ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ : ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΜΕΛΙΣΣΑΣ – ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ «Μικρή μικρή νοικοκυρά - Μεγάλη πίτα κάνει.» Άνοιξη! Την υποδέχονται τα πρώτα φτερουγίσματα των χελιδονιών, τα καταπράσινα λιβάδια, τα ολάνθιστα δέντρα, οι μυρωδιές και τα χρώματα. Μέσα σ’ αυτό το σκηνικό «Ανάστασης» της φύσης και η μέλισσα έρχεται να τρυγήσει το νέκταρ των λουλουδιών για να προσφέρει στον άνθρωπο το «θεϊκό» μέλι! Σας καλωσορίζουμε και σας προσκαλούμε να γνωρίσουμε έναν θαυμαστό μικρόκοσμο, μια κοινωνία πρότυπο συνεργασίας, εργατικότητας και δημιουργίας, την κοινωνία της Μέλισσας, έναν κόσμο λουλουδιών, χρωμάτων, γεύσεων, και αρωμάτων. Μια κοινωνία στην οποία «ουδείς εσθίειν άρτον αργόν». Σαν μια «κυψέλη» δημιουργίας εργαστήκαμε, αντλώντας πληροφορίες από το διαδίκτυο , βιβλιοθήκη, εμπειρίες και γνώσεις από τις εξορμήσεις μας στη φύση, από συνεντεύξεις μελισσοκόμων και την διδακτική επίσκεψή μας. Για να πετύχουμε τους στόχους μας αποτελέσαμε ομάδες εργασίας, υποτάξαμε το «Εγώ» στο «εμείς», αναδείξαμε το εγώ μέσα από το εμείς και τη συλλογική προσπάθεια. Τα ονόματα των ομάδων μας εμπνευσμένα από τη Μέλισσα και τον κόσμο της……… 1η ομάδα «Τρελομελισσοκομία» (Νίκη, Θεανώ, Ντίνα, Αγορέτα) 2η ομάδα «Αμβροσία και νέκταρ» (Αμβρόσιος,Γιώργος,Αλέξανδρος) 3η ομάδα «Μελυγειλλον» (Βάσω, Αμαλία, Χρήστος) 4η ομάδα «Μαρτσέλο» (Γιώργος,Ευτυχία,Δημήτρης) 5η ομάδα «Μελι-νστάιν» (Αναστασία, Μαρίνα, Βανέσα) Και το συναρπαστικό ταξίδι άρχισε…!!! [1] ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Κοινωνία των μελισσών - κατοικία Ενότητα 1 Οργάνωση της κοινωνίας των μελισσών (φυσιολογία - οργάνωση - συνύπαρξη - εργασίες - ρόλοι) Η κατοικία των μελισσών (μορφολογία και δομή κυψέλης - εξέλιξη ) Προϊόντα από τις μέλισσες - οικονομία Ενότητα 2 Προϊόντα της μέλισσας ( ποια είναι, πώς παράγονται, πού χρησιμοποιούνται) Ο αντίκτυπος της μελισσοκομίας στην οικονομία (ατομικό επίπεδοί τοπικό επίπεδο, εθνικό επίπεδο, παράδειγμα οικονομίας) Περιβάλλον - υγεία Ενότητα 3 Η μέλισσα και τα προϊόντα της, ως παράγοντες που επηρεάζουν την υγεία του ανθρώπου ( μέλι - φαρμακευτικά προϊόντα - τσίμπημα αλλεργίες) Μέλισσα και περιβάλλον: Μια αμφίδρομη σχέση ζωής ( επικονίαση - χλωρίδα - τροφή καιρός - συνθήκες - μόλυνση - ακραίες συνθήκες- πυρκαγιές) Μελισσοκομία - ιστορία - τεχνολογία Ενότητα 4 Εξέλιξη της μέλισσας και της μελισσοκομίας αντίστροφα Άνθρωπος - Επιστήμες Ενότητα 5 Ποιες επιστήμες σχετίζονται με τη μέλισσα και τα προϊόντα της. Τα αποτελέσματα των παραπάνω ευρημάτων στη ζωή του ανθρώπου. [2] ΕΝΟΤΗΤΑ 1 Η φυσιολογία της μέλισσας - Μέλισσα Οι μέλισσες είναι κοινωνικά έντομα του είδους Apis mellifica και ανήκουν στην τάξη των Υμενοπτέρων. Ζουν σε οικογένειες που αριθμούν συνήθως 50.000 άτομα και αποτελούνται από μία βασίλισσα, χιλιάδες εργάτριες και κηφήνες. Η βασίλισσα είναι η μητέρα όλου του μελισσιού. Είναι η μόνη που έχει την ικανότητα να γεννά, το μόνο αληθινό θηλυκό της κυψέλης. Οι εργάτριες είναι ατελή θηλυκά. Κάνουν όλες τις δουλειές της κυψέλης: καθάρισμα, εκτροφή γόνου, συλλογή τροφών, νερού, πρόπολης, κτίσιμο κηρηθρών. Οι κηφήνες, τα αρσενικά της κυψέλης γεννιούνται την Άνοιξη και πεθαίνουν το χειμώνα. Στη μέλισσα, όπως σε κάθε έντομο, διακρίνουμε το κεφάλι, το θώρακα και την κοιλιά. Στο κεφάλι διακρίνουμε: α) Δύο σύνθετα μάτια Καθένα από αυτά συγκροτείται από 3000 ομματίδια. Αυτά διακρίνουν τα χρώματα που διακρίνει και το ανθρώπινο μάτι. Η μόνη διαφορά έγκειται στο ότι η μέλισσα διακρίνει το υπεριώδες και δεν διακρίνει το κόκκινο. Το μάτι του ανθρώπου βλέπει 20-30 εικόνες το δευτερόλεπτο, ενώ το μάτι της μέλισσας βλέπει ταυτόχρονα 300 εικόνες. Τα σύνθετα μάτια χρησιμεύουν για να βλέπει μακριά έξω από την κυψέλη και για τον προσανατολισμό σε σχέση με τον ήλιο όταν πετάει. β) 3 απλά μάτια στο κάτω μέρος του κεφαλιού για την κοντινή όραση στην κυψέλη και για να βοηθούν τα σύνθετα μάτια. γ) Δύο κεραίες που αποτελούνται από ένα κορμό και ένα τμήμα από 11 άρθρα. Οι κεραίες έχουν αισθητήρια όργανα. δ) Το στόμα με τις δύο σιαγόνες και την προβοσκίδα (γλώσσα). ΄Οσο πιο μακριά είναι η προβοσκίδα μιας εργάτριας, τόσο καλύτερη συλλέκτρια είναι. Ο θώρακας αποτελείται από τρεις ενωμένους δακτυλίους. Σε κάθε δακτύλιο έχει ένα ζευγάρι πόδια ενώ στο δεύτερο και τρίτο έχει κολλημένα δύο ζευγάρια φτερά. Τα πόδια αποτελούνται από διαρθρωμένα κομμάτια. Ξεκινώντας από το θώρακα έχουμε: Ισχίο, τροχαντήρας, μηρός, κνήμη, ταρσός (πέλμα). Το πέλμα απολήγει σε δύο νύχια και μια βεντούζα (αρόλειον). Το κάθε ζευγάρι ποδιών χρησιμεύει σε κάποια από τις δουλειές της εργάτριας. Το πρώτο ζευγάρι χρησιμεύει στον καθαρισμό των κεραιών. Το δεύτερο χωρίζει τα κουβάρια της γύρης. Το τρίτο ζευγάρι είναι έτσι φτιαγμένο, σαν καλάθι στο εξωτερικό μέρος της κνήμης, όπου η μέλισσα τοποθετεί τη γύρη που μαζεύει απ' τα λουλούδια και την πλάθει, εν πτήσει, σε κόκκους που τους μεταφέρει στην κυψέλη. Στην εσωτερική πλευρά έχει μια σειρά από σκληρές τρίχες που είναι το χτένι για την γύρη. Η κοιλιά αποτελείται από επτά δακτυλίους. Στην άκρη του τελευταίου υπάρχει το κεντρί με το δηλητήριο, με το οποίο η εργάτρια υπερασπίζει τον εαυτό της και την κυψέλη. Κάτω από την κοιλιά τέσσερα ζευγάρια λείες επιφάνειες, οι καθρέπτες (κάτοπτρα) κρύβουν τους [3] κηρογόνους αδένες. Στο κεφάλι, εκτός από το μυαλό υπάρχουν οι υποφαρυγγικοί αδένες που εκκρίνουν το βασιλικό πολτό και τη φερομόνη. Ο αδένας Νασάνοφ είναι ένα όργανο, μικρό, λαμπερό, μεταξύ έκτου και έβδομου δακτυλίου, που εκκρίνει ουσίες προσανατολιστικές που σημαδεύουν τις πίστες προσγείωσης. Τα γεννητικά όργανα της εργάτριας είναι ατροφικά. Δεν γεννούν αυγά. Στην περίπτωση, όμως που η κυψέλη χάσει τη βασίλισσά της και για κάποιο λόγο δεν μπορεί να την αντικαταστήσει, μια εργάτρια, η πλέον αρχομανής, αναλαμβάνει το έργο της βασίλισσας. Τρώει βασιλικό πολτό, αναπτύσσονται οι ωοθήκες της και γεννάει αυγά, που είναι όμως αγονιμοποίητα, αφού δεν έχει ποτέ συζευχθεί με κηφήνα. Από τα αυγά αυτά βγαίνουν μόνο κηφήνες. Εδώ έχουμε τη λεγόμενη «Παρθενογένεση». Η βασίλισσα είναι το μόνο αληθινό θηλυκό του μελισσιού, είναι η μητέρα όλων των μελισσών της κυψέλης. Γεννιέται από ένα κοινό αυγό, όπως αυτά απ' τα οποία γεννιούνται οι εργάτριες. Το κελί στο οποίο μεγαλώνει είναι κατά πολύ μεγαλύτερο από εκείνα των εργατριών, έχει σχήμα βελανιδιού και εξέχει από την κηρήθρα στραμμένο προς τα κάτω. Η προνύμφη που βγαίνει από το αυγό ταΐζεται με βασιλικό πολτό και στην τροφή αυτή οφείλεται η διαφορά εργάτριας - βασίλισσας. Στην τροφή, επίσης, οφείλεται η διαφορά στη διάρκεια ζωής τους. Η εργάτρια ζει περίπου 45 ημέρες (το χειμώνα που δεν κουράζεται μπορεί να ζήσει πολύ περισσότερο), ενώ η βασίλισσα μπορεί να ζήσει μέχρι και 5 χρόνια. Η βασίλισσα είναι μεγαλύτερη από μια εργάτρια με μακρύτερο και κοκκινωπό το πίσω μέρος του σώματός της. Μόλις βγει από το κελί της, ψάχνει να βρει και να θανατώσει τις αδελφές της βασίλισσες πριν εκκολαφθούν απ' τα κελιά. Στο μελίσσι πρέπει να υπάρχει μόνο μία. Η γονιμοποίηση της βασίλισσας γίνεται από την 5η ως τη 15η ημέρα της ζωής της, ψηλά στον αέρα. Μια ημέρα με ζεστό καιρό, χωρίς ανέμους, πετά πολύ ψηλά και πίσω της ακολουθούν όλοι οι κηφήνες του μελισσοκομείου. Οι πιο δυνατοί, τη φτάνουν, ζευγαρώνουν μαζί της διαδοχικά και μετά πεθαίνουν. Όταν η βασίλισσα επιστρέψει στην κυψέλη, οι εργάτριες την καθαρίζουν, τη φροντίζουν και την ταΐζουν στο στόμα. Μερικές γίνονται η μόνιμη συνοδεία της. Είναι πια η μάνα του μελισσιού. Δύο έως πέντε ημέρες μετά τη γονιμοποίησή της αρχίζει να γεννά αυγά. Στα εργατικά κελιά γεννά αβγά γονιμοποιημένα από τα οποία θα βγουν εργάτριες. Στα κηφηνοκελιά που είναι λίγο μεγαλύτερα σε διάμετρο, γεννά αυγά αγονιμοποίητα που θα δώσουν κηφήνες. Τα αυγά που γεννάει η βασίλισσα είναι τόσο μικρά ώστε μόλις διακρίνονται με γυμνό μάτι. Μετά από τρεις ημέρες βγαίνουν από αυτά μικρά κάτασπρα σκουληκάκια, οι λάρβες. Οι παραμάνες τα κρατούν ζεστά και τα ταΐζουν τις τρεις πρώτες ημέρες με βασιλικό πολτό και τις υπόλοιπες πέντε με μείγμα μελιού και γύρης το οποίο επεξεργάζονται πριν το δώσουν. Οι λάρβες που προορίζονται να γίνουν βασίλισσες ταΐζονται όλες τις μέρες μόνο με βασιλικό πολτό. Το βασιλικό κελί σφραγίζεται την 8η ημέρα και η βασίλισσα εκκολάπτεται την 16η. Το εργατικό κελί σφραγίζεται την ένατη ημέρα. Μέσα εκεί η λάρβα μεταμορφώνεται σε τέλειο έντομο που βγαίνει την 21η ημέρα τρυπώντας το σφράγισμα. Το κηφηνοκελί σφραγίζεται την 10η ημέρα και ο κηφήνας βγαίνει από αυτό την 24η. [4] Ο βιολογικός κύκλος της εργάτριας μέλισσας Η νεαρή εργάτρια μόλις βγει από το κελί της αναλαμβάνει εργασία. Τις δύο πρώτες ημέρες καθαρίζει τον εαυτό της και τα κελιά και φροντίζει το γόνο. Από την 3η έως την 5η ημέρα ταΐζει τις μεγάλες προνύμφες με μέλι και γύρη. Την 6η ημέρα αναπτύσσονται οι υποφαρυγγικοί αδένες της που εκκρίνουν βασιλικό πολτό και ταΐζει με αυτόν τη βασίλισσα και τις προνύμφες 1-3 ημερών. Μετά την 11η ημέρα οι αδένες αυτοί συρρικνώνονται. Οι εργάτριες τώρα ασχολούνται με την αποθήκευση του νέκταρος και της γύρης που φέρνουν στην κυψέλη οι συλλέκτριες. Στο ίδιο διάστημα αναπτύσσονται οι κηρογόνοι αδένες της και παράγει κερί για να χτίσει τις κηρήθρες. Από τη 17η έως τη 19η ημέρα οι αδένες τους κεντριού έχουν πλήρως αναπτυχθεί και η εργάτρια γίνεται φρουρός στις εισόδους της κυψέλης. Μετά την 20η ημέρα της ζωής της η εργάτρια γίνεται συλλέκτρια και βγαίνει έξω να μαζέψει νέκταρ, γύρη, πρόπολη, νερό αφού πρώτα κάνει αναγνωριστικές πτήσεις γύρω από την κυψέλη με σκοπό τον προσανατολισμό της. Μετά από 45 περίπου ημέρες, η εργάτρια πεθαίνει. Οι κηφήνες είναι τα αρσενικά του μελισσιού. Αυτοί είναι μεγαλύτεροι από τις εργάτριες, χονδροί και μαύροι. Είναι άκακοι και ακίνδυνοι, αφού δεν έχουν κεντρί. Προορισμός τους είναι η γονιμοποίηση της βασίλισσας. Δεν δουλεύουν μέσα στην κυψέλη και τρέφονται από τις εργάτριες από την άνοιξη έως το φθινόπωρο. Το χειμώνα που οι τροφές λιγοστεύουν οι εργάτριες τους σκοτώνουν ή τους διώχνουν από την κυψέλη. Μερικοί, ωστόσο καταφέρνουν να ξεφύγουν και ξεχειμωνιάζουν μέσα στην κυψέλη. Η ζωή του κηφήνα διαρκεί περίπου 50 ημέρες. [5] ΟΙ ΡΟΛΟΙ ΤΩΝ ΜΕΛΙΣΣΩΝ Η συμβολή των μελισσών στο περιβάλλον και στον άνθρωπο, δεν περιορίζεται μόνο στα πολύ ωφέλιμα προιόντα που παράγουν, αλλά και στην αναπαραγωγική διαδικασία των φυτών (επικονίαση) όπως προαναφέραμε. Οι μέλισσες έχουν ενεργό ρόλο στην γονιμοποίηση των φυτών, καθώς δρουν ως μηχανικοί μεταφορείς της γύρης. Την σημαντική λοιπόν εποχή της ανθοφορίας , οι μέλισσες προκειμένου να τραφούν, πλάθουν την γύρη και την μεταφέρουν με τα πίσω πόδια τους στην κυψέλη . Πετώντας από άνθος σε άνθος, βοηθούν στην επικονίαση των φυτών, μεταφέροντας ασυναίσθητα την γύρη από τους ανθήρες στο στίγμα του άνθους. Χαρακτηριστικό είναι ότι βοηθούν στην επικονίαση του 60 με 70 % των φυτικών ειδών. Η χρησιμότητα των μελισσών στην επικονίαση είναι μάλιστα και πολύ μεγαλύτερη από την παραγωγή μελιού, αφού μια μέτρια αποικία μελισσών υπολογίζεται ότι έχει 20 με 40 φορες μεγαλύτερη αξία για την επικονίαση που επιτελούν τα μελισσοσμήνη, παρά για την παραγωγή του μελιού. Μελέτη που διεξήχθη από δύο ιδρύματα της Γαλλίας και της Γερμανίας, αναφέρει ότι η επικονίαση που συντελείται από τα έντομα, αντιστοιχεί στο 9,5 % της παγκόσμιας γεωργικής παραγωγής. Αν αναλογιστεί κανείς ότι οι μέλισσες αποτελούν το 80% περίπου των επικονιαστικών εντόμων, τότε εύκολα καταλαβαίνουμε την σημαντική προσφορά τους στο φυτικό και ζωικό περιβάλλον καθώς και τα φυτά που αναπτύσονται κατ' επέκταση, αποτελούν τροφή για τα ζώα και τον άνθρωπο, παράγουν οξυγόνο, εμποδίζουν την διάβρωση του εδάφους κτλ. Την σημερινή εποχή που παρατηρείται μείωση του πληθυσμού των φυτών παγκοσμίως λόγω πυρκαγιών, δόμησης και άλλων αρνητικών συνεπειών της ανθρώπινης δραστηριότητας, ο επικονιαστικός ρόλος της μέλισσας είναι πλέον ζωτικής σημασίας. Χαρακτηριστικό είναι το ότι ο Αλβέρτος Αινστάιν είχε πει ότι "αν κάποτε οι μέλισσες εκλείψουν, το ανθρώπινο είδος δεν θα αργήσει να τις ακολουθήσει". Με την μείωση πάλι των μελισσοσμηνών παγκοσμίως (πυρκαγιές, φυτοφάρμακα) και ιδιαίτερα στις Η.Π.Α, η αύξηση των τιμών των προιόντων κυψέλης αλλά των γεωργικών που θα έρθει ως φυσικό επακόλουθο, θα ωχριά απέναντι στο πρόβλημα της μειωμένης επικονιαστικής δραστηριότητας. Κάτι που πρέπει να κάνει τους αρμόδιους φορείς παγκοσμίως να σκύψουν με υπευθυνότητα πάνω από το πρόβλημα. Ήδη σε πολλές χώρες οι καλλιεργητές [6] καταφεύγουν στην ενοικίαση μελισσιών, προκειμένου να πετύχουν ικανοποιητική επικονίαση και να αυξήσουν την παραγωγή τους, αφού α) οι μέλισσες επισκέπτονται πάνω από 300 είδη καλλιεργούμενων φυτών, β) αναπτύσονται σε μεγάλους πληθυσμούς, δραστήριους σε όλη σχεδόν την διάρκεια του έτους, γ) έχουν ανθική σταθερότητα, επικονιάζουν δηλαδή ένα είδος φυτού σε κάθε ταξίδι τους. Μια πιο προσεγμένη χρησιμοποίηση των μελισσών για επικονιαστικό σκοπό στο περιβάλλον γενικότερα και όχι μόνο στις καλλιέργειες, θα είχε σημαντικά ωφέλη στην φύση και στον άνθρωπο. Είναι ένα έντομο που ήδη το έχουμε μελετήσει και το χρησιμοποιούμε, μπορούμε να το μεταφέρουμε σε μεγάλους αριθμούς και να επωφεληθούμε και από την επικονιαστική του δραστηριότητα και από τα πολύ ωφέλιμα προιόντα που αυτό παράγει. ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΤΩΝ ΜΕΛΙΣΣΩΝ Η Βασίλισσα Σε κάθε κυψέλη υπάρχει πάντα μια βασίλισσα ή «μάνα», όπως την αποκαλούν οι μελισσοκόμοι. Αυτή τρέφεται με βασιλικό πολτό (μια ειδική τροφή που την παράγουν οι εργάτριες ηλικίας 7-13 ημερών) από την αρχή μέχρι το τέλος της ζωής της. Γι' αυτό και ζει μέχρι 3-4 χρόνια και είναι το μόνο μέλος στην κυψέλη που γεννάει αυγά. Τα αυγά τα τοποθετεί στο κέντρο του εξάγωνου κελιού, που θα αποτελέσει την θερμοκοιτίδα των πρώτων σταδίων ανάπτυξης της μέλισσας (αυγό, προνύμφη, νύμφη). Η βασίλισσα εκπέμπει κάποιες ουσίες, τις φερομόνες, οι οποίες αποτελούν τις διαταγές προς τις εργάτριες μέλισσες για τις εργασίες που πρέπει να κάνουν. Οι υπόλοιπες μέλισσες δεν βλέπουν τη βασίλισσα (μέσα στην κυψέλη όλα είναι σκοτεινά), και έτσι την αντιλαμβάνονται μόνο από τις μυρωδιές που εκπέμπει. Οι εργάτριες κατασκευάζουν τα βασιλικά κελιά, όπου θα εκτραφούν οι εργάτριες. Η βασίλισσα, όταν είναι ακόμα προνύμφη τρέφεται με βασιλικό πολτό που τις δίνουν οι εργάτριες. Καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής της, οι εργάτριες την ταΐζουν, την καθαρίζουν, παίρνουν τα κόπρανά της έξω από την κυψέλη και γενικά την φροντίζουν συνέχεια και ευλαβικά. Είναι θα λέγαμε βασίλισσα με όλη τη σημασία της λέξης! Μετά την έξοδό της από το κελί (σε 16 μέρες από τότε που ήταν αυγό), η βασίλισσα ψάχνει να βρει άλλα βασιλικά κελιά, τα οποία καταστρέφει για να παραμείνει μόνο εκείνη. Περίπου 1 εβδομάδα μετά τη γέννησή της, η βασίλισσα πετά για πρώτη φορά έξω από την κυψέλη, για να συζευχθεί με 8-10 κηφήνες. Η πτήση γίνεται τις πρώτες απογευματινές ώρες και μόνο όταν ο καιρός είναι καλός, αλλιώς αναβάλλεται. Το γαμήλιο ταξίδι διαρκεί έως 20 λεπτά μέχρι η βασίλισσα να πάρει λίγο σπέρμα από τον κάθε κηφήνα, το οποίο αποθηκεύει για όλη την υπόλοιπη ζωή της. Επιστρέφει στην κυψέλη και αναλαμβάνει έργο μετά από 3 μέρες: γεννά συνεχώς, ως και 1.500 αυγά την ημέρα. Τότε οι εργάτριες αρχίζουν να την περιποιούνται και να την προσέχουν. Όταν η βασίλισσα γεννάει, τοποθετεί πρώτα το κεφάλι της σε κάθε κελί (πιθανόν να το εξετάσει) και, αν το κελί είναι άδειο, γυρίζει τοποθετεί την κοιλιά της μέσα και εναποθέτει ένα αυγό. [7] Το αυγό μπορεί να εξελιχθεί σε κηφήνα ή σε εργάτρια μέλισσα, ανάλογα με το αν έχει γονιμοποιηθεί ή όχι. Αν είναι να εξελιχθεί σε εργάτρια οι υπόλοιπες θα του δώσουν μέλι για να μεγαλώσει. Αν όμως ταϊστεί με άφθονο βασιλικό πολτό, θα γίνει βασίλισσα. Οι Εργάτριες Είναι οι ακούραστες μηχανές της κυψέλης. Ανάλογα με την ηλικία τους, μπορούν να επιτελούν διάφορες εργασίες.          Καθαρίστρια κελιών Παραμάνες (τάισμα - περιποίηση βασίλισσας και αυγών) Επεξεργάζονται νέκταρ από συλλέκτριες και το μετατρέπουν σε μέλι Πακετάρουν γύρη μέσα στα κελιά Χτίζουν κηρήθρες Καθαρίζουν τη φωλιά από άχρηστα υλικά Κάνουν αέρα με τα φτερά τους Φρουρούν την είσοδο της κυψέλης Πετούν έξω για συλλογή γύρης και νέκταρος Η διάρκεια από το στάδιο του αυγού μέχρι να εκκολαφθεί η εργάτρια είναι 21 μέρες. Τις πρώτες ταΐζεται με μέλι και γύρη από τις υπόλοιπες εργάτριες. Οι εργάτριες ζουν κατά μέσο όρο 15-40 μέρες το καλοκαίρι, 30-60 μέρες την άνοιξη και το φθινόπωρο και το χειμώνα μέχρι 140 μέρες. Οι χειμερινές εργάτριες διαθέτουν μεγάλα αποθέματα τροφής σε μορφή λιπωδών σωμάτων, που συμβάλλουν στην αύξηση της διάρκειας της ζωής τους. Κατά μέσο όρο, μια εργάτρια-συλλέκτρια κάνει ημερησίως 10 ταξίδια νεκταροσυλλογής, δηλαδή μεταφέρει 1/3 του γραμμαρίου νέκταρ στην κυψέλη. Επίσης, οι γυρεοσυλλέκτριες εργάτριες κάνουν 10 ταξίδια την ημέρα, μεταφέροντας την γύρη στην κυψέλη. Πιο συγκεκριμένα, πιάνονται από τους ανθήρες των λουλουδιών, και με την προβοσκίδα τους καταβρέχουν μια ποσότητα νέκταρος, σχηματίζοντας με τα πόδια τους ένα μπαλάκι γύρης. Το μπαλάκι αυτό μεταφέρεται με το πίσω ζευγάρι ποδιών στην κυψέλη, πάνω σε ένα εξάρτημα του ποδιού που λέγεται ''καλαθάκι γύρης''. Οι Κηφήνες Οι κηφήνες δεν συλλέγουν τροφή (έχουν μικρή προβοσκίδα), δεν παράγουν κερί, ούτε ταΐζουν άλλες μέλισσες. Σε ένα μελίσσι, όπου υπάρχουν περίπου 30.000 - 40.000 μέλισσες, υπάρχουν μερικές εκατοντάδες κηφήνες, που ζουν 20 - 30 μέρες. Τις πρώτες μέρες της ζωής τους τρέφονται εξολοκλήρου από τις νεαρές εργάτριες, ενώ στη συνέχεια αρχίζουν να τρέφονται μόνοι τους με αποθηκευμένο μέλι και γύρη. Όταν πετούν, συγκεντρώνονται σε συγκεκριμένες περιοχές, που λέγονται «περιοχές συγκέντρωσης κηφήνων» και περιμένουν την βασίλισσα για να ερωτοτροπήσουν και να ζευγαρώσουν μαζί της. [8] ΠΩΣ ΒΓΑΙΝΕΙ ΤΟ ΜΕΛΙ Οι μέλισσες πετούν από λουλούδι σε λουλούδι και μαζεύουν το νέκταρ από αυτά. Με την προβοσκίδα τους ρουφούν μια μικρή σταγόνα από νέκταρ και την μεταφέρουν στη κυψέλη. Εκεί, την ανταλλάσσουν πάρα πολλές φορές μαζί με άλλες μέλισσες και αφού προσθέσουν κάποιες ουσίες για τη σωστή διατήρησή του, την αποθηκεύουν στην κηρήθρα. Εκεί, αφού γεμίσουν κάθε κελί της κηρήθρας, βάζουν κερί για να διατηρηθεί το μέλι όσο πιο πολύ γίνεται, για τις κρύες μέρες του χειμώνα που θα ακολουθήσουν. Η ΣΥΝΥΠΑΡΞΗ ΤΩΝ ΜΕΛΙΣΣΩΝ Απαραίτητη προϋπόθεση για την εύρυθμη λειτουργία μιας κοινωνίας είναι η επικοινωνία μεταξύ των μελών της. Η επικοινωνία μεταξύ των μελισσών επιτυγχάνεται με διάφορα ερεθίσματα. Τέτοια είναι οι φερομόνες, χημικές ουσίες που εκκρίνουν τόσο οι εργάτριες όσο και η βασίλισσα του μελισσιού. Ανάλογα με τη χημική ουσία που εκκρίνεται , παρατηρείται και η αντίστοιχη συμπεριφορά από το μελίσσι. Οι μέλισσες επικοινωνούν επίσης χορεύοντας. Έχουν παρατηρηθεί τρεις βασικοί χοροί , ο κυκλικός χορός, ο μικτός χορός, και ο χορός των δονήσεων της κοιλιάς. Οι χοροί αυτοί δηλώνουν κατά βάση την απόσταση της τροφής από την κυψέλη. [9] ΕΝΟΤΗΤΑ 2 ΤΟ ΜΕΛΙ Σύμφωνα και με την Κοινοτική Νομοθεσία (Οδηγία 2001/11Ο/ΕΚ του Συμβουλίου), μέλι είναι η φυσική γλυκιά ουσία που παράγουν οι μέλισσες του είδους Apis mellifera από το νέκταρ των φυτών ή από εκκρίσεις ζώντων μερών φυτών ή εκκρίματα εντόμων απομυζούντων φυτά ευρισκόμενα πάνω στα ζώντα μέρη των φυτών, τα οποία οι μέλισσες συλλέγουν, μετατρέπουν αναμειγνύοντας με ειδικές ύλες του σώματός τους, αποθέτουν, αφυδατώνουν, εναποθηκεύουν και φυλάσσουν στις κηρήθρες της κυψέλης, προκειμένου να ωριμάσουν. Πρόκειται λοιπόν για ένα προϊόν της φύσης που δεν επιδέχεται καμία επεξεργασία και αποτελείται από τα παρακάτω συστατικά: νερό, φυσικά σάκχαρα, οργανικά οξέα, πρωτεΐνες, ιχνοστοιχεία, ένζυμα, βιταμίνες, αρωματικές και χρωστικές ουσίες καθώς και άλλες θρεπτικές ουσίες. Παίζει σπουδαίο ρόλο στο μεταβολισμό και στη θρέψη, στα συστατικά του σκελετού και των κυττάρων, ρυθμίζει την οξύτητα του στομάχου, έχει αντισηπτικές ιδιότητες, είναι τονωτικό, βοηθά στη γρηγορότερη αποκατάσταση της υγείας και έχει αντιμικροβιακή δράση. Τα χακτηριστικά γνωρίσματα του μελιού είναι το άρωμα και η γεύση τα οποία είναι δυνατόν να αλλοιωθούν αν οι συνθήκες αποθήκευσης και επεξεργασίας είναι ακατάλληλες. Το χρώμα του μελιού είναι χαρακτηριστικό της προέλευσής του και θεωρείται ένα από τα κύρια κριτήρια ποιότητας που επηρεάζει την προτίμηση του καταναλωτή. Τα σκοτεινόχρωμα μέλια είναι πλούσια σε ιχνοστοιχεία και συνεπώς έχουν υψηλή θρεπτική αξία ενώ τα ανοιχτόχρωμα έχουν ωραίο χρώμα και γεύση. Μερικές από τις φυσικές ιδιότητες του μελιού είναι το ιξώδες το οποίο προσδιορίζει τη ρευστότητα, η υγροσκοπικότητα και η κρυστάλλωση. Η κρυστάλλωση, γνωστή αν και λανθασμένα σαν ζαχάρωμα, είναι φυσικό βιολογικό φαινόμενο του φυσικού ακατέργαστου μελιού, που δεν προξενεί καμία αλλαγή στις θρεπτικές και βιολογικές ιδιότητες του μελιού. Συνεπώς ένα κρυσταλλωμένο μέλι δεν είναι χαλασμένο ούτε νοθευμένο. Το παραγόμενο μέλι διακρίνεται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: Το ανθόμελο, που παράγεται από το νέκταρ των λουλουδιών (θυμαριού, πορτοκαλιάς, βαμβακιού, ηλίανθου, ερείκης, κλπ), και το μέλι από μελιτώματα, που παράγεται από εκκρίματα κοκκοειδών (εντόμων) που απομυζούν φυτά. Στην κατηγορία αυτή ανήκει το μέλι του πεύκου, της ελάτης και άλλων δασικών φυτών. Στη χώρα μας οι μεγαλύτερες ποσότητες μελιού προέρχονται από το πεύκο (55-60%), ενώ σημαντική είναι και η παραγωγή μελιού ελάτης (5-10%) και θυμαριού (15%). Η ΓΥΡΗ Είναι το προϊόν που συγκεντρώνουν οι μέλισσες από διάφορα λουλούδια. Είναι η πλουσιότερη φυσική τροφή σε πρωτεΐνες, βιταμίνες, απαραίτητα αμινοξέα, ορμόνες, ένζυμα και άλλα χρήσιμα συστατικά για τη διατροφή μας. Χρησιμοποιείται στη [10] φαρμακοβιομηχανία, στη βιομηχανία καλλυντικών, στη διατροφή ανθρώπου και οικιακών ζώων, στην κατασκευή υποκατάστατων γύρης για τη διατροφή των μελισσών, σε διάφορες έρευνες για τις αλλεργίες, σε προγράμματα βελτίωσης φυτών και στην επικονίαση φρούτων και λαχανικών. Ο ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ ΠΟΛΤΟΣ Παράγεται στους υποφαρυγγικούς αδένες των νεαρών εργατριών, είναι άσπρος σαν το γάλα, κρεμώδης, ισχυρά όξινος, με ιδιάζουσα οσμή και υπόξινη γεύση. Είναι πλούσια πηγή βιταμινών, ανόργανων στοιχείων και αμινοξέων. Περιέχει ακόμη διάφορα λιπαρά οξέα, όπως τα υδρόξυ λιπαρά οξέα τα δικαρβοξυλικά οξέα ή απλά λιπαρά οξέα οποία είναι υπεύθυνα για τις περισσότερες βιολογικές ιδιότητες που έχει ο βασιλικός πολτός. Ορισμένες ευεργετικές επιδράσεις του αφορούν την αντιμετώπιση των ρευματικών αρθρίτιδων, τη μείωση της πίεσης του αίματος, τη θεραπεία της χρόνιας δυσκοιλιότητας, τις αντισηπτικές και μικροβιοκτόνους ιδιότητες, την ενίσχυση της δυναμικότητας του οργανισμού και την αντοχή στις αρρώστιες. Ακόμη, χρησιμοποιείται στη θεραπεία της νεφρικής ανεπάρκειας, περιέχει γενετήσιες ορμόνες που βοηθούν τους άντρες να βελτιώσουν τη σεξουαλική τους ζωή και να αυξήσουν τη μυϊκή δύναμη, συμβάλλει στην γαλακτοπαραγωγή μετά τη γέννα των γυναικών και στην αποφυγή της αγγείωσης του δέρματος. Γενικά ο βασιλικός πολτός βελτιώνει τη διάθεση, αυξάνει την ικανότητα για εργασία και την όρεξη και βοηθά στην απόκτηση μεγαλύτερης διανοητικής και σωματικής δύναμης. Η ΠΡΟΠΟΛΗ Είναι ρητινώδης κολλητική ουσία που συλλέγουν οι μέλισσες από διάφορα φυτά, την εμπλουτίζουν με κερί, γύρη, ένζυμα και άλλες ουσίες και τη χρησιμοποιούν για να στεγανοποιήσουν και να απολυμάνουν το εσωτερικό της φωλιάς τους. Το χρώμα της πρόπολης εξαρτάται από τη φυτική της προέλευση. Έχει διάφορες φαρμακευτικές και θεραπευτικές ιδιότητες. Χρησιμοποιείται στη βιομηχανία καλλυντικών και ως αντιμικροβιακό. Ενισχύει τα τριχοειδή αγγεία, καταπολεμά την αναπνευστική ανεπάρκεια, αναστέλλει την ανάπτυξη του μελανώματος και τα κακοήθη νεοπλασματικά κύτταρα (καρκίνος) και είναι αντιδιαβητικό. ΤΟ ΚΕΡΙ Είναι το προϊόν που παράγουν σε μικρά λέπια οι νεαρές εργάτριες από 4 ζεύγη κηρογόνων αδένων. Για την παραγωγή ενός κιλού κεριού οι μέλισσες καταναλώνουν 8 κιλά μέλι. Το κερί είναι ένα μίγμα από 300 περίπου ουσίες (υδρογονάνθρακες, μονοϋδρικές αλκοόλες, λιπαρά οξέα, υδροξυοξέα, διόλες) που είναι απίθανο να συνθέσει ο άνθρωπος. Το κερί χρησιμοποιήθηκε ως φαρμακευτική ουσία για αλοιφές και διάφορα άλλα φαρμακευτικά σκευάσματα. Κάποιες από τις φαρμακευτικές του χρήσεις είναι ενάντια της χρόνιας μαστίτιδας, του εκζέματος, των εγκαυμάτων, της δερματίτιδας. Περιέχει αντιβιοτικές ουσίες και παρουσιάζει θεραπευτική δράση για παρειακές στοματικές αρρώστιες και προβλήματα του άνω αναπνευστικού αγωγού. Χρησιμοποιείται στην βιομηχανία καλλυντικών. Άλλες χρήσεις του είναι στη βιομηχανία των κεριών, βερνικιών κα ως μονωτικό υλικό. [11] ΤΟ ΔΗΛΗΤΗΡΙΟ Είναι ένα πολύπλοκο μίγμα χημικών ουσιών που έχει φαρμακευτική δράση και επηρεάζει τη φυσιολογία ενός οργανισμού. Περιέχει αρκετές ουσίες που είναι ενδιαφέρουσες από βιοχημική και φαρμακολογική πλευρά όπως είναι η μελιτίνη, απαμίνη, ισταμίνη, ντοπαμίνη, φωσφολιπάση Α. Χρησιμοποιείται για τη θεραπεία ρευματοειδούς αρθρίτιδας και για το γαστρικό έλκος. Τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιείται στη θεραπεία για τη σκλήρυνση κατά πλάκας. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα αποδείχτηκε ότι σκοτώνει τα καρκινογόνα κύτταρα, ενώ δεν επηρεάζει τα υγιή. Η ΕΠΙΚΟΝΙΑΣΗ Πρόκειται για λειτουργία των ανώτερων φυτών κατά την οποία η ώριμη γύρη από τους στήμονες μεταφέρεται στο στίγμα του ύπερου για να γίνει έτσι η γονιμοποίηση του ωάριου και να σχηματιστούν τα σπέρματα (αναπαραγωγή του φυτού). Οι μέλισσες βοηθούν στη γονιμοποίηση ποσοστού 60 με 70 % των φυτικών ειδών. Άρα το ουσιαστικότερο «προϊόν» της μέλισσας είναι η επικονίαση αφού αυτή η προσφορά της στη φύση ξεπερνάει την αξία όλων των προϊόντων της κυψέλης. Στην πράξη η επικονίαση των ανθέων από τη μέλισσα επιφέρει τεράστια οφέλη στους παραγωγούς. Έρευνες αλλά και προσωπικές παρατηρήσεις παραγωγών οπορωφόρων δέντρων και άλλων καλλιεργειών (π.χ. κηπευτικών) δείχνουν πως η απόδοση μετά από βόσκηση μελισσιών στις καλλιέργειες αυτές αυξάνει. Επιπλέον, η καρπόδεση ενισχύεται και οι καρποί γίνονται μεγαλύτεροι με αποτέλεσμα, εκτός από αύξηση της ποσότητας να απολαμβάνουν και βελτίωση της ποιότητας. Σε πολλές χώρες, ήδη από χρόνια, οι παραγωγοί νοικιάζουν μελίσσια προκειμένου να τοποθετηθούν την κατάλληλη περίοδο σε καλλιέργειες με αυξημένες επικονιαστικές ανάγκες. Εκεί η προσφορά της μέλισσας στην επικονίαση έχει αναγνωριστεί. Παρά τη μοναδική και αναντικατάστατη συμμετοχή της μέλισσας στην οικονομική, οικολογική, ακόμη και αισθητική διαμόρφωση της υπόστασης του πλανήτη στο σύνολό του, αλλά και του ανθρώπου ειδικότερα, και ακόμη παρά την ύπαρξη αυστηρής νομοθεσίας για το θέμα, θα πρέπει να επισημανθεί το ακανθώδες πρόβλημα που προκύπτει από τη χρήση ψεκασμών με μελισσοτοξικές φυτοπροστατευτικές ουσίες σε ορισμένες καλλιέργειες. Και ενώ η μέλισσα αποτελεί αποδεδειγμένα τον ισορροπιστή της φύσης υπόκειται συχνά τις δυσμ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Μελισσοκομικές Μονάδες (αριθμός) μελίσσια παραγωγή μελιού (κιλά) Μακεδονία 4010-20% 463.905-34,4% 4.820.647 36,3% Πελοπόννησος 3521-18% 158.833-12,5% 1521.042-11,7% Κρήτη 2880-14% 109070-8,6% 868.694-6,5% [12] Στερεά και Εύβοια 2742-14% 201.110-15,8% 2.086.603 15,7% Ν. Αιγαίο 2407-12% 112.006-8,8% 1.388.687-10,4% Θράκη 1154-6% 44.681-3,5% 531.289-4,0% Ήπειρος 1119-6% 38.928-3% 499.120-3,7% Θεσσαλία 1102-5% 82.247-6,4% 699.507-5,2% Αττική 631-3% 49.860-3,9% 762.840-5,7% Ν. Ιονίου 349-2% 13.496-1,0% 107.000-0,8% ΕΤΗΣΙΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΤΙΣ ΑΠΟΙΚΙΕΣ ΤΩΝ ΜΕΛΙΣΣΩΝ • Μελισσοκομικοί χειρισμοί Ιανουαρίου Ανάλογα με την περιοχή και τη «διάθεση» του καιρού υπάρχουν διαφοροποιήσεις. Σε πιο βόρειες περιοχές οι θερμοκρασίες παραμένουν χαμηλές για μεγαλύτερο διάστημα και οι μέλισσες διατηρούν τη μελισσόσφαιρα. Κάποιες ζεστές μέρες οι μέλισσες χαλαρώνουν τη μελισσόσφαιρα και μπορούν να απομακρυνθούν για να αποβάλλουν τα περιττώματά τους. Τις ζεστές και ηλιόλουστες αυτές ημέρες (με θερμοκρασία μεγαλύτερη από 15°C) μπορεί να εκμεταλλευτεί ο μελισσοκόμος για να επιθεωρήσει το μελίσσι. Σε νοτιότερες περιοχές η άνοδος της θερμοκρασίας παρατηρείται νωρίτερα. Αν ο καιρός είναι ευνοϊκός και παρουσιαστούν οι πρώτες ανθοφορίες οι μέλισσες αρχίζουν τις πτήσεις και τη συλλογή. Τότε μπορεί να έχουμε και την αρχική παρουσία γόνου. Οι μειωμένες απαιτήσεις μελισσοκομικών χειρισμών την περίοδο αυτή δίνει τη δυνατότητα στο μελισσοκόμο να οργανώσει τον εξοπλισμό του, να διαπιστώσει τις ελλείψεις και να συντηρήσει τον υπάρχοντα εξοπλισμό. • Χειρισμοί Φεβρουαρίου Η θερμοκρασία σταδιακά αυξάνει και στις νότιες κυρίως περιοχές ευνοούνται οι πτήσεις των μελισσών και η συλλογή γύρης και νέκταρος των ανθοφοριών της εποχής και κατατόπου περιοχής. Οι αμυγδαλιές, οι πρώιμες βερικοκιές, το ανοιξιάτικο ρείκι, το καραγάτσι είναι κάποιες από τις ανθοφορίες που τα μελίσσια την περίοδο αυτή μπορούν να εκμεταλλευτούν όπου οι συνθήκες το επιτρέπουν. Τα «πορτάκια», ανάλογα και με τη δυναμικότητα του μελισσιού, απομακρύνονται από την είσοδο της κυψέλης. Η εκτροφή γόνου ξεκινά και οι μέλισσες ξεκινούν σταδιακά να μπαίνουν σε καινούρια παραγωγική περίοδο. Την περίοδο αυτή, τέλος χειμώνα – αρχές άνοιξης και ανάλογα πάντα με την περιοχή και τις θερμοκρασίες, υπάρχει συχνά κίνδυνος να «χαθεί» το μελίσσι. Ο πληθυσμός μειώνεται καθώς οι «φθινοπωρινές» μέλισσες χάνονται. Η κατανάλωση τροφών είναι αυξημένη με την παρουσία του γόνου, ενώ οι ποσότητες που εξωτερικά διατίθενται είναι [13] περιορισμένες και συχνά, λόγω χαμηλών θερμοκρασιών που μπορεί να επικρατούν, δύσκολα μπορούν οι μέλισσες να συλλέξουν. Ο πληθυσμός εσωτερικά της κυψέλης με δυσκολία μετακινείται ακόμη και για να πλησιάσει πλαίσια όπου υπάρχει τροφή, στην προσπάθειά του να καλύπτει το γόνο διαρκώς για να διατηρηθεί η θερμοκρασία του. Για τους λόγους αυτούς θα πρέπει ο μελισσοκόμος να φροντίσει για την επάρκεια τροφής. Κάθε μελισσοκομικός χειρισμός όμως που απαιτεί άνοιγμα της κυψέλης θα πρέπει να γίνεται σε μέρες θερμές, με θερμοκρασία ανώτερη των 15°C. Ένας καλός προγραμματισμός την περίοδο αυτή, για τους χειρισμούς και τις μετακινήσεις που θα ακολουθήσουν καθώς και πρόβλεψη εναλλακτικών λύσεων εάν οι καιρικές συνθήκες ανατρέψουν τον αρχικό προγραμματισμό, βοηθούν στην αποτελεσματικότερη εκμετάλλευση των μελισσοσμηνών. • Χειρισμοί Μαρτίου Οι ανθοφορίες πληθαίνουν. Ο γόνος αυξάνει διαρκώς και οι απαιτήσεις των μελισσοσμηνών για τροφή επίσης. Η αύξηση της θερμοκρασίας και η υπάρχουσα υγρασία την περίοδο αυτή ευνοούν τα μελίσσια στη συλλογή γύρης και νέκταρος και στην ανάπτυξη του επομένως. Συχνός πρέπει να είναι ο έλεγχος από το μελισσοκόμο. Η γέννα της βασίλισσας, η ποσότητα και η διάθεση της τροφής στο μελίσσι, η δυνατότητα εκμετάλλευσης των ανθοφοριών της εποχής (αμυγδαλιά, ρείκι ανοιξιάτικο, αγριοκορομηλιά, βερικοκιά κ.α.) είναι η μέριμνα του μελισσοκόμου. Αναζήτηση επομένως μελισσοβοσκών και απαραίτητες μετακινήσεις δρομολογούνται. • Χειρισμοί Απριλίου Τα μελίσσια, ανάλογα πάντα με την περιοχή και τις καιρικές συνθήκες, αρχίζουν να βρίσκονται σε πλήρη ανάπτυξη σε γόνο και νέες μέλισσες. Οι απαιτήσεις επομένως σε νέκταρ και γύρη είναι ιδιαίτερα αυξημένες. Οι ανθοφορίες των εσπεριδοειδών , της κερασιάς , της μηλιάς στη συνέχεια, είναι κάποιες από τις πηγές της περιόδου αυτής. Οι επιθεωρήσεις από το μελισσοκόμο πρέπει να είναι συχνές και να γίνονται επισταμένα. Η σμηνουργία είναι αναμενόμενη την περίοδο αυτή. Ανάλογα με τις συνθήκες τοποθετείται δεύτερο πάτωμα με χτισμένες ή άχτιστες κηρήθρες. Η περίοδος αυτή είναι κατάλληλη για παραγωγή νέων βασιλισσών, βασιλικού πολτού, και συλλογή γύρης. • Χειρισμοί Μαϊου Η ακακία, η κουτσουπιά, το παλιούρι, είναι κάποιες από τις ανθοφορίες που βρίσκονται σε εξέλιξη την περίοδο αυτή. Οι «μελισσοβοσκές» γίνονται πλουσιότερες, ανάλογα πάντα με την περιοχή, και οι εργασίες των μελισσιών και των μελισσοκόμων είναι αυξημένες. Γίνονται τακτικές επιθεωρήσεις και συμπληρώνονται με πλαίσια τα κενά που υπάρχουν. Η φυσική σμηνουργία συνεχίζει ακόμη. Η παραγωγή νέων βασιλισσών, βασιλικού πολτού και η συλλογή γύρης ευνοούνται και την περίοδο αυτή. Νότια, όπου υπήρχαν πρώιμες ανθοφορίες και εσπεριδοειδή, γίνεται ο πρώτος τρύγος του «ανοιξιάτικου» μελιού. Τα μελίσσια μεταφέρονται σε πρώιμα θυμάρια, έλατα ή άλλες ανθοφορίες της εποχής. • Χειρισμοί Ιουνίου Όπου υπήρχαν πρώιμες ανθοφορίες και ο καιρός ήταν ευνοϊκός έγινε ή γίνεται την περίοδο αυτή ο τρύγος του «ανοιξιάτικου» μελιού. Σημαντικές πηγές την περίοδο αυτή είναι το [14] θυμάρι και το έλατο όπου συνήθως τα μελίσσια μεταφέρονται. Αρκεί ο καιρός να ευνοήσει. Βροχή τον Απρίλιο και αρχές Μαΐου, πριν την ανθοφορία του θυμαριού, ζεστός καιρός και υγροί άνεμοι την περίοδο της ανθοφορίας ευνοούν τη συλλογή. Αντίθετα, βροχή ή ξηροί και ψυχροί άνεμοι είναι πρόβλημα κατά την νεκταροέκριση του θυμαριού, ενώ «λίβας» έστω και μιας ημέρας προκαλεί διακοπή. Για τη συλλογή μελιτώματος από τον έλατο, χρειάζονται υψηλές θερμοκρασίες και απουσία βροχής. Ο μελισσοκόμος θα πρέπει να παρακολουθεί τις συνθήκες για να ξέρει κατά πόσο μπορεί να εκμεταλλευτεί τις προβλεπόμενες «βοσκές». • Χειρισμοί Ιουλίου Ανάλογα με την περιοχή, τα θυμάρια και το έλατο είναι βασικές πηγές. Η παραμονή στον έλατο απαιτεί στη συνέχεια μετά το τρύγο, μεταφορά σε περιοχή με αφθονία σε νέκταρ και γύρη για να «ανανεωθούν» τα μελίσσια. Μεταφορά σε καστανιά όψιμη, όπου υπάρχει αφθονία σε γύρη και νέκταρ, μετά τον έλατο, βοηθά το μελίσσι και είναι μια καλή προετοιμασία εάν πρόκειται να ακολουθήσει μεταφορά στη συνέχεια στο πεύκο. Αρκεί οι καιρικές συνθήκες να είναι ευνοϊκές, να έχει προηγηθεί βροχή, να υπάρχει υγρασία, γιατί έχει παρατηρηθεί ότι σε περίπτωση ξηρασίας η γύρη της καστανιάς μπορεί να είναι τοξική για τη μέλισσα. Άλλες ¨μελισσοβοσκές¨ που είναι σε εξέλιξη την περίοδο αυτή είναι, ανάλογα με την περιοχή, η φλαμουριά, η βελανιδιά, το λιγούστρο, η λυγαριά, το καλαμπόκι. Γενικά, τα μελίσσια μεταφέρονται σε όψιμες ανθοφορίες, σε πιο ορεινές περιοχές ή παραμένουν σε πεδινές περιοχές όπου κυριαρχεί το βαμβάκι. • Χειρισμοί Αυγούστου Στις πεδινές περιοχές κυριαρχεί το βαμβάκι, σημαντική «βοσκή» τόσο για παραγωγή όσο και για το «δυνάμωμα» του μελισσιού, ενώ τέλη Ιουλίου με αρχές Αυγούστου «δίνει» το πεύκο. Μελίσσια που μεταφέρονται στο πεύκο πρέπει να είναι δυνατά, με γόνο και πληθυσμό. Τον τρύγο του πεύκου ακολουθεί μεταφορά συνήθως σε σουσούρα (φθινοπωρινή ερείκη) , ή άλλες ανθοφορίες της περιοχής για συλλογή νέκταρος και γύρης. Τα μελίσσια παραμένουν για «δυνάμωμα» και μεταφέρονται ξανά στο πεύκο ή για να ξεχειμωνιάσουν. • Χειρισμοί Σεπτεμβρίου Μελίσσια που πρόκειται να εκμεταλλευτούν το «δεύτερο βάρεμα» του πεύκου (μέσα Σεπτεμβρίου συνήθως και ανάλογα πάντα από τις καιρικές συνθήκες που επικρατούν) μεταφέρονται από τις περιοχές που βρίσκονταν, στο πεύκο. Συνήθως από ανθοφορίες όπως πολυκόμπι ή σουσούρα, οι οποίες και ακολουθούν μετά το τρύγο του πεύκου. Όποια και αν είναι η προέλευση του τελευταίου τρύγου, στη συνέχεια θα πρέπει να ακολουθήσει η παραμονή των μελισσιών σε περιοχές με ανθοφορίες ικανές να δυναμώσουν το πληθυσμό. Για τα πλαίσια που τρυγούνται σταδιακά καθ΄όλη την περίοδο και δεν χρησιμοποιούνται ξανά ή άμεσα από το μελίσσι θα πρέπει να ληφθούν μέτρα για την πρόληψη κατά του κηρόσκωρου. [15] • Χειρισμοί Οκτωβρίου Ανάλογα με την περιοχή και τις καιρικές συνθήκες, πολλά μελισσοκομεία μεταφέρθηκαν από ανθοφορίες όπως πολυκόμπι ή σουσούρα (ερείκη φθινοπωρινή) που ενισχύουν σημαντικά την ανάπτυξη του γόνου, και το δυνάμωμα του μελισσιού, στο πεύκο, για την εκμετάλλευση των μελιτοεκκρίσεων. Στη συνέχεια την εποχή αυτή γίνεται και ο τελευταίος τρύγος μελιού πεύκου. Κατά την παραμονή στα πευκοδάση, αν δεν υπάρχει ανθοφορία να δώσει γύρη, και σε συνδυασμό με την έντονη συλλογή μελιτώματος, περιορίζεται σημαντικά ο γόνος και ο πληθυσμός μειώνεται. Ανθοφορίες από αρκουδόβατο και κισσό που συναντώνται σε πευκοδάση μπορούν να στηρίξουν την εκτροφή του γόνου σε μελίσσια που βρίσκονται εκεί. Μετά τον τρύγο του πεύκου απαιτείται δυνάμωμα του μελισσιού, ανανέωση του πληθυσμού, για να μπορέσει να «ξεχειμωνιάσει». Μελίσσια που εκμεταλλεύονται μετά το πεύκο, ανθοφορίες όπως πολυκόμπι, κουμαριά, σουσούρα, επεκτείνουν σημαντικά το γόνο και δυναμώνουν. Στη συνέχεια τα μελισσοσμήνη μεταφέρονται σε περιοχές πιο θερμές, κατάλληλες για να ¨ξεχειμωνιάσουν¨ και για να εκμεταλλευτούν τις πρώιμες ανθοφορίες της άνοιξης, όταν θα αρχίσουν πάλι να δραστηριοποιούνται. Στο ξεκίνημα της άνοιξης σημαντικό ρόλο θα παίξουν η ανανέωση του πληθυσμού, που θα γίνει το φθινόπωρο, οι συνθήκες διαχείμασης και η απαλλαγή από αρρώστιες, για τα οποία ο μελισσοκόμος πρέπει να μεριμνήσει. • Χειρισμοί Νοεμβρίου Από τον προηγούμενο ήδη μήνα, θα πρέπει ο μελισσοκόμος να έχει φροντίσει ώστε τα μελίσσια να εκμεταλλευτούν τις ανθοφορίες του φθινοπώρου, να εκτρέψουν γόνο προκειμένου να ανανεωθεί ο πληθυσμός του μελισσιού. Οι νέες «φθινοπωρινές» μέλισσες έχουν μεγαλύτερη διάρκεια ζωής και είναι αυτές που θα φροντίσουν για την επιβίωση του μελισσιού κατά τη διάρκεια του χειμώνα καθώς και για την είσοδο στην παραγωγική περίοδο μόλις η περιοχή, η εποχή και οι θερμοκρασίες το επιτρέψουν. Τα μελίσσια αν δεν έχουν ήδη μεταφερθεί μεταφέρονται στον τόπο διαχείμασης. Τοποθετούνται σε μέρος τέτοιο ώστε να εκμεταλλεύονται την ηλιοφάνεια του χειμώνα κατά το μέγιστο δυνατό και να προστατεύονται από τους τοπικούς ανέμους και τα ακραία καιρικά φαινόμενα. Ανάλογα πάντα με την περιοχή και τις καιρικές συνθήκες, την περίοδο αυτή το μελίσσι «ξεγονεύει» και είναι η κατάλληλη εποχή για θεραπεία ενάντια στη βαρρόα. Εκτός από τη θεραπεία γίνεται την εποχή αυτή και προσεκτική επιθεώρηση γενικά της κατάστασης κάθε κυψέλης για να διαπιστωθεί η δυναμικότητα της κυψέλης και η δυνατότητα ασφαλούς «ξεχειμωνιάσματος». Με τη πτώση της θερμοκρασίας, περιορίζουμε την είσοδο της κυψέλης με «πορτάκια» για να αποφύγουμε την εισβολή εχθρών (π.χ. ποντίκια) και ψυχρού αέρα. Όταν η θερμοκρασία πέσει σημαντικά οι μέλισσες ησυχάζουν και σχηματίζουν «μελισσόσφαιρα» για να μπορέσουν να διατηρήσουν εσωτερικά τη θερμοκρασία που απαιτείται. Στη φάση αυτή είναι σημαντικό, με τη σωστή διάταξη των πλαισίων, κοντά στη μελισσόσφαιρα, να υπάρχει διαθέσιμη τροφή. Η απειλή του χειμώνα στην ουσία είναι η λιμοκτονία και όχι το ψύχος. [16] • Χειρισμοί Δεκεμβρίου Οι χαμηλές θερμοκρασίες είναι απαγορευτικές για κάθε δραστηριότητα εσωτερικά της κυψέλης. Οι μέλισσες μαζεύονται όλες μαζί και σχηματίζουν ένα «σώμα», τη «μελισσόσφαιρα», στην προσπάθεια να διατηρήσουν σταθερή την επιθυμητή θερμοκρασία. Περίοδος ξεκούρασης και για τους μελισσοκόμους. Οι επισκέψεις στα μελισσοκομεία είναι περιορισμένες. Γίνεται έλεγχος για τυχόν ζημιές (άνοιγμα καπακιών, μετατόπιση κυψελών, λιμνάζοντα νερά, φράξιμο εισόδων κ.α.) από δυσμενείς καιρικές συνθήκες (ισχυροί άνεμοι, έντονες βροχοπτώσεις, χαλαζόπτωση κ.α.). ΤΡΟΠΟΙ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΥ ΜΕΛΙΣΣΩΝ • Α. Μελίσσι από σμηνουργία Βρίσκουμε τον αφεσμό (το σμήνος που έφυγε με την βασίλισσα από την μητρική κυψέλη και κρέμεται σε δέντρο ή άλλο αντικείμενο εκτός κυψέλης) και τον τοποθετούμε σε μία κυψέλη Προσθέτουμε κηρήθρες Τόσο το μητρικό όσο και το νέο μελίσσι αναπτύσσονται κανονικά • Β. Διαίρεση μονού μελισσιού στα δύο Βάζουμε μία κενή κυψέλη («νέα») δίπλα ακριβώς σε αυτή που θέλουμε να διαιρέσουμε («παλιά»). Καλό θα ήταν οι κυψέλες να είναι ίδιου χρώματος. Από την «παλιά» επιλέγουμε τα μισά πλαίσια (που όμως να έχουν 2-3 πλαίσια ανοιχτό και σφραγισμένο γόνο) και τα μεταφέρουμε στην «νέα», με διάταξη Μέλι-Γύρη-Γόνος (από έξω προς τα μέσα). Μεταφέρουμε το ένα από τα δύο αυτά μελίσσια 4-5 χιλιόμετρα μακριά. Μετά από 3 μέρες ανοίγουμε τα μελίσσια, και σε όποιο δούμε αυγά σημαίνει ότι έχει βασίλισσα, ενώ το άλλο θα είναι το ορφανό. Στο ορφανό τροφοδοτούμε με σιρόπι ζάχαρης 1:1. και το ανοίγουμε μετά από 30 ημέρες (ΠΡΟΣΟΧΗ: να μην ανοιχθεί νωρίτερα, γιατί τότε οι εργάτριες συνήθως σκοτώνουν την παρθένα βασίλισσα) και επιβεβαιώνουμε την ύπαρξη νέας βασίλισσας από την παρουσία εργατικού γόνου. Αυτό με τη βασίλισσα μπορούμε να το αναπτύξουμε κανονικά • Γ. Διαίρεση διώροφου μελισσιού στα δύο Ακολουθούμε ακριβώς την ίδια διαδικασία. Διαιρούμε την «παλιά» κυψέλη στα δύο, επιλέγοντας πλαίσια με ανοιχτό και σφραγισμένο γόνο, τα βάζουμε στην «νέα» με διάταξη Μέλι-Γύρη-Γόνος και μεταφέρουμε μία από τις δύο κυψέλες 4-5 χιλιόμετρα μακριά. Ελέγχουμε μετά από 3 μέρες ποιο μελίσσι είναι ορφανό και τροφοδοτούμε με σιρόπι ζάχαρης 1:1. Μετά από 30 μέρες από την διαίρεση (ΠΡΟΣΟΧΗ: να μην ανοιχθεί νωρίτερα, γιατί τότε οι εργάτριες συνήθως σκοτώνουν την παρθένα βασίλισσα) ελέγχουμε την παρουσία και την ωοτοκία της νέας βασίλισσας. Στο άλλο με τη βασίλισσα μπορούμε να προσθέσουμε νέες κηρήθρες και να το αναπτύξουμε κανονικά. • Δ. Διαίρεση διώροφου δυνατού μελισσιού σε πάνω από 2 τμήματα [17] Από πολύ δυνατά μελίσσια, που διαθέτουν πάνω από 18 πλαίσια γόνο, μπορούμε να φτιάξουμε περισσότερα από ένα νέα μελίσσια. Τον Απρίλιο, όταν η ανθοφορία είναι πλούσια, διαιρούμε το μελίσσι στα δύο, όπως περιγράφηκε στην παράγραφο «Β» Βάζουμε τις κυψέλες τη μία πλάι στην άλλη Όταν, μετά από 2 μέρες ανοίγουμε τα μελίσσια και δούμε ποιο είναι το ορφανό, το βάζουμε στη θέση του «παλιού» μελισσιού (για να μαζέψει αρκετές συλλέκτριές του), μετακινώντας αυτό με τη βασίλισσα 2-3 μέτρα μπροστά του Δέκα μέρες αργότερα, το ορφανό μελίσσι θα περιέχει πολλά σφραγισμένα βασιλικά κελιά, και έτσι το χωρίζουμε εκ νέου σε 2-3 μέρη, στη θέση του «παλιού» μελισσιού Το μελίσσι που έχει βασίλισσα αναπτύσσεται κανονικά και επανέρχεται στη αρχική του κατάσταση μετά από 3-4 εβδομάδες Τα νέα μικρά μελίσσια τροφοδοτούνται για να αυξήσουν πληθυσμούς και να αναπτυχθούν και αυτά ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΜΕΛΙ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ Έχουν ανιχνευτεί περισσότερες από 180 διαφορετικές ουσίες μέσα στο μέλι, με μοναδική οργανική διασύνδεση μεταξύ τους, δίνοντας ένα προϊόν με εκπληκτικές ιδιότητες. Δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρης τροφή γιατί περιέχει μικρές ποσότητες βιταμινών και πρωτεϊνης, αλλά ενεργειακά μπορεί να σταθεί δίπλα σε οποιοδήποτε τρόφιμο. Η Apitherapy (Μελισσοθεραπεία), επιστήμη που προωθεί τη χρήση των προϊόντων της μέλισσας για θεραπευτικούς σκοπούς, έχει αναδείξει και τοποθετήσει το μέλι στη θέση που του αξίζει: Το μέλι αποτελείται κυρίως από απλά ζάχαρα και η απορρόφησή τους από τον ανθρώπινο οργανισμό γίνεται γρήγορα. Γι' αυτό ενδείκνυται σε καταστάσεις που χρειαζόμαστε μια άμεση πηγή ενέργειας, όπως στον αθλητισμό, στις ασθένειες, στην εγκυμοσύνη και γενικά στους ταλαιπωρημένους οργανισμούς. Οι αντισηπτικές και αντιμικροβιακές του ιδιότητες βοηθούν σε παθήσεις όπως το έλκος ή στην επούλωση πληγών. Υπάρχουν στην αγορά ειδικά επιθέματα με μέλι για τον καθαρισμό και την προστασία μικροτραυμάτων. Οι ιδιότητές του αυτές οφείλονται : Στην υψηλή συγκέντρωση Υπεροξειδίου του υδρογόνου( Η2Ο2) το γνωστό μας οξυζενέ. Στην υψηλή συγκέντρωση ζαχάρων που διαθέτει. Η συγκέντρωση βιταμινών του μελιού δεν είναι υψηλή, ώστε να αρκεί για τις ημερήσιες ανάγκες του οργανισμού, βοηθάνε όμως στην απορρόφηση των ζαχάρων και των τροφών, λόγω των ενζύμων που διαθέτει (αμυλάση) και ασκεί ευνοϊκή επίδραση στην ανάπτυξη ύψους και βάρους των παιδιών, βελτιώνοντας την απορρόφηση του ασβεστίου και μαγνησίου στο σκελετό τους. Περιέχει μεγάλο αριθμό και ποικιλία ολιγοσακχαριτών, ενισχύοντας τη βιωσιμότητα και δράση των bifidobacteria, τα οποία παίζουν σημαντικό ρόλο στη διατήρηση ισορροπίας της μικροχλωρίδας του πεπτικού σωλήνα. Συνεπώς το μέλι δρα ως προβιοτικό. Η συνεργιστική δράση του μελιού, δηλαδή ο πολλαπλασιασμός της [18] συνέργειας και δράσης δύο ή περισσοτέρων ουσιών είναι από τα ζητήματα που πραγματεύεται η Apitherapy με θετικά συμπεράσματα μέχρι στιγμής. Τα ιχνοστοιχεία (ανόργανα άλατα) που περιέχει παίζουν σημαντικό ρόλο στο μεταβολισμό και στη θρέψη, είναι συστατικά του σκελετού και των κυττάρων, ρυθμίζουν την οξύτητα του στομάχου και βοηθούν στην καλή λειτουργία των ενδοκρινών αδένων. Επίσης, λόγω των ιχνοστοιχείων που διαθέτει, βοηθά στο σχηματισμό υγιών νυχιών και μαλλιών. Στα σκουρόχρωμα μέλια τα ιχνοστοιχεία βρίσκονται σε πιο μεγάλες συγκεντρώσεις. Βοηθά λόγω του σιδήρου και των βιταμινών Β6,Β9 που περιέχει, στην γρηγορότερη αποκατάσταση της υγείας σε περιπτώσεις αναιμίας. Έχει υψηλή περιεκτικότητα χολίνης που βοηθά στη δυσκοιλιότητα. Λόγω των ζαχάρων του, βοηθά σημαντικά και εντυπωσιακά στο μεταβολισμό του οινοπνεύματος με αποτέλεσμα την ταχύτερη απαλλαγή καταστάσεων μέθης. Βοηθά στην καλή λειτουργία της καρδιάς και των στεφανιαίων αρτηριών λόγω της ακετυλοχολίνης που περιέχει. Το μέλι περιέχει κάποια μικρή ποσότητα γύρης και μπορεί να βοηθήσει άτομα με εποχιακή αλλεργική ρινίτιδα, φέρνοντάς τα σε επαφή, ομαλά και αργά με τις αλλεργιογόνες ουσίες που πιθανά να προέρχονται από τη γύρη των λουλουδιών της περιοχής που ζούνε. Στις περιπτώσεις αυτές θα πρέπει το μέλι να προέρχεται από την περιοχή της ευρύτερης κατοικίας, για να περιέχει γύρη από τα φυτά της γύρω περιοχής που πιθανά να αποτελούν το αλλεργιογόνο αίτιο. Η εφαρμογή τσιμπήματος μέλισσας χρησιμοποιήθηκε επί αιώνες - αλλά και σήμερα - για την αντιμετώπιση της αρθρίτιδας. Πάσχοντες από σκλήρυνση κατά πλάκας έχουν δει βελτίωση με μελισσοθεραπεία. Συνήθως γίνονται τρεις συνεδρίες την εβδομάδα με τσιμπήματα ζωντανών μελισσών για έξι μήνες. Όταν μια περιοχή που ήδη έχει φλεγμονή, δεχθεί κέντρισμα και αναπτύξει οίδημα, φυσικοί αντιφλεγμονώδεις παράγοντες του σώματος συρρικνώνουν το οίδημα, μειώνοντας ταυτόχρονα τη φλεγμονή που οφειλόταν στο αρχικό αίτιο. Το δηλητήριο της μέλισσας ίσως είναι ωφέλιμο και με άλλο τρόπο. Είναι πλούσιο σε πολυακόρεστα λιπαρά οξέα, που λείπουν στους ασθενείς με σκλήρυνση κατά πλάκας. Η μελισσοθεραπεία έχει βραχυχρόνιες παρενέργειες, όπως κνησμός, πρήξιμο και κοκκίνισμα του δέρματος. Έχουν αναφερθεί σοβαρές αλλεργικές αντιδράσεις ή και θάνατοι από αλλεργικό σοκ. Πριν ξεκινήσετε θεραπεία, πρέπει οπωσδήποτε να συμβουλευτείτε το γιατρό σας, για να ελέγξετε αν τυχόν είστε ευαίσθητοι σε τσιμπήματα μελισσών. Το μέλι δεν είναι σε καμιά περίπτωση φάρμακο με την σύγχρονη έννοια του όρου, αλλά δρα σε αρκετές παθήσεις θεραπευτικά και σε άλλες επικουρικά. Παραδοσιακές συνταγές . Στην παράδοσή μας έχουν παραμείνει πολλά παρασκευάσματα (γιατροσόφια - ματζούνια) με συστατικό το μέλι. Κανένα από αυτά δεν είναι επικίνδυνο, με εξαίρεση τυχόν αλλεργικές αντιδράσεις που μπορεί να παρουσιάσουν άτομα με αλλεργικά προβλήματα σε συγκεκριμένα τρόφιμα. Κάποια από τα γιατροσόφια που περιέχουν μέλι είναι τα παρακάτω : [19] • Αλλεργική ρινίτιδα (εποχιακή). Δυο μήνες πριν την "επίμαχη" περίοδο συνιστάται η κατανάλωση δυο κουταλιών του γλυκού μέλι καθημερινά. Για καλύτερα αποτελέσματα χρησιμοποιήστε μέλι της περιοχής που ζείτε. Μπορείτε να μασάτε μια μπουκιά κηρήθρα 5 με 10 λεπτά, δύο φορές την ημέρα (χωρίς να την καταπίνετε). • Αποσυμφορητικό. Βράζουμε φλούδες γκρέιπφρουτ, πορτοκαλιού ή λεμονιού, μαζί με την άσπρη ψίχα τους, σε νερό ανακατεμένο με μέλι. Ανακατεύετε ώσπου οι φλούδες να γίνουν σαν σφουγγάρι. Προσέξτε να μην τις παραβράσετε - δεν φτιάχνουμε γλυκό. Τρώτε ένα κομμάτι, όποτε αρχίζουν τα συμπτώματα, κάθε βράδυ πριν τον ύπνο για όλη την επικίνδυνη περίοδο. Αϋπνία – • Aγχος. Ζεστό γάλα με μέλι. Ζεστά ροφήματα χαμομηλιού ή τίλιου με μια κουταλιά του γλυκού μέλι. • 'Αφθες. Μια κουταλιά μέλι που παραμένει για όσο μπορούμε στα σημεία με τις άφθες. Δυο με τρεις φορές την ημέρα. • Ευσταχιανές σάλπιγγες. Οι θεραπευτές της αγιουρβέδα κάνουν μαλάξεις στους λεμφαδένες που βρίσκονται κοντά στα αυτιά. Το μασάζ συμπληρώνεται με ένα ρόφημα από το φυτό Amala μαζί με ακατέργαστο μέλι. • Βήχας. Μπορείτε να φτιάξετε ένα αποτελεσματικό αποχρεμπτικό με ένα μεγάλο κρεμμύδι και ανεπεξέργαστο μέλι. Κόψτε το κρεμμύδι σε ροδέλες, βάλτε το σε ένα μπολ, σκεπάστε το με μέλι και αφήστε το για 10 - 12 ώρες. Στραγγίστε το και πάρτε μια κουταλιά της σούπας από το μείγμα, κάθε 5 ή 6 ώρες. Μια άλλη συνταγή είναι η δημιουργία ενός μίγματος από ίσα μέρη μελιού, λαδιού και τσίπουρου. • Δυσκοιλιότητα. Μία κουταλιά της σούπας μέλι, πρωί - βράδυ. • Ελαφρά εγκαύματα. Ένα λεπτό στρώμα μελιού στην περιοχή του εγκαύματος και χαλαρή επίδεση με γάζα. Ανανεώνεται καθημερινά. • Πληγές. Επάλειψη των επιφανειακών πληγών με μέλι. Στην αγορά κυκλοφορούν επιθέματα μελιού για ήπιους τραυματισμούς. ( Βιβλιογραφία: http://www.gousiaris.gr , http://www.ygeianet.gr ) [20] ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΜΕΛΙΣΣΑ Το πρόβλημα τού εγκλιματισμού ,πού είναι πολλές φορές αποφασιστικό στοιχείο στην ανατροφή-παραγωγή νέου είδους- φυτών και ζώων ,δεν έχει καθόλου επιρροή στην ανατροφή των μελισσών .Ο λόγος είναι διότι, Βασίλισσες και κηφήνες, όπου και βασίζεται η ανατροφή, έρχονται σε επαφή μόνον κατά την περίοδο των πτήσεων της αναπαραγωγής, έτσι η βασίλισσα περνάει σχεδόν το υπόλοιπο της ζωής της στο εσωτερικό της κυψέλης ,απομονωμένη από το εξωτερικό περιβάλλον, με πιθανότητα μεταβολών στην προμήθεια των τροφών της ,πού αυτό μπορεί να έχει επίπτωση μόνον στην δυναμική της γέννας της .Για μεγάλες χρονικές περιόδους η μέλισσα, έχει προσαρμόσει τον εαυτό της στο περιβάλλον της, με τρόπο φυσικό, ούτως ώστε ,οι αδύναμοι και ακατάλληλοι οργανισμοί, να απορρίπτονται και να αποβάλλονται. Αυτό το έδειξαν τα πειράματα πού έκανε ο Δρ.J.Louveaux, μεταφέροντας μελίσσια από το Παρίσι στην Νότια Γαλλία και αντίστροφα, δείχνοντας έτσι την προσαρμογή της μέλισσας, σε τοπικές καταστάσεις ,με τοπικές ράτσες μελισσών ,δίνοντας την ευκαιρία να επιβιώσουν τα ποιό δυνατά σμήνη. Αυτού τού είδους μεταβολές ,έχουν φανεί πλεονεκτηματικές ,όταν γίνεται ανταλλαγή ορισμένης τοπικής ράτσας με άλλη ,η μεταφέροντας τις μέλισσες σε περιοχές πού αντιμετωπίζουν εντελώς διαφορετικό περιβάλλον (νομαδική μελισσοκομία). Πρωταγωνιστές στην παραγωγή μελιού χώρες όπως ,Βοριος και Νότιος Αμερική ,Αυστραλία ,Νέα Ζηλανδία, δεν είχαν εγχώρια μέλισσα ,αλλά όπως φάνηκε, η εισαγόμενη από την Ευρώπη μέλισσα ,έδειξε τέλεια προσαρμογή και παραγωγικότητα. Επίσης φάνηκε ότι η μέλισσα δεν πάσχει από αυτό πού λέγεται "εγκλιματισμός" .Είναι συνήθως ποιό δύσκολη η επιβίωση της μέλισσας σε ακραίες σκληρές καταστάσεις, παρά σε αλλαγή περιβάλλοντος. Εάν οι εισαγωγείς μελισσών, διαχειριστούν τις μέλισσες πού εισάγουν σωστά και με γνώση, θα μπορέσουν με διασταυρώσεις να αποδώσουν καλλίτερα, με περισσότερη ζωτικότητα και παραγωγή μελιού από τις μέλισσες πού αποκαλούνται εγχώριες εγκλιματισμένες .Επίσης ,ίσως και να επιβιώνουν ποιό καλά σε σκληρό χειμώνα και δύσκολη Άνοιξη, πού στις μέρες μας, μπορεί να δεί κανείς την μελισσοκομία της Βόριας Ευρώπης. Το πείραμα τού Δρ.Louveaux, έδειξε καθαρά ότι, οι μέλισσες μπορούν να προσαρμόσουν τον εαυτό τους στις επικρατούσες καταστάσεις. Αλλά είναι λάθος να συμπεραίνουμε από αυτό ότι, επειδή η μέλισσα προσαρμόζει τον εαυτό της καταυτόν τον τρόπο ,μόνον προσαρμοσμένες στο περιβάλλον Χ μέλισσες μπορούν να αποδώσουν την μέγιστη παραγωγή μελιού. Αν συνέβαινε κάτι τέτοιο, θα έπρεπε να βασίζουμε την παραγωγή μελιού μας μόνον σε μέλισσες, πού για χιλιάδες χρόνια έχουν εγκλιματιστεί στην περιοχή. Αυτό όμως δεν συμβαίνει, διότι η μέλισσα είναι ελεύθερη να πετάει στη φύση ,και να μην αναγνωρίζει σύνορα...... ΕΠΙΚΟΝΙΑΣΗ ΚΑΙ ΜΕΛΙΣΣΕΣ Η συμβολή των μελισσών στο περιβάλλον και στον άνθρωπο, δεν περιορίζεται μόνο στα πολύ ωφέλιμα προιόντα που παράγουν, αλλά και στην αναπαραγωγική διαδικασία των φυτών (επικονίαση) όπως προαναφέραμε. Οι μέλισσες έχουν ενεργό ρόλο στην γονιμοποίηση των φυτών, καθώς δρουν ως μηχανικοί μεταφορείς της γύρης. Την σημαντική λοιπόν εποχή της ανθοφορίας , οι μέλισσες προκειμένου να τραφούν, πλάθουν την γύρη [21] και την μεταφέρουν με τα πίσω πόδια τους στην κυψέλη . Πετώντας από άνθος σε άνθος, βοηθούν στην επικονίαση των φυτών, μεταφέροντας ασυναίσθητα την γύρη από τους ανθήρες στο στίγμα του άνθους. Χαρακτηριστικό είναι ότι βοηθούν στην επικονίαση του 60 με 70 % των φυτικών ειδών. Η χρησιμότητα των μελισσών στην επικονίαση είναι μάλιστα και πολύ μεγαλύτερη από την παραγωγή μελιού, αφού μια μέτρια αποικία μελισσών υπολογίζεται ότι έχει 20 με 40 φορές μεγαλύτερη αξία για την επικονίαση που επιτελούν τα μελισσοσμήνη, παρά για την παραγωγή του μελιού. Μελέτη που διεξήχθη από δύο ιδρύματα της Γαλλίας και της Γερμανίας, αναφέρει ότι η επικονίαση που συντελείται από τα έντομα, αντιστοιχεί στο 9,5 % της παγκόσμιας γεωργικής παραγωγής. Αν αναλογιστεί κανείς ότι οι μέλισσες αποτελούν το 80% περίπου των επικονιαστικών εντόμων, τότε εύκολα καταλαβαίνουμε την σημαντική προσφορά τους στο φυτικό και ζωικό περιβάλλον καθώς και τα φυτά που αναπτύσσονται κατ' επέκταση, αποτελούν τροφή για τα ζώα και τον άνθρωπο, παράγουν οξυγόνο, εμποδίζουν την διάβρωση του εδάφους κτλ. Την σημερινή εποχή που παρατηρείται μείωση του πληθυσμού των φυτών παγκοσμίως λόγω πυρκαγιών, δόμησης και άλλων αρνητικών συνεπειών της ανθρώπινης δραστηριότητας, ο επικονιαστικός ρόλος της μέλισσας είναι πλέον ζωτικής σημασίας. Χαρακτηριστικό είναι το ότι ο Αλβέρτος Αϊνστάιν είχε πει ότι "αν κάποτε οι μέλισσες εκλείψουν, το ανθρώπινο είδος δεν θα αργήσει να τις ακολουθήσει". Με την μείωση πάλι των μελισσοσμηνών παγκοσμίως (πυρκαγιές, φυτοφάρμακα) και ιδιαίτερα στις Η.Π.Α, η αύξηση των τιμών των προϊόντων κυψέλης αλλά των γεωργικών που θα έρθει ως φυσικό επακόλουθο, θα ωχριά απέναντι στο πρόβλημα της μειωμένης επικονιαστικής δραστηριότητας. Κάτι που πρέπει να κάνει τους αρμόδιους φορείς παγκοσμίως να σκύψουν με υπευθυνότητα πάνω από το πρόβλημα. Ήδη σε πολλές χώρες οι καλλιεργητές καταφεύγουν στην ενοικίαση μελισσιών, προκειμένου να πετύχουν ικανοποιητική επικονίαση και να αυξήσουν την παραγωγή τους, αφού α) οι μέλισσες επισκέπτονται πάνω από 300 είδη καλλιεργούμενων φυτών, β) αναπτύσσονται σε μεγάλους πληθυσμούς, δραστήριους σε όλη σχεδόν την διάρκεια του έτους, γ) έχουν ανθική σταθερότητα, επικονιάζουν δηλαδή ένα είδος φυτού σε κάθε ταξίδι τους. Μια πιο προσεγμένη χρησιμοποίηση των μελισσών για επικονιαστικό σκοπό στο περιβάλλον γενικότερα και όχι μόνο στις καλλιέργειες, θα είχε σημαντικά οφέλη στην φύση και στον άνθρωπο. Είναι ένα έντομο που ήδη το έχουμε μελετήσει και το χρησιμοποιούμε, μπορούμε να το μεταφέρουμε σε μεγάλους αριθμούς και να επωφεληθούμε και από την επικονιαστική του δραστηριότητα και από τα πολύ ωφέλιμα προϊόντα που αυτό παράγει. ΤΡΟΦΗ ΜΕΛΙΣΣΩΝ Για να είναι το μελίσσι πάντα δυνατό, οι τροφές δεν πρέπει να λείπουν ποτέ μέσα από την κυψέλη του, είτε είναι μετά από τρύγο, ή ετοιμάζεται να ξεχειμωνιάσει, ή είναι αρχή της άνοιξης, θέλει να υπάρχουν μέλια τόσο στα στεφανώματα όσο και στις ακριανές κηρήθρες. Τότε όλο το μελίσσι λειτουργεί πολύ πιο καλά, αναπτύσσεται πιο γρήγορα και γίνεται πολυπληθέστερο αφού και η βασίλισσα κατά την συνεχή μετακίνηση της μέσα στην κυψέλη βλέπει τις τροφές, ταΐζεται καλά, νοιώθει σιγουριά και δεν σταματά να γεννά. Για τους ανωτέρω λόγους πρέπει να φτιάχνουμε μόνοι μας ζαχαροζύμαρα που είναι άριστα ποιοτικά και ποιο οικονομικά ακολουθώντας ορισμένες βασικές αρχές: [22] -Το μέλι πρέπει να είναι πάντα ανθέων και πάντα δικό μας (για την αποφυγή ασθενειών). -Όλη η ζάχαρη να είναι αλεσμένη (άχνη). δεν αγοράζουμε άχνη εμπορίου γατί περιέχει άμυλο που είναι επικίνδυνο για της μέλισσες -Σε όλες τις πίτες, βάζουμε φυσικό χυμό λεμονιού ή πορτοκαλιού - ακτινίδιο (4) ποτήρια νερού στα 100 κιλά ή 5 κιλά φυσικό χυμό λεμονιού εμπορίου στα 250 κιλά ζυμάρι. -Μπορούμε να βάζουμε και εκχυλίσματα βοτάνων (χαμομήλι, τσάι , φασκόμηλο κ.α.) ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ,ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΜΕΛΙΣΣΙΟΥ Τα έντομα στα οποία υπάγεται και η μέλισσα σε αντίθεση με τα εκτρεφόμενα θηλαστικά είναι ετερόθερμα ζώα, επηρεάζονται δηλαδή άμεσα από τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος. Σε θερμοκρασίες κατώτερες των 12ο C οι συλλέκτριες κατά κανόνα δεν πετούν ακόμη και εάν η ανθοφορία είναι πλουσιότατη. Το χειμώνα η βασίλισσα παύει να γεννάει αυγά διότι για την επώασή τους αλλά και για την ανάπτυξη των προνυμφών και των νυμφών (δηλ. του γόνου) απαιτείται θερμοκρασία στο γόνο 35±1οC. Τούτο είναι αδύνατο να συμβεί το χειμώνα αν και άλλες εποχές (π.χ. αρχές άνοιξης ή τέλη φθινοπώρου) οι μέλισσες μπορούν σε ένα βαθμό, παράγοντας ζωική θερμότητα και καλύπτοντας με τα σώματά τους το γόνο, να το επιτύχουν. Οι μέλισσες επίσης μπορούν στην περίπτωση πολύ υψηλών θερμοκρασιών να μειώνουν, με αερισμό (κινώντας τα φτερά τους) και με μεταφορά νερού, τη θερμοκρασία στην περιοχή του γόνου. Το χειμώνα, περίοδο διαχείμασης του μελισσιού, οι μέλισσες προκειμένου να διατηρήσουν την θερμοκρασία του σώματός τους στα απαραίτητα για την επιβίωσή τους επίπεδα, μαζεύονται όλες μαζί και σχηματίζουν σφαίρα (μελισσόσφαιρα). Αυτή μπορεί να είναι περισσότερο ή λιγότερο χαλαρή ανάλογα με το πόσο χαμηλή είναι η θερμοκρασία. Με την επάνοδο ευνοϊκών θερμοκρασιών η συγκέντρωση αυτή των μελισσών παύει να υπάρχει. Στο τέλος του χειμώνα ή στις αρχές της άνοιξης η έναρξη ωοτοκίας της βασίλισσας εξαρτάται κυρίως από την θερμοκρασία και την υπάρχουσα ανθοφορία. Αισθητή αύξηση της ωοτοκίας στις περισσότερες περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας συμβαίνει πάντως στις αρχές της άνοιξης και φτάνει στο μεγαλύτερο σημείο στις αρχές του καλοκαιριού. Ο ρυθμός ωοτοκίας της βασίλισσας αρχίζει να πέφτει λόγω των υψηλών θερμοκρασιών αλλά και της έλλειψης πλούσιων ανθοφοριών από τα μέσα Ιουλίου, οπότε μπορεί να ξαναβρεθεί στα επίπεδα των αρχών της άνοιξης. Με την προϋπόθεση της ύπαρξης κατάλληλων ανθοφοριών (ιδιαίτερα του ρεικιού) από τα μέσα Σεπτεμβρίου ο ρυθμός ωοτοκίας, άρα και ο πληθυσμός, αρχίζει πάλι να αυξάνει έως το τέλος Οκτωβρίου – αρχές Νοεμβρίου. Στα τέλη Νοεμβρίου, κατά κανόνα, η ωοτοκία διακόπτεται εντελώς οπότε στο μελίσσι υπάρχουν μόνο οι ενήλικες μέλισσες και οι προμήθειες. Οι χρονικές περίοδοι που αναφέρθηκαν προηγουμένως διαφέρουν λιγότερο ή περισσότερο ανάλογα με τις κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν. Σε νότια νησιά της χώρας μας και σε πεδινές περιοχές της Κρήτης για παράδειγμα, η βασίλισσα μπορεί να ωοτοκεί σχεδόν σε όλη τη διάρκεια του χειμώνα και η ανθοφορία να είναι τόσο πρώιμη ώστε ο πληθυσμός να φτάνει στο μέγιστο ήδη από τα μέσα Απριλίου ή αρχές Μαΐου. Στις περιοχές αυτές υπάρχει τότε στην ανθοφορία το καλούμενο «κενό του Μαΐου» όπου άνθη δεν υπάρχουν και [23] χρειάζεται πολλές φορές τροφοδοσία των μελισσιών από τους μελισσοκόμους για να διατηρηθεί το μελίσσι μέχρι την κύρια ανθοφορία που είναι το θυμάρι. Στη σύγχρονη μελισσοκομία με την (τεχνητή) τροφοδοσία, με τις αρδευόμενες καλλιέργειες σε μεγάλες εκτάσεις (βαμβάκι, ηλίανθος), με τη δυνατότητα γρήγορων μετακινήσεων μελισσιών σε άλλες περιοχές, με την εισαγωγή άλλων φυλών και με τις ποικίλες τεχνικές (π.χ. συνενώσεις ή χωρισμοί μελισσιών) ο μελισσοκόμος επηρεάζει δραστικά την ανάπτυξη του μελισσιού. Όμως προσπαθεί πάντα να συμπέσει χρονικά η έναρξη της κύριας ανθοφορίας (που θα διαρκέσει για ικανό χρονικό διάστημα π.χ. 20 ημέρες) με τη μεγαλύτερη ανάπτυξη του πληθυσμού. Καλό είναι ο μελισσοκόμος να παρατηρεί και να καταγράφει σε κάθε περιοχή που έχει τα μελίσσια του την εξέλιξη του γόνου και του πληθυσμού τους ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες και την ανθοφορία πάντα σε συνδυασμό με τις αποδόσεις σε μελισσοκομικά προϊόντα. Βιβλιογραφία:  http://www.ellinikomeli.gr/melissokomos/arxarioi-melissokomoi/430-zaxarozimaro  http://www.melissokomia.com/pollination/index.html  https://sites.google.com/site/kyttaronewearth/biodynamike-kalliergeia/physikekalliergia/ta-botana-tes-mesogeiou/praktike-chrese-ton-botanon/pharmakologike-draseton-phyllon-tes-elias-olea-europaea/aromatotherapeia/hypericum-perforatumbalsamochorto/e-propole/synthekes-kai-paragontes-ektrophes-kai-paragoges-tou-melissiou ΧΩΡΙΣ ΤΙΣ ΜΕΛΙΣΣΕΣ ….. Χωρίς τις μέλισσες η τροφή μας θα περιορίζονταν σε καλαμπόκι, ρύζι και σιτάρι. Σύμφωνα με επιστημονικές μελέτες, το 84% από τα καλλιεργούμενα φυτά χρειάζονται τη μέλισσα για επικονίαση ενώ το 80% της άγριας βλάστησης οφείλεται στις μέλισσες! Γενικότερα πάντως τα έντομα αυτά, που θεωρούνται τα σπουδαιότερα από οικονομικής άποψης για τον άνθρωπο, συμμετέχουν άμεσα ή έμμεσα στο 15-30% της παραγωγής τροφίμων... «Ευτυχώς, για μας, η μέλισσα είναι ένα ανθεκτικό και ευπροσάρμοστο στις αντιξοότητες έντομο», όπως εξηγεί στο ΑΜΠΕ ο εντομολόγος, καθηγητής Γεωπονίας του ΑΠΘ, Ανδρέας Θρασυβούλου και τονίζει πως: «Χάρις στους μελισσοκόμους οι πληθυσμοί της μέλισσας είναι περισσότεροι από πέρσι στην Ελλάδα. Πιο συγκεκριμένα τα μελίσσια (οι κυψέλες) αυξήθηκαν από 1.200.000 σε 1.560.000». [24] «Το πρόβλημα εντοπίζεται στις αγριομέλισσες, που επηρεάζονται αρνητικά από τη μονοκαλλιέργεια, τα δηλητήρια και τις πυρκαγιές. Τα άγρια έντομα είναι εξίσου χρήσιμα και πρέπει να προστατευτούν. Υπάρχουν τουλάχιστον 20.000 διαφορετικά είδη άγριων μελισσών. Κάθε είδος είναι εξειδικευμένο στην επικονίαση συγκεκριμένων φυτών», επισημαίνει ο καθηγητής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι αγριομέλισσες που παίρνουν από τις ορχιδέες, εκτός από τη γύρη, το λάδι του φυτού για να αποκτήσουν το άρωμα εκείνο που θα τις κάνει να προσελκύσουν τις θηλυκές. Προκύπτει έτσι, πως οι συγκεκριμένες μέλισσες σε μια σχέση αλληλεξάρτησης, από τα σοφά καμωμένα σχέδια της φύσης, χρειάζονται όπως αναφέρει ο agelioforos.gr, τις ορχιδέες για να αναπαραχθούν και οι ορχιδέες τις μέλισσες για να πολλαπλασιαστούν. «Όλα αυτά μας δείχνουν πόσο πολύ συμβάλει η μέλισσα στη διατήρηση του περιβάλλοντος: Συνδράμει στη διατήρηση της βιοποικιλότητας, βοηθά στον εμπλουτισμό του εδάφους με οργανικές ουσίες και στην προστασία της γης από τη διάβρωση», υπογραμμίζει ο καθηγητής. ΜΕΛΙ ΚΑΙ ΚΑΝΕΛΑ: O «ΦΟΒΟΣ» ΚΑΙ «ΤΡΟΜΟΣ» ΤΩΝ ΦΑΡΜΑΚΟΒΙΟΜΗΧΑΝΙΩΝ Το μέλι παράγεται στις περισσότερες χώρες του κόσμου. Είναι το μόνο τρόφιμο στον πλανήτη που δεν θα χαλάσει ή θα σαπίσει ποτέ. Μόνο θα ζαχαρώσει. Το μέλι στη πραγματικότητα θα είναι για πάντα μέλι. Ωστόσο, όταν το αφήσετε σε ένα ψυχρό, σκοτεινό μέρος για πολύ καιρό θα στερεοποιηθεί. Όταν συμβεί αυτό απλά χαλαρώνουμε το καπάκι από το βάζο που το έχουμε και βάζουμε το δοχείο με το μέλι σε ζεστό νερό, όχι όμως βραστό. Σβήνουμε τη φωτιά και το αφήνουμε να υγροποιηθεί. Στη συνέχεια είναι τόσο καλό όσο ήταν και στην αρχή. Συμβουλή : Ποτέ να μην βράσετε το μέλι ή να το βάλετε σε φούρνο μικροκυμάτων γιατί έτσι θα σκοτωθούν τα ένζυμά του. Η αλήθεια για το μέλι με κανέλα Είναι σίγουρο ότι οι φαρμακευτικές εταιρείες δεν θα ήθελαν οι παρακάτω πληροφορίες να κάνουν τον γύρο του κόσμου. Έχει διαπιστωθεί ότι ένα μίγμα του μελιού και κανέλας θεραπεύει τις περισσότερες ασθένειες. Οι επιστήμονες σήμερα δέχονται επίσης, το μέλι ως «RamBan» (πολύ αποτελεσματικό) φάρμακο για όλα τα είδη ασθενειών. Το μέλι μπορεί να χρησιμοποιηθεί χωρίς παρενέργειες σε κάθε είδους ασθένειες. Αν και το μέλι είναι γλυκό, εάν ληφθεί στη σωστή δοσολογία ως φάρμακο, αυτό δεν βλάπτει ακόμα και τους διαβητικούς ασθενείς. Το World News, ένα περιοδικό στον Καναδά, στην έκδοσή του με ημερομηνία 17 Ιανουαρίου 1995, έχει δώσει τον ακόλουθο κατάλογο των ασθενειών που μπορεί να θεραπευτούν με μέλι και κανέλα, όπως έχει ερευνηθεί από δυτικούς επιστήμονες: [25] Καρδιοπάθεια Κάντε μια πάστα από μέλι και κανέλα σε σκόνη, απλώστε την πάνω στο ψωμί, αντί για μαρμελάδα και να την τρώτε τακτικά για το πρόγευμα. Μειώνει τη χοληστερόλη στις αρτηρίες και σώζει από καρδιακή προσβολή. Επίσης όσοι είχαν ήδη μια καρδιακή προσβολή, αν κάνουν αυτή τη διαδικασία καθημερινά, θα τους βοηθήσει να μην ξαναπάθουν. Η τακτική χρήση της πιο πάνω διαδικασίας βοηθά στη σωστή λειτουργία της αναπνοής και δυναμώνει τους παλμούς της καρδιάς. Όσο μεγαλώνουμε, οι αρτηρίες και οι φλέβες χάνουν την ευελιξία τους και φράζουν. Το μέλι και η κανέλα αναζωογονούν τις αρτηρίες και τις φλέβες. Αρθρίτιδα Ασθενείς με αρθρίτιδα, μπορούν να λαμβάνουν καθημερινά, πρωί και βράδυ, ένα φλιτζάνι ζεστό νερό με δύο κουταλιές μέλι και ένα μικρό κουταλάκι του γλυκού σκόνη κανέλας. Εάν λαμβάνεται τακτικά, ακόμη και οι χρόνιες αρθρίτιδες μπορεί να θεραπευτούν. Σε μια πρόσφατη έρευνα που διεξήχθη στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης, διαπιστώθηκε ότι όταν οι γιατροί φρόντιζαν τους ασθενείς τους με ένα μείγμα από μια κουταλιά της σούπας μέλι και μισό κουταλάκι του γλυκού κανέλα σε σκόνη πριν από το πρωινό, διαπίστωσαν ότι μέσα σε μια εβδομάδα, από τα 200 άτομα που είχαν υποστεί την φροντίδα, σχεδόν 73 ασθενείς είχαν εντελώς απαλλαγεί από τον πόνο και μέσα σε ένα μήνα, κυρίως όλοι οι ασθενείς που δεν μπορούσαν να περπατήσουν ή να μετακινηθούν, εξαιτίας της αρθρίτιδας, άρχισαν να περπατάνε χωρίς πόνο. Κυστίτιδα Πάρτε δύο κουταλιές της σούπας σκόνη κανέλας και ένα κουταλάκι του γλυκού μέλι σε ένα ποτήρι χλιαρό νερό και πιείτε το. Καταστρέφει τα μικρόβια στην ουροδόχο κύστη. Πονόδοντος Κάντε μια πάστα από ένα κουταλάκι του γλυκού κανέλα σε σκόνη και πέντε κουταλάκια του γλυκού μέλι και απλώστε την στο δόντι που σας πονάει. Μπορείτε να το απλώνετε τρεις φορές την ημέρα μέχρι το δόντι σταματήσει να σας πονά. Χοληστερόλη Δύο κουταλιές της σούπας μέλι και τρία κουταλάκια του γλυκού κανέλα σε σκόνη, αναμιγμένα σε 456 γραμμάρια νερού τσαγιού, που χορηγείται σε έναν ασθενή χοληστερόλης, έδειξε ότι μειώνει το επίπεδο της χοληστερόλης στο αίμα κατά 10% μέσα σε δύο ώρες. Όπως αναφέρεται και στους ασθενείς αρθρίτιδας, εάν λαμβάνεται τρεις φορές την ημέρα, κάθε χρόνια χοληστερόλη θεραπεύεται. Σύμφωνα με τις πληροφορίες στο εν λόγω περιοδικό, το αγνό μέλι όταν λαμβάνεται με φαγητό ανακουφίζει από την χοληστερόλη. Κρυολόγημα Αυτοί που πάσχουν από κοινά ή σοβαρά κρυολογήματα πρέπει να λαμβάνουν μια κουταλιά της σούπας χλιαρό μέλι με 1/4 κουτάλι κανέλα σε σκόνη καθημερινά, για τρεις ημέρες. Η διαδικασία αυτή θα θεραπεύσει περισσότερο τον χρόνιο βήχα, το κρυολόγημα και θα καθαρίσει τα ιγμόρεια. [26] Διαταραχές στομάχου Όταν το μέλι λαμβάνεται με σκόνη κανέλας θεραπεύει τον πόνο στο στομάχι και επίσης καθαρίζει τα έλκη του στομάχου από τη ρίζα. Αέρια στομάχου (φουσκώματα) Σύμφωνα με τις μελέτες που έγιναν στην Ινδία και την Ιαπωνία, έδειξαν ότι αν το μέλι λαμβάνεται με κανέλα σε σκόνη το στομάχι απαλλάσσεται από τα αέρια. Ανοσοποιητικό σύστημα Καθημερινή χρήση του μελιού και σκόνης κανέλας δυναμώνει το ανοσοποιητικό σύστημα και προστατεύει τον οργανισμό από βακτήρια και ιούς. Οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι το μέλι έχει διάφορες βιταμίνες και σίδηρο σε μεγάλες ποσότητες. Η συνεχής χρήση του μελιού δυναμώνει τα λευκά αιμοσφαίρια του αίματος για την καταπολέμηση των βακτηριδίων και των ιών. Δυσπεψία Κανέλα σε σκόνη αναμιγμένη με δύο κουταλιές της σούπας μέλι όταν ληφθεί πριν το φαγητό ανακουφίζει και χωνεύεται το βαρύ γεύμα. Γρίπη Ένας επιστήμονας στην Ισπανία απόδειξε ότι το μέλι περιέχει ένα φυσικό συστατικό το οποίο σκοτώνει τα μικρόβια γρίπης και σώζει τον ασθενή από γρίπη. Μακροβιότητα Τσάι από μέλι και λίγη κανέλα σε σκόνη, όταν λαμβάνεται τακτικά, συλλαμβάνει τη φθορά του γήρατος. Πάρτε τέσσερις κουταλιές μέλι, ένα κουτάλι σκόνη κανέλας και τρία φλιτζάνια νερό και βράστε τα. Πίνετε 1/4 φλιτζανιού, τρεις με τέσσερις φορές την ημέρα.. Ακμή Τρεις κουταλιές της σούπας μέλι και ένα κουταλάκι του γλυκού κανέλα σε σκόνη πά-στα. Εφαρμόστε αυτήν την πάστα για τα σπυράκια πριν από τον ύπνο και να πλένουν το επόμενο πρωί με χλιαρό νερό. Εάν γίνεται καθημερινά για δύο εβδομάδες, αφαιρεί τα σπυράκια από τη ρίζα. Παθήσεις του δέρματος Εφαρμόστε μέλι και κανέλα σε σκόνη σε ίσα μέρη στις περιοχές που χρήζουν θεραπείας. Έκζεμα, λειχίνες και σε όλους τους τύπους των λοιμώξεων του δέρματος. Αδυνάτισμα Καθημερινά το πρωί, μισή ώρα πριν από το πρωινό με άδειο στομάχι και το βράδυ, πριν τον ύπνο, να πιείτε μέλι και κανέλα σε σκόνη βρασμένα σε ένα φλιτζάνι νερό. Εάν λαμβάνεται τακτικά, μειώνει το βάρος ακόμη και στο πιο παχύσαρκο άτομο. Επίσης, πίνοντας αυτό το μίγμα τακτικά, δεν επιτρέπει στο λίπος να συσσωρευτεί στο σώμα, ακόμη και αν κάποιος ακολουθεί διατροφή πλούσια σε θερμίδες. Καρκίνος Πρόσφατη έρευνα στην Ιαπωνία και την Αυστραλία έδειξε ότι προχωρημένες μορφές καρκίνου του στομάχου και των οστών έχουν θεραπευτεί επιτυχώς. Οι ασθενείς που [27] πάσχουν από αυτά τα είδη καρκίνου θα πρέπει να λαμβάνουν καθημερινά μια κουταλιά της σούπας μέλι με ένα κουταλάκι του γλυκού κανέλα σε σκόνη για ένα μήνα τρεις φορές την ημέρα. Κούραση Πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει ότι η περιεκτικότητα σε σάκχαρα του μελιού είναι πιο χρήσιμα παρά επιβλαβή στην αντοχή του σώματος. Ηλικιωμένοι που παίρνουν μέλι και κανέλα σε σκόνη σε ίσα μέρη, έχουν μεγαλύτερη εγρήγορση και ευελιξία. Ο Δρ Milton, ο οποίος έχει κάνει την έρευνα, λέει ότι η μισή κουταλιά της σούπας μέλι που λαμβάνεται σε ένα ποτήρι νερό και πασπαλισμένα με λίγη κανέλα σε σκόνη, που λαμβάνονται καθημερινά μετά το βούρτσισμα των δοντιών και το απόγευμα, περίπου στις 15:00 μ.μ.όταν η ζωτικότητα του σώματος αρχίζει να μειώνεται, αυξάνει τη ζωτικότητα του σώματος μέσα σε μια εβδομάδα. Άσχημη αναπνοή Οι άνθρωποι της Νότιας Αμερικής, το πρώτο πράγμα που κάνουν το πρωί, είναι γαργάρες με ένα κουταλάκι του γλυκού μέλι και κανέλα σε σκόνη αναμεμιγμένα με ζεστό νερό. Έτσι διατηρούν την αναπνοή τους φρέσκια όλη την ημέρα. ΕΝΟΤΗΤΑ 4 Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΑΣ Η μέλισσα είναι στο πλανήτη γη λιγότερο από 15 εκατομμύρια χρόνια και θεωρείται από τα μοναδικά πλάσματα που έχουν καταφέρει να υπάρξουν και να επιβιώσουν τόσα χρόνια. Επίσης οι ερευνητές έχουν βρει μια σπηλεογραφια στην Μπικόρπ στης Ισπανίας που είναι τουλάχιστον 15.000 χρόνια που απεικονίζει έναν άνθρωπο να παίρνει το μέλι από μια κυψέλη στο δέντρο. Στη συνεχεία υπάρχουν αναφορές ότι η μέλισσα και η μελισσοκομία έπαιζε σημαντικό ρόλο στη Αρχαία Κρήτη και στην Αρχαία Αθηνά ,γιατί έχουν βρεθεί κοσμήματα σε σχήμα μέλισσας ,αλλά και κοφίνια (κυψέλες) της τότε εποχής που μαρτυρούν την υπάρξει της. Η μελισσοκομία δεν είναι κάτι που εμφανίστηκε τα τελευταία χρόνια ,αλλά έχει προϊστορία 3.500 χρόνια στην Ελλάδα και σήμερα όλο και περισσότεροι αρχίζουν να δείχνουν ενδιαφέρων για αυτήν την επιστήμη. [28] To 1885 o Αμερικανός μελισσοκόμος (LANGSTRONTH) κατασκεύασε την πρώτη κυψέλη ένα σύνθετο εργαλείο που επιτρέπει στον μελισσοκόμο να επεμβαίνει στη ζωή του μελισσιού, να υποβοηθά την ανάπτυξη του με διάφορους μελισσοκομικούς χειρισμούς και να συλλέγει περισσότερο μέλι. Το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους οι μέλισσες το περνούν σε δραστηριότητες μέσα στην φωλιά τους και ένα μικρό μέρος των δραστηριοτήτων τους λαμβάνει χώρα στο εξωτερικό περιβάλλον και γίνεται αντιληπτό σε εμάς. Η ΚΗΡΗΘΡΑ Η κηρήθρα είναι στην ουσία η φωλιά της μέλισσας, σε αυτή γεννάει και μεγαλώνει τα μικρά της, σε αυτή αποθηκεύει τις τροφές της, σε αυτή δραστηριοποιείται η μέλισσα. Γίνεται όπως ξέρουμε από κερί, το οποίο βγαίνει σαν μικρά λέπια από τους κηροφόρους αδένες που βρίσκονται στις κοιλιές των μελισσών. Για να βγει το κερί οι μέλισσες πιάνονται η μια από τα πόδια τις άλλης δημιουργώντας αλυσίδες και παραμένουν έτσι κρεμασμένες ανάποδα για πολλές ώρες, ώσπου τελικά αρχίζει και βγαίνει το κερί από τις κοιλιές τους. Οι μέλισσες που θα παράγουν κερί πρέπει να είναι χορτασμένες από μέλι, ενώ έχει υπολογιστεί ότι για να βγάλουν οι μέλισσες 1 κιλό κερί πρέπει να έχουν καταναλώσει προηγουμένως 8 έως 12 κιλά μέλι. Αυτά τα νούμερα μιλάνε από μόνα τους λοιπόν, και μας λένε ότι δεν συμφέρει καθόλου τον μελισσοκόμο να βάλει σε διαδικασία παραγωγής κεριού τις μέλισσες γιατί δεν θα του δώσουν καθόλου μέλι στο τέλος. Έτσι υπήρξε η ανάγκη να επινοηθούν τα λεγόμενα τεχνητά φύλλα κηρήθρας. Αυτές είναι κηρήθρες ημιτελείς, μιας που δεν υπάρχει μηχάνημα που να φτιάχνει ολοκληρωτικά την κηρήθρα όπως την χρειάζεται η μέλισσα. Όμως υπάρχει μηχάνημα που τους δίνει το επιθυμητό σχήμα και που οι μέλισσες απλός τις τελειοποιούν μετά.Μάλιστα υπάρχει και το πλεονέκτημα ότι οι κηρήθρες αυτές είναι σχεδιασμένες ολοκληρωτικά για κελιά εργατριών, προκειμένου αυτό να μας δίνει εργατικό πληθυσμό όσο περισσότερο γίνεται που θα δουλεύει υπέρ μας, κι όχι κηφήνες που δεν εργάζονται. Έτσι δίνοντας στις μέλισσες έτοιμες τις βάσεις των κηρηθρών, αυτές προσθέτουν λίγο δικό τους κερί ακόμα και φτιάχνουν την κηρήθρα, κι έτσι εξοικονομούμε πολύ χρόνο, και χρήμα, καθώς μικρότερη παραγωγή κεριού από τις μέλισσες όπως είπαμε σημαίνει περισσότερο μέλι στα βαρέλια μας κατά τον τρύγο. Όσον αφορά το σχήμα των κελιών αυτά είναι εξάγωνα, που σημαίνει ότι από αρχιτεκτονικής και μαθηματικής πλευράς είναι ότι πιο τελειότερο θα μπορούσε να επιλεγεί για να κερδηθεί χώρος και αντοχή στις κηρήθρες. Από θεωρητικής πλευράς λίγο πολύ αυτά ισχύουν. Οι καλές κηρήθρες έχουν καλό χρώμα, και ευχάριστο άρωμα. [29] Προσέχουμε το χρώμα, να είναι κιτρινωπό χρυσαφένιο, και το ευχάριστο άρωμα των κηρηθρών. Μετά πρέπει να προσέχουμε το βάθος των κελιών. Το βάθος των κελιών είναι πολύ σημαντικό πράγμα. Οι μέλισσες μασάνε τα τοιχώματα των κελιών των τεχνητών κηρηθρών, και από το ίδιο αυτό κερί φτιάχνουν το μεγαλύτερο μέρος των κελιών της κηρήθρας, πέρα από την βάση της φυσικά. Έτσι όσο μεγαλύτερο βάθος έχει μια κηρήθρα τόσο μεγαλύτερη ποσότητα κεριού υπάρχει στα τοιχώματα των κελιών, με αποτέλεσμα οι μέλισσες να μην χρειάζεται να παράγουν καθόλου δικό τους κερί αλλά να τελειοποιούν την κηρήθρα με το ήδη υπάρχον κερί του φύλου κηρήθρας που αγοράζουμε. Έτσι κερδίζουμε πολλά μελάκια που θα έτρωγαν οι μέλισσες για να φτιάξουν κερί. Αυτός είναι και ο λόγος που οι μέλισσες μας δεν πιάνουν εύκολα τα πλαστικά πλαίσια παρ όλο που έχουν το σχήμα της κηρήθρας, και δεν τα πιάνουν γιατί οι πλαστικές τους βάσεις δεν μισούνται όπως του κεριού, με αποτέλεσμα να τις απαξιώνουν οι μέλισσες. Ένα άλλο που πρέπει να προσέχουμε είναι το μάκρος των κηρηθρών, πριν μίλησα για σχήμα. Αυτές οι μακρύτερες κηρήθρες όταν μπουν στο πλαίσιο εφαρμόζουν σχεδόν σε όλο τον χώρο του πλαισίου και μέχρι κάτω.Με αυτές τις κηρήθρες κερδίζουμε δυο πράγματα. Το πρώτο είναι μεγαλύτερο χώρο, περισσότερο μέλι σε κάθε πλαίσιο δηλαδή Οι μέλισσες όταν φτιάχνουν κελιά σμηνουργίας, τα φτιάχνουν στα πλάγια και στο κάτω μέρος των κηρηθρών, πιθανόν αυτό συμβαίνει για να μην τα εντοπίζει εύκολα η βασίλισσα και τα χαλάει. Ενώ όταν πρόκειται για βασιλοκελιά αντικατάστασης όταν δεν υπάρχει βασίλισσα στην κυψέλη, αυτά είναι περίπου στο κέντρο της κηρήθρας. Όταν όμως τα βασιλοκελιά γίνονται στις άκρες και κάτω απ τις κηρήθρες είναι δύσκολο να τα εντοπίσουμε και να τα χαλάσουμε με αποτέλεσμα το μελίσσι να σμηνουργεί εύκολα. Σε καμιά περίπτωση δεν μας συμφέρει να σμηνουργεί ένα μελίσσι, γιατί χάνουμε μέλι. [30] ΕΝΟΤΗΤΑ 5 ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΗ ΜΕΛΙΣΣΑ Η μελισσοκομία είναι τέχνη αλλά και επιστήμη ταυτόχρονα . Είναι από τα επαγγέλματα που απαιτούν πληθώρα θεωρητικών και τεχνικών γνώσεων με διαφορετικό αντικείμενο, όπως : η μορφολογία της μέλισσας και του γόνου, η βιολογία της μέλισσας και του μελισσιού, οι ασθένειες του μελισσιού, η μελισσοκομική χλωρίδα, το κλίμα της περιοχής ή των περιοχών που ασκείται η μελισσοκομία, οι χειρισμοί του μελισσιού, η διαχείριση των ανθοφοριών, η μεταχείριση του μελιού και άλλα . Ο αρχάριος μελισσοκόμος δεν μπορεί και ούτε χρειάζεται να τα μάθει όλα αυτά από την αρχή. Αναγκαία είναι η γνώση της μορφολογίας της εργάτριας μέλισσας , του κηφήνα και της βασίλισσας , η όψη του γόνου, η βιολογία του μελισσιού και οι κανόνες που ρυθμίζουν την συμπεριφορά των μελισσών. Η γνώση αυτή δεν μπορεί να αποκτηθεί μόνο με την άσκηση της μελισσοκομίας, ακόμα και για τον πιο προικισμένο μελισσοκόμο. Για την καλή θεωρητική αλλά και την τεχνική κατάρτιση είναι απόλυτα αναγκαία, α) η παρακολούθηση οργανωμένων σεμιναρίων τα οποία προσφέρονται από κρατικούς φορείς, β) η μελέτη ειδικών μελισσοκομικών βιβλίων και περιοδικών. Η πατρίδα μας διαθέτει πλούσια βιβλιογραφία που καλύπτει άριστα κάθε τομέα της μελισσοκομίας καθώς και πολύ καλό περιοδικό τύπο. Επιπλέον, υπάρχουν αρκετές επιστήμες που σχετίζονται με την μελισσοκομία και η καθεμία από αυτές ασχολείται με κάποιο συγκεκριμένο τμήμα της μελισσοκομίας . Τέτοιες είναι η Ιατρική , η Ιστορία , τα Μαθηματικά , και άλλες πολλές επιστήμες που όπως προαναφέρθηκε ασχολούνται με αντίστοιχα τμήματα της μελισσοκομίας ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΜΕΛΙΣΣΑ Ανατρέχοντας στη φιλολογική μας λαογραφία, διαπιστώνουμε πως ο λαός μας χρησιμοποιεί τη μέλισσα και τα προϊόντα της συμβολικά στο λόγο του. Η συστηματική οργάνωση της κοινωνίας των μελισσών προβάλλεται στους ανθρώ¬πινους χαρακτήρες. Το μελίσσι: ως μελίσσι παρομοιάζεται το πλήθος των ανθρώπων. Η μάνα, η Βασίλισσα των μελισσών: για τον ικανό και ειδικό σε μια εργα¬σία, «Αυτός είναι μάνα γι' αυτήν τη δουλειά». Οι κηφήνες: οι μη εργατικές μέλισσες που δεν παράγουν μέλι. Ο τεμπέλης αποκαλείται κηφήνας. Λαμπάδα: ο άνθρωπος με λεβέντικη κορμοστασιά παρομοιάζεται με λαμπάδα. Κερί: ο άνθρωπος που έχει φοβηθεί ή είναι πολύ χλωμός. «Κίτρινος σαν το κερί». Μέλι: η φράση «Και γίναν όλα μέλι-γάλα» υποδηλώνει ότι τακτοποιήθηκαν οι αντιδικίες και οι εχθρότητες και έχουν αποκατασταθεί οι σχέσεις. Τις πιο χαρακτηριστικές παροιμίες, που χρησιμοποιούνται ευρύτατα, καταγράψουμε εδώ: [31] 1) «Αν έκαναν όλες οι μέλισσες μέλι θα έκανα κι εγώ κουβέλι» 2) «Περισσότερες μύγες πιάνεις με το μέλι παρά με το ξίδι» 3) «Πλια πολύ ψωμί τρώγεται με το μέλι παρά με το ξίδι» 4) «Το μελίσσι μην το κεντάς γιατί θα σε φάει» 5) «Ο πόχει μύλο και μελίσσι, ας κοιμάται όσο να φωτίσει» 6) «Όποιος αγαπά το μέλι, δε φοβάται τα μελίσσια.» 7) «Αν δε στίψεις το κερί, το μέλι δεν το βγάνεις» Και ένα αίνιγμα για τη μέλισσα «Μικρή μικρή νοικοκυρά Μεγάλη πίτα κάνει» ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ – ΣΚΕΨΕΙΣ - ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ Με την εργασίας μας επιχειρήσαμε να χαράξουμε κάποιους άξονες προσέγγισης , παρουσιάζοντας τη διαχρονική πορεία της μέλισσας και επισημαίνοντας τον πλούτο των προϊόντων της . Γνωρίσαμε και κατανοήσαμε τον ιδιαίτερο κόσμο της, ως πρότυπο κοινωνικότητας, εργατικότητας και δημιουργίας. «Κεντρίσαμε και μπολιάσαμε» με γνώση τις περιβαλλοντικές μας ευαισθησίες διαπιστώνοντας την ιδιαίτερη συμβολή της μέλισσας στην ισορροπία του περιβάλλοντος και αισθανθήκαμε πιο υπεύθυνοι ως κυρίαρχοι του φυσικού κόσμου για τις πράξεις και τις ενέργειές μας. Να μην καταλήξουμε καταχραστές του περιβάλλοντος και ευχή μας είναι να μη φτάσουμε ποτέ σε αυτό που προφητική διαπίστωσε ο μεγάλος Einstein «…Αν αφανιστεί η μέλισσα, το τέλος του κόσμου θα είναι κοντά …» Μπορεί η ενασχόληση με τη μελισσοκομία να αποτελέσει επαγγελματικό διέξοδο για πολλούς ανθρώπους . Μια ενασχόληση που αξιοποιεί την ιδιαίτερη και πλούσια χλωρίδα του τόπου μας. Επιστήμονες και ερευνητές συναντώνται έκθαμβοι στα βάθη αυτού του μικρόκοσμου για να θαυμάσουν και να υμνήσουν τη δύναμη και τη σοφία του Δημιουργού! [32] Για την εργασία αυτή συνεργάστηκαν οι μαθητές της Β΄ τάξης : Βούλγαρης Γεώργιος Γεωργίου Αναστασία Γκέκα Αμαλία Γκέκα Βασιλική - Μαρία Γκίκα Μαρίνα Καλλιάρα Βάϊα Καλομπάτσου Ευτυχία Μπαλατσού Κωνσταντινιά Ντόμπρος Δημήτριος Πατούλιας Αλέξανδρος-Ορέστης Πήτας Αμβρόσιος Σιαμορέλη Αγορέτα Σουλιώτης Χρήστος Τουραλιάς Γεώργιος Τσιβόλα Θεανώ Χύτα Ανδρονίκη Με την καθοδήγηση των καθηγητών τους : Κατράνα Γεωργίου Καλαμπαλίκη Θωμά ΤΕΛΟΣ [33]