CMYK www.lakevegoritida.gr Kωδικός 7908 Περιοδική έκδοση του Συλλόγου Προστασίας Βεγορίτιδας Φύλλο 21ο Έτος 6ο ∆εκέµβριος 2010 H ‰È·¯Â›ÚÈÛË ÙˆÓ ÏÈÌÓÒÓ: H ÂÚ›ÙˆÛË Ù˘ BÂÁÔÚ›Ùȉ·˜ Γ ια να γίνουν κατανοητές ορισµένες έννοιες, που θα αναφερθούν στη συνέχεια, είναι απαραίτητο να δοθούν προκαταρκτικά µερικά στοιχεία λιµνολογίας. Κλειστό σύστηµα. Κατ’ αρχήν πρέπει να υπογραµµιστεί ότι µια φυσική λίµνη είναι ένα υδάτινο σύστηµα κλειστό, ενδεχόµενα µε είσοδο κι έξοδο επιφανειακού νερού, όπου όµως λαµβάνουν χώρα βιολογικές διεργασίες µοναδικές. ∆ηλαδή, όσο κι αν ακολουθούν τους ίδιους επαναλαµβανόµενους νόµους, ποτέ δεν ταυτίζονται απολύτως από τη µια λίµνη στην άλλη, γιατί η καθεµιά έχει τη δική της ιστορία και το δικό της χλωριδικό και πανιδικό σύνολο ή σύµπλοκο, που το απέκτησε Γράφει ο Π. Σ. ΟΙΚΟΝΟΜΙ∆ΗΣ Οµότιµος Καθηγητής του ΑΠΘ µε µακροχρόνια εξελικτική πορεία κι έτσι δεν είναι ίδιο µε τη διπλανή της. Κι όπου ο κάθε οργανισµός έχει το ρόλο του, τις επιδράσεις και τις ισορροπίες του, που καθιερώθηκαν στη διάρκεια πολλών ετών. Είναι, λοιπόν, αυτονόητο, ότι όποιος θέλει να χειριστεί αυτό το σύµπλοκο πρέπει να το ξέρει καλά από πριν για να αποφύγει να το διαταράξει µε λάθος χειρισµούς κι άστοχες παρεµβάσεις. Κι αν αυτά δεν είναι τελικά µοιραία, η λίµνη θα επανακάµψει και θα ξαναβρεί µια νέα ισορροπία, ύστερα από συνήθως µακροχρόνια αστάθεια, που καµιά φορά µπορεί να είναι κι επαναλαµβανόµενη. Για παράδειγµα, αν εισαγάγεις στη λίµνη ένα αρπακτικό ή ένα ανταγωνιστικό είδος ψαριού προς ένα γηγενές, που έχει εκεί, π.χ. το ρόλο του καταναλωτή της περισσευούµενης βιοµάζας του φυτοπλαγκτού (πρασινάδα του νερού), τότε µπορεί να εµφανιστεί επαναλαµβανόµενη αστάθεια κάθε φορά που το ξένο είδος επιπίπτει στο ντόπιο π.χ. τρώγοντας τ’ αβγά του ή το ίδιο, και µειώνοντας τον πληθυσµό του. Στη συνέχεια το ξενικό δεν έχει τι να φάει και δυστυχεί και το ίδιο, οπότε το άλλο, το ντόπιο, επανακάµπτει. Κι ο κύκλος µπορεί να συνεχίζεΣυνέχεια στην 5η σελ BÈÔηÏÏȤÚÁÂÈ· Ù˘ ÌËÏÈ¿˜ Του Αργυρόπουλου Χαρίση βιολόγου - βιοκαλλιεργητή Τα τελευταία χρόνια διαπιστώνεται µια ραγδαία αύξηση των στρεµµάτων, που εντάσσονται στην βιολογική γεωργία. Οι εκτάσεις, όµως που εντάσσονται, καλλιεργούνται µε εύκολες στην βιολογική γεωργία καλλιέργειες, µε αποτέλεσµα να µην υπάρχουν ελληνικά βιολογικά προϊόντα στην ελληνική αγορά, αλλά κυρίως εισαγόµενα. Είναι λοιπόν επιτακτική ανάγκη για ενηµέρωση των παραγωγών πάνω σε θέµατα καλλιεργητικών τεχνικών της βιολογικής γεωργίας, έτσι ώστε να εφαρµοσθεί η βιολογική γεωργία και σε πιο δύσκολες καλλιέργειες. Μια από αυτές τις καλλιέργειες εί- ∆ιαβάστε επίσης... - Ο Παρατηρητής..............................................................................σελ. 2 - Aνακύκλωση τηγανόλαδου & γυαλιού ............................................σελ. 2 - Η Μάχη του Οστρόβου Του Παπαλαζάρου Ιωάννη ..............................................................σελ. 3 - Ο ναός του Αγίου ∆ηµητρίου Παλαιών Ξανθογείων Του Γιώργου Σταλίδη ......................................................................σελ. 4 - Η ηµέρα της γιαγιάς Της Μαρίας ∆όκα ...........................................................................σελ. 4 - To Ψαρόνι Του Οδυσσέα Τζηµούλη .................................................................σελ. 6 - Συνεχιζόµενη υποβάθµιση των λιµνών Ζάζαρη, Χειµαδίτιδα, Πετρών, Βεγορίτιδα Του Mιχάλη Τρεµόπουλου ..............................................................σελ. 8 - Οι τοξίνες «πνίγουν» 13 µεγάλες λίµνες .........................................σελ. 9 - Αυξήθηκε η θερµοκρασία σε 160 λίµνες σε όλο τον κόσµο ..............σελ. 9 - Τα µονοπάτια ως µέσο ενηµέρωσης & ευαισθητοποίησης για τη φύση Της Μαρία Αναγνωστοπούλου ......................................................σελ. 10 - Βιοποικιλότητα και η προστασία της Του Γεωργίου Προβατά .................................................................σελ. 11 - Εγκαινιάστηκε το νέο Κέντρο Ενηµέρωσης του “Αρκτούρου” στο Νυµφαίο .....................................................σελ. 12 ναι και η καλλιέργεια της µηλιάς. Στην βιολογική γεωργία είναι απαραίτητο ο βιοκαλλιεργητής να έχει υπόψη του ένα πλήρες σχέδιο εφαρµογής της καλλιέργειας, που να αφορά την καλλιεργητική, οικολογική, περιβαλλοντική, κοινωνική και οικονοµική διάσταση της συγκεκριµένης καλλιέργειας. Τα τελευταία χρόνια η επιστήµη ευτυχώς έχει προσφέρει αρκετά και έχει δώσει λύσεις σε πολλά προβλήµατα που αντιµετωπίζει η βιολογική γεωργία. Εάν δε αυτό το γεγονός συνδυασθεί και µε τεχνικές από την παραδοσιακή γεωργία το αποτέλεσµα είναι παραπάνω από ικανοποιητικό. Ο βιοκαλλιεργητής λοιπόν της µηλιάς χρειάζεται να ενηµερωθεί, να εφαρµόζει πλήρως και να καθοδηγείται σωστά από έναν γεωπόνο σύµβουλο που πέρα από τις επιδοτήσεις θα µπορεί να του παρέχει συµβουλές και για την εφαρµογή της βιολογικής γεωργίας. Το πρώτο βήµα που πρέπει να κάνει κάποιος παραγωγός που καλλιεργεί µηλιές και θέλει να µετατρέψει την µέθοδο της καλλιέργειας του σε βιολογική είναι η ενηµέρωση και κατανόηση του τι σηµαίΣυνέχεια στην 7η σελ Φ ω τ ό : Τά σ ο ς Π απ α δ η µη τ ρ ί ο υ 2 Aνακύκλωση τηγανόλαδου & γυαλιού Στο ∆ηµοτικό Σχολείο και το Γυµνάσιο της Άρνισσας Το τηγανόλαδο τώρα ...ανακυκλώνεται! Γιατί το ανακυκλώνουµε Για να ξεκαθαρίσουµε το τοπίο, πρέπει πρώτα να διευκρινίσουµε ότι δεν µιλάµε για το λάδι που βάζουµε στην κατσαρόλα ή στη σαλάτα, γιατί αυτό είναι αναµεµειγµένο µε άλλα υλικά και συνήθως καταναλώνεται. Το ενδιαφέρον µας µονοπωλεί το γνωστό τηγανόλαδο επειδή, όταν καίγεται, αλλάζει η µοριακή δοµή του και µετατρέπεται σε εξαιρετικά ρυπογόνο στοιχείο γεµάτο «τρανς» λιπαρά. Όταν ένα λίτρο τηγανόλαδο µπει στο νερό, απλώνεται σε ένα εκατοµµύριο λίτρα νερού οπότε κάθε οργανισµός που θα πιει από αυτό θα «εµπλουτίσει» µε χρησιµοποιηµένο λάδι την τροφή του. Έτσι τα «τρανς» λιπαρά εισβάλλουν στη διατροφική αλυσίδα προκαλώντας καρκινοπάθειες. Το πρόβληµα ξεκινάει από την κουζίνα του σπιτιού ή του καταστήµατος και τη συνήθεια να αδειάζουµε το τηγανισµένο λάδι στο νεροχύτη και από εκεί Περιοδική έκδοση του Συλλόγου Προστασίας Βεγορίτιδας -----------------------------Ταχ. ∆ιεύθυνση: 580 02 ΑΡΝΙΣΣΑ Τηλ. & Fax: 23810 32047 e-mail: [email protected] [email protected] [email protected] -----------------------------www.lakevegoritida.gr -----------------------------Ιδιοκτήτης Σύλλογος Προστασίας Βεγορίτιδας -----------------------------Εκδότης Κάρτας Ηλίας 6974 809371 -----------------------------Κωδικός ΕΛΤΑ 7908 ------------------------------ Συντακτική Επιτροπή Κάγκας Μιχαήλ Κάρτας Ηλίας Κρητικός Γεώργιος Κύρκος Σωτήριος Μάτζος ∆ηµήτριος Μούλας Νικόλαος Ντουµπάρατζης Πολίτης -----------------------------Ετήσια συνδροµή 10 € Όσοι δεν είναι µέλη του συλλόγου -----------------------------Εκτύπωση Στέφανος Βαγουρδής Έδεσσα Τηλ. 23810 23964 -----------------------------Η έκδοση αυτή του Συλλόγου αποτελεί βήµα περιβαλλοντικών, ιστορικών, εκπαιδευτικών και αναπτυξιακών ανησυχιών. Καλούνται τα µέλη, οι φίλοι, οι επιστήµονες, οι εκπρόσωποι της τοπικής αυτοδιοίκησης και οι φορείς να καταθέτουν τακτικά τα επιχειρήµατα και τους προβληµατισµούς τους από το βήµα αυτό. Εγκαινιάστηκε στις 24 Οκτωβρίου η Παλαιοντολογική πτέρυγα του Μουσείου της Πτολεµαΐδας από τον διακεκριµένο, στην Ελλάδα και το εξωτερικό, Καθηγητή Παλαιοντολογίας του Πανεπιστηµίου Αθηνών κ. Ευάγγελο Βελιτζέλο. Για την εξαιρετική δουλειά που έγινε από την οµάδα εργασίας του κυρίου Βελιτζέλου θα υπάρξει εκτενές αφιέρωµα στο επόµενό µας φύλλο. Στις 10 ∆εκεµβρίου εγκαινιάστηκε το νέο Κέντρο Ενηµέρωσης για την Καφέ Αρκούδα στο ισόγειο του ιστορικού κτηρίου της Νικείου Σχολής στο Νυµφαίο, από την Υφυπουργό Αγροτικής Ανάπτυξης κ. Μιλένα Αποστολάκη και τον Πρόεδρο του Αρκτούρου κ. Γιάννη Μπουτάρη. να οδηγείται είτε στους βόθρους, είτε στους βιολογικούς καθαρισµούς προκαλώντας προβλήµατα. ∆ιότι, αν δεν προηγείται λιποσυλλέκτης και το λάδι µπει κατ’ ευθείαν στον βιολογικό καθαρισµό, σκοτώνονται τα ένζυµα που καθαρίζουν το νερό και πολλαπλασιάζεται το κόστος λειτουργίας του συστήµατος. Όµως, αυτή είναι µία µόνο πτυχή του προβλήµατος της ανεξέλεγκτης διάθεσης του µαγειρικού λαδιού. Όταν πετάµε το λάδι στα κοινά απορρίµµατα µέσα σε µπουκαλάκια, οδηγείται στις χωµατερές, βοηθάει στις αναφλέξεις και τροφοδοτεί τις φωτιές που ανάβουν σε αυτές, ενώ αναµειγνύεται µε τα υπόλοιπα στραγγίσµατα και καταλήγει στους υπόγειους υδροφορείς(υπόγεια νερά). Εκεί καταλήγει και από τις ταβέρνες, που φροντίζουν να το «ξεφορτωθούν» σ’ ένα λάκκο. Πριν όµως ρίξουµε την αποκλειστική ευθύνη στους πολίτες, ας θυµηθούµε ότι η Πολιτεία θέσπισε τον σχετικό νόµο στο τέλος του 2005, οπότε οι εταιρείες που δραστηριοποιούνται στο χώρο ξεκίνησαν δειλά - δειλά το 2006. Μέχρι τότε η διάθεση στην πίσω αυλή και στη χωµατερή ήταν... µονόδροµος. Οδηγίες: Το τηγανόλαδο συσκευάζεται σε πλαστικά µπουκάλια νερού ή αναψυκτικών. Βιδώνετε καλά το καπάκι και στη συνέχεια τοποθετείτε το µπουκάλι στον Κάδο Ανακύκλωσης που υπάρχει στον αύλειο χώρο του Γυµνασίου και του ∆ηµοτικού Σχολείου. Η ανακύκλωση του γυαλιού Επειδή το γυαλί δεν αποσυντίθεται στη φύση πρέπει να το ανακυκλώνουµε. Οι τρόποι ανακύκλωσης είναι δύο: Ο πρώτος είναι η επαναχρησιµοποίηση των µπουκαλιών. Ο δεύτερος τρόπος αφορά τα µπουκάλια που δεν µπορούν να επαναχρησιµοποιηθούν και τα διάφορα άλλα γυάλινα αντικείµενα. Αυτά συγκεντρώνονται σε ειδικούς κάδους και σε επόµενη φάση µεταφέρονται σε κέντρα συγκέντρωσης όπου γίνεται ο διαχωρισµός του γυαλιού ανάλογα µε το χρώµα του (άσπρο, πράσινο, µπλε, καφέ). Μετά το γυαλί θραύεται σε µικρά κοµµατάκια (το Συνέχεια στην 8η σελ. Στις 11 και 12 ∆εκεµβρίου φιλοξένησε η Έδεσσα πανελλήνιο αρχαιολογικό και ιστορικό συνέδριο µε θέµα «Η Έδεσσα και η περιοχή της -Ιστορία και Αρχαιολογία», το οποίο µέσα από τις πρωτότυπες ανακοινώσεις των επιστηµόνων του προσέγγισε καινούρια θέµατα και εµπλούτισε τη γνώση για την περιοχή µας. Αναδροµική έκθεση ζωγραφικής του Σωτήρη Σορόγκα φιλοξενείται από τις 11 ∆εκεµβρίου στο ξενοδοχείο «Leventis Art Suites», στην Παναγίτσα. Πρόκειται για έναν από τους πιο γνωστούς Έλληνες ζωγράφους, που θα εκθέσει περίπου 30 από τα έργα του µέσα σ` ένα χώρο περίπου 200 τετραγωνικών µέτρων. Ο καλλιτέχνης είναι οµότιµος καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο. Έργα του βρίσκονται, µεταξύ άλλων, στην Εθνική Πινακοθήκη της Αθήνας και στο Τελλόγλειο Μουσείο του Πανεπιστηµίου της Θεσσαλονίκης. Στις δηµιουργίες του «πρωταγωνιστούν» πέτρες, µάρµαρα, ξύλα κ.ά. Στον ίδιο χώρο λειτουργεί µόνιµη έκθεση φωτογραφικών µηχανών, µια από τις πληρέστερες στα Βαλκάνια. Η έκθεση θα διαρκέσει µέχρι τις 28 Φεβρουαρίου. Παληά στέγη (1986) Ακριλικό και κάρβουνο σε µουσαµά (Συλλογή Πινακοθήκης Αβέρωφ) Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Μικρασιατών Περαίας πραγµατοποιεί την Κυριακή 2 Ιανουαρίου 2011 και ώρα 11 π.µ. την εκλογοαπολογιστική Γενική Συνέλευσή του στα γραφεία του Συλλόγου. ∆εκέµβριος 2010 Ο Παρατηρητής Το Γυµνάσιο της Άρνισσας κυκλοφόρησε πάνινες τσάντες για τα καθηµερινά µας ψώνια σε µια προσπάθεια να αλλάξει τις συνήθειές µας από την κατάχρηση της πλαστικής σακούλας. Στηρίξτε την προσπάθεια και προµηθευτείτε της. «Πλαστικοί» αριθµοί • 1,2 τρισεκατοµµύρια πλαστικές σακούλες χρησιµοποιούνται κάθε χρόνο. Ο κάθε ενήλικας καταναλώνει 300 σακούλες το χρόνο, δηλαδή περίπου µία σακούλα κάθε µέρα. • Ενα εκατοµµύριο σακούλες χρησιµοποιούνται κάθε λεπτό. • 100 δισεκατοµµύρια τόνοι πλαστικού ρυπαίνουν τις θάλασσες και αποτελούν το 90% της θαλάσσιας ρύπανσης. • Το πλαστικό παραµένει στο περιβάλλον για 500 έως 1.000 χρόνια. • Ενα εκατοµµύριο θαλασσοπούλια πεθαίνουν κάθε χρόνο από το πλαστικό. • 267 είδη θαλάσσιων οργανισµών απειλούνται από την κατάποση πλαστικών. • Το 98% των θαλασσοπουλιών της Ευρώπης έχει 35 κοµµάτια πλαστικού στο στοµάχι του. Από το ΟΙΚΟ της Καθηµερινής σύµφωνα µε όσα προβλέπονται, για να τεθούν οι βάσεις για την προστασία και ανάπτυξη των παραπάνω λιµνών. Οποιαδήποτε άλλη εξέλιξη θα έχει µόνο αρνητικές συνέπειες για τη γύρω περιοχή. Κυκλοφόρησε µέσα στον ∆εκέµβριο το βιβλίο του γεωπόνου Στέφανου Ιωαννίδη « Η αµπελουργία στο Αµύνταιο». Στόχος αυτού του βιβλίου είναι να βοηθήσει τους αµπελουργούς στη βελτίωση της ποιότητας των προϊόντων τους, καθώς και τους οινοπαραγωγούς στην κατεύθυνση της παραγωγής και στον καθορισµό των προδιαγραφών στον πρωτογενή τοµέα. Μπορεί να αποτελέσει εργαλείο για την προώθηση των κρασιών της περιοχής, Κυκλοφόρησαν οι τέσσερις τελευταίοι «Οδηγοί για το περιβάλλον» από το WWF Ελλάς( είχαν προηγηθεί άλλοι έξι). Τα θέµατα των οδηγών είναι: «Ανανεώσιµες πηγές ενέργειας», «Τουρισµός και περιβάλλον», «Προβλήµατα και λύσεις για την ολοκληρωµένη διαχείριση του νερού» και «Αέρας και ατµοσφαιρική ρύπανση». Χρήσιµα εργαλεία για όσους ασχολούνται µε ζητήµατα προστασίας του περιβάλλοντος. Μία πρώτη επαφή µε τις νέες ∆ηµοτικές αρχές του Αµυνταίου και της Έδεσσας πραγµατοποίησε -µέσα στο πρώτο 15νθήµερο του ∆εκεµβρίου- αντιπροσωπεία του Συλλόγου µας, για να συζητήσει το θέµα της σύνταξης της «Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης των λιµνών Βεγορίτιδας και Πετρών». Από την πλευρά µας τονίστηκε η ανάγκη να προχωρήσει και να ολοκληρωθεί, διότι παραθέτει πολλά στοιχεία για την καταλληλότητα και τα πλεονεκτήµατα του τόπου αυτού στην καλλιέργεια του αµπελιού. Ακόµα αναφέρεται στο έδαφος και το κλίµα της περιοχής που είναι τα βασικά στοιχεία που συνθέτουν ένα ιδιαίτερο ¨οικοσύστηµα¨, όπου ο άνθρωπος ζει µε σεβασµό για χιλιάδες χρόνια, παράγοντας τα ονοµαστά κρασιά Αµυνταίου. ∆εκέµβριος 2010 Του Παπαλαζάρου Ιωάννη Εκπαιδευτικού Το Οκτώβριο του 1912, µετά από τη γιγαντιαία και νικηφόρα προέλαση του Ελληνικού Στρατού, απελευθερώθηκαν, ως γνωστόν, οι πόλεις της Κεντρικής Μακεδονίας Βέροια και Νάουσα (16 - 17 Οκτωβρίου), Έδεσσα (18 Οκτωβρίου) και Γιαννιτσά (20 Οκτωβρίου), όπου ο στρατός µας χρειάστηκε να δώσει επί ένα διήµερο σκληρές και πολύνεκρες µάχες, για να φτάσει νικητής και τροπαιούχος στις 26 Οκτωβρίου στη Θεσσαλονίκη. Μετά από την αδικαιολόγητη υποχώρηση της 5ης Μεραρχίας από το Σόροβιτς (Αµύνταιο) ο τουρκικός στρατός σύντοµα ανακατέλαβε τη λεκάνη του Οστρόβου, κλείνοντας διαβάσεις, δρόµους και επικοινωνίες προς την Έδεσσα, τη ∆υτική Μακεδονία και το Μοναστήρι, όπου είχε παραταχθεί ο σερβικός στρατός, αναµένοντας ενισχύσεις από ελληνικής πλευράς. Ήταν επιτακτική ανάγκη να απωθηθεί ο τουρκικός στρατός από τις περιοχές αυτές για να απελευθερωθούν, αλλά παράλληλα να επιτευχθεί και η διάλυσή του ώστε να αποτραπεί οποιαδήποτε απόπειρα των τουρκικών δυνάµεων να προωθηθούν προς την Ήπειρο, όπου ο Ελληνικός Στρατός προετοιµαζόταν για τη µεγάλη επιχείρηση απελευθέρωσης των Ιωαννίνων και της Ηπείρου. Για το σκοπό αυτό από το Γενικό Στρατηγείο διατάχθηκε γιγαντιαία αναστροφή των ελληνικών δυνάµεων, µέσω του κάµπου των Γιαννιτσών και της Έδεσσας, προς τη ∆υτική Μακεδονία, µε τελικό προορισµό το Μοναστήρι. Η επιχείρηση αυτή και τα γεγονότα που ακολούθησαν κατά το χρονικό διάστηµα από 30 Οκτωβρίου µέχρι 7 Νοεµβρίου 1912 αναφέρονται στην πολεµική ιστορία υπό το όνοµα «Επιχειρήσεις του Οστρόβου» γιατί η λεκάνη του Οστρόβου, µεταξύ των ορεινών όγκων Βιτσίου, Βόρα, Βερµίου και Σινιάτσικου, αποτέλεσε το θέατρό τους. Στις 30 Οκτωβρίου 1912 τέσσερις ελληνικές µεραρχίες, 1η, 3η, 4η, 6η και ένα Σύνταγµα Ιππικού, υπό τις άµεσες διαταγές του Αρχιστράτηγου και ∆ιαδόχου Κωνσταντίνου, ξεκίνησαν από τη Θεσσαλονίκη µε αρχικό προορισµό και στόχο την απελευθέρωση της λεκάνης της Βεγορίτιδας, όπου είχαν οχυρωθεί οι τουρκικές δυνάµεις, αποτελούµενες από την 18η Μεραρχία Μοναστηρίου και µια εφεδρική µε σύνολο 13.000 ανδρών. Με συνεχή πορεία τριών ηµερών η ελληνική δύναµη κατόρθωσε να διανύσει απόσταση 90 χιλιοµέτρων, υπό καταρρακτώδη βροχή και το απόγευµα της 1ης Νοεµβρίου να βρεθεί στην περιοχή της Έδεσσας. Από εκεί η κάθε µονάδα ανέλαβε τη διατεταγµένη αποστολή της. Η 1η Μεραρχία µε το Γενικό Στρατηγείο παρέµεινε στη Σκύδρα (Βαρτικόπ). Η 3η Μεραρχία στάθµευσε στην Έδεσσα. Η 4η κατευθύνθη- 3 Η Μάχη του Οστρόβου 4-5 Νοεµβρίου 1912: Απελευθέρωση της περιοχής µας από την Τουρκοκρατία µετά από 530 χρόνια κε στην Φλαµουριά (Πόδος). Η 6η Μεραρχία µε το 1ο Σύνταγµα Ιππικού συντάχθηκαν στα υψώµατα του Άγρα (Βλάδοβο). Τα επόµενο διήµερο η 4η µετακινήθηκε προς το Κάτω Γραµµατικό και η 3η στην Καρυδιά (Τέχοβο). Ο τουρκικός στρατός είχε οχυρωθεί αµυντικά σε θέσεις της περιοχής, γύρω από τον Άγρα, στη θέση Αγία Παρασκευή κοντά στην Καρυδιά, στο Νησί και µε τον κύριο όγκο των δυνάµεών του, τρία πλήρη τάγµατα, στα υψώµατα της ∆ροσιάς, των Ξανθογείων (Ροσίλοβου) και ανατολικά της Άρνισσας. Άλλες δυνάµεις του είχαν κλείσει τις ορεινές διαβάσεις του Γκορνίτσοβου (Κέλλης) και της Μπάνιτσας (Βεύης). Στις 2 Νοεµβρίου η 6η Μεραρχία µε το 1ο Σύνταγµα Ευζώνων απέκρουσε επιθέσεις και απώθησε τις τουρκικές δυνάµεις από τον Άγρα. Στις 3 Νοεµβρίου η 3η Μεραρχία ενήργησε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην περιοχή του Τεχόβου. Την εποµένη, 4 Νοεµβρίου, η ίδια µονάδα ανέλαβε την αποστολή να προωθηθεί, µέσω Καρυδιάς, προς το Όσλοβο (Παναγίτσα) και τη Ζέρβη. ∆έχτηκε όµως σφοδρά τουρκικά πυρά που την υποχρέωσαν να υποχωρήσει, να συµπτυχθεί και να προωθήσει µόνο ορισµένα αναγνωριστικά της τµήµατα µέχρι το βλαχοχώρι Πατετσίν (Πάτηµα). Την ίδια µέρα η 4η Μεραρχία από το Κάτω Γραµµατικό, αφού απέκρουσε µικροαντιστάσεις των Τούρκων στην περιοχή, κατέλαβε τις απογευµατινές ώρες τα χωριά Κότσανα (Περαία) και Κατράνιτσα (Πύργους) και τµήµατά της οχυρώθηκαν σε υψώµατα νοτιοανατολικά της Άρνισσας, σε απόσταση βολής από τις τουρκικές θέσεις. Μικρή µονάδα ιππικού ανέλαβε αναγνωριστική αποστολή των εχθρικών θέσεων καθώς και της δυνατότητας επαφής µε τον σερβικό στρατό. Έπεσε όµως σε ενέδρα τουρκική και σκοτώθηκαν δύο άνδρες ιππείς της µονάδας. Για την τύχη των οστών των δύο νεκρών θα αναφερθούµε στο τέλος του άρθρου. Η 6η Μεραρχία προωθήθηκε προς την Άρνισσα κατά µήκος της αµαξιτής οδού, µε εµπροσθοφυλακή το 18ο Σύνταγµα Πεζικού, τρεις ηµιλαρχίες ιππικού και το 1ο Ευζωνικό Σύνταγµα. Οι πρώτες συγκρούσεις άρχισαν την πρωία της 4ης Νοεµβρίου και κράτησαν µέχρι αργά το βράδυ, χωρίς όµως αποτέλεσµατα θετικά. Η εµπροσθοφυλακή, αφού εξουδετέρωσε µικροαντιστάσεις του εχθρού, κατά τις απογευµατινές ώρες κατάφερε να φτάσει στη γραµµή των υψωµάτων νοτιοανατολικά της Άρνισσας, όπου όµως δέχτηκε αντεπιθέσεις και σφοδρά πυρά από αµυνόµενες εχθρικές µονάδες και αναγκάστηκε σε µερική Εικόνες από τους Βαλκανικούς Πολέµους. Πεζικό και Εύζωνοι υποχώρηση. Με ενισχύσεις της Μεραρχίας αντεπιτέθηκε και κατάφερε να απωθήσει τον εχθρό στις αρχικές του θέσεις. Νυχτερινή επίθεση που επιχειρήθηκε από το 1ο Σύνταγµα Ευζώνων, συνάντησε τη λυσσώδη αντίδραση των τουρκικών δυνάµεων και δεν έφερε τα αναµενόµενα αποτελέσµατα. Την επόµενη ηµέρα (5 Νοεµβρίου 1912) η επίθεση γενικεύθηκε και ο τουρκικός στρατός υποχρεώθηκε σε υποχωρητικούς ελιγµούς. Μέχρι το απόγευµα της ηµέρας αυτής ο ελληνικός στρατός είχε επιβληθεί ολοκληρωτικά και το 1ο Ευζωνικό Σύνταγµα, που µε τους 8 λόχους του πρωταγωνίστησε στις συµπλοκές, απελευθέρωνε την περιοχή µας και έµπαινε πρώτο θριαµβευτικά στην κωµόπολη του Οστρόβου. Έτσι από την αυγή της 5ης Νοεµβρίου άνοιγε µια καινούρια σελίδα για τους υπόδουλους χριστιανούς κατοίκους της Άρνισσας, του Αγίου Αθανασίου, του Γραµµατικού, της Ζέρβης, των Ξανθογείων και όλων των οικισµών της λεκάνης της Βεγορίτιδας, ένα µήνυµα ελπιδοφόρο για τη ζωή τους, για την τιµή τους, για την ασφάλεια και την προκοπή τους. Ξηµέρωσε µια καινούργια µέρα, όπου όλα έλαµπαν από τον ήλιο της δικαιοσύνης και της ελευθερίας, που επέστρεφε επιτέλους στον τόπο της ύστερα από 530 µαρτυρικά χρόνια αβάσταχτης σκλαβιάς υπό τον τουρκικό ζυγό (1382-1912). Πολύχρονοι αγώνες, αµέτρητες θυσίες και άφθονο αίµα µαρτύρων συντοπιτών µας κατά τον Μακεδονικό Αγώνα που είχε προηγηθεί, εύρισκαν επιτέλους την αιώνια λύτρωση και τη δικαίωσή τους µε τη νικηφόρο προέλαση του Ελληνικού Στρατού και την απελευθέρωση της Μακεδονίας. Την ίδια µέρα η 3η Μεραρχία εξουδετέρωσε τις εχθρικές θέσεις γύρω από τη Ζέρβη και µέσω της Τσέγανης (Αγίου Αθανασίου) κατευθύνθηκε προς το Γκορνίτσοβο (Κέλλη) και το Σόροβιτς (Αµύνταιο), όπου υπήρχαν τουρκικές αντιστάσεις. Προς το Σόροβιτς κατευθύνθηκε και η 4η Μεραρχία, ανατολικά της Βεγορίτιδας και το βράδυ στρατοπέδευσε στην Κολάρ- τσα (Μανιάκι), ενώ η 5η Μεραρχία έφτασε στο Τσαλτζιλάρ (Φιλώτας). Στις 6 και 7 Νοεµβρίου έγιναν συντονισµένες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις σε Γκορνίτσοβο και Μπάνιτσα και στις 7 Νοεµβρίου απελευθερώθηκε η Φλώρινα. Οι δύο ιππείς που σκοτώθηκαν στις 4 Νοεµβρίου 1912 τάφηκαν πρόχειρα στο σηµείο όπου έπεσαν. Είκοσι επτά περίπου χρόνια αργότερα, συγγενείς των δύο νεκρών στρατιωτών, ήρθαν στην Άρνισσα αναζητώντας στην περιοχή το χώρο ταφής και τα οστά τους. δης µε τον Κάρτα. Τον έναν από τους άντρες αναγνώρισε αργότερα ο Περικλής Ηλιάδης: ήταν ο δασονόµος της περιοχής µας Ιωάννης Βαρδάκας. Σκάβοντας επίµονα, αποκάλυψαν οστά δύο νεκρών και αφού τα καθάρισαν, τα παρέδωσαν στους τρεις κυρίους. Με τη φροντίδα του Ι. Βαρδάκα ανοίχτηκε νέος τάφος σε άλλο σηµείο, όπου τοποθετήθηκαν τα οστά των νεκρών και περιφράχτηκε µε σιδερένια κάγκελα. Ο νέος τάφος βρισκόταν κοντά στο σηµείο όπου σήµερα σµίγουν οι δρόµοι που οδηγούν προς Άρνισσα και Φλώρινα µέσω Ξανθογείων. Ο τάφος αυτός, µε τα χρόνια που πέρασαν και µε τα έργα της διάνοιξης του δρόµου προς την Άρνισσα, επιχωµατώθηκε µερικώς, χορτάριασε, χάθηκαν τα ίχνη του. Μόνο το κυπαρίσσι που είχε φυτευτεί πλάι του και υπάρχει µέχρι σήµερα εκεί, θύµιζε τη θέση του. Με τον καιρό οι βροχές παρέσυραν τα χώµατα από το επικλινές έδαφος και κάποιες εκσκαφικές εργασίες στην περιοχή έφεραν στο φως µέρος των οστών, τα οποία περισυνέλεξε ο σηµερινός Νεωκόρος του Ναού της Άρνισσας Ιορδάνης Λαζαρίδης και τα παρέδωσε στον Ιερέα της Ενορίας π. Νικόλαο Τούλη και αυτός µε τη σειρά του, αφού τα φρόντισε µε τον οφειλόµενο σεβασµό και τα συσκεύασε επιµελώς, τα τοποθέτησε κάτω από την Αγία Τράπεζα στον Ναό της Αγίας Τριάδος, όπου φυλάσσονται µέχρι σήµερα. Τα ονόµατα των νεκρών είναι άγνωστα. Μια σχετική ενέργεια που έγινε προς το Γενικό Επιτελείο Στρατού, από τον κ. Θανάση Βαρδάκα, συνταξιούχο δασικό, κάτοικο Καλάµου Αττικής, υιό του Ιωάννη Βαρδάκα, για τη γνωστοποίηση των ονοµάτων των δύο νεκρών, δεν έχει αποδώσει ακόµα. Μια αναµνηστική στήλη, ένα λιτό και απέριττο µνηµείο, στο σηµείο όπου έπεσαν οι δύο στρατιώτες, µε τα ονόµατά τους, εφ’ όσον γίνουν γνωστά, ή και χωρίς αυτά, θα απέδιδε την ελάχιστη οφειλόµενη τιµή σε όλους αυτούς που πολέµησαν και έδωσαν τη ζωή τους για να χαιρόµαστε εµείς σήµερα τον τόπο µας ελεύθερο. Είναι χρέος του ∆ήµου, των τοπικών Συλλόγων, όλων µας. Από τη µάχη του Οστρόβου. Πρόελαση ίλης του Ελληνικού Ιππικού (Από τον τ. «ΜΑΚΕ∆ΟΝΙΑ 4000 ΧΡΟΝΙΑ» της «ΕΚ∆ΟΤΙΚΗΣ Α.Ε.») Ο Περικλής Ηλιάδης από την Άρνισσα, 88 χρόνων σήµερα, µου αφηγήθηκε τα εξής σχετικά µε το γεγονός: Λίγο πριν από την κήρυξη του πολέµου του σαράντα, ήταν καλοκαίρι του 1937, δεκαπεντάχρονο παλικάρι τότε, µαζί µε τον συνοµήλικό του ∆ηµήτρη Κάρτα, µε εντολή του προέδρου της Κοινότητας Σταύρου Χατζηχαρίση, πήραν φτυάρι και κασµά και πήγανε στην Μπόφτσα, τοποθεσία νοτιοανατολικά της Άρνισσας, για να σκάψουν σε κάποιο χωράφι. Εκεί βρήκαν τρεις άγνωστους άντρες µε κάποια σηµειώµατα ή χάρτες στα χέρια που τους υπέδειξαν το σηµείο όπου έπρεπε να σκάψουν ο Ηλιά- ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ 1. Επίτοµη Ιστορία των Βαλκανικών Πολέµων ΓΕΣ/∆.Ι.Σ. Αθήνα 1987 2. Ο Ελληνικός Στρατός κατά τους Βαλκανικούς Πολέµους ΓΕΣ/∆.Ι.Σ. 1988 3. Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια (τοµ. ΙΘ΄) 4. Πρακτικά Β΄ Πανελ. Ιστορικού Συνεδρίου Βαλκανικών Πολέµων (Γιαννιτσά 2002) 5. Σπύρου Μελά: «Οι Πόλεµοι 19121913» εκδ. ΜΠΙΡΗΣ 1972 6. Ηµερολόγιο Μ.Ε.Σ.Ν.Α. 1994 7. Παπαλαζάρου Ιωάννη: «ΑΓΙΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ (ΤΣΕΓΑΝΗ)» 2008 ∆εκέµβριος 2010 4 Ο ναός του Αγίου ∆ηµητρίου Παλαιών Ξανθογείων Του Γιώργου Σταλίδη Aρχαιολόγου 11ης Ε.Β.Α. Σ ε µικρή απόσταση βορειοανατολικά της Άρνισσας βρίσκεται ο παλαιός οικισµός των Ξανθογείων (τ. Ρουσίλοβο ή Ρουσίλο), ο οποίος απαντάται στις πηγές από το 1481. Το χωριό, αποµονωµένο και αθέατο από τις παράπλευρες οδικές αρτηρίες, τοποθετηµένο αµφιθεατρικά εντός µικρής χαράδρας, ήταν προστατευµένο από τις επιβουλές των Τούρκων κατακτητών, αλλά και από τις αντίξοες καιρικές συνθήκες. Το γεγονός αυτό, µαζί µε την σταδιακή εγκατάλειψή του από την δεκαετία του 1950 και εξής και την µετοίκηση των κατοίκων στο νέο χωριό, του επέτρεψε να διασώσει τον παραδοσιακό του χαρακτήρα. Σήµερα, είναι εγκαταλελειµµένο και πολλά από τα λιθόκτιστα σπίτια του βρίσκονται σε ηµιερειπιώδη κατάσταση. Στις βορειοδυτικές παρυφές του οικισµού και εντός του νεκροταφείου βρίσκεται ο ναός του Αγίου ∆ηµητρίου, µια σχετικά µικρή εκκλησία που εξυπηρετούσε τις θρησκευτικές ανάγκες της κοινότητας. Ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής µε ενιαία δίρριχτη κεραµοσκεπή στέγη µε αποτµήσεις στην δυτική και ανατολική απόληξη, που χαρακτηρίζει τη ναοδοµία της ύστερης Τουρκοκρατίας και απαντάται σε όλη την Μακεδονία. Στην ανατολική πλευρά καταλήγει σε χαµηλή, ηµικυκλική αψίδα µε αδιαµόρφωτη όψη, ενώ οι κόγχες της πρόθεσης και του διακονικού εγγράφονται στο πάχος της τοιχοποιίας, χωρίς να είναι ορατές εξωτερικά. Οι διαστάσεις της, χωρίς την αψίδα, είναι µήκος 17µ. και πλάτος 10,60µ. Η τοιχοποιία είναι κατασκευασµένη από αδρά πελεκηµένους λίθους διαφόρων διαστάσεων, που τοποθετούνται σε στοιχειώδεις σειρές, µε παρεµβολή µικρότερων λίθων και κονιάµατος. Στις τέσσερις γωνίες, για λόγους στατικότητας, οι λίθοι είναι µεγαλύτεροι, τετραγωνισµένοι και τοποθετηµένοι «πλεκτά». Το πάχος της τοιχοποιίας είναι 80 εκ., χαρακτηριστικό που προσδίδει σταθερότητα και αντοχή, ενώ την επίστεψή της περιτρέχει γείσο που διαµορφώνεται µε λίθινες πλάκες σε δύο σειρές, τοποθετηµένες εκφορικά. Χρήση οριζοντίων ξυλοδέσµων δεν παρατηρείται εξωτερικά και είναι πιθανό αυτοί να είναι υποχωρηµένοι. Το µνηµείο διαθέτει δύο εισόδους, µία στη νότια και µία στην δυτική πλευρά, που οδηγούν στο εσωτερικό του ναού, το οποίο βρίσκεται σε λίγο χαµηλότερη στάθµη από το φυσικό έδαφος. Η νότια θύρα, όπως έχει επικρατήσει στους ναούς αυτού του τύπου κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, εξυπηρετούσε τον ανδρικό πληθυσµό, ενώ η δυτική τον γυναικείο, µιας και εισήγαγε απευθείας στον γυναικωνίτη. Το µεγαλύτερο µέρος του φυσικού φωτός εισέρχεται στον κυρίως ναό µέσω σειράς τεσσάρων ανοιγµάτων που βρίσκονται στο υψηλότερο τµήµα του νοτίου τοίχου, από τα οποία τα τρία δυτικότερα έχουν περιορισµένες διαστάσεις και τοξωτή απόληξη, µε ιδιαίτερο κατασκευαστικό στοιχείο την εσωτερική διεύρυνση για τη διάχυση του φωτός. Το ανατολικότερο, το οποίο είναι µεγαλύτερο και τετραγωνικό, είχε διανοιχθεί σε µεταγενέστερους χρόνους. Άλλα φωτιστικά ανοίγµατα είναι ένα τετραγωνικό παράθυρο στη µέση της βόρειας πλευράς, το οποίο είναι και αυτό µεταγενέστερο και ένα αντίστοιχο στον δυτικό, το οποίο σήµερα έχει µικρύνει και αποκτήσει τοξωτό σχήµα, ενώ ακόµα ένα µικρό τοξωτό παράθυρο διακρίνεται ψηλά. Επιπροσθέτως, απαντάται µία στενή θυρίδα στην αψίδα του ιερού, καθώς και ένας φεγγίτης σε σχήµα τετράφυλλου στο αέτωµα της ανατολικής όψης. Ο ναός από τα νότια και δυτικά περιβάλλεται από ξύλινο χαγιάτι, νεώτερο, κατασκευασµένο στις διαστάσεις και τη µορφή του αρχικού. Η ύπαρξή του, κοινό στοιχείο στους περισσότερους ναούς του τύπου αυτού, όχι µόνον εξυπηρετεί για την προφύλαξη από τις καιρικές συνθήκες, αλλά αποτελεί και σηµείο συνάθροισης της κοινότητας. Αµέσως νότια στέκει το λιθόκτιστο, τετράπλευρο κωδωνοστάσιο µε τα µεγάλα τοξωτά ανοίγµατα, το οποίο είναι σύγχρονο του ναού. Εσωτερικά, ο ναός διαιρείται σε τρία κλίτη, µε ευρύτερο το µεσαίο, από δύο κιονοστοιχίες αποτελούµενες από πέντε ζεύγη κιόνων κατασκευασµένων από ξύλινες δοκούς τετραγωνικής διατοµής, επενδεδυµένων µε µπαγδατόπη- Η ηµέρα της γιαγιάς (Μπάµπιν ντεν) ήταν ένα έθιµο, µέχρι και τη δεκαετία του `50, που το διατηρούσαν οι κάτοικοι του Αγίου Παντελεήµονα για πολλά χρόνια για να τιµούν τις µεγάλες σε ηλικία γυναίκες. Το έθιµο αυτό αναβίωνε κάθε χρόνο στις 8 Ιανουαρίου και ήταν ένα από τα πιο ευχάριστα και ενδιαφέροντα έθιµα. Η γιορτή αυτή ξεκινούσε δύο µέρες πριν. Στις έξι Ιανουαρίου λοιπόν µετά το ρίξιµο του Σταυρού στη λίµνη Βεγορίτιδα και τον εορτασµό των Θεοφανίων όλοι οι κάτοικοι, µικροί και µεγάλοι, κατευθύνονταν στην κεντρική πλατεία του χωριού. Εκεί ήταν έτοιµη η ορχήστρα για να τους διασκεδάσει µέχρι το βράδυ. Αξιοσηµείωτο γεγονός θεωρείται ότι οι άντρες ντύνονταν τσολιάδες γι’ αυτήν την τριήµερη εκδήλωση. Την επόµενη µέρα, του Αγίου τα τέλη του 19ου αιώνα. Στον ναό διατηρείται ο θρόνος, καθώς και ο άµβωνας, που στηρίζεται σε κίονα της βόρειας τοξοστοιχίας. Στα δυτικά βρίσκεται ο υπερυψωµένος γυναικωνίτης, η πρόσβαση στον οποίο γίνεται µε ξύλινη κλίµακα τοποθετηµένη στη νοτιοδυτική γωνία. Τοιχογραφίες δεν υπάρχουν, εκτός από την µικρή κόγχη της Πρόθεσης όπου παριστάνεται το, σύνηθες για τον χώρο, εικονογραφικό θέµα της Άκρας Ταπείνωσης, µε τον νεκρό Χριστό να προβάλλει όρθιος µέσα από την σαρκοφάγο και να πλαισιώνεται από την Παναγία στα αριστερά και τον Ιωάννη στα δεξιά όρθιους να θρηνούν. Ακόµα µία παράσταση εντοπίζεται στο κεντρικό οµφάλιο της παλαιάς οροφής, όπου απεικονίζεται ο Χριστός Παντοκράτωρ. Ο ναός χρονολογείται µε επιγραφή η οποία έχει αποτυπωθεί από τον τεχνίτη σε δύο εσοχές ψηλά στον βόρειο τοίχο, όπου σχηµατίζεται η χρονολογία ανοικοδόµησης 1884, ενώ η ίδια χρονολογία εµφανίζεται εγχάρακτη σε λίθο της βορειοδυτικής γωνίας που αποκαλύ- Φωτογραφίες: Γιώργος Σταλίδης “Μπάµπιν Ντεν” Της Μαρίας ∆όκα Νοσηλεύτριας χες. Η τεχνική αυτή, γνωστή ως «µπαγδατί», συνίσταται στην κατασκευή επιφανειών από λεπτές και επιµήκεις επάλληλες σανίδες που επιχρίονται µε ασβεστοκονίαµα, διατηρώντας, αφενός, το βάρος των ανώτερων τµηµάτων της τοξοστοιχίας και των επιστυλίων µειωµένο και δηµιουργώντας, αφετέρου µεγάλες επιφάνειες που τοιχογραφούνται. Αντιθέτως, το βάρος της στέγης φέρουν οι ξύλινες δοκοί. Η νεώτερη οροφή, υπερυψωµένη στο κεντρικό κλίτος, είναι ξύλινη και ταµπλαδωτή, κατασκευασµένη µε βάση την παλαιά. Ξύλινο είναι και το ευθύγραµµο σε κάτοψη τέµπλο, που διαθέτει ελαφρώς κεκλιµένο θριγκό και επιστέφεται από σταυρό µε λυπηρά εκατέρωθέν του. Η γραπτή του διακόσµηση αποτελείται από ανθικά µοτίβα στα θωράκια και στα τοξύλια επάνω από τη σειρά των δεσποτικών εικόνων, ενώ το επιστύλιο κοσµεί γραπτή «άµπελος», ενώ ενδιαφέρον παρουσιάζει το βηµόθυρο που παριστάνει τον Ευαγγελισµό της Θεοτόκου, κατασκευασµένο κατά φθηκε προσφάτως, µετά την αφαίρεση του επιχρίσµατος. Στη συλλογή του ναού ανήκουν και αρκετές φορητές εικόνες, που φυλάσσονται στην εκκλησία του Προφήτη Ηλία στον νέο οικισµό των Ξανθογείων. Το παλαιότερο παράδειγµα από αυτές χρονολογείται µε επιγραφή στα 1796 και παριστάνει τον Άγιο ∆ηµήτριο έφιππο να αποκτείνει τον Σκυλοϊωάννη. Επιπροσθέτως, αξιόλογα παραδείγµατα είναι δύο εικόνες του έτους 1805 που παριστάνουν την Παναγία Βρεφοκρατούσα και τον Χριστό Παντοκράτορα, ιστορηµένες από τον Χιονιαδίτη αγιογράφο Νικόλαο, ενώ παραδείγµατα λαϊκής απόδοσης, είναι σειρά εικόνων του δεύτερου µισού του 19ου αιώνα, που αναπαριστά αγίους όπως οι άγιοι Γεώργιος και ∆ηµήτριος, Αθανάσιος, Νικόλαος, Ιωάννης ο Πρόδροµος, οι αγίες Παρασκευή και Κυριακή, η Ανάβαση του Προφήτου Ηλιού, καθώς και τµήµα βηµοθύρου µε την παράσταση του Ευαγγελισµού. Επιπροσθέτως, από τον ναό του Αγίου ∆ηµητρίου προέρχεται και σειρά εντύπων εκκλησιαστικών βιβλίων, µε παλαιότερο παράδειγµα Πεντηκοστάριο του έτους 1873. Ο ναός, φτωχικός και λιτός στην κατασκευή του, φέρει εξωτερικά ελάχιστα διακοσµητικά στοιχεία, όπως η καλαίσθητη τοποθέτηση των κεραµιδιών στις δύο εσοχές µε την χρονολογία ανοικοδόµησης και τα µικρά ανάγλυφα και εγχάρακτα σχήµατα –ρόδακες, σταυροί και σχηµατοποιηµένα άνθη-, που διαθέτουν δύο από τα τοξωτά παράθυρα. Τα παραπάνω στοιχεία, καθώς και το αναλόγως λιτό εσωτερικό, αντικατοπτρίζουν την περιορισµένη οικονοµική δυνατότητα των κατοίκων των Ξανθογείων, η απασχόλησή των οποίων συνίστατο, κυρίως, στην γεωργία και την κτηνοτροφία. Παρ’ όλ’ αυτά, µέσα στα περιθώρια που τους παρείχαν οι τοπικές συνθήκες, ανέγειραν έναν απλό, καλαίσθητο ναό για την εξυπηρέτηση των λατρευτικών αναγκών τους. Αυτός συγκαταριθµείται στο πλήθος ανάλογων ναών που ανεγείρονται στη Μακεδονία κατά το δεύτερο µισό του 19ου αιώνα, κυρίως ύστερα από τις µεταρρυθµίσεις του Χάτι Χουµαγιούν (Φεβρουάριος 1856), και οι οποίοι απετέλεσαν τον βασικό φορέα της χριστιανικής παράδοσης, κατά την περίοδο της ύστερης Τουρκοκρατίας. Στη σηµερινή του κατάσταση ο ναός έχει υποστεί σειρά νεώτερων επεµβάσεων που έχουν αλλοιώσει κάποια από τα αρχικά του χαρακτηριστικά, διατηρώντας όµως, σε γενικές γραµµές, την παραδοσιακότητα και την παλαιότητά του. Η ηµέρα της γιαγιάς Γιαννιού από το πρωί, οι άντρες ντυµένοι πάλι τσολιάδες πήγαιναν σε όλους τους εορτάζοντες µαζί µε την ορχήστρα για να τους ευχηθούν. Το γλέντι συνεχιζόταν το βράδυ στα καφενεία του χωριού, µέχρι το πρωί. Εκείνη την εποχή όµως, επειδή δεν υπήρχαν αρκετά χρήµατα για Φωτογραφίες από το αρχείο του Βασίλη Λαζαρίδη να καλυφθούν όλα τα έξοδα της εκδήλωσης, οι κάτοικοι επινόησαν έναν δικό τους τρόπο. Πουλούσε ο καθένας όσο κρασί και τσίπουρο µπορούσε να διαθέσει και πλήρωναν έτσι την ορχήστρα και το µαγαζί που έκλειναν για το βράδυ. Κάθε χρόνο διασκέδαζαν µε την ψυχή τους και αυτό φαίνεται από τα αστεία γεγονότα που µου διηγήθηκε ο κ.Μπλάγας Εµµανουήλ και ο κ.∆όκας ∆ηµήτριος. Ένα καθιερωµένο αστείο που έκαναν ήταν: κατά τη διάρκεια του χορού δύο τσολιάδες ‘’συλλαµβάνανε’’ έναν άντρα και τον υποχρέωναν να δώσει λίγες δραχµές στο ταµείο που είχαν για τα έξοδα της γιορτής. Μετά λοιπόν από το διήµερο αυτό, ξηµέρωνε αυτή η πολύ σηµαντική µέρα. Η ηµέρα της γιαγιάς… Από το πρωί ξεκινούσαν όλες οι νεότερες γυναίκες για να φτιάξουν νόστιµα εδέσµατα ,όπως παραδοσιακά φαγητά ,πίτες και γλυκά. Στη συνέχεια τα πήγαιναν στην πλατεία για να υποδεχτούν τις γιαγιάδες. Εκεί βέβαια δεν υπήρχαν µόνο λιχουδιές για να γευθούν, αλλά και µια ορχήστρα για να τους διασκεδάσει. Εάν όµως οι τσολιάδες παρατηρούσαν ότι κάποια γυναίκα έλλειπε από την εκδήλωση, πήγαιναν µαζί µε τους οργανοπαίκτες στο σπίτι της και την έφερναν στην πλατεία. Μ’ αυτή την τόσο σηµαντική για τους ηλικιωµένους γιορτή έκλεινε το εορταστικό τριήµερο. Το «Μπάµπιν ντεν» δεν ήταν απλά µια γιορτή αλλά και ένα δείγµα αγάπης και σεβασµού των νεότερων προς τους ηλικιωµένους για την πολύτιµη προσφορά τους στην οικογένεια. Αυτός και µόνο είναι ένας πολύ σηµαντικός λόγος για να επαναφέρουµε ξανά αυτό το σηµαντικό έθιµο στο χωριό µας. ∆εκέµβριος 2010 5 H ‰È·¯Â›ÚÈÛË ÙˆÓ ÏÈÌÓÒÓ: H ÂÚ›ÙˆÛË Ù˘ BÂÁÔÚ›Ùȉ·˜ Συνέχεια από την 1η σελ. ται για πολύ. Τροφικό δυναµικό. Ένα δεύτερο χαρακτηριστικό των λιµνών είναι το τροφικό τους δυναµικό. Μερικές λίµνες χαρακτηρίζονται ως ολιγότροφες, δηλαδή αυτές που έχουν µικρή πρωτογενή παραγωγή ή φυτοπλακτόν που είναι απλά η πρασινάδα του νερού (βλέπε παρακάτω), αρκετό βάθος - πάνω από 50 µ. -, απότοµες όχθες, και καθόλου ή µικρής επιφάνειας παραλίµνιες καλλιεργούµενες εκτάσεις. Αυτές οι λίµνες έχουν καθαρό νερό κι η επιφάνειά τους δίνει γαλάζιο χρώµα. Άλλες, πάλι, είναι εύτροφες, πράγµα που απλά σηµαίνει ότι παράγουν φυτοπλαγκτόν. Για να γίνει αυτό πρέπει τα νερά τους να είναι πλούσια σε φωσφορικά και νιτρικά άλατα που συνήθως προέρχονται από εκπλύσεις των γύρω εδαφών που καλλιεργούνται και λιπαίνονται. Γενικά, είναι ρηχές, βρίσκονται σε πεδινές εκτάσεις κι έχουν πράσινο χρώµα. Ο ευτροφισµός µιας λίµνης είναι φυσικό χαρακτηριστικό κι όχι κατ’ ανάγκην κακό ή αποτέλεσµα ρύπανσης, όπως συχνά ισχυρίζονται µερικοί. Μπορεί, όµως, να οφείλεται και στα άφθονα αστικά λύµατα (π.χ. η Ορεστιάδα λίµνη της Καστοριάς κι η Παµβώτιδα των Ιωανίννων), αλλά και στα απόβλητα ενός εργοστασίου λιπασµάτων, όπως είναι η περίπτωση της Βεγορίτιδας. Η λίµνη αυτή ήταν αρχικά ολιγότροφη, δέχτηκε όµως µεγάλες ποσότητες αποβλήτων από το εργοστάσιο λιπασµάτων της ΛΙΠΤΟΛ και σιγά-σιγά µετατράπηκε αρχικά σε µεσότροφη κι αργότερα σε εύτροφη. Ενδεχόµενα παραµένει ακόµα εύτροφη στο νότιο τµήµα της, όπου οι εκβολές του ρέµατος Σολού που µετέφερε τα απόβλητα. Ωστόσο, στο βορρά παραµένει µεσότροφη προς ολιγότροφη. Αν έχει διακοπεί η τροφοδότηση µε αυτά τα απόβλητα όλη η λίµνη σιγά-σιγά θα ξαναγυρίσει στην ολιγοτροφική της κατάσταση, εκτός κι αν τροφοδοτηθεί µε οικιστικά και γεωργικά απόβλητα από την αναπτυσσόµενη περιοχή, πράγµα που πρέπει να µελετηθεί και να παρθούν έγκαιρα µέτρα. Ιχθυοπανιδικό σύµπλοκο. Με βάση όσα ειπώθηκαν παραπάνω πρέπει να τονιστούν εδώ δύο σηµαντικά πράγµατα για τη Βεγορίτιδα, που ισχύουν και για άλλες λίµνες: (α) ότι, δηλαδή, δεν αρκεί µια έρευνα για τη λίµνη, µια κι έξω – όπως πολλοί ισχυρίζονται λέγοντας: «µα τι τις θέλουµε τις έρευνες, αφού έγιναν τόσες και τόσες...». Κάποιος πρέπει να τους πει ότι δεν φτάνουν – όπως δεν µπορεί να έχει κανείς καλή εικόνα για την υγεία του επειδή έκανε «κάποτε» ιατρικές εξετάσεις και βγήκαν καλές - χρειάζονται κι άλλες. Έτσι, και για µια ζωντανή λίµνη χρειάζονται κάθε µέρα µετρήσεις (monitoring) κι αδιάκοπη παρακολούθηση των µεταβολών των αβιoτικών της παραγόντων, ιδίως αν εµφανίζονται συχνά διαταραχές, και (β) ότι το αρχικό πανιδικό σύµπλοκο, που αναφέρθηκε παραπάνω, π.χ. το σύνολο των ειδών των ψαριών ή ιχθυοπανιδικό σύµπλοκο, προέκυψε από γεωγραφικούς συσχετισµούς κι εξελικτικές διαδικασίες χιλιάδων ετών κι αρχικά ήταν προσαρµοσµένο σε ένα συγκεκριµένο λιµναίο οικοσύστηµα κι εµφανίζει φυσική σταθερότητα. Το σύµπλοκο αυτό, συχνά δεν ήταν, ούτε είναι το πλέον κατάλληλο, επειδή δεν έχει τα σωστά είδη. Όµως, αυτό είναι δεδοµένο κι έτσι το κληρονοµήσαµε. Αν, λοιπόν, σήµερα αλλοιώνεται ραγδαία από παρεµβάσεις, είναι φυσικό να µην µπορεί να απορροφήσει αµέσως τις µεταβολές και γι’ αυτό συχνά εµφανίζει διαταραχές. Επειδή το ιχθυοπανιδικό σύµπλοκο αποτελεί το βασικό κρίκο της τροφικής αλυσίδας, εξελικτικά προέκυψε από συνδυασµούς λιµνόφιλων ειδών, που διέθετε το σύστηµα τότε, πολύ παλιά δηλαδή, κατά τον σχηµατισµό του, που επιβίωναν µε το παραγωγικό δυναµικό ή την παραγωγικότητα, αν προτιµάται, δηλαδή την τροφή που παράγει η λίµνη µε φυσικές διαδικασίες. Έτσι, υπήρχε κι υπάρχει πάντα µια κατηγορία ψαριών, τα πλακτοφάγα, που είτε είναι κατάλληλα ή καταλήγουν να τρέφονται µε το φυτοπλαγκτόν, είτε στρέφονται προς το ζωοπλαγκτόν, ενώ µια τρίτη κατηγορία περιλαµβάνει ψάρια που τρέφονται κυρίως µε βένθος - δηλαδή, τα ζώα και τα φυτά που ζουν στον πυθµένα της λίµνης. Τα περισσότερα ψάρια, όµως, εµφανίζονται ως παµφάγα, δηλαδή έχουν µικτό τροφικό χαρακτήρα. Πολύ σηµαντική είναι µια τέταρτη κατηγορία ψαριών, τα αρπακτικά ή οι θηρευτές, που τρώνε τ’ άλλα ή ό,τι άλλο διαθέσιµο π.χ. βατράχια, νερόφιδα. κλπ. Τα ψάρια αυτά µπορεί να ενεδρεύουν (όπως π.χ. η τούρνα, ο γουλιανός, το περκί) ή να ψάχνουν µε τα µουστάκια τους στα σκοτεινά (όπως π.χ. ο γουλιανός του Πολυφύτου) ή να κυνηγούν στη στήλη του νερού, όπως ή λουτσιόπερκα ή χαραµής του Έβρου ή το ασπρόψαρο της Βόλβης, του Στρυµόνα και του Έβρου. Αλλά και το θαλασσινό λαβράκι που συχνά ανεβαίνει τα ποτάµια και µπορεί να προσαρµοστεί ως και στο γλυκό νερό µια λίµνης (π.χ. της Τριχωνίδας). Το ασπρόψαρο είναι το µόνο από τ’ αρπακτικά που δεν έχει δόντια - όπως δεν έχουν κι όλα τα κυπρινοειδή στα οποία ανήκει -, όµως αρπάζει και καταπίνει το θήραµά του κι έτσι ενεργητικά θηρεύει τ’ άλλα στη στήλη του νερού. Ωστόσο, αυτή η βασική σύνθεση µπορεί να περι- λαµβάνει περισσότερα είδη ψαριών από κάθε κατηγορία ή πολλές ενδιάµεσες ή και µεικτές µορφές. ∆υστυχώς, όµως, αυτή η «πολυτέλεια» δεν εµφανίζεται σε όλες τις λίµνες. Μερικές, όπως π.χ. η Ορεστιάδα κι η Παµβώτιδα δεν είχαν αρχικά αρπακτικό, άρα δεν υπήρχε ανώτερος καταναλωτής – µε αποτέλεσµα να εµφανίζουν εγγενή «αστάθεια». Άλλες πάλι, όπως π.χ. οι περισσότερες φραγµαλίµνες (Ταυρωπός, Λάδωνας, κλπ.) δεν έχουν καθόλου ή έχουν µόνο τα ρεόφιλα είδη που τα πήραν από το ποτάµι από το οποίο προέκυψαν οι ίδιες. Για παράδειγµα, η φραγµαλίµνη Ταυρωπού πήρε τα ρεό- δεν υπήρχε οικονοµικό ενδιαφέρον; Στη Βεγορίτιδα π.χ. σίγουρα είναι γηγενείς οι πλατίκες. Το γριβάδι, όµως; Ο γουλιανός; Τα είδη αυτά ίσως είναι αλλογενή, δηλαδή ξένα, γιατί δεν ταιριάζουν µε το ιχθυοπανιδικό σύµπλοκο της περιοχής. Πως, µπορεί να έγινε αυτό; Εχουµε ενδείξεις, από διηγήσεις των αρχών του 20ου αιώνα, ότι οι τότε ψαράδες της περιοχής (π.χ. της Βεγορίτιδας, των Πετρών, κλπ.) µετέφεραν ζωντανά γριβάδια µε κάρα τη νύχτα σκεπασµένα µε υγρά χόρτα και λινάτσες σε αγορές ή σε σπίτια πλουσίων, αρκετές ώρες δρόµο µακριά. Όπως είναι γνωστό, τα γριβάδια έχουν µεγάλη φιλα από τον Αχελώο, της Πλατανόβρυσης από το Νέστο κλπ. Είναι, λοιπόν, φυσικό εκεί όπου η σύνθεση των γηγενών ειδών δεν είναι η ενδεδειγµένη, δηλαδή δεν καταναλώνεται σωστά η παραγόµενη τροφή να δικαιολογούνται - ως ένα βαθµό και µε την επιφύλαξη των χειρισµών από ειδικό επιστήµονα -, εξωγενείς παρεµβάσεις που σκοπό έχουν να βρεθεί και να εισαχτεί το κατάλληλο ψάρι που θα καταναλώσει την περισσευούµενη βιοµάζα, γιατί αλλιώς αυτή θα αποσυντεθεί κι ενδεχόµενα θα προκαλέσει διαταραχή. Εδώ πρέπει να προσθέσουµε ότι οι λίµνες που έχουν µεγάλο αριθµό γηγενών ειδών, όπως η Βόλβη που έχει πάνω από 20, εµφανίζονται, συνήθως, πιο σταθερές από άλλες, όπως η Βεγορίτιδα, η Παµβώτιδα κι η Ορεστιάδα, που δεν έχουν. Γηγενή, αλλογενή κι ενδηµικά είδη. Είναι απαραίτητο να δοθούν ορισµένες εξηγήσεις για τους όρους αυτούς που πρέπει να λαµβάνονται σοβαρά υπόψη για κάθε µορφή ορθής διαχείρισης. Γηγενή λοιπόν είναι τα είδη που υπήρχαν ανέκαθεν σε ένα υδάτινο οικοσύστηµα και κανείς δεν φαίνεται να τα µετέφερε από κάπου αλλού – άλλωστε, για ποιο λόγο να το κάνει, αν αντοχή. Εποµένως δεν µπορεί να αποκλειστεί ότι αυτό γινόταν ή έγινε και σε παλαιότερους αιώνες µε µεταφορές από αλλού και στην ίδια τη Βεγορίτιδα ή άλλες λίµνες της ∆. Μακεδονίας – κι αυτό να µην έχει καταγραφεί, έτσι όπως καταγραφόταν σε πολλά µοναστήρια της ∆ύσης. Αν έγινε διασπορά, προφανώς θα έγινε από το Λουδία ή τον Αξιό όπου θεωρείται ότι το ψάρι αυτό έχει φυσική κατανοµή. Υπάρχει ένα τρόπος να το µάθουµε: αν µελετήσουµε το λεγόµενο µιτοχονδριακό DNA των γριβαδιών της Βεγορίτιδας – ενδεχόµενα κι άλλων ειδών κι από άλλες λίµνες – και να το συγκρίνουµε µε το DNA των γριβαδιών άλλων περιοχών, ακόµα και του ∆ούναβη. Υπάρχουν επιστήµονες που µπορούν και ξέρουν να το κάνουν, αλλά δεν υπάρχουν – δυστυχώς – πορτοφόλια για να πληρώσουν την ακριβή αυτή έρευνα που θα µας διαφωτίσει για τις δραστηριότητες των ανθρώπων κατά τους σκοτεινούς αυτούς χρόνους... Μια ειδική κατηγορία γηγενών ειδών ψαριών είναι εκείνα που λέγονται ενδηµικά και που – προσοχή ! – είναι εκείνα που αποκλειστικά κι εξ ορισµού ζουν µόνο στο σύστηµα (περιλαµβάνει και τα ποταµάκια που χύνονται σε αυτό). Υπάρχουν τέτοια στη Βεγορίτιδα; Ενδεχοµένως να υπάρχει ένα µόνο, η πλατίκα, που ο Αλέξανδρος Στεφανίδης, ένας διαπρεπής Έλληνας ιχθυολόγος την περιέγραψε το 1943 και της έδωσε το όνοµα Rutilus rutilus varietas vegariticus Stephanidis, 1943, όπως πρέπει να γράφεται πλήρως το επιστηµονικό της όνοµα. Αν και είναι πολύ πιθανόν να είναι ξεχωριστό είδος κι όχι «ποικιλία» (=varietas), ωστόσο δεν έχει γίνει αναλυτική έρευνα να το επιβεβαιώσει. Έτσι, δεν γνωρίζουµε τι σχέση έχει µε το συγγενικό είδος της Ορεστιάδας και των άλλων γειτονικών λιµνών (Πετρών, Ζάζαρη, Χειµαδίτιδα). Η Βεγορίτιδα, λοιπόν, φαίνεται να έχει πολύ µικρό αριθµό γηγενών ειδών που δεν είναι και πολύ καλά γνωστά. Ενώ αφθονούν τα αλλογενή ή αλλόχθονα ή ξενικά ή εισαγωγής ή ακόµα κι αλλότοπα – δηλαδή από άλλες γειτονικές περιοχές. Κατά καιρούς κι από διαφόρους ειδικούς, αλλά κι άσχετους, έχουν εισαχθεί κι έχουν ή δεν έχουν εγκληµατιστεί. Είναι αυτά που ασκούν συχνά έντονο ανταγωνισµό στα γηγενή και στα ενδηµικά και που απειλούν ακόµα και να τα αφανίσουν. Στην εποχή µας που έχει αναπτυχτεί έντονη συνείδηση για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας κάθε διαχειριστική προσπάθεια πρέπει να γίνεται µε φειδώ και γνώση. ∆ιαδοχή βιοκοινωνιών. Σε µια λίµνη υπάρχει συνήθως µια καλά οργανωµένη τροφική πυραµίδα, που στη βάση της βρίσκονται οι οργανισµοί που φωτοσυνθέτουν (φυτοπλαγκτόν). Οι οργανισµοί αυτοί (µικροσκοπικά πράσινα φύκη) παράγουν οργανικές ενώσεις, που είναι κατάλληλες για την οικοδόµηση της ζώσας ύλης, από νερό κι ενώσεις αζώτου και φωσφόρου του περιβάλλοντος (στην προκειµένη περίπτωση το νερό της λίµνης) και το διοξείδιο του άνθρακα της ατµόφαιρας, µε τη βοήθεια της ηλιακής ενέργειας που απορροφάται από τα ειδικά οργανίδια των πράσινων φυκών, τα πλαστίδια µε τη βοήθεια µιας πολύπλοκης οργανικής ουσίας, της χλωροφύλλης. Στην κορυφή της τροφικής πυραµίδας βρίσκονται οι θηρευτές (αρπακτικά ψάρια, πουλιά, υδρόβια θηλαστικά, κλπ.). Οι ενδιάµεσοι ορίζοντες µπορεί να είναι αρκετοί και, συνήθως, ο καθένας τους αποτελεί µια ξεχωριστή βιοκοινωνία. Στην απλούστερη µορφή, ο ένας ακολουθεί τον αµέσως προηγούµενό του, καταναλώνοντας τον. Αυτή η διαδικασία λέγεται και ροή ενέργειας, επειδή η ενέργεια που παράγεται µε την τροφή «φαίνεται» να ρέει από το ένα επίπεδο στο άλλο. Αν δεν υπάρχει καταναλωτής για ένα επίπεδο, τότε αυτό συνήθως καταρρέει και µπορεί να οδηγήσει σε διαταραχή. Τα πράγµατα, βέβαια, σε µια λίµνη είναι περισσότερο πολύπλοκα, όµως σε γενικές γραµµές ισχύει το παραπάνω σχήµα. Ένα διδακτικό παράδειγµα φυσικής διαταραχής µας δίνει η Βόλβη, µια κατά τα άλλα σταθερή λίµνη µε ικανό αριθµό ειδών ψαριών. Από έρευνες βρέθηκε ότι η αλιευτική διαχείριση στη λίµνη αυτή δεν είναι η ενδεδειγµένη. Όµως γι αυτό και για µερικά άλλα θα µιλήσουµε σε µια άλλη συνέχεια. Θεσσαλονίκη, ∆εκέµβριος 2010 Φωτογραφίες ψαριών: www.fishfinder.gr Kαλαµιώνων: Ηλίας Κάρτας CMYK ∆εκέµβριος 2010 6 Του Οδυσσέα Τζηµούλη To Ψαρόνι Η επίσηµη ονοµασία ψαρόνι. Η επιστηµονική του Sturnus vulgaris. Είναι γνωστό στον ελλαδικό χώρο επίσης µε διάφορα άλλα ονόµατα. Τα πιο γνωστά γκαραβέλι, γκάργκουλο, ζαραβέλι, ζουρζούρι, µαυροπούλι, σβορίγγι, χειµώνι κ.ά. Εµφανισιακά συγχέεται µε τον κότσυφα λόγω του µαύρου χρώµατος που κυριαρχεί στο φτέρωµά του και το κίτρινο ράµφος του. Με µια προσεκτική όµως µατιά βλέπουµε να έχει πολλές διαφορές από τον κότσυφα και στην εµφάνιση και στη συµπεριφορά. Το ψαρόνι έχει άσπρα στίγµατα που δεν έχει ο κότσυφας. Τα ψαρόνια σχηµατίζουν πολυπληθείς οµάδες ενώ ο κότσυφας είναι είδος µοναχικό. Τα ανήλικα έχουν καφετί χρώµα σε όλο το σώµα µε ανοιχτόχρωµο λαιµό και µαύρο ράµφος. Τα νεαρά διατηρούν το καφετί χρώµα στο κεφάλι και αποκτούν λευκοκίτρινες κηλίδες στο υπόλοιπο σώµα. Τα ενήλικα αρσενικά έχουν µαυριδερό χρώµα µε µεταλλική πράσινη και βιολετιά όψη. Το ράµφος κιτρινίζει την άνοιξη που αρχίζει η αναπαραγωγική περίοδος και τα πόδια του παίρνουν ένα ροδοκόκκινο χρώµα. ∆εν υπάρχουν µεγάλες διαφορές ανάµεσα στα δυο φύλα. Μια µικρή διαφορά εντοπίζεται στη βάση του ράµφους. Στα αρσενικά είναι λίγο γαλαζωπό ενώ στα θηλυκά κοκκινωπό. Στην περιοχή µας είναι ενδηµικό πουλί. Το φθινόπωρο και το χειµώνα δεχόµαστε όµως πληθυσµούς από τα βόρεια. Αναπαράγεται την άνοιξη. Γεννά µέχρι και τρεις φορές. Τα αρσενικά έχει αποδειχθεί ότι είναι πολυγαµικά. Ζευγαρώνουν µέχρι και µε τρία θηλυκά. Θηλυκά που δεν κατάφεραν να βρουν το ταίρι τους και να στήσουν τα ίδια δική τους φωλιά πάνε και γεννούν αυγά σε φωλιές άλλων θηλυκών. Τα αρσενικά για να προσελκύσουν τα θηλυκά χρησιµοποιούν τη φωνή τους. Κάνουν ιδιαίτερα επιτόπια φτεροκοπήµατα και στολίζουν όµορφα τη φωλιά. Βέβαια, µερικές φορές το ζευγάρι αναλαµβάνει να φτιάξει τη φωλιά από κοινού. Τα αυγά του ψαρονιού είναι γαλαζωπά µε άσπρα στίγµατα. Η εκκόλαψη διαρκεί 13-15 µέρες. Οι νεοσσοί φροντίζονται από τους δυο γονείς για 20-25 µέρες. Μετά το ξεπετάρισµα οι γονείς βοηθούν τα νεαρά άτοµα στην εύρεση τροφής .Κατόπιν πολλά νεαρά µαζί δηµιουργούν οµάδες και τρέφονται µόνα τους. Κινούνται και τρέφονται στο έδαφος. πολλές φορές τα βρίσκουµε να ξεκουράζονται στα εναέρια καλώδια. Όταν πετάνε κατά σµήνη κάνουν εντυπωσιακούς σχηµατισµούς ιδιαίτερα στην προσπάθειά τους να αποφύγουν κάποιο αρπακτικό. Το φτεροκόπηµα τότε ακούγεται από πολύ µακριά. Το όνοµα ψαρόνι το οφείλει στο µαυριδερό χρώµα µε άσπρα στίγµατα (ψαρός) και όχι στη διατροφή του. Είναι παµφάγα πουλιά. Τρέφονται µε διάφορα έντοµα (σαρανταποδαρούσες, σκουλήκια, κάµπιες) φρούτα (αχλάδια, µήλα, σταφύλια, κεράσια) και διάφορους σπόρους και ελιές . Χειρίζεται το ράµφος του πολύ καλά για να µπορεί να ανοίγει σαλιγκάρια και κοχύλια. Κελαηδάει όλο το χρόνο. Η φωνή του σύµφωνα µε τον οδηγό αναγνώρισης, «Τα Πουλιά της Ελλάδας, της Κύπρου και της Ευρώπης», δυνατά υψηλά σφυρίγµατα και σχετικά απαλοί χτυπητοί ήχοι και στριγκλιές. Είναι πολύ καλός µίµος. Μιµείται φωνές άλλων πουλιών αλλά και ήχους από το περιβάλλον. Θυµάµαι µια φορά έναν χειµώνα στο πεδίο όπου άκουσα ξεκάθαρα τη φωνή συκοφάγου. ∆εν µπορούσα να το πιστέψω. Ως γνωστό οι συκοφάγοι είναι πουλιά που µας επισκέπτονται από τον Απρίλη µέχρι και το Σεπτέµβρη. Τελικά µπόρεσα να δω το ψαρόνι που µιµούνταν τη φωνή του συκοφάγου. Τελευταία έχει διαπιστωθεί πως µπορεί να µιµηθεί και ήχους κινητών τηλεφώνων. Στην περιοχή µας τα συναντάµε όλο το χρόνο. Από το Σεπτέµβριο µέχρι το Μάρτιο εντοπίζονται προς τη Βεγόρα αλλά και ανάµεσα στις δυο λίµνες, Πετρών και Βεγορίτιδα. Εδώ βρίσκονται οι αµπελώνες. Τα µεγάλα κοπάδια έρχονται να «τρυγήσουν» µερικές φορές πριν τους νοικοκύρηδες. Οι αµπελουργοί για να προστατέψουν τη σοδειά τους χρησιµοποιούν κανονάκια µε συµπιεσµένο αέρα. Το διατροφικό τους όµως µενού δεν αποτελείται µόνο από σταφύλια. Έτσι, όσο και να µας στενοχωρεί η παρουσία τους ιδιαίτερα την περίοδο του τρύγου, τα οφέλη που έχει η περιοχή από την ύπαρξή τους είναι σηµαντικά. Φωτογραφίες: Οδυσ. Τζηµούλη CMYK ∆εκέµβριος 2010 Συνέχεια από την 1η σελ. νει καλλιεργώ βιολογικά. Καλλιεργώ βιολογικά σηµαίνει ίσως αλλάζω επάγγελµα γιατί οι τεχνικές που εφαρµόζονται στηρίζονται σε άλλη λογική από το χρησιµοποιώ αγροχηµικά έστω και βιολογικά. Μία εισροή που θεωρείται βιολογική µπορεί επίσης να προκαλέσει βλάβη στο περιβάλλον εάν δεν εφαρµοστεί σωστά. Εφαρµόζω τεχνικές που συµβαδίζουν µε τις νέες ανακαλύψεις της επιστήµης αλλά συνδυάζουν και την παραδοσιακή και τοπική τεχνική καλλιέργειας της κάθε περιοχής. Βιολογική καλλιέργεια σηµαίνει µαθαίνω να συνεργάζοµαι µε άλλους παραγωγούς σε όλους τους τοµείς ώστε να αντιµετωπίσω όλες τις δυσκολίες που θα παρουσιαστούν. Συγκεκριµένα για την βιολογική καλλιέργεια της µηλιάς ο παραγωγός πρέπει να έχει υπόψη του τα εξής: Λίπανση: Απαραίτητο είναι κάθε τριετία το αργότερο να γίνεται µια ανάλυση του εδάφους για να διαπιστωθεί σε τι κατάσταση βρίσκεται και αναλόγως να φροντίσουµε να προσθέσουµε ή όχι λιπάσµατα που επιτρέπονται στην βιολογική γεωργία. Επίσης κατά κύριο λόγο κάθε δύο χρόνια , ο βιοκαλλιεργητής µπορεί να εµπλουτίζει το έδαφος του κτήµατος µε χλωρή λίπανση. Χρησιµοποιούµε (σπέρνουµε) δηλαδή ψυχανθή φυτά ( βίκος, ρεβίθι, κουκιά,κ.ά.) µαζί µε αγρωστώδη (φεστούκα) και γίνεται ενσωµάτωσή τους λίγο πριν την άνθισή τους για εµπλουτισµό µε άζωτο. Ο κανονισµός της βιολογικής γεωργίας (834/2007) που ο καθένας µπορεί να αναζητήσει στο διαδίκτυο αναφέρει τις επιτρεπόµενες ουσίες για λίπανση των βιολογικών καλλιεργειών. Υπάρχει πληθώρα βιολογικών σκευασµάτων πλέον που δύνανται να χρησιµοποιηθούν στην βιολογική γεωργία. Ένας σωστός σύµβουλος βιολογικής γεωργίας ή ένας καλός βιοκαλλιεργητής θα ήταν ένα καλό στήριγµα σε έναν παραγωγό που ξεκινά τώρα τα βιολογικά. Προσθήκη καλίου εάν χρειαστεί µπορεί να γίνει µε επιτρεπόµενα σκευάσµατα που πολλά από αυτά χρησιµοποιούνται και στην συµβατική 7 BÈÔηÏÏȤÚÁÂÈ· Ù˘ ÌËÏÈ¿˜ γεωργία.(θειικό κάλιο µαγνήσιο). Εάν το κτήµα είναι µικρό µπορεί ακόµη να χρησιµοποιηθεί η στάχτη ξύλων από ξυλόσοµπες ή τζάκια , η οποία περιέχει µεγάλη ποσότητα καλίου. Σε περίπτωση ανάγκης προσθήκης ιχνοστοιχείων , στην αγορά µπορεί να προµηθευτείτε πολλά σκευάσµατα µε βασικό συστατικό τα φύκια της θάλασσας . Επίσης ένας ενηµερωµένος βιοκαλλιεργητής έχει την δυνατότητα να χρησιµοποιήσει παρασκευάσµατα που φτιάχνει µόνος του. Υπάρχουν κάποια βιβλία που µπορούν να σας δώσουν κάποιες πληροφορίες, µε κύριο το βιβλίο «Φυτοπροστασία χωρίς χηµικά» του Γαβριήλ Πανάγου. Επίσης είναι σηµαντικό εφόσον ο βιοκαλλιεργητής έχει την δυνατότητα, να παράγει και να κάνει χρήση ιδιοπαραγόµενου κοµπόστ. Το κοµπόστ παρασκευάζεται µε υπολείµµατα καλλιεργειών, οργανικά γενικά υλικά µε αερόβιο ζύµωση. Φυσικά υπάρχουν αρκετά κοµπόστ και στο εµπόριο. Το λίπασµα αυτό βοηθά στον εµπλουτισµό του εδάφους µε οργανική ουσία και στην σωστή ανάπτυξη της κάθε καλλιέργειας. Φυτοπροστασία Οι µηλιές αντιµετωπίζουν αρκετές προσβολές που προκαλούνται είτε από µύκητες είτε από έντοµα. Εδώ θα ασχοληθούµε µε τις δύο κυριότερες προσβολές που είναι η καρποκάψα και το φουζικλάδιο. Καρποκάψα της µηλιάς (cydia pomonella) Η καρποκάψα είναι µια πεταλούδα που οι προνύµφες της δηµιουργούν τεράστια προβλή- µατα στην καλλιέργεια της µηλιάς προσβάλλοντας τους καρπούς και προκαλώντας πολλές φορές ζηµιές σχεδόν σε όλη την παραγωγή του οπωρώνα .Οι γενιές που έχει η καρποκάψα συνήθως αλληλεπικαλύπτονται και για αυτό είναι δύσκολο να αντιµετωπιστεί η κορυφή κάθε γενιάς όπως σε άλλα είδη πεταλούδων .Ιδανική λύση για την αντιµετώπιση της δεν υ- πάρχει, απλά προσπαθούµε να µην καλλιεργούµε µηλιές εκεί που υπάρχει έντονο το πρόβληµα της καρποκάψας. Αυτά τα µέρη είναι κυρίως οι ορεινές περιοχές της χώρας µας. Η αντιµετώπιση της καρποκάψας στην βιολογική γεωργία γίνεται µε συνδυασµό τεχνικών και σκευασµάτων έτσι ώστε να έχουµε το καλύ- τερο δυνατό αποτέλεσµα. Τεχνικές: 1) Συλλογή όλων των προσβεβληµένων καρπών από τα δένδρα αλλά και από το έδαφος και καταστροφή τους. 2) Φρεζάρισµα επιφανειακό για καταστροφή καρπών στο έδαφος και ταυτόχρονη εξόντωση των νυµφών της καρποκάψας. 3) Κάλυψη του κορµού του δένδρου µε χαρτί περιτυλίγµατος οντουλέ µε την κυµατιστή πλευρά προς τον κορµό και σταθεροποίηση του πάνω στον κορµό. Παρατήρηση των χαρτιών κάθε τρεις µέρες και εάν υπάρχουν προνύµφες ή νύµφες προχωράµε στην καύση τους και τοποθετούµε άλλο χαρτί. Αυτό θα γίνει την περίοδο που εµφανίζεται η καρποκάψα δηλαδή τέλος της άνοιξης µέχρι τέλος καλοκαιριού. 4) ∆ηµιουργία φυτικού φράκτη γύρω από το κτήµα έτσι ώστε εκεί να κρύβονται πουλιά που είναι φυσικοί εχθροί της πεταλούδας αλλά και άλλων προβληµάτων που αντιµετωπίζουν οι µηλιές ή άλλες καλλιέργειες του κτήµατος µας. Επεµβάσεις: 1) Με βάκιλο της Θουριγγίας που είναι ένας µικροοργανισµός που αρρωσταίνει τις προνύµφες της πεταλούδας όταν τον καταπιούν. 2) Με ιό της κοκκιώσεως (madex) που επίσης αρ- ρωσταίνει την προνύµφη. 3) Με παγίδες φεροµόνης που παγιδεύουν τα αρσενικά άτοµα µε αποτέλεσµα να µην γονιµοποιούνται τα θηλυκά και να µην γεννούν αυγά. 4) Με παγίδες σεξουαλικής σύγχυσης µε αποτέλεσµα τα αρσενικά να µην βρίσκουν τα θηλυκά και να µην εναποτίθενται αυγά στα δένδρα. 5) Επέµβαση µε σκευάσµατα που περιέχουν την δραστική ουσία spinosad όπου έχουµε καλή αντιµετώπιση αλλά ή εφαρµογή είναι σε πειραµατικό στάδιο. Όλες οι προαναφερόµενες επεµβάσεις γίνονται µόνο όταν έχουµε έντονη προσβολή και επικουρικά των τεχνικών γιατί κοστίζουν χρήµατα. Φουζικλάδιο. Είναι από τις πιο σοβαρές µυκητολογικές προσβολές της µηλιάς και µπορεί να καταστρέψει ολόκληρο οπωρώνα ή να µειώσει αισθητά την ποιοτική αξία των καρπών. Προσβάλλει τα φύλλα, τα άνθη και τους καρπούς αλλά πολλές φορές και τους βλαστούς των δένδρων. Η καταπολέµηση αυτού του µύκητα γίνεται κυρίως µε χαλκούχα σκευάσµατα, µπορεί επίσης να χρησιµοποιηθεί τσάι από πολυκόµπι (εκουϊ- ζέτο) επικουρικά, αλλά όλες οι επεµβάσεις πρέπει να συνοδεύονται και από καλλιεργητικές τεχνικές όπως το παράχωµα των προσβεβληµένων φύλλων που αποτελούν εστίες µόλυνσης, ή το σωστό κλάδεµα που βοηθά στον αερισµό του φυλλώµατος και την µη εγκατάσταση του µύκητα. Επίσης πρέπει να τονίσουµε ότι όταν είναι δυνατόν, χρησιµοποιούµε ποικιλίες οι οποίες είναι ανθεκτι- κές σε αυτόν τον µύκητα. Τέλος είναι απαραίτητο κάθε βιοκαλλιεργητής να γνωρίζει ότι η βιολογική γεωργία είναι µια εφαρµογή της οικολογίας στην πράξη και ότι παράγοντας φυσικά βιολογικά προϊόντα προσφέρει στην προστασία του περιβάλλοντος, προστατεύει την υγεία του αλλά και την υγεία των καταναλωτών που αγοράζουν τα βιολογικά προϊόντα . ∆εκέµβριος 2010 8 Συνεχιζόµενη υποβάθµιση των λιµνών Ζάζαρη, Χειµαδίτιδα, Πετρών, Βεγορίτιδα ΣΤΟ ΕΥΡΩΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΛΙΜΝΩΝ ΤΟΥ ΑΜΥΝΤΑΙΟΥ ΜΕ ΕΡΩΤΗΣΗ ΤΟΥ ΜΙΧΑΛΗ ΤΡΕΜΟΠΟΥΛΟΥ Χ ωρίς προστασία παραµένουν οι τέσσερις λίµνες του οροπεδίου του Αµυνταίου, παρότι έχουν ενταχθεί στο δίκτυο NATURA 2000 ως Ζώνες Ειδικής Προστασίας και Τόποι Κοινοτικής Σηµασίας. Συγκεκριµένα: Στη Βεγορίτιδα παρατηρείται δραµατική πτώση της στάθµης κατά 30 µέτρα, η οποία οφείλεται σε προγενέστερες λαθεµένες διαχειριστικές πρακτικές και στις ανεξέλεγκτες αρδευτικές γεωτρήσεις. Οι παράνοµες επεκτάσεις των γεωργικών εκµεταλλεύσεων σε εκτάσεις από τις οποίες έχουν αποσυρθεί τα ύδατα οδηγούν σε συρρίκνωση σηµαντικά οικοσυστήµατα, όπως υγρά λιβάδια και καλαµιώνες. Στη Χειµαδίτιδα παρατηρείται το αντίθετο πρόβληµα, δηλαδή η ταχεία επέκταση που καλαµιώνα σε ποσοστό 85%, µε αρνητικές συνέπειες στην ορνιθοπανίδα αλλά και στην παραγωγή των ψαριών. Στη Ζάζαρη (αλλά και στη Χειµαδίτι- δα) παρατηρούνται φαινόµενα ευτροφισµού από υπολείµµατα λιπασµάτων, που καταλήγουν εκεί µέσω των αποστραγγιστικών τάφρων, καθώς και ρύπανση από κτηνοτροφικές µονάδες, ενώ σηµαντικό είναι και το πρόβληµα των φερτών υλών. Η λίµνη Πετρών αντιµετωπίζει προβλήµατα καταπατήσεων, διαχείρισης των καλαµιώνων, καθώς και ρύπανσης από αστικά και βιοµηχανικά λύµατα, τα οποία µεταφέρονται µέσω συνδετήριας τάφρου και στη Βεγορίτιδα. Για την προστασία τους έχουν κατασπαταληθεί κοινοτικοί πόροι. Στη Χειµαδίτιδα για παράδειγµα, µετά από µελέτες στο πλαίσιο προγράµµατος LIFE, (το οποίο διακόπηκε µε πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής), κατασκευάστηκε ανάχωµα που αυξάνει την στάθµη, µε χρηµατοδότηση από το ΠΕΠ ∆υτ. Μακεδονίας. Το αποτέλεσµα ήταν κατακλυσµός των καλαµιώνων σε ποσοστό 80% και εξαφάνι- ση πολλών τύπων οικοτόπων για τα οποία η περιοχή εντάχθηκε στο δίκτυο NATURA 2000. Το καθεστώς προστασίας στις λίµνες Πετρών και Βεγορίτιδα είναι ελλιπές, καθώς δεν έχει εκπονηθεί ακόµα η Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη (ΕΠΜ), δεν έχει γίνει επέκταση των Ζωνών Ειδικής Προστασίας, δεν έχει καθορισθεί επίσηµα το µέγιστο και ελάχιστο της στάθµης στη Βεγορίτιδα και δεν έχουν σταµατήσει οι καταπατήσεις των εκτάσεων που αποκαλύπτονται. Το ζήτηµα της προστασίας των λιµνών του Αµυνταίου τέθηκε στο Ευρωπαϊκό κοινοβούλιο µε ερώτηση που κατέθεσε ο Ευρωβουλευτής Μιχ. Τρεµόπουλος, ο οποίος δήλωσε για το θέµα: «Οι επιδόσεις της χώρας µας στο ζήτηµα της προστασίας των περιοχών NATURA είναι απαράδεκτες και ήδη έχει καταδικαστεί από το Ευρωπαϊκό ∆ικαστήριο αρκετές φορές. Ειδικά όµως στις λίµνες της περιοχής του Αµυνταίου φαίνεται να υλοποιείται µια συνειδητή πολιτική αδιαφορίας για το φυσικό περιβάλλον, τη στιγµή που σπαταλούνται κοινοτικοί πόροι που διατίθενται γι΄ αυτό το σκοπό». Ακολουθεί το κείµενο της ερώτησης: Θέµα: Συνεχιζόµενη υποβάθµιση των λιµνών Ζάζαρη, Χειµαδίτιδα, Πετρών, Βεγορίτιδα Τέσσερις λίµνες στο οροπέδιο του Αµυνταίου εντάσσονται στο δίκτυο NATURA 2000 ως Ζώνες Ειδικής Προστασίας και Τόποι Κοινοτικής Σηµασίας. Επικοινωνούν µεταξύ τους υδρολογικά και φιλοξενούν σηµαντικούς πληθυσµούς πουλιών. Ωστόσο, αντιµετωπίζουν σοβαρά προβλήµατα. Στη Βεγορίτιδα παρατηρείται δραµατική πτώ- Aνακύκλωση τηγανόλαδου & γυαλιού Συνέχεια από τη 2η σελ. υαλόθραυσµα) και καθαρίζεται από ξένες ουσίες (καπάκια, χαρτιά, πλαστικά κλπ). Τα υλικά που µπορούν να µαγνητιστούν (όπως για παράδειγµα τα καπάκια) αποµακρύνονται µε ισχυρούς µαγνήτες. Τα ελαφριά αντικείµενα (χαρτιά, ελαστικά προϊόντα, κλπ) αποµακρύνονται µε αέρα που φυσάει στην επιφάνεια της µεταφορικής ταινίας που µεταφέρει το υαλόθραυσµα. Η αποµάκρυνση άλλων υλικών γίνεται µε το χέρι. Στη συνέχεια το γυαλί πλένεται µε νερό για να αποµακρυνθούν οι οργανικές ενώσεις, κυρίως σάκχαρα. Τέλος το υαλόθραυσµα οδηγείται στον κλίβανο τήξης για να κατασκευαστεί και πάλι γυαλί. Στην υαλουργία η ανακύκλωση του γυαλιού είναι µέρος της βιοµηχανικής διαδικασίας γι’ αυτό συνήθως δεν δηµιουργούνται στερεά απόβλητα. Τα ελληνικά υαλουργεία δέχονται 45.000 τόνους υαλόθραυσµα ετησίως για ανακύκλωση. Το ποσό αυτό µπορεί να αυξηθεί και να φτάσει τους 140.000 τόνους ετησίως. Έτσι θα εξοικονοµηθούν σηµαντικές πρώτες ύλες όπως άµµος (περίπου 90.000 τόνοι ετησίως) και σόδα (34.000 τόνοι ετησίως). Σήµερα, υπάρχουν πάνω από 650.000 σηµεία συλλογής γυαλιού σε δρόµους, πλατείες και άλλους δηµόσιους χώρους των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ λειτουργούν περίπου 100 µονάδες για την επεξεργασία του χρησιµοποιηµένου γυαλιού. - Η ανακύκλωση γυαλιού στη χώρα µας βρίσκεται σε πολύ αρχικό στάδιο σε ότι αφορά την επαναχρησιµοποίηση, ενώ η χρήση των συσκευασιών µιας χρήσης είναι ανεξέλεγκτη, παρά το γεγονός ότι αυξάνει συνεχώς η ποσότητα των σκουπιδιών µας. Η ανακύκλωση γίνεται σε µάντρες κοντά στις χωµατερές ή σε ειδικά κέντρα εµπορίας γυαλιού σε διάφορα σηµεία των µεγάλων πόλεων. Στα κέντρα αυτά γίνεται η διαλογή των φιαλών ανάλογα µε τη φίρµα της βιοµηχανίας που τις χρησιµοποιεί ως υλικό συσκευασίας. Όσες βρίσκονται σε άριστη κατάσταση στέλνονται στις αντίστοιχες βιοµηχανίες, όπου καθαρίζονται, αποστειρώνονται και επαναχρησιµοποιούνται. Οι υπόλοιπες φιάλες διοχετεύονται στις βιοµηχανίες υαλουργίας ως υαλόθραυσµα. Το γυαλί µε αριθµούς - 1.100 κιλά ακατέργαστων υλικών (άµµος, σόδα και ασβεστόλιθος) µας δίνουν 1.000 κιλά γυαλί. - Το γυαλί αποτελεί περίπου το 9% των απορριµµάτων µας ενώ 8%-10% του βάρους των οικιακών µας απορριµµάτων είναι γυαλί. - Κάθε χρόνο πετάµε 28 δισεκατοµµύρια µπουκάλια και βάζα. - Τρία βάζα ή µπουκάλια ζυγίζουν περίπου ένα κιλό. - Ένα µπουκάλι από γυαλί χρειάζεται 5 δευτερόλεπτα για να φτιαχτεί. - Στους µεγάλους φούρνους που χρησιµοποιούνται για την κατασκευή γυαλιού παράγονται 400 τόνοι γυαλί την ηµέρα. ∆ηλαδή περισσότερα από ένα εκατοµµύρια µπουκάλια και βάζα την ηµέρα. - Τα γυάλινα µπουκάλια σήµερα είναι ως και 30% ελαφρύτερα από ότι ήταν πριν από δέκα χρόνια. Αυτό σηµαίνει εξοικονόµηση ενέργειας και φυσικών πόρων. - Μια φιάλη πολλαπλής χρήσης συνήθως γεµίζει 6 φορές το χρόνο, ενώ η µέση διάρκεια ζωής µιας φιάλης πολλαπλής χρήσης είναι περίπου 5 χρόνια. - Στις χώρες µε µεγάλα ποσοστά ανακύκλωσης γυαλιού, υπάρχουν κάδοι ανακύκλωσης γυαλιού σε κάθε νοικοκυριό. - 1.000 κιλά ανακυκλωµένου γυαλιού εξοικονοµούν 12 κιλά πετρέλαιο. - Ένας κάδος ανακύκλωσης γυαλιού χωράει περίπου 3000 µπουκάλια. - Με την ενέργεια που εξοικονοµείται από την ανακύκλωση ενός γυάλινου µπουκαλιού, µπορεί να ανάψει ένας ηλεκτρικός γλόµπος των 100 βατ για 4 ώρες. - Σήµερα το µέσο µπουκάλι περιέχει πάνω από 25% ανακυκλωµένο γυαλί. - Από τους 45.000 τόνους της ετήσιας ανακύκλωσης στην Ελλάδα οι 40.000 τόνοι προέρχονται από τους µεγάλους εµφιαλωτές τροφίµων και ποτών. - Στη χώρα µας ανακυκλώνονται περίπου 45.000 τόνοι υαλοθραύσµατος κάθε χρόνο αν και οι συνολικές ανάγκες είναι της τάξεως των 170.000 τόνων ετησίως. ση της στάθµης κατά 30 µέτρα, η οποία οφείλεται σε προγενέστερες λαθεµένες διαχειριστικές πρακτικές1 και στις ανεξέλεγκτες αρδευτικές γεωτρήσεις. Το καθεστώς προστασίας στις λίµνες Πετρών και Βεγορίτιδα είναι ελλιπές, καθώς δεν έχει εκπονηθεί Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη (ΕΠΜ), δεν έχει γίνει επέκταση των Ζωνών Ειδικής Προστασίας2, δεν έχει καθορισθεί επίσηµα το µέγιστο και ελάχιστο της στάθµης στην Βεγορίτιδα όπως απαιτείται για την διατήρηση των κρίσιµων ενδιαιτηµάτων του SCI και δεν έχουν σταµατήσει οι καταπατήσεις των εκτάσεων που αποκαλύπτονται. Στη Χειµαδίτιδα, µετά από µελέτες στο πλαίσιο προγράµµατος LIFE3, το οποίο διακόπηκε από την ΕΕ, ολοκληρώθηκε πρόσφατα η κατασκευή αναχώµατος που αυξάνει την στάθµη, µε χρηµατοδότηση από το ΠΕΠ ∆υτ. Μακεδονίας4. ∆υστυχώς όµως το έργο αντιµετωπίζεται από την ΝΑ Φλώρινας αποκλειστικά ως αρδευτικό και έχει σταµατήσει το παράλληλο πρόγραµµα παρακολούθησης της επίδρασης της παρέµβασης στην ποιότητα των υδάτων, στην ορνιθοπανίδα και τα ψάρια. Το αποτέλεσµα είναι η εξαφάνιση πολλών τύπων οικοτόπων και ειδών της ορνιθοπανίδας για τα οποία η περιοχή εντάχθηκε στο δίκτυο NATURA 2000. Ερωτάται η Επιτροπή: Ποια µέτρα προτίθεται να λάβει για να αντιµετωπίσει τα παραπάνω προβλήµατα των περιοχών NATURA 2000, που σχετίζονται µε έργα τα οποία έχουν συγχρηµατοδοτηθεί µε κοινοτικά κονδύλια; ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ (1) Απόληψη και παροχέτευση τεράστιων ποσοτήτων νερού µέσω σήραγγας στον υδρο-ηλεκτρικό ταµιευτήρα Άγρα, (µέχρι το 1991) και άντληση µεγάλων ποσοτήτων νερού για την ψύξη των θερµοηλεκτρικών εργοστασίων της ∆.Ε.Η. (µέχρι το 1997). (2) Αν και σύµφωνα µε µελέτη της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας και του ∆ήµου Αµυνταίου έχουν εντοπιστεί σηµαντικά είδη ορνιθοπανίδας, κυρίως µεταξύ των δύο λιµνών. Μπούσµπουρας ∆ηµήτρης 2004. Έκθεση παρακολούθησης της ορνιθοπανίδας στην περιοχή των λιµνών Βεγορίτιδα και Πετρών 2003. Πρόγραµµα ΕΤΕΡΠΣ – Προστασία Περιβάλλοντος και Βιώσιµη Ανάπτυξη «Προστασία των λιµνών Βεγορίτιδας και Πετρών» ΥΠΕΧΩ∆Ε – ∆ήµος Αµυνταίου σελ.38, χάρτες. Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία (3) LIFE00NAT/GR/7242 «∆ιατήρηση διαχείριση των λιµνών Χειµαδίτιδα - Ζάζαρη» (4) Προστασία και ανόρθωση υγροτόπων Ζάζαρης – Χειµαδίτιδας του Ν. Φλώρινας E-9110/10EL Απάντηση του κ. Potonik εξ ονόµατος της Επιτροπής (17.12.2010) Σχετικά µε τα ζητήµατα που τέθηκαν από το Αξιότιµο Μέλος του Κοινοβου- λίου, η Επιτροπή τονίζει ότι τα όρια της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) GR1340008 «λίµνες Χειµαδίτιδας και Ζαζάρης», οι οποίες έχουν χαρακτηριστεί δυνάµει της οδηγίας για την προστασία των πτηνών 2009/147/EΚ1, διευρύνθηκαν πρόσφατα από την Ελλάδα στο πλαίσιο των µέτρων για τη συµµόρφωση µε την απόφαση του ∆ικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων στην υπόθεση C-334/04 για ανεπαρκή χαρακτηρισµό ζωνών ειδικής προστασίας. Το εν λόγω έργο LIFE, το οποίο στόχευε στη διατήρηση της περιοχής, ολοκληρώθηκε χωρίς να έχουν επιτευχθεί οι στόχοι του και η Επιτροπή ήταν υποχρεωµένη να ανακτήσει µέρος των προκαταβολών. Επιπλέον, προκειµένου να συµµορφωθεί µε την απόφαση του ∆ικαστηρίου (υπόθεση C-293/07) σχετικά µε την ανεπαρκή προστασία των ΖΕΠ, η Ελλάδα ανέλαβε να θεσπίσει ένα συνεπές, εξειδικευµένο και πλήρες νοµικό καθεστώς που θα εξασφαλίσει την αειφόρο διαχείριση και αποτελεσµατική προστασία των ΖΕΠ της. Το σχέδιο νόµου που καταρτίστηκε για αυτό το σκοπό αποτελεί επί του παρόντος αντικείµενο δηµοσίων διαβουλεύσεων στην Ελλάδα. Οι ελληνικές αρχές είναι υπεύθυνες για την εφαρµογή των απαραίτητων µέτρων ώστε να αντιµετωπιστούν οι απειλές σχετικά µε τις ζώνες που ανέφερε το Αξιότιµο Μέλος του Κοινοβουλίου, σύµφωνα µε τις διατάξεις των οδηγιών. Η Επιτροπή µπορεί να παρέµβει µόνο εφόσον της τεκµηριωθεί ενδεχόµενη παραβίαση των εν λόγω διατάξεων. Σχετικά µε συγκεκριµένο έργο, το οποίο συγχρηµατοδοτείται στο πλαίσιο του Περιφερειακού Επιχειρησιακού Προγράµµατος, κατ’εφαρµογή της αρχής της επικουρικότητας, τα κράτη µέλη είναι υπεύθυνα να επιλέγουν, να διαχειρίζονται και να υλοποιούν έργα των επιχειρησιακών προγραµµάτων σύµφωνα µε τους σχετικούς κανονισµούς των διαρθρωτικών ταµείων. Τα κράτη µέλη δεν υποχρεούνται να διαβιβάζουν στην Επιτροπή πληροφορίες όσον αφορά ζητήµατα σχεδιασµού και ανάπτυξης των έργων, εκτός εάν τα τελευταία αποτελούν συγχρηµατοδοτούµενα µεγάλα έργα, όπως προβλέπεται βάσει των σχετικών κανονισµών του Συµβουλίου. Τα έργα και τα ειδικά µέτρα, εξαιρουµένων των µεγάλων έργων, επιλέγονται και αξιολογούνται από τις αρµόδιες εθνικές περιφερειακές και τοπικές αρχές, οι οποίες είναι υπεύθυνες για τη συγχρηµατοδότηση από τα διαρθρωτικά ταµεία, στο πλαίσιο επιχειρησιακού προγράµµατος, και για την εξασφάλιση της συµµόρφωσης µε τη νοµοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 1. Οδηγία 2009/147/EΚ (κωδικοποιηµένη έκδοση που αντικαθιστά την οδηγία 79/409/EΟΚ), ΕΕ L 20, 26.1.2010. ∆εκέµβριος 2010 9 Οι τοξίνες «πνίγουν» 13 µεγάλες λίµνες Πηγή: www.apostolinero.gr Η πολύµηνη µελέτη (που δηµοσιεύεται στο έγκριτο, διεθνές περιοδικό «Environmental Toxicology») έθεσε στο µικροσκόπιο τα χαρακτηριστικά 13 λιµνών της κεντρικής και βόρειας Ελλάδας, εντοπίζοντας συγκεντρώσεις τοξινών που µπορεί να καταστούν επικίνδυνες για τον άνθρωπο κατά τη διάρκεια ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων στο νερό ή λόγω της κατανάλωσης ψαριών που ζουν στα επιβαρηµένα υδατικά οικοσυστήµατα. Χαρακτηριστικό είναι πως στις λίµνες της Καστοριάς, της Παµβώτιδας, της Μικρής Πρέσπας και της Κορώνειας η συγκέντρωση τοξινών (µικροκυστινών) στη σάρκα των ψαριών που µελετήθηκαν ξεπερνούν την τιµή της επιτρεπόµενης συγκέντρωσης που µπορεί να λαµβάνεται καθηµερινά από έναν ενήλικο χωρίς να υπάρχουν τοξικές επιδράσεις σε αυτόν, σύµφωνα µε τον Παγκόσµιο Οργανισµό Υγείας... Η οικολογική κατάσταση των ελληνικών λιµνών, που αποτυπώνεται στη διδακτορική διατριβή της βιολόγου Θεοδότης Παπαδηµητρίου, στο τµήµα Βιολογικών Εφαρµογών και Τεχνολογιών του Πανεπιστηµίου Ιωαννίνων, είναι κάθε άλλο παρά ενθαρρυντική. Και στις 13 λίµνες που µελετήθηκαν, ανιχνεύθηκαν συγκεντρώσεις µικροκυστινών, τοξινών δηλαδή που παράγονται από φυτοπλαγκτονικούς οργανισµούς (κυανοβακτήρια), η παρουσία των οποίων είναι συνυφασµένη µε το φαινόµενο του ευτροφισµού. Τα δείγµατα συλλέχθηκαν το 2007.Στην Κορώνεια εντοπίστηκαν οι υψηλότερες συγκεντρώσεις, ενώ υψηλές συγκεντρώσεις βρέθηκαν και στα νερά των λιµνών Καστοριάς και Παµβώτιδας, όπως επίσης στη ∆οϊράνη, τη Μικρή Πρέσπα, τη λίµνη Πετρών και τη Ζάζαρη. Στον αντίποδα βρίσκονται οι λίµνες Χειµαδίτιδα, Κερκίνη, Λυσιµαχία, Τριχωνίδα και Βεγορίτιδα, ενώ οι χαµηλότερες συγκεντρώσεις µικροκυστινών εντοπίστηκαν στη Βόλβη. Εκτός από την ποιότητα των υδάτων, η βιολόγος του Πανεπιστηµίου Ιωαννίνων εστίασε και στην ποσότητα τοξινών που περνούν στην τροφική αλυσίδα, µέσα από τα ψάρια του γλυκού νερού. Συγκεκριµένα, µελέτησε 10 αγριοκυπρίνους (ή πεταλούδες - Carassius gibelio) από κάθε λίµνη. Οπως διευκρινίζει η ίδια, επέλεξε αυτό το ψάρι, καθώς θεωρείται από τα πιο ανθεκτικά είδη, που µπορεί να επιβιώσει κάτω από εξαιρετικά ακραίες περιβαλλοντικές συνθήκες, είναι ευρέως διαδεδοµένο απ’ την Ιαπωνία έως και την Ευρώπη, ενώ είναι το µοναδικό είδος που υπάρχει στο σύνολο των εσωτερικών ελληνικών υδάτων, γεγονός που το καθιστά οργανισµό µέτρο σύγκρισης. Αποδείχθηκε πως όλα τα ψάρια συσσωρεύουν ποσότητες µικροκυστινών κυρίως στο συκώτι, αλλά και σε άλλους εδώδιµους (σάρκα) και µη εδώδιµους (νεφρός, εντόσθια, εγκέφαλος) ιστούς τους. Οι τοξίνες συσσωρεύονται στα ψάρια κυρίως διαµέσου της διατροφής τους και δευτερευόντως παθητικά, µέσα από τα βράγχιά τους. Στα ψάρια των Φ ω τ ό : Τ άσ ο ς Π α π αδ η µη τ ρί ο υ λιµνών Κορώνεια, Καστοριά, Παµβώτιδα και ∆οϊράνη εντοπίστηκαν οι υψηλότερες συγκεντρώσεις. Ακολουθούν οι αγριοκυπρίνοι από τις λίµνες Τριχωνίδα, Χειµαδίτιδα, Ζάζαρη, Μικρή Πρέσπα και Κερκίνη, ενώ οι χαµηλότερες συγκεντρώσεις εντοπίστηκαν στα ψάρια των λιµνών Βόλβη, Πετρών, Βεγορίτιδα και Λυσιµαχία. «Καταδεικνύεται η εκτεταµένη παρουσία µικροκυστινών στα υδάτινα οικοσυστήµατα της Ελλάδας», υπογραµµίζει η κ. Παπαδηµητρίου, εξηγώντας πως «το µεσογειακό κλίµα ευνοεί την αύξησή τους. Οι συγκεντρώσεις που µετρήθηκαν στις ελληνικές λίµνες είναι παραπλήσιες µε αυτές άλλων µεσογειακών περιοχών, όπως η Τουρκία και η Πορτογαλία, µικρότερες όµως από αυτές λιµνών της Αυστραλίας και της Βραζιλίας. Οσον αφορά τα ψάρια, συγκεντρώσεις µικροκυστινών έχουν µετρηθεί στη σάρκα διαφόρων ειδών σε λίµνες στην Κίνα, τη Νέα Ζηλανδία κ.α., αν και οι σχετικές µελέτες είναι ελάχιστες». ∆ιευκρινίζεται πως τα ψάρια που διηθούν το νερό, προκειµένου να συλλέξουν την τροφή τους (όπως ο αγριοκυπρίνος), διατρέχουν µεγαλύτερο κίνδυνο να καταναλώσουν τοξικά κυανοβακτήρια, σε σχέση µε άλλα είδη. Το ποσοστό της απορρόφησης µικροκυστινών επηρεάζεται από τη δοµή και το µήκος του εντέρου των ψαριών. Η πέστροφα, που έχει µικρού µήκους έντερο, είναι λιγότερο ευαίσθητη στις µικροκυστίνες σε σύγκριση µε τα κυπρινοειδή, όπως το Carassius gibelio.Τι είναι οι µικροκυστίνες. Eίναι τοξίνες που παράγονται από τα κυανοβακτήρια, φυτοπλαγκτονικούς οργανισµούς που συναντώνται σε λίµνες, ποτάµια και θάλασσες. Τα επιβαρηµένα µε µικροκυστίνες υδάτινα συστήµατα αποτελούν α- πειλητικά περιβάλλοντα µε τοξική επίδραση για πολλούς οργανισµούς. Η υπέρµετρη αύξησή τους είναι στενά συνυφασµένη µε τον ευτροφισµό, την υπερβ ολική δηλαδή παραγωγή φυτοπλαγκτού, που οφείλεται µε τη σειρά της σε µεγάλο βαθµό στην αστικοποίηση και στις καλλιεργητικές τεχνικές, που συνεχώς αναπτύσσονται στον ελληνικό χώρο. Ανεπεξέργαστα αστικά λύµατα, γεωργικά λιπάσµατα και φυτοφάρµακα, σκουπίδια από ανεξέλεγκτες χωµατερές συµβάλλουν στον πολλαπλασιασµό των θρεπτικών αλάτων (άζωτο και φώσφορο) σε λίµνες και ποτάµια, µε αποτέλεσµα τον ευτροφισµό τους.Τι πρέπει να προσέχετεΠηγή µολύνσεων τα νερά και τα ψάρια. Οπως αναφέρει η ερευνήτρια του Πανεπιστηµίου Ιωαννίνων, η παρουσία µικροκυστινών στο νερό άρδευσης δηµιουργεί πιθανούς κινδύνους για την ανθρώπινη υγεία, µέσω και των αγροτικών προϊόντων που προορίζονται για κατανάλωση από ζώα και ανθρώπους.Οι αγρότες, για παράδειγµα, εκτίθενται σε πιθανό κίνδυνο από την εισπνοή σταγονιδίων που περιέχουν τοξίνες κατά τη διάρκεια της άρδευσης ή µέσω της δερµατικής επαφής µε επιβαρηµένο νερό.Οσον αφορά το πόσιµο νερό, το ασφαλές όριο συγκέντρωσης που έχει θεσπίσει ο Παγκόσµιος Οργανισµός Υγείας (ΠΟΥ) είναι 1 µg/L µικροκυστινών. Τα αποτελέσµατα των αναλύσεων για τις λίµνες ∆οϊράνη, Καστοριά, Κορώνεια, Παµβώτιδα, Πετρών και Ζάζαρη είναι πάνω από αυτή την ασφαλή τιµή.Την ίδια στιγµή, πολλές λίµνες χρησιµοποιούνται για ψυχαγωγικούς σκοπούς. Για την κατηγορία αυτή ο ΠΟΥ έχει εκδώσει µία σειρά από σχετικές οδηγίες, κατηγοριοποιώντας τα ψυχαγωγικά νερά ως χαµηλού, ενδιάµεσου και υψηλού κινδύνου. Οι συγκεντρώσεις στις λίµνες Χειµαδίτιδα, Κερκίνη, Λυσιµαχία, Τριχωνίδα, Βεγορίτιδα και Βόλβη δεν θέτουν κανένα κίνδυνο για δυσµενείς επιδράσεις στην υγεία. Αντίθετα, στις λίµνες ∆οϊράνη, Μικρή Πρέσπα, Πετρών και Ζάζαρη ενυπάρχει χαµηλός κίνδυνος, ενώ στις λίµνες Καστοριά, Κορώνεια και Παµβώτιδα µετρήθηκαν συγκεντρώσεις που θέτουν κίνδυνο για δυσµενείς επιδράσεις στην υγεία.Ο αγριοκυπρίνος έχει µικρή εµπορική αξία στην Ελλάδα, αλλά θεωρείται µέρος της διατροφής πολλών χωρών της Ευρώπης. Η κ. Παπαδηµητρίου υπολόγισε την εκτιµώµενη ηµερήσια ποσότητα µικροκυστινών που λαµβάνει ένας ενήλικος άνθρωπος βάρους 60 κιλών, µέσω της καθηµερινής διατροφής του µε 300 γραµµάρια µυϊκού ιστού ακριοκυπρίνου.Στις λίµνες Καστοριάς, Παµβώτιδας, Κορώνειας και Μικρής Πρέσπας η συγκέντρωση τοξινών στα ψάρια ξεπερνά την ποσότητα που µπορεί να λαµβάνει καθηµερινά ένας ενήλικος, χωρίς να κινδυνεύει µε τοξικές επιδράσεις, σύµφωνα µε τον Παγκόσµιο Οργανισµό Υγείας (0.04 µg/Kg βάρος σώµατος/ηµέρα).«Είναι πιθανόν να υπάρξει σηµαντική απειλή της ανθρώπινης υγείας εάν ένας ενήλικος άνθρωπος καταναλώνει καθηµερινά 300 γραµµάρια αγριοκυπρίνου από τις παραπάνω λίµνες», υπογραµµίζει η ερευνήτρια προσθέτοντας πως «αν θεωρήσουµε την τιµή του Παγκόσµιου Οργανισµού ως συνιστώµενο όριο για έναν υγιή ενήλικο, τότε τα παιδιά και οι ηλικιωµένοι είναι πιθανόν να βρίσκονται σε µεγαλύτερο κίνδυνο». Οι επικίνδυνες και οι ακίνδυνες λίµνες Στο κόκκινο: Κορώνεια: εντοπίστηκαν οι υψη- λότερες συγκεντρώσεις µικροκυστινών. Την περίοδο 1985-1995 µετατράπηκε από εύτροφη σε υπερεύτροφη, ενώ έπεσε δραµατικά η στάθµη του νερού. Το 2002 ξηράνθηκε και την περίοδο 2003-2004 χαρακτηρίζονταν από µη προβλέψιµες πληθυσµιακές εκρήξεις τοξικών φυτοπλαγκτονικών οργανισµών. Ακολούθησαν µαζικοί θάνατοι πουλιών και ψαριών. Λίµνη Καστοριάς: είναι µία αστική λίµνη που µέχρι το 1995 δέχονταν αστικά απόβλητα. Η άνθηση των κυανοβακτηρίων είναι συνηθισµένο φαινόµενο, ενώ οι µικροκυστίνες αποτελούν χαρακτηριστικό συστατικό του νερού της λίµνης. Για πρώτη φορά κυανοτοξίνες στη λίµνη, παρατηρήθηκαν το 1987. Παµβώτιδα: τις τρεις τελευταίες δεκαετίες το τροφικό της επίπεδο έχει αλλάξει λόγω της έντονης ανθρωπογενούς δραστηριότητας (άρδευση, απόθεση αστικών λυµάτων), αν και αποτελεί διεθνώς ένα πολύ σηµαντικό οικοσύστηµα µε µεγάλη βιοποικιλότητα. Στο πράσινο: Βόλβη: µαζί µε την Τριχωνίδα καταγράφουν τις µικρότερες συγκεντρώσεις µικροκυστινών. Η µείωση, ωστόσο, των εισροών οδήγησε σε ανεπιθύµητη αύξηση των κυανοβακτηρίων. Τριχωνίδα: η µεγαλύτερη φυσική λίµνη στην Ελλάδα έχει µεγάλη οικολογική και οικονοµική σηµασία. Από το 2004 έχει µετρηθεί µικρός όγκος κυανοβακτηρίων.Συγκεντρώσεις µικροκυστινών έχουν ανιχνευθεί σε ψάρια διαφόρων χωρών:Λίµνη Ammersee, Γερµανία - στο ψάρι Coregonus lavaretus LΛίµνη Jacarepagua, Βραζιλία - στο ψάρι Tilapia rendalli∆υτικός Κόλπος της Φινλανδίας - στο ψάρι Platichthys flesusΛίµνη Taihu, Κίνα - στο ψάρι Hypophthalmichthys molitrix Λίµνη Rotoiti, Νέα Ζηλανδία - στο ψάρι Oncorhynchus Mykiss Η ΛΙΣΤΑ ΜΕ ΤΙΣ ΛΙΜΝΕΣ Τριχωνίδα Λυσιµαχία Παµβώτιδα Μικρή Πρέσπα Βεγορίτιδα Καστοριά Ζάζαρη Πετρών Χειµαδίτιδα Κορώνεια Βόλβη ∆οϊράνη Τεχνητός ταµιευτήρας νερού Κερκίνης Αυξήθηκε η θερµοκρασία σε 160 λίµνες σε όλο τον κόσµο Σε τουλάχιστον 160 από τις µεγαλύτερες λίµνες στον κόσµο αυξήθηκε η θερµοκρασία τα τελευταία 25 χρόνια, µε τις ευρωπαϊκές λίµνες να καταγράφουν τη µεγαλύτερη αύξηση, σύµφωνα µε µελέτη που δηµοσιοποίησε το Εργαστήριο Προώθησης Τζετ της NASA στην Καλιφόρνια. “Τα αποτελέσµατα συµφωνούν µε τις αναµενόµενες αλλαγές και έχουν σχέση µε την υπερθέρµανση του πλανήτη”, γράφουν οι ερευνητές της NASA. Στοιχεία από δορυφόρο χρησιµοποιήθηκαν για τη µέτρηση της θερµοκρασίας της επιφάνειας σε 167 λίµνες. Η ποσότητα του νερού έπρεπε να είναι 500 κυβικά χιλιόµετρα ή περισσότερο, ώστε αυτές οι θερµοκρασίες να µπορούν να µετρηθούν σε απόσταση αρκετά µακρινή από την ακτή για να µην επηρεάζονται από τις θερµοκρασίες του εδάφους, τονίζουν οι ερευνητές της NASA. Για κάθε δεκαετία, η θερµοκρασία στις λίµνες αυξήθηκε κατά 0,45 του βαθµού Κελσίου. Σε ορισµένες λίµνες αυξήθηκε ένα βαθµό Κελσίου, σύµφωνα µε τη µελέτη. Οι ερευνητές Φίλιπ Σνάιντερ και Σάιµον Χουκ διαπίστωσαν ότι οι µεγαλύτερες αυξήσεις θερµοκρασίας καταγράφηκαν στο µεσαίο έως το υψηλό γεωγραφικό πλάτος του βορείου ηµισφαιρίου. Η “µεγαλύτερη και πιο σύµφωνη περιοχή µε το φαινόµενο της υπερθέρµανσης” είναι η βόρεια Ευρώπη, ακολουθούν η Σιβηρία, η Μογγολία και η βόρεια Κίνα, η νοτιοανατολική Ευρώπη, γύρω από τη Μαύρη Θάλασσα, την Κασπία Θάλασσα και το Καζακστάν, επισήµαναν οι ερευνητές. Λιγότερη υπερθέρµανση παρατηρείται στη Βόρεια Αµερική. Οι θερµοκρασίες στις λίµνες των νοτιοδυτικών ΗΠΑ ήταν υψηλότερες σε σχέση µε τις Μεγάλες Λίµνες. Η τροπική ζώνη και αυτή στο µεσαίο γεωγραφικό πλάτος του νότιου ηµισφαιρίου είχαν µικρότερη αύξηση της θερµοκρασίας. 27/11/2010 Πηγή: Skai.gr ∆εκέµβριος 2010 10 Τα µονοπάτια ως µέσο ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης για τη φύση Γράφει η Μαρία Αναγνωστοπούλου, βιολόγος – περιβαλλοντολόγος, Πρόεδρος ∆Σ Φορέα ∆ιαχείρισης Οικολογικού Πάρκου Όρους Πάρνωνα - Υγροτόπου Μουστού Είναι εύλογο ότι ένα καλά σχεδιασµένο δίκτυο µονοπατιών µπορεί να τονώσει την οικονοµία της υπαίθρου, στηρίζοντας τον ήπιο εναλλακτικό τουρισµό. Με αυτό το σκεπτικό, αλλά µένοντας πιστός στο όραµα της προστασίας της φύσης, ο εξαιρετικά ενεργός ο Σύλλογος Αρκάδων Ορειβατών & Οικολόγων ξεκίνησε από το 2009 µια µεγάλη προσπάθεια για τον καθαρισµό και τη σηµατοδότηση 200 χλµ πεζοπορικών µονοπατιών του Μαίναλου, η οποία πρόκειται να ολοκληρωθεί ως τα τέλη του 2011. Τη δράση αυτή που πραγµατοποιείται σε απολύτως εθελοντική βάση, ωστόσο µε ζήλο και συνέπεια από τον εν λόγω σύλλογο, στηρίζεται, όσον αφορά την προµήθεια του αναγκαίου εξοπλισµού σήµανσης, από την Τοπική Ένωση ∆ήµων & Κοινοτήτων Αρκαδίας. Στα νοτιοανατολικά του Μαινάλου, η προστατευόµενη περιοχή του Όρους Πάρνωνα και Υγροτόπου Μουστού καταλαµβάνει ένα µεγάλο τµήµα (1.147.010 στρέµµατα) των Νοµών Αρκαδίας και Λακωνίας. Περιλαµβάνει το µεγαλύτερο µέρος του ορεινού όγκου του Πάρνωνα και την οικολογικά πολύτιµη λιµνοθάλασσα Μουστού, καθώς και άλλους µικρότερους παράκτιους υγροτόπους. Η περιοχή συνδυάζει µια πλούσια πολιτισµική παράδοση, µε κυρίαρχη τη µακρόχρονη παρουσία και συνδιαµόρφωση του τοπίου από τον άνθρωπο, µε µια εξίσου αξιόλογη χλωρίδα (µε πολλά ενδηµικά είδη) και πανίδα. Μερικοί από τους οικοτόπους του είναι µοναδικοί ή ιδιαίτερα αξιόλογοι για τον ελλαδικό και τον ευρωπαϊκό χώρο, όπως είναι οι εκτεταµένες δασικές εκτάσεις µε µαύρη πεύκη, τα δάση µε τον δενδρόκεδρο στη Μονή Μαλεβής, οι καστανεώνες στην Καστάνιτσα, η χαράδρα του ∆αφνώνα κ.ά. Άλλοι, εκτός από σηµαντικοί είναι και απειλούµενοι σε πανευρωπαϊκή κλίµακα, όπως η λιµνοθάλασσα Μουστού, και η Πολιτεία οφείλει να τους προστατέψει. Θέλγητρα για τον επισκέπτη αποτελούν τόσο τα µετέωρα στο χρόνο, σχεδόν ανέγγιχτα τοπία και τα πά- µπολλα σπάνια αγριολούλουδα, όσο και οι τοπικές γιορτές και έθιµα, οι ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής οικισµοί και η Τσακωνιά (χωριά στα οποία επιζεί τοπική αρχαία δωρική διάλεκτος). Εµπνεόµενος από την προαναφερθείσα δράση του ΣΑΟΟ και µε τη βοήθειά του, ο φορέας διαχείρισης Όρους Πάρνωνα – Υγροτόπου Μουστού πρόκειται να προτείνει προς υλοποίηση ένα ανάλογο έργο για την περιοχή του πάρκου. ∆ηλαδή, σε συµπλήρωση των υπαρχόντων µονοπατιών, θα προωθηθεί η δηµιουργία ενός βασικού δικτύου µονοπατιών που θα διατρέχει τον ορεινό όγκο του Πάρνωνα, βελτιώνοντας υπάρχοντα αρχαία µονοπάτια. Στο δίκτυο αυτό θα προστεθούν, αναλόγως του διαθέσιµου προϋπολογισµού και κάποια µικρότερα ή µεγαλύτερα παρακλάδια ή και κάποιες κυκλικές διαδροµές, ενώνοντας προορισµούς µε υποδοµές διαµονής και εστίασης, και συνδυάζοντας τις διαδροµές αυτές µε στοιχεία του πολιτισµού, όπως κρήνες, νερόµυλους, µοναστήρια και πολλά άλλα. Σκοπός µας είναι η δηµιουργία πολλών επιλογών για ένα µεγάλο φάσµα επισκεπτών, από τον έµπειρο ορειβάτη ως την κάθε σύνθεσης οικογένεια, παρέα ή οργανωµένη οµάδα. Σε µια προστατευόµενη περιοχή, ένα δίκτυο µονοπατιών είναι ίσως το κυριότερο, το πιο θεµελιώδες εργαλείο για την προστασία της φύσης από την επέλαση της άναρχης ανάπτυξης, και ταυτόχρονα το εργαλείο για την ήπια, συµβατή µε τη φύση ανάπτυξη του εναλλακτικού τουρισµού. Ένα εργαλείο, που για να αξιοποιηθεί, θα πρέπει να τύχει βεβαίως συνετής χρήσης από την τοπική αυτοδιοίκηση και τον τοπικό επιχειρηµατικό κόσµο. Έτσι ώστε, ο οποιοσδήποτε επισκέπτης, να γυρίσει πίσω ευχαριστηµένος από τη συνολική του εµπειρία και να µεταδώσει τις καλές του εντυπώσεις στους γύρω του. Γιατί ωστόσο τα µονοπάτια συµβάλλουν στην ενηµέρωση και την ευαισθητοποίηση; Είναι γενικά παραδεκτό ότι κανείς δεν µπορεί να προστατέψει αποτελεσµατικά κάτι που δεν γνωρίζει καλά και εποµένως δε γνωρίζει ούτε και τις ανάγκες του. Η βιοποικιλότητα, το πλήθος δηλαδή των διαφορετικών µορφών ζωής σε όλα τα επίπεδα οργάνωσης της ζωής, ακόµα και σήµερα είναι δραµατικά ελλιπώς γνωστή. Η περιγραφή και τεκµηρίωση των αξιών της βιοποικιλότητας είναι έξω από το πλαίσιο αυτού του άρθρου. Ας κρατήσουµε εν τούτοις, ότι µέσα στην επιστηµονική κοινότητα υπάρχει οµοφωνία ότι ο ρυθµός απώλειάς της συγκριτικά µε οποιαδήποτε άλλη εποχή στο παρελθόν (πράγµα που τεκµαίρεται µε µελέτη απολιθωµάτων και παλαιο-οικολογική έρευνα) είναι υψηλότερος από ποτέ (ως και 1000 φορές), µε τη θλιβερή επίσης καινοτοµία ότι για πρώτη φορά ο κύριος υπεύθυνος είναι ο άνθρωπος, και όχι φυσικά φαινόµενα. Αφού εκφράσει την απογοήτευσή της για τη µέχρι τώρα αποτελεσµατικότητα των πολιτικών προστασίας της φύσης στην Ελλάδα αλλά και την υπόλοιπη Ευρώπη, η κ. ∆έσποινα Βώκου, καθηγήτρια Οικολογίας στο ΑΠΘ και νυν πρόεδρος της άρτι επανασυσταθείσας Επιτροπής «Φύση 2000», σε σχετικό εγχειρίδιο του 2008* για τη διαχείριση προστατευόµενων περιοχών, γράφει µε µια δόση αυτοκριτικής: «Θα πρέπει όλοι όσοι ασχολούµαστε µε την οικολογία και το περιβάλλον, να καταλάβουµε ότι µόνον αν καταφέρουµε να βρούµε κανάλια επικοινωνίας µε τους πολλούς, υπάρχει ελπίδα να αυξηθεί ο πληθυσµός των ενηµερωµένων και οικολογικά ευαισθητοποιηµένων ενεργών πολιτών και ο στηριγµένος στην επιστήµη της οικολογίας λόγος, να µετουσιωθεί σε αποτελεσµατική πολιτική και πράξη». Τα µονοπάτια είναι πολλά υποσχόµενα σχετικά µε την ανάγκη αυτή της επικοινωνίας µε τους πολλούς, όπως εκφράστηκε παρα- πάνω. Η νοηµατική αλυσίδα είναι απλή αλλά αδιάσειστη: Προσεγγίζω, γνωρίζω, αγαπώ, προστατεύω. Το µονοπάτι είναι η πρόσβαση στη φύση µε σεβασµό. Είναι η πρόσβαση η λίγο πιο δύσκολη, η πιο σταδιακή, αυτή που ξετυλίγει την οµορφιά λίγο – λίγο, που δεν αλλοιώνει το τοπίο, που σε αναγκάζει να µη βιάζεσαι και να προσέχεις το κάθε τι. Το µονοπάτι δεν είναι µόνο ο δρόµος του έµπειρου ορειβάτη. Είναι επιπλέον και ένα κάλεσµα, ένα ξελόγιασµα, για τον νέο και άπειρο πεζοπόρο, ανεξάρτητα από ηλικία, φύλο ή άλλα γνωρίσµατα. Ένα κάλεσµα για επαφή µε τη φύση, προς έναν άνθρωπο µε σκεβρωµένη πλάτη από την καθιστική δουλειά, µε ψυχή ωστόσο που λαχταρά την οµορφιά, προς µια κουρασµένη µητέρα που θέλει να θυµηθεί και να µάθει στα παιδιά της να περπατούν σε δρόµο άλλον από την άσφαλτο, για ένα παιδί, που έχει κορεσθεί από τις εικονικές περιπέτειες των ηλεκτρονικών παιχνιδιών, και θέλει σα στο βουητό των τζιτζικιών ή τη σιωπή του χιονιού, τη δική του αλήθεια. Τα µονοπάτια, όπως παρουσιάζονται στο ένθετο µιας κυριακάτικης εφηµερίδας, είναι η πρόκληση για έναν άνθρωπο της πόλης, που ίσως ποτέ δεν είχε σκεφτεί ότι µπορεί να ορειβατήσει, να κάνει διαδροµές, µικρές ή µεγάλες, που θα τον κάνουν να νιώσει ζωντανός και περήφανος για τον εαυτό του. Γιατί νιώθουµε ζωντανοί όταν διαβαίνουµε το µονοπάτι; Προχωρώντας, παρατηρούµε τη χρωµατική παλέτα του φθινοπώρου στα δρυοδάση. Οσφραινόµαστε την υγρασία κάτω από το στρώµα των πεσµένων πλατανόφυλλων ή τη βροχή στο ελατοδάσος. Ψηλαφούµε τα κηρώδη και αγκαθωτά φύλλα του πουρναριού, ακούµε τα κρωξίµατα των αρπακτικών, γευόµαστε τις αγριοφράουλες και τα κούµαρα. Οι αισθήσεις µας δουλεύουν όλες µαζί αδιάκοπα και αισθανόµαστε το προαιώνιο δέσιµο µε τη µητέρα γη. Τότε, ο καθένας από µας Π η γ ή : A r c a di a bl o g s να εξερευνήσει, να λερωθεί, να κρεµαστεί από ένα δέντρο, να ακούσει πως κρώζει ένα αληθινό γεράκι. Το µονοπάτι καλεί τον επιστήµονα ή ερασιτέχνη βοτανικό, εντοµολόγο, ορνιθολόγο, γεωλόγο, δασολόγο, µανιταροσυλλέκτη, τον κάθε είδους φυσιολάτρη, να το ακολουθήσει για να αυξήσει τη γνώση του πάνω στο πεδίο που τον ενδιαφέρει, παίρνοντας δύναµη και ο ίδιος. Καλεί τον φωτογράφο, τον κινηµατογραφιστή, τον λαογράφο, τον ιστορικό, τον αρχαιολόγο, να το ακολουθήσει και να αποτυπώσει µέ- νιώθει ευγνωµοσύνη για το ότι είναι κι εκείνος µια ψηφίδα, σε αυτόν τον µαγευτικό πίνακα, που λέγεται ζωή. ------------------* ∆έσποινα Βώκου. 2008. Σύνοψη βιοποικιλότητας: επιστηµονικές – κοινωνικές συνιστώσες και προσεγγίσεις και η ανάγκη προστασίας. Σελ. 13-44 στο: ∆ηµόπουλος, Π., Ι.∆. Παντής, ∆. Τζανουδάκης και ∆. Βαγενάς (επιµ. Έκδοσης). 2008. Αειφορική ∆ιαχείριση Προστατευόµενων Περιοχών. Εκδόσεις Παππάς. Αθήνα. Σελ. 643 Φωτογραφίες φυτών: Aναγνωστοπόυλου Μαρία ∆εκέµβριος 2010 11 Βιοποικιλότητα και η προστασία της Του Γεωργίου Προβατά Περιβαλλοντολόγου Με τον όρο βιοποικιλότητα εννοούµε γενικότερα την ποικιλοµορφία της ζωής σε µια περιοχή. Έτσι µπορούµε να µιλούµε για τη βιοποικιλότητα του κήπου µας, του χωριού µας, της χώρας µας κτλ. Η ποικιλοµορφία αυτή εµφανίζεται σε όλα τα επίπεδα της οργανωµένης ζωής αρχίζοντας από τα κύτταρα και τα συστατικά τους και τελειώνοντας µε τον πλανήτη γη αν τον θεωρήσουµε ως µια ενιαία ενότητα ζωής. Όµως έχει καθιερωθεί πλέον όταν αναφέρουµε τη βιοποικιλότητα να εννοούµε τρία συγκεκριµένα επίπεδα αυτής που έχουν µεταξύ τους επαγωγική σχέση: Επίπεδο της γενετικής ποικιλότητας. Εδώ έχουµε να κάνουµε µε την ποικιλότητα εντός ενός είδους: διαφορετικές ράτσες, τύπους, ροή γονιδίων, τις ικανότητες επιβίωσης και εξέλιξης του είδους εφόσον υπάρχουν τα κατάλληλα γονίδια κτλ. Κύριο στοιχείο είναι δηλ. η ποικιλότητα εντός πληθυσµών ή αυτή που προκύπτει από επαφή πληθυσµών ενός µόνο είδους, η οποία ποικιλότητα κληροδοτείται στους απογόνους (εύρος των κληρονοµικών καταβολών). Επίπεδο ποικιλότητας ειδών Η ποικιλότητα εδώ συνίσταται από τα είδη που υπάρχουν στην εν λόγω περιοχή. Να µην ξεχνάµε ότι ο άνθρωπος είναι µέρος της φύσης και το ανθρώπινο είδος συγκαταλέγεται στην ποικιλότητα των ειδών. Φυσικά ενδιαφέρον παρουσιάζει όχι µόνο ο αριθµός των ειδών αλλά και άλλοι παράµετροι όπως οι πληθυσµοί ατόµων που απαντώνται, το µέγεθος των ατόµων, γεωγραφική κατανοµή κ.α. που χαρακτηρίζουν την κατάσταση της συγκεκριµένης βιοποικιλότητας. Είναι σηµαντικό π.χ. να γνωρίζουµε ότι σε µια περιοχή ενώ παρατηρούνταν παλαιοτέρα 5 ζευγάρια ενός είδους αετών, τώρα παρατηρείται µόνο ένα ζευγάρι (που ίσως να είναι και γερασµένο) του ίδιου είδους! Επίπεδο ποικιλότητας οικοσυστηµάτων Εδώ ενδιαφέρει η ποικιλότητα των βιοτόπων καθώς επίσης και οι λειτουργίες που συντελούνται σ’ αυτούς. Υπάρχουν βέβαια πάρα πολλά είδη οικοσυστηµάτων, µπορεί όµως να γίνει σε κάποια συγκεκριµένη κλίµακα µεγέθους µια τυποποίηση των οικοσυστηµάτων έτσι ώστε να είναι πιο εύκολη η µελέτη, η αξιολόγηση και η προστασία τους. Συχνά αναφέρεται κι ένα τέταρτο επίπεδο, η βιοποικιλότητα τοπίου. Αυτή εκφράζεται µε τον αριθµό διαφορετικών τύπων τοπίων που απαντώνται στην συγκεκριµένη περιοχή. Κι εδώ βέβαια είναι µια τυποποίηση τοπίων απαραίτητη για να ξέρουµε για τι µιλάµε. Η Ελλάδα διαθέτει εντυπωσιακά µεγάλη βιοποικιλότητα (µεγαλύτερη από κάθε άλλη ευρωπαϊκή χώρα) σε όλα τα επίπεδά της, που όµως δυστυχώς δεν έχει επαρκώς µελετηθεί. Επίσης η Ελλάδα δεν έχει τηρήσει αρκούντως τις υποχρεώσεις της ως µέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά µε την προστασία της ελληνικής φύσης και της ελληνικής βιοποικιλότητας ( Όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα µε πληγώνει“!) και γιαυτό έχει καταδικαστεί για διάφορες περιπτώσεις από το Ευρωπαϊκό ∆ικαστήριο. Ιδιαίτερα τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρήθηκε διεθνώς και έγινε ευρέως γνωστή µια ταχύτατη, προφανώς ανθρωπογενής, ελάττωση της βιοποικιλότητας. Η εξαφάνιση ειδών είναι βέβαια συνδεδεµένη µε την ύπαρξη της ζωής. Εφόσον υπάρχουν είδη θα υπάρχουν και εξαφανίσεις λόγω κλιµατικών αλλαγών, φυσικών καταστροφών κ.τ.λ. Με τον άνθρωπο όµως η εξαφάνιση των ειδών προσέλαβε νέα διάσταση στην εποχή µας. Κύριες αιτίες είναι οι εχθρικές για τη φύση ανθρώπινες δραστηριότητες: εντατική γεωργία και κτηνοτροφία συχνά µε γενετικά τροποποιηµένους οργανισµούς, δοµήσεις, υπερεκµετάλλευση της γης και των υδάτινων πόρων, µόλυνση, αλλαγή του κλίµατος κ.α. Υπολογίζεται ότι η ταχύτητα εξαφάνισης ειδών στην εποχή µας είναι τουλάχιστον 100-πλάσια από την φυσιολογική. Ήδη έχουν εξαφανιστεί πάρα πολλά είδη, που δεν ήταν καν γνωστά. Επίσης έχουν ήδη εξαφανιστεί πολλά είδη, αλλά αυτό δεν είναι ακόµα πιστοποιηµένο, επειδή ένα είδος θεωρείται επίσηµα ως εξαφανισµένο εφόσον για ένα µεγάλο χρονικό διάστηµα (αρκετές δεκαετίες) δεν έχει πλέον παρατηρηθεί. Τώρα θα µπορούσε να δηλώσει κάποιος κυνικά: Ε, και τί έγινε; Τι θα πάθουµε αν συνεχίσει να συρρικνώνεται η βιοποικιλότητα; Έτσι κι αλλιώς δεν τα χρειαζόµαστε όλα τα είδη. Χρειαζόµαστε ίσως 500; Ας είναι και 1000! Τι θα πείραζε αν τα υπόλοιπα εξαφανίζονταν; Βασικά υπάρχουν δύο θέσεις αναφορικά µε την προστασία της βιοποικιλότητας και της φύσης γενικότερα: η οικοκεντρική και η ανθρωποκεντρική. Κατά την οικοκεντρική αποδίδεται στην φύση ίδια αξία (δηλ. η φύση έχει µια αξία ανεξάρτητα από τον άνθρωπο), η οποία είναι και ο λόγος για την προστασία της. Κατά την ανθρωποκεντρική θέση η φύση δεν έχει κάποια ίδια (ηθική) αξία, αντίθετα ο άνθρωπος αποδίδει στη φύση µια αξία, και η προστασία της είναι ουσιαστικά προστασία των αποθεµατικών πόρων για τον άνθρωπο, της υγείας του κτλ. Με µια φράση η φύση υπάρχει προς εξυπηρέτηση του ανθρώπου και µόνο ως τέτοια έχει κάποια αξία. Η παραπάνω δήλωση προέρχεται βέβαια από µια άκρως ανθρωποκεντρική, αµφισβητήσιµη αντίληψη (βλ. Γιατί να προστατεύουµε τη φύση“, προηγούµενο φύλλο, σελ. 9), που όµως είναι απολύτως λανθασµένη, διότι η φύση έχει συστηµικό χαρακτήρα και όλα τα είδη είναι απαραίτητα για να συνεχίσει να υπάρχει η φύση όπως την ξέρουµε και να εξελίσσεται. ∆εν γίνεται να χαθούν µερικά εκατοµ- µύρια είδη (ή και πολύ λιγότερα) και να παραµείνουν µόνο τόσα όσα ο άνθρωπος άµεσα χρειάζεται (500, 1000 κτλ.) Η βιοποικιλότητα του πλανήτη (ασφαλώς πολύ χοντρικά υπολογιζόµενη) κυµαίνεται µεταξύ 3 και 30 εκατοµµυρίων ειδών από τα όποια µόνο περίπου 1,8 εκατ. είδη είναι γνωστά. Ανεξάρτητα όµως από το πόσα ξέρουµε για τα είδη, όλα αυτά που υπάρχουν σήµερα αποτελούν µαζί ένα σύστηµα, και το καθένα είναι ένα εξάρτηµα“ του συστήµατος. Αν κάποιο εξάρτηµα“ χαθεί το σύστηµα θα αρχίσει να παρουσιάζει βλάβες. Η βιοποικιλότητα είναι απαραίτητη για τη ζωή στον πλανήτη. Είναι, να το πούµε απλά, η ασφαλής βάση της ζωής έτσι ώστε για κάθε αλλαγή που φυσιολογικά συντελείται, η ζωή, αντλώντας απ’ αυτήν τη βάση τα κατάλληλα στοιχεία (άτοµα, είδη, οικοσυστήµατα), να µπορεί να αντιµετωπίζει την αλλαγή µε την ανάλογη προσαρµογή και να εξα- σφαλίζει έτσι τη συνέχειά της. Είναι δηλ. ένα σύστηµα αυτοπροστασίας της ίδιας της ζωής στη µορφή που βρίσκεται.. Εκτός αυτού η αξία της βιοποικιλότητας έγκειται επίσης και στις δωρεάν“ υπηρεσίες που παρέχει: ρύθµιση του κλίµατος (ιδιαίτερα µε την χλωρίδα), παραγωγή τροφίµων από ζώα και φυτά , δηµιουργία από οργανισµούς ενεργειακών κοιτασµάτων κ.α. Αυτοί είναι οι λόγοι γιατί υπάρχει τόσο µεγάλο ενδιαφέρον τελευταία για την βιοποικιλότητα και έτσι προέκυψε και η αναγκαιότητα της προστασίας της. Ιδιαίτερα µετά την Παγκόσµια Συνδιάσκεψη Κορυφής για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη στο Ρίο ντε Τζανέιρο το 1992 η βιοποικιλότητα αναδείχτηκε σε σηµαντικό ζήτηµα διεθνώς. Τι ακριβώς όµως και πώς θέλουµε να προστατέψουµε όταν λέµε προστασία της βιοποικιλότητας“; Υπάρχει εδώ ένα ζήτηµα προτεραιοτήτων επειδή δεν είναι βέβαια δυνατόν να προστατευτούν εξίσου όλα τα υποείδη, τα είδη, τα οικοσυστήµατα και τα τοπία της γης, τουλάχιστον στο άµεσο µέλλον. Με τον καθορισµό προτεραιοτήτων έχει άµεση σχέση η αξία αυτού που θέλουµε να προστατέψουµε. Η δυσκολία που υπάρχει είναι ότι η αξία της βιοποικιλότητας από τη φύση της δεν µπορεί να αποτιµηθεί σε χρήµατα (αν και υπάρχουν, κατά την γνώµη του συγγραφέα καταδικασµένες σε αποτυχία, προσπάθειες προς αυτήν την κατεύθυνση) ώστε να µπορέσει να συγκριθεί µε άλλα µεγέθη όπως π.χ. κέρδος από την εξόρυξη ενός µεταλλεύµατος που συνεπάγεται την καταστροφή ή την υποβάθµιση ενός δάσους. Εξάλλου και η ίδια η µελέτη και καταγραφή της βιοποικιλότητας µιας περιοχής και η εξακρίβωση κατά κάποιο τρόπο της αξίας της αποδεικνύεται στη πράξη πολύ δύσκολο εγχείρηµα εξαιτίας δυσκολιών ταξινόµησης, σπανιότητα ειδών, µέγεθος της περιοχής, τρόπος λήψης πρόβας κ.α. Επί πλέον για να µπορεί να γίνει σύγκριση διαφορετικών περιοχών αναφορικά µε την βιοποικιλότητά τους, θα πρέπει να έχει ακολουθηθεί για όλες τις περιπτώσεις η ίδια διαδικασία. Όλα αυτά όµως είναι ζητήµατα που µπορούν να διευθετηθούν. Οι προσπάθειες σε διεθνές επίπεδο για την προστασία της βιοποικιλότητας ξεκίνησαν µε την Παγκόσµια Συνδιά- σκεψη Κορυφής για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη στο Ρίο ντε Τζανέιρο το 1992, όπως ήδη αναφέρθηκε. Ένα από τα πέντε ντοκουµέντα της Συνδιάσκεψης είναι και η Σύµβαση για την Προστασία των Ειδών (Convention on Biological Diversity“, CBD), η οποία προτείνει διεθνώς δεσµευτικά µέτρα για την διατήρηση της βιοποικιλότητας. Μέχρι το 1993 την είχαν υπογράψει167 κράτη, µεταξύ των οποίων και η Ελλάδα. Στο άρθρο 1 της Σύµβασης αναφέρεται: Οι στόχοι αυτής της Σύµβασης είναι: - Η διατήρηση της βιολογικής ποικιλότητας - Η αειφόρος χρήση των συστατικών της στοιχείων - Η εξισορροπηµένη και δίκαιη κατανοµή των πλεονεκτηµάτων που προκύπτουν από τη χρήση των γενετικών πόρων, ιδιαίτερα µέσω ανάλογης πρόσβασης στους γενετικούς πόρους, ανάλογης µεταβίβασης των σχετικών τεχνολογιών, παίρνοντας βέβαια υπόψη τα δικαιώµατα πάνω σ΄αυτούς τους πόρους και τις τεχνολογίες, καθώς και µέσω κατάλληλης χρηµατοδότησης. - Η συνδιάσκεψη αυτή κορυφής αλλά και άλλες παλιότερες προεργασίες στον ίδιο τοµέα δροµολόγησαν πολλές άλλες προσπάθειες σ’ όλο τον κόσµο για την προστασία της φύσης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση άρχισε να αναπτύσσει περιβαλλοντική πολιτική και θεσµοθέτησε π.χ. το οικολογικό δίκτυο Natura 2000. Από την Συνδιάσκεψη Κορυφής του Ρίο πέρασαν 18 χρόνια και το 2010 έχει ανακηρυχτεί ∆ιεθνές Έτος Βιοποι- κιλότητας. Θα ήταν σκόπιµο εποµένως να γίνει ένας απολογισµός του τι έγινε µέχρι τώρα. Έχει εξασφαλιστεί η διατήρηση της βιολογικής ποικιλότητας, ή γίνεται πλέον αειφόρος χρήση των συστατικών της στοιχείων, ή µήπως η κατανοµή των πλεονεκτηµάτων από τη χρήση των γενετικών πόρων είναι εξισορροπηµένη και δίκαιη; ∆υστυχώς τίποτα απ΄ όλ΄ αυτά δεν συµβαίνει. Η εξέλιξη γίνεται µε πολύ αργά, εντελώς ανεπαρκή βήµατα. Εν τούτοις δεν θα ήταν εξωπραγµατικό να ελπίζει κανείς ότι θα µπορούσαν τουλάχιστον να είχαν µπει κάποιες υγιείς βάσεις ώστε να µπορέσει να διορθωθεί η κατάσταση σε εύλογο χρονικό διάστηµα χωρίς να είναι πολύ αργά. ∆υστυχώς όµως ούτε αυτό έγινε για διάφορους, κυρίως οικονοµικούς και πολιτικούς, λόγους. Οι συνέπειες της µη επίτευξης των στόχων θα µπορούσαν να είναι πολύ βαριές: Μη αναστρέψιµη καταστροφή ή υποβάθµιση δασών και υδάτων σε παγκόσµιο επίπεδο Ως εκ τούτου καταστροφή της βάσης για τη διαβίωση µεγάλης µερίδας του παγκόσµιου πληθυσµού που ζει από τα δάση και τα νερά (ιδιαίτερα φτωχοί πληθυσµοί). Η συρρίκνωση της βιοποικιλότητας σηµαίνει και ανυπολόγιστη απώλεια οικολογικών, υγειονοµικών, αισθητικών, πολιτιστικών αξιών, αλλά και οικονοµικό πλήγµα. Θα πρέπει σ’ αυτό το σηµείο να αναφέρουµε ότι τα περιβαλλοντικά ζητήµατα από τη φύση τους δεν µπορούν να µελετηθούν µεµονωµένα µε βάση τη σχέση Αιτίου-Αιτιατού (δηλ. τη σχέση εάν ισχύει αυτό, τότε συνεπάγεται εκείνο). Αυτό ισχύει βέβαια και για την βιοποικιλότητα, όπου οι επιπτώσεις πολύ πιθανόν να είναι πολύ χειρότερες από τις παραπάνω. Η αναγωγή στο ιδεώδες του Αιτίου-Αιτιατού της ανάλυσης, το οποίο χρησιµοποιούµε εδώ και πολλούς αιώνες για της εξαγωγή συµπερασµάτων, αποτυχαίνει στην Οικολογία, επειδή αυτό το ιδεώδες δεν χαρακτηρίζει την λειτουργία πολύπλοκων συστηµάτων. Συνεπώς η Οικολογία πορεύεται πιο αποτελεσµατικά µε σενάρια και προγνώσεις, απ’ ότι µε σχέσεις Αιτίου-Αιτιατού που εδώ στο χώρο της Οικολογίας έχουν στενό, περιορισµένο ή µετά µεγάλης δυσκολίας καθοριζόµενο πεδίο ισχύος. Ήδη τα περισσότερα σενάρια δείχνουν ότι πλέον είναι πολύ αργά για µια παγκόσµια αναστροφή και µιλούν για κατάρρευση σε πλανητικό επίπεδο στο χρονικό διάστηµα µετά το 2030 και πριν το 2100. Ας ελπίσουµε ότι την τελευταία στιγµή η παγκόσµια κοινότητα θα συνετιστεί ώστε να αποφευχθούν τα χειρότερα. Εξ άλλου να µην ξεχνάµε ότι και ο καθένας από εµάς µπορεί να επιφέρει µια αλλαγή. Ο άνθρωπος είναι πάντα δυνητικά σε θέση να κατευθύνει τα πράγµατα. Eικόνες: Βiodiversity 12 CMYK ∆εκέµβριος 2010 EÁηÈÓÈ¿ÛÙËΠÙÔ Ó¤Ô K¤ÓÙÚÔ EÓË̤ڈÛ˘ ÙÔ˘ “AÚÎÙÔ‡ÚÔ˘” ÛÙÔ N˘ÌÊ·›Ô Μ έσα σε χιονισµένο τοπίο αλλά σε πολύ θερµό κλίµα εγκαινιάστηκε το νέο Κέντρο Ενηµέρωσης για την Αρκούδα που θα λειτουργεί στο εξής ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ στο Νυµφαίο της Φλώρινας, στο ιστορικό κτήριο της Νικείου Σχολής. Το Κέντρο Ενηµέρωσης εγκαινίασαν η Υφυπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων, κα Μιλένα Αποστολάκη, ο Πρόεδρος του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ κ. Γιάννης Μπουτάρης και το µέλος του ∆.Σ. του Ιδρύµατος Σταύρος Νιάρχος, κ. Γιώργος Αγουρίδης. Η Υφυπουργός, κα Αποστολάκη αναφέρθηκε στο Νυµφαίο και τη δράση του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ ως την άλλη Ελλάδα, τη ζωντανή και δηµιουργική, αυτή που όλοι αναζητούµε και επιδιώκουµε ακόµη και στις ορεινές µεθόριες περιοχές όπως το Νυµφαίο. Ο Πρόεδρος του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ, κ. Μπουτάρης έθεσε το ζήτηµα της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης ως θέµα πολιτισµού καθώς και της προστασίας της άγριας ζωής ως ζήτηµα διαφύλαξης της εθνικής µας κληρονοµιάς. Ο κ. Αγουρίδης συνεχάρη τον ΑΡΚΤΟΥΡΟ για την υλοποίηση ενός έργου µεγάλης περιβαλλοντικής ευαισθησίας και δήλωσε εκ µέρους του Ιδρύµατος Σταύρος Νιάρχος, σταθερός υποστηρικτής των δράσεων του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ. Χαιρετισµούς απεύθυναν ακόµη ο βουλευτής της Ν∆, κ. Κωνσταντινίδης, ο περιφερειάρχης ∆υτικής Μακεδονίας κ. ∆ακής, ο απερχόµενος Γενικός Γραµµατέας της Περιφέρειας ∆υτικής Μακεδονίας, κ. Κύρκος, ο ∆ήµαρχος Αµυνταίου κ. Ιωσηφίδης, ο Πρόεδρος της Κοινότητας Νυµφαίου, κ. Γιώργος Μπουτάρης. Την εκδήλωση τίµησαν µε την παρουσία τους εκπρόσωποι φορέων και ΜΜΕ, επιχειρηµατίες και κάτοικοι της ευρύτερης περιοχής. Παρά το χιόνι και το δριµύ ψύχος ακολούθησε επίσκεψη στο Καταφύγιο της Αρκούδας. Στο χώρο της Νικείου Σχολής εκτίθενται µε δωρεά του καλλιτέχνη προς τον ΑΡΚΤΟΥΡΟ, γλυπτά από το έργο «∆ωµάτιο ενός εφήβου» του Χάρη Κοντοσφύρη. ΚΡΑΣΙ «ΕΠΑΥΛΙΣ» Στους πρόποδες του Βιτσίου, λίγα χιλιόµετρα πιο κάτω από το Νυµφαίο ,στο µαγευτικό Αετό, η Εταιρεία Αετόζι επέλεξε το σηµείο όπου φύτεψε τους αµπελώνες της. Η εταιρεία σε µια προσπάθεια αναβίωσης του ιστορικού αµπελώνα αλλά και της αγροτουριστικής ανάπτυξης της περιοχής, τη χρονιά του 2001εγκατέστησε 20 στρέµµατα αµπελιού, µε κυρίαρχη ποικιλία το Syrah. Τρεις διαφορετικές ετικέτες κρασιών κοσµούν τον κόπο της αµπελοοινικής χρονιάς. Το «Έπαυλις» (παλαιωµένος)» έχει παλαιώσει 14 µήνες σε δρύινα γαλλικά βαρέλια και έχει ωριµάσει στη φιάλη για 8 µήνες. Είναι ένα βαθυπόρφυρο χρωµατικά κρασί, µε πλούσια γεύση, µακριά επίγευση και αποτελεί την πρόταση της εταιρείας Αετόζι, για τους συλλέκτες των επιλεγµένων κρασιών. Τιµήθηκε για το 2007 στον ∆ιεθνή ∆ιαγωνισµό Θεσ/νίκης ( DETROP) στην κατηγορία του αργυρού µεταλλίου. Μια πιο φρέσκια πρόταση της εταιρείας Αετόζι είναι το «Έπαυλις – Ερυθρός Ξηρός» ένα φρέσκο ερυθρό κρασί, όπου τα φρουτώδη αρώµατα συναντούν το µαλακό του στόµα. Τη χρονιά του 2006 οινοποιήθηκε για πρώτη φορά στη ∆υτική Μακεδονία από την ποικιλία Syrah, ένα Ροζέ Κρασί. Η εντυπωσιακή µύτη του, µε αρώµατα λεµονανθών, φραγκοστάφυλου και βύσσινου του «Έπαυλις –Ροζέ» ισορροπούν αρµονικά, µε ένα πλούσιο στόµα και µε µια διακριτική οξύτητα. Το 2006 τιµήθηκε µε το χάλκινο µετάλλιο στον ∆ιεθνή ∆ιαγωνισµό Θες/νίκης (DETROP). Υπεύθυνος: Άνθιµος Σ. Τόρτοκας Τηλ.23850-44144,Fax.23850-44143, Κιν: 6974070232 e-mail: [email protected] - website: www.aetozi.gr Στο χώρο του Κέντρου Ενηµέρωσης για την Αρκούδα λειτουργεί παράλληλα και πωλητήριο αναµνηστικών του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ. Το Κέντρο Ενηµέρωσης για την Αρκούδα θα λειτουργεί όλο το χρόνο καθηµερινά και τις αργίες και τα Σαββατοκύριακα από τις 10.00 ως τις 19.00. Για σχολεία και οµάδες ισχύουν ραντεβού. Τηλέφωνο επικοινωνίας 23860 31155. Ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ ευχαριστεί θερµά την Κοινότητα Νυµφαίου για την παραχώρηση του ιστορικού κτηρίου της Νικείου Σχολής καθώς και για τη διαρκή υποστήριξη και το Ίδρυµα Σταύρος Νιάρχος. Για περισσότερες πληροφορίες: Βάσω Πετρίδου, ∆ιευθύντρια Επικοινωνίας, 6937 422537.
© Copyright 2024 Paperzz
