ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΦΑΛΑΝΗΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2013-2014 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕΛΙ & ΦΥΤΑ της ελληνικής γης ΤΑΞΗ: Β, ΤΜΗΜΑ:Β2 ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ: ΚΑΡΑΤΖΙΚΑΚΗΣ ΕΜ. ΚΟΝΤΣΙΩΤΗΣ Κ. Θεραπευτικά βότανα και οι ιδιότητές τους Η φύση αποτελεί το μεγαλύτερο φαρμακείο. Η χλωρίδα κρύβει τα μυστικά της πιο λαμπρής ομορφιάς και υγείας, προτείνοντας για κάθε πρόβλημα την άριστη δυνατή λύση. Στο πέρασμα των χρόνων ο άνθρωπος άρχισε να ξεχνά τις θεραπείες της φύσης και προτίμησε να στρέψει το ενδιαφέρον του στα κατασκευάσματα των χημικών εργαστηρίων. Η φύση όμως παίρνει τη ρεβάνς καθώς ανακαλύπτουμε ξανά λίγο - λίγο της ευεργετικές ιδιότητες των φυτών. Το μυστικό της υγείας και της ομορφιάς βρίσκεται καλά κρυμμένο στα βότανα, τα αυτοφυή δηλαδή φυτά και ιδίως αυτά που φυτρώνουν στους καλλιεργημένους αγρούς και χρησιμοποιούνται σαν φάρμακα για τις διάφορες παθήσεις. Στην ελληνική φύση ευδοκιμούν πλήθος βοτάνων που, άλλα με την υπέροχη γεύση και άλλα με το άρωμά τους, μα χαρίζουν ωφέλεια και μας φτιάχνουν τη διάθεση. Αγριάδα | Ζιζάνιο | Cynodon dactylon Είναι από τα πιο χρήσιμα φαρμακευτικά φυτά και συμπεριλαμβάνεται σε πολλούς συνδυασμούς για τη θεραπεία του προστάτη. Φυσικό αντιβιοτικό και από τα πιο φημισμένα διουρητικά. Είναι μαλακτικό χωρίς παρενέργειες, καθαρίζει τον οργανισμό από τις τοξίνες και μειώνει τη χοληστερίνη του αίματος. Βοηθά ενάντια στους κολικούς του συκωτιού, στις πέτρες στη χολή, στη χρυσή και την κυτταρίτιδα. Δρα ως αντισηπτικό και αντιφλεγμονώδες σε ουρικές λοιμώξεις, όπως κυστίτιδα, ουριθρίτιδα, προστατίτιδα (σε άριστο συνδυασμό με Αχιλλαία), στον ρευματισμό και τα αρθριτικά τις ασθένειες του δέρματος και την ηπατίτιδα. Είναι ωφέλιμο για νεφρόλιθους και ψαμμίαση (άμμο στα νεφρά). Κάνει καλό για κυστίτιδες, ίκτερο, ηπατίτιδα, αρθριτικά, πέτρες των νεφρών. Καθαρίζει το αίμα. 1 Αγριμόνιο | Ευπατόριο | Agrimonia Eupatoria Το Αγριμονιο χρησιμοποιείται από τους βοτανοθεραπευτές σήμερα κυρίως ως τονωτικό του πεπτικού συστήματος και θεωρείται ένα φυτό που επουλώνει πληγές και αρρώστιες. Θεωρείται ιδιαίτερα αποτελεσματικό για τα έλκη, τους κωλικούς και τη διάρροια. Οι τανίνες που περιέχει σε συνδυασμό με φοτοστερίνη και γόμμα του προδίδουν διουρητικές, στυπτικές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες. Το αγριμόνιο στη λαϊκή θεραπευτική χρησιμοποιήθηκε για την επούλωση ανοιχτών πληγών, για τσιμπήματα εντόμων, δαγκώματα φιδιών και διάλυση αποστημάτων.. Αχιλλαία | Achillea millefolium Τονωτικό για τους κουρασμένους, ανοίγει την άνοιξη. Για διαταραχές στην εμμηνόπαυση & σπασμούς της μήτρας, κρυολογήματα, καθαρίζει το αίμα, βοηθάει στην ακμή, το άσθμα, κολίτιδα, αρθριτικά, πόνους περιόδου και ρευματισμούς. Ανακουφίζει τις ανωμαλίες στην κυκλοφορία του αίματος, γι’ αυτό χρησιμοποιείται σε κιρσούς και φλεβίτιδες. Κάνει καλό στο λιπαρό δέρμα και το καθαρίζει σε βάθος, θεραπεύει πολλές δερματοπάθειες, ακμή, έρπη, φλεγμονές δέρματος, καλόγηρους, αλλεργίες, φαγούρα, λειχήνες. Επειδή καθαρίζει το αίμα, χρησιμοποιείται εσωτερικά σαν έγχυμα σε δερματοπάθειες. Θεραπεύει ραγάδες της θηλής του μαστού, ραγάδες των χεριών. Θεραπεύει τις αιμορροΐδες και τις ανακουφίζει. Εμποδίζει την τριχόπτωση αν κάνουμε συχνές εντριβές με αφέψημα Αχιλλέας. Έχει παυσίπονες ιδιότητες, τα φρέσκα φύλλα της Αχιλλέας αν τα μασήσουμε σταματάνε τον πονόδοντο. 2 Βασιλικός|Ocimum basilicum Διώχνει τους νευρικούς πονοκεφάλους. Για το φαγητό, ανοίγει την όρεξη. Βοηθά στην αδύνατη μνήμη, μελαγχολία, άγχος, ζαλάδες, εντερικές διαταραχές και τυμπανισμό της κοιλιάς. Είναι χωνευτικό και καταπολεμά Πονόκοιλο, Ζαλάδα, Ναυτία και Κρυολόγημα Αψιθιά | Artemisia Absinthium Είναι διεγερτικό του πεπτικού, δηλαδή εξαιρετικά χρήσιμο φάρμακο για αυτούς που έχουν κακή πέψη. Αυξάνει την οξύτητα του στομάχου και την παραγωγή της χολής και βελτιώνει την πέψη και την απορρόφηση των θρεπτικών ουσιών, βοηθώντας έτσι σε άλλες παθήσεις Γενικά, το φυτό, σε μέτριες δόσεις, ερεθίζει το στομάχι, αυξάνει την όρεξη, διευκολύνει την πέψη, επιταχύνει την κυκλοφορία του αίματος, προκαλεί εκκρίσεις, συντελεί στο αδυνάτισμα και χωνεύει τα λίπη. Στη θεραπευτική, χρησιμοποιούνται οι σπόροι Αψιθιάς. Βοηθά στην πέψη και στο αδυνάτισμα. Έχει ευεργετική δράση στους διαβητικούς και βοηθά στην καταπολέμηση των ρευματισμών. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την καταπολέμηση της αναιμίας, ως αντιπυρετικό, ενώ έχει και διουρητικές ιδιότητες. Εξωτερικά, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως αντισηπτικό. Καταπολεμά την επιληψία, ζαλάδες, λιποθυμίες. Αυξάνει την παραγωγή χολής. Σταματά τη διάρροια, εμετούς. Βοηθά στο αδυνάτισμα και την ανεπάρκεια ήπατος. Βαλεριάνα | Valeriana officinalis Είναι ηρεμιστικό, υπνωτικό και αγχολυτικό φυτό. Διώχνει αϋπνίες, νεύρα, άγχος, ημικρανίες, νευρασθένεια, πονοκέφαλο, καούρες του στομαχιού. Αναλυτικά: Καταπολεμά την αϋπνία και βελτιώνει την ποιότητα του ύπνου. Έχει αγχολυτικές και ηρεμιστικές ιδιότητες και κατευνάζει την 3 υπερένταση, τις νευρώσεις, το νευρικό άσθμα, την επιληψία και την ταχυκαρδία. Θεωρείται χρήσιμη σε περιπτώσεις αρθρίτιδας, υπέρτασης, κολικών, ρευματικών πόνων, ημικρανίας, πονόδοντου και δυσμηνόρροιας. Προσοχή! Οι μεγάλες δόσεις βαλεριάνας προκαλούν κακοδιαθεσία. Αντεδείκνυται σε γυναίκες κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και του θηλασμού καθώς και σε άτομα που πάσχουν από ήπια κατάθλιψη. Βήχιο Χρησιμοποιείται σε άτομα που έχουν πρόβλημα με το βήχα ο οποίος προκαλείται είτε από το κρυολόγημα είτε από το τσιγάρο. Δάφνη Για τα φαγητά. Η σκόνη ξερών δαφνόφυλλων σταματάει την αιμορραγία της μύτης. Δυναμώνει τα μαλλιά και τα βάφει μαύρα, σταματά την τριχόπτωση. Ανακουφίζει τους πόνους από ρευματισμούς και αρθριτικά. Δεντρολίβανο Για κολίτιδα, διάρροια, βρογχίτιδες, άσθμα και γρίπη, εντερικές διαταραχές, ρευματισμούς. Τονώνει την όρεξη. Δυόσμος Για το φαγητό, τη χοληστερίνη, αϋπνίες, κράμπες, ξερόβηχα, αμυγδαλίτιδα. Για πόνους δοντιών, ρευματισμούς. Συνιστάται σε περιπτώσεις δυσπεψίας και διάρροιας, επίσης στρώνει τ στομάχι μετά από εμετό. Δίκταμο Καταπραΰνει τους πόνους του στομαχιού και των εντέρων. Σε πονοκεφάλους, πονόδοντους και σκορβούτο. Είναι διουρητικό, βοηθάει τις γυναίκες να γεννούν πιο εύκολα και γρήγορα. 4 Ευκάλυπτος Είναι χρήσιμο για τους διαβητικούς γιατί έχει υπογλυκαιμική δράση. Κατεβάζει τον πυρετό. Καταπραΰνει το βήχα, άσθμα, γρίπη, βρογχίτιδες, τις νευραλγίες και τον πονόλαιμο. Κατάλληλο για εισπνοές σε ιγμορίτιδα και βρογχικά. Όταν βράζουμε ευκάλυπτο, οι ατμοί ιονίζουν την ατμόσφαιρα του δωματίου και την κάνουν υποφερτή από το νέφος. Ζαμπούκος Χρησιμοποιείται σε νευραλγίες. Για κυστίτιδα, αμυγδαλίτιδες, πονόδοντο, φαρυγγίτιδα και πονόλαιμο. Καθαρίζει το αίμα. πονόματο, Θυμάρι Είναι κατάλληλο για το άγχος, κυκλοφορικό, κατάθλιψη, ημικρανίες, νεύρα. Απαραίτητο για τους υποτασικούς, για γρίπη, κρυολογήματα, βήχα και άσθμα. Καλό για δερματοπάθειες, λευκόρροια, επουλώνει τις πληγές, σπυριά και εγκαύματα. Θρούμπι Για το στομάχι, ναυτία, ξινίλα, ανοίγει την όρεξη. Βοηθά στην αϋπνία, αρθριτικά, ρευματισμούς, άσθμα, βήχα. Σταματάει τους κολικούς και τη διάρροια. Χρήσιμο σε πνευματική και σεξουαλική ατονία. Ιβίσκος Για χοληστερίνη, τριγλυκερίδια, κυκλοφορικό, ζάχαρο-διαβήτη, αδυνάτισμα, πονοκέφαλο. Κάρδαμο Περιέχει βιταμίνες, ιώδιο, σίδηρο, ασβέστιο, είναι καρδιοτονωτικό, καθαρίζει το αίμα και αφαιρεί φακίδες και πανάδες. 5 Καλέντουλα Δυναμώνει την καρδιά. Κατάλληλο για το συκώτι, ουρική αρθρίτιδα, πρηξίματα και δερματικές παθήσεις. Λουΐζα Διώχνει τον πονοκέφαλο, τον πονόματο, τους πόνους των ρευματισμών. Κάνει καλό στις στομαχικές ανωμαλίες, βοηθάει στις δίαιτες αδυνατίσματος. Πολεμάει την αϋπνία που προέρχεται από νευρική κούραση. Λαδανιά Χρησιμοποιείται ως καταπραϋντικό, σπασμολυτικό για την αντιμετώπιση της αϋπνίας της διάρροιας, του πονόδοντου, για εντριβές στα κρυολογήματα και στις βρογχίτιδες, για τα άλατα και τον τέτανο. Λεβάντα Για κάθε πόνο, ακόμα και της καρδιάς, για ημικρανίες, πονοκεφάλους, κακή χώνεψη και λιποθυμία. Επουλώνει πληγές, εγκαύματα, ακμή, ψώρα. Κατεβάζει την υπέρταση, λιγοστεύει την ταχυπαλμία. Χρησιμοποιείται ακόμη για το σκόρο στα ρούχα. Μαντζουράνα Καταπολεμά το άγχος, πονοκεφάλους, κρυολόγημα, αμυγδαλές, αϋπνίες. Βοηθάει τον οργανισμό να διώξει τις τοξίνες, τα πρηξίματα, δυσπεψία και πονόκοιλο. Μαραθόσπορος Ανακουφίζει τα αρθριτικά, άσθμα, βήχα, τυμπανισμό, πόνους της κοιλιάς, ολιγουρία, σταματά τον εμετό. Βοηθάει στο αδυνάτισμα. 6 Μελισσόχορτο Τονωτικό για την καρδιά, τον εγκέφαλο, το πεπτικό σύστημα, τη μελαγχολία. Καταπραϋντικό σε νευρασθένειες, ζαλάδες, βουητό στα αυτιά, άσθμα, νευραλγίες των δοντιών και των αυτιών. Ανακουφίζει από τον τυμπανισμό της κοιλιάς, πόνους από τσιμπήματα σφήκας και άλλων εντόμων. Μέντα Εξαιρετικά αντισηπτική, καταπολεμά δραστικά το συνάχι, βήχα, βρογχίτιδα, πονόλαιμο και τη γρίπη. Είναι χωνευτική και έχει την ιδιαιτερότητα να είναι ηρεμιστική σε μικρή δόση και αφροδισιακή σε μεγάλη δόση. Τσάι με μέντα είναι χωνευτικό και τονωτικό. Μολόχα Για άσθμα, βήχα, λαρυγγίτιδα, πονόλαιμο. Πασιφλόρα Είναι καταπραϋντικό για νεύρα, άγχος. Ηρεμιστικό και τονωτικό σε υπερκόπωση. Ελαττώνει ελαφρά την αρτηριακή πίεση. Παλιούρι Για δυσκοιλιότητα. Πικροδιαλέτα Κατεβάζει το ζάχαρο και τα τριγλυκερίδια. Πολύκομπο Σκοτώνει τα σκουλήκια και παράσιτα των εντέρων. Σταματάει την αιμορραγία της μύτης και αιμορροΐδων. Επουλώνει τις πληγές και έλκη. Χρησιμοποιείται για κολικούς, πέτρα στα νεφρά. 7 Πολυτρίχι Είναι τονωτικό των μαλλιών και σταματάει την τριχόπτωση και την πιτυρίδα. Ανακουφίζει σε βρογχίτιδες, καταρροή, ξερόβηχα, άσθμα και κρυολογήματα. Ρίγανη Για το φαγητό, πόνους δοντιών και ρευματισμών, εντερικές διαταραχές και πόνους στην κοιλιά. Κόβει την ευκοιλιότητα. Σπαθόχορτο Καταπραϋντικό σε πνευμονικές ενοχλήσεις. Για μελαγχολία, αϋπνία, έλκος στομάχου, παράσιτα των εντέρων, δυσπεψία. Για εγκαύματα, πληγές, δαγκώματα εντόμων. Σκορπίδι Διαλύει τις πέτρες των νεφρών. Είναι αποχρεμπτικό, καταπραϋντικό, διουρητικό. Σιναμικίνη Για τη δυσκοιλιότητα. Ταραξάκο Για τη χοληστερίνη, ερεθισμούς του δέρματος, πρηξίματα, καούρες στο στομάχι, πόνο στο συκώτι, αρθρίτιδα, διαβήτη και πυρετό. Τίλιο Ηρεμιστικό των νεύρων, ημικρανίες, νευραλγίες, ζαλάδες, αϋπνίες. Για βήχα, κρυολογήματα, εμετό, ρευματισμούς, αρθριτικά, δυσπεψία. 8 Τσάι του βουνού Για γρίπη και πονόλαιμο. Τονωτικό του σώματος και του εγκεφάλου, κάνει καλό στην αρτηριοσκλήρωση, πονοκέφαλο, ευκοιλιότητα και μεσογειακή αναιμία. Τσουκνίδα Διαλύει το ουρικό οξύ. Πολύτιμο για τις πέτρες στη χολή. Είναι καλό για αιμορραγίες, αιματουρία, αναιμία, ατονία του σώματος, αρθριτικά, κυστίτιδα, διάρροιες. Επίσης, αυξάνει το γάλα της μητέρας που θηλάζει και σταματά τη τριχόπτωση. Ύσωπος Χρησιμοποιείται για πίεση, άσθμα, δυσπεψία, για πόνους περιόδου, για γαργάρες κατά του πονόλαιμου και ως δυναμωτικό των νεύρων. Φασκόμηλο Ηρεμεί τα νεύρα. Γα κατάθλιψη, φαρυγγίτιδα, βήχα, βράχνιασμα, λαιμό, υπόταση, διάρροια, αμυγδαλές, δαγκώματα εντόμων. Πολύτιμο για όσους ιδρώνουν τα χέρια τους και οι μασχάλες. Για κυκλοφορικά προβλήματα. Σταματάει το γάλα στις γυναίκες που θηλάζουν και την τριχόπτωση. Χαμομήλι Ηρεμιστικό των νεύρων, ημικρανίες, νευραλγίες, ζαλάδες και αϋπνίες. Επουλώνει εγκαύματα και σπυριά. Ανακουφίζει από αναφυλαξία, φαγούρα, πονόδοντο, βήχα, κρυολογήματα, τυμπανισμό, αιμορροΐδες, κράμπες, πόνο των αυτιών και πληγές στο στόμα. 9 Συνηθισμένες μορφές θεραπευτικών βοτάνων Έγχυμα (Εκχύλισμα) Το έκχυμα είναι ένας απλός τρόπος εξαγωγής των ενεργών συστατικών των βοτάνων μέσω του ζεστού νερού. Αυτή η μέθοδος χρησιμοποιείται για να εξάγουμε τα πτητικά συστατικά των αποξηραμένων ή πράσινων εναέριων μερών των βοτάνων όπως είναι τα λουλούδια και τα φύλλα. Βάζουμε το βότανο στο νερό πριν βράσει και το αφήνουμε σκεπασμένο με ένα καπάκι για 5-10 λεπτά. Επειδή το βραστό νερό διασκορπίζει τα πολύτιμα πτητικά έλαια των βοτάνων στον ατμό μην τα αφήνετε να βράσουν. Αφέψημα Οι ρίζες, οι φλοιοί και τα φρούτα που είναι παχύτερα και λιγότερο διαπερατά από τα εναέρια μέρη των φαρμακευτικών φυτών, δεν απελευθερώνουν τα ενεργά τους συστατικά με την απλή έγχυση. Αυτά τα μέρη είναι απαραίτητο να σιγοβραστούν ώστε να εξαχθούν. Το σκληρό βότανο πρέπει να κοπεί σε μικρότερα κομμάτια. Προκειμένου να μην χαθούν τα πτητικά συστατικά, τοποθετούμε ενα καπάκι πάνω στο μπρίκι. Αφήνουμε να σιγοβράσει για μια ώρα περίπου, μέχρι ο όγκος του να μειωθεί κατά το ένα τρίτο. Αφού καταπέσουν και διαχωρισθεί το στερεό από το υγρό, το πίνουμε ζεστό ή κρύο. Βάμμα Τα περισσότερα από τα πτητικά συστατικά των φαρμακευτικών φυτών και βοτάνων είναι διαλυτά στην αλκοόλη. Με την εμβάπτιση ξηρών ή φρέσκων μερών του φυτού στην αλκοόλη, τα ενεργά συστατικά εξάγονται εύκολα σε συγκεντρώσεις που υπερβαίνουν αυτές της έγχυσης και του αφεψήματος. Τα υψηλά συμπηκνωμένα διαλύματα που θα κρατήσουν για ένα ή δύο χρόνια είναι ένας βολικός τρόπος να αποθηκεύσουμε και να χρησιμοποιήσουμε τα φαρμακευτικά συστατικά των φυτών. Σιρόπι Με σκοπό να συγκαλύψουμε κάποια γεύση που δεν μας αρέσει - ιδίως στα παιδιάτο έγχυμα ή το αφέψημα μπορεί να αναμειχθεί με μέλι. Τα συρόπια συνδυάζουν την κατευναστική επίδραση του μελιού με τις φαρμακευτικές ιδιότητες των εγχυμάτων ή αφεψημάτων καταλήγοντας σε επιπρόσθετα οφέλη ιδίως για την αντιμετώπιση κρυολογήματος και πονόλαιμου. Ανακατέψτε 500ml εγχύματος ή αφεψήματος με 10 500γρ. μέλι. Αφού κρυώσει βάλτε το σε σκούρο μπουκάλι και κλείστε το με φελλό (επειδή γίνονται ζυμώσεις στα συρόπια και τα μπουκάλια με βιδωτό πώμα μπορεί να εκραγούν ο φελλός είναι σημαντικός). Αιθέρια έλαια Αιθέριο έλαιο είναι ένα υγρό απεσταγμένο (συνήθως με νερό ή ατμό) από τα φύλλα, τους μίσχους, τα λουλούδια, τους φλοιούς, τις ρίζες, ή άλλα συστατικά του φυτού. Τα αιθέρια έλαια περιέχουν το απόσταγμα των φυτών από τα οποία εξάχθηκαν. Περιέχουν υψηλό ποσοστό συγκέντρωσης της ουσίας του φυτού και έτσι χρειάζεται να χρησιμοποιούμε μικρή ποσότητα απ΄ αυτά. Τα αιθέρια έλαια δεν είναι τα ίδια με τα αρώματα. Τα αιθέρια έλαια εξάγονται από τα φυτά, ενώ τα αρώματα είναι χημικώς κατασκευασμένα ή περιέχουν χημικά συστατικά και δεν προσφέρουν τα θεραπευτικά οφέλη που προσφέρουν τα αιθέρια έλαια. Η χημική σύνθεση και το άρωμα των αιθέριων ελαίων μάς προσφέρει πολύτιμα ψυχολογικά και ψυχικά οφέλη. Αυτά τα οφέλη επιτυγχάνονται με τις εισπνοές και με την εφαρμογή του αραιωμένου αιθέριου ελαίου στο σώμα. Τα χρησιμοποιούμε αραιωμένα (μόνο λίγες σταγόνες) σε φυτικά έλαια (αμυγδαλέλαιο, ηλιέλαιο, ελαιόλαδο, κ.α.) και κατόπιν εφαρμόζουμε αυτό το μείγμα στο δέρμα για απορρόφηση. Η βαθειά εισπνοή των αιθέριων ελαίων προσφέρει επίσης θεραπευτικά οφέλη καθώς το έλαιο εισέρχεται στους πνεύμονες και απορροφάται από το αίμα. Τα αιθέρια έλαια ποικίλουν στην τιμή και στην ποιότητα. Αυτό επηρρεάζεται από την σπανιότητα του φυτού, την χώρα και τις συνθήκες στις οποίες το φυτό μεγαλώνει, τα ποιοτικά πρότυπα της απόσταξης και από το πόσο έλαιο εξάγεται από το φυτό. 11 Φυτά άλλων χωρών και περιοχών του κόσμου Campion (Silene tomentosa) Βρίσκεται μόνο στο Γιβραλτάρ και θεωρούνταν εξαφανισμένο μέχρι το 1992 από την επιστημονική κοινότητα. Το 1994, ανακαλύφθηκε ένα μόνο δείγμα του από έναν ορειβάτη στα ψηλά βράχια του Γιβραλτάρ. Αναπτύχθηκε στην Τράπεζα Σπόρων (Millennium Seed Bank) και τώρα καλλιεργείται στους Βοτανικούς Κήπους Almeda του Γιβραλτάρ, καθώς και στο Βασιλικό Βοτανικό Κήπο του Λονδίνου. Jade Vine (Strongylodon macrobotrys) Το Jade Vine, γνωστό για τα εντυπωσιακά γαλαζοπράσινα, σαν νύχι άνθη του, παράγει μια κρεμάμενη ταξιανθία. Το λουλούδι γονιμοποιείται από τις νυχτερίδες που κρέμονται ανάποδα για να πιουν το νέκταρ του. Αυτά τα σπάνια λουλούδια σπάνια μπορεί κανείς να τα δει πλέον στη φύση και πιστεύεται ότι απειλούνται από την αποψίλωση των φυσικών οικοτόπων τους στις Φιλιππίνες. Το ράμφος του παπαγάλου (Lotus berthelotii) Θεωρούνται εξαιρετικά σπάνια από το 1884, πιστεύεται ότι έχουν εξαφανιστεί στην άγρια φύση, αν και κάποιοι πιστεύουν πως υπάρχουν ακόμα. Το φυτό είναι εγγενή στις Καναρίους Νήσους και πιστεύεται ότι επικονιάζονταν από τα πουλιά Sunbird. Έχουν γίνει πειράματα από τους επιστήμονες για να δουν αν τα λουλούδια μπορούν να βρουν νέους επικονιαστές, αλλά από το 2008, κανένα από τα πειράματα δεν είχε επιτυχία. 12 Chocolate Cosmos (Cosmos atrosanguineus) Είναι ένα λουλούδι του Μεξικό, που έχει εξαφανιστεί στην άγρια φύση για πάνω από 100 χρόνια. Αλλά, το είδος επιβιώνει σαν μη γόνιμος κλώνος που δημιουργήθηκε το 1902 από τον πολλαπλασιασμό. Τα άνθη του έχουν ένα πλούσιο βαθύ καφέ χρώμα και φτάνουν τα 3 – 4 εκατοστά σε διάμετρο. Το άνθη του Chocolate Cosmos εκπέμπουν ένα υπέροχο άρωμα βανίλιας το καλοκαίρι. Koki’o (Kokai cookei) Ένα άλλο σπάνιο λουλούδι που προέρχεται από ένα δέντρο στη Χαβάη και που ανακαλύφθηκε το 1860. Το δέντρο Koki’o έχει αποδειχθεί δύσκολο στην αναπαραγωγή και, το 1950, θεωρήθηκε εξαφανισμένο. Ωστόσο, 20 χρόνια αργότερα, βρέθηκε ένα, αλλά καταστράφηκε από πυρκαγιά το 1978 και σώθηκε μόνο ένα κλαδί που μπολιάστηκε σε 23 διαφορετικά δέντρα σε διάφορα μέρη στη Χαβάη. Το δέντρο φτάνει τα 10 – 11 μέτρα ύψος και έχει εκατοντάδες φωτεινά κόκκινα λουλούδια που παράγουν ώριμα δέντρα κάθε χρόνο. 13 Kadupul (Epiphyllum oxypetalum) Αυτό το λουλούδι καλλιεργείτε εύκολα, αλλά είναι σπάνιο για τον μοναδικό λόγο ότι ανθίζει σπάνια. Βρίσκονται στη Σρι Λάνκα στο φυσικό περιβάλλον και έχουν πνευματική σημασία για τους Βουδιστές. Όταν ανθίζουν, το κάνουν μόνο τη νύχτα και στη συνέχεια μαραίνονται μυστηριωδώς πριν από την αυγή. Σύμφωνα με τους Βουδιστές, πιστεύεται ότι, όταν ανθίζουν, οι Nagas (ημιμυθικές φιλές της Σρι Λάνκα) κατεβαίνουν από τις ουράνιες κατοικίες τους για να παρουσιάσουν το λουλούδι ως δώρο στον Βούδα. Είναι αρωματικά και παράγουν λεπτά, λευκά άνθη. Έχει επίσης μια πλούσια ιστορία στην Ιαπωνία όπου το όνομά του μπορεί να μεταφραστεί ως « ομορφιά κάτω από το φεγγάρι ». Ορχιδέα φάντασμα (Epipogium aphyllum / Dendrophylax lindenii) Όχι μόνο είναι σπάνιο και συναρπαστικό, αλλά η ορχιδέα – φάντασμα θεωρείται ότι είχε εξαφανιστεί για σχεδόν 20 χρόνια και μόλις πρόσφατα αναπαράχθηκε. Το φυτό είναι τόσο σπάνιο, επειδή είναι σχεδόν αδύνατο να διαδοθεί. Δεν έχει φύλλα και δεν χρησιμοποιεί τη φωτοσύνθεση για να παράγει την τροφή του. Χρειάζεται ένα συγκεκριμένο μύκητα στενά συνδεδεμένο με τη ρίζα του για να τρέφεται. Μπορεί να ζήσει υπόγεια για χρόνια και βρίσκεται μόνο σε δάση στην Κούβα, και μια ακόμη ποικιλία, στη Φλόριντα. Τα άνθη είναι αρωματικά και μυρίζουν μεταξύ Ιουνίου και Αυγούστου. Στην Κούβα μεγαλώνουν πάνω σε κυπαρίσσια στα οποία φαίνονται σαν φαντάσματα, εξού και το όνομα. Γονιμοποιούνται μόνο από μια τεράστια σφίγγα και αν ο σπόρος βρεθεί πάνω σε συγκεκριμένα βρύα. 14 Yellow and Purple Lady Slippers (Cypripedium calceolus) Μια σπάνια άγρια ορχιδέα που κάποτε ευδοκιμούσε σε όλη την Ευρώπη, αλλά τώρα αναπτύσσεται μόνο σε ένα μέρος στη Βρετανία. Σε ένα γήπεδο γκολφ. Είναι υπό αυστηρή αστυνομική προστασία από το 1917, προκειμένου να διαφυλαχθεί από τους ανθρώπους και τις μπάλες του γκολφ. Ένα φυτό μπορεί να πωληθεί προς 5.000 δολάρια. Το φυτό δεν μπόρεσε να το καλλιεργήσει ούτε ο Δαρβίνος. Οι σπόροι του δεν παρέχουν καμία τροφή για στα φυτά και έτσι ζει συμβιωτικά με ένα συγκεκριμένο είδος μύκητα που το τρέφει. Μόλις το φυτό ωριμάσει, ο μύκητας ζει από το ώριμο φυτό. Το λουλούδι έχει σκούρους μοβ – σχεδόν κόκκινο-καφέ – έλικες και φωτεινά κίτρινα σε σχήμα παντόφλας άνθη. Youtan Poluo (δεν υπάρχει επιστημονική ονομασία) Ανακαλύφθηκε από έναν Κινέζο αγρότη ονόματι Ding όταν το βρήκε να μεγαλώνει στους χαλύβδινους σωλήνες του, και αργότερα το είδε ξανά μια Κινέζα καλόγρια ονόματι Lushan κάτω από το πλυντήριο της. Το μυστηριώδη Youtan Poluo δεν έχει καμία επιστημονική ονομασία και αποτελείται από 28 μικροσκοπικά, άσπρα αρωματικά λουλούδια μήκους μόλις 1 χιλιοστού. Είναι ένα λουλούδι που έχει αναφερθεί σε ινδικό μύθο και πιστεύεται ότι ανθίζει μόνο όταν ο βασιλιάς Sage επισκέπτεται το σημερινό κόσμο. Στα σανσκριτικά το όνομα σημαίνει « το ευοίωνο λουλούδι από τον ουρανό ». Το λουλούδι αναφέρεται επίσης στις Βουδιστικές γραφές και ειδικοί στα βότανα λένε ότι ανθίζει μόνο μια φορά κάθε 3000 χρόνια. 15 Λουλούδι πτώμα (Amorphophallus titanum) Εγγενής στην Σουμάτρα, αυτό το σπάνιο και εντυπωσιακό φυτό, τα άνθη του φτάνουν μέχρι τα 6 μέτρα ύψος και 3 μέτρα διάμετρο. Βρίσκεται στο έδαφος τροπικών δασών στην Ινδονησία και μοιάζει με κάτι από την προϊστορική εποχή. Θεωρείται το πιο σπάνιο, μεγαλύτερο και πλέον απειλούμενο λουλούδι του κόσμου. Είναι επίσης γνωστό ως Rafflesia και η επιβίωσή του είναι αλληλένδετη με το Tetrastigma vine. Χωρίς κορμό, φύλλα και ρίζες, χρειάζεται το αμπέλι για να τρέφεται και να στηρίζεται. Εκπέμπει μια πικάντικη μυρωδιά σάπιας σάρκας (εξ ου και το όνομα, « λουλούδι πτώμα ») , η οποία προσελκύει τις μύγες και τα σκαθάρια για να το γονιμοποιήσουν. Ανθίζει περίπου μια εβδομάδα πριν πεθάνει. Paeonia mascula(L.) – άσπρη παιώνια Έχουν εντοπιστεί τρεις μικροί πληθυσμοί της σε απόμακρες τοποθεσίες της Πάρνηθας, που αριθμούν συνολικά 70 άτομα περίπου. Είναι άκρως απειλούμενο είδος και χρειάζεται άμεσα μέτρα προστασίας και πολλαπλασιασμού για τη διάσωσή του. 16 Rafflesia arnoldii Φυτρώνει στη νοτιοανατολική Ασία, έχει το μεγαλύτερο άνθος στον κόσμο. Η διάμετρός του μπορεί να φτάσει το ένα μέτρο και το βάρος του τα 11 κιλά. Το Rafflesia arnoldii παρασιτεί στις ρίζες άλλων φυτών και το ίδιο δε διαθέτει ούτε ρίζες ούτε φύλλα αλλά ούτε και μίσχο. 17 Hydnora africana Η Hydnora africana είναι ένα φυτό της κατηγορίας των αχλωρόφυλλων (achlorophyllous) ενδημικό της νοτίου Αφρικής. Το φυτό φυτρώνει υπόγεια, εκτός από ένα σαρκώδες λουλούδι που αναπτύσσεται πάνω στην επιφάνεια του εδάφους και αναδύει μια μυρωδιά περιττωμάτων για να προσελκύσει σκαθάρια που τρέφονται με περιττώματα ή ψοφίμια. Το λουλούδι λειτουργεί σαν παγίδα για μικρό χρονικό διάστημα, κρατώντας φυλακισμένα τα σκαθάρια που έχουν μπει και τα απελευθερώνει όταν το λουλούδι ανοίξει εντελώς. 3. Dracunculus vulgaris Κοινή ονομασία του φυτού στην Ελλάδα (γιατί υπάρχει και σε αρκετές περιοχές στην χώρα μας) Δρακοντιά ή Φιδόχορτο. Το Dracunculus vulgaris είναι κονδυλώδες φυτό με εντυπωσιακά λόγο του μεγέθους αλλά και του σχήματος άνθη. Μέσα από την λογχοειδή σπάθη αναπτύσσεται ένας λεπτός μακρύς σκουροπόρφυρος σπάδικας. Το άνθος αποπνέει έντονη και άσχημη μυρωδιά πτώματος, προσελκύοντας έτσι κυρίως μύγες τις οποίες παγιδεύει για μια ημέρα ώστε να μπορέσει να γονιμοποιηθεί. Το μοτίβο του άνθους έχει βρεθεί σε σαρκοφάγους στην ανατολική Κρήτη μια και 18 στην αρχαία Ελλάδα το φυτό ήταν συνδεδεμένο με τα φίδια που αντιπροσώπευαν τη μυστικότητα του κάτω κόσμου (Έλμουτ Μπάουμαν- Η Ελληνική χλωρίδα). Το φυτό μπορεί να ξεπεράσει και το 1 μέτρο σε ύψος. Στην Αμοργό θεωρείται ένδειξη γρουσουζιάς. 19 Amorphophallus Το επιστημονικό όνομα του φυτού είναι Amorphophallus titanum και σημαίνει άμορφος φαλλός. Το φυτό αυτό είναι αυτοφυές στη Σουμάτρα της Ινδονησίας και πρωτοανακαλύφθηκε το 1878 από τον δόκτορα Odoardo Beccari στα τροπικά δάση της περιοχής. Θεωρείται το θεαματικότερο λουλούδι στον κόσμο. μπορεί στο φυσικό του περιβάλλον να φτάσει τα 3,5 μέτρα ύψος! Ο βλαστός με το φύλλωμα από ένα ενήλικο φυτό μπορούν να φτάσουν τα 6 μέτρα ύψος και τα 4,5 μέτρα διάμετρο! 20 Wollemia nobilis Ασυνήθιστο και περίεργο κωνοφόρο δέντρο της Αυστραλίας. Το φυτό αυτό είναι εξαιρετικά σπάνιο και όλος ο πληθυσμός του βρίσκεται συγκεντρωμένος σε μικρή περιοχή και κινδυνεύει άμεσα με εξαφάνιση. Βρέθηκε μόλις το 1994 σε μία περιοχή της νοτιοανατολικής Αυστραλίας, το Blue Mountain(Γαλάζια Οροσειρά). Ο πληθυσμός εκεί είναι μόλις 20 φυτά. Το είδος Wollemia nobilis είναι μέχρι στιγμής το μοναδικό αυτού του γένους και χαρακτηρίζεται ως «ζωντανό απολίθωμα». 21 Μέλι & Προϊόντα μέλισσας ΜΕΛΙ Σύμφωνα και με την Κοινοτική Νομοθεσία (Οδηγία 2001/11Ο/ΕΚ του Συμβουλίου), μέλι είναι η φυσική γλυκιά ουσία που παράγουν οι μέλισσες του είδους Apis mellifera από το νέκταρ των φυτών ή από εκκρίσεις ζώντων μερών φυτών ή εκκρίματα εντόμων απομυζούντων φυτά ευρισκόμενα πάνω στα ζώντα μέρη των φυτών, τα οποία οι μέλισσες συλλέγουν, μετατρέπουν αναμειγνύοντας με ειδικές ύλες του σώματός τους, αποθέτουν, αφυδατώνουν, εναποθηκεύουν και φυλάσσουν στις κηρήθρες της κυψέλης, προκειμένου να ωριμάσουν. Πρόκειται λοιπόν για ένα προϊόν της φύσης που δεν επιδέχεται καμία επεξεργασία και αποτελείται από τα παρακάτω συστατικά: νερό, φυσικά σάκχαρα, οργανικά οξέα, πρωτεΐνες, ιχνοστοιχεία, ένζυμα, βιταμίνες, αρωματικές και χρωστικές ουσίες καθώς και άλλες θρεπτικές ουσίες. Παίζει σπουδαίο ρόλο στο μεταβολισμό και στη θρέψη, στα συστατικά του σκελετού και των κυττάρων, ρυθμίζει την οξύτητα του στομάχου, έχει αντισηπτικές ιδιότητες, είναι τονωτικό, βοηθά στη γρηγορότερη αποκατάσταση της υγείας και έχει αντιμικροβιακή δράση. Τα χακτηριστικά γνωρίσματα του μελιού είναι το άρωμα και η γεύση τα οποία είναι δυνατόν να αλλοιωθούν αν οι συνθήκες αποθήκευσης και επεξεργασίας είναι ακατάλληλες. Το χρώμα του μελιού είναι χαρακτηριστικό της προέλευσής του και θεωρείται ένα από τα κύρια κριτήρια ποιότητας που επηρεάζει την προτίμηση του καταναλωτή. Τα σκοτεινόχρωμα μέλια είναι πλούσια σε ιχνοστοιχεία και συνεπώς έχουν υψηλή θρεπτική αξία ενώ τα ανοιχτόχρωμα έχουν ωραίο χρώμα και γεύση. Μερικές από τις φυσικές ιδιότητες του μελιού είναι το ιξώδες το οποίο προσδιορίζει τη ρευστότητα, η υγροσκοπικότητα και η κρυστάλλωση. Η κρυστάλλωση, γνωστή αν και λανθασμένα σαν ζαχάρωμα, είναι φυσικό βιολογικό φαινόμενο του φυσικού ακατέργαστου μελιού, που δεν προξενεί καμία αλλαγή στις θρεπτικές και βιολογικές ιδιότητες του μελιού. Συνεπώς ένα κρυσταλλωμένο μέλι δεν είναι χαλασμένο ούτε νοθευμένο. Το παραγόμενο μέλι διακρίνεται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: το ανθόμελο, που παράγεται από το νέκταρ των λουλουδιών (θυμαριού, πορτοκαλιάς, βαμβακιού, ηλίανθου, ερείκης, κλπ), και το μέλι από μελιτώματα, που παράγεται από εκκρίματα κοκκοειδών (εντόμων) που απομυζούν φυτά. Στην κατηγορία αυτή ανήκει το μέλι του πεύκου, της ελάτης και άλλων δασικών φυτών. Στη χώρα μας οι 22 μεγαλύτερες ποσότητες μελιού προέρχονται από το πεύκο (55-60%), ενώ σημαντική είναι και η παραγωγή μελιού ελάτης (5-10%) και θυμαριού (15%). ΓΥΡΗ Είναι το προϊόν που συγκεντρώνουν οι μέλισσες από διάφορα λουλούδια. Είναι η πλουσιότερη φυσική τροφή σε πρωτεΐνες, βιταμίνες, απαραίτητα αμινοξέα, ορμόνες, ένζυμα και άλλα χρήσιμα συστατικά για τη διατροφή μας. Χρησιμοποιείται στη φαρμακοβιομηχανία, στη βιομηχανία καλλυντικών, στη διατροφή ανθρώπου και οικιακών ζώων, στην κατασκευή υποκατάστατων γύρης για τη διατροφή των μελισσών, σε διάφορες έρευνες για τις αλλεργίες, σε προγράμματα βελτίωσης φυτών και στην επικονίαση φρούτων και λαχανικών. ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ ΠΟΛΤΟΣ Παράγεται στους υποφαρυγγικούς αδένες των νεαρών εργατριών, είναι άσπρος σαν το γάλα, κρεμώδης, ισχυρά όξινος, με ιδιάζουσα οσμή και υπόξινη γεύση. Είναι πλούσια πηγή βιταμινών, ανόργανων στοιχείων και αμινοξέων. Περιέχει ακόμη διάφορα λιπαρά οξέα, όπως τα υδρόξυ λιπαρά οξέα τα δικαρβοξυλικά οξέα ή απλά λιπαρά οξέα οποία είναι υπεύθυνα για τις περισσότερες βιολογικές ιδιότητες που έχει ο βασιλικός πολτός. Ορισμένες ευεργετικές επιδράσεις του αφορούν την αντιμετώπιση των ρευματικών αρθρίτιδων, τη μείωση της πίεσης του αίματος, τη θεραπεία της χρόνιας δυσκοιλιότητας, τις αντισηπτικές και μικροβιοκτόνους ιδιότητες, την ενίσχυση της δυναμικότητας του οργανισμού και την αντοχή στις αρρώστιες. Ακόμη, χρησιμοποιείται στη θεραπεία της νεφρικής ανεπάρκειας, περιέχει γενετήσιες ορμόνες που βοηθούν τους άντρες να βελτιώσουν τη σεξουαλική τους ζωή και να αυξήσουν τη μυϊκή δύναμη, συμβάλλει στην γαλακτοπαραγωγή μετά τη γέννα των γυναικών και στην αποφυγή της αγγείωσης του δέρματος. Γενικά ο βασιλικός πολτός βελτιώνει τη διάθεση, αυξάνει την ικανότητα για εργασία και την όρεξη και βοηθά στην απόκτηση μεγαλύτερης διανοητικής και σωματικής δύναμης ΠΡΟΠΟΛΗ Είναι ρητινώδης κολλητική ουσία που συλλέγουν οι μέλισσες από διάφορα φυτά, την εμπλουτίζουν με κερί, γύρη, ένζυμα και άλλες ουσίες και τη χρησιμοποιούν για να στεγανοποιήσουν και να απολυμάνουν το εσωτερικό της φωλιάς τους. Το χρώμα της πρόπολης εξαρτάται από τη φυτική της προέλευση. Έχει διάφορες φαρμακευτικές και 23 θεραπευτικές ιδιότητες. Χρησιμοποιείται στη βιομηχανία καλλυντικών και ως αντιμικροβιακό. Ενισχύει τα τριχοειδή αγγεία, καταπολεμά την αναπνευστική ανεπάρκεια, αναστέλλει την ανάπτυξη του μελανώματος και τα κακοήθη νεοπλασματικά κύτταρα (καρκίνος) και είναι αντιδιαβητικό. ΚΕΡΙ Είναι το προϊόν που παράγουν σε μικρά λέπια οι νεαρές εργάτριες από 4 ζεύγη κηρογόνων αδένων. Για την παραγωγή ενός κιλού κεριού οι μέλισσες καταναλώνουν 8 κιλά μέλι. Το κερί είναι ένα μίγμα από 300 περίπου ουσίες (υδρογονάνθρακες, μονοϋδρικές αλκοόλες, λιπαρά οξέα, υδροξυοξέα, διόλες) που είναι απίθανο να συνθέσει ο άνθρωπος. Το κερί χρησιμοποιήθηκε ως φαρμακευτική ουσία για αλοιφές και διάφορα άλλα φαρμακευτικά σκευάσματα. Κάποιες από τις φαρμακευτικές του χρήσεις είναι ενάντια της χρόνιας μαστίτιδας, του εκζέματος, των εγκαυμάτων, της δερματίτιδας. Περιέχει αντιβιοτικές ουσίες και παρουσιάζει θεραπευτική δράση για παρειακές στοματικές αρρώστιες και προβλήματα του άνω αναπνευστικού αγωγού. Χρησιμοποιείται στην βιομηχανία καλλυντικών. Άλλες χρήσεις του είναι στη βιομηχανία των κεριών, βερνικιών κα ως μονωτικό υλικό. ΕΠΙΚΟΝΙΑΣΗ Πρόκειται για λειτουργία των ανώτερων φυτών κατά την οποία η ώριμη γύρη από τους στήμονες μεταφέρεται στο στίγμα του ύπερου για να γίνει έτσι η γονιμοποίηση του ωάριου και να σχηματιστούν τα σπέρματα (αναπαραγωγή του φυτού). Οι μέλισσες βοηθούν στη γονιμοποίηση ποσοστού 60 με 70 % των φυτικών ειδών. Άρα το ουσιαστικότερο «προϊόν» της μέλισσας είναι η επικονίαση αφού αυτή η προσφορά της στη φύση ξεπερνάει την αξία όλων των προϊόντων της κυψέλης. Στην πράξη η επικονίαση των ανθέων από τη μέλισσα επιφέρει τεράστια οφέλη στους παραγωγούς. Έρευνες αλλά και προσωπικές παρατηρήσεις παραγωγών οπορωφόρων δέντρων και άλλων καλλιεργειών (π.χ. κηπευτικών) δείχνουν πως η απόδοση μετά από βόσκηση μελισσιών στις καλλιέργειες αυτές αυξάνει. Επιπλέον, η καρπόδεση ενισχύεται και οι καρποί γίνονται μεγαλύτεροι με αποτέλεσμα, εκτός από αύξηση της ποσότητας να απολαμβάνουν και βελτίωση της ποιότητας. Σε πολλές χώρες, ήδη από χρόνια, οι παραγωγοί νοικιάζουν μελίσσια προκειμένου να τοποθετηθούν την κατάλληλη περίοδο σε καλλιέργειες με αυξημένες επικονιαστικές ανάγκες. Εκεί η προσφορά της μέλισσας στην επικονίαση έχει αναγνωριστεί. Παρά τη μοναδική και αναντικατάστατη συμμετοχή της μέλισσας στην 24 οικονομική, οικολογική, ακόμη και αισθητική διαμόρφωση της υπόστασης του πλανήτη στο σύνολό του, αλλά και του ανθρώπου ειδικότερα, και ακόμη παρά την ύπαρξη αυστηρής νομοθεσίας για το θέμα, θα πρέπει να επισημανθεί το ακανθώδες πρόβλημα που προκύπτει από τη χρήση ψεκασμών με μελισσοτοξικές φυτοπροστατευτικές ουσίες σε ορισμένες καλλιέργειες. Και ενώ η μέλισσα αποτελεί αποδεδειγμένα τον ισορροπιστή της φύσης υπόκειται συχνά τις δυσμενείς συνέπειες των ψεκασμών. 25 ΑΡΩΜΑΤΙΚΑ ΦΥΤΑ Το χαρακτηριστικό των αρωματικών φυτών είναι η παρουσία των αιθερίων ελαίων που τους δίνουν ένα ιδιαίτερο άρωμα. Με τον όρο αιθέρια έλαια εννοούνται πτητικές ενώσεις που προσδίδουν στο φυτό μια χαρακτηριστική οσμή, πρόκειται για τερπενικές ουσίες χαμηλού μοριακού βάρους (κυρίως μονο- (C10) και σεσκιτερπένια (C15). Με την επίδραση φυσικών εξωτερικών ερεθισμάτων, όπως ο άνεμος, αυξάνεται η ποσότητα των πτητικών ενώσεων που απελευθερώνονται στο περιβάλλον. Οι πτητικές ενώσεις παράγονται και συσσωρεύονται σε φυτικούς αδένες που βρίσκονται στα διάφορα μέρη των φυτών, όπως τα άνθη, τα φύλλα, οι βλαστοί, οι καρποί, οι ρίζες. Χρήσεις των αρωματικών φυτών Τα αρωματικά φυτά έχουν χρησιμοποιηθεί για εκατοντάδες χρόνια σε κάθε σημείο της γης από πολυάριθμους πολιτισμούς, όχι μόνο στη διατροφή αλλά και στην αντιμετώπιση προβλημάτων υγείας..Τα αρωματικά φυτά είναι ευρέως διαδεδομένα σε όλη την περιοχή της Μεσογείου και είναι κυρίαρχα στοιχεία της χλωρίδας της.. Αρχικά, χρησιμοποιήθηκαν ως αρτύματα, αφεψήματα και για θεραπευτικούς λόγους ενώ σήμερα τα αρωματικά φυτά και τα αιθέρια έλαια τους χρησιμοποιούνται για την παραγωγή τροφών, ποτών, καλλυντικών, στη φαρμακοβιομηχανία, αλλά και στη μελισσοκομία.[ Τα αρωματικά φυτά στην Ελλάδα Στην Ελλάδα φύεται ένας μεγάλος αριθμός αρωματικών φυτών, τα οποία είτε φύονται σε όλη τη χώρα, είτε σε ένα βιότοπο, είτε εξαπλώνονται σε μία μικρή περιοχή. Τα είδη εκείνα που απαντώνται σε όλη τη χώρα παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη ποικιλότητα σε ότι αφορά την απόδοση τους σε αιθέρια έλαια σε αντίθεση με τα ενδημικά είδη.Έχουν καταγραφεί περίπου 2000 είδη φυτών που παράγουν αιθέρια έλαια.. Τα αρωματικά φυτά ανήκουν σε πολλές και διαφορετικές οικογένειες, όπως π.χ το χαμομήλι (Matricaria chamomilla - Ματρικαρία το χαμαίμηλον) της οικογένειας Asteraceae, ο βασιλικός (Ocimum basilicum - Ώκιμον το βασιλικόν) της οικογένειας Lamiaceae, η δάφνη (Laurus nobilis - Δάφνη η ευγενής) της οικογένειας Lauraceae, ο μάραθος (Foeniculum vulgare - Φοινίκουλο το κοινό) της οικογένειας Apiaceae κ.ά. Η οικογένεια με τον μεγαλύτερο αριθμό αρωματικών φυτών στην Ελλάδα είναι η οικογένεια Lamiaceae (Χειλανθή). H οικογένεια Lamiaceae χαρακτηρίζεται από πολυάριθμα είδη των ξηρών και θερμών κλιματικών περιοχών, με πολλά χαρακτηριστικά γνωρίσματα όπως ο τετράγωνος βλαστός με τα αντιθέτως φυόμενα 26 φύλλα, η διάταξη των ανθέων που σχηματίζουν μονοχάσια ή διχάσια, η συμπέταλη στεφάνη, ο συσσέπαλος κάλυκας που περικλείει τον σωλήνα της στεφάνης, οι τέσσερις άνισοι στήμονες που σχηματίζουν δύο ζεύγη, η επιφυής δικαρπόφυλλική οωθήκη και τα αιθέρια έλαια που παράγουν σε ειδικούς αδένες του βλαστού, των φύλλων και των ανθέων. Στην Ελλάδα φύονται πολλά είδη της οικογένειας Lamiaceae τα οποία δεν είναι χρήσιμα μόνο ως αρωματικά αλλά και ως φαρμακευτικά, αρτυματικά, καλλωπιστικά και μελισσοτροφικά. Τα πιο κοινά είναι: θυμάρι (Thymus capitatus - Θύμος ο κεφαλωτός), θρούμπι (Satureja thymbra - Σατουρέγια η θύμβρα), φασκόμηλο (Salvia fruticosa - Ελελίφασκος ο θαμνώδης), ρίγανη (Origanum vulgare Ορίγανον το κοινόν), δίκταμος (Ο. dictamnus - Ορίγανον ο δίκταμος), μελισσοβότανο (Melissa officinalis - Μέλισσα η φαρμακευτική), Λεβάντα η στοιχάς (Lavandula stoechas), τσάι του βουνού (Sideritis scardica - Σιδερίτης η σκαρδική), Μέντα η σταχυώδης (Mentha spicata), δενδρολίβανο (Rosmarinus officinalis - Ροσμαρίνος ο φαρμακευτικός). Εμπορική εκμετάλλευση των αρωματικών φυτών στην Ελλάδα Η εμπορική εκμετάλλευση των φυτών στην Ελλάδα γίνεται με δύο τρόπους, με συλλογή των αυτοφυών ειδών και με καλλιέργειες διαφόρων αρωματικών ειδών. Δεν υφίσταται καμία ορθολογιστική διαχείριση όσον αφορά τη συλλογή των αυτοφυών ειδών, μόνο σε κάποιες περιοχές οι συλλέκτες ζητούν άδεια συλλογής από τις αρμόδιες υπηρεσίες, οι οποίες δεν γνωρίζουν την κατάσταση και την έκταση των πληθυσμών των φυτών, με αποτέλεσμα πολλοί φυσικοί πληθυσμοί να απειλούνται με εξαφάνιση. Στην δεύτερη περίπτωση οι καλλιέργειες είναι γεωγραφικά διάσπαρτες.Πολλά από τα πολυετή αρωματικά φυτά είναι αειθαλή και ανθεκτικά στις υψηλές θερμοκρασίες και στη ξηρασία. Η εγκατάσταση και ο πολλαπλασιασμός τους είναι γρήγορος. Τα αιθέρια έλαια τους τα προστατεύουν από τους εχθρούς αλλά και ταυτόχρονα προσελκύουν τους επικονιαστές.. Κάποια από τα αρωματικά φυτά που έχουν καλλιεργηθεί στην Ελλάδα είναι ο βασιλικός (Ocimum basilicum - Ώκιμον το βασιλικόν), ο γλυκάνισος (Pimpinella anisum - Πιμπινέλλα το άνισον), ο δίκταμος (Origanum dictamnus - Ορίγανον ο δίκταμος), ο κορίανδρος (Coriandrum sativum Κορίανδρο το ήμερο), ο κρόκος (Crocus sativus - Κρόκος ο ήμερος), το κύμινο (Cuminum cyminum - Κούμινον το κύμινον) κ.ά. Ο κύριος όγκος των αρωματικών φυτών που είτε συλλέγονται από τη φύση είτε καλλιεργούνται, εξάγονται και ένα μικρό ποσοστό διατίθεται στην ελληνική αγορά. Η ζήτηση των αρωματικών φυτών ολοένα και αυξάνεται καθώς αυξάνεται η ζήτηση για φυσικά προϊόντα. Επίσης, η διάδοση της αρωματοθεραπείας και οι έρευνες που αποδεικνύουν την ισχυρή βιολογική δράση των αιθέριων ελαίων κάνουν τους ρυθμούς ζήτησης των αρωματικών φυτών να αυξάνονται. 27 Ενδιαφέρον και έρευνα για τα αρωματικά φυτά Υπάρχει παγκόσμιο ενδιαφέρον για τα αρωματικά φυτά και τα αιθέρια έλαια τους, καθώς οι έρευνες έχουν αυξηθεί σημαντικά την τελευταία δεκαετία. Η Ελλάδα είναι μία από τις πέντε χώρες με τα περισσότερα ερευνητικά αποτελέσματα για τα αρωματικά φυτά και τα αιθέρια έλαια τους, κυρίως της οικογένειας Lamiaceae. Παρόλα αυτά γνωρίζουμε ελάχιστα για τα αρωματικά φυτά ενώ είναι γνωστό πως η Ελλάδα διαθέτει τεράστιο φυτικό πλούτο, ο οποίος είναι ανεξερεύνητος και ανεκμετάλλευτος. Επομένως η έρευνα πρέπει να συνεχιστεί και να διευρυνθεί. Οι έρευνες στον τομέα αυτό θα οδηγήσουν όχι μόνο στην αύξηση της γνώσης αλλά θα συμβάλλουν και στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας. H χρήση των αρωματικών φυτών θα οδηγήσει στη μείωση της χρήσης των ξενικών ειδών και ταυτόχρονα στην ενίσχυση της τοπικής παραγωγής. 28 Την εργασία υλιποίησαν οι μαθητές του Β2 Μάνη Τάνια Μίχου Μαρία Μπαγιάρα Θεοδώρα Μπακαλάκη Αγλαΐα Μπέλλου Αγγέλα Μπουλούση Μαρία Μπούτλα Μαρίνα Ντανίκα Βάσω Ντελή Εύα Ουγιάρος Γιώργος Πέτσι Μπλεόνα Σπαθή Όλγα Στεφανής Σταύρος Τολιόπουλος Θοδωρής Τρευλάκη Ελένη Τσαράι Ρενάτο Φάτσης Θανάσης Χλωρός Δημήτρης Χρηστίδη Κλειώ Χώτος Γιάννης Τεχνική Επιμέλεια Γιώργος Ρούσσας 29