
πλακούντα. Είναι καλά τεκμηριωμένο ότι η μείωση της ερυθροποίησης κατά τη
διάρκεια της πρώτης εβδομάδας οφείλεται στη βελτιωμένη οξυγόνωση των ιστών
και την παύση της παραγωγής ερυθροποιητίνης. Ο συνολικός όγκος ερυθροκυττάρων μειώνεται μέχρι περίπου το τέλος του δεύτερου μήνα της ζωής. Από τον
τρίτο μήνα της ζωής τα επίπεδα ερυθροποιητίνης αυξάνουν και πάλι, ώστε ο όγκος
ερυθροκυττάρων ανά κιλό να είναι σταθερός.
Συμπεράσματα: Στο στάδιο του λεκιθικού ασκού, η ρύθμιση της ερυθροποίησης
του εμβρύου δεν είναι γνωστή. Κατά το ηπατικό και μυελικό στάδιο, η ερυθροποιητίνη, συμμετέχει στη ρύθμιση. Η συνήθης πολυκυτταραιμία κατά τη γέννηση είναι
αποτέλεσμα μιας έξαρσης στην παραγωγή ερυθροποιητίνης. Μετά τη γέννηση η
βελτίωση της οξυγόνωσης των ιστών μειώνει την παραγωγή ερυθροποιητίνης. Οι
ανάγκες ωστόσο σε αιμοσφαιρίνη είναι μειωμένες. Είναι σαφές ότι η μετατόπιση
από την Hb-F στην Ηb-Α και η αύξηση της ερυθροκυτταρικής 2,3-διφωσφογλυκερίνης είναι υπεύθυνες για αυτό.
52
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
ΑΑ-28
Ταξινόμηση αλλοιώσεων του ενδομητρίου με μοντέλο λογιστικής παλινδρόμησης
Δημήτριος Ζυγούρης1, Αβραάμ Πουλιάκης2, Νίκη Μάργαρη2, Χαράλαμπος Χρέλιας1, Εμμανουήλ Τερζάκης3, Νικόλαος Κουρέας3, Ιωάννης Παναγιωτίδης4, Πέτρος Καρακίτσος2
3η Μαιευτική και Γυναικολογική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών, «Αττικό» Νοσοκομείο
Κυτταρολογικό τμήμα Πανεπιστημίου Αθηνών, «Αττικό» Νοσοκομείο
3
Γυναικολογική Κλινική, «Άγιος Σάββας», Αθήνα
4
2ο Παθολογοανατομικό τμήμα Πανεπιστημίου Αθηνών, «Αττικό» Νοσοκομείο
1
2
Σκοπός: Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι να διερευνήσει τις δυνατότητες ενός
υπολογιστικού συστήματος για τη διάκριση καλοήθων από κακοήθεις αλλοιώσεις
του ενδομητρίου.
Υλικό και Μέθοδος: Συλλέχθηκαν 228 ιστολογικά επιβεβαιωμένα επιχρίσματα κυτταρολογίας υγρής φάσης, συγκεκριμένα: 117 φυσιολογικά, 66 περιπτώσεις κακοήθειας, 37 περιπτώσεις υπερπλασίας χωρίς ατυπία και 8 περιπτώσεις υπερπλασίας
με ατυπία. Για κάθε περίπτωση εξήχθησαν τα μορφομετρικά χαρακτηριστικά των
πυρήνων (περίπου 100 πυρήνες ανά περιστατικό), χρησιμοποιώντας ένα σύστημα
ανάλυσης εικόνας. Αρχικά πραγματοποιήθηκε η επιλογή των σημαντικών πυρηνικών χαρακτηριστικών και στη συνέχεια εφαρμόστηκε ένα μοντέλο λογιστικής
παλινδρόμησης, που ταξινομούσε κάθε πυρήνα ως καλοήθη ή κακοήθη. Με βάση
τα αποτελέσματα της διαδικασίας ταξινόμησης πυρήνων κατασκευάσαμε έναν αλγόριθμο για να διαχωριστούν τα καλοήθη από τα κακοήθη δείγματα.
Αποτελέσματα: Το προτεινόμενο σύστημα είχε συνολική ακρίβεια για την κατάταξη των πυρήνων του ενδομητρίου 83.02 %, ειδικότητα 85.09 % και ευαισθησία
77.01 %. Για την κατάταξη των περιστατικών, η συνολική ακρίβεια ήταν 92.98 %,
η ειδικότητα 92.86 % και η ευαισθησία 93.24 %.
Συμπέρασμα: Το προτεινόμενο σύστημα μπορεί να εφαρμοστεί για την κατάταξη
των πυρήνων του σε κυτταρολογικά δείγματα του ενδομητρίου με μεγαλύτερη
ακρίβεια από την κυτταρολογική διάγνωση όπως αναφέρεται στη βιβλιογραφία. Η
μελέτη αυτή ανέδειξε ενδιαφέροντα διαγνωστικά χαρακτηριστικά της πυρηνικής
μορφολογίας. Συνοπτικά η προτεινόμενη μεθοδολογία είναι δυνατόν να αποτελέσει ένα χρήσιμο εργαλείο στην καθημερινή πρακτική των κυτταρολογικών εργαστηρίων.
53
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
ΑΑ-29
Βισφατίνη και λεπτίνη. Συγκέντρωση στο αμνιακό υγρό στο δεύτερο τρίμηνο
των εμβρύων με τρισωμία 18 και 13
Νικόλαος Βραχνής, Νικόλαος Αντωνακόπουλος, Σταματίνα Ηλιοδρομίτη, Ερασμία Δαλακλή,
Ελένη Σαμόλη, Κωνσταντίνος Πάγκαλος, Γεώργιος Κρεατσάς
Β’ Μαιευτική και Γυναικολογική κλινική του Πανεπιστημίου της Ιατρικής Σχολής Αθηνών, Αρεταίειο
Νοσοκομείο
Eισαγωγή: Η Τρισωμία 18 (T18) ή σύνδρομο Edwards είναι η δεύτερη συχνότερη
ανωμαλία στα χρωμοσώματα του φύλου. Έχει μια συχνότητα 5,9 ανά 10.000 νεογνά με επικράτηση στα θήλεα έμβρυα. Καθυστέρηση της ανάπτυξης, κοντά άκρα,
δομικές ανωμαλίες κεφαλής και καρδιάς είναι μερικές μόνο από τις ανωμαλίες
που διαγιγνώσκονται προγεννητικά. Εξωτερικά χαρακτηριστικά περιλαμβάνουν
προέχον ινίο, δύσμορφα αυτιά, μικροστομία και επικαλυπτόμενα δάχτυλα. Ανωμαλίες των νεφρών, όπως πεταλοειδής νεφρός, οστικές ανωμαλίες, κήλες ή ατρησία
πρωκτού συνήθως διαγιγνώσκονται σε έμβρυα και νεογέννητα με T18. Η διάμεση
επιβίωση των νεογνών δεν υπερβαίνει τις 14 ημέρες, ενώ λιγότερο από το 10 τοις
εκατό επιβιώνουν μέχρι το πρώτο έτος και ένα μικρό κλάσμα από αυτά μέχρι και
10 χρόνια. Η Τρισωμία 13 (Τ13), επίσης γνωστή ως σύνδρομο Patau, έχει μια συχνότητα 2,3 ανά 10.000 γεννήσεις. Οι πιο κοινές ανωμαλίες που διαγιγνώσκονται
προγεννητικά περιλαμβάνουν καρδιακές ανωμαλίες (80-90%) και ολοπροσεγκεφαλία (70%), η οποία συνήθως συνοδεύεται από μικροκεφαλία, υποτελορισμό και
δυσμορφίες του προσώπου. Άλλα χαρακτηριστικά είναι ομφαλοκήλη, πολυκυστικοί νεφροί, απλασία οστών και πολυδακτυλία. Η πλειονότητα των περιπτώσεων
οδηγεί σε ενδομήτριο θάνατο. Ελάχιστα νεογνά επιβιώνουν έως και 7 ημέρες και
λιγότερα από το 10% από αυτά επιβιώνουν για ένα έτος. Διαφορική διάγνωση
περιλαμβάνει κυρίως την ψευδο-τρισωμία 13, η οποία είναι ένα σύνδρομο ολοπροσεγκεφαλίας-πολυδακτυλίας, χωρίς άλλες εμφανείς ανωμαλίες.
Η Βισφατίνη καταλύει τη συμπύκνωση του νικοτιναμιδίου με 5-φωσφοριβοσυλ1-πυροφωσφορικό για να δώσει νικοτιναμίδιο μονονουκλεοτίδιο, ένα βήμα στη
βιοσύνθεση δινουκλεοτιδίου αδενίνης νικοτιναμιδίου. Η πρωτεΐνη ανήκει στην
οικογένεια φωσφοριβοσυλοτρανσφεράσης νικοτινικού οξέος (NAPRTase) και πιστεύεται ότι εμπλέκεται σε πολλές σημαντικές βιολογικές διεργασίες, συμπεριλαμβανομένου του μεταβολισμού, της αντίδρασης στο στρες και της γήρανσης. Η
Λεπτίνη εκκρίνεται από λευκά λιποκύτταρα και παίζει σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση
του βάρους του σώματος. Δρα μέσω του υποδοχέα της και λειτουργεί ως μέρος
54
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
ενός μονοπατιού σηματοδότησης που μπορεί να αναστέλλει την πρόσληψη τροφής ή/και να ρυθμίζει την ενεργειακή δαπάνη για διατήρηση του λιπώδους ιστού.
Η πρωτεΐνη αυτή έχει επίσης ενδοκρινείς λειτουργίες και εμπλέκεται στη ρύθμιση
των άνοσων και φλεγμονωδών αποκρίσεων, την αιμοποίηση, την αγγειογένεση
και την επούλωση των πληγών. Μεταλλάξεις στο γονίδιο που την κωδικοποιεί
και/ή ρυθμιστικών περιοχών του προκαλεί σοβαρή παχυσαρκία και νοσογόνο παχυσαρκία με υπογοναδισμό. Η λεπτίνη έχει επίσης συνδεθεί με διαβήτη τύπου 2.
Σκοπός, Υλικό και Μέθοδος: Ο σκοπός της μελέτης μας ήταν να διερευνήσουμε
πιθανές διαφορές στις συγκεντρώσεις βισφατίνης και λεπτίνης στο αμνιακό υγρό
δευτέρου τριμήνου ευπλοιδικών κυήσεων και κυήσεων επιπλεγμένων με τρισωμία 18 ή 13. Μια τέτοια διαφορά, αν υπάρχει, θα μπορούσε να σχετίζεται με τις
μεταβολικές δράσεις των ουσιών αυτών. Η μελέτη έγινε σε ένα πανεπιστημιακό
νοσοκομείο και ένα γενετικό κέντρο. Δείγματα αμνιακού υγρού συλλέχθηκαν από
τις γυναίκες που υποβλήθηκαν σε αμνιοκέντηση κατά το δεύτερο τρίμηνο της κύησης, λόγω προχωρημένης ηλικίας της μητέρας, παθολογικών υπερηχογραφικών
ευρημάτων, οικογενειακού ιστορικού κληρονομικών ανωμαλιών, ή παθολογικού
προγεννητικού ελέγχου πρώτου τριμήνου. Οι πολύδυμες κυήσεις αποκλείστηκαν.
Ο εμβρυϊκός καρυότυπος ελέγχθηκε με QF -PCR (ποσοτική φθορίζουσα αλυσιδωτή αντίδραση πολυμεράσης) ανάλυση και επιβεβαιώθηκε μέσω συμβατικών
κυτταρογενετικών καλλιεργειών. 11 εγκυμοσύνες με ένα επιπλέον χρωμόσωμα
18 εντοπίστηκαν και συγκρίθηκαν με 21 απλές μονήρεις κυήσεις με φυσιολογικό
καρυότυπο. Κάθε προσπάθεια έγινε να μη διαφέρει η ηλικία των μητέρων στις
δύο ομάδες, αλλά δεν ήταν δυνατό λόγω της σπανιότητας του συνδρόμου και της
υψηλότερης συχνότητας εμφάνισης του σε προχωρημένες ηλικίες. Επίσης, 3 εγκυμοσύνες με ένα επιπλέον χρωμόσωμα 13 εντοπίστηκαν και συγκρίθηκαν με τις
παραπάνω 21 κυήσεις με φυσιολογικό καρυότυπο. Η Επιτροπή Ηθικής του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου ενέκρινε το πρωτόκολλο της μελέτης. Γραπτή ενημέρωση-συγκατάθεση εξασφαλίστηκε από όλους τους συμμετέχοντες. Δείγματα αμνιακού υγρού υποβλήθηκαν σε φυγοκέντρηση και τα υπερκείμενα αποθηκεύτηκαν
σε σωλήνες πολυπροπυλενίου στους -80 βαθμούς Κελσίου μέχρι την ημερομηνία
της ποσοτικοποίησης με τη μέθοδο ELISA. Οι αναλυτές δεν γνώριζαν τις κλινικές
πληροφορίες. Για τη στατιστική ανάλυση χρησιμοποιήσαμε μη παραμετρικές μεθόδους, επειδή οι μεταβλητές δεν είχαν κανονική κατανομή.
Αποτελέσματα: Τα επίπεδα βισφατίνης δεν διέφεραν σημαντικά μεταξύ των τριών
ομάδων, αν και οι γυναίκες που έφεραν ένα έμβρυο με τρισωμία ήταν μεγαλύτερης ηλικίας. Διαφορές στα επίπεδα βισφατίνης μεταξύ φυσιολογικών κυήσεων και
55
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
κυήσεις με τρισωμία 18 δεν παρατηρήθηκαν. Από την άλλη πλευρά, τα σημαντικά
υψηλότερα επίπεδα βισφατίνης στις τρισωμίες 13 δεν κατόρθωσαν να φτάσουν το
όριο στατιστικής σημαντικότητας, λόγω του μικρού αριθμού περιστατικών. Ομοίως
τα επίπεδα λεπτίνης δεν διέφεραν σημαντικά μεταξύ των τριών ομάδων, αν και οι
γυναίκες που έφεραν ένα έμβρυο με τρισωμία ήταν μεγαλύτερης ηλικίας.
Συμπεράσματα: Το αμνιακό υγρό είναι ένα μέσο για την αξιολόγηση του εμβρύου στη
μήτρα, ειδικά κατά τη διάρκεια του 2ου τριμήνου. Η σύνθεση του αμνιακού υγρού είναι
παρόμοια με εκείνη του εμβρυϊκού πλάσματος, μέχρι την έναρξη της κερατινοποίησης
του εμβρυϊκού δέρματος, η οποία ξεκινά περίπου στις 20 εβδομάδες και ολοκληρώνεται κατά 25 εβδομάδες. Η μελέτη μας δείχνει ότι η βισφατίνης και της λεπτίνης είναι
συνεπείς στοιχεία του τριμήνου μέσα αμνιακού υγρού, όχι μόνο σε εγκυμοσύνες με
φυσιολογικό καρυότυπο, αλλά σε εγκυμοσύνες με T18 και T13. Αυτή είναι η πρώτη
μελέτη για την εκτίμηση των επιπέδων του αμνιακού υγρού και βισφατίνης λεπτίνης
σε T18 και T13 και δείχνει ότι τα επίπεδα του δεν έχουν απομειωθεί σε χρωμοσωμικές
ανωμαλίες εγκυμοσύνες. Στην T13, το συμπέρασμα είναι δύσκολο να που, λόγω του
μικρού αριθμού των περιπτώσεων λόγω της σπανιότητας της πάθησης.Τα ευρήματά
μας, μολονότι περιορισμένα, δεν υποστηρίζουν την υπόθεση ότι ορισμένα χαρακτηριστικά της τρισωμίας 18 και 13 μπορεί να συνδέονται με διαφορετικές συγκεντρώσεις
λεπτίνης ή βισφατίνης, στο αμνιακό υγρό 2ου τριμήνου. Τα δεδομένα μας δίνουν το
έναυσμα για περαιτέρω έρευνα, ειδικά στην περίπτωση της βισφατίνης και τρισωμίας
13. Με τα έως τώρα δεδομένα δεν επιβεβαιώνεται πιθανή εμπλοκή της βισφατίνης και
της λεπτίνης σε παθολογικές διαδικασίες που σχετίζονται με τρισωμίες 18 και 13 κατά
την εμβρυϊκή περίοδο και επομένως δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως διαγνωστικό εργαλείο.
ΑΑ-30
Σπάνια περίπτωση ευμεγέθης πολύποδας τραχήλου μήτρας
Ερμίνια Δαλακλή, Σταμάτης Στουρνάρας
Μαιευτική και Γυναικολογική Κλινική, Γ. Ν. Μυτιλήνης
Παρουσιάζεται περιστατικό γυναίκας στην εμμηνόπαυση με πολύποδα τραχήλου
μήτρας, μεγίστης διαμέτρου 6 εκατοστών, που διαγνώστηκε και αντιμετωπίστηκε
στο Γενικό Νομαρχιακό Νοσοκομείο Μυτιλήνης.
Περιστατικό: Γυναίκα 63 ετών, έγγαμος από 43ετίας, προσήλθε στα τακτικά εξωτερικά ιατρεία του γυναικολογικού τμήματος με συμπτώματα συχνουρίας και αίσθημα βάρους και υποψία πρόπτωσης μήτρας. Κατά τη γυναικολογική εξέταση
56
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
παρατηρείται η παρουσία ενός ευμεγέθους μορφώματος που προεξείχε από τον
κόλπο μεγέθους περίπου 6cm Χ 5cm, εξορμώμενου από τον τράχηλο. Σε υπερηχογράφημα των έσω γεννητικών οργάνων διαπιστώθηκε η παρουσία πεπαχυσμένου
ενδομήτριου (8 χιλιοστά). Αποφασίστηκε η εισαγωγή στην κλινική για αφαίρεση
του μορφώματος και βιοψία τραχήλου και ενδομητρίου. Υπό γενική αναισθησία
έγινε αφαίρεση του πολύποδα και της βάσης του από τον εξωτράχηλο με ηλεκτρική διαθερμία και ακολούθησε κλασματική απόξεση λαμβάνοντας βιοψίες από
τον ενδοτράχηλο και την ενδομητρική κοιλότητα. Χορηγήθηκε χημειοπροφύλαξη
και η ασθενής πήρε εξιτήριο την επόμενη μέρα. Το μόρφωμα και οι βιοψίες εστάλησαν για ιστολογική εξέταση. Η ιστολογική επιβεβαίωσε ότι πρόκειται για ένα
πολύποδα μεγέθους 6cm x 4,5 cm x 1 cm με εκτεταμένες αλλοιώσεις πλακώδους
μετάπλασης και λίγες εστίες ήπιας (C.I.N. I) και μέτριας (C.I.N. II) επιθηλιακής δυσπλασίας. Η βιοψία τραχήλου έδειξε φλεγμονώδη διήθηση και η βιοψία ενδομητρίου υπερπλαστικό ενδομήτριο χωρίς άλλα παθολογικά ευρήματα. Λόγω της
παρουσίας προκαρκινικών βλαβών (C.I.N. I - C.I.N. II) έγινε επανάληψη του τεστ
Παπανικολάου και μετά από 3 μήνες (με αποτέλεσμα αρνητικό για κακοήθεια) και
βρίσκεται υπό παρακολούθηση.
Συζήτηση: Οι πολύποδες του τραχήλου της μήτρας είναι συνήθως ερυθρωπά ογκίδια
που προβάλλουν από το τραχηλικό στόμιο. Συχνά είναι μισχωτοί και το μέγεθός τους
δεν ξεπερνά τα 2 - 3 cm. Εμφανίζονται συνήθως σε γυναίκες ηλικίας 40 - 50 ετών με
συχνότητα 10%. Σε ποσοστό 75% είναι καλοήθεις, ενώ το υπόλοιπο ποσοστό αφορά
προκαρκινικές αλλοιώσεις. Το ποσοστό καρκίνου είναι 3 %. ΑΑ-31
Κλινική μελέτη αποτελεσματικότητας και ασφάλειας της εφαρμογής διαθυροειδικών κολπικών ταινιών ελευθέρας τάσεως για την αντιμετώπιση της ουροδυναμικής ακράτειας ούρων από προσπάθεια υπό τοπική έναντι επισκληριδίου
αναισθησίας
Χαράλαμπος Γρηγοριάδης, Παναγιώτης Βάκας, Ηλίας Λιάπης, Αλίκη Τύμπα, Μαρία Κρεατσά,
Αγγελος Λιάπης
Β’ Μαιευτική - Γυναικολογική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών, Αρεταίειο Νοσοκομείο
Σκοπός: Οι διαθυροειδικές κολπικές ταινίες ελευθέρας τάσεως (με κατεύθυνση το-
ποθέτησης τόσο από έσω προς τα έξω ΤVT-O, όσο και από έξω προς τα έσω TOT)
παρουσιάζουν, βιβλιογραφικά, συγκρίσιμα ποσοστά επιτυχίας, παρόμοια περίπου
με εκείνα της εφαρμογής κλασσικής οπισθοηβικής ταινίας TVT για την αντιμετώ57
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
πιση της ουροδυναμικής ακράτειας ούρων από προσπάθεια. Σκοπό της παρούσης μελέτης αποτέλεσε η προσπάθεια διερεύνησης της αποτελεσματικότητας και
ασφάλειας εφαρμογής των μεθόδων TVT-O και TOT, εάν αυτές λάβουν χώρα υπό
τοπική έναντι επισκληριδίου αναισθησίας.
Υλικό και Μέθοδος: Όλοι οι φάκελλοι των γυναικών με διάγνωση ουροδυναμικής
ακράτειας ούρων από προσπάθεια που υπεβλήθησαν σε τοποθέτηση TVT-O ή TOT
μεταξύ Ιανουαρίου 2009 και Δεκεμβρίου 2012 στην Κλινική μας, αναλύθηκαν σε
αυτή την αναδρομική μελέτη. Οι ασθενείς ταξινομήθηκαν σε δυο ομάδες ανάλογα με τον τύπο της αναισθησίας που χορηγήθηκε: Η ομάδα A (n1=76) έλαβε
τοπική αναισθησία, με χορήγηση 15 ml λιδοκαϊνης 2% σε συνδυασμό με διάλυμα
1:200.000 επινεφρίνης, ενώ η ομάδα B (n2=107) έλαβε επισκληρίδιο αναισθησία
με χορήγηση12 ml διαλύματος ροπιβακαϊνης 0.75% και 100γ φαιντανύλης.
Αποτελέσματα: Δεν παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές ως προς τα
χαρακτηριστικά των ασθενών, το μέσο χειρουργικό χρόνο, τις διεγχειρητικές κλίμακες αξιολόγησης πόνου και τις μετεγχειρητικές ανάγκες σε αναλγησία μεταξύ
των δυο ομάδων. Δε σημειώθηκαν σοβαρές επιπλοκές. Διεγχειρητικές παρενέργειες ελάσσονος βαρύτητας αναφέρθηκαν από οκτώ ασθενείς της ομάδος Β και
περιελάμβαναν ναυτία και υπόταση. Έντεκα ασθενείς (10.3%) της ομάδος B και έξι
γυναίκες από την ομάδα A (7.9%) παραπονήθηκαν για πρώϊμα μετεγχειρητικά συμπτώματα συχνουρίας και επιτακτικότητας. Τα αντικειμενικά ποσοστά επιτυχίας δε
διέφεραν στατιστικά σημαντικά μεταξύ των δυο ομάδων κατά τις μετεγχειρητικές
επισκέψεις παρακολούθησης που πραγματοποιήθηκαν και κατεγράφησαν στους
ιατρικούς φακέλλους των ασθενών έξι μήνες και ένα έτος μετά την επέμβαση.
Συμπεράσματα: H αποτελεσματικότητα και ασφάλεια της τοποθέτησης διαθυροειδικών κολπικών ταινιών ελευθέρας τάσεως υπό τοπική αναισθησία, φαίνεται πως
είναι αντίστοιχη της αποτελεσματικότητας και ασφάλειας της μεθόδου υπό επισκληρίδιο αναισθησία.
58
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
ΑΑ-32
Aντιμετώπιση υποτροπιάζουσας ακράτειας ούρων από προσπάθεια: Ανασκόπηση σύγχρονης βιβλιογραφίας
Άγγελος Λιάπης, Χαράλαμπος Γρηγοριάδης, Γεώργιος Κρεατσάς
Β’ Μαιευτική - Γυναικολογική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών, Αρεταίειο Νοσοκομείο
Σκοπός: Η ακράτεια ούρων απαντάται μεταξύ γυναικών κάθε ηλικίας και ιδιαίτερα
μετά την εμμηνόπαυση, προκαλώντας προβλήματα που αφορούν τόσο στην υγεία
όσο και στην κοινωνική ζωή των ασθενών, επιφέροντας δυσμενείς επιπτώσεις
στην ποιότητα ζωής τους. Ο εκτιμώμενος επιπολασμός στον ελλαδικό πληθυσμό
μετά από μεγάλη επιδημιολογική μελέτη που οργανώθηκε από την Κλινική μας
προ πενταετίας εκτιμάται στο 27%. Ωστόσο, η χειρουργική αντιμετώπιση της ουροδυναμικής ακράτειας ούρων από προσπάθεια δεν είναι πάντοτε επιτυχής. Σε ποσοστό 4-37% αναφέρεται, βιβλιογραφικά, επίμονη συμπτωματολογία ή υποτροπή.
Σκοπός της παρούσης μελέτης ήταν η διερεύνηση των ενδεδειγμένων μεθόδων
αντιμετώπισης περιπτώσεων υποτροπιάζουσας ακράτειας ούρων από προσπάθεια.
Υλικό και Μέθοδος: Πρόκειται για μελέτη ανασκόπησης σύγχρονης διεθνούς βιβλιογραφίας σχετικά με την αντιμετώπιση της υποτροπιάζουσας ακράτειας ούρων
από προσπάθεια. Για το σκοπό αυτό αναλύθηκαν πρόσφατες κλινικές προοπτικές
μελέτες και μετα-αναλύσεις μεταξύ των οποίων συγκαταλέγεται δημοσιευμένη
κλινική εργασία προερχόμενη από την Κλινική μας.
Αποτελέσματα: Είναι γεγονός ότι η κατανόηση των παραγόντων κινδύνου, της
παθοφυσιολογίας της νοσολογικής οντότητας καθώς και του μηχανισμού δράσης των επιμέρους θεραπευτικών μεθόδων απαιτείται προκειμένου να επιτευχθεί
επαρκής αντιμετώπιση. Συνήθως, η πρώϊμη εμφάνιση υποτροπής οφείλεται σε
ανεπιτυχή αρχική χειρουργική διόρθωση της ακράτειας από προσπάθεια, σε χρήση
ακατάλληλης θεραπευτικής μεθόδου, ή σε προϋπάρχουσα υπερδραστήρια κύστη
που προκαλεί επείγουσα ακράτεια, όπως και σε πιθανές επιπλοκές (π.χ. συρίγγια).
Όψιμη εκδήλωση υποτροπής σχετίζεται συχνά με επερχόμενη με την πάροδο των
ετών γήρανση του ουρογεννητικού συστήματος, έλλειψη οιστρογόνων και χαλάρωση πυελικού εδάφους.
Βασικό ρόλο κατέχει το αξίωμα πως η επιλογή της ιδανικής μεθόδου αντιμετώπισης της υποτροπιάζουσας ακράτειας πρέπει να εξατομικεύεται σύμφωνα με την
υποκείμενη παθοφυσιολογία κάθε ασθενούς ξεχωριστά.
Η κολποανάρτηση κατά Burch θεωρείται πως διατηρεί το ρόλο της σε περιπτώσεις συνοδού με την υποτροπή της ακράτειας, ευμεγέθους κυστεοκήλης με καλή
59
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
κινητικότητα της ουρήθρας, οπότε και παρουσιάζει αποτελεσματικότητα μεταξύ
70-95%. Σαφώς, η κλασσική οπισθοηβική ταινία TVT προτείνεται επί υποτροπής
λόγω των μηχανικών ιδιοτήτων και της ενίσχυσης του σφιγκτηριακού μηχανισμού
της ουρήθρας που επιφέρει. Κλινική μελέτη στην Κλινική μας επί 31 ασθενών με
υποτροπή ακράτειας μετά από τοποθέτηση TVT, TVT-O ή TOT, οι οποίες αντιμετωπίσθηκαν με εφαρμογή TVT κατέδειξε αξιοσημείωτα ποσοστά επιτυχίας της μεθόδου της τάξεως του 77%. Μελέτες καταδεικνύουν ότι η επανατοποθέτηση ταινίας
ελευθέρας τάσεως πλεονεκτεί έναντι της προσπάθειας προσαρμογής της αρχικώς
εφαρμοσθείσης ταινίας.
Πρόσφατη μετα-ανάλυση των Pradhan και συν. καταλήγει στο συμπέρασμα πως φαίνεται να υπάρχει μικρότερο ποσοστό επιτυχίας στην αντιμετώπιση υποτροπών μετά
από εφαρμογή διαθυροειδικών ταινιών συγκριτικά με την τοποθέτηση κλασσικού ΤVT.
Ωστόσο, ακόμη πιο πρόσφατη μετα-ανάλυση δημοσιευμένη από την ομάδα του ΑbdelFattah M. δεν κατέδειξε στατιστικά σημαντική διαφορά στην αντιμετώπιση της υποτροπιάζουσας ακράτειας μετά από τοποθέτηση TVT έναντι TVT-O.
Συμπεράσματα: Λόγω του περιορισμένου αριθμού ασθενών, είναι δυχερής η εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων σχετικά με τον ιδανικότερο τρόπο αντιμετώπισης
της υποτροπιάζουσας ακράτειας. Σύμφωνα με τα έως και σήμερα διεθνή βιβλιογραφικά δεδομένα, τόσο η τοποθέτηση TVT όσο και TVT-O θεωρούνται αποδεκτές
θεραπευτικές επιλογές. Πρόκειται για ένα πεδίο πρόσφορο σε περαιτέρω έρευνα
και προοπτικές μελέτες, καθώς η πρόοδος στην ιατρική βιοτεχνολογία με την ανάπτυξη μεθόδων όπως αυτές των διογκωτικών ουσιών ή του τεχνητού σφιγκτήρα
μπορεί να δώσει λύσεις. Βέβαια, η περισσότερο υποσχόμενη ερευνητική προσπάθεια επικεντρώνεται στην αναγεννητική αποκατάσταση του σφιγκτήρος δια της
θεραπείας με πολυδύναμα κύτταρα.
60
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
ΑΑ-33
Επίπεδα αντιπονεκτίνης, ρεζιστίνης και λεπτίνης στο Σακχαρώδη Διαβήτη Κύησης
Θεοδώρα Τσοκάκη1, Παναγιώτης Χαλβατσιώτης2, Βασίλειος Τσιτσής4, Κανέλλα Τζιάρου2,
Αθηνά Σπυριδάκη2, Θεανώ Τσίπη4, Περικλής Παναγόπουλος1, Χαράλαμπος Χρέλιας1, Πέτρος
Καρακίτσος3, Δημήτριος Κασσάνος1, Γεώργιος Δημητριάδης2
Γ΄ Μαιευτική & Γυναικολογική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών,
Β΄Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών,
3
Β΄ Εργαστήριο Κυτταροπαθολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών, Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο
«Αττικόν»
4
Μαιευτική & Γυναικολογική Κλινική Γ.Ν. Πύργου
1
2
Σκοπός: Ο Σακχαρώδης Διαβήτης της Κύησης (ΣΔΚ) παρουσιάζει αυξημένη νοση-
ρότητα με την αντίσταση στην ινσουλίνη να κατέχει κεντρικό ρόλο στην παθοφυσιολογία του. Αρκετοί μεσολαβητές του λιπώδους ιστού, γνωστοί ως αντιποκίνες,
ενέχονται στην παθογένεια της αντίστασης στην ινσουλίνη. Η απορρύθμιση της
παραγωγής τους σχετίζεται με την ανάπτυξη ινσουλινοαντίστασης στο Σακχαρώδη
Διαβήτη Τύπου 2, ωστόσο ο ρόλος τους στο ΣΔΚ δεν έχει ακόμα διευκρινιστεί.
Στους μεσολαβητές αυτούς περιλαμβάνονται η αντιπονεκτίνη, η ρεζιστίνη και η
λεπτίνη. Σκοπός της μελέτης είναι να διερευνηθεί, εάν η παρουσία του ΣΔΚ σχετίζεται με μεταβολές στη συγκέντρωση αυτών των κυτταροκινών στον ορό των
γυναικών σε κύηση.
Υλικό-Μέθοδος: Η συγκέντρωση των ανωτέρω μορίων μετρήθηκε στον ορό 13
γυναικών με ΣΔΚ (ηλικία: 29,17+1,4) και 11 μη διαβητικών γυναικών (ηλικία:
30+1,3), με παρόμοιο δείκτη μάζας σώματος (ΒΜΙ) προ κύησης (ΣΔΚ: 28,05+2,1,
μάρτυρες: 26,75+2,9). Ο υπολογισμός των κυτταροκινών στο αίμα έγινε δια της
μεθόδου της συστοιχίας πολλαπλής αναδίπλωσης μέσω χρωμοσημασμένων μικροσφαιριδίων με φθορίζουσες χρωστικές που διεγείρονται από ακτίνες Laser,
ενώ η στατιστική ανάλυση πραγματοποιήθηκε με μη συζευγμένο t-test και με ανάλυση παλινδρόμησης.
Αποτελέσματα: Όλες οι κυήσεις ήταν ανεπίπλεκτες. Η ομάδα του ΣΔΚ εμφάνισε
εμφανώς υψηλότερα επίπεδα ινσουλίνης ορού σε κατάσταση ευγλυκαιμίας, σε
σχέση με την ομάδα των μη διαβητικών εγκύων (12,45+1,2 έναντι 6,43+0,9 μIU/
ml, p=0,0018), υποδεικνύοντας καθεστώς αντίστασης στην ινσουλίνη (HOMA test
2,53+0,3 έναντι 1,01+0,12, p<0,0007 για ΣΔΚ και μη διαβητικές αντίστοιχα). Να
σημειωθεί πως η γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη των διαβητικών εγκύων κυμάνθηκε εντός φυσιολογικών ορίων, ενώ δεν υπήρξε διαφορά σε ότι αφορά την πρόσλη61
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
ψη βάρους κατά την κύηση στις δύο ομάδες. Δεν προέκυψε διαφορά στη συγκέντρωση τόσο της αντιπονεκτίνης (p<0,958) όσο και της ρεζιστίνης (p<0,47) στον
ορό μεταξύ των δύο ομάδων, ενώ τα επίπεδα της λεπτίνης ήταν αυξημένα στην
ομάδα του ΣΔΚ (29608+4727 έναντι 13237+4588 pg/ml, p<0,03). Η ανάλυση
παλινδρόμησης έδειξε πως τα επίπεδα της ινσουλίνης είχαν γραμμική συσχέτιση
με τα επίπεδα της λεπτίνης (p<0,0023, r = 0,5632) ανεξάρτητα από την παρουσία
σακχαρώδη διαβήτη.
Συμπεράσματα: Ο Σακχαρώδης Διαβήτης Κύησης σχετίζεται με παρόμοια επίπεδα
αντιποκινών ορού σε σύγκριση με τις μη διαβητικές κυήσεις, με εξαίρεση την ανεύρεση αυξημένων επιπέδων λεπτίνης, η οποία παρουσιάζει γραμμική συσχέτιση με
την ινσουλίνη, ανεξάρτητα από την παρουσία διαβήτη.
ΑΑ-34
Ευμέγεθες λειομυοσάρκωμα μήτρας σε νεαρή γυναίκα: Παρουσίαση περιστατικού
Eυάγγελος Aλεξόπουλος, Αναστασία Πέτσα, Λητώ Τζανάκη, Σταύρος Ξενογιάννης, Κωνσταντίνος Καστρινάκης, Ζήσης Έξαρχος, Κωνσταντίνος Κασιμάτης, Εμμανουήλ Ζαχαριάς, Ιωάννης Κονσολάκης, Θεοφάνης Στάθης, Παύλος Μελετίου, Σάββας Κωνσταντινίδης, Ιωάννης
Μπάγκας, Πέτρος Καραϊσκάκης
Μαιευτικό - Γυναικολογικό Τμήμα Γ.Ν.Α. «Αλεξάνδρα»
Εισαγωγή: Τα σαρκώματα της μήτρας είναι πολύ σπάνιοι όγκοι, προερχόμενοι από
το μεσόδερμα. Αποτελούν το 2 - 6% των κακοήθων όγκων της μήτρας. Διακρίνονται σε γνήσια (αποτελούνται από έναν τύπο κυττάρων) και σε μεικτά (περιέχουν
και κακοήθη επιθηλιακά στοιχεία). Οι πιο συχνοί ιστολογικοί τύποι είναι το λειομυοσάρκωμα, το ενδομητρικό σάρκωμα του στρώματος και ο μεικτός όγκος του
Muller. Ο μέσος όρος ηλικίας των ασθενών με λειομυοσάρκωμα είναι 43 έως 53
έτη. Τα συμπτώματα έχουν μικρή διάρκεια (έως 6 μήνες) και είναι μη ειδικά (ανώμαλη κολπική αιμόρροια, πυελικό άλγος, αίσθημα βάρους).
Σκοπός: Είναι η παρουσίαση του τρόπου διαχείρισης ενός περιστατικού που προσήλθε στο νοσοκομείο μας.
Υλικό - Μέθοδος: Μία 32χρονη γυναίκα (G0P0) προσήλθε στο νοσοκομείο διότι,
στα πλαίσια ελέγχου συμπτωματολογίας από την κοιλία (μετεωρισμός, αίσθημα
βάρους, ψηλαφητή μάζα προοδευτικά αυξανόμενου μεγέθους), ανευρέθηκε υπερηχογραφικά ευμεγέθης ενδοπυελικός όγκος. Σε αξονική τομογραφία άνω και
62
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
κάτω κοιλίας, απεικονίζεται ευμεγέθες αγγειοβριθές μόρφωμα ελάσσονος πυέλου
διαστάσεων 15,3x13,4x20,1cm, με προς τα άνω επέκταση και απώθηση της μήτρας και της ουροδόχου κύστης, πιθανώς προερχόμενο από τη δεξιά ωοθήκη, ενώ
οι καρκινικοί δείκτες ήταν αρνητικοί.
Αποτελέσματα: Διεγχειρητικά, αναγνωρίστηκε ευμεγέθες πολυλοβωτό μόρφωμα μεγίστης διαμέτρου 28cm, έμπροσθεν της μήτρας. Ακολούθησε εξαίρεση του
μορφώματος (ταχεία βιοψία: άτυπο λειομύωμα). Η τελική ιστολογική περιέγραφε
έναν όγκο με ανοσομορφολογικούς χαρακτήρες ενός λειομυοσαρκώματος μήτρας
υψηλής κακοήθειας, όπου παρατηρούνταν πολυμορφία και ατυπία των κυττάρων
με εστίες νέκρωσης, πολλές άτυπες πυρηνοκινησίες και πολυπύρηνα κακοήθη κύτταρα. Ακολούθως, η ασθενής υποβλήθηκε σε κοιλιακή ολική υστερεκτομή μετά
των εξαρτημάτων άμφω και σε λεμφαδενικό καθαρισμό, τα αποτελέσματα των
οποίων ήταν αρνητικά για κακοήθεια. Έκτοτε, η ασθενής παρακολουθείται σε τακτική βάση και παραμένει ασυμπτωματική.
Συμπεράσματα: Η διαχείριση των συγκεκριμένων όγκων είναι κυρίως χειρουργική.
Η πρόγνωση εξαρτάται από την έκταση, τη θέση και το μέγεθος του όγκου και τη
συνολική υγεία και την ηλικία της ασθενούς. Ο αριθμός των μιτώσεων του όγκου
φαίνεται να είναι ο πιο αξιόπιστος δείκτης της συμπεριφοράς του.
ΑΑ-35
Ενδοηπατική χολόσταση της κύησης: Παρουσίαση περιστατικού
Αναστασία Πέτσα, Γεωργία Σιαμπαλιώτη, Φωτεινή Σταματέλου, Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος, Αικατερίνη Πεϊτσίδου, Ευάγγελος Αλεξόπουλος, Σταύρος Ξενογιάννης, Λητώ Τζανάκη,
Ζήσης Έξαρχος, Κωνσταντίνος Καστρινάκης, Εμμανουήλ Ζαχαριάς, Κωνσταντίνος Κασιμάτης,
Πέτρος Καραϊσκάκης
Μαιευτικό - Γυναικολογικό Τμήμα, Γ.Ν.Α. «Αλεξάνδρα»
Εισαγωγή: Η ενδοηπατική χολόσταση της κύησης αποτελεί πολυπαραγοντική δι-
αταραχή της ηπατικής λειτουργίας. Η ακριβής αιτία παραμένει άγνωστη, ενώ πιθανολογούνται ορμονικοί, γενετικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες. Συνήθως,
παρουσιάζεται στο τρίτο τρίμηνο της κύησης και υποχωρεί μετά την περάτωσή της.
Κυριότερα συμπτώματα αποτελούν ο κνησμός, αρχικά σε πέλματα και παλάμες,
που ενδέχεται να γενικευτεί, και ο ίκτερος. Λόγω του κνησμού, συχνά συνυπάρχουν αϋπνία, ευερεθιστότητα και κόπωση.
Σκοπός: Είναι η παρουσίαση του τρόπου διαχείρισης ενός περιστατικού που προ63
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
σήλθε στο νοσοκομείο μας.
Υλικό - Μέθοδος: Μία 36χρονη γυναίκα (G1P0) προσήλθε σε ηλικία κυήσεως 33
εβδομάδων, λόγω έντονου γενικευμένου κνησμού και καταβολής. Από το ιστορικό της, ανέφερε ολική θυρεοειδεκτομή. Ανέφερε καθημερινή λήψη L - θυροξίνης 150μg, ασβεστίου και σιδήρου. Από την αντικειμενική εξέταση παρατηρήθηκε
ικτερική χροιά δέρματος και βλεννογόνων. Εργαστηριακώς, ανευρέθηκαν SGOT =
263, SGPT = 726, γ-GT = 42, ΑMYL = 46, Total Bil = 2,8, Άμεση Bil = 2,3, Ολικά
Χολικά Άλατα = 122, Χοληστερόλη = 280, Τριγλυκερίδια = 220 και INR = 0,9.
Υπερηχογραφικώς, αναδείχτηκε αύξηση των ηπατικών διαστάσεων (διάμετρος =
17cm) με ήπια αύξηση της ηχογένειας του παρεγχύματος και διατεταμένη χοληδόχος κύστη με παρουσία ιζήματος. Το υπερηχογράφημα κυήσεως ήταν συμβατό
με την ηλικία της κύησης, με φυσιολογικό αμνιακό υγρό.
Αποτελέσματα: Η επίτοκος διερευνήθηκε περαιτέρω με ιολογικό έλεγχο για ιογενείς ηπατίτιδες, αυτοάνοση ηπατίτιδα, EBV, CMV και με καμπύλη σακχάρου, τα
οποία απέβησαν όλα αρνητικά. Αντιμετωπίστηκε συντηρητικά με χορήγηση κορτικοστεροειδών, υδροχλωρικής υδροξυζίνης και ουρσοδεοξυχολικού οξέος. Η κύηση περατώθηκε στις 38 εβδομάδες με καισαρική τομή ενός ζώντος αρτιμελούς
άρρενος, χωρίς επιπλοκές. Η αγωγή διακόπηκε και, δέκα ημέρες μετά, η λεχωίδα
ήταν ασυμπτωματική με φυσιολογικές εργαστηριακές εξετάσεις.
Συμπεράσματα: Η σημασία της χολόστασης της κύησης ενέχεται στους πιθανούς
κινδύνους για την επίτοκο και το έμβρυο (πρόωρο τοκετό, κεχρωσμένο ενάμνιο,
εμβρυϊκές αρρυθμίες, ενδομήτριο θάνατο). Η νόσος υποχωρεί εντός 2 έως 10
ημερών μετά την περάτωση της κύησης και συνήθως υποτροπιάζει στις επόμενες
κυήσεις με την ίδια καλοήθη εξέλιξη.
ΑΑ-36
Γυναικολογικές επεμβάσεις σε ασθενείς κάτω των 19 ετών
A. Βατοπούλου, Α. Παπανικολάου, Ε. Ιορδανίδου, Ε. Δεληγεώρογλου, Γ. Γκριμπίζης,
Δ. Βαβίλης, Β. Ταρλατζής
Τμήμα Παιδικής Και Εφηβικής Γυναικολογίας, A’ Μαιευτική και Γυναικολογική Κλινική Α.Π.Θ
Σκοπός της εργασίας είναι να παρουσιαστεί η εμπειρία μας σε ασθενείς κάτω των
19 ετών που χρειάστηκε να υποβληθούν σε γυναικολογική επέμβαση.
Μέθοδος και Υλικό: Aναδρομική εργασία ασθενών ηλικίας μικρότερης των 19
ετών που αντιμετωπίστηκαν χειρουργικά σε μία δεκαετία Ιανουάριος 1994 έως
64
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
Δεκέμβριος 2013 στην Α’ Μαιευτική και Γυναικολογική Κλινική του Α.Π.Θ. Συσχετίσαμε και συγκρίναμε την ηλικία, αιτία προσέλευσης,διάγνωση, θεραπεία και
έκβαση.Ο αριθμός των ασθενών ήταν 88 και η μέση ηλικία 15,5 έτη.
Αποτελέσματα: Τα κυριότερα συμπτώματα κατά σειρά συχνότητας ήταν κοιλιακός
πόνος (42.5%), διαταραχές εμμήνου ρύσεως (30.1%), διόγκωση κοιλίας(3.4%)
και κάκωση γεννητικού συστήματος (6,82%). Χειρουργικές επεμβάσεις που έγιναν ήταν διαγνωστική λαπαροσκόπηση σε 7 (7,95%) ασθενείς, λαπαροσκοπική
χειρουργική στις ωοθήκες σε 30 (34,09%), λαπαροσκοπικα υποβοηθούμενη πλαστική κόλπου σε 1(1,13%), λαπαροτομία σε 7 (7,95%) και επεμβάσεις στον κόλπο
και αιδοίο σε 44 (50%).
Συμπεράσματα: Οι κύστεις ωοθήκης αποτελούν τη συχνότερη γυναικολογική αιτία χειρουργικής επέμβασης στην ηλικία < 19 ετών, με τη δερμοειδή κύστη να
αποτελεί το 60% των περιπτώσεων. Συχνά απαιτείται εγχείρηση,που μπορεί να γίνει λαπαροσκοπικά με διατήρηση της γονιμότητας. Πρέπει να υπάρχει προσεχτική
προεγχειρητική απεικόνιση και σχεδιασμός για την παρουσία πιθανών συγγενών
ανωμαλιών.
ΑΑ-37
Σύνδρομο Lobster σε νεογνό - Παρουσίαση περιστατικού
Ι. Κομιώτης, Σ. Κολιαντζάκη, Σ. Δημητρακόπουλος, Β. Τσιτσής, Ν. Καθοπούλης, Ν. Αλ Αχμαρ,
Κ. Καλιόδης, Ε. Βασιλοπούλου, Ν. Σιδηρόπουλος
Μαιευτική- Γυναικολογική Κλινική, Γενικό Νοσοκομείο Ηλείας Νοσηλευτικό Ίδρυμα Πύργου
«Ανδρέας Παπανδρέου»
Σκοπός: Η παρουσίαση περίπτωσης νεογνού με σύνδρομο Lobster η οποία δια-
γνώσθηκε σε τοκετό πού πραγματοποιήθηκε στη Μαιευτική Γυναικολογική Κλινική
του Νοσοκομείου Πύργου.
Υλικό-Μέθοδος: Περίπτωση αθίγγανης πρωτοτόκου ηλικίας 18 ετών, την οποία
παρακολουθούσαν σε άλλη Μαιευτική-Γυναικολογική Κλινική. Σε Ιδιωτικό κέντρο πραγματοποιήθηκε ο υπέρηχογραφικός έλεγχος α τριμήνου για προγεννητικό έλεγχο συνδρόμου Down με ημερολογιακή ηλικία κύησης 13 week 1 days
υπερηχογραφική βάσει CRL 68mm. BPD 23mm Καρδιακοί παλμοί φυσιολογικοί,
Ρινικό οστό ορατό. Αυχενική διαφάνεια 1.3mm PAPP-A15.3 free B-hCG 28.4.
Αποτέλεσμα κινδύνου για σύνδρομο Down αρνητικός δηλαδή ο κίνδυνος στατιστικός για σύνδρομο Down με βάση ηλικία 1/1625, με βάση βιοχημικού δείκτες
65
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
1/3788, με βάση αυχενική διαφάνεια 1/3633 συνδυασμένος κίνδυνος (combined
risk) 1/3350. RISK CUT-OF <1/270 Αποτέλεσμα κινδύνου για σύνδρομο Edward
1/860. RISK CUT-OF <1/350. Από αμέλεια της οικογένειας της δεν πραγματοποιήθηκε Β επιπέδου υπερηχογραφικός έλεγχος.
Αποτελέσματα: Η πρωτότοκος υπεβλήθη σε καισαρική τομή λόγω ισχιακής προβολής και ωδίνες στις 37 εβδομάδες κύησης. Κατά το τοκετό υπήρχε έλλειψη δακτύλων σε άνω και κάτω άκρα. Διαγνώσθηκε σύνδρομο αστακού μικρογναθία και
λυκόστομα, σε υδράμνιο. Δηλαδή έκαστος άκρος πόδας με δύο δάκτυλα χωρίς να
έχει σχηματιστεί το πέλμα του. Στην αριστερά άκρα χείρα υπήρχαν δύο δάκτυλα.
Προσομοίαζαν με ψαλίδια. Η δεξιά άκρα χείρα φυσιολογική. Η ανακοίνωση των
δυσμορφιών του νεογνού στο συγγενικό περιβάλλον και στην επίτοκο πρέπει να
διέπεται από του κανόνες της συμβουλευτικής και ψυχολογικής στήριξης.
Συμπεράσματα: Το σύνδρομο Lobster εμφανίζεται σε συχνότητα 6/10000 τοκετούς. Ο τύπος Ι είναι ο πιο συχνός και σχετίζεται με (μετάθεση, αναστροφή, αποκοπή) σε μια περιοχή του χρωμοσώματος 7 το οποίο περιέχει γενετικές περιοχές
DLX5 and DLX6.
ΑΑ-38
Οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης και των ακραίων καιρικών φαινομένων.
Καισαρική τομή, κολπικός τοκετός επιδημιολογικά στοιχεία και πεπραγμένα το
χρονικό διάστημα 2004 – 2013
Ι. Κομιώτης1, Σ. Κολιαντζάκη1, Σ. Δημητρακόπουλος1, Β. Τσιτσής1, Ν. Αλ Αχμαρ1,
Ν. Σιδηρόπουλος1, Γ. Αλλαγιάννης2, Ε. Κοντελλη-Μπραχνα2, Μ. Αναστασοπούλου2
Μαιευτική-Γυναικολογική Κλινική και 2 Παιδιατρική Κλινική
Γενικό Νοσοκομείο Ηλείας Νοσηλευτικό Ίδρυμα Πύργου «Ανδρέας Παπανδρέου»
1
Σκοπός: Είναι η καταγραφή και αξιολόγηση των επιδημιολογικών και δημογραφικών στοιχείων των εγκύων που υποβλήθηκαν σε καισαρική τομή και κολπικό τοκετό κατά τη δεκαετία (2004–2013) και σύγκριση στοιχείων με προηγούμενα έτη.
Υλικό-Μέθοδος: Έγινε έλεγχος και αναδρομική μελέτη στα βιβλία τοκετών και
στους φακέλους νοσηλείας των γυναικών που γέννησαν στην Μαιευτική - Γυναικολογική Κλινική του Νοσοκομείου Πύργου στη δεκαετία (2004–2013) και σύγκριση με προηγούμενα έτη.
Αποτελέσματα: Το 53% των καισαρικών τομών αφορούσε σε μετανάστες (π.χ. Αλβανούς κ.λ.π.). Το 48% των καισαρικών τομών αφορούσε σε πρωτότοκες έγκυες.
66
ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
Στις πρωτότοκες, η πιό συχνή ένδειξη καισαρικής τομής ήταν η επαπειλούμενη
εμβρυική ασφυξία, η ισχιακή προβολή και η προεκλαμψία. Σε πολύτοκες έγκυες
η πιό συχνή ένδειξη καισαρικής τομής ήταν η προηγηθείσα καισαρική τομή και η
επαπειλούμενη εμβρυική ασφυξία. Τέλος, η μητρική θνησιμότητα ήταν 0% ενώ η
εμβρυική (διεγχειρητικά) 1%. Τα επιδημιολογικά στοιχεία ανά έτος ήταν:
Έτος 2004
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 ΓΕΝΝΗΣΕΙΣ Κολπικοί τοκετοί 469 338 472 336 423 284 473 312 506 303 513 292 506 285 541 ζενίθ 302 Καισαρικές τομές
131
136
139
261
203
221
221
239
Τα αποτελέσματα από τις επιπτώσεις των ακραίων καιρικών φαινομένων (δηλαδή
πλημμύρες) στον Πύργο Ηλείας και την οικονομική κρίση της τελευταίας διετίας
έχουν ως αποτέλεσμα τη μείωση, κατά 30% περίπου, των τοκετών.
2012 2013 244 372 Προηγούμενα έτη
2003 320 2002 265 2001 205
2000 230
1999 150
ναδίρ 130 196 114
176
216 173 104
92
Συμπέρασμα: Η συχνότητα της καισαρικής τομής είναι σχετικά υψηλή. Η υψηλή
αυτή συχνότητα θα μπορούσε να επηρεάζεται από κοινωνικο-οικονομικές παράμετρους, όπως το υψηλό κύμα οικονομικής μετανάστευσης (π.χ. Αλβανούς) στη χώρα
μας, καθώς και η ασφάλεια της καισαρικής τομής τόσο για την έγκυο όσο για το
έμβρυο στην Μαιευτική - Γυναικολογική Κλινική του Νοσοκομείου Πύργου.
67
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΟΜΙΛΗΤΩΝ, ΠΡΟΕΔΡΩΝ ΚΑΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ
-AAλεξόπουλος E. 11,62
Αγοραστός Θ. 5
Αθανασίου Σ. 4
Αθανασόπουλος Ν. 8,9,9,10,33,34,43,43
Αλ Αχµαρ Ν. 10,11,11,46,65,66
Αλεξόπουλος Ε. 9,11,37,63
Αλλαγιάννης Γ. 11,66
Αναγνώστου Ε. 8,8,31,32
Αναστασόπουλος Π. 10,50
Αναστασοπούλου Μ. 11,66
Ανδρουτσόπουλος Γ. 8,8,9,9,9,9,19,33,
34,34,41,42,42
Ανεσίδης Ε. 8,25
Αντωνάκης Γ. 5,8,9,19,34,34
Αντωνακόπουλος Ν. 10,10,50,54
Αρνογιαννάκη Ν. 9,9,9,41,42,42
Ασημακόπουλος E. 5
Γκόγκας Λ. 10,48
Γκουτζιούλης Α. 20
Γκριµπίζης Γ. 6,11,64
Γραµµατικάκης Ι. 9,9,17,21,22,35,36
Γρηγοριάδης Χ. 9,9,9,10,10,11,11,41,
42,42,47,48,57,59
-Δ∆αλακλή Ε. 10,10,54,56
Δασκαλάκης Γ. 6
∆εκαβάλας Γ. 5,8,8,9,9,19,33,34,34,42
∆εληγεώρογλου Ε. 7,9,10,11,43,44,64
∆ερδελής Γ. 9,9,41,42
∆ηµητρακόπουλος Σ. 10,11,11,46,65,66
∆ηµητριάδης Γ. 11,61
∆ηµήτρουλα Θ. 10,46
∆ηµόπουλος Κ. 9,43
Δίνας Κ. 7
-B-
-Ε-
Βαβίλης ∆. 11,64
Βάκας Π. 11,57
Βασιλοπούλου Ε. 11,65
Βατοπούλου A. 9,11,43,64
Βιτωράτος Ν. 4,10,49
Βλαχάδη Μ. 23
Βλαχάδης Ν. 10,18,23,49
Βλάχος Ν. 6,10,46
Βραχνής Ν. 5,10,10,10,10,10,18,23,47,
48,49,50,54
Έξαρχος Ζ. 9,9,11,11,37,38,62,63
Ευαγγελινάκης Ν. 9,17,21,22,35
-Γ-
Ηλιοδροµίτη Ζ. 10,10,10,10,18,23,47,
48,49,50
Ηλιοδροµίτη Σ. 10,10,48,54
Γαλάζιος Γ. 7,8,8,28,29
Γεννηματά Β. 4
Γεωργαντής Α.19
Γιαννούλη Α. 9,10,43,44
-ΖΖαχαριάς Ε. 9,9,11,37,62,63
Ζήκα Α. 10,46
Ζηκόπουλος Κ. 7
Ζυγούρης ∆. 6,9,9,9,10,20,41,42,42,53
-Η-
68
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΟΜΙΛΗΤΩΝ, ΠΡΟΕΔΡΩΝ ΚΑΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ
-Θ-
Κρεατσά Μ. 11,57
Κρεατσάς Γ. 4,9,10,10,10,10,10,10,11,
18,23,43,44,47,48,49,50,54,59
Κρητικός Ν. 8,25
Κωνσταντινίδης Σ. 9,11,38,62
Κωσταράς Ε. 8,8,31,32
Θανάτσης Ν. 19
Θεοδώρου Σ. 8,8,26,27
-ΙΙορδανίδου Ε. 11,64
Ιωαννίδου ∆. 20
-ΛΛάζαρης Δ. 7
Λιάβα Α. 9,34
Λιάλιος Γ. 4,10,45
Λιάπης Α. 4,11,11,57,59
Λιάπης Η. 11,57
Λινάρδος Ν. 5
Λιόσης Γ. 5
Λουτράδης Δ. 7
Λουφόπουλος Α. 5
Λυμπέρη Μ. 4
Λυμπέρης Β. 5,8,29
-ΚΚαβαλλάρης Α. 20
Καθοπούλης Ν. 10,11,46,65
Καλανταρίδου Σ. 7
Καλιόδης Κ. 10,11,46,65
Καλτσά Α. 8,8,31,32
Καραϊσκάκης Π. 9,9,11,11,37,38,62,63
Καρακίτσος Π. 10,11,53,61
Καράµαλης Γ. 8,8,31,32
Καραχάλιος Γ. 10,46
Καρούντζος Β. 10,44
Κασιµάτης Κ. 9,11,11,38,62,63
Κασσάνος ∆. 6,8,8,9,9,1117,21,22,26,
27,35,36,61
Καστρινάκης Κ. 9,11,11,37,62,63
Κατσέτος Χ. 10,47
Κλάδος Γ. 10,45
Κολιαντζάκη Σ. 10,11,11,46,65,66
Κολυμπιανάκης Ε. 7
Κοµιώτης Ι. 10,11,11,46,65,66
Κονδυλιός Α. 5
Κονσολάκης Ι. 9,11,38,62
Κοντελλη-Μπραχνα Ε. 11,66
Κοντομανώλης Ε. 4,8,29
Κούλη Μ. 10,46
Κουρέας Ν. 10,53
Κουτλάκη Ν. 8,28
Κουτουκος Ι. 22
-ΜΜάζης ∆. 8,25
Μακρυγιαννάκης Α. 7
Μαμόπουλος Α. 7
Μάργαρη Ν. 10,53
Μαυρουδής Χ. 22
Μελετίου Π. 9,11,38,62
Μεσσήνης Ι. 6,10,45
Μήτση Β. 8,9,30,40
Μίγκλη Κ. 9,36
Μίκος Θ. 4
Μιχαήλ Γ. 8,8,9,19,33,34,34
Μοναστηριώτης Π. 20
Μοσχάκη Β. 5
Μουαγγιέ Ν. 8,8,31,32
Μουρτζάκης Σ.22
69
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΟΜΙΛΗΤΩΝ, ΠΡΟΕΔΡΩΝ ΚΑΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ
Μπάγκας Ι. 9,9,1137,38,62
Μπακοπούλου Φ. 10,44
Μπαλακίτσας Ν. 10,50
Μπότσης ∆. 5,10,48
-ΝΝταφόπουλος Κ. 7
Ντζέρος Κ. 8,25
-ΞΞενογιάννης Σ. 9,9,11,11,37,38,62,63
-ΟΟικονόµου Η. 8,8,31,32
Οικονόµου Ν. 8,8,9,9,33,34,34,42
-ΠΠάγκαλος Κ. 10,54
Παναγιωτίδη Ε. 8,8,31,32
Παναγιωτίδης Ι. 10,53
Παναγιώτου Ε. 8,8,28,29
Παναγόπουλος Π. 8,8,11,26,27,31
Παντατοσάκης Ε. 8,8,26,27
Παπαδόπουλος Β. 6
Παπαδόπουλος Κ. 9,9,11,37,38,63
Παπαδόπουλος Λ. 22
Παπανικολάου Α. 11,64
Παπαντωνίου Ν. 5
Παρθένης Χ. 9,17,21,36
Πεϊτσίδου Α. 9,11,37,63
Πέτσα Α. 9,9,11,11,37,38,62,63
Πινίδης Π. 8,28
Πολίτης Γ. 22
Πουλιάκης Α. 10,53
-ΡΡαβαζούλα Π. 8,8,9,9,33,34,34,42
Ροδολάκης Α. 6
Ρόζης Μ. 8,25
-ΣΣαλάκος Ν. 10,47
Σαλλούµ Ι. 8,8,26,27
Σαµόλη Ε. 10,48
Σαµόλη Ε. 10,54
Σηφάκης Σ. 5
Σιαµπαλιώτη Γ. 9,11,37,63
Σιδηρόπουλος Ν. 10,11,11,46,65,66
Σκάρπας Π. 17
Σπυριδάκη Α. 11,61
Σπυροπούλου Ι. 8,28
Στάθης Θ. 9,11,32,62
Σταµατάκος Μ. 8,25
Σταµατέλου Φ. 9,11,37,63
Σταυρόπουλος Α. 8,9,30,40
Στεργιώτη Ε. 9,43
Στέφος Θ. 6
Στουρνάρας Σ. 10,56
Συριστατίδης Χ. 9,35
-ΤΤαρλατζής Β. 4,4,5,7,11,64
Τερζάκης Ε. 9,9,9,10,41,42,42,53
Τζανάκη Λ. 9,9,11,11,37,38,62,63
Τζιάρου Κ. 11,61
Τρακάκης Ε. 9,36
Τροµπούκης Π. 9,22,35
Τσάγιας Ν. 8,8,28,29
Τσαντούλας Ε. 8,9,30,40
Τσαπάκη Έ. 22
Τσάπανος Β. 19
70
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΟΜΙΛΗΤΩΝ, ΠΡΟΕΔΡΩΝ ΚΑΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ
-Χ-
Τσέβης Κ. 8,8,26,27
Τσίµαρης Π. 10,44
Τσίπη Θ. 11,61
Τσιτσής Β. 10,11,11,11,46,61,65,66
Τσοκάκη Θ. 11,61
Τύµπα Α. 11,57
Χαλβατζάς Ν. 20
Χαλβατσιώτης Π. 11,61
Χρέλιας Χ. 8,8,9,10,11,21,22,26,27, 35,53,61
Χριστοδουλάκη Χ. 8,8,26,27
Χριστόπουλος Π. 7
-ΦΦαρμακίδης Γ. 5
Φουντουλάκη Ε. 5
Φτούλης ∆. 9,43
71

Διαβάστε το αρχείο Pdf

null

Εδώ

Πρόγραμμα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 5ης ΓΑΣΤΡΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗΣ ΚΡΗΤΙΚΗΣ

Τόμος περιλήψεων 39ου ΕΠΙΣ

Το ενημερωτικό δελτίο σε μορφή pdf

I ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ