Η επίδραση της αρχικής εκπαίδευσης των εκπαιδευτικών σε

1
Μπαθηξηδήο, Κ., Ηππέθε, Β., Γεσξγόπνπινο, Α. (2011) Ζ επίδξαζε ηεο
αξρηθήο εθπαίδεπζεο ησλ εθπαηδεπηηθώλ ζε βησκαηηθέο κεζόδνπο δηδαζθαιίαο
ζηηο πξαθηηθέο ηνπο ζηελ πξνζρνιηθή εθπαίδεπζε, ππό δεκνζίεπζε ζηελ
Παηδαγσγηθή Δπηζεώξεζε
Πεξίιεςε
Πξνπηπρηαθέο θνηηήηξηεο ηνπ ΣΔΠΑΔ ΑΠΘ, πνπ εθπαηδεχηεθαλ ζηε
βησκαηηθή εθπαίδεπζε κέζα απφ βησκαηηθά καζήκαηα-εξγαζηήξηα,
θαηαλφεζαλ ηηο αξρέο ηεο θαη ηηο αλαγλσξίδνπλ ζε απηναμηνινγεηηθά ηνπο
θείκελα σο ζπζηαηηθά ηεο εθπαίδεπζήο ηνπο. Οη αλαιπηηθέο θαηεγνξίεο πνπ
πξνέθπςαλ απφ αλάιπζε ησλ απηναμηνινγεηηθψλ θεηκέλσλ ηνπο θαη
εκθαλίδνληαη κε ηελ κεγαιχηεξε ζπρλφηεηα ζρεηίδνληαη κε α) ηελ ελεξγφ
αθξφαζή ηνπο απφ ηνπο εθπαηδεπηέο β) ην ξφιν ησλ εθπαηδεπηψλ-εκςπρσηψλ πνπ
«δηεπθνιχλνπλ», πξνηείλνπλ αλάινγεο δξαζηεξηφηεηεο θαη ζπλνδεχνπλ πξνο ηε
γλψζε γ) ηε ζπκκεηνρή ησλ δηδαζθφκελσλ ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία δ) ηα ζέκαηα
επηθνηλσλίαο αλάκεζα ζε δηδάζθνληεο θαη δηδαζθφκελνπο. Απφ ηελ αλάιπζε ησλ
ίδησλ θεηκέλσλ πξνθχπηεη φηη νη παξαπάλσ θνηηήηξηεο εθάξκνζαλ ηηο αξρέο απηέο ζε
λεπηαγσγεία ηεο Θεζζαινλίθεο ζηα πιαίζηα ηεο πξαθηηθήο ηνπο άζθεζεο.
Abstract
Undergraduate students of the Department of Early Childhood Education at
the Aristotle University of Thessaloniki, who were trained in experiential education
through experiential workshops, understood its principles and identified them as
components of their education in their self-evaluation texts. The analytical categories
that derived from the analysis of the self-evaluation texts and appeared most
frequently are related to a) the trainers actively listening their students b) the role of
trainers in facilitating, proposing relevant experiential exercises and going along with
their students towards new knowledge c) the participation of learners in the learning
process d) communication issues between trainers and students. The analysis of the
same texts shows that these students have applied those principles in kindergarten
schools of Thessaloniki as part of their teaching practice.
Ζ Βησκαηηθή Μάζεζε
Ωο βησκαηηθή κάζεζε νξίδεηαη ε δηαδηθαζία πνπ ζχκθσλα κε ηνλ Dewey1
(1938/1998) ζπζρεηίδεη ηελ εκπεηξία θαη ηελ εθπαίδεπζε, έηζη ψζηε λα επηηεπρζεί ε
άκεζε επαθή ησλ δηδαζθφκελσλ αηφκσλ πνπ «καζαίλνπλ πξάηηνληαο» κε ηελ
πξαγκαηηθφηεηα πνπ θαινχληαη λα κειεηήζνπλ. Ζ δηαδηθαζία απηή ζχκθσλα κε ηνλ
Kolb (1984:30) -πνπ επηρεηξεί λα ζπλζέζεη ηηο ζεσξίεο κάζεζεο ησλ Dewey, Lewin,
Piaget- πεξλά απφ ηέζζεξα ζηάδηα: ε αξρηθή ζπγθεθξηκέλε εκπεηξία αθνινπζείηαη
απφ ηε ζηνραζηηθή παξαηήξεζε, ηελ αθεξεκέλε ελλνηνπνίεζε θαη ηέινο ηνλ ελεξγφ
πεηξακαηηζκφ πνπ θαηαιήγεη ζε κηα θαηλνχξγηα εκπεηξία θνθ2. Δδψ ππνλνείηαη φηη ε
γλψζε δελ είλαη κεηαβηβαδφκελε απφ ην δάζθαιν, αιιά πξνζθηψκελε απφ ηνπο
1
2
Dewey, J (1938/1998). Experience and education. West Lafayette, Indiana: Kappa Delta Pi
Γηα αλαιπηηθή παξνπζίαζε θαη ζχγθξηζε ησλ κνληέισλ ηνπ Dewey, Lewin, Piaget, Kolb βι. Εαξίθεο
(2003).
2
εθπαηδεπφκελνπο κέζα απφ ηνλ κεηαζρεκαηηζκφ ησλ εκπεηξηψλ ηνπο κε ηελ
ελεξγνπνίεζε εζσηεξηθψλ κάιινλ παξά εμσηεξηθψλ θηλήηξσλ, αθνχ ηα αλζξψπηλα
φληα ξέπνπλ «θπζηνινγηθά» πξνο ηε κάζεζε. Σα ππνθείκελα καζαίλνπλ νπζηαζηηθά
φηαλ ηνπο έρεη δηαζθαιηζηεί έλα θιίκα αζθάιεηαο, πνπ αθελφο ηνπο επηηξέπεη λα
δηαηεξνχλ κέξνο ηεο πξσηνβνπιίαο ηνπο θαηά ηε καζεζηαθή δηαδηθαζία, αθεηέξνπ ηα
πξνηξέπεη λα παξακέλνπλ αλνηρηά ζηηο εκπεηξίεο ηνπο εκπιέθνληαο ηα ζην ζχλνιν
ησλ ιεηηνπξγηψλ θαη δηαζηάζεσλ ηνπο -ηφζν κέζα απφ έληνλα ζπλαηζζήκαηα, φζν θαη
κέζα απφ ηε λνεκνζχλε- παξάγνληαο έηζη κάζεζε βαζηά θαη δηαξθή (Rogers, 1951).
Ζ βησκαηηθή εθπαίδεπζε, ινηπφλ, φπσο ζθηαγξαθείηαη, κπνξεί λα ζεσξεζεί φηη
εγγελψο απαηηεί ηελ πξνζσπηθή θαη άκεζε εκπινθή (θαη ζηνραζκφ) ησλ
εθπαηδεπφκελσλ κε ηε δηαδηθαζία θαη κε ην αληηθείκελν ηεο εθπαίδεπζήο ηνπο. Απηή
ε εκπινθή είλαη απνδνηηθή θαη σθέιηκε (Sileo et al., 1998), επνκέλσο ελδείθλπηαη
θαη γηα ηελ επηκφξθσζε εθπαηδεπηηθψλ (Brown, 2007).
Ζ βησκαηηθή εθπαίδεπζε εθπαηδεπηηθώλ
Ζ πνιπδηάζπαζε θαη ε έιιεηςε δηαιφγνπ αλάκεζα ζηηο δηαθνξεηηθέο
πξνζεγγίζεηο ηεο βησκαηηθήο εθπαίδεπζεο -εθπαίδεπζε ελειίθσλ, εθπαίδεπζε
βαζηζκέλε ζηελ πεξηπέηεηα (adventure based education), εθπαίδεπζε εθηφο ζπξψλ
(outdoor education), εθπαίδεπζε κέζσ πξνζθνξάο ζηε θνηλφηεηα (service education),
εθπαίδεπζε γηα ηελ εηξήλε, πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε- πηζαλφηαηα εκπφδηζαλ ηε
δηάρπζε ησλ ηδεψλ απηψλ παξά ηελ απνηειεζκαηηθφηεηά ηνπο (Itin, 1999: 973).
Παξφια απηά αλαθέξνληαη πνιιέο πξνζπάζεηεο βησκαηηθήο εθπαίδεπζεο
εθπαηδεπηηθψλ (Ardoino, 1980, Lobrot, 1966, Lobrot, 1992, Rogers, 1969) θαη
εηδηθφηεξα δαζθάισλ (Hickcox, 2002, Boud et al., 1985, Law, 1993) ζηελ
επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε (Liu, Jiao θαη Liu 2008), ζηελ εθπαίδεπζε ησλ θπζηθψλ
επηζηεκψλ (Davis, 2008), ζηε δηαπνιηηηζκηθή αγσγή (Psalti, 2007), ζηελ εθπαίδεπζε
ησλ εηθαζηηθψλ ηερλψλ (Greene, 1981), γηα ηελ αλάπηπμε ελζπλαίζζεζεο (Cruz θαη
Patterson, 2005) θαη ηελ εηζαγσγή θαη ππνζηήξημε παηδαγσγηθψλ λεσηεξηζκψλ (Jolly,
2002). ΢ην ρψξν ηεο πξνζρνιηθήο αγσγήο 4 νη εθπαηδεπηηθνί ζεσξνχλ φηη ε βησκαηηθή
κάζεζε πξνζθέξεηαη γηα ηελ αλάπηπμε ησλ παηδηψλ (Nelson, 1997, Laevers, 1994),
ζέκαηά ηεο ζπδεηνχληαη ζε αλαθνξέο γηα ηελ πξνζρνιηθή αγσγή (Graves, 2007),
αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα βαζηζκέλα ζε απηήλ απνηεινχλ αληηθείκελν κειέηεο ζε
ζεκηλάξηα ηνπ ΟΟ΢Α (Pramling-Samuelsson, Sheridan θαη Williams, 2006), ελψ
θνηηεηέο/ηξηεο πξνζρνιηθήο αγσγήο ζπκκεηέρνληαο ζε πξνγξάκκαηα βησκαηηθήο
κάζεζεο κε ηε κνξθή ηνπ service learning αλαθέξεηαη φηη παξήγαγαλ κηα απμεκέλε
αίζζεζε ελζπλαίζζεζεο θαη ζηελφηεξνπο δεζκνχο κε ηελ ηνπηθή θνηλφηεηα (Freeman
θαη Swick, 2003). ΢ηελ Διιάδα άιιεο έξεπλεο δείρλνπλ φηη ε πνηφηεηα ηνπ
ζπλαηζζεκαηηθνχ βηψκαηνο ησλ εθπαηδεπνκέλσλ κε ηελ νκφινγε κεζνδνινγία
νδήγεζε ζηε δεκηνπξγία θαη εκβάζπλζε επηζπκηψλ θαη ελδηαθεξφλησλ πξνζσπηθψλ
θαη επαγγεικαηηθψλ (Μπαθηξηδήο, 1998), φπσο επίζεο ζε γλσζηηθή, ζπλαηζζεκαηηθή,
θνηλσληθή αλάπηπμε (Γεσξγφπνπινο & Μπαθηξηδήο, 1998) θαη δεκηνπξγεί ηειηθά
4
Δίλαη αξθεηά παιηά θαη εγθαζηδξπκέλε ε άπνςε πνπ ζέιεη ηε ζχκθπζε πξνζρνιηθήο θαη βησκαηηθήο
εθπαίδεπζεο: «αλ ηα γεγνλφηα είλαη νη ζπφξνη πνπ παξάγνπλ αξγφηεξα γλψζε θαη ζνθία, ηφηε ηα
ζπλαηζζήκαηα θαη νη εληππψζεηο ησλ αηζζήζεσλ είλαη ην γφληκν έδαθνο πάλσ ζην νπνίν απηνί νη
ζπφξνη βιαζηάλνπλ» (Carson, 1956: 45)
3
εθπαηδεπηηθή ζρέζε θαη «ζπλάληεζε» αλάκεζα ζε εθπαηδεπηή θαη εθπαηδεπφκελνπο
(Μπαθηξηδήο, 2010).
Ζ εθπαίδεπζε ησλ θνηηεηξηώλ
Καηά ηελ πεξίνδν 2007-09 θνηηήηξηεο ηνπ 5νπ, 6νπ, 7νπ θαη 8νπ εμακήλνπ ηνπ
ΣΔΠΑΔ ΑΠΘ εθπαηδεχηεθαλ ζε βησκαηηθέο κεζφδνπο ζπκκεηέρνληαο ζε εξγαζηήξηα
πξνζσπηθήο-βησκαηηθήο εκπινθήο. Σα εξγαζηήξηα εκςχρσλαλ νη Κ. Μπαθηξηδήο θαη
Α. Γεσξγφπνπινο. Ζ εθπαηδεπηηθφο Βίθπ Ηππέθε ζπκκεηείρε σο εξεπλήηξηα. ΢ην
5ν εμάκελν πξνηάζεθαλ δξαζηεξηφηεηεο-εκπεηξίεο έθθξαζεο, επηθνηλσλίαο θαη
ζπλεξγαζίαο, φπσο θαη επαθήο κε ηνλ εαπηφ κέζα απφ ηελ αλαγλψξηζε θαη ην
κνίξαζκα ζπλαηζζεκάησλ, πνπ απνηέιεζε βαζηθφ κεζνδνινγηθφ πξνζαλαηνιηζκφ
ησλ εκςπρσηψλ/δηδαζθφλησλ πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηεο νηθνδφκεζεο εκπηζηνζχλεο
αλάκεζα ζηα κέιε ηεο νκάδαο. ΢πδεηήζεθε ην δήηεκα ηεο πξφζιεςεο ησλ ίδησλ
ζπκβάλησλ κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν απφ δηαθνξεηηθνχο αλζξψπνπο θαη αλαιχζεθε ε
ζεκαζία ηνπ θαηλνκέλνπ απηνχ. Γηελεξγήζεθαλ αζθήζεηο ελεξγνχ αθξφαζεο θαη
πξνηάζεθε ε παηδαγσγηθή αξρή αθνύσ-πξνηείλσ-ζπλνδεύσ (αθνύσ ηνλ Άιιν
πξνζπαζψληαο λα ζπλ-αηζζαλζψ ηηο αλάγθεο θαη επηζπκίεο ηνπ, πξνηείλσ
δξαζηεξηφηεηεο πνπ λα αληαπνθξίλνληαη ζηηο αλάγθεο, επηζπκίεο ηνπ, ηνλ ζπλνδεύσ
ζηηο δξαζηεξηφηεηεο απηέο κε ελζπλαίζζεζε, γλεζηφηεηα θαη αλεπηθχιαθηα ζεηηθή
απνδνρή) (Μπαθηξηδήο, 2004: 271). Μέζνδνη πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ήηαλ: εξγαζία
ζε νκάδεο, αζθήζεηο ραιάξσζεο-ελεξγνπνίεζεο, παηρλίδηα ξφισλ, αζθήζεηο
θαζνδεγνχκελεο θαληαζίαο θαη απηφκαηεο γξαθήο, αζθήζεηο-παηρλίδηα κέζα θαη έμσ
απφ ηελ ηάμε, ζπγγξαθή αηνκηθψλ θεηκέλσλ ζρεηηθά κε ην πξνζσπηθφ ηνπο βίσκα
θαη ην ξφιν ηεο λεπηαγσγνχ θ.ά. ΢ην 6ν εμάκελν εθηέζεθαλ ζρεηηθέο παηδαγσγηθέο
ζεσξίεο (Dewey, Lewin, Rogers, Lobrot θ.ά.) θαη ζπδεηήζεθαλ εθηελψο ζέκαηα
ζρεηηθά κε ηελ παηδαγσγηθή ζρέζε θαη ηε ζεκαζία ηεο σο πξνο ηηο δηεξγαζίεο ηεο
κάζεζεο θαη αλάπηπμεο, θαζψο θαη ζέκαηα ειεπζεξίαο/πεηζαξρίαο ζην λεπηαγσγείν.
΢ην ηέινο ακθφηεξσλ ησλ εμακήλσλ νη θνηηήηξηεο θιήζεθαλ λα γξάςνπλ
απηναμηνινγεηηθά θείκελα (απφ ηα εκεξνιφγηα θάζε ζπλάληεζεο) κε ηελ πεξηγξαθή
ησλ ηδηαδφλησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ καζήκαηνο, ηελ έθζεζε δεχηεξσλ ζθέςεσλ ζηηο
νπνίεο νη βησκαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο ηηο παξέπεκςαλ, αλαθνξά ζε ζπλαηζζήκαηα
πνπ αλαδχζεθαλ θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ εμακήλνπ θαη γεληθφηεξα ζρφιηα/αμηνιφγεζε
γηα ην κάζεκα θαη ηε ζηάζε ησλ δχν δηδαζθφλησλ. Δπίζεο ηνπο δεηήζεθε λα
πεξηγξάςνπλ ηηο ζεσξεηηθέο θαη κεζνδνινγηθέο αξρέο πνπ ζεσξνχλ φηη
εθαξκφζζεθαλ ζηα εξγαζηήξηα θαη λα πξνβιεκαηηζηνχλ γηα ηνπο ηξφπνπο εθαξκνγήο
ησλ βησκέλσλ απηψλ παηδαγσγηθψλ αξρψλ ζην λεπηαγσγείν. ΢ην 7ν θαη 8ν εμάκελν
ζπλερίζηεθαλ ηα εξγαζηήξηα ζε ζεκηλαξηαθή κνξθή κε 11 κφλν θνηηήηξηεο πνπ
ελδηαθέξζεθαλ λα ζπκκεηέρνπλ ζηελ έξεπλα. ΢πζηεκαηνπνηήζεθε ε ζπδήηεζε γχξσ
απφ ην ζέκα ηεο εκςχρσζεο ηεο ηάμεο κε επηθέληξσζε ζε δεηήκαηα εθαξκνγήο ησλ
αξρψλ ηεο βησκαηηθήο εθπαίδεπζεο. Γηα ην ιφγν απηφ πξνζθιήζεθαλ έκπεηξεο
λεπηαγσγνί πνπ εθαξκφδνπλ βησκαηηθέο κεζφδνπο θαη ζπδήηεζαλ κε ηηο θνηηήηξηεο
γηα ηελ εθαξκνγή ηνπο ζην λεπηαγσγείν. ΢ηηο εξγαζίεο ηνπο νη θνηηήηξηεο αλέιαβαλ
λα ζρνιηάζνπλ ηηο πξαθηηθέο αζθήζεηο ηνπ 7νπ (κηαο εβδνκάδαο) θαη 8νπ (δπν
εβδνκάδσλ) εμακήλνπ πνπ πινπνηήζεθαλ απφ ηηο ίδηεο ζε λεπηαγσγεία ππφ ηελ
επνπηεία ηνπ Σκήκαηνο αλαιχνληαο ηελ εκπεηξία ηνπο, ηελ επίηεπμε ή κε ησλ ζηφρσλ
ηνπο, ηηο ζθέςεηο θαη ηα ζπλαηζζήκαηά ηνπο.
΢ηόρνη ηεο έξεπλαο, ππνζέζεηο εξγαζίαο.
4
΢ηε παξνχζα έξεπλα γίλεηαη απφπεηξα λα επηβεβαησζεί ε απνηειεζκαηηθφηεηα
ησλ βησκαηηθψλ κεζφδσλ θαηαγξάθνληαο ηελ εκπεηξία ησλ εθπαηδεπφκελσλ
λεπηαγσγψλ απφ ηελ πξαθηηθή ηνπο άζθεζε, φπνπ επερείξεζαλ λα ηηο κεηαθέξνπλ.
Βαζηθή ππφζεζε ηεο εξεπλεηηθήο νκάδαο ήηαλ πσο ε εθπαίδεπζε ζηηο βησκαηηθέο
κεζφδνπο-ηερληθέο θαη ε ηδηνπνίεζή ηνπο δελ κπνξεί παξά λα βαζίδεηαη ζηε βίσζή
ηνπο. Τπνζέζακε φηη ε εξγαζηεξηαθή νκάδα ησλ θνηηεηξηψλ πνπ ζπκκεηείρε ζην
εθπαηδεπηηθφ εξεπλεηηθφ πξφγξακκα εθαξκνγήο ηεο βησκαηηθήο ζα εζσηεξηθεχζεηηδηνπνηεζεί ηηο ζεσξεηηθέο θαη κεζνδνινγηθέο αλαθνξέο ηεο βησκαηηθήο πξνζέγγηζεο
θαη ζα ηηο εθαξκφζεη ζηα πιαίζηα ηεο πξαθηηθήο ηεο άζθεζεο ζην Νεπηαγσγείν.
Ζ κεζνδνινγία ηεο έξεπλαο
Ζ έξεπλά καο επηθεληξψζεθε ζηηο 11 θνηηήηξηεο πνπ δήισζαλ ζπκκεηνρή.
Υξεζηκνπνηήζεθαλ νη εξγαζίεο πνπ παξέδσζαλ ζηα 4 εμάκελα ηεο ζπλεξγαζίαο καο
θαη ππνβιήζεθαλ ζε πνηνηηθή αλάιπζε πεξηερνκέλνπ (Μπνλίδεο, 2004). Αλαιχζεθαλ
θαηαξράο ηα απηναμηνινγεηηθά θείκελα ηνπ 5νπ, 6νπ, 7νπ εμακήλνπ γηα λα δηαπηζησζεί
ν ηξφπνο πξφζιεςεο ησλ αξρψλ ηεο βησκαηηθήο εθπαίδεπζεο απφ ηηο θνηηήηξηεο θαη
ελ ζπλερεία ηνπ 8νπ εμακήλνπ θαη ηεο παξαδνηέαο εξγαζίαο πνπ αθνξνχζε ηελ
πξαθηηθή άζθεζε ηνπ ίδηνπ εμακήλνπ, κε ζθνπφ λα δηεξεπλεζεί ε εθαξκνγή ησλ
αξρψλ απηψλ ζηελ ηάμε. Ήηαλ φια θείκελα πξνζσπηθήο έθθξαζεο -κε εμαίξεζε ηελ
ηειεπηαία εξγαζία- φπνπ νη θνηηήηξηεο εμέζεζαλ ηελ εκπεηξία απφ ηελ ζπκκεηνρή
ηνπο ζηα καζήκαηα εξγαζηήξηα θαη ηελ αμηνιφγεζαλ.
Απνηειέζκαηα θαη ζπδήηεζε
Αθνινπζεί ε αλάιπζε ηνπ ηξφπνπ πξφζιεςεο ησλ ηεζζάξσλ θπξηφηεξσλ
ζεκάησλ-θαηεγνξηψλ ηεο βησκαηηθήο παηδαγσγηθήο πνπ ζπλαληψληαη ζηα
απηναμηνινγεηηθά θείκελα ησλ θνηηεηξηψλ ηνπ δείγκαηνο θαηά ζεηξά κεηνχκελεο
ζπρλφηεηαο εκθάληζήο ηνπο.
1. Ενεργηηική ακρόαζη με ενζσναίζθηζη, γνηζιόηηηα και ανεπιθύλακηα θεηική
αποδοτή.
α) Οη θνηηήηξηεο αλαδεηθλχνπλ ηελ ελεξγφ αθξφαζε σο βαζηθή κεζνδνινγηθή
αξρή ηεο βησκαηηθήο εθπαίδεπζεο: είκαη εθεί γηα ηνλ Άιιν θαη ηνλ «αθνχσ» ελεξγά
«δίλνληαο πξνζνρή θαη δείρλνληαο ελδηαθέξνλ». Σα παξαζέκαηά ηνπο παξαπέκπνπλ
ζηα εξγαζηεξηαθνχ ηχπνπ καζήκαηα, θαηά ηε δηάξθεηα ησλ νπνίσλ ήξζαλ ζε επαθή
θαη είδαλ εθαξκνδφκελε ηελ αξρή ηνπ «αθνχεηλ» κε ελζπλαίζζεζε, γλεζηφηεηα θαη
αλεπηθχιαθηα ζεηηθή απνδνρή. Φαίλεηαη λα έρνπλ ζπλεηδεηνπνηήζεη ηε ζεκαζία ηεο
εθπαηδεπηηθήο πξαθηηθήο «ησλ θαζεγεηψλ πνπ ήηαλ εθεί γηα λα καο αθνχζνπλ»
απνδερφκελνη θαη έηνηκνη λα ζπδεηήζνπλ «φ,ηη θαη λα ιέγακε». Θεσξνχλ κάιηζηα
απηφ ηνλ ηχπν ελεξγνχ αθξφαζεο σο εξγαιείν παξαγσγήο ελζπλαίζζεζεο θαη ζεηηθήο
απνδνρήο ησλ δηαθνξεηηθψλ θαη ηδηαίηεξσλ απφςεσλ θαη ζπλαηζζεκάησλ ηνπο
…«νη θαζεγεηέο ήηαλ εθεί καδί καο θη όρη απέλαληί καο…γηα λα καο αθνύζνπλ» (Φ7)
…«όπνηνο κηινύζε ηνλ θνηηνύζαλ ζηα κάηηα κε πξνζνρή θαη ό,ηη λα έιεγε είραλ θάηη λα
ηνλ ξσηήζνπλ. Έδηλαλ πξνζνρή θη έδεηρλαλ ελδηαθέξνλ λα αθνύζνπλ» (Φ10)
…«ζηόρνο ηεο δξαζηεξηόηεηαο ήηαλ λα κπαίλνπκε ζηε ζέζε ηνπ άιινπ, λα ληώζνπκε ηα
ζπλαηζζήκαηά ηνπ» (Φ5)
5
…«δεκηνπξγήζεθε ελζπλαίζζεζε, θαηαλόεζε ζην δηαθνξεηηθό θαη αλνρή ζην ηδηαίηεξν
πνπ κπνξεί λα θέξεη θάπνην κέινο ηεο νκάδαο» (Φ 8)
β) Σηο παξαπάλσ παξακέηξνπο ηεο ελεξγνχ αθξφαζεο (ελζπλαίζζεζε,
γλεζηφηεηα, αλεπηθχιαθηα ζεηηθή απνδνρή), πνπ βίσζαλ ζηα καζήκαηα-εξγαζηήξηα,
ηηο εθαξκφδνπλ ζηελ θαζεκεξηλή δσή ηνπο αλαγλσξίδνληαο ηελ αμία ηνπο, ελψ «πξηλ
ηηο αγλννχζαλ». Απηή ε κεηαθνξά ηνπ πλεχκαηνο ηεο ελεξγνχ αθξφαζεο ζηηο
θνηλσληθέο επαθέο ηνπο (φπνπ δειψλνπλ φηη «έπηαλαλ ηνλ εαπηφ ηνπο λα
ζπκπεξηθέξεηαη σο ελεξγφο αθξναηήο», «έκαζαλ λα κε δηαθφπηνπλ») θαηαδεηθλχεη
θαη ην βειελεθέο ηεο εθπαίδεπζήο ηνπο πνπ εθθεχγεη πηα ησλ ζηελψλ νξίσλ ηεο
«ζπλάζξνηζεο [εληφο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ]» αγθαιηάδνληαο ηελ επξχηεξε θνηλσλία
…«ε βησκαηηθή εκπεηξία είρε πξνεθηάζεηο θη εθηόο ζπλάζξνηζεο, ζε θνηλσληθέο επαθέο
έπηαλα ηνλ εαπηό κνπ λα ζπκπεξηθέξεηαη σο ελεξγεηηθόο αθξναηήο» (Φ6)
… «κέζα από ηα καζήκαηα έκαζα λα αθνύσ, θάηη πνπ πξηλ αγλννύζα» (Φ10)
…«έκαζα λα αθνύσ πεξηζζόηεξν ηνπο άιινπο ρσξίο λα ηνπο δηαθόπησ, γηαηί κέζα από
ηε βησκαηηθή ζπλεηδεηνπνίεζα ηε κεγάιε αμία απηνύ» (Φ4)
γ) Οη θνηηήηξηεο πνπ ζπκκεηείραλ ζην εθπαηδεπηηθφ/εξεπλεηηθφ πξφγξακκα
θαίλεηαη λα ζεσξνχλ πσο νη δεμηφηεηεο ελεξγεηηθήο αθξφαζεο πνπ έρνπλ αλαπηχμεη
είλαη πνιχ ζεκαληηθέο θαη ην απνδεηθλχνπλ πξνζπαζψληαο δχν δηαθνξεηηθά
πξάγκαηα. Πξψηνλ ηηο αζθνχλ νη ίδηεο αληηκεησπίδνληαο ηα παηδηά κε «ηε δηάζεζε λα
[ηα] αθνχζνπλ», ιέγνληαο πσο «λνηψζνπλ ραξνχκελεο» πνπ θαηάθεξαλ λα
ζπλππάξμνπλ καδί ηνπο «αθνχγνληάο» ηα κε γλεζηφηεηα θαη αλεπηθχιαθηα ζεηηθή
απνδνρή. Ηδηαίηεξε κλεία θάλνπλ ζηνλ παξάγνληα ηεο γλεζηφηεηαο φληαο ηφζν
πεπεηζκέλεο γηα ηε ρξεζηκφηεηά ηνπ θαη άξα πξνζεισκέλεο ζ’ απηφλ, ψζηε δε
δηζηάδνπλ λα θάλνπλ θαλεξά ηα πξαγκαηηθά ηνπο ζπλαηζζήκαηα απειεπζεξσκέλεο
απφ ην θφβν πσο «ζα ηζαιαθψζνπλ ηελ εηθφλα ηνπο ή ζα θινληζηεί ην θχξνο ηνπο
κπξνζηά ζηα παηδηά». Καηά δεχηεξνλ πξνζπάζεζαλ λα εμαζθήζνπλ ηα ίδηα ηα παηδηά
ζηηο παξαπάλσ δεμηφηεηεο ηεο ελεξγεηηθήο αθξφαζεο, ελζπλαίζζεζεο θαη απνδνρήο
…«γηα έλα πξάγκα πνπ ληώζσ ραξνύκελε πνπ θαηάθεξα είλαη λ’ αθνύσ ηα παηδηά»
(Φ10)
…«λνκίδσ πσο ήκνπλ ή ηνπιάρηζηνλ πξνζπάζεζα λα είκαη απζεληηθή…θαη λα εθθξάδσ
ηα ζπλαηζζήκαηά κνπ, ρσξίο λα θνβάκαη λα ηζαιαθώζσ ηελ εηθόλα κνπ» (Φ3)
…«πξνζπάζεζα λα είκαη αιεζηλή, λα κελ θξύβσ ηνλ ελζνπζηαζκό ή ηελ απνγνήηεπζή
κνπ κε ην θόβν λα εθηεζώ ή λα θινληζηεί ην θύξνο κνπ απέλαληη ζηα παηδηά» (Φ11)
…«ζηόρνο ηεο δξαζηεξηόηεηαο ήηαλ θάζε παηδί λα αθνύζεη πξνζεθηηθά ην δεπγάξη ηνπ»
(Φ2)
Ζ ελεξγεηηθή αθξφαζε ζεκαίλεη φηη ν εθπαηδεπηηθφο-εκςπρσηήο αθνχεη θαη
ζπλαηζζάλεηαη (empathy), έρεη αθξηβή αληίιεςε θαη αίζζεζε ηνπ ηη ιέεη, εθθξάδεη
θαη βηψλεη ν Άιινο (Μπαθηξηδήο, 2004: 192). ΢εκαίλεη φηη είλαη γλήζηνο θη
απζεληηθφο (congruence), ελήκεξνο γηα ηα ζπλαηζζήκαηά ηνπ θαη ηθαλφο λα ηα βηψλεη
(Rogers & Freiberg, 1994: 154). Μάιηζηα φηαλ είλαη κ’ απηφ ηνλ ηξφπν αιεζηλφο
(άξα θαη έληηκνο), «ηφηε θαη ην Άιιν άηνκν κπνξεί λα αλαδεηήζεη κε επηηπρία ηε δηθή
ηνπ αιήζεηα» (Rogers, 2006β: 49), ρσξίο λα κπεξδεχεηαη απφ ηελ αζπκβαηφηεηα
αλάκεζα ζηα γισζζηθά θαη κε γισζζηθά κελχκαηα (Friedrich, 2000: 75). Ο φξνο
6
αλεπηθχιαθηα ζεηηθή απνδνρή ζεκαίλεη ηελ απνπζία θξηηηθήο θαη αμηνιφγεζεο ηνπ
Άιινπ (Αξρνληάθε θαη Φηιίππνπ, 2003: 30) θαη απνδνρή ηνπ θφζκνπ ηνπ, ρσξίο λα
ππάξμεη αλαγθαζηηθή ζπκθσλία κε ηνλ θφζκν απηφ, πξάγκα πνπ επίζεο ηνλ
δηεπθνιχλεη ζηελ πξνζσπηθή ηνπ αλάπηπμε (Rogers, 2006β: 49). Ζ ελζπλαηζζεηηθή
θαηαλφεζε θαη απνδνρή ηνπ Άιινπ ζπγθιίλεη κε ηηο επηηαγέο ηεο UNESCO (2002)
γηα μεπέξαζκα ηεο εζσζηξέθεηαο θαη πξνψζεζε ηεο θαηαλφεζεο ηνπ Άιινπ
βαζηζκέλεο ζην ζεβαζκφ ηεο δηαθνξεηηθφηεηάο ηνπ, πνπ επηπιένλ ζπληειεί θαη ζηε
θαηαλφεζε ηνπ ίδηνπ ηνπ εαπηνχ καο (ζζ.71-72 θαη 136-137).
Δίλαη ζαθέο κεηά απφ κηζφ αηψλα έξεπλεο θαη εθαξκνγέο φηη ε ελεξγεηηθή
αθξφαζε ζπληζηά ηζρπξφηαην παηδαγσγηθφ κέζν. Θεσξείηαη έλαο δηαθξηηηθφο θαη
ζπγρξφλσο ηζρπξφο ηξφπνο εκπινθήο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ κε ην ζχλνιν ησλ
ραξαθηεξηζηηθψλ θαη ηεο αιήζεηαο ηνπ ζηε παηδαγσγηθή ζρέζε. Γηαπηζηψλεηαη φηη
απηή ε ζηάζε δηεπθνιχλεη θαη πξνάγεη πνηνηηθά ηε κάζεζε θαη αλάπηπμε ηνπ καζεηή,
ηελ «απζεληηθή» κάζεζε, φπσο ραξαθηεξηζηηθά ιέεη ν Rogers (2006a : 126,130).
H ελεξγεηηθή ή ελεξγφο αθξφαζε δελ ζπλνδεχεη αλαγθαζηηθά ηηο θαιέο
αθαδεκατθέο επηδφζεηο (Goleman, 1998: 149-150), είλαη φκσο δηδάμηκε. Ζ
κεζνδνινγία ηεο «δηδαζθαιίαο» ηεο ζηεξίδεηαη ζην βίσκά ηεο, φπσο δείρλεη θαη ε
εκπεηξία ηεο έξεπλάο καο. Ζ ζπκκεηνρή ησλ θνηηεηξηψλ ζηα βησκαηηθά εξγαζηήξηα,
φπνπ εθαξκφδνληαλ απφ ηνπο δηδάζθνληεο-εκςπρσηέο νη αξρέο ηεο ελεξγνχ
αθξφαζεο, είρε σο απνηέιεζκα ηελ ηδηνπνίεζή ηεο κε φξνπο «απζεληηθήο» κάζεζεο.
Πξφθεηηαη γηα νπζηαζηηθή-πνηνηηθή αιιαγή ηνπ είλαη ησλ θνηηεηξηψλ θαη φρη απιά γηα
πξφζθηεζε πιεξνθνξηψλ ή ηερληθψλ. Απηφ θαίλεηαη απφ ηε ζηάζε ηνπο φρη κφλν
κέζα ζηελ ηάμε, αιιά ζην ζχλνιν ησλ πξνζσπηθψλ θαη θνηλσληθψλ ηνπο ζρέζεσλ.
2. O παιδαγφγός ζηο ρόλο ηοσ εμυστφηή ποσ διεσκολύνει-ζσνοδεύει ζηην πορεία
ηης μάθηζης.
α) Οη δηδάζθνληεο γίλνληαη αληηιεπηνί σο εκςπρσηέο ζηα καζήκαηαεξγαζηήξηα πνπ «άθνπγαλ» ελεξγεηηθά ηηο θνηηήηξηεο, εκπιέθνληαλ ζπλαηζζεκαηηθά
ζηελ εκπεηξία ηνπο πξνηείλνληαο ρσξίο λα επηβάιινπλ θαη ζπλνδεχνληαο ρσξίο λα
θαηεπζχλνπλ, «δηεπθνιχλνληαο έηζη ην πέξαζκα πξνο ηηο θαηλνχξγηεο εκπεηξίεο». Ζ
ζπλνδεία θαη ε δηεπθφιπλζε απηή θαίλεηαη λα ήηαλ γλήζηα αλάγθε ησλ θνηηεηξηψλ,
πνπ θαηαλννχλ πσο ν παηδαγσγφο παίδνληαο ην ξφιν ηνπ εκςπρσηή γλσξίδεη φηη ε
γλψζε δελ είλαη θάηη πνπ θαηαθηηέηαη απηνλφεηα, αιιά πσο ε πνξεία πξνο απηή
εκπεξηθιείεη θάπνηνπ ηχπνπ δπζθνιίεο, φπσο θαη ζπγθηλεζηαθή θφξηηζε. Γηα ην ιφγν
απηφ ην «πέξαζκα» πξνο ηε γλψζε απαηηεί ζπλνδεία πνπ ζα ην δηεπθνιχλεη θη εδψ
βξίζθεηαη κηα ζεκαληηθή πηπρή ηνπ ξφινπ ηνπ παηδαγσγνχ (Μπαθηξηδήο, 2004).
Καηαιαβαίλνπλ πσο ν παηδαγσγφο νθείιεη λα αθνπγθξάδεηαη «ηηο αγσλίεο ησλ
παηδηψλ», λα ιακβάλεη κέξνο ζηηο δηαδηθαζίεο ηεο νκάδαο ζπλεηζθέξνληαο ηηο
εκπεηξίεο ηνπ, θάλνληαο πξνηάζεηο «ρσξίο λα επηβάιιεη» θαη «λα ηα ζπλνδεχεη ζηε
δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο» ιεηηνπξγψληαο κε «ζεβαζκφ πξνο ηελ νκάδα θαη θάζε
κέινο μερσξηζηά». Δπηπιένλ ν θαιφο εκςπρσηήο είλαη απηφο πνπ παξέρεη έλα
θαηάιιειν ππφζηξσκα «παηδαγσγηθψλ εκπεηξηψλ» πνπ δεκηνπξγνχλ ην
θαηαιιειφηεξν δπλαηφ θιίκα, ψζηε ηα κέιε ηεο νκάδαο λα είλαη ειεχζεξα «λα
ζηνραζηνχλ ζηα ζπλαηζζήκαηά ηνπο» θαη λα αλαπηχμνπλ δίθηπα αιιεινυπνζηήξημεο
θαη αιιειναπνδνρήο
«…ζέινπκε λα καο αθνύζνπλ, λα ελδηαθεξζνύλ αιεζηλά, λα καο ζπλνδεύζνπλ, λα καο
πξνηείλνπλ…ην όηη εκείο σο ελήιηθεο έρνπκε αλαπηύμεη πεξηζζόηεξν από ηα παηδηά ηνλ
7
ςπρηθό καο θόζκν δελ ζεκαίλεη όηη δελ ρξεηαδόκαζηε θάπνηνλ λα καο αθνύεη, λα καο
πξνηείλεη, λα καο ζπλνδεύεη, γηαηί δελ ζηακαηάκε πνηέ λα επεξεαδόκαζηε από απηά πνπ
βιέπνπκε, αθνύκε, γεπόκαζηε θαη λα αλαδηνξγαλώλνπκε ηνλ ςπρηθό καο θόζκν» (Φ6)
…«είλαη ραξαθηεξηζηηθή ε πξνζήισζε κε ηελ νπνία αθνπγθξάδνληαλ ηηο ζθέςεηο,
πεξίκελαλ λα νινθιεξώζνπκε ην ιόγν καο θη ν ζεβαζκόο κε ηνλ νπνίν καο
αληηκεηώπηδαλ…ε πην ζεκαληηθή ζπκβνιή ηνπο ήηαλ ε δηεπθόιπλζε ηνπ πεξάζκαηόο
καο από ηηο παιηέο εκπεηξίεο ζηηο θαηλνύξγηεο» (Φ3)
…«ν παηδαγσγόο είλαη εκςπρσηήο, ληώζεη ηηο αγσλίεο ησλ παηδηώλ κπξνζηά ζηε λέα
γλώζε…ζπλνδεύεη ηα παηδηά ώζηε ην ζπγθηλεζηαθό πέξαζκα από ηελ πξνεγνύκελε ζηελ
επόκελε εκπεηξία λα γίλεη επθνιόηεξα» (Φ8)
…«ν δάζθαινο εκςπρσηήο ζπκκεηέρεη ρσξίο λα ηηο επηβάιιεη» (Φ10)
…«ν ξόινο ηνπ είλαη λα νξγαλώλεη παηδαγσγηθέο εκπεηξίεο, πνπ ζα ελζαξξύλνπλ ηνπο
καζεηέο λα ζηνραζηνύλ πάλσ ζηα ζπλαηζζήκαηα…θαη λα δεκηνπξγήζεη ζηε ηάμε
αηκόζθαηξα ζπλαηζζεκαηηθήο ππνζηήξημεο θαη απνδνρήο» (Φ2)
β) Οη θνηηήηξηεο έρνληαο βηψζεη ζηα καζήκαηα-εξγαζηήξηα ην ξφιν ηνπ
εκςπρσηή θαίλεηαη λα ηνλ «αλαβίσζαλ» ζηε ζρέζε ηνπο κε ηα παηδηά ιεηηνπξγψληαο
νη ίδηεο σο εκςπρψηξηεο. Γειψλνπλ φηη εθαξκφδνληαο ζηε πξάμε ην ηξίπηπρν
«αθνχσ-πξνηείλσ-ζπλνδεχσ» απνπεηξάζεθαλ λα δεκηνπξγήζνπλ ηελ θαηάιιειε
αηκφζθαηξα ελζάξξπλζεο ηεο έθθξαζεο θαη ζεβαζκνχ πξνο ηηο απφςεηο ησλ παηδηψλ,
ψζηε ηα ηειεπηαία λα λνηψζνπλ πσο κπνξνχλ λα «αθεζνχλ» θαη λα θηάζνπλ λα
θάλνπλ πξνηάζεηο γηα εξσηήκαηα πνπ επηζπκνχλ λα εξεπλήζνπλ
…«πξνζπάζεζα λα είκαη ν εκςπρσηήο, αιιά θαη ν ζύληξνθόο ηνπο, έηζη ώζηε λα δώζσ
ζηα παηδηά ηελ επθαηξία λα αθεζνύλ» (Φ3)
…«θαηάθεξα λα εθαξκόζσ ην ηξίπηπρν αθνύσ-πξνηείλσ-ζπλνδεύσ…άθνπγα ηα
παηδηά, κε βάζε ηηο ηδέεο ηνπο πξόηεηλα δξαζηεξηόηεηεο…ηα ζπλόδεπα, ηα ελζάξξπλα λα
ζθέθηνληαη θαη λα πξνηείλνπλ ιύζεηο αθνύγνληαο όιεο ηηο ηδέεο θαη απόςεηο ηνπο» (Φ9)
Σν ηξίπηπρν ηεο εκςχρσζεο, αθνχσ (ηηο επηζπκίεο), πξνηείλσ
(δξαζηεξηφηεηεο πνπ λα νδεγνχλ ζηελ αλάπηπμε), ζπλνδεχσ (ζην δξφκν πξνο ηε
γλψζε) πξνζθέξεη ζηα παηδηά έλα πεξηβάιινλ, φπνπ γίλεηαη ζεβαζηφ θαη θαηαλνεηφ
ην βίσκά ηνπο, αθνχ «ν εθπαηδεπηηθφο εληζρχεη δίρσο λα ππνθαζηζηά, πξνηείλεη δίρσο
λα θαηεπζχλεη, ζπλνδεχεη δίρσο λα παξαβηάδεη» (Γεσξγφπνπινο ππφ δεκνζίεπζε),
ελψ θαίλεηαη φηη ηα θηλεηνπνηεί πξνο ηε γισζζηθή θαη γεληθφηεξα καζεζηαθή
αλάπηπμή ηνπο (Friedrich, 2000: 52-53). Απηή ε αηκφζθαηξα απνδνρήο δηακνξθψλεη
κηα ζρέζε εθπαηδεπηηθνχ/εκςπρσηή θαη παηδηνχ, πνπ κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί απφ
ην ηειεπηαίν γηα ηελ πξνζσπηθή ηνπ αλάπηπμε (Rogers, 2006β: 49-50, Μπαθηξηδήο,
2004: 271-274). Παξφκνηεο απφςεηο εθθξάζηεθαλ απφ ηνλ Vygotsky ζην πξφγξακκα
ηεο πξνζρνιηθήο αγσγήο (ζχκθσλα κε ηνπο Moll & Greenberg 1990, Berk &
Winsler, 1995) ζε ζρέζε κε ηελ ππνβνεζνχκελε αλαθάιπςε, πνπ ππνζηεξίδεη φηη ν
ξφινο ηνπ παηδαγσγνχ είλαη λα δηεπθνιχλεη θαη λα ππνζηεξίδεη ηα παηδηά
δεκηνπξγψληαο εκπεηξίεο κέζα ζηε δψλε ηεο επηθείκελεο αλάπηπμήο ηνπο (Berk &
Winsler, 1995).
3. Ενεργηηική ζσμμεηοτή ζηη διαδικαζία ηης μάθηζης
8
α) Οη ζπκκεηέρνπζεο θνηηήηξηεο ζηε παξνχζα έξεπλα ζεσξνχλ ζεκαληηθή ηελ
ελεξγεηηθή ζπκκεηνρή ζηε δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο κέζα ζηελ ηάμε σο κηα απφ ηηο
θχξηεο αξρέο ηεο βησκαηηθήο εθπαίδεπζεο, σο θχξην ζπζηαηηθφ απηνχ πνπ νη ίδηεο
βίσζαλ (εξγαζηήξηα, ζεκηλάξηα). Θεσξνχλ φηη εθδειψλεηαη σο «ζπλδηακφξθσζε ηεο
πνξείαο ηνπ καζήκαηνο» απφ ηηο θνηηήηξηεο θαη ηνπο δηδάζθνληεο, φπνπ νη
ζπλεηζθνξέο ησλ πξψησλ θαίλεηαη λα κελ πζηεξνχζαλ ζε ζρέζε κε ηνπο δεχηεξνπο,
αθνχ είραλ δηθαίσκα ιφγνπ, κπνξνχζαλ λα «πξνηείλνπλ ζέκαηα γηα ζπδήηεζε» θαη
λα εθζέζνπλ ζρεηηθέο εκπεηξίεο ηνπο
…«νη θνηηήηξηεο είραλ ελεξγό ξόιν ζην κάζεκα, πνιιέο θνξέο δηακόξθσλαλ ηελ
πνξεία ηνπ καζήκαηνο» (Φ9)
…«κπνξνύζακε ειεύζεξα λα παίξλνπκε ην ιόγν, λα πξνηείλνπκε ζέκαηα ζπδήηεζεο, λα
εθθξάδνπκε ηηο εκπεηξίεο καο θαη λα νξγαλώλνπκε ηελ εμέιημε ηνπ καζήκαηνο» (Φ8)
…«λα παίξλνπκε κέξνο ζηε δηαδηθαζία ηεο δηθήο καο κάζεζεο» (Φ4)
β) Σελ ελεξγεηηθή ζπκκεηνρή πνπ βίσζαλ ζηα καζήκαηα-εξγαζηήξηα
εθάξκνζαλ ζηελ πξαθηηθή άζθεζε ηνπ 8νπ εμακήλνπ, φπνπ ελέπιεμαλ ηα παηδηά ζε
κηα ζεηξά απφ δξαζηεξηφηεηεο, φπσο δηακφξθσζε ππνζέζεσλ, δηεξεχλεζε,
θαηαζθεπέο, ζεαηξηθφ παηρλίδη, παξαηήξεζε, «δηαδήισζε», δσγξαθηθή, πνπ ηειηθά
θαιιηεξγνχζαλ ην απηφβνπιν θαη ηελ απηελέξγεηα, ηε θαληαζία, ηελ εμεξεχλεζε ησλ
ζπλαηζζεκάησλ ηνπο, ηελ επηθνηλσλία κε ηνπο γνλείο θ.ά. ΢ε θάπνηεο πεξηπηψζεηο
θαηάθεξαλ λα εμαζθαιίζνπλ αθφκα θαη ζπκκεηνρή παηδηψλ, ηα νπνία ζπλήζσο δελ
ζπκκεηείραλ ζηηο δξαζηεξηφηεηεο ηεο ηάμεο
…«ηα παηδηά παξαηήξεζαλ ηνλ πίλαθα, έθαλαλ ππνζέζεηο γηα ηηο θηγνύξεο, θηλήζεθαλ
ζαλ απηέο» (Φ7)
…«πξόηεηλαλ ηξόπνπο λα γλσξίζνπκε ηα δώα ηεο δνύγθιαο, έθεξαλ βηβιία, εηθόλεο,
πιαζηηθά νκνηώκαηα…» (Φ5).
…«κίιεζαλ γηα ηνπο ήξσεο, αλαπαξάζηεζαλ ηα ζπλαηζζήκαηα ηνπο, αθεγήζεθαλ
εκπεηξίεο ηνπο, πξόηεηλαλ ιύζεηο γηα ηελ επίιπζε ησλ ζπγθξνύζεσλ, δξακαηνπνίεζαλ
ηελ ηζηνξία θη έθηηαμαλ αθίζα κε θαλόλεο» (Φ2)
…«έγξαςαλ ζπλζήκαηα γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηα θώλαμαλ
ξπζκηθά» (Φ7)
…«θαηάθεξαλ λα δεκηνπξγήζνπλ έλα βηβιίν, ην νπνίν θαη εηθνλνγξάθεζαλ» (Φ9)
…«παξαηήξεζα όηη ηα παηδηά ζέινπλ λα δξνπλ, λα έρνπλ ελεξγεηηθή ζπκκεηνρή» (Φ1)
…«κε ραξά δηαπηζηώζακε ζην ηέινο ηεο πξαθηηθήο πσο θάπνηα παηδηά πνπ δελ
κηινύζαλ θαζόινπ ζήθσλαλ ην ρέξη ηνπο θαη ζπκκεηείραλ ζηηο δξαζηεξηόηεηεο» (Φ11)
Οη εθπαηδεπφκελεο θνηηήηξηεο θαίλεηαη λα ζπκθσλνχλ κε ηελ πηαδεηηαλή
άπνςε γηα ελεξγφ ζπκκεηνρή ησλ παηδηψλ ζηε δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο, ε νπνία
νηθνδνκείηαη ζηαδηαθά κέζα απφ ηε δηθή ηνπο δξαζηεξηφηεηα (Βαξλάβα-΢θνχξα,
1991, φπσο αλαθέξεηαη ζηνλ Οδεγφ Νεπηαγσγνχ:10) κε ηελ πξνυπφζεζε βέβαηα πσο
ε ζπλέρεηα ησλ παξερφκελσλ εκπεηξηψλ είλαη εθπαηδεπηηθά ρξήζηκε (Dewey,
1938/1998: 42-43). Οη Helm & Katz (2002) δηαπηζηψλνπλ επίζεο πσο ν ζρεδηαζκφο,
ε νξγάλσζε θαη ε αλάιεςε πξσηνβνπιηψλ θη εξεπλψλ εθ κέξνπο ησλ ίδησλ ησλ
παηδηψλ πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηεο ηθαλνπνίεζεο ησλ δηθψλ ηνπο ελδηαθεξφλησλ ζε
9
αληίζεζε κε ηηο πξνδηαγεγξακκέλεο ιεηηνπξγίεο ηεο παξαδνζηαθήο ηάμεο ζπληζηά
δηαδηθαζία κάζεζεο βησκαηηθνχ ηχπνπ, πνπ βνεζά ηελ πξνζσπηθή ηνπο αλάπηπμε
(Υξπζαθίδεο, 2003: 38, Katz & Chard, 2004). Ζ δηαδηθαζία απηή είλαη ζεκαληηθή γηα
ηα λήπηα, πνπ ζπκκεηέρνπλ ελεξγεηηθά ζηελ νηθνδφκεζε ηνπ θφζκνπ πνπ ηα αθνξά
(Απγεηίδνπ, 2002). Ζ παξαγλψξηζε ησλ επηζπκηψλ ηνπο είλαη γλσζηφ φηη αλαηξεί ηελ
εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία (Γθφηνβνο θαη Παληαδήο, 2006), επνκέλσο κπνξνχκε θαη
νθείινπκε κέζα απφ ζπκκεηνρηθέο κεζφδνπο λα ηα εθπαηδεχνπκε ζε δεμηφηεηεο, φπσο
ε θξηηηθή ζθέςε θαη ε ηθαλφηεηα ιήςεο απνθάζεσλ γηα πξνβιήκαηα (Brauss 1999,
αλαθέξεηαη ζην Basile and White, 2000) πξνεηνηκάδνληάο ηα λα γίλνπλ αξγφηεξα
ηθαλνί πνιίηεο (Γεσξγφπνπινο, Μπηξκπίιε θαη Γεκεηξίνπ, 2008).
4. Λεκηική και μη λεκηική επικοινφνία
α) Οη εθπαηδεπφκελεο θνηηήηξηεο αλαζηνραδφκελεο ζηε δηεηή εθπαίδεπζή ηνπο
ζπκπεξαίλνπλ πσο νη δηδάζθνληεο είραλ αλαγνξεχζεη ην δήηεκα ηεο επηθνηλσλίαο σο
κηα απφ ηηο βαζηθέο αξρέο πνπ ζα ’πξεπε λα ηε δηέπεη θαη πσο έζεζαλ σο ζηφρν ηνπο
επίζεο ηξφπνπο θαιιηέξγεηαο θαη ηφλσζήο ηεο κέζα απφ δξαζηεξηφηεηεο πνπ
πξφηεηλαλ ζηελ νκάδα. Γηαπηζηψλνπλ πσο κέζα απφ ηηο παξαπάλσ βησκαηηθέο
δξαζηεξηφηεηεο έθηαζαλ ζηελ «νπζηαζηηθή επηθνηλσλία» θαηαθέξλνληαο λα
αλαπηχμνπλ ηφζν ιεθηηθνχο φζν θαη κε ιεθηηθνχο ηξφπνπο επηθνηλσλίαο. Γε μεθεχγεη
ηεο πξνζνρήο ηνπο πσο ζε έλα δεχηεξν επίπεδν ε ηφλσζε απηνχ ηνπ είδνπο
επηθνηλσλίαο ζπλεπηθέξεη θαη αχμεζε ηεο εκπηζηνζχλεο αλάκεζα ζηα
επηθνηλσλνχληα άηνκα
…«ζηόρνο ήηαλ λα επηθνηλσλήζνπκε κεηαμύ καο…όινη ζηελ νκάδα ληώζακε ην
βαζύηεξν λόεκα ηεο νπζηαζηηθήο επηθνηλσλίαο (Φ7)
«παίμακε ην παηρλίδη εκπηζηνζύλεο κε ηνπο ηπθινύο…ν νδεγόο πηάλνληαο από ην ρέξη
ηνλ ηπθιό, ηνλ θαζνδεγνύζε…θη όηαλ ζπλαληνύζε εκπόδην ν ηπθιόο κπνξνύζε λα ην
αληηιεθζεί κε έλα ζθίμηκν ζην ρέξη» (Φ2)
…«ήηαλ κηα δξαζηεξηόηεηα κνλαδηθή, πνπ πηζηεύσ όηη ζηόρν είρε λα επηθνηλσλήζνπκε
κε έλαλ κε ιεθηηθό ηξόπν θαη λα απμεζεί ε εκπηζηνζύλε κεηαμύ καο» (Φ7)
β) Με ηε ζεηξά ηνπο μεθηλνχλ κηα ζεηξά δξαζηεξηνηήησλ επηθνηλσλίαο θαη
αιιειεπίδξαζεο ζηνρεχνληαο αθελφο ηε γλσξηκία ηνπο κε ηα παηδηά, αθεηέξνπ ηελ
αλάπηπμε ησλ επηθνηλσληαθψλ δεμηνηήησλ ησλ ίδησλ ησλ παηδηψλ. Οη δξαζηεξηφηεηεο
πνπ αληηζηνηρνχζαλ ζηνλ πξψην ζηφρν ήηαλ πξνζαλαηνιηζκέλεο ζηελ πξνζπάζεηα
δεκηνπξγίαο θιίκαηνο ζπλαηζζεκαηηθήο πξνζέγγηζεο ησλ παηδηψλ κέζα απφ παηρλίδηα
εκπηζηνζχλεο, πνπ εκβάζπλαλ ηελ κεηαμχ ηνπο επηθνηλσλία. Αλαθέξνπλ πσο ζηελ
πξνζπάζεηα λα «αιιάμνπλ ηε δηάζεζε ησλ παηδηψλ» νπηηθνπνίεζαλ ηελ επηθνηλσλία
κέζσ ηεο ζπλερνχο βιεκκαηηθήο επαθήο. Απνδίδνπλ ζηελ επηθνηλσλία εγγελή αμία,
πνπ ηνπο δίλεη ηελ επθαηξία λα «γλσξίζνπλ θαηλνχξγηεο πξνζσπηθφηεηεο» θαη λα
επραξηζηεζνχλ, θαη φρη απιά εξγαιεηαθή αμία γηα ηε παξαγσγή θαιχηεξνπ
εθπαηδεπηηθνχ έξγνπ. ΢ηε πξνζπάζεηά ηνπο λα ππεξεηήζνπλ ην δεχηεξν ζηφρν
ρξεζηκνπνίεζαλ ηερληθέο γηα αλάπηπμε ησλ επηθνηλσληαθψλ δεμηνηήησλ (ιεθηηθψλ
θαη κε ιεθηηθψλ) κέζα απφ ην δηάινγν, ηελ αιιειεπίδξαζε, ηηο δξαζηεξηφηεηεο
ζπκβνιηθνχ παηρληδηνχ, ηε δξακαηνπνίεζε, ηελ παληνκίκα, ην θνπθινζέαηξν, ηελ
«αλαπαξάζηαζε ζπλαηζζεκάησλ». ΢θνπεχνπλ ζηε δηεχξπλζε ησλ επηθνηλσληαθψλ
δπλαηνηήησλ κέζα απφ ηε ζσκαηηθή έθθξαζε, ηελ νπνία νη θνηηήηξηεο εθκαηεχνπλ
απφ ηα παηδηά θαιψληαο ηα λα εκπιέμνπλ ην ζψκα ηνπο σο επηθνηλσληαθφ (ιεθηηθφ ή
10
κε) εξγαιείν ζηελ πξνο ηα έμσ δηεξκήλεπζε είηε ησλ ζπλαηζζεκάησλ (δηθψλ ηνπο ή
ησλ εξψσλ), είηε λνεηηθψλ παξαζηάζεσλ δεκηνπξγψληαο ην θαηάιιειν θιίκα γηα
ζέζκηζε θαλόλσλ επηθνηλσλίαο αλάκεζα ζηα παηδηά. Σέηνηνπ είδνπο δξαζηεξηφηεηεο
ήηαλ πνπ ελζάξξπλαλ θαη νξγάλσζαλ ζηα πιαίζηα ηεο πξαθηηθήο ηνπο, αθξηβψο
επεηδή ηα βίσζαλ νη ίδηεο θαη δηαθαηέρνληαλ απφ ηελ επηζπκία λα κεηαθέξνπλ πξνο ηα
παηδηά ηε «γεχζε» απφ ην βίσκα απηφ
…«γηα λα εληζρύζσ ηελ επηθνηλσλία θάλακε παηρλίδηα γλσξηκίαο θη εκπηζηνζύλεο»
(Φ8)
…«ήζεια λα αθνζησζώ ζηελ επηθνηλσλία κνπ κε ηα παηδηά…είρα νπηηθή επαθή καδί
ηνπο θαη απηό κε βνήζεζε λα αλαπηύμσ κηα πην ζηελή επηθνηλσλία…κπνξνύζα πηα από
ηα κάηηα ηνπο κόλν λα θαηαιαβαίλσ αλ βαξηνύληαη, αλ δπζθνιεύνληαη» (Φ11)
…«πξνζπάζεζα λα έξζσ ζε επαθή κε ηα παηδηά…ήηαλ κηα πνιύ επράξηζηε εκπεηξία»
(Φ7)
…«δήηεζα λα πεξηγξάςνπλ ιεθηηθά ηα ζπλαηζζήκαηα πνπ κπνξεί λα βίσλε ν ήξσαο ηεο
ηζηνξίαο θαη λα ηα αλαπαξαζηήζνπλ κε ην ζώκα ηνπο κε κε ιεθηηθό ηξόπν» (Φ3)
«έλα παηδί παξίζηαλε ηνλ γιύπηε θαη έλα ηνλ πειό. Ο γιύπηεο έδηλε κνξθή ζηνλ πειό θη
ν πειόο άθελε ην ζώκα ηνπ ραιαξό λα ηνλ πιάζεη ν γιύπηεο. Ο γιύπηεο είρε δπν
βνεζνύο…» (Φ8)
…«ζε δεπγάξηα ν έλαο αγγίδνληάο ηνλ άιιν πξνζπάζεζε λα αθνύζεη ή λα ληώζεη ηνπο
ρηύπνπο ηεο θαξδηάο ηνπ…θαηαλόεζαλ βησκαηηθά ζε πνηα ζεκεία κπνξνύκε λα
αληηιεθζνύκε ηνπο ρηύπνπο θαη κε πνηνπο ηξόπνπο» (Φ8)
.…«ην όηη απηνζρεδίαζαλ θη είραλ κηα κνξθή αιιειεπίδξαζεο απαηηνύζε ζπλεξγαζία ή
έζησ ηήξεζε θάπνησλ θαλόλσλ επηθνηλσλίαο, όπσο δελ ζε δηαθόπησ όηαλ κηιάο,
πεξηκέλσ λα ηειεηώζεηο...» (Φ8)
…«πξνζπάζεζα λα κεηαθέξσ δξάζεηο (πξνζνκνηώζεηο, παηρλίδηα ξόισλ θαη
εκπηζηνζύλεο) από ηνλ θύθιν ησλ ελειίθσλ...ήηαλ πνιύ ελδηαθέξνλ» (Φ6)
…«απηό πνπ πέηπρα ήηαλ ε νπζηαζηηθή επηθνηλσλία κε ηα παηδηά…κεηαμύ ηνπο θαη κε
εκέλα. Ήζεια λα γεπηνύλ έζησ θη έλα κηθξό θνκκάηη από απηό πνπ πήξα ζηε δηάξθεηα
ησλ καζεκάησλ ηεο βησκαηηθήο» (Φ3)
…«εθάξκνζα πξάγκαηα πνπ βίσζα ζηε δηάξθεηα ησλ καζεκάησλ…ηα παηδηά αλά δύν
αλαιάκβαλαλ ν έλαο ην ξόιν ηνπ ηπθινύ θη ν άιινο ηνπ νδεγνύ…ηα παηδηά αιιά θη εγώ
επραξηζηεζήθακε ηελ όιε δηαδηθαζία» (Φ3)
γ) ΢ηε δηάξθεηα ηεο πξαθηηθήο ηνπο άζθεζεο νη θνηηήηξηεο κεηαιακπαδεχνπλ
ζην λεπηαγσγείν, ην βίσκα ηεο «ηζφηηκεο επηθνηλσληαθήο ζρέζεο» πνπ έδεζαλ θαηά
ηελ εθπαίδεπζή ηνπο (ηελ νπνία απνθαινχλ «πεξηβάιινλ ειεπζεξίαο»). Ήξζαλ ζε
επαθή κε απηήλ ζπλεηδεηνπνηψληαο φηη «ήηαλ ειεχζεξεο λα εθθξάζνπλ ηηο απφςεηο
ηνπο θαη ηα ζπλαηζζήκαηά ηνπο» θαη αλαθαινχλ ζεηηθέο εληππψζεηο απφ ην φηη νη
δηδάζθνληεο ζπκκεηείραλ ζηελ νκάδα, φηαλ π.ρ. «έγηλαλ δεπγάξη» κε εθπαηδεπφκελα
άηνκα θαη κνηξάζηεθαλ καδί ηνπο «ζθέςεηο θαη ζπλαηζζήκαηα». Με ηε ζεηξά ηνπο
δηεθδηθνχλ θαη’ αλαινγία λα γίλνπλ ηζφηηκα κέιε ηεο νκάδαο ηνπ λεπηαγσγείνπ θαη
σο αηηηνιφγεζε πξνβάιινπλ ην επηρείξεκα πσο ε ζπκκεηνρή ηνπο σο «ζπκπαηθηψλ» ίζεο πξνο ίζνπο- ζηα παηρλίδηα ησλ παηδηψλ ζα εκβαζχλεη ηελ επηθνηλσλία κεηαμχ
ηνπο. ΢ηε πξνζπάζεηά ηνπο απηή ζπλεηδεηνπνηνχλ πσο δε γίλεηαη βέβαηα λα
θαηαξγεζεί ε απφζηαζε αλάκεζα ζηε λεπηαγσγφ θαη ηα παηδηά, αιιά ηαπηφρξνλα
11
«έρνπλ ηε δηάζεζε» λα ηε κεηψζνπλ θαη ζεσξνχλ ην εγρείξεκα απηφ ξεαιηζηηθφ.
Ηζρπξίδνληαη πσο εκπφδην γηα ηελ επίηεπμε απηήο ηεο ζρέζεο επηθνηλσληαθήο
ηζνηηκίαο είλαη ε «απζεληία» ηεο λεπηαγσγνχ, ηελ νπνία απνπεηξψληαη λα
θαηαξξίςνπλ δνκψληαο έλα δηαθνξεηηθφ εθπαηδεπηηθφ ξφιν γηα ηηο ίδηεο: απηφλ ηεο
ηζφηηκεο ζπκκεηνρήο, ηφζν θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ πξνβιεκαηηζκνχ ησλ παηδηψλ, φζν
θαη ζηελ έξεπλα πνπ αλαιακβάλνπλ, ρσξίο λα απνξξίπηνπλ ηελ απζεληία ηνπο
(γλψζεηο, ηθαλφηεηεο, δεμηφηεηεο) θαη ηε δπλαηφηεηα δηθψλ ηνπο παξεκβάζεσλ θαη
πξνηάζεσλ πνπ ηίζεληαη ζηε δηάζεζή ησλ παηδηψλ, δίρσο λα επηβάιινληαη. Σέινο δελ
πξέπεη λα δηαθχγνπλ ηεο πξνζνρήο καο ηα ζεηηθά ζρφιηα γηα ηελ θπθιηθή δηεπζέηεζε
ησλ θαζηζκάησλ, πνπ ηε ζεσξνχλ σο ηελ πιηθή απνηχπσζε ζην ρψξν απηήο ηεο
αηκφζθαηξαο ηζφηεηαο θαη ειεπζεξίαο πνπ επηθξαηνχζε
«νη θαζεγεηέο καο πξόηεηλαλ λα θαζίζνπκε ζε θύθιν…είρα νπηηθή επαθή κε ηηο
ζπκθνηηήηξηεο, αιιά θαη κε ηνπο θαζεγεηέο κνπ» (Φ7)
…«θαζόκαζηαλ όινη, θνηηεηέο θαη θαζεγεηέο, θπθιηθά…ήκαζηαλ όινη κηα
νκάδα…ίζνη, ειεύζεξνη λα εθθξάζνπκε ηηο απόςεηο θαη ηα ζπλαηζζήκαηά καο» (Φ5)
…«κνπ άξεζε πνπ νη θαζεγεηέο θάζηζαλ καδί καο ζηνλ θύθιν. Έηζη όινη ήκαζηαλ
ίζνη…νη θαζεγεηέο έγηλαλ δεπγάξη κε θάπνηνλ, είπαλ ζθέςεηο θαη ζπλαηζζήκαηα,
παξνπζίαζαλ ην ηαίξη ηνπο θαη παξνπζηάζηεθαλ από ηνπο άιινπο» (Φ7)
…«νη ζρέζεηο επηθνηλσλίαο δεκηνπξγήζεθαλ, δηόηη ζπκκεηείρα ζηα παηρλίδηα ηνπο, ζηηο
νκάδεο, ζηηο δηελέμεηο ηνπο. Ήκνπλ θη εγώ ζπκπαίθηεο ηνπο» (Φ8)
…«ε θαηάξγεζε ή κάιινλ ε κείσζε ηεο απόζηαζεο κεηαμύ όισλ καο ήηαλ θάηη πνπ
επεδίσθα. Δίρα ηε δηάζεζε λα γίλσ έλα κε όινπο» (Φ6)
…«ρνξέςακε ζηνπο ξπζκνύο δηαθόξσλ ρσξώλ…ήηαλ από ηηο ιίγεο ζηηγκέο πνπ
δηαζθέδαζα εληαζζόκελε σο ηζόηηκν κέινο ζηελ νκάδα ησλ παηδηώλ» (Φ3)
…«όηαλ ηα παηδηά δηαηύπσλαλ εξσηήκαηα δηαηύπσλα θη εγώ ην εξώηεκά κνπ…δελ
ήζεια λα είκαη ε απζεληία, αιιά έλα κε ηα παηδηά» (Φ1)
Ζ αλζξψπηλε επηθνηλσλία ιεηηνπξγεί απφ ηηο πξψηεο ζηηγκέο ηεο δσήο,
ζπληζηά ηελ θαηεμνρήλ εκπεηξία επαθήο κε ην πεξηβάιινλ (Μπαθηξηδήο, 2004).
Πεξηγξάθεηαη σο ε αιιειεπίδξαζε αλάκεζα ζε δπν ή πεξηζζφηεξα άηνκα ή νκάδεο ή
αθφκε θαη σο ε νιηζηηθή εκπινθή ησλ επηθνηλσλνχλησλ πξνζψπσλ ζε κηα
δηαιεθηηθή ζρέζε δηακφξθσζεο θαη αιιαγήο (Γθφηνβνο 1990, Κνζκφπνπινο, 1990,
Μπαθηξηδήο, 2000). Αλ θαη απνηειεί βαζηθφ δηακνξθσηηθφ παξάγνληα ηνπ ςπρηθνχ
θφζκνπ κε ηελ ζρέζε πνπ εγθαζηζηά κεηαμχ ελδνςπρηθψλ θαη δηαςπρηθψλ
ιεηηνπξγηψλ (Μπαθηξηδήο, 2004), ε ιεηηνπξγία ηεο ζην πιαίζην ηεο ειιεληθήο
ζρνιηθήο δσήο θαη ηδηαίηεξα ηνπ λεπηαγσγείνπ θαίλεηαη λα είλαη αθφκε
ππνβαζκηζκέλε (Υξπζαθίδεο, 2000β). Ζ επηθνηλσλία ζρεηίδεηαη κε ηελ εκπηζηνζχλε
θαη αληίζηξνθα, είηε κηιάκε γηα ην ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο -ηδηαίηεξα φηαλ
ζπλνδεχεηαη απφ ελζπλαίζζεζε θαη γλεζηφηεηα (Rogers, 2006β)- είηε γηα ην ρψξν ηεο
εξγαζίαο (Reina and Reina 1999:81). ΢πλδέεηαη άκεζα κε ηε βησκαηηθή δηδαζθαιία
ζην ζρνιείν (Υξπζαθίδεο, 2004) σο κηα αλνηρηή δηαδηθαζία κάζεζεο κε ηζφηηκε
ζπκκεηνρή (Katz & Chard, 1993) θαη θαηά ην δπλαηφλ ζπκκεηξηθή αιιειεπίδξαζε
(Friedrich, 2000) αλάκεζα ζε εθπαηδεπηηθνχο θαη παηδηά κέζσ ηεο ζπλάληεζεο ή ηεο
δπαδηθήο ελφηεηαο (Φξάγθνο, 1983). Τπάξρνπλ ελδείμεηο φηη παηδηά ζεψξεζαλ πσο
αλέπηπμαλ ζρέζε κε ηνπο δαζθάινπο ηνπο κφλν κεηά απφ εθπφλεζε βησκαηηθνχ
project, ελψ ήδε βξίζθνληαλ επί θαηξφ ζε παξαδνζηαθή δηδαθηηθή ζρέζε (Ρηηζαηάθεο,
12
Γεσξγφπνπινο, Απνζηφινπ, Μπάιηαο, 1999). Σέινο ε ζσκαηηθν-ζπλαηζζεκαηηθή
θαηαλφεζε φςεσλ ηεο πξαγκαηηθφηεηαο (Bell, Russell θαη Plotkin, 1998) θαίλεηαη λα
απνηειεί ζπζηαηηθφ ζηνηρείν ηεο βησκαηηθήο εθπαίδεπζεο, πνπ παξάγεη λνήκαηα
κέζα απφ ηε θνηλή ζσκαηηθή (corporeal) εκπεηξία» (O’Loughlin, 1998: 294,
αλαθέξεηαη απφ ηνλ Payne, 2006:27).
΢πκπεξάζκαηα
Οη θνηηήηξηεο θαηαλφεζαλ θαη βίσζαλ κέζα απφ καζήκαηα-εξγαζηήξηα ηελ
ελεξγφ αθξφαζε σο βαζηθή αξρή θαη εξγαιείν ηεο βησκαηηθήο εθπαίδεπζεο. Σελ
εληνπίδνπλ ζηε δηδαθηηθή πξαθηηθή ησλ ππεπζχλσλ θαζεγεηψλ ηνπο, ηελ κεηαθέξνπλ
ζηελ πξαθηηθή ηνπο άζθεζε (επηβεβαηψλνληαο βηβιηνγξαθηθά δεδνκέλα πνπ
αλαθέξνληαη ζηε ζπρλή κεηαθνξά ησλ βησκάησλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηε θαζεκεξηλή
ηνπο δηδαθηηθή πξαθηηθή (Γεσξγφπνπινο, Μπηξκπίιε θαη Γεκεηξίνπ, 2008), ηελ
εθαξκφδνπλ ζηελ θαζεκεξηλή ηνπο δσή θαη επηρεηξνχλ λα ηε «δηδάμνπλ» θαη ζε
παηδηά πξνζρνιηθήο ειηθίαο.
Πξνζιακβάλνπλ ην ξφιν ηνπο σο εκςπρσηψλ ηεο νκάδαο ηεο ζρνιηθήο ηάμεο,
πνπ νθείινπλ λα εθαξκφδνπλ ηελ παηδαγσγηθή αξρή «αθνύσ, πξνηείλσ, ζπλνδεύσ»
ηα παηδηά ζηελ πνξεία πξνο ηε γλψζε. Απνπεηξψληαη κάιηζηα λα εθαξκφζνπλ ηελ
αξρή απηή ζην πιαίζην ηεο πξαθηηθήο ηνπο άζθεζεο.
Δληνπίδνπλ ηελ ζεκαληηθφηεηα ηεο ζπλδηακφξθσζεο (απφ ηηο ίδηεο) ηνπ
καζήκαηνο θαηά ηελ εθπαίδεπζή ηνπο θαη επηρεηξνχλ ην ίδην ζηα πιαίζηα ηνπ
λεπηαγσγείνπ ζπγθιίλνληαο κε ηελ αληηζεηηθηζηηθή παξάδνζε ζηελ πεπνίζεζε φηη ην
άηνκν αιιειεπηδξά κε ην πεξηβάιινλ ηνπ θαη δελ είλαη απιά πξντφλ ηνπ
(Μαηζαγγνχξαο, 2002: 83).
Βηψλνπλ κέζα απφ ηελ εθπαίδεπζή ηνπο ηελ αλάπηπμε ηεο επηθνηλσλίαο
(ιεθηηθή θαη κε ιεθηηθή) σο θαηαιχηε γηα ηε ζπλαηζζεκαηηθή πξνζέγγηζε αλάκεζα
ζε εθπαηδεπηηθνχο θαη παηδηά θαη ηελ αλάπηπμε ηεο εκπηζηνζχλεο. Απνπεηξψληαη,
επίζεο, λα κεηαθέξνπλ ηελ εκπεηξία ηεο ηζφηηκεο επηθνηλσληαθήο ζρέζεο ζηελ
πξνζρνιηθή ηάμε θαη εκςπρψλνπλ ηηο νκάδεο ησλ πξνζρνιηθψλ παηδηψλ κέζσ ηεο
ελεξγνχ αθξφαζεο παξέρνληάο ηνπο ρψξν θαη ρξφλν, ψζηε λα νξγαλψζνπλ ηε δηθή
ηνπο ζπκκεηνρή θαη ζπλεηζθνξά.
Βηβιηνγξαθία
Ardoino, J. (1980). Propos actuels sur l’ éducation. Paris:Gauthier-Villars.
Αξρνληάθε, Ε., Φηιίππνπ Γ. (2003). 205 Βησκαηηθέο αζθήζεηο γηα εκςύρσζε νκάδσλ
ςπρνζεξαπείαο, θνηλσληθήο εξγαζίαο, εθπαίδεπζεο. Αζήλα: Καζηαληψηεο.
Απγεηίδνπ, ΢. (2002). Μεζνδνινγηθά δεηήκαηα ζηελ έξεπλα ηεο παηδηθήο ειηθίαο. Τν βήκα
ησλ θνηλσληθώλ επηζηεκώλ, Θ (34), 59-82.
Basile, C., White, C. (2000). Environmental literacy: providing an interdisciplinary context
for young children. Contemporary Issues in Early Childhood, 1(2), 201-8.
Bell, A.C., Russell, C.L., & Plotkin, R. (1998). Environmental learning and the study of
extinction. Journal of Environmental Education, 29 (2), 4-10.
Berk, L. & Winsler, A. (1995). Scaffolding children’s learning: Vygotsky and early childhood
education. Washington DC:NAEYC.
13
Boud, D., Keogh, R., & Walker, D. (1985). Promoting reflection in learning: A
model. In Boud, D., Keogh, R., & Walker, D. (Eds.), Reflection: Turning experience
into learning (18-40). London: Kogan Page.
Brown, Donna Louise (2007). Teacher satisfaction with experiential learning in non-formal
and formal adult Korean education. PhD thesis, School of intercultural studies, Biola
University
Carson, R. (1956). The sense of wonder. New York: Harper and Row.
Cruz, B. C. & Patterson, J. (2005) Crosscultural simulations in teacher education: developing
empathy and understanding. Multicultural Perspectives, 7(2), 40-47.
Γεσξγφπνπινο, Α., Γεκεηξίνπ, Α., Μπηξκπίιε, Μ. (2008). Παξάκεηξνη ησλ πξνζσπηθψλ
ζεσξηψλ ησλ λεπηαγσγψλ γηα ηελ πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε. Θέκαηα ζηελ Δθπαίδεπζε, 1
(1), 59-78.
Γεσξγφπνπινο, Α. Η βησκαηηθή κάζεζε (ππφ δεκνζίεπζε).
Γθφηνβνο Α. (1990). Παηδαγσγηθή αιιειεπίδξαζε. Αζήλα: Gutenberg.
Γθφηνβνο, Κ, Παληαδήο, Π. (2006). Ζ ζρνιηθή κάζεζε απφ ηε ζθνπηά ηνπ καζεηή. Ζ
ζπλεηζθνξά ηεο θξηηηθήο ςπρνινγίαο. Ψπρνινγία, 13 (4), 82-94.
Davis, B., L. (2008). Investigating the experience: A case study of a science professional
development program based on Kolb's experiential learning model. Ph.D., Georgia State
University.
Dewey, J. (1998/38). Experience and education. Indiana: Kappa Delta Pi, W.Lafayette
Φξάγθνο, Υ. (1983). Ψπρνπαηδαγσγηθή. Αζήλα: Gutenberg.
Freeman, N., K., Swick, K., J. (2003). Pre service interns implement service-learning: helping
young children reach out to their community. Early Childhood Education Journal, 31(2),
107-113.
Friendrich, Ζ. (2000). Δπηθνηλσλία ζην Νεπηαγσγείν. Τα παηδηά σο αθξναηέο θαη νκηιεηέο.
Αζήλα: Σππσζήησ-Γ.Γαξδαλφο.
Goleman, D. (1998). Η ζπλαηζζεκαηηθή λνεκνζύλε. Αζήλα : Διιεληθά Γξάκκαηα.
Helm, J.Ζ. & Katz, L. (2002). Μέζνδνο Project θαη πξνζρνιηθή εθπαίδεπζε: Μηθξνί
εξεπλεηέο. Αζήλα: Μεηαίρκην.
Graves, D. C. (2007). Where Do Standards Come From? A Phenomenological Study of the
Development of National Board Early Childhood/Generalist Standards. Journal of Research
in Childhood Education, 21 (4), 420-438.
Greene, L. E. (1981). An exploratory study of the effectiveness of the affective-based creative
arts curriculum, Ph.D., University of Massachusetts Amherst
Hickcox, L. K. (2002). Personalizing Teaching through experiential learning. College
Teaching, 50 (4), 123-128.
Itin, C. M. (1999). Reasserting the philosophy of experiential education as a vehicle for
change in the 21st century. The Journal of Experiential Education, 22(2), 91-98.
Jolly, P. (2002). An indigenous process of pedagogic innovation: a case study on curriculun
development. Al and Society, 16, 148-162.
Katz, L. & Chard, S. (1993). The project approach. ΢ην Roopnarine J. & Johnson, J. (Eds),
Approaches to early childhood education. Upper Saddle River, N.J:Prentice-Hall Inc.
Katz, L., Chard, S. (2004). Η µέζνδνο project: Η αλάπηπμε ηεο θξηηηθήο ζθέςεο θαη ηεο
δεµηνπξγηθόηεηαο ησλ παηδηώλ ηεο πξνζρνιηθήο ειηθίαο. Αζήλα: Αηξαπφο.
14
Κνlb, D. A. (1984). Experiential Learning: Experience as the Source of Learning and
Development. New Jersey: Prentice-Hall Englewood Cliffs.
Κνζκφπνπινο, Α. (1990). Σρεζηνδπλακηθή Παηδαγσγηθή ηνπ Πξνζώπνπ. Αζήλα: Γξεγφξεο.
Moll, L. & Greenberg, J. (1990). Creating zones of possibilities: Combining social contexts
for instruction. ΢ην L.Moll (Ed.), Vygotsky and Education. New York: Cambridge University
Press.
Laevers, F. (1994). The innovative project Experiential Education and the Definition of
Quality in education. ΢ην F. Laevers (Ed.), Defining and Assessing Quality in early
Childhood Education (Studia Paedagogica, No. 16). Belgium: Leuven University Press.
Law, B. (1993). Under standing Careers work. Career Development Quarterly, 41(4), 297313.
Liu, S.H., Jiao, L. (2008). Application of multimedia teaching in Engineering Mechanics
Teaching Reform. Computer Knowledge and Technology, 35.
Lobrot, M. (1966). La pédagogie Institutionnelle. Paris: Gauthier-Villars.
Lobrot, M. (1992). A quoi sert l’ école. Paris: Armand Colin.
Μπαθηξηδήο, Κ. (1998). Βησκαηηθή επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηελ ςπρνπαηδαγσγηθή
ηεο επηθνηλσλίαο. Παηδαγσγηθή επηζεώξεζε, 28, 101-120.
Μπαθηξηδήο, Κ., Γεσξγφπνπινο, Α. (1998). Βησκαηηθή παηδαγσγηθή εκπεηξία ζην κάζεκαεξγαζηήξην ηεο Αλζξψπηλεο Οηθνινγίαο-Δξεπλεηηθή κειέηε, ζην Δξεπλώληαο ηνλ θόζκν ηνπ
παηδηνύ, OMEP, η.3, 115-139.
Μπαθηξηδήο, Κ. (2000). Βησκαηηθή εκπεηξία θαη θίλεηξα κάζεζεο, Παηδαγσγηθή
Δπηζεώξεζε, η.30, 87-109.
Μπαθηξηδήο, Κ. (2002/2004). Δπηθνηλσλία θαη Αγσγή. Αζήλα : Gutenberg.
Mπαθηξηδήο, Κ. (2010). Ζ ζρέζε δηδάζθνληνο-δηδαζθφκελνπ ζε παλεπηζηεκηαθφ κάζεκα
βησκαηηθήο εθπαίδεπζεο, ζην Κνζκφπνπινο, Α. Βαζηιφπνπινο ΢. Η παηδαγσγηθή ζρέζε
δηδάζθνληνο-δηδαζθόκελνπ. Αζήλα: Δθδ. Γξεγφξε.
Μπνλίδεο, Κ. (2004). Τν πεξηερόκελν ηνπ ζρνιηθνύ βηβιίνπ σο αληηθείκελν έξεπλαο. Αζήλα:
Μεηαίρκην.
Nelson, R. F. (1997). Kindergarten teachers' beliefs about school readiness. Ph.D.,
University of Michigan.
Payne, P. G. (2006). Environmental Education and Curriculum Theory. The Journal of
Environmental Education, 37 (2), 25-35.
Pramling Samuelsson, I., Sheridan, S., Williams, P. (2006). Five preschool curriculaComparative perspective. International Journal of Early Childhood, 38 (1), 11-31
Psalti, A. (2007). Training Greek Teachers in Cultural Awareness. School Psychology
International, 28 (2), 148-155.
Reina, D., Reina, M (1999). Trust and betrayal in the work place. San Francisco Berrett: Koehler
Publishers.
Ρηηζαηάθεο, Μ., Γεσξγφπνπινο, Α., Απνζηφινπ, Α., Μπάιηαο, Σ. (1999). Έλα project
Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο γηα ην Λαχξην, Σύγρξνλε Δθπαίδεπζε 107, 114-121 θαη 109,
98-108.
Rogers, C. (1951). Client-Centered Therapy: Its Current Practice, Implications and Theory.
Boston: Houghton Mifflin.
Rogers, C. (1969). Freedom to learn. Ohio: Charles Merrill Co, Colombus.
15
Rogers, C. (2006α). Έλαο ηξόπνο λα ππάξρνπκε. Αζήλα: Δξεπλεηέο.
Rogers, C. (2006β). Τν γίγλεζζαη ηνπ πξνζώπνπ. Αζήλα: Δξεπλεηέο.
Rogers, C. & Freiberg, J. (1994). Freedom to learn, 3rd edition. New York: Merrill.
Sileo, T. et al. (1998). Strategies to Facilitate Preservice Teachers' Active Involvement in
Learning Teacher Education and Special Education. The Journal of the Teacher Education
Division of the Council for Exceptional Children, 21 (3), 187-204.
ΤΠΔΠΘ Οδεγφο Νεπηαγσγνχ Δθπαηδεπηηθνί ζρεδηαζκνί Γεκηνπξγηθά πεξηβάιινληα κάζεζεο.
Αζήλα: ΟΔΓΒ.
UNESCO (2002). Δθπαίδεπζε: ν ζεζαπξφο πνπ θξχβεη κέζα ηεο, 71-72 θαη 136-137. Αζήλα
Gutenberg.
Υξπζαθίδεο, Κ. (2000/1994). Βησκαηηθή-Δπηθνηλσληαθή δηδαζθαιία. Η εηζαγσγή ηεο κεζόδνπ
project ζην ζρνιείν. Αζήλα: Gutenberg.
Υξπζαθίδεο, Κ. (2000β). Δηζαγσγηθφ ζεκείσκα: Ζ ζεκαζία ηεο επηθνηλσλίαο ζην
λεπηαγσγείν. ΢ην Friedrich H., Δπηθνηλσλία ζην λεπηαγσγείν. Αζήλα: ΣππσζήησΓ.Γαξδαλφο,
Υξπζαθίδεο, Κ. (2003). Δηζαγσγηθφ ζεκείσκα: Ζ αγσγή ζηελ επνρή ηνπ κεηακνληέξλνπ.
΢ην M. Goehlich (επηκέιεηα), Παηδνθεληξηθή δηάζηαζε ζηε κάζεζε. Αζήλα: Σππσζήησ.
Υξπζαθίδεο, Κ.(2004). Δπηζηεκνινγηθέο αξρέο ηεο πξνζρνιηθήο αγσγήο. Αζήλα: Σππσζήησ.
_____________________________________
ΚΩΝ΢ΣΑΝΣΗΝΟ΢ ΜΠΑΚΗΡΣΕΖ΢
Αλαπιεξσηήο θαζεγεηήο ηεο Γπλακηθήο ησλ Οκάδσλ ζηελ Δθπαίδεπζε ηνπ
Σκήκαηνο Δπηζηεκψλ Πξνζρνιηθήο Αγσγήο θαη Δθπαίδεπζεο, Παηδαγσγηθή
΢ρνιή, ΑΠΘ
ηει. εξγαζίαο: 2310 995029
email:[email protected]
ΒΑ΢ΗΛΗΚΖ ΗΠΠΔΚΖ
Τπνςήθηα δηδάθησξ ηνπ Σκήκαηνο Δπηζηεκψλ Πξνζρνιηθήο Αγσγήο θαη
Δθπαίδεπζεο, Παηδαγσγηθή ΢ρνιή, ΑΠΘ
ηει. εξγαζίαο: 2310 995049
email: [email protected].
ΑΛΔΞΑΝΓΡΟ΢ ΓΔΩΡΓΟΠΟΤΛΟ΢
Καζεγεηήο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ηνπ Σκήκαηνο Δπηζηεκψλ
Πξνζρνιηθήο Αγσγήο θαη Δθπαίδεπζεο, Παηδαγσγηθή ΢ρνιή, ΑΠΘ
ηει. εξγαζίαο: 2310 995019
email: [email protected]

Download Report