ΟΔΗΓΟΣ ΥΓΙΕΙΝΗΣ & ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ
Συντάχθηκε από τη Συντονιστική Επιτροπή Υγιεινής και Ασφάλειας
• Βανταράκης Απ., Επικ. Καθηγητής, Τμήμα Ιατρικής, Συντονιστής
• Κλεπετσάνης Π., Επικ. Καθηγητής, Τμήμα Φαρμακευτικής
• Παντελιού Σ., Αναπλ. Καθηγήτρια, Τμήμα Μηχ. και Αεροναυπηγών Μηχανικών
• Παπαδοπούλου Χρ., Eπικ. Καθηγήτρια, Τμήμα Χημείας
• Κωνσταντοπούλου Γ., Ψυχολόγος
-ΠΑΤΡΑ 2013-
Η Συντονιστική Επιτροπή Υγιεινής και Ασφάλειας του Πανεπιστημίου Πατρών
εκφράζει τις ευχαριστίες της στον Δρα Νικόλαο Σαραφόπουλο, Μηχανολόγο
Μηχανικό, Προϊστάμενο Διεύθυνσης Εργασίας Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδος.
ΕΝΟΤΗΤΑ I
ΑΡΧΕΣ – ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ – ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ
Page 2 of 668
ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ
Κατά την εργασία, τα προληπτικά μέτρα σε θέματα υγιεινής και ασφάλειας πρέπει
να τηρούνται από όλους. Αυτό δεν αποτελεί μόνο κοινή λογική, αλλά, σε πολλές
περιπτώσεις, αυτές οι ευθύνες είναι απαιτήσεις από τη νομοθεσία. Η διασφάλιση της
υγείας και της ασφάλειας στην εργασία είναι εξίσου σημαντική με την αποφυγή του
αυτοτραυματισμού. Το ακαδημαϊκό και διοικητικό προσωπικό, οι φοιτητές, οι
επισκέπτες, και γενικά πάσης φύσεως εργαζόμενοι στο Πανεπιστήμιο δεν έχουν το
δικαίωμα να θέτουν σε κίνδυνο τους άλλους, αντίθετα έχουν ιδιαίτερη ευθύνη να
δίνουν το καλό παράδειγμα και να υποστηρίζουν την τήρηση των κανονισμών Υγιεινής
και Ασφάλειας.
1.1 ΠΛΑΙΣΙΟ
Ο Οδηγός Υγιεινής και Ασφάλειας του Πανεπιστημίου Πατρών (Ο.Υ.Α.Π.Π.) παρέχει
ένα πλαίσιο οργάνωσης της υγιεινής και της ασφάλειας μέσα στο Πανεπιστήμιο. Τα
καθήκοντα που αναφέρονται στον Οδηγό για την εφαρμογή της πολιτικής Υγιεινής και
Ασφάλειας του Πανεπιστημίου Πατρών θα πρέπει να τηρούνται με επιμέλεια, καθώς με
την ενθάρρυνση της τήρησής τους, το Πανεπιστήμιο θα συνεχίσει να είναι ένας
ασφαλής και υγιής χώρος στον οποίο εργάζονται οι ερευνητές και εκπαιδεύονται οι
φοιτητές.
Ο Ο.Υ.Α.Π.Π αποτελείται από ένα κυρίως κείμενο καθώς και επιμέρους ενότητες
ανάλογα με το αντικείμενο. Κάθε ενότητα, παράρτημα του Οδηγού συντάσσεται με την
καθοδήγηση της Επιθεώρησης Εργασίας, με την εισήγηση της Συντονιστικής
Επιτροπής Υγιεινής και Ασφάλειας, καθώς και την έγκριση της Πρυτανικής Αρχής.
Κάθε ενότητα του Οδηγού έχει εγκριθεί από έμπειρο προσωπικό, και βασίζεται στη
διεθνή και ελληνική βιβλιογραφία και νομοθεσία. Κάθε κείμενο έχει προέλθει από τη
σύνθεση των νομικών απαιτήσεων για την υγεία και την ασφάλεια στην εργασία και
τα προληπτικά μέτρα που θα ήταν καλό να υιοθετηθούν, προκειμένου να
αποφευχθούν τα ατυχήματα και τα περιστατικά των επαγγελματικών ασθενειών στο
Πανεπιστήμιο. Η Συντονιστική Επιτροπή Υγιεινής και Ασφάλειας (επιτροπή σύνταξης
του Οδηγού) κατά τη σύνταξη του οδηγού είχε σαν στόχο τη δημιουργία ενός
ασφαλούς και υγιούς εργασιακού περιβάλλοντος στο χώρο του Πανεπιστημίου.
Σύμφωνα με τους κανόνες Υγιεινής και Ασφάλειας στην Εργασία, το Πανεπιστήμιο
Πατρών έχει πολιτική που εξασφαλίζει στο μέτρο που είναι ευλόγως εφικτό, την υγεία
και ασφάλεια κατά την εργασία όλων των εργαζομένων και των φοιτητών καθώς και
Page 3 of 668
την ασφάλεια των εγκεκριμένων επισκεπτών και των μελών του κοινού που
εισέρχονται στον περίβολο του Πανεπιστημίου. Η επιτυχής εφαρμογή του οδηγού
απαιτεί την πλήρη υποστήριξη και την ενεργό συνεργασία όλων των εργαζομένων και
των φοιτητών του Πανεπιστημίου.
1.2 ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ
Ο Ο.Υ.Α.Π.Π έχει διαφορετικές ενότητες, κάθε μία από τις οποίες αφορά σε
συγκεκριμένους εργασιακούς χώρους στο Πανεπιστήμιο. Είναι καθήκον όλων των
εργαζομένων και των φοιτητών να τηρούν και να εφαρμόζουν τους κανόνες Υγιεινής
και Ασφάλειας που σχετίζονται με την εργασία τους, να γνωρίζουν και να υιοθετούν τις
πληροφορίες που τους δίνονται.
Οι κανόνες Υγιεινής και Ασφάλειας των Εργαζομένων (ΥΑΕ) στους χώρους εργασίας
είναι απαίτηση της εποχής μας και στόχος κάθε κοινωνίας είναι η προστασία της
ανθρώπινης ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος. Οι διεθνείς συμβάσεις της Διεθνούς
Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ), οι Οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) και οι
κανονιστικές/νομοθετικές διατάξεις στην Ελλάδα υποχρεώνουν τους εργοδότες και
τους εργαζομένους να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα υγιεινής & ασφάλειας ώστε να
προληφθούν τα εργατικά ατυχήματα, οι επαγγελματικές ασθένειες, να προστατευθεί η
υγεία του ανθρώπινου δυναμικού, και να αποφευχθούν η δημιουργία επικίνδυνων
καταστάσεων και η ρύπανση του φυσικού περιβάλλοντος.
Για να επιτευχθούν οι στόχοι της ΥΑΕ πρέπει υποχρεωτικά οι εργοδότες και οι
εργαζόμενοι να τηρούν σχολαστικά τους κανόνες που έχουν συμφωνηθεί για τους
οποίους έχουν ενημερωθεί πλήρως. Οι κανόνες αυτοί καθορίζουν το πλαίσιο χρήσης
των εξωτερικών και εσωτερικών εργασιακών χώρων και τους τρόπους με τους
οποίους εκτελούνται οι διάφορες εργασίες μέσα στους χώρους εργασίας.
Οι κανονιστικές/νομοθετικές ρυθμίσεις για την Υγιεινή και Ασφάλεια των
Εργαζομένων, αλλά και για την ασφάλεια των διαφόρων εγκαταστάσεων ισχύουν εδώ
και πολλές δεκαετίες. Τα τελευταία χρόνια όμως έχουν προστεθεί πολλές νέες οδηγίες
και κανονισμοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) με τις οποίες η χώρα μας έχει
εναρμονίσει την νομοθεσία της. Επίσης, υπάρχουν οδηγίες για τη ρύπανση του
περιβάλλοντος από εγκαταστάσεις, υγρά και στερεά απόβλητα. Στο παρακάτω κείμενο
παρατίθενται οι βασικότεροι νόμοι και οδηγίες για την υγιεινή και ασφάλεια στο
εργασιακό περιβάλλον.
Page 4 of 668
• Νόμος 1568/85 (ΦΕΚ 177/Α) "Υγιεινή και ασφάλεια των εργαζομένων" (νόμος πλαίσιο).
• ΚΥΑ 88555/3293/88 (ΦΕΚ 721/Β) "Υγιεινή και ασφάλεια του προσωπικού του
Δημοσίου, των Ν.Π.Δ.Δ. και των Ο.Τ.Α.".
• Οδηγίες 89/391/ΕΟΚ και 91/383/ΕΟΚ (Π.Δ. 17, 18.1.1996, ΦΕΚ 11/Α).
• "Μέτρα για τη βελτίωση της ασφάλειας και της υγείας των εργαζομένων κατά την
εργασία" (89/391 Οδηγία-πλαίσιο). Προσαρμογή της ελληνική νομοθεσίας περί την
ΥΑΕ στις οδηγίες ΕΕ. Γενικές αρχές σχετικά με την πρόληψη των επαγγελματικών
κινδύνων και την προστασία της ασφάλειας και της υγείας, την εξάλειψη των
συντελεστών κινδύνου των εργατικών ατυχημάτων και των επαγγελματικών
ασθενειών, την ενημέρωση, διαβούλευση, την ισόρροπη συμμετοχή, την κατάρτιση
των εργαζομένων και των εκπροσώπων τους, καθώς και τους κανόνες για την
εφαρμογή των γενικών αυτών αρχών.
• Η Οδηγία - πλαίσιο 89/391/ΕΟΚ (εναρμόνιση: ΠΔ 17/96, ΦΕΚ 11/Α, 1996)
συνοδεύεται από πολυάριθμες "θυγατρικές" οδηγίες που αφορούν συγκεκριμένους
παράγοντες του εργασιακού περιβάλλοντος.
Μέχρι σήμερα η Ελλάδα έχει εναρμονίσει την νομοθεσία της στις περισσότερες από
αυτές:
• Π.Δ. 16/1996 "Ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας στους χώρους
εργασίας σε συμμόρφωση με την Οδηγία 89/654/ΕΟΚ".
• Π.Δ. 395/94 "Ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας για την χρησιμοποίηση
εξοπλισμού εργασίας από τους εργαζόμενους κατά την εργασία σε συμμόρφωση με
την Οδηγία 89/655/ΕΟΚ".
• Π.Δ. 396/94 "Ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας για την χρήση από
τους εργαζόμενους εξοπλισμών ατομικής προστασίας κατά την εργασία σε
συμμόρφωση με την Οδηγία 89/656/ΕΟΚ".
• Π.Δ. 398/94 "Ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας κατά την εργασία σε
εξοπλισμό με οθόνη οπτικής απεικόνισης σε συμμόρφωση με την Οδηγία
90/270/ΕΟΚ".
• Π.Δ. 399/94 "Προστασία των εργαζομένων από τους κινδύνους που συνδέονται με
την έκθεση σε καρκινογόνους παράγοντες κατά την εργασία σε συμμόρφωση με την
Οδηγία 90/394/ΕΟΚ".
• Π.Δ. 105/95 "Ελάχιστες προδιαγραφές για τη σήμανση ασφάλειας ή/και υγείας
στην εργασία σε συμμόρφωση με την Οδηγία 92/58/ΕΟΚ".
Page 5 of 668
• Π.Δ. 186/95 "Προστασία των εργαζομένων από κινδύνους που διατρέχουν λόγω της
έκθεσής τους σε βιολογικούς παράγοντες κατά την εργασία σε συμμόρφωση με τις
οδηγίες 90/679/ΕΟΚ και 93/88/ΕΟΚ".
• Οδηγία 92/85/ΕΟΚ "Εφαρμογή μέτρων που αποβλέπουν στη βελτίωση της υγείας
και της ασφάλειας κατά την εργασία των εγκύων, λεχώνων και γαλουχουσών
εργαζομένων" (10η ειδική οδηγία). Δεν έχει γίνει εναρμόνιση.
Επίσης, υπάρχουν πολλές κανονιστικές/νομοθετικές ρυθμίσεις για πολλά θέματα
και παράγοντες που αφορούν την ΥΑΕ. Παρακάτω παρουσιάζεται μια επιλογή
ορισμένων από αυτές που έχουν σημασία για ερευνητικά εργαστήρια:
• Αποφ. 14165/1993 (ΦΕΚ 673/Β/17.4.93) "Κανονισμός για την ασφαλή κατασκευή
και κυκλοφορία των δοχείων πίεσης και των συσκευών αερίου".
• Π.Δ. 77/1993 (ΦΕΚ 34/Α) "Για την προστασία των εργαζομένων από φυσικούς,
χημικούς και βιολογικούς παράγοντες και τροποποίηση και συμπλήρωση του ΠΔ
307/1986 (ΦΕΚ 135/Α) σε συμμόρφωση προς την Οδηγία 88/642/ΕΟΚ".
• Οδηγία 93/793/ΕΟΚ "για την αξιολόγηση και τον έλεγχο των κινδύνων από τις
υπάρχουσες ουσίες" (L 84/ 1 / 5.4.1993). Δεν έχει γίνει εναρμόνιση.
• Π.Δ. 85/1991 (ΦΕΚ 38/Α) "Προστασία των εργαζομένων από τους κινδύνους που
διατρέχουν λόγω της έκθεσης τους στο θόρυβο κατά την εργασία, σε συμμόρφωση
προς την οδηγία 86/188/ΕΟΚ".
• Οδηγία 90/641/ΕΥΡΑΤΟΜ "Προστασία στην πράξη των εξωτερικών εργαζομένων
που εκτίθενται σε κίνδυνο από ιοντίζουσες ακτινοβολίες κατά τη διάρκεια
δραστηριοτήτων τους σε ελεγχόμενη περιοχή".
• Αποφ. Α2 1539/1985 (ΦΕΚ 280/Β) "Βασικοί κανόνες προστασίας της υγείας του
πληθυσμού και των εργαζομένων από τους κινδύνους που προκύπτουν από
ιοντίζουσες ακτινοβολίες", σε συμμόρφωση προς τις Οδηγίες80/836/Euratom/
15.7.1980, 84/467/Euratom/3.9.1984).
• Αποφ. 131099/29.12.89 (ΦΕΚ 930/Β) "Προστασία των εργαζομένων από τους
κινδύνους που διατρέχει η υγεία τους με την απαγόρευση ορισμένων ειδικών
παραγόντων και/ή ορισμένων δραστηριοτήτων, σε συμμόρφωση προς την οδηγία
88/364/ΕΟΚ "(2-ναφθυλαμίνη και άλατα, 4-αμινοδιφαινύλιο, βενζιδίνη και 4νιτροδιφαινύλιο).
• Π.Δ. 70α/1988 (ΦΕΚ 31/ και 150/Α ) "Προστασία των εργαζομένων που εκτίθενται
σε αμίαντο κατά την εργασία".
Page 6 of 668
• Αποφ. 18187/272/1988 (ΦΕΚ 26/Β) "Καθορισμός μέτρων και περιορισμών για την
αντιμετώπιση κινδύνων από ατυχήματα μεγάλης έκτασης που περικλείουν
ορισμένες
βιομηχανικές
δραστηριότητες",
82/501/ΕΟΚ και 87/216/ΕΟΚ).
σε
συμμόρφωση
των
οδηγιών
• Π.Δ. 94/1987 (ΦΕΚ 54/Α) "Προστασία των εργαζομένων που εκτίθενται στον
μεταλλικό μόλυβδο και τις ενώσεις ιόντων του κατά την εργασία, σε συμμόρφωση
της οδηγίας 82/605/ΕΟΚ".
• Π.Δ. 289/1986 (ΦΕΚ 129/Α) "Προστασία της υγείας των εργαζομένων που
εκτίθενται σε ορισμένους χημικούς παράγοντες κατά τη διάρκεια της εργασίας
τους".
• Π.Δ. 329/1983 κ.ά. (ΦΕΚ 118/Α, 140/Α ,κ.ά. η οδηγία αυτή της ΕΟΚ περιέχει πολλές
τροποποιήσεις και βελτιώσεις) "Ταξινόμηση, συσκευασία και επισήμανση των
επικίνδυνων ουσιών". Σε συμμόρφωση με την 67/548/ΕΟΚ και τις τροποποιήσεις βελτιώσεις που ακολουθούν έχουν εκδοθεί και νεότερες αποφάσεις.
• Yπ.Αποφ.
Α2στ/οικ.
ακτινοπροστασίας".
2236/10.5.1978
(ΦΕΚ
422/Β/78)
"Περί
κανονισμών
• Ν.1181/1981 (ΦΕΚ 195/Α) " Περί κυρώσεως της ψηφισθείσης εις Γενεύη το έτος
1960 υπ.αρ.115 συμβάσεως περί προστασίας των εργαζομένων από τις ιοντίζουσες
ακτινοβολίες".
• Π.Δ.1179/1980 (ΦΕΚ 302/Α) "Περί προστασίας της υγείας των εργαζομένων των
εκτιθεμένων εις το μονομερές βινυλοχλωρίδιο".
• Ν. 61/1975 (ΦΕΚ 132/Α) "Περί προστασίας των εργαζομένων εκ των κινδύνων των
προερχομένων εκ της χρήσεως βενζολίου ή προϊόντων περιεχόντων βενζόλιο".
• Π.Δ. 71/88 (ΦΕΚ 241/Β) "Κανονισμός πυροπροστασίας κτιρίων".
• Αποφ. 7755/160/88 (ΦΕΚ 241/Β) "Λήψη μέτρων πυροπροστασίας στις
βιομηχανικές - βιοτεχνικές εγκαταστάσεις και αποθήκες αυτών, καθώς και
αποθήκες εύφλεκτων και εκρηκτικών υλών".
• Π.Δ. 105/95 (ΦΕΚ 67/Α/1995) "Ελάχιστες προδιαγραφές για τη σήμανση
ασφάλειας /και υγείας στην εργασία", σε συμμόρφωση με την οδηγία 92/58/ΕΟΚ.
• Ν. 1650/1986 "Για την προστασία του περιβάλλοντος" (άρθ. 9 και 10).
• Π.Δ. 1180/1981 (ΦΕΚ 293/Α/6.10.81) "Περί ρυθμίσεως θεμάτων αναγομένων εις τα
της ιδρύσεως και λειτουργίας βιομηχανικών, βιοτεχνικών, πάσης φύσεως
μηχανολογικών εγκαταστάσεων και αποθηκών και την εκ τούτων διασφαλίσεως
περιβάλλοντος εν γένει όσον αφορά την ποιότητα των επεξεργασμένων
Page 7 of 668
αποβλήτων" (περιέχει κατάλογο με βαρέα μέταλλα, οργανικές και ανόργανες
τοξικές ουσίες).
Εναρμόνιση προς τις κοινοτικές Οδηγίες (νομοθετικές/κανονιστικές ρυθμίσεις
σε συμμόρφωση προς τις Οδηγίες ΕΕ)
• ΠΥΣ 144/2.11.1987 "Προστασία του υδάτινου περιβάλλοντος από τη ρύπανση που
προκαλείται από ορισμένες επικίνδυνες ουσίες που εκχέονται σε αυτό και
ειδικότερα καθορισμός οριακών τιμών ποιότητας του νερού σε κάδμιο, υδράργυρο
και εξαχλωροκυκλοεξάνιο (HCH)", σε συμμόρφωση με την οδηγία 76/464/ΕΟΚ και
Οδηγίες 82/176/ΕΟΚ και 83/513/ΕΟΚ "Μέτρα και περιορισμοί για την προστασία
του υδάτινου περιβάλλοντος και ειδικότερα καθορισμός οριακών τιμών των
επικίνδυνων ουσιών στα υγρά απόβλητα" σε συμμόρφωση με τις Οδηγίες
76/464/ΕΟΚ, 82/176/ΕΟΚ, 83/513/ΕΟΚ, 84/156/ΕΟΚ και 84/491/ΕΟΚ.
• ΚΥΑ 55648/2210/29.4.1991 "Μέτρα και περιορισμοί για την προστασία του
υδάτινου περιβάλλοντος και ειδικότερα καθορισμός οριακών τιμών των
επικίνδυνων ουσιών στα υγρά απόβλητα", σε συμμόρφωση με τις οδηγίες
82/280/ΕΟΚ και 84/347/ΕΟΚ.
• ΚΥΑ 46399/1352/27.6.1986 "απαιτούμενη ποιότητα των επιφανειακών νερών που
προορίζονται για "πόσιμα", "κολύμβηση", "διαβίωση ψαριών σε γλυκά νερά" και
"καλλιέργεια
και
αλιεία
οστρακοειδών",
μέθοδος
μέτρησης,
συχνότητα
δειγματοληψίας και ανάλυση των επιφανειακών νερών που προορίζονται για
πόσιμα", σε συμμόρφωση με τις οδηγίες 75/440/ΕΟΚ, 76/160/ΕΟΚ, 77/659/ΕΟΚ,
79/923/ΕΟΚ και 79/869/ΕΟΚ.
• ΚΥΑ 69269/5387/24.10.1990 "Για την εκτίμηση των επιπτώσεων σχεδίων
δημοσίων και ιδιωτικών έργων στο περιβάλλον" (Μελέτες Περιβαλλοντικών
Επιπτώσεων), σε συμμόρφωση με την οδηγία 85/337/ΕΟΚ.
• ΠΥΣ 73/29.6.1990 "Καθορισμός των κατευθυντηρίων και οριακών τιμών ποιότητας
των νερών από απορρίψεις ορισμένων επικίνδυνων ουσιών που υπάγονται στον
κατάλογο Ι του Παραρτήματος Α του άρθρου 6 της υπ αρ. 144/1897 ΠΥΣ", σε
συμμόρφωση με τις οδηγίες 86/280/ΕΟΚ και 88/347/ΕΟΚ.
• ΚΥΑ 71560/3053/23.10.1985 "Διάθεση των χρησιμοποιουμένων ορυκτελαίων", σε
συμμόρφωση με την οδηγία 75/439/ΕΟΚ.
• ΚΥΑ 72751/3054/22.10.1985 "Τοξικά και επικίνδυνα απόβλητα, και εξάλειψη
πολυχλωροδιφαινυλίων και πολυχλωροτριφαινυλίων", σε συμμόρφωση με τις
οδηγίες 78/319/ΕΟΚ και 76/403/ΕΟΚ.
Page 8 of 668
• ΚΥΑ 49541/1424/1985 "στερεά απόβλητα", σε συμμόρφωση με την οδηγία
75/444/ΕΟΚ.
• ΚΥΑ 26857/553/1988 "Μέτρα και περιορισμοί για την προστασία των υπογείων
νερών και απορρίψεις ορισμένων επικίνδυνων ουσιών", σε συμμόρφωση με την
οδηγία 80/68/ΕΟΚ.
• ΚΥΑ
19744/454/18.3.1988
"Επιτήρηση
και
έλεγχος
των
διασυνοριακών
μεταφορών επικίνδυνων αποβλήτων", σε συμμόρφωση με τις οδηγίες 84/631/ΕΟΚ,
85/469/ΕΟΚ, 86/279/ΕΟΚ και 87/112/ΕΟΚ.
• Οδηγία 89/369/ΕΟΚ "Για την πρόληψη της ρύπανσης της ατμόσφαιρας από νέες
εγκαταστάσεις καύσης αστικών απορριμμάτων".
• Οδηγία
89/429/ΕΟΚ
"Για
την
μείωση
της
εγκαταστάσεις καύσης δημοτικών αποβλήτων".
ρύπανσης
από
υφιστάμενες
• Οδηγία 91/271/ΕΟΚ "Για την διαχείριση των υγρών αστικών αποβλήτων".
• Υγ.
Διάταξη
Ε1β
απορριμμάτων".
301/1964
"Περί
συλλογής,
αποκομιδής
και
διάθεσης
• Υπ. Υγείας, Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων. Αρ. Πρωτ. Α1/748/23.1.1986
"Απόψεις για ασφαλή εργαστηριακή τεχνική" (για απορρίμματα νοσοκομείων).
• Υπ. Αποφ. Α2 στ/οικ. 2236/10.5.1978 (ΦΕΚ 422/Β/1978) "Περί κανονισμών
ακτινοπροστασίας" (για απορρίμματα νοσοκομείων με ραδιενεργά υλικά).
• EU Directive (2000/71EC) Municipal waste incineration.
Δήλωση Πολιτικής για την Υγιεινή και Ασφάλεια
Είναι πολιτική του Πανεπιστημίου να παρέχει όλα τα απαραίτητα για τη συντήρηση
των εγκαταστάσεων και του εξοπλισμού τα οποία πρέπει να είναι ασφαλή και χωρίς
κινδύνους για την υγεία.
Το Πανεπιστήμιο είναι υποχρεωμένο:
• Να προβεί σε ρυθμίσεις για την εξασφάλιση της ασφάλειας και την απουσία
κινδύνων για την υγεία σε σχέση με τη χρήση, διαχείριση, αποθήκευση και
μεταφορά ειδών και ουσιών.
• Να παρέχει τέτοιες πληροφορίες, οδηγίες, εκπαίδευση και εποπτεία που είναι
αναγκαία για τη διασφάλιση της υγείας και της ασφάλειας κατά την εργασία των
εργαζομένων και των φοιτητών και των επισκεπτών.
• Να διατηρεί οποιοδήποτε χώρο εργασίας που βρίσκεται στην κυριότητά του σε μια
κατάσταση που είναι ασφαλής και χωρίς κινδύνους για την υγεία και να παρέχουν
Page 9 of 668
και να διατηρεί τα μέσα πρόσβασης και εξόδου από αυτήν που είναι ασφαλή και
χωρίς τους κινδύνους αυτούς.
• Να παρέχει και να διατηρεί ένα ασφαλές και χωρίς κινδύνους για την υγεία
εργασιακό περιβάλλον και επαρκές όσον αφορά σε διευκολύνσεις και ρυθμίσεις για
την καλή κατάσταση των εργαζομένων και των φοιτητών κατά τη διάρκεια της
παραμονής τους μέσα στο Πανεπιστήμιο.
• Να παρέχει το σχετικό αναγκαίο προστατευτικό εξοπλισμό για την υγεία και την
ασφάλεια κατά την εργασία των εργαζομένων και των φοιτητών.
• Να ενθαρρύνει το προσωπικό να θέτει υψηλές προδιαγραφές υγείας και ασφάλειας
από προσωπικό παράδειγμα, προκειμένου οι πτυχιούχοι να υιοθετήσουν μια στάση
η οποία να προϋποθέτει την καλή υγεία και την πρακτική της ασφάλειας.
• Να επανεξετάζει τον Οδηγό Υγιεινής και Ασφάλειας και να δημοσιεύει τυχόν
τροποποιήσεις.
Υπάρχει εξίσου υποχρέωση, σύμφωνα με την Υγιεινή και την Ασφάλεια στην
Εργασία, για ολόκληρο τον πληθυσμό της Πανεπιστημιακής κοινότητας, ευθύνης και
φροντίδας για την πρόληψη των τραυματισμών και των ασθενειών. Επίσης, οι επόπτες
εργασίας σε εργαστήρια, αίθουσες διδασκαλίας και πρακτικής, σε οποιοδήποτε
επίπεδο, έχουν ειδικές υποχρεώσεις εξασφάλισης έναντι κινδύνου της υγείας και της
ασφάλειας των φοιτητών, του τεχνικού προσωπικού κ.λ.π. Κανένας δεν επιτρέπεται εκ
προθέσεως να παρεμβαίνει, με οποιοδήποτε τρόπο που να επηρεάζει την Υγιεινή και
Ασφάλεια στο Πανεπιστήμιο.
Η νομοθεσία και οι εγκεκριμένοι κωδικοί ορθής πρακτικής, σε πολλές περιπτώσεις
καθορίζουν τις ελάχιστες προδιαγραφές για την ΥΑΕ. Ωστόσο, το Πανεπιστήμιο
αναγνωρίζει ότι τα πρότυπα αυτά θα ήταν καλύτερα να διατηρηθούν, να αναπτυχθούν
και να βελτιωθούν σε συνεννόηση με τον Τεχνικό Ασφάλειας και τον ιατρό Εργασίας.
Ως εκ τούτου, κάθε ενθάρρυνση θα πρέπει να δοθεί στις σχολές για να διατυπώσουν
τους κανονισμούς υγιεινής και ασφάλειας ειδικά για τις ανάγκες τους.
Οργάνωση και Γενικές Διατάξεις
α. Αρμοδιότητες της Συγκλήτου
Η σύγκλητος έχει αρμοδιότητα όσον αφορά στην ΥΑΕ, στην εφαρμογή της
νομοθεσίας για την υγεία και την ασφάλεια του προσωπικού και των φοιτητών του
Πανεπιστημίου και τα μέλη του καταναλωτικού κοινού που έχουν πρόσβαση σε
Page 10 of 668
χώρους του Πανεπιστημίου, και ιδίως έχει την ευθύνη της κατανομής των πόρων για
τη λήψη των μέτρων υγιεινής και ασφάλειας και της διατήρησης της οργάνωσης για
την επιτυχή υλοποίηση και την παρακολούθηση του Οδηγού Υγιεινής και Ασφάλειας,
τον προσδιορισμό και την κατανομή των ευθυνών για την τήρηση των κανόνων
Υγιεινής και Ασφάλειας από τα μέλη του Πανεπιστημίου.
β. Συντονιστική Επιτροπή Υγιεινής και Ασφάλειας (ΣΕΥΑ)
Η Σύγκλητος ορίζει Συντονιστική Επιτροπή Υγιεινής και Ασφάλειας (ΣΕΥΑ) η οποία
περιλαμβάνει μέλη που εκπροσωπούν όλες τις αναγνωρισμένες από το Πανεπιστήμιο
ομάδες εργαζομένων. Η ΣΕΥΑ συγκαλείται από τη Σύγκλητο, ο Αντιπρύτανης είναι ο
Διευθυντής της και έχει τις ακόλουθες αρμοδιότητες:
• Συμβουλεύει για όλα τα θέματα που αφορούν στην υγεία και την ασφάλεια στο
Πανεπιστήμιο και εφιστά την προσοχή στις σχετικές νομικές υποχρεώσεις του
Πανεπιστημίου.
• Προτείνει στη Σύγκλητο τα απαραίτητα μέτρα για τη διασφάλιση και την προώθηση
της υγείας και της ασφάλειας των παραμενόντων στον χώρο του Πανεπιστημίου.
Ειδικότερα, εξετάζει κάθε θέμα που παραπέμπεται σε αυτήν από τις τριμελείς
Επιτροπές Ασφαλείας των Σχολών και υποστηρίζει την ανάπτυξη των κανονισμών
Υγιεινής και Ασφάλειας σε κάθε σχολή.
• Είναι υπεύθυνη για την εξασφάλιση της πλήρους καταγραφής των περιπτώσεων
επαγγελματικών ασθενειών, ατυχημάτων και επικίνδυνων περιστατικών, τη
διατήρηση και την οργάνωση της παροχής κατάλληλων εγκαταστάσεων πρώτων
βοηθειών και την κατάρτιση, όπου κρίνεται αναγκαίο, για τη δημιουργία
κατάλληλων διαδικασιών επιτήρησης.
• Εξετάζει όπου είναι αναγκαίο, εκθέσεις των επιθεωρητών Εργασίας (ΚΕΠΕΚ),
νόμους κλ.π.
γ. Αρμοδιότητες του Τεχνικού Ασφαλείας & του Γιατρού Εργασίας
Σύμφωνα με τις απαιτήσεις της ΥΑΕ, το Πανεπιστήμιο έχει ορίσει Τεχνικό
Ασφαλείας και Ιατρό Εργασίας, οι οποίοι μετέχουν στη ΣΕΥΑ. Αυτά τα μέλη,
ασχολούνται με την επίβλεψη της ΥΑΕ του Πανεπιστημίου και τα συστήματα
διαχείρισης της ασφάλειας σύμφωνα με την υπάρχουσα νομοθεσία.
Page 11 of 668
δ. Επιτροπή Προστασίας από Ακτινοβολία και Βιολογικά υλικά
Η Σύγκλητος έχει ορίσει επιτροπή ακτινοπροστασίας που είναι υπεύθυνη για την
υγεία και την ασφάλεια όλων των ατόμων που μπορεί να εκτεθούν σε κινδύνους που
προκύπτουν από τη χρήση ιονιζουσών ακτινοβολιών, υπεριώδους ακτινοβολίας και
laser, καθώς και ακτινοβολιών μικροκυμάτων. Η Επιτροπή Ακτινοπροστασίας
υποβάλλει έκθεση.
Δημιουργήθηκε για πρώτη φορά στις 10/7/2012 στο Πανεπιστήμιο Πατρών για όλα
τα θέματα που αφορούν στην ασφαλή μεταφορά, χρήση, αποθήκευση και διάθεση των
υλικών που παράγουν ιονίζουσα ακτινοβολία και τη χρήση όλων των ειδών που
παράγουν ακτίνες Χ, υπεριώδους, λέιζερ και ακτινοβολίες μικροκυμάτων, έχει δε τις
ακόλουθες αρμοδιότητες:
•
Εξετάζει τις εκθέσεις των ατυχημάτων και επικίνδυνων περιστατικών που
αφορούν στις ιονίζουσες ακτινοβολίες, υπεριώδεις ακτινοβολίες, φούρνους
•
μικροκυμάτων και λέιζερ, και προτείνει διορθωτικά μέτρα.
Επιβλέπει
την
τήρηση
των
σχετικών
διατάξεων,
Καταστατικών
και
Εγκεκριμένων κωδίκων καλής πρακτικής και υποδεικνύει μέτρα εξασφάλισης,
στο μέτρο που είναι ευλόγως εφικτό, της υγείας και της ασφάλειας των
•
παραμενόντων στο χώρο του Πανεπιστημίου.
•
εγκαταστάσεων και του εξοπλισμού παρακολούθησης.
Παρέχει συμβουλές σχετικά με την παροχή των κατάλληλων εργαστηριακών
Συμβουλεύει το Πανεπιστήμιο για την παροχή των κατάλληλων οδηγιών για
τους εργαζόμενους και τους σπουδαστές όσον αφορά τους κινδύνους που
προκύπτουν από τη χρήση του εν λόγω ακτινοβολιών και παρακολουθεί την
αποτελεσματικότητά τους.
ε. Αρμοδιότητες Προέδρων Τμημάτων
Οι πρόεδροι Τμημάτων και οι διαχειριστές των άλλων ισοδύναμα αυτόνομων
μονάδων έχουν την ευθύνη για τη διαχείριση της υγιεινής και ασφάλειας εντός του
χώρου του Τμήματός τους. Εκτός από τους Προέδρους των Τμημάτων, ο όρος
περιλαμβάνει τους υπεύθυνους των διοικητικών υπηρεσιών.
Οι Πρόεδροι των Τμημάτων (ή ισοδυνάμων), μαζί με τα ανώτερα στελέχη του
προσωπικού και των τριμελών Επιτροπών Υγιεινής και Ασφάλειας των Σχολών, ό,που
έχουν ορισθεί, αναμένεται να αναλάβουν την πρωτοβουλία για την προώθηση και την
Page 12 of 668
παρακολούθηση της υγιεινής και της ασφάλειας όλων των προσώπων που ενδέχεται
να επηρεάζονται από τις δραστηριότητες στη σχολή τους.
Οι πρόεδροι των Τμημάτων (ή ισοδυνάμων), είναι υπεύθυνοι για τη διαχείριση όλων
των παραγόντων ΥΑΕ των σχολών τους. Ειδικότερα οφείλουν να:
•
Εξασφαλίζουν την ύπαρξη γραπτών οδηγιών για την αποτελεσματική και καλά
γνωστοποιημένη πολιτική για την εξασφάλιση της υγιεινής και της ασφάλειας
•
στο Τμήμα τους.
Εξασφαλίζουν ότι οι εργαζόμενοι και οι φοιτητές γνωρίζουν το ρόλο τους στην
εκπλήρωση αυτής της πολιτικής, η οποία περιλαμβάνει τον Οδηγό Υγιεινής και
Ασφάλειας του Πανεπιστημίου και τους ειδικούς κανόνες ασφάλειας στη σχολή
•
τους.
Ελέγχουν περιοδικά την αποτελεσματικότητα της πολιτικής υγιεινής και
ασφάλειας,
•
•
•
και
φροντίζουν
απαιτούμενων αλλαγών.
για
τη
διεκπεραίωση
των
απαραίτητων
Εξασφαλίζουν τη συμμόρφωση του προσωπικού προς τις οδηγίες.
Εφαρμόζουν όσο το δυνατόν πληρέστερα όλα τα μέτρα παρακολούθησης που
υποδεικνύονται σε κεντρικό επίπεδο από το Πανεπιστήμιο.
Οργανώνει τις σχετικές: ενημέρωση, εκπαίδευση και κατάρτιση σε θέματα
υγείας και ασφάλειας και τους απαραίτητους ελέγχους για τα μέλη της
•
υπηρεσίας.
Εξασφαλίζει ότι όλες οι πυρκαγιές, οι περιπτώσεις επαγγελματικών ασθενειών,
ατυχημάτων και επικίνδυνων περιστατικών μέσα στη σχολή καταγράφονται
και γνωστοποιούνται στον Πρόεδρο της Συντονιστικής Επιτροπής Υγιεινής και
Ασφάλειας, το συντομότερο δυνατό, και ότι αυτό το αρχείο ελέγχεται τακτικά
για άμεσες διορθωτικές δράσεις. Οι εκθέσεις υποβάλλονται μέσω του βιβλίου
ατυχημάτων και Συμβάντων της Σχολής. Κανένα ατύχημα δεν θα πρέπει να
•
θεωρείται πάρα πολύ συνηθισμένο για να υποβάλλεται έκθεση.
Ορίζει μια τριμελή Επιτροπή Υγιεινής & Ασφάλειας της Σχολής με καθήκον την
προαγωγή της υγείας και ασφάλειας, την παροχή ενός πρώτου επιπέδου
συμβουλών και την ενέργεια αντί του Προέδρου του Τμήματος σε σχέση με τα
θέματα αυτά. Τα καθήκοντα αυτά θα καταλαμβάνουν μόνο ένα μέρος του
χρόνου των μελών της, αλλά ο Πρόεδρος του Τμήματος πρέπει να εξασφαλίζει
ότι διαθέτει επαρκείς πόρους, από άποψη χρόνου, χρηματοδότησης και χώρων
προκειμένου η επιτροπή να λειτουργεί αποδοτικά και αποτελεσματικά. Η
Page 13 of 668
τριμελής επιτροπή για την Υγιεινή και Ασφάλεια πρέπει να παρέχει συμβουλές
στον Πρόεδρο και στη Γ.Σ, του Τμήματος για συγκεκριμένα θέματα, κάθε φορά
που δικαιολογείται από τη φύση και την έκταση των κινδύνων. Οι επιτροπές
αυτές στελεχώνονται με μέλη από το ακαδημαϊκό και τεχνικό προσωπικό, και
•
εκπρόσωπους των μεταπτυχιακών φοιτητών.
Εξασφαλίζει ότι όλα τα μέλη του προσωπικού του Τμήματός του γνωρίζουν τις
οδηγίες για τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν σε περίπτωση πυρκαγιάς. Για
παράδειγμα ότι οι έξοδοι κινδύνου είναι σε κατάσταση λειτουργίας, είναι
γνωστοί στο προσωπικό και τους φοιτητές και έχουν ελεύθερη διέλευση. Οι
Διευθυντές των εργαστηρίων πρέπει να εξασφαλίζουν ότι έχουν γίνει ασκήσεις
•
πυρκαγιάς τουλάχιστον σε ετήσια βάση, σε κάθε κτίριο του Πανεπιστημίου.
Εξασφαλίζει ότι οι πληροφορίες σχετικά με τις διαδικασίες που πρέπει να
ακολουθούνται σε περίπτωση ατυχήματος ή πυρκαγιάς το βράδυ ή το
•
Σαββατοκύριακο στη σχολή του είναι διαθέσιμες.
Εξασφαλίζει ότι ο εξοπλισμός του Τμήματός του διατηρείται σε ασφαλή
κατάσταση και ότι έχουν ληφθεί όλα τα κατάλληλα μέτρα για την επιδιόρθωση
των βλαβών του.
Οι Διευθυντές των Εργαστηρίων ή των ερευνητικών μονάδων, σε περιπτώσεις
χρήσης χώρων συνιδιοκτησίας με άλλο όργανο, ή κτιρίου του Πανεπιστημίου το οποίο
χρησιμοποιούν εργαζόμενοι σε άλλο φορέα, πρέπει να δημιουργήσουν μια (ενιαία)
πολιτική υγιεινής και ασφάλειας για τους εργαζόμενους στο Πανεπιστήμιο και τους
φοιτητές. Η πολιτική αυτή θα πρέπει να διασφαλίζει ένα αποτελεσματικό μέσο
διαβούλευσης μεταξύ των διαφόρων ενδιαφερομένων μερών επί των κοινών
προβλημάτων της υγείας και της ασφάλειας.
Η Σύγκλητος δεν μπορεί να μεταβιβάσει τις δικές της ευθύνες ή τις υποχρεώσεις που
απορρέουν από το νόμο, αλλά, προκειμένου να εκπληρώσει τις νομικές της
υποχρεώσεις
από
τη
συνολική
ευθύνη,
πρέπει
να
παρακολουθεί
την
αποτελεσματικότητα του συνόλου των ρυθμίσεων για την εξασφάλιση της
συμμόρφωσης με το νόμο. Οι Πρόεδροι Τμημάτων πρέπει να αναφέρουν τουλάχιστον
μία φορά ετησίως, στον Κοσμήτορα τις πτυχές της εφαρμογής της πολιτικής υγιεινής
και της ασφάλειας εντός της περιοχής ευθύνης τους. Ο Κοσμήτορας θα αναφέρει, κατά
περίπτωση, στη Σύγκλητο.
Page 14 of 668
Στ. Τριμελής Επιτροπή Υγιεινής & Ασφάλειας κάθε Τμήματος
Κάθε Πρόεδρος Τμήματος πρέπει να ορίσει μια τριμελή Επιτροπή υπεύθυνο Υγιεινής
και Ασφάλειας (ΥΥΑ) με τα ακόλουθα καθήκοντα:
Δεν υπάρχουν νομικές απαιτήσεις από την ΕΥΑ. Εντούτοις, κάθε Τμήμα πρέπει να
ορίσει ένα υπεύθυνο άτομο (κατά νόμο). Το άτομο αυτό θα ενημερωθεί από τη
Συντονιστική Επιτροπή Υγιεινής και Ασφάλειας.
Η Επιτροπή Υγιεινής και Ασφάλειας ασχολείται με την καθημερινή οργάνωση
Υγιεινής και Ασφάλειας μέσα στη Σχολή. Πρωταρχικός σκοπός της είναι να βοηθάει και
να συμβουλεύει τον Πρόεδρο του Τμήματος στη διαχείριση των θεμάτων ΥΑΕ και να
μεσολαβεί μεταξύ του Προέδρου και της ΣΕΥΑ. Τα μέλη της Επιτροπής ΥΑ χρειάζονται
αρκετό χρόνο
και την απαραίτητη εξειδίκευση και έγκριση για να πληρούν τα
καθήκοντά τους.επαρκώς, τα οποία είναι:
• Πλήρης γνώση του Οδηγού Υγιεινής και Ασφάλειας στην Εργασία και της πολιτικής
του Πανεπιστημίου στο θέμα.
• Παροχή συμβουλών στα μέλη ΔΕΠ σε θέματα Υγιεινής και Ασφάλειας στην Εργασία
και ειδικά στον Πρόεδρο του Τμήματος για τη σύνταξη και αναθεώρηση των
προγραμμάτων Υγιεινής και Ασφάλειας.
• Συνεργάζεται με τις αρχές σε επείγοντα θέματα.
• Αναφέρει στον Πρόεδρο του Τμήματος ή στον Αντιπρύτανη οποιαδήποτε πρόβλημα
Υγιεινής και Ασφάλειας δεν μπορεί να λυθεί μέσα στη σχολή έγκαιρα προκειμένου
να αποφευχθεί ο κίνδυνος.
• Επικοινωνεί με τη ΣΕΥΑ.
• Παρακολουθεί συναντήσεις σε θέματα Υγιεινής και Ασφάλειας.
• Διεξάγει ή συντονίζει συστηματικές επιθεωρήσεις σε θέματα Υγιεινής, Ασφάλειας
και ατυχημάτων, για να διαπιστωθούν επικίνδυνες συνθήκες ή εργασιακές
πρακτικές και να καταγραφούν και ποσοτικοποιεί τα αποτελέσματα των
προληπτικών δράσεων.
• Επιβεβαιώνει τα ατυχήματα, και τα περιστατικά επαγγελματικών ασθενειών.
• Διαδίδει τις πληροφορίες για την Υγιεινή και Ασφάλεια στην εργασία και τις
γνωστοποιεί στα μέλη της ΣΕΥΑ.
• Επιβεβαιώνει ότι τα νέα μέλη της σχολής λαμβάνουν επαρκή εκπαίδευση σε θέματα
Υγιεινής και Ασφάλεις στην εργασία.
• Γνωστοποιεί στα μέλη της σχολής ανακοινώσεις για:
εκπαιδευτικά σεμινάρια Υγιεινής και Ασφάλειας στην Εργασία
Page 15 of 668
επιτήρηση σε θέματα Ιατρικής της Εργασίας
επικοινωνία με άλλους εσωτερικούς ή εξωτερικούς ειδικούς σε θέματα ΥΑΕ.
• Επιβεβαιώνει την ύπαρξη αποτελεσματικής επικοινωνίας με τη ΣΕΥΑ.
• Καταγράφει στο Τμήμα:
διατήρηση υψηλού επιπέδου καθαριότητας
λήψη επαρκών προληπτικών μέτρων ανάλογα με την εμφάνιση κάποιου
κινδύνου (επαρκή προληπτικά μέτρα λαμβάνονται ανάλογα με οποιεσδήποτε
αλλαγές συμβαίνουν)
διατήρηση εγκαταστάσεων, εξοπλισμού και διαδικασιων όπως προβλέπεται
στον οδηγό
επάρκεια πληροφόρησης και εκπαίδευσης του προσωπικού και των φοιτητών
•
•
•
διατήρηση επαρκών αρχείων ασφάλειας, όπου απαιτούνται
Τηρεί ασφαλείς εργασιακές πρακτικές και διαδικασίες.
Παρέχει προσωπικό προστατευτικό εξοπλισμό ανάλογα με τις ανάγκες.
Διατηρεί τα συστήματα προκειμένου να ελέγχεται ότι οι κανόνες υγείας και
ασφάλειας όπως πρώτες βοήθειες ή πυροσβεστήρες παρέχονται και είναι σε καλή
•
κατάσταση.
Εφαρμόζει άλλα θέματα που αφορούν τη νομοθεσία ή το Πανεπιστήμιο.
• Πραγματοποιεί περιοδική ανασκόπηση των διαδικασιών υγείας και Ασφάλειας του
Τμήματος.
• Διεκπεραιώνει άλλα καθήκοντα που του ανατίθενται από τον Πρόεδρο του
Τμήματος.
Page 16 of 668
ΕΝΟΤΗΤΑ ΙΙ
ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΓΙΕΙΝΗ ΚΑΙ
ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΣΤΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Page 17 of 668
2.1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΓΙΕΙΝΗ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΣΤΟΥΣ
ΧΩΡΟΥΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Οι βασικές προδιαγραφές για την ασφάλεια των χώρων εργασίας έχουν ταξινομηθεί
από την Οδηγία 89/654/ΕΟΚ (Π.Δ. 16/1996, ΦΕΚ 10/Α/18.1.1996), με την οποία η
χώρα μας έχει εναρμονισθεί. Οι βασικοί κανόνες ΥΑΕ υπήρχαν ήδη από τον Ν. 1568/85
για την "υγιεινή και ασφάλεια των εργαζομένων" και άλλες κανονιστικές/νομοθετικές
διατάξεις που καθόριζαν το πλαίσιο για την ασφάλεια των εργασιακών χώρων.
Ιδιαίτερα με την Οδηγία-πλαίσιο 89/391/ΕΟΚ (Π.Δ. 17/18.1.1996), με την οποία
έχει εναρμονίσει τις νομοθετικές της διατάξεις και η χώρα μας, ο εργοδότης είναι
υπεύθυνος για την ασφάλεια και την υγεία των εργαζομένων. Ο εργοδότης είναι
υπεύθυνος για την πρόληψη των επαγγελματικών κινδύνων, για την εξάλειψη των
συντελεστών κινδύνου, για τα εργατικά ατυχήματα και τις επαγγελματικές ασθένειες
και για την ενημέρωση, διαβούλευση, ισόρροπη συμμετοχή και κατάρτιση των
εργαζομένων και των εκπροσώπων τους. Ο εργοδότης δεν απαλλάσεται από την
ευθύνη του, ούτε όταν οι εργαζόμενοι δεν τηρούν τις υποχρεώσεις τους, ούτε όταν
αναθέτει καθήκοντα προστασίας και πρόληψης του επαγγελματικού κινδύνου σε άλλα
άτομα ή υπηρεσίες, εντός ή εκτός της επιχείρησης.
Με τη νομοθεσία υπάρχουν δύο κατηγορίες χώρων εργασίας: χώροι εργασίας που
χρησιμοποιούνται για πρώτη φορά (μετά την 31.12.1994) και χώροι που ήδη έχουν
χρησιμοποιηθεί (πριν από την 1.1.95) και θα πρέπει να πληρούν τις ελάχιστες
προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας, το αργότερο σε 3 χρόνια από την εναρμόνιση
(δηλαδή μέχρι το τέλος του 1997). Με βάση την οδηγία αυτή έχουν καταγραφεί οι
σημαντικότερες υποχρεώσεις για ΥΑΕ στους εργασιακούς χώρους και οι ελάχιστες
προδιαγραφές. Ισχύουν σχεδόν οι ίδιοι κανόνες και για τις δύο περιπτώσεις.
Παρακάτω γίνεται επιλογή των κυριότερων προδιαγραφών σε σύντομη αναφορά και
ειδικά για αυτές που αφορούν χώρους όπως τα ερευνητικά εργαστήρια:
1. Σταθερότητα, στερεότητα, αντοχή και ευστάθεια των κτιρίων
Η σωστή κατασκευή και οι κτιριολογικές διαρρυθμίσεις για την εύρυθμη λειτουργία
των εργασιακών χώρων είναι σοβαρή προϋπόθεση για ασφαλές και υγιεινό εργασιακό
περιβάλλον. Ιδιαίτερα για την Ελλάδα πρέπει να τηρούνται επιπλέον και οι κανονισμοί
αντισεισμικού σχεδιασμού (Βλ. ενότητα III).
2. Οδοί διαφυγής και έξοδοι κινδύνου
Page 18 of 668
Για τις εξόδους κινδύνου πρέπει να τηρούνται: ο Ν. 1568/85, άρθρο 8 και το Π.Δ.
71/1988 (ΦΕΚ 32/Α/1988) για τον "κανονισμό παθητικής πυροπροστασίας κτιρίων".
Οι θύρες εξόδου πρέπει να ανοίγουν προς τα έξω, να είναι εμφανείς (κατάλληλος
φωτισμός και σήμανση) και να μπορούν όλοι οι εργαζόμενοι να εκκενώνουν γρήγορα
τα κτίρια και με συνθήκες πλήρους ασφάλειας (Βλ. Ενότητα III).
3. Πυρανίχνευση και πυρόσβεση
Ανάλογα με τις διαστάσεις και την χρήση των κτιρίων και τον υπάρχοντα
εξοπλισμό, οι χώροι εργασίας πρέπει να είναι εφοδιασμένοι με κατάλληλο και επαρκή
εξοπλισμό πυρανίχνευσης και συστήματα συναγερμού (π.χ. ανιχνευτές καπνού, ειδικοί
ανιχνευτές για διαρροές υγραερίου). Επίσης, πρέπει να υπάρχουν σε εμφανή σημεία
πυροσβεστήρες ανάλογα με το είδος των υλικών που χρησιμοποιούνται (π.χ.
διοξειδίου του άνθρακα ή σκόνης αντί νερού για πυρκαγιές από χημικές ουσίες). Η
χρήση των πυροσβεστήρων να είναι εύχρηστη και οι εργαζόμενοι να γνωρίζουν το
χειρισμό τους. Η σήμανση των εργασιακών χώρων για την περίπτωση πυρκαγιάς
πρέπει να γίνει σύμφωνα με τις ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας, όπως
ορίζονται από την Οδηγία 92/58/ΕΟΚ (Π.Δ. 105795, ΦΕΚ 67/Α/1995), τοποθετημένη
σε κατάλληλα σημεία και μόνιμη (βλ. Ενότητα IV).
4. Εξαερισμός κλειστών χώρων εργασίας
Ανάλογα με τις μεθόδους εργασίας και τη σωματική προσπάθεια που καταβάλλουν
οι εργαζόμενοι, οι χώροι εργασίας πρέπει να έχουν επαρκή φρέσκο αέρα. Για τα
εργαστήρια απαιτείται οπωσδήποτε ανανέωση του αέρα, αλλά και πρόσθετος
εξαερισμός για εργασίες κατά τις οποίες παράγονται χημικοί ατμοί, σωματίδια ή αέρια
με τοξικές ιδιότητες (π.χ απαγωγοί χημικών εργαστηρίων). Η ανανέωση του αέρα
πρέπει να γίνεται με συστήματα εξαερισμού ή κλιματισμού (των οποίων η λειτουργία
πρέπει να είναι προσαρμοσμένη με τους εργασιακούς χώρους), βλ. Ενότητα V, Ενότητα
VI και Ενότητα VIII.
5. Ηλεκτρικές εγκαταστάσεις
Οι ηλεκτρικές εγκαταστάσεις πρέπει να είναι σύμφωνες με τις διατάξεις του
"κανονισμού εσωτερικών ηλεκτρικών εγκαταστάσεων" και πρέπει να τηρούνται οι
κανόνες σε περίπτωση αλλαγών, προσθηκών κλπ. (βλ. Ενότητα IV).
Page 19 of 668
6. Απαγωγή διαφόρων παραγόντων (αέρια, ατμοί, σωματίδια κλπ)
Για τις ιδιαίτερες συνθήκες εργασίας όπου παράγονται αέρια, ατμοί, σωματίδια και
διάφορες σκόνες, πρέπει να απάγονται ή να κατακρατούνται με κατάλληλα μέσα (π.χ.
εργαστηριακοί απαγωγοί). Οι παράγοντες που απάγονται, εφόσον είναι επιβλαβείς,
πρέπει να υποβάλλονται σε επεξεργασία (συμπύκνωση,κατακρήμνιση, εξουδετέρωση
κλπ.) πριν εκδιωχθούν στο περιβάλλον (βλ. Ενότητα VIII).
7. Θερμοκρασία χώρων
Η θερμοκρασία των εργασιακών χώρων πρέπει να είναι ανεκτή από τους
εργαζόμενους και ανάλογη με την σωματική προσπάθεια που καταβάλλουν κατά την
εργασία τους, λαμβανομένων υπόψη και των κλιματολογικών συνθηκών των εποχών
του έτους. Η θερμοκρασία χώρων ανάπαυσης, υγιεινής, παροχής πρώτων βοηθειών
κλπ πρέπει να είναι κατάλληλη για τους χώρους αυτούς (βλ. Ενότητα VII).
8. Φωτισμός
Πρέπει να υπάρχει επαρκής φυσικός φωτισμός. Ο τεχνητός φωτισμός πρέπει να
ανταποκρίνεται στο είδος και την φύση της εργασίας. Οι εγκαταστάσεις φωτισμού
στους εργασιακούς χώρους και διαδρόμους πρέπει να πληρούν τους όρους για την
ασφάλεια και την υγεία των εργαζομένων (βλ. Ενότητα VII).
9. Δάπεδα, τοίχοι, οροφές και στέγες των χώρων
Πρέπει να υπάρχει επαρκής θερμομόνωση των χώρων εργασίας. Οι επιφάνειες
δαπέδων, τοίχων κλπ. πρέπει να μπορούν να καθαρίζονται ώστε να επιτυγχάνονται οι
κατάλληλες συνθήκες υγιεινής. Τα δάπεδα να μην παρουσιάζουν επικίνδυνες κλίσεις,
ολισθηρές επιφάνειες και να μην δημιουργούν σκόνη λόγω φθοράς. Να διαθέτουν
σύστημα αποχέτευσης, να είναι πυράντοχα και κατάλληλα για τις διάφορες
εργασιακές συνθήκες. Οι τοίχοι επίσης πρέπει να πληρούν διάφορους όρους
ασφάλειας. Οι στέγες και οι οροφές πρέπει να εξασφαλίζουν στεγανότητα, να μπορούν
να καθαρίζονται και να συντηρούνται με ευχέρεια και ασφάλεια (βλ. Ενότητα III).
10. Παράθυρα και φεγγίτες
Page 20 of 668
Πρέπει να είναι σχεδιασμένα ώστε να καθαρίζονται και να συντηρούνται με
ευχέρεια και ασφάλεια. Πρέπει να ανοίγουν σε περίπτωση εκτάκτων αναγκών και
εξαερισμού (βλ. Ενότητα III).
11. Θύρες και πύλες
Πρέπει να είναι κατασκευασμένες από ασφαλή υλικά και να είναι κατάλληλες για
τους χώρους εργασίας, τις οδούς διαφυγής, τις αποθήκες κλπ. (βλ. Ενότητα III).
12. Διάδρομοι κυκλοφορίας και κλιμακοστάσια
Σχεδιάζονται, διαρρυθμίζονται και διατηρούνται ώστε να επιτρέπουν πλήρη
ασφάλεια στους εργαζόμενους και την αποφυγή ατυχημάτων (βλ. Ενότητα III).
13.Εργονομικοί παράγοντες
Αναφέρονται γενικά στην σχέση του εργαζόμενου με τις συνθήκες εργασίας:
κτιριακές εγκαταστάσεις, θέσεις εργασίας, ρυθμός εργασίας, επαρκής φωτισμός για
λεπτές εργασίες, οθόνες οπτικής καταγραφής και θέσεις εργασίας, μηχανήματα,
ψυχολογικό στρες, υπερωρίες, κλπ. (βλ. Ενότητα VI).
14. Διαστάσεις και όγκος αέρα των χώρων εργασίας. Χώρος για την ελευθερία
κινήσεων στη θέση εργασίας
Οι χώροι εργασίας πρέπει να επιτρέπουν στους εργαζόμενους να εκτελούν την
εργασία τους χωρίς κινδύνους για την ασφάλεια, την υγεία και την ευεξία τους. Οι
διαστάσεις των χώρων και η διαρρύθμιση τους πρέπει να γίνει ανάλογα με το είδος της
εργασίας και τον αριθμό των εργαζομένων (βλ. Ενότητα III).
15. Χώροι ανάπαυσης
Για αριθμό εργαζομένων μεγαλύτερο του 50, επιβάλλεται να υπάρχει χώρος
ανάπαυσης. Η διάταξη αυτή δεν εφαρμόζεται εφόσον το προσωπικό εργάζεται σε
γραφεία ή σε χώρους εργασίας που προσφέρουν δυνατότητες ανάπαυσης στην
διάρκεια των διαλειμμάτων. Οι χώροι ανάπαυσης πρέπει να έχουν κατά το δυνατόν
οπτική επαφή με το εξωτερικό περιβάλλον και να φωτίζονται επαρκώς.
16. Εξωτερικοί χώροι εργασίας (ιδιαίτερες διατάξεις)
Page 21 of 668
Εφόσον οι εργαζόμενοι απασχολούνται σε εξωτερικές θέσεις εργασίας, αυτές πρέπει
να διευθετούνται κατά τρόπο που να προστατεύονται οι εργαζόμενοι από
ατμοσφαιρικές
επιδράσεις
και
από
πτώση
αντικειμένων,
να
μπορούν
να
απομακρύνονται γρήγορα σε περίπτωση κινδύνου και να μην είναι εκτεθειμένοι σε
επιβλαβή ηχητικά επίπεδα, ούτε σε επιβλαβή εξωτερική επίδραση (αέρια,
σκόνες,ατμούς κλπ.) βλ. Ενότητα III.
Οι ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας για τους χώρους εργασίας που
έχουν ήδη χρησιμοποιηθεί πριν την 1.1.1995, είναι παρόμοιες και αναφέρονται στα
κτίρια, τις ηλεκτρικές εγκαταστάσεις, τις οδούς διαφυγής και εξόδους κινδύνου, την
πυρανίχνευση και πυρόσβεση, τον εξαερισμό, την απαγωγή παραγόντων, την
θερμοκρασία, τον φωτισμό κλπ. Για αυτούς τους χώρους εργασίας παρέχεται 3χρονη
διάρκεια να προσαρμοσθούν στις ελάχιστες προδιαγραφές (μέχρι το τέλος του 1997).
Ο έλεγχος του παρόντος διατάγματος αφορά τις αρμόδιες υπηρεσίες της
Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης (τα Κέντρα Πρόληψης Επαγγελματικού Κινδύνου ή τις
Διευθύνσεις Επιθεώρησης Εργασίας και τις Διευθύνσεις Απασχόλησης με τα αρμόδια
Τμήματα Τεχνικής και Υγειονομικής Επιθεώρησης Εργασίας ή στα Τμήματα και
Γραφεία Επιθεώρησης Εργασίας). Η ισχύς του Π.Δ. αρ. 16/18.1.1996 αρχίζει μετά την
δημοσίευση στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.
Οι ελάχιστες προδιαγραφές ΥΑΕ στο εργασιακό περιβάλλον είναι πρωταρχικής
σημασίας. Με βάση και τις υπόλοιπες λεπτομέρειες που αναγράφονται στο Π.Δ.
16/1996, μπορούν οι εργοδότες και οι εργαζόμενοι να ρυθμίσουν βασικά και
σημαντικά θέματα υγιεινής και ασφάλειας.
17. Αποδυτήρια και ιματοφυλάκια
Εφόσον το προσωπικό υπερβαίνει τους 50 εργαζόμενους ή εάν πρέπει να φορούν
ειδικά ρούχα εργασίας, πρέπει να διατίθενται κατάλληλοι χώροι αποδυτηρίων. Τα
αποδυτήρια πρέπει να διαθέτουν ατομικά ερμάρια. Εάν οι συνθήκες εργασίας το
απαιτούν (επικίνδυνες ουσίες, υγρασία, ρύποι) πρέπει να υπάρχουν ξεχωριστά
ερμάρια για τον ιματισμό εργασίας.
18. Λουτρά (ντους), νιπτήρες
Page 22 of 668
Εφόσον επιβάλλεται από το είδος της δραστηριότητας ή από την υγιεινή, πρέπει να
υπάρχουν επαρκή και κατάλληλα λουτρά και νιπτήρες, χωριστά για άνδρες και
γυναίκες, με ζεστό και κρύο νερό.
19. Αποχωρητήρια και νιπτήρες
Πρέπει να υπάρχουν ξεχωριστά αποχωρητήρια και νιπτήρες σύμφωνα με τις
υγειονομικές διατάξεις (Αποφ. Γ1γ/9900/27.11.1974 "περί υποχρεωτικής κατασκευής
αποχωρητηρίων" (ΦΕΚ 1266/Β/74) που τροποποιήθηκαν με αποφ. Γ1/2400/26.3.75
(ΦΕΚ 371/Β) και Α1β/2055/4.3.80 (ΦΕΚ 338/Β/80) και με την αποφ. Α1β/8577/83
(ΦΕΚ 526/Β/83).
20. Χώροι πρώτων βοηθειών
Για πάνω από 100 εργαζόμενους πρέπει να υπάρχουν ένας ή περισσότεροι χώροι
πρώτων βοηθειών και απαιτούμενα υλικά πρώτων βοηθειών. Πρέπει να υπάρχει ένα ή
περισσότερα άτομα εκπαιδευμένα στην παροχή πρώτων βοηθειών.
21. Τα ελάχιστα απαιτούμενα υλικά πρώτων βοηθειών είναι:
Ακετυλοσαλικιλικό οξύ, παρακεταμόλη, αντιϊσταμινικά δισκία, αντιόξινα δισκία,
σπασμολυτικό (σταγόνες ή δισκία), αντιδιαρροϊκό καολίνης/πηκτίνης, αντισηπτικό
κολλύριο, αντιϊσταμινική αλοιφή, επίδεσμοι 2,5 Χ 0,05 μέτρα και 2,5 Χ 0,10 μέτρα,
βαμβάκι, απορροφητική γάζα αποστειρωμένη, λευκοπλάστης πλάτους 0,08 μέτρα,
τεμάχια λευκοπλάστη με γάζα αποστειρωμένη, τριγωνικός επίδεσμος, ποτηράκια μιας
χρήσης, αιμοστατικός επίδεσμος, διάλυμα αμμωνίας, υπεροξείδιο του υδρογόνου
διάλυμα (οξυζενέ), καθαρό οινόπνευμα, βάμμα ιωδίου, μερκουροχρώμ ή άλλο
αντισηπτικό, χάπια άνθρακα. Πίνακας με οδηγίες για την παροχή πρώτων βοηθειών
συνοδευόμενες με σχήματα και εικόνες πρέπει να αναρτάται σε εμφανή σημεία των
χώρων εργασίας. Ιδιαίτερα για τα ατυχήματα σε ερευνητικά εργαστήρια που
χρησιμοποιούν διάφορες χημικές ουσίες πρέπει να διατηρούνται στον χώρο πρώτων
βοηθειών και άλλα απλά υλικά που θα βοηθήσουν σε περίπτωση εγκαυμάτων,
εκτίναξης διαβρωτικών υλικών σε οφθαλμούς και εξουδετέρωση διαφόρων τοξικών
(δηλητηρίων) ουσιών. Χρήσιμο είναι να υπάρχει και ένας οδηγός-εγχειρίδιο εκτάκτων
αναγκών για συγκεκριμένες τοξικές ουσίες (για εμετικά, αντιοξειδωτικά κλπ).
Λεπτομέρειες θα υπάρξουν στο κεφάλαιο των πρώτων βοηθειών για χημικά
εργαστήρια (βλ. Ενότητα XV).
Page 23 of 668
22. Χρήση Επικίνδυνων Ουσιών
Κάθε πρόσωπο το οποίο εισάγει ή δημιουργεί μια πηγή κινδύνου στο Πανεπιστήμιο
έχει καθήκον για τον έλεγχο των κινδύνων και την ενδεχόμενη ασφαλή διάθεση της
πηγής. Ακριβή στοιχεία πρέπει να τηρούνται. Ειδικότερα, άτομα που χρησιμοποιούν
επικίνδυνες ουσίες στην έρευνα ή για άλλους σκοπούς, πρέπει να λάβουν από τον
προμηθευτή δήλωση με λεπτομερή αναφορά των γνωστών ή δυνητικών κινδύνων που
συνδέονται με την ουσία, τα συνιστώμενα μέτρα προστασίας και τα μέτρα ελέγχου. Οι
πληροφορίες αυτές, με τη μορφή του δελτίου δεδομένων, πρέπει να είναι διαθέσιμες. Η
εκτίμηση κινδύνου για όλες τις εργασιακές δραστηριότητες όπου υπεισέρχονται
επικίνδυνες ουσίες πρέπει να είναι έτοιμη πριν από την έναρξη των εργασιών, όπως
απαιτείται από τον έλεγχο των ουσιών επικίνδυνων για την υγεία (βλ. Ενότητα VIII και
ενότητα XII).
23. Μέσα Ατομικής Προστασίας
Τα μέσα ατομικής προστασίας, εκτός από τα συνήθη προστατευτικά ρούχα και
γυαλιά, θα πρέπει να θεωρούνται κατάλληλα μόνο βραχυπρόθεσμα ή σε καταστάσεις
έκτακτης ανάγκης. Πρέπει να καταβάλλεται κάθε προσπάθεια, είτε για την εξάλειψη
της διαδικασίας που οδήγησε στην ύπαρξη του κινδύνου ή για την αναδιοργάνωση της
επιχείρησης, έτσι ώστε ο κίνδυνος να ελέγχεται στην πηγή. Σε περίπτωση που αυτό δεν
είναι δυνατό, προστατευτικός εξοπλισμός θα πρέπει να χρησιμοποιείται μόνον εφόσον
έχει εγκριθεί ως κατάλληλος για την αντιμετώπιση του κινδύνου.
Κάθε πρόσωπο που εφοδιάζεται με μέσα ατομικής προστασίας πρέπει να λαμβάνει
με δέουσα επιμέλεια τον εν λόγω εξοπλισμό και πρέπει να κάνει καλή χρήση του, όταν
υπάρχει πιθανός κίνδυνος τραυματισμού. Στα άτομα πρέπει επίσης να δίνονται οδηγίες
για τον τρόπο χρήσης και συντήρησης του προστατευτικού εξοπλισμού (βλ. Ενότητα
XI).
24. Γνωστοποίηση Ατυχημάτων, επαγγελματικών ασθενειών και επικίνδυνων
περιστατικών
Όλα τα ατυχήματα, τα περιστατικά των επαγγελματικών ασθενειών, οι πυρκαγιές
και τα επικίνδυνα συμβάντα πρέπει να αναφέρονται στη Συντονιστική Επιτροπή της
Υγιεινής και Ασφάλειας το συντομότερο δυνατόν από το χρόνο που συνέβη το
περιστατικό, και σε κάθε περίπτωση εντός επτά ημερών, ώστε να καλύπτονται οι
Page 24 of 668
απαιτήσεις της υποβολής εκθέσεων των Τραυματισμών, Ασθενειών και Οδηγιών για
τα επικίνδυνα περιστατικά. Κανένα ατύχημα δεν θα πρέπει να θεωρείται πάρα πολύ
συνηθισμένο για να υποβληθεί έκθεση (βλ. XIII Ενότητα).
25. Πρόσβαση στα Πανεπιστημιακά Κτίρια και Εργασία (σε βραδινές ώρες)
Οι Πρόεδροι των Τμημάτων ή οι Διευθυντές των Εργαστηρίων θα καθορίζουν ποιοί
θα έχουν πρόσβαση σε μέρη του Πανεπιστημίου τις παρακάτω ώρες. Εκτός αν ορίζεται
διαφορετικά από τον Πρόεδρο ή το Διευθυντή, οι ώρες τα απογεύματα ή τα
Σαββατοκύριακα θα είναι:
Ημέρες Εβδομάδας: από 18.00 - 08.30.
Σαββατοκύριακα: από 18.00 Παρασκευή έως 08.30 Δευτέρα.
Οποιαδήποτε ημέρα η σχολή είναι κλειστή, θα είναι καλό να υπάρχει βιβλίο εισόδου σε
κάθε εργαστήριο όπου θα καταγράφεται η είσοδος οποιουδήποτε τις παραπάνω ώρες.
Οι προπτυχιακοί και το μη εκπαιδευμένο προσωπικό θα πρέπει να επιτρέπεται να
πραγματοποιούν εργαστηριακή εργασία το απόγευμα ή τα Σαββατοκύριακα, μόνο αν
τους παρέχεται ειδική άδεια από μέλος ΔΕΠ και παράλληλα εφόσον υπάρχει επαρκής
επίβλεψή τους.
Οι Πρόεδροι των Τμημάτων δεν θα πρέπει να επιτρέπουν οποιαδήποτε εργασία που
εμπεριέχει κίνδυνο σοβαρού τραυματισμού ή πυρκαγιάς από άτομα που εργάζονται
μόνα τους (και δεν έχουν την ιδιότητα του εργαζομένου) τα απογεύματα ή τα
Σαββατοκύριακα. Στα κτίρια, οι ανελκυστήρες δεν θα πρέπει να χρησιμοποιούνται το
βράδυ ή τα Σαββατοκύριακα. Εντούτοις, τα συνεργεία καθαριότητας μπορούν να
χρησιμοποιούν τους ανελκυστήρες τις ώρες του ωραρίου τους. Μόνο σε εξαιρετικές
περιπτώσεις, επιτρέπεται στα μέλη του Πανεπιστημίου να φέρνουν τα παιδιά τους στο
Πανεπιστήμιο εκτός του κανονικού ωραρίου. Εν τούτοις, αν αυτό δεν μπορεί να
αποφευχθεί, είναι απολύτως απαραίτητο να επιβλέπονται τα παιδιά όλη την ώρα της
παρουσίας τους. Τα παιδιά δε επιτρέπονται στα εργαστήρια.
Δεν επιτρέπονται κατοικίδια στο Πανεπιστήμιο (είναι σωστό αυτό; το έχουμε
σκεφτεί και καταλήξει;) (εκτός αν πρόκειται για οδηγούς φύλακες).
Τα ποδήλατα μπορούν να φυλάσσονται μέσα στα κτίρια μόνο αν δοθεί ειδική άδεια
από τον Πρόεδρο του Τμήματος. Κατά την εκκένωση από πυρκαγιά, τα ποδήλατα δεν
θα πρέπει να παίρνονται στις εξόδους κινδύνου.
26. Προσωπικό
Page 25 of 668
α.Μεταπτυχιακοί φοιτητές και ερευνητικό προσωπικό
Το
Ακαδημαϊκό
προσωπικό
που
επιβλέπει
πειραματική
εργασία
που
πραγματοποιείται από τους μεταπτυχιακούς φοιτητές, το ερευνητικό προσωπικό και
το τεχνικό προσωπικό, απαιτείται να δώσει ιδιαίτερη προσοχή στην Υγιεινή και
Ασφάλεια. Αυτό αφορά όχι μόνο σε πειράματα που πραγματοποιούνται στις
εγκαταστάσεις του Πανεπιστημίου αλλά και στο πεδίο ή σε άλλα μέρη. Η επίβλεψη
εξαρτάται σημαντικά από το επίπεδο εκπαίδευσης και εξειδίκευσης του προσωπικού ή
των φοιτητών που επιβλέπονται.
β.Προπτυχιακοί φοιτητές
Οι προπτυχιακοί θεωρούνται ανεκπαίδευτοι σε όλα τα θέματα Υγιεινής και
Ασφάλειας. Τα μέλη ΔΕΠ και όπου είναι απαραίτητο τα ΕΤΕΠ έχουν την υποχρέωση να
καθοδηγούν τους φοιτητές, όσο είναι δυνατόν και πρακτικό, σε όλα τα θέματα που
είναι απαραίτητα για την Υγιεινή και την Ασφάλεια κατά την ώρα εργασίας τους ή
εργαστηρίων τους στο Πανεπιστήμιο ή στις εργασίες πεδίου. Πιθανός επικίνδυνος
εξοπλισμός δεν πρέπει να χρησιμοποιείται από προπτυχιακούς φοιτητές, εκτός αν
λαμβάνονται προστατευτικά μέτρα. Όπου τέτοια μέτρα είναι δυνατά, πρέπει να
δίνεται επαρκής εκπαίδευση πριν παραμείνουν οι φοιτητές χωρίς επίβλεψη.
Όσο είναι πρακτικό δεν θα χρησιμοποιείται καμία ουσία σε πρακτικές ασκήσεις
εκτός αν έχει ελεγχθεί και μειωθεί ο κίνδυνος από τη χρήση της. Όταν δεν υπάρχουν
αξιόπιστες πληροφορίες, η ουσία θεωρείται επικίνδυνη και θα τη χειρίζονται σαν
τέτοια παίρνοντας όλα τα απαραίτητα μέτρα. Οι γραπτές Οδηγίες που δίνονται στους
φοιτητές για τις ασκήσεις τους θα πρέπει να δίνουν ιδιαίτερη βαρύτητα στους
κινδύνους και στον επικίνδυνο εξοπλισμό.
γ. Εργαζόμενοι με ειδικές ανάγκες
Ο σχεδιασμός των κτιρίων και πρόσβασης προς τους εργασιακούς χώρους πρέπει
να προβλέπει και τις ανάγκες των εργαζομένων που είναι άτομα με ειδικές ανάγκες. Το
ΥΠΕΧΩΔΕ έχει Γραφείο μελετών για τα άτομα με ειδικές ανάγκες.
δ. Έγκυες γυναίκες και γαλουχούσες μητέρες
Οι γυναίκες αυτές πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να κατακλίνονται προς ανάπαυση
σε κατάλληλες συνθήκες.
ε. ΑΜΕΑ
Page 26 of 668
Τα άτομα που έχουν οποιαδήποτε μορφή ανικανότητας και θεωρούν ότι
χρειάζονται ειδική επίβλεψη και βοήθεια κατά την εργασία τους πρέπει να
ενημερώνουν τη ΣΕΥΑ. Πρέπει να τους παρέχονται οδηγίες για την ασφαλή έξοδο από
κάθε κτίριο.
Στ. Επισκέπτες
Όλοι οι επισκέπτες εργάζονται στις σχολές μόνο με άδεια του Διευθυντή και θα
πρέπει να τηρούν όλους τους κανόνες Υγιεινής και Ασφάλειας.
ζ. Εργολάβοι
Κάθε εξωτερικός ανάδοχος που εκτελεί εργασίες σε ακίνητα του Πανεπιστημίου
οφείλει να αποδεχθεί την πλήρη ευθύνη για συμμόρφωση με τις διατάξεις των περί
Ασφάλειας και Υγείας στην Εργασία, κλπ, τους νόμους, καθώς και τον Οδηγό του
Πανεπιστημίου και τις άλλες σχετικές εκ του νόμου διατάξεις σχετικές με τις εργασίες
που περιλαμβάνει η σύμβαση. Το Πανεπιστήμιο μπορεί να επιστήσει την προσοχή του
αναδόχου σε κάθε μεθόδο εργασίας που δημιουργεί κίνδυνο, για κάθε μέλος του
αναδόχου ή για το προσωπικό του Πανεπιστημίου, ή οποιοδήποτε άλλο πρόσωπο που
δύναται να επηρεαστεί. Η σύμβαση θα απαιτήσει από τον ανάδοχο να αναλάβει να
επανορθώσει οποιαδήποτε τέτοια επικίνδυνη κατάσταση χωρίς καθυστέρηση.
η. Ερωτήματα και προβλήματα
Ένας εργαζόμενος ή φοιτητής με πρόβλημα υγείας και ασφάλειας ή οποιαδήποτε
απορία σχετικά με την υγεία και την ασφάλεια θα πρέπει να αναφέρει αρχικά το θέμα
στον άμεσο προϊστάμενό του. Εάν το πρόβλημα δε λυθεί σε αυτό το επίπεδο, το ζήτημα
πρέπει να τεθεί στον Πρόεδρο του Τμήματος, ή στον Πρύτανη (κατά προτίμηση με
αυτή τη σειρά).
Page 27 of 668
ΕΝΟΤΗΤΑ ΙΙΙ
ΚΤΙΡΙΑΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ
Page 28 of 668
3.1 ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΣΕ ΚΤΙΡΙΑΚΕΣ - ΔΟΜΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ
Τα κτίρια που στεγάζουν χώρους εργασίας πρέπει να έχουν δομή, στερεότητα,
αντοχή και ευστάθεια ανάλογες με το είδος της χρήσης τους και να έχουν
κατασκευασθεί σύμφωνα με τις διατάξεις του Κτιριακού κανονισμού και όλων των
Δομικών Κανονισμών (Αντισεισμικός, Οπλισμένου Σκυροδέματος, Φορτίσεων κ.λ.π.).
Υ.Α. οικ. 12472/2005 - Συμπλήρωση της παρ. 3 του άρθρου 2 της Αποφ. 3046/304/89
«Κτιριοδομικός Κανονισμός» (59/Δ) ΦΕΚ 366Δ_2005.
ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΑΝΤΟΧΗ ΚΤΙΡΙΩΝ
Κάθε κτίριο και δομικό έργο πρέπει να κατασκευάζεται έτσι, ώστε να εξασφαλίζει:
 Άνετη και ασφαλή εργασία, κυκλοφορία και παραμονή όσων εργάζονται σε αυτό ή
το επισκέπτονται ή κατοικούν σε τμήμα του, κατά τη διάρκεια της κατασκευής του.
 Άνετη, ασφαλή και υγιεινή παραμονή ανθρώπων.
 Ασφαλή λειτουργία μηχανημάτων και εξοπλισμού σε αυτό.
 Ασφαλή διέλευση του κοινού από τους κοινόχρηστους ή ακάλυπτους χώρους που
συνορεύουν με αυτό.
 Ασφαλή στάθμευση ή κυκλοφορία οχημάτων στους κοινόχρηστους χώρους που
συνορεύουν με αυτό και στους ακάλυπτους χώρους του οικοπέδου.
Για την εξασφάλιση των παραπάνω όρων πρέπει τα κτίρια, τα τμήματα και οι
χώροι τους, τα δομικά έργα και κάθε δομικό στοιχείο ή εγκατάσταση που
περιλαμβάνεται ή ενσωματώνεται σ' αυτά να φέρουν και να μεταφέρουν στο έδαφος
τα κάθε είδους φορτία, καθώς και τις επιρροές που επενεργούν συνήθως (ίδια βάρη,
ωφέλιμα φορτία, χιόνι κλπ.) ή εκτάκτως (σεισμικές δυνάμεις, ανεμοπίεση, πυρκαγιές
κλπ.).
Με ειδικούς κανονισμούς καθορίζονται ο βαθμός ασφάλειας και άνεσης ή αντοχής
σε ζημιές, ανάλογα με τη χρήση του κτιρίου του χώρου ή του δομικού έργου, τις
συνθήκες του περιβάλλοντος και την πηγή του κινδύνου.
(άρθρο 5 απόφ. 3046/304/30.1/3.2.1989, παρ. 4 απόφ. 49977/3068/27/ 30.6.1989,
παρ. 1 και 3 απόφ. 10256/1926/26.3/21.4.1997)
ΟΔΟΙ ΔΙΑΦΥΓΗΣ ΚΑΙ ΕΞΟΔΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΥ
Πρέπει να διατηρούνται ελεύθερες και να οδηγούν ελεύθερες και να οδηγούν από το
συντομότερο δρόμο στο ύπαιθρο ή σε ασφαλή περιοχή.
Page 29 of 668
Σε περίπτωση κινδύνου όλες οι θέσεις εργασίας πρέπει να μπορούν να
εκκενώνονται από τους εργαζόμενους γρήγορα και με συνθήκες πλήρους ασφάλειας.
Οι θύρες πρέπει να ανοίγουν προς τα έξω.
Οι θύρες κινδύνου δεν πρέπει να είναι κλειστές με τρόπο που να μην μπορεί να
ανοίξει εύκολα και αμέσως κάθε πρόσωπο που θα χρειαστεί τυχόν να τις
χρησιμοποιήσει σε περίπτωση ανάγκης.
Απαγορεύεται να προσαρμόζονται ειδικά σαν θύρες κινδύνου οι συρόμενες και
περιστρεφόμενες θύρες. Οι θύρες κινδύνου δεν πρέπει να κλειδώνονται.
Οι οδοί διαφυγής και οι έξοδοι, όπως και οι διάδρομοι κυκλοφορίας και οι θύρες
πρόσβασης σε αυτούς, δεν πρέπει να φράσσονται από αντικείμενα, ούτως ώστε να
μπορούν να χρησιμοποιηθούν ανεμπόδιστα ανά πάσα στιγμή.
Σε περίπτωση βλάβης του φωτισμού, οι οδοί διαφυγής και οι έξοδοι κινδύνου που
χρειάζονται φωτισμό πρέπει να διαθέτουν εφεδρικό φωτισμό επαρκούς έντασης.
ΕΞΑΕΡΙΣΜΟΣ ΚΛΕΙΣΤΩΝ ΧΩΡΩΝ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Στους κλειστούς χώρους εργασίας πρέπει να υπάρχει επαρκής νωπός αέρας,
λαμβανομένων υπόψη των μεθόδων εργασίας και της σωματικής προσπάθειας την
οποία καταβάλλουν οι εργαζόμενοι.
ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΤΩΝ ΧΩΡΩΝ
Οι χώροι εργασίας σε όλη την διάρκεια του ωραρίου εργασίας πρέπει να έχουν
θερμοκρασία ανάλογη με την φύση της εργασίας και την σωματική προσπάθεια που
απαιτείται
για
την
εκτέλεσή
της,
λαμβανομένων
πάντα
υπόψη
και
των
κλιματολογικών συνθηκών των εποχών του έτους. Στους χώρους εργασίας που
υπάρχουν παράθυρα και γυάλινα τοιχώματα πρέπει να λαμβάνονται μέτρα ώστε να
αποφεύγεται ο υπερβολικός ηλιασμός, λαμβανομένου υπόψη του είδους της εργασίας
και της φύσης του χώρου εργασίας.
ΠΥΡΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ
Τα κτίρια και τα δομικά έργα πρέπει να σχεδιάζονται, να κατασκευάζονται και να
εξοπλίζονται έτσι, ώστε σε περίπτωση πυρκαγιάς να:
•
•
Προστατεύεται η ζωή και η υγεία των ατόμων που βρίσκονται σε αυτά.
Εμποδίζεται η εξάπλωσή της στους άλλους χώρους του κτιρίου.
Page 30 of 668
•
Αποτρέπεται η μετάδοσή της στα όμορα και στα γειτονικά ακίνητα καθώς και
στις γειτονικές περιοχές και να προστατεύονται τα ίδια τα κτίρια και τα
περιεχόμενά τους.
Οι απαιτήσεις και τα μέτρα που πρέπει να λαμβάνονται για την επίτευξη των
παραπάνω στόχων καθορίζονται από τον Κανονισμό Πυροπροστασίας Κτιρίων, όπως
αυτός κάθε φορά ισχύει (και από άλλες ισχύουσες σχετικές διατάξεις). Π.Δ. 374/88
Τροποποίηση Π.Δ. 71/88 Κανονισμός Πυροπροστασίας Κτιρίων ΦΕΚ 168 Α /12-1-
1988.
ΔΑΠΕΔΑ, ΤΟΙΧΟΙ, ΟΡΟΦΕΣ ΚΑΙ ΣΤΕΓΕΣ ΤΩΝ ΧΩΡΩΝ
Οι χώροι εργασίας στους οποίους υπάρχουν θέσεις εργασίας πρέπει να διαθέτουν
επαρκή θερμομόνωση, ανάλογα με το είδος της επιχείρησης και τη σωματική
δραστηριότητα των εργαζομένων. Οι επιφάνειες των δαπέδων, των τοίχων και των
οροφών στους χώρους πρέπει να μπορούν να υφίστανται συνήθη και εις βάθος
καθαρισμό, προκειμένου να επιτυγχάνονται κατάλληλες συνθήκες υγιεινής.
ΔΑΠΕΔΑ
Τα δάπεδα των χώρων εργασίας πρέπει να πληρούν τους παρακάτω γενικούς
όρους:
• Να είναι σταθερά και στέρεα.
• Να μην παρουσιάζουν επικίνδυνες κλίσεις.
• Να μην παρουσιάζουν κινδύνους ολισθήματος.
• Να είναι ομαλά και ελεύθερα προσκρούσεων.
• Να είναι επαρκούς αντοχής σε κρούσεις, τριβές και δυναμικά ή στατικά φορτία που
δέχονται.
• Να μη δημιουργούν σκόνη λόγω φθοράς.
• Να έχουν δυνατότητα εύκολου καθαρισμού και συντήρησης. Ανάλογα με τους επί
μέρους κινδύνους που παρουσιάζονται από την παραγωγική διαδικασία, τις
εγκαταστάσεις και τη χρήση τους, καθώς και την αποθήκευση υλικών, τα δάπεδα
των χώρων εργασίας πρέπει να πληρούν επιπλέον και τους παρακάτω όρους:
• Να διαθέτουν κατάλληλο σύστημα αποχέτευσης (π.χ. κλίση, φρεάτια, κανάλια κλπ.),
εφόσον πρέπει να πλένονται με άφθονο νερό ή υπάρχουν νερά λόγω της
παραγωγικής διαδικασίας.
Page 31 of 668
• Να έχουν επαρκή αντοχή, όπου υπάρχει κίνδυνος έναντι καυστικών ή διαβρωτικών
ουσιών.
• Να είναι αδιαπότιστα, όπου το απαιτούν λόγοι υγιεινής.
• Να είναι πυράντοχα, όπου υπάρχει κίνδυνος λόγω δημιουργίας σπινθήρων ή χρήση
φλόγας.
• Να είναι κατασκευασμένα από υλικά που δεν επιτρέπουν τη δημιουργία σπινθήρων
(αντιστατικά) στους χώρους αποθήκευσης εκρηκτικών υλών ή σε αυτούς που είναι
δυνατόν να δημιουργηθεί εκρηκτική ατμόσφαιρα λόγω συγκέντρωσης σκόνης,
ατμών, αερίων κλπ.
• Να συμβάλλουν στην απόσβεση ταλαντώσεων και όσο είναι δυνατόν στην
απόσβεση θορύβων.
• Να είναι ηλεκτρομονωτικά σε μεμονωμένες θέσεις με αυξημένο κίνδυνο
ηλεκτροπληξίας. Το μέγιστο επιτρεπόμενο φορτίο στα δάπεδα των χώρων εργασίας
κάτω από τους οποίους υπάρχουν άλλοι χώροι και όπου πρέπει να τοποθετούνται
εμπορεύματα ή άλλα βάρη πρέπει να αναγράφεται ευκρινώς σε πίνακες στις
εισόδους και σε άλλα εμφανή και προσιτά σημεία των υπόψη χώρων. Τα στοιχεία
της πινακίδας βεβαιώνονται από αρμόδιο μηχανικό.
• Τα δάπεδα των σταθερών θέσεων εργασίας πρέπει λαμβάνοντας υπόψη το είδος
της επιχείρησης και της σωματικής ενασχόλησης των εργαζομένων να έχουν επαρκή
θερμομόνωση και να διατηρούνται κατά το δυνατόν στεγνά.
• Τα καλύμματα των ανοιγμάτων των δαπέδων (κανάλια, φρεάτια, λάκκοι κλπ)
πρέπει να είναι επαρκούς αντοχής και να μην παρουσιάζουν κινδύνους ολισθήματος
ή πρόσκρουσης. Όταν τα καλύμματα ανοιγμάτων των δαπέδων αφαιρούνται
προσωρινά για την εκτέλεση εργασιών συντήρησης της επισκευής πρέπει να
διασφαλίζονται οι εργαζόμενοι από κίνδυνο πτώσης.
• Τα δάπεδα των χώρων εργασίας πρέπει να διατηρούνται καθαρά και ελεύθερα
εμποδίων. Ζημιές, ανωμαλίες, παραμορφώσεις, ρυπάνσεις, ακάλυπτα ανοίγματα
πρέπει να αποκαθίστανται χωρίς καθυστέρηση.
ΤΟΙΧΟΙ
• Η επιφάνεια των τοίχων και των διαχωριστικών στοιχείων των χώρων εργασίας
πρέπει να μπορεί να καθαρίζεται και να συντηρείται με ευχέρεια και ασφάλεια.
Page 32 of 668
• Τα διαφανή ή διαφώτιστα τοιχώματα, και ιδιαίτερα τα εντελώς υαλωτά τοιχώματα,
εφόσον βρίσκονται μέσα στους χώρους ή κοντά σε θέσεις εργασίας και σε
διαδρόμους κυκλοφορίας, πρέπει να επισημαίνονται ευκρινώς και να είναι
κατασκευασμένα από υλικά ασφαλείας ή να χωρίζονται από τις εν λόγω θέσεις
εργασίας και τους διαδρόμους κυκλοφορίας ούτως ώστε οι εργαζόμενοι να μην
έρχονται σε επαφή με τα τοιχώματα αυτά, ούτε να τραυματίζονται από τυχόν
θραύσματα τους.
• Οι τοίχοι πρέπει να είναι λείοι και αδιαπότιστοι μέχρι ύψους τουλάχιστον 1.50
μέτρου από το δάπεδο, όπου το απαιτούν λόγοι υγιεινής (π.χ. αποχωρητήρια,
λουτρά) ή όπου λόγω της χρήσης τους πρέπει να πλένονται (π.χ. κατεργασία ζωϊκών
υλών).
• Σε χώρους με άμεσο κίνδυνο φωτιάς λόγω δημιουργίας σπινθήρων ή χρήση φλόγας
οι τοίχοι και τα διαχωριστικά στοιχεία πρέπει να είναι πυράντοχα.
ΟΡΟΦΕΣ – ΣΤΕΓΕΣ
• Οι οροφές των χώρων εργασίας πρέπει να μπορούν να καθαρίζονται και να
συντηρούνται με ευχέρεια και ασφάλεια.
• Οι στέγες και οι οροφές πρέπει να εξασφαλίζουν στεγανότητα και επαρκή αντοχή σε
στατικά και δυναμικά φορτία (χιόνι, ανεμοπίεση, μηχανήματα, ανηρτημένα φορτία,
κλπ.)
• Η ανάρτηση φορτίων από στοιχεία της στέγης των ορόφων επιτρέπεται μόνον εφ'
όσον τα στοιχεία αυτά είναι υπολογισμένα για τα προβλεπόμενα φορτία. Σε
περίπτωση ανάρτησης φορτίων από ξύλινα στοιχεία αυτά πρέπει να ελέγχονται
συχνά ως προς την επάρκεια της αντοχής τους και να αντικαθίστανται αν τυχόν η
αντοχή τους έχει μειωθεί, άλλως απαγορεύεται η ανάρτηση.
• Η πρόσβαση σε στέγες κατασκευασμένες από υλικά ανεπαρκούς αντοχής καθώς και
σε στέγες που δεν έχουν σχεδιασθεί και κατασκευαστεί για να είναι βατές (π.χ.
κεκλιμένες στέγες κλπ) επιτρέπεται μόνον εφόσον υφίστανται εγκαταστάσεις ή
παρέχεται εξοπλισμός που προστατεύουν τους εργαζομένους από κίνδυνο πτώσης.
• Υαλόφρακτα τμήματα σε οροφές ή σε στέγες πρέπει να φέρουν μέτρα για την
προστασία των εργαζομένων κάτωθεν αυτών από τυχόν θραύση τους.
Page 33 of 668
• Εφόσον υφίστανται ιδιαίτερα προβλήματα από την ηλιακή θερμότητα ή το ψύχος
που ευνοούνται από την κατασκευή και τα υλικά επικάλυψης της στέγης, οι στέγες
πρέπει να θερμομονώνονται.
• Τα υαλόφρακτα τμήματα των στεγών πρέπει να είναι έτσι κατασκευασμένα ώστε
να προστατεύουν από την άμεση ηλιακή ακτινοβολία.
ΠΑΡΑΘΥΡΑ ΚΑΙ ΦΕΓΓΙΤΕΣ ΤΩΝ ΧΩΡΩΝ
 Τα παράθυρα, οι φεγγίτες και τα άλλα συστήματα φυσικού φωτισμού ή αερισμού
πρέπει να μπορούν να ανοίγονται, να ρυθμίζονται και να στερεώνονται από τους
εργαζόμενους με ασφάλεια και ευκολία.
 Όταν είναι ανοιχτά δεν πρέπει να αποτελούν κίνδυνο για τους εργαζόμενους, να
παρεμποδίζουν την ελευθερία κίνησής τους ή να περιορίζουν το ελάχιστο πλάτος
των διαδρόμων κυκλοφορίας.
 Παράθυρα που δεν ανοίγουν επιτρέπονται μόνον εφόσον εξασφαλίζεται επαρκής
αερισμός.
 Τα παράθυρα και οι φεγγίτες πρέπει να είναι σχεδιασμένα σε σχέση με τον
εξοπλισμό ή εφοδιασμένα με κατάλληλα συστήματα, έτσι ώστε να καθαρίζονται
χωρίς κινδύνους για τους εργαζόμενους που εκτελούν την εργασία αυτή, καθώς και
για τους εργαζόμενους που ευρίσκονται στα κτίρια και γύρω από αυτά.
ΘΥΡΕΣ ΚΑΙ ΠΥΛΕΣ
 Η θέση, ο αριθμός, τα υλικά κατασκευής και οι διαστάσεις των θυρών και των
πυλών καθορίζονται με βάση τη φύση και τη χρήση των εσωτερικών ή εξωτερικών
χώρων.
 Πρέπει να τοποθετείται επισήμανση, σε ύψος οφθαλμών, στις θύρες που είναι
διαφανείς.
 Θύρες και πύλες που ανοίγονται και προς τις δύο κατευθύνσεις κυκλοφορίας πρέπει
να είναι διαφανείς ή να διαθέτουν άλλο τρόπο ανοίγματος, έτσι ώστε να μην
παρεμποδίζεται η οπτική επαφή.
 Εφόσον οι διαφανείς ή διαφώτιστες επιφάνειες των θυρών και πυλών δεν είναι
κατασκευασμένες από υλικά ασφαλείας και υπάρχει κίνδυνος τραυματισμού των
εργαζομένων από θραύσματα, οι παραπάνω επιφάνειες πρέπει να προστατεύονται
από τις κρούσεις.
Page 34 of 668
 Το δάπεδο εκατέρωθεν των θυρών και των πυλών πρέπει να είναι ομαλό, χωρίς
αναβαθμούς και εμπόδια.
 Οι συρόμενες πόρτες πρέπει να διαθέτουν σύστημα ασφαλείας, το οποίο να τις
εμποδίζει να βγαίνουν από τις τροχιές τους και να πέφτουν.
 Θύρες και πύλες απ' όπου διέρχονται εργαζόμενοι πρέπει να μπορούν να ανοίγονται
και να κλείνουν από αυτούς με ευκολία και ασφάλεια.
 Οι θύρες και πύλες που ανοίγουν προς τα πάνω πρέπει να είναι εφοδιασμένες με
σύστημα ασφαλείας, το οποίο να τις εμποδίζει να πέφτουν.
 Οι θύρες και πύλες που βρίσκονται στις οδούς διαφυγής πρέπει και να
επισημαίνονται κατάλληλα και να μπορούν να ανοιχτούν κάθε στιγμή από το
εσωτερικό χωρίς ειδική βοήθεια.
 Πολύ κοντά στις πύλες που προορίζονται κυρίως για την κυκλοφορία οχημάτων,
πρέπει να υπάρχουν (όταν η διέλευση των πεζών δεν είναι ασφαλής) θύρες
κυκλοφορίας των πεζών, οι οποίες πρέπει να επισημαίνονται ευκρινώς και να είναι
διαρκώς ελεύθερες.
 Οι μηχανοκίνητες θύρες και πύλες πρέπει να λειτουργούν χωρίς κίνδυνο
ατυχημάτων για τους εργαζόμενους.
 Πρέπει να είναι εφοδιασμένες με συστήματα επείγουσας ακινητοποίησης, τα οποία
να εντοπίζονται εύκολα, να είναι εύκολα προσιτά και να μπορούν επίσης να
ανοίγουν με το χέρι, εκτός εάν ανοίγουν αυτόματα σε περίπτωση διακοπής του
ηλεκτρικού ρεύματος.
ΕΙΔΗ ΙΚΡΙΩΜΑΤΩΝ - ΌΡΟΙ ΧΡΗΣΗΣ
Σταθερά ικριώματα (μεταλλικές η Σε εξωτερικές εργασίες ύψους >4 m.
ξύλινες κατασκευές)
Σε εσωτερικές εργασίες ύψους >3,5 m.
Ξύλινο ικρίωμα
Σε οικοδομές άνω των 3 ορόφων η με ύψος >10
m
απαγορεύονται
τα
ικριώματα (μόνο μεταλλικά).
Κινητά
ικριώματα
μεταλλικά
εξωτερικά
ξύλινα
Ofceefcl Σύστημα ικριωμάτων
η Σε εξωτερικές (με εξαίρεση τους εξώστες) και
ξύλινα καβαλέτα ύψους 1 m μέχρι το εσωτερικές εργασίες ύψους <3,5 m.
πολύ
2
m,
με
τουλάχιστον 0,60 m.
δάπεδο
πλάτους
Page 35 of 668
Κινητά μεταλλικά ικριώματα τύπου Σε εξωτερικές εργασίες ύψους >4 m, εφόσον το
πύργου είναι μεταλλικές σωληνωτές ύψος του δαπέδου εργασίας δεν υπερβαίνει τα 5
κατασκευές με ύψος τριπλάσιο του m.
μήκους της μικρότερης πλευράς της Σε εσωτερικές εργασίες ύψους >3,5 m και
βάσης τους.
εφόσον το ύψος των ικριωμάτων δεν υπερβαίνει
τα 12 m.
Έναρξη εργασιών - Επιθεώρηση
Πριν την έναρξη της εργασίας πάνω σε σταθερά ικριώματα πρέπει να προηγηθεί
βεβαίωση καταλληλότητας εις διπλούν από τον επιβλέποντα μηχανικό και τον
κατασκευαστή του έργου.
Ο επιβλέπων μηχανικός πρέπει να υπολογίζει τον τρόπο σύνδεσης των ικριωμάτων
με το κτήριο, για κτήρια με πρόσοψη πάνω από 16 m.
Τα ικριώματα πρέπει να επιθεωρούνται:
 μία φορά την εβδομάδα
 σε περίπτωση θεομηνίας πριν την επανάληψη των εργασιών
 μετά από κάθε μετατροπή, περίοδο αχρηστίας, κακοκαιρία, σεισμικές δονησεις ή
μετά από οποιεσδήποτε περιστάσεις που μπορούν να επηρεάσουν την αντοχή ή τη
σταθερότητά τους.
Επίσης πρέπει να συντάσσεται μελέτη από τον επιβλέποντα μηχανικό για:
 την εγκατάσταση ανυψωτικής μηχανής στα ικριώματα
 την κατασκευή όλων των τύπων σταθερών ικριωμάτων εκτός από αυτά που έχουν
πλάτος δαπέδου 0,60 m και στηρίζουν τους εργαζόμενους και τα άμεσα
χρησιμοποιούμενα υλικά.
Κατασκευή ικριωμάτων - Διαστάσεις - Τεχνικές απαιτήσεις
Όλα τα ικριώματα πρέπει να κατασκευάζονται σύμφωνα με το ΠΔ 778/1980 και το
ΠΔ 1073/81, Τμήμα ΙΙΙ, Κεφάλαιο Α', Άρθρα 34, 35, 36.
Οι μεταλλικές σκαλωσιές πρέπει να κατασκευάζονται σύμφωνα με τα αντίστοιχα
εναρμονισμένα πρότυπα και να εφοδιάζονται με βεβαίωση εξέτασης τύπου, που
χορηγείται από το Υπ. Ανάπτυξης όπως προβλέπει η ΚΥΑ 16440/Φ.10.4/445/1993:
«Κανονισμός παραγωγής και διάθεσης στην αγορά συναρμολογούμενων μεταλλικών
στοιχείων για την ασφαλή κατασκευή και χρήση μεταλλικών σκαλωσιών» (ΦΕΚ
756/Β/28-9-93).
Page 36 of 668
Ενδεικτικά και όχι εξαντλητικά αναφέρονται βασικές τεχνικές απαιτήσεις για την
κατασκευή των ικριωμάτων του ΠΔ 778/80 και ΠΔ 1073/1981.
Επίσης ισχύει το ΠΔ 155/2004 τροποποίηση του ΠΔ 395/1994 για τη
χρησιμοποίηση εξοπλισμού εργασίας από τους εργαζόμενους κατά την εργασία τους.
Κρίθηκε σκόπιμο, να μην αναφερθούν τεχνικές κατασκευαστικές λεπτομέρειες των
ικριωμάτων (π.χ. λεπτομερής τρόπος σύνδεσης κ.α.), που μπορεί να αναζητηθούν
στους σχετικούς νόμους.
Τεχνικές απαιτήσεις
Κατασκευή και αποσύνδεση
ικριωμάτων
Η
κατασκευή και
αποσύνδεση των ξύλινων
ικριωμάτων γίνεται από εξειδικευμένο για αυτή την
εργασία τεχνικό προσωπικό.
Η κατασκευή και αποσύνδεση των μεταλλικών
ικριωμάτων γίνεται σύμφωνα με τις προδιαγραφές
του κατασκευαστή.
Απαγορεύεται
η
μερική
αποσυναρμολόγηση
η
στήριξη
τμημάτων της σκαλωσιάς πριν ολοκληρωθούν οι
Στήριξη ικριωμάτων
εργασίες.
Απαγορεύεται
των
μεταλλικών
ικριωμάτων σε εξωτερικούς τοίχους ή επισφαλή
σημεία της οικοδομής.
Τα
ικριώματα
τύπου
πύργου
πρέπει
να
χρησιμοποιούνται μόνο επί σταθερών, επίπεδων
και ομαλών δαπέδων και πρέπει να ασφαλίζονται
για τυχόν ανατροπή ή μετατόπιση.
Η απόσταση μεταξύ των εσωτερικών ορθοστατών
από το κτίριο, στα μεταλλικά ικριώματα, πρέπει να
είναι < 15 cm, ενώ στα ξύλινα < 30 cm.
Το κενό μεταξύ του κτιρίου και του δαπέδου
ικριώματος πρέπει να είναι < 30 cm.
Page 37 of 668
Υλικά κατασκευής
Οι ορθοστάτες και τα μαδέρια πρέπει να είναι
κατασκευασμένα από υγιές ξύλο και να είναι σε
καλή κατάσταση. Τα άκρα των μαδεριών πρέπει να
προστατεύονται πλευρικά με μεταλλική ταινία.
Προστασία έναντι πτώσης,
Τα ικριώματα πρέπει να φέρουν κουπαστή σε ύψος
ανατροπής του ικριώματος.
Απαγορεύεται το σκαρφάλωμα στα
ικριώματα.
ενός μέτρου από το δάπεδο εργασίας με ενδιάμεση
ράβδο.
Τα ικριώματα πρέπει να έχουν αντηρίδες (τιράντες
χιαστί) σε όλα τα φατνώματα.
Τα δάπεδα εργασίας δεν πρέπει να
υπερφορτίζονται.
Τα δάπεδα εργασίας πρέπει να φέρουν εσωτερικά
και εξωτερικά θωράκιο (σοβατεπί) 15 cm. Επίσης
τα δάπεδα πρέπει να εξέχουν από το σημείο
στήριξής τους, σε μήκος τουλάχιστον 4 φορές το
πάχος τους.
Απαγορεύεται η χρήση φορητής σκάλας η άλλων
πρόχειρων μέσων, πάνω στα δάπεδα.
Απαγορεύεται να εργάζονται πάνω από 2 άτομα σε
ένα δάπεδο ανάμεσα σε 2 διαδοχικούς ορθοστάτες.
Πρέπει να υπάρχει ειδική σκάλα για την ανάβαση
και κατάβαση στη σκαλωσιά και αυτό να μην
γίνεται ποτέ σκαρφαλώνοντας.
Τα
αναρτημένα
ικριώματα
πρέπει
να
είναι
εφοδιασμένα στις 3 εξωτερικές πλευρές τους με
στηθαίο και θωράκια.
Είδη φορητών κλιμάκων - Όροι χρήσης
Τύπος
Όροι χρήσης
Η χρήση κλίμακας ως θέσης εργασίας σε ύψος πρέπει να επιτρέπεται μόνο
εφόσον δεν δικαιολογείται η χρησιμοποίηση άλλου ασφαλέστερου εξοπλισμού
λόγω χαμηλού κινδύνου ή μόνο σε εργασίες που εκτελούνται για περιορισμένο
Page 38 of 668
χρόνο (ΠΔ 155/04 Άρθρο 4.1.2.)
Απλές κλίμακες
Σε εργασίες μέχρι 6 m.
Μονή - διπλή σκάλα
Απαγορεύεται
η
Σύνθετες κλίμακες
έστω και < από 6 m.
προσωρινή
συνένωση
2
μικρότερων κλιμάκων για τη δημιουργία κλίμακας
Σε εργασίες > 6 m.
Απαγορεύεται η εργασία σε σκάλες > 6 m χωρίς
Ολισθαίνουσες
ζώνη ασφαλείας.
Σε εργασίες μέχρι 8 m.
Μετά από
έγγραφη
άδεια του Επιθεωρητή
Εργασίας μπορεί να χρησιμοποιηθεί κλίμακα μέχρι
Αρθρωτές
και 12 m.
Το ύψος της δεν υπερβαίνει τα 9 m.
Μετά από
έγγραφη
άδεια του Επιθεωρητή
Εργασίας μπορεί να χρησιμοποιηθεί κλίμακα μέχρι
Μηχανικές
και 12 m.
Στερέωση σε 4 σημεία στήριξης.
Κατασκευή κλιμάκων - Διαστάσεις - Τεχνικές Απαιτήσεις
Οι σκάλες πρέπει να πληρούν τις προϋποθέσεις που προβλέπουν τα ΠΔ 22-12-33
«Περί ασφάλειας εργατών και υπαλλήλων εργαζομένων επί φορητών κλιμάκων» (ΦΕΚ
406Α/33) και ΠΔ 17/78 «Περί συμπληρώσεώς του από 22-12-33 ΠΔ/τος» (ΦΕΚ
3Α/78). Επίσης ισχύουν οι προβλέψεις του ΠΔ 225/89. Τέλος ισχύει το ΠΔ 155/2004,
τροποποίηση του ΠΔ 395/1994 για τη χρησιμοποίηση εξοπλισμού εργασίας.
Τεχνικές απαιτήσεις
Υλικά κατασκευής
Οι ορθοστάτες στις ξύλινες σκάλες πρέπει να είναι
κατασκευασμένες από υγιές ξύλο χωρίς ρωγμές, με
αντοχή στην κάμψη.
Επίσης τα σκαλοπάτια πρέπει να είναι από υγιές
ξυλο και να μην καρφώνονται στους ορθοστάτες
(να είναι χωνευτά).
Page 39 of 668
Προεξοχή
κλίμακας
σημείο εξόδου
πάνω
από Η
κορυφή
της
σκάλας
πρέπει
να
προεξέχει
τουλάχιστον 1 m από το σημείο στήριξης.
Σκαλοπάτια
Η απόσταση μεταξύ των σκαλοπατιών πρέπει να είναι
< 30 cm (ΠΔ 22/33, Άρθρο 3).
Προκειμένου για σκάλες σε φρεάτια τα σκαλοπάτια
πρέπει να απέχουν μεταξύ τους < 25 cm. Επίσης σε
μεγάλα βάθη και κάθε 10 ποιές σκάλες πρέπει να
Προστασία
έναντι
ανατροπής κ.α.
έχουν αναπαυτήρια (ΠΔ 1073/81, Άρθρο 16).
πτώσης, Η σκάλα πρέπει να εδράζεται σε σταθερή και
ανθεκτική βάση.
Μηχανική σκάλα με προστατευτικό Η σκάλα πρέπει να ασφαλίζεται μέσω δεσίματος της
Κλίση σκάλας 1:4 \iCi\\
κεφαλής.
Η βάση της σκάλας πρέπει να συγκρατείται.
Οι σκάλες με >5 σκαλιά πρέπει να έχουν σε όλες τις
ελεύθερες πλευρές τους, προστατευτικό στηθαίο, με
κουπαστή, ενδιάμεση ράβδο και σοβατεπί.
Υποχρεωτική παρουσία 2 ατόμων, ένα στη βάση της
σκάλας.
Οι μηχανικές κλίμακες, στο μέρος της σκάλας που ολι-
σθαίνει, πρέπει να έχουν προστατευτικό έναντι
πτώσης.
Τυχόν οπισθοδρόμηση των σκελών της μηχανικής
κλίμακας (βασική σκάλα και ολισθαίνουσα), πρέπει να
προλαμβάνεται με τη χρήση ειδικής ανασταλτικής
καστανιάς.
Η σύνδεση των αρθρωτών κλιμάκων πρέπει να
γίνεται από εξειδικευμένους τεχνικούς.
Απαγορεύεται η τοποθέτηση υλικών πάνω στη σκάλα.
Απαγορεύεται
η
μεταφορά
βαριών
υλικών
η
εργαλείων κατά την ανάβαση η κατάβαση παρά μόνο
σε ειδικό σάκο.
Απλές η αρθρωτές σκάλες τοποθετούνται με κλίση 1:4
ως προς το έδαφος.
Page 40 of 668
Οι μηχανικές σκάλες πρέπει να έχουν κλίση προς το
έδαφος < 60ο.
ΔΙΑΔΡΟΜΟΙ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ
 Οι
διάδρομοι
κυκλοφορίας,
πρέπει
να
σχεδιάζονται,
κατασκευάζονται,
διαρρυθμίζονται και διατηρούνται έτσι ώστε οι πεζοί ή τα οχήματα να μπορούν να
τις χρησιμοποιούν εύκολα με πλήρη ασφάλεια και σύμφωνα με τον προορισμό
τους.
 Από τη χρήση των διαδρόμων κυκλοφορίας δεν πρέπει να δημιουργείται κίνδυνος
για τους εργαζόμενους που απασχολούνται κοντά σ' αυτούς.
 Ο υπολογισμός των διαστάσεων των διαδρόμων κυκλοφορίας προσώπων ή και
εμπορευμάτων πρέπει να γίνεται με βάση τον αναμενόμενο αριθμό χρηστών και το
είδος της επιχείρησης. Εφόσον χρησιμοποιούνται μεταφορικά μέσα σ' αυτούς τους
διαδρόμους κυκλοφορίας, πρέπει να προβλέπεται επαρκής χώρος ασφαλείας για
τους πεζούς.
 Οι οδοί κυκλοφορίας που προορίζονται για οχήματα πρέπει να βρίσκονται σε
αρκετή απόσταση από θύρες, πύλες, διαβάσεις πεζών, διαδρόμους και
κλιμακοστάσια.
 Εφόσον η χρήση και ο εξοπλισμός των χώρων το απαιτούν για την εξασφάλιση της
προστασίας των εργαζομένων, πρέπει να τοποθετείται, σε εμφανές σημείο το
σχεδιάγραμμα των διαδρόμων κυκλοφορίας.
3.2 ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΓΚΟΣ ΑΕΡΑ ΤΩΝ ΧΩΡΩΝ - ΧΩΡΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ
ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΙΝΗΣΕΩΝ ΣΤΗ ΘΕΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
 Οι χώροι εργασίας πρέπει να έχουν επιφάνεια, ύψος και όγκο αέρα που να
επιτρέπουν στους εργαζόμενους να εκτελούν την εργασία τους χωρίς κίνδυνο για
την ασφάλεια, την υγεία και την ευεξία τους.
 Οι διαστάσεις των χώρων εργασίας πρέπει να ανταποκρίνονται στις ανάγκες των
εργασιών κανονικής λειτουργίας, ρύθμισης, λίπανσης, συντήρησης, επισκευής,
εγκατάστασης, συναρμολόγησης και αποσυναρμολόγησης των μηχανημάτων και
των εγκαταστάσεων, καθώς και στις ανάγκες κυκλοφορίας ανθρώπων και
Page 41 of 668
μηχανικών μέσων, διακίνησης των υλικών και συντήρησης και καθαρισμού των
ιδίων χώρων.
 Οι διαστάσεις της ελεύθερης και μη κατειλημμένης από έπιπλα ή εξοπλισμό
επιφάνειας της θέσης εργασίας πρέπει να υπολογίζεται, έτσι ώστε οι εργαζόμενοι
να έχουν αρκετή ελευθερία κίνησης για τις δραστηριότητές τους.
 Η ελάχιστη επιτρεπόμενη ελεύθερη επιφάνεια κίνησης στη θέση εργασίας πρέπει
να είναι 1.50 τετραγωνικά μέτρα. Το πλάτος της ελεύθερης αυτής επιφάνειας δεν
πρέπει σε κανένα σημείο να είναι μικρότερο των 0.70 μέτρου.
 Αν οι προβλέψεις των δύο προηγουμένων παραγράφων δεν μπορούν να τηρηθούν
για λόγους που αφορούν τη συγκεκριμένη θέση εργασίας, ο εργοδότης πρέπει να
παρέχει κοντά στη θέση εργασίας μία άλλη επαρκή επιφάνεια κίνησης.
Στους χώρους εργασίας πρέπει για κάθε διαρκώς παρευρισκόμενο εργαζόμενο να
υπάρχει ελάχιστος χώρος, ως εξής:
α. 12 κυβικά μέτρα για ως επί το πλείστον καθιστική απασχόληση.
β. 15 κυβικά μέτρα για ως επί το πλείστον ελαφριά σωματική απασχόληση.
γ. 18 κυβικά μέτρα για ως επί το πλείστον βαριά σωματική απασχόληση.
 Ο παραπάνω όγκος προσαυξάνεται ανάλογα στις περιπτώσεις που παράλληλα με
τους μόνιμα απασχολούμενους απασχολούνται και άλλα άτομα. Στην εκτίμηση του
κυβισμού αυτού δεν πρέπει να λαμβάνεται υπόψη το διάστημα το ευρισκόμενο σε
ύψος άνω των 4.00 μέτρων.
3.3 ΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΤΟ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ ΠΑΤΡΩΝ
Η
θέση
της
προσπελασιμότητα.
Η
Πανεπιστημιούπολης
αστική ανάπτυξη
παρουσιάζει
εξαιρετική
οδική
του πολεοδομικού Συγκροτήματος
συστηματικά παρουσιάζει και εναγκαλίζεται την Πανεπιστημιούπολη αλλά με μη
σχεδιασμένο τρόπο. Η λειτουργία της γέφυρας Ρίου -Αντιρρίου «Χαρίλαος
Τρικούπης» σε συνδυασμό με την περιμετρική οδό της Πάτρας ενισχύουν ακόμη
περισσότερο την προσπελασιμότητά της.
Υπάρχει μεγάλη σύνδεση των δύο μεγάλων εκτάσεων του Πανεπιστημίο Πατρών
(Πανεπιστημιούπολη στο Ρίο - έκταση στο Ριγανόκαμπο) μέσω της περιμετρικής
οδού.
Page 42 of 668
Εικόνα 3.1 Το Πανεπιστήμιο στο πολεοδομικό συγκρότημα Πατρών
ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΑ ΚΤΙΡΙΑ
Page 18 of 668
Τα υφιστάμενα κτίρια μπορούν να ομαδοποιηθούν σε επτά κύριες κατηγορίες, οι
οποίες είναι και διακριτικές στο χάρτη της εικόνας 3.2:
1. Τα κτίρια της Πολυτεχνικής Σχολής και της Σχολής Θετικών Επιστημών (μαζί με το
συγκρότημα της κεντρικής βιβλιοθήκης) που αποτελούν τον πυρήνα του Παλαιού
Ρυθμιστικού Σχεδίου Δοξιάδη.
2.Το συγκρότημα της Ιατρικής Σχολής μαζί με τις εγκαταστάσεις του Νοσοκομείου.
3.Τα αρχικά ιστορικά κτίρια «Α» και «Β» μαζί με το πλέγμα των προκατασκευασμένων.
4.Τα κτίρια κατάλοιπα του πρώην στρατοπέδου όπως συμπληρώθηκαν τα τελευταία
χρόνια.
5.Το συγκρότημα της Φοιτητικής Εστίας.
6.Το Αθλητικό Κέντρο και το Σχολικό Συγκρότημα.
7.Το κτίριο Ι.Τ.Υ. και το κτίριο του τμήματος Μηχανικών Η/Υ και Πληροφορικής.
Εκτός των ανωτέρω βρίσκεται σε εξέλιξη η διαδικασία επιλογής ανάδοχου για την
εκπόνηση των μελετών των κτιρίων του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής
Εκπαίδευσης, του Τμήματος Επιστημών Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική
Ηλικία και του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών.
Page 19 of 668
Εικόνα 3.2 Ομαδοποίηση των υφιστάμενων κτιρίων του Πανεπιστημίου Πατρών
Page 20 of 668
Εικόνα 3.3 Τα υφιστάμενα κτίρια του Πανεπιστημίου Πατρών
ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
Page 21 of 668
 Το Πανεπιστήμιο στο Πολεοδομικό συγκρότημα Πατρών.
 Το γήπεδο.
 Υψομετρικές καμπύλες.
 Ανάγλυφο εδάφους.
 Κλίσεις εδάφους.
 Προσανατολισμός εδάφους.
 Υφιστάμενα κτίρια.
 Υφιστάμενο οδικό δίκτυο.
 Υφιστάμενες χρήσεις γης.
ΚΛΙΣΗ ΕΔΑΦΟΥΣ
Οι έντονες κλίσεις εδάφους (περιοχές με κόκκινο χρώμα) που αποτυπώνονται στα
νοτιοανατολικά - ανατολικά καθιστούν τις περιοχές αυτές μειονεκτικές για δόμηση.
Στους σχετικούς απότομους αυτούς λόφους απαντάται, εκτός από ελιές και φυσικό
πράσινο (θάμνοι κ.τ.λ.).
Page 22 of 668
Εικόνα 4.4 Κλίσεις εδάφους στο πανεπιστήμιο Πατρών
Page 23 of 668
ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΕΔΑΦΟΥΣ
Ολόκληρο το γήπεδο έχει εξαίρετη θέα προς το Πατραϊκό κόλπο και το στενό Ρίου -
Αντιρρίου. Ο γενικός Βορειοδυτικός – δυτικός προσανατολισμός του γηπέδου είναι
μειονεκτικός ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες.
ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΟ ΟΔΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ
Το υφιστάμενο οδικό δίκτυο της Πανεπιστημιούπολης είναι σχετικά εκτεταμένο.
Καταγράφονται περίπου 15 χιλιόμετρα ασφαλτοστρωμένου δικτύου και 8 χιλιόμετρα
περίπου χωμάτινου.
Η δομή και η χρήση του οδικού δικτύου δημιουργεί σειρά σοβαρών προβλημάτων
που εντείνονται με την πάροδο του χρόνου.
Ως σοβαρότερα προβλήματα αναφέρονται:
1.Η διαμπερής κυκλοφορία, η οποία συχνά αναπτύσσει μεγάλες ταχύτητες κυρίως
στους κεντρικούς άξονες.
2.Οι είσοδοι στην Πανεπιστημιούπολη είναι πολλές και ανεξέλεγκτες.
3.Το σύστημα χώρων στάθμευσης χαρακτηρίζεται από έλλειψη ολοκληρωμένου
σχεδιασμού με αποτέλεσμα ενώ, είναι εκτεταμένο, να παρουσιάζονται προβλήματα
επάρκειας.
ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ
Καταγράφονται 12 διακριτές ενότητες χρήσεων γης ως ακολούθως:
 Ακαδημαϊκές λειτουργίες.
 Διοίκηση που περιλαμβάνει και Ακαδημαϊκές λειτουργίες.
 Συνεδριακό κέντρο.
 Φοιτητική κατοικία.
 Νοσοκομείο.
 Αθλητισμός.
 Σχολικό συγκρότημα.
 Βοτανικός κήπος.
 Εγκαταστάσεις της μέριμνας ζώων.
 Εγκαταστάσεις βιολογικού καθαρισμού.
 Χώροι χωρίς χρήση με «πράσινο».
 Λοιποί χώροι χωρίς χρήση.
Page 24 of 668
3.4 ΤΟ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΠΟΛΥΚΕΝΤΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ
Το πολυκεντρικό αυτό μοντέλο κατατέμνεται από τους υφιστάμενους διαμπερείς
άξονες οδικής κυκλοφορίας δημιουργώντας προφανή προβλήματα στη συνοχή και
λειτουργία της Πανεπιστημιούπολης.
ΔΙΑΜΠΕΡΕΙΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΕΣ ΣΤΟ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΠΟΛΥΚΕΝΤΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ
ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ
Με δεδομένη τη λειτουργική αναβάθμιση και την ολοκλήρωση των έργων στις Π.Ε.Ο.
και Ν.Ε.Ο. οι οποίες θα μπορούν να αναλάβουν αποτελεσματικά τη σχετική διαμπερή
κυκλοφορία, προτείνονται δύο παρεμβάσεις στο οδικό δίκτυο:
Α) Άμεσου χαρακτήρα (πενταετούς ορίζοντα) και
Β) Μακροπρόθεσμου χαρακτήρα (εικοσαετούς ορίζοντα).
Οι παρεμβάσεις στοχεύουν:
 Στην προτεραιότητα της κίνησης των πεζών και στη μεγιστοποίηση της οδικής
ασφάλειας.
 Στην μείωση των παρατηρούμενων ταχυτήτων κυκλοφορίας των οχημάτων.
 Την αποτροπή των διαμπερών κυκλοφοριών και την απομάκρυνσή τους στην
περιφέρεια ή/και εκτός της Πανεπιστημιούπολης.
 Στο διαχωρισμό της κυκλοφορίας Πανεπιστημίου – Νοσοκομείου.
 Στη δημιουργία τοπικών κυκλοφοριακών δακτυλίων.
3.5 ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΟΔΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ - ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΑΜΕΣΟΥ
ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ
Προτείνονται:
Κατάργηση των οδών: α) του αδιέξοδου στην άκρη του πρώην στρατοπέδου β) το τέλος
της Ηρώων Πολυτεχνείου (σε συνδυασμό με το προτεινόμενο νέο χώρο στάθμευσης)
και γ) της μικρής οδού στα δυτικά του σχολικού συγκροτήματος.
 Πεζοδρόμηση υφιστάμενων οδών στο χώρο του παλαιού στρατοπέδου.
 Πεζοδρόμηση της διαμπερούς οδού που αποκόπτει το σχολικό συγκρότημα (σε
συνδυασμό με το προτεινόμενο νέο χώρο στάθμευσης).
 Πεζοδρόμηση των τμημάτων των οδών μπροστά από τα κτίρια Α΄ και Β΄.
 Παράλληλα μονοδρομούνται οι περιμετρικοί τους οδοί δημιουργώντας τοπικούς
δακτυλίους κυκλοφορίας.
 Μονοδρόμηση της περιμετρικής οδού των «προκατασκευασμένων».
Page 25 of 668
 Μετατροπή της εισόδου Σωκράτους σε έξοδο με την κατασκευή της νησίδας στην
οδό Ιπποκράτους και των απαραίτητων λοιπών υποστηρικτικών.
 Δημιουργία περιμετρικού δακτυλίου στο σχολικό συγκρότημα.
 Διαμόρφωση τριών κυκλικών κόμβων: ενός στη διασταύρωση των οδών
Ιπποκράτους και Γ. Παπανδρέου και δύο στην οδό Ηρώων Πολυτεχνείου.
 Άμεση εκπόνηση δύο μελετών διαμόρφωσης κυκλοφοριακών κόμβων. Ειδικότερα
στο κόμβο του νοσοκομείου, η κατεύθυνση πρέπει να είναι στο διαχωρισμό των
κυκλοφοριών Πανεπιστημίου - Νοσοκομείου.
 Δύο νέοι χώροι στάθμευσης (στο Αθλητικό κέντρο και στο σχολικό συγκρότημα).
Παράλληλα προτείνεται η κατάργηση ενός χώρου στάθμευσης για τις ανάγκες
δημιουργίας του δικτύου πεζών - ποδηλατών.
 Εκπόνηση μελέτης για τον εξορθολογισμό του συστήματος στάθμευσης με έμφαση
στους προτεινόμενους προς μελέτη χώρους.
Βασική
προϋπόθεση
επιτυχούς
λειτουργίας
των
προτεινόμενων
παρεμβάσεων είναι η συνολική και ταυτόχρονη υλοποίησή τους.
3.6 ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΔΙΚΤΥΟ ΠΕΖΩΝ - ΠΟΔΗΛΑΤΩΝ
 Οι μετακινήσεις στην Πανεπιστημιούπολη πρέπει να έχουν ήπιο χαρακτήρα με
έμφαση στην ενίσχυση της ανεμπόδιστης μετακίνησης πεζών και ποδηλατών μέσω
ενός οργανωμένου και σαφώς διαμορφωμένου δικτύου.
 Το
προτεινόμενο
δίκτυο
διατρέχει
όλο
το
πλέγμα
δραστηριοτήτων
Πανεπιστημιούπολης και ενώνει και τους τέσσερις κύριους πόλους της.
της
 Παράλληλα αναδεικνύει σημαντικά σημεία – στάσεις με τη διαμόρφωση πλατειών:
α) μπροστά από το κτίριο διοίκησης (ανάδειξη υφιστάμενης πλατείας)
β) στη βιβλιοθήκη και φοιτητικό κέντρο και
γ) στο κεντρικό συγκοινωνιακό κόμβο (σε συνδυασμό με την πεζοδρόμηση του
τμήματος της οδού Ιπποκράτους).
 Μικρότερες πλατείες σημεία – στάσης προτείνονται στα άκρα του δικτύου:
α) στην διασταύρωση των οδών Ιπποκράτους – Γ. Παπανδρέου
β) μπροστά στο Συνεδριακό κέντρο και
Page 26 of 668
γ) στο βόρειο άκρο στο Νοσοκομείο.
 Η μετακίνηση με τα ποδήλατα μπορεί να ενισχυθεί με την επεξεργασία και την
υλοποίηση προγράμματος διάθεσης κοινόχρηστων ποδηλάτων.
 Το προτεινόμενο δίκτυο αφορά μόνο το κύριο δίκτυο πεζών και ποδηλάτων.
 Στα σημεία που το δίκτυο πεζών και ποδηλάτων διασταυρώνονται με το οδικό
δίκτυο απαιτείται ειδική διαμόρφωση των διαβάσεων των οδών με ειδικά υλικά και
ανύψωση του οδοστρώματος καθώς και με πλήρη σήμανση.
 Παράλληλα με το προτεινόμενο δίκτυο απαιτείται λήψη μέτρων αποτροπής της
ανεξέλεγκτης στάθμευσης οχημάτων και της πλήρους σήμανσης όλων των δικτύων
(οδικών, πεζών, ποδηλάτων).
 Ο χώρος του περιβάλλοντος πρασίνου (κυρίως λόφοι) μπορεί επίσης να οργανωθεί
και να αξιοποιηθεί συστηματικά ως χώρος περιπάτου.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΠΡΟΤΥΠΑ Π.Δ. – ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ
 Υ.Α. οικ. 12472/2005 - Συμπλήρωση της παρ. 3 του άρθρου 2 της Αποφ.
3046/304/89 «Κτιριοδομικός Κανονισμός» (59/Δ) ΦΕΚ 366Δ_2005.
 (άρθρο 5 απόφ. 3046/304/30.1/3.2.1989, παρ. 4 απόφ. 49977/3068/27/ 30.6.1989,
παρ. 1 και 3 απόφ. 10256/1926/26.3/21.4.1997) Ασφάλεια και αντοχή κτιρίων.
 Π.Δ. 374/88 Τροποποίηση Π.Δ. 71/88 Κανονισμό Πυροπροστασίας Κτιρίων ΦΕΚ 168
Α/12-1-1988.
 Π.Δ 16 (Τεύχος πρώτο ΦΕΚ 10/Α΄/18-1-1996) ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι ΕΛΑΧΙΣΤΕΣ
ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΟΥ
ΑΝΑΛΥΟΝΤΑΙ ΣΤΑ ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΑΡΘΡΑ:
 ΑΡΘΡΟ 4 Οδοί διαφυγής και έξοδοι κινδύνου
 ΑΡΘΡΟ 6 Εξαερισμός κλειστών χώρων εργασίας
 ΑΡΘΡΟ 8 Θερμοκρασία των χώρων
 ΑΡΘΡΟ 10 Δάπεδα, τοίχοι, οροφές και στέγες των χώρων
 ΑΡΘΡΟ 10.3 Δάπεδα
 ΑΡΘΡΟ 10.4 Τοίχοι
 ΑΡΘΡΟ 10.5 Οροφές και στέγες
 ΑΡΘΡΟ 11 Παράθυρα και φεγγίτες των χώρων
 ΑΡΘΡΟ 12 Θύρες και πύλες
Page 27 of 668
 ΑΡΘΡΟ 13 Διάδρομοι κυκλοφορίας
 ΑΡΘΡΟ 17 Διαστάσεις και όγκος αέρα των χώρων – Χώρος για την ελευθερία
κινήσεων στη θέση εργασίας.
 Μελέτη αναθεώρηση ρυθμιστικού σχεδίου Πανεπιστημιούπολης – Πανεπιστήμιο
Πατρών – τμήμα αρχιτεκτόνων μηχανικών, εργαστήριο Πολεοδομικού και
Χωροταξικού Σχεδιασμού, Μάιος 2010. Από τον κ. Παππά Βασίλη Αναπληρωτή
καθηγητή τμήμα αρχιτεκτονικής μηχανικών Πανεπιστήμιο Πατρών. Η Μελέτη
αποτελεί συνέχεια, συμπλήρωση και επικαιροποίηση παλαιότερης μελέτης που
εκπονήθηκε το 2003 από τον καθηγητή κ. Νίκο Πολυδωρίδη.
 Δόση-Σιββά Μ., Ασφάλεια στα εργοτάξια, ΕΛΙΝΥΑΕ, 2004.
 Νομοθεσία για την υγιεινή και ασφάλεια των εργαζομένων σε οικοδομικές εργασίες
και τεχνικά έργα, Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, 2000.
 Πίνακες ελέγχου για εργοτάξια, Μελέτη ομάδας εργασίας ΤΕΕ, Αθήνα, Τεχνικό
Επιμελητήριο της Ελλάδας, 1997.
Page 28 of 668
ΕΝΟΤΗΤΑ IV
ΗΛΕΚΤΡΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ
Page 29 of 668
4.1 ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ
Ηλεκτρικές εγκαταστάσεις είναι το σύνολο των εγκατεστημένων στοιχείων που
λειτουργικά συμβάλλουν στη χρησιμοποίηση της ηλεκτρικής ενέργειας. Οι ηλεκτρικές
εγκαταστάσεις σχεδιάζονται και κατασκευάζονται με τέτοιο τρόπο, ώστε να
εξασφαλίζεται η ασφάλεια των ατόμων που τις χρησιμοποιούν, η ασφάλεια των χώρων
που είναι εγκατεστημένες ή διέρχονται, καθώς επίσης η ορθή και απρόσκοπτη
λειτουργία τους.
Τα χρησιμοποιούμενα υλικά και συσκευές, πρέπει να είναι σχεδιασμένα σύμφωνα με
τους ελληνικούς και τους διεθνείς ισχύοντες κανονισμούς, να έχουν την κατάλληλη
σήμανση και να συνοδεύονται από τα αντίστοιχα πιστοποιητικά.
Ο τρόπος κατασκευής των ηλεκτρικών εγκαταστάσεων καθορίζεται από τους
αντίστοιχους κανονισμούς. Η ενότητα αυτή αναφέρεται σε εσωτερικές ηλεκτρικές
εγκαταστάσεις οι οποίες χωρίζονται σε εγκαταστάσεις ισχυρών ρευμάτων και ασθενών
ρευμάτων, υποσταθμούς υψηλής τάσης, αντικεραυνική προστασία, εγκαταστάσεις
φωτισμού δημοσίων χώρων, έκθεση σε ηλεκτρομαγνητικά πεδία κ.λ.π.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
• Οι νόμοι, κανονισμοί, διατάξεις που αναφέρονται στις επόμενες παραγράφους είναι
οι μέχρι τη σύνταξη του παρόντος ισχύοντες.
• Στις επιμέρους αναλύσεις θα γίνει αναφορά των βασικών κανονισμών/προτύπων.
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ
• Οι νέοι νόμοι, κανονισμοί, διατάξεις βελτιώνουν και συμπληρώνουν τις απαιτήσεις
των παλαιοτέρων.
4.2 ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ
Οι κτιριολογικές
απαιτήσεις
των
εσωτερικών ηλεκτρικών
εγκαταστάσεων
καθορίζονται από τον Κτιριοδομικό Κανονισμό ΑΠΟΦΑΣΗ 3046/304/1989, ΑΡΘΡΟ 30
Εσωτερικές ηλεκτρικές εγκαταστάσεις, καθώς και με την υπουργική απόφαση [Α]
999/2007 (ΦΕΚ 57/Β/2007).
Οι
ηλεκτρικές
απαιτήσεις
των
εσωτερικών
ηλεκτρικών
εγκαταστάσεων
καθορίζονται από τούς διεθνείς και ελληνικούς κανονισμούς που αφορούν σε συνδέσεις
με το δίκτυο παροχής ηλεκτρικής ενέργειας, διακόπτες υψηλής τάσης, μετασχηματιστές
υψηλής τάσης, κυκλώματα χαμηλής τάσης (ισχυρών ρευμάτων και ασθενών
Page 30 of 668
ρευμάτων), αυτοματισμούς, προστασία ανθρώπων και εξοπλισμού, ηλεκτρομαγνητική
συμβατότητα, πυροπροστασία, κ.λ.π.
Ο έλεγχος και η συντήρηση των ηλεκτρικών εγκαταστάσεων, αποτελεί βασικό
παράγοντα για την απρόσκοπτη και ασφαλή λειτουργία τους. Οι εργασίες συντήρησης
και έλεγχου θα πρέπει να διενεργούνται από κατάλληλα καταρτισμένο και
εξουσιοδοτημένο προσωπικό. Όλες οι εργασίες απαιτούν ειδικό εξοπλισμό για την
ασφάλεια των εργαζομένων και όργανα κατάλληλα για τις ανωτέρω εργασίες. Η
προληπτική συντήρηση των ηλεκτρικών εγκαταστάσεων σύμφωνα με την ισχύουσα
νομοθεσία θα πρέπει να γίνεται μια φορά ανά έτος.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Η αρμόδια υπηρεσία που εποπτεύει/ελέγχει τις ηλεκτρικές
εγκαταστάσεις, μπορεί να αποφασίζει ποιοί από τους παρακάτω ελέγχους και με
ποιά συχνότητα θα γίνονται.
Οι εργασίες/έλεγχοι διακρίνονται σε αυτές που γίνονται ανά διαστήματα ως
περιοδικός έλεγχος για την καταγραφή ηλεκτρικών παραμέτρων, θερμοκρασιών,
λειτουργίας συστημάτων και σε αυτές για την προληπτική συντήρηση των
εγκαταστάσεων. Η συχνότητα συντήρησης και των περιοδικών ελέγχων ορίζονται από
τον αρμόδιο μηχανικό αφού έχει λάβει υπόψη παραμέτρους όπως η κρισιμότητα των
φορτίων, οι συνθήκες περιβάλλοντος κτλ.
Με το πέρας των ανωτέρω ελέγχων και μετρήσεων συντάσσεται τεχνική έκθεση (IEC
60694, παρ. 10.4) με τα αποτελέσματα, τις μετρήσεις και τις παρατηρήσεις εφόσον
υπάρχουν, υπογράφεται από τον υπεύθυνο ηλεκτρολόγο μηχανικό και αρχειοθετείται
στο Αρχείο συντηρήσεων Η/Μ εξοπλισμού.
Ο περιοδικός έλεγχος περιλαμβάνει τα παρακάτω:
• Οπτικό έλεγχο κύριου εξοπλισμού
• Οπτικό έλεγχο βοηθητικού εξοπλισμού
• Οπτικό έλεγχο οργάνων μέτρησης και ενδείξεων
• Οπτικό έλεγχο καλωδίων ισχύος και βοηθητικών
• Έλεγχο λειτουργία κυκλωμάτων προστασίας
• Έλεγχο φωτισμού, πυρασφάλειας, σήμανσης, προστατευτικών μέσων
• Ακουστικό έλεγχο
• Καταγραφή κατάστασης εξοπλισμού
Η προληπτική συντήρηση περιλαμβάνει τις εργασίες του περιοδικού έλεγχου και επί
πρόσθετα:
Page 31 of 668
4.2.1 Ενδεικτικές εργασίες συντήρησης εσωτερικών ηλεκτρικών εγκαταστάσεων
βάσει Προτύπου ΕΛΟΤ ΗD-384
Το πρότυπο ΕΛΟΤ ΗD-384 (που είναι εναρμονισμένο με HD 384 και IEC 60364)
αναφέρεται στις εγκαταστάσεις εναλλασσόμενου ρεύματος ονομαστικής τάσης έως AC
1000 V και συνεχούς ρεύματος ονομαστικής τάσης ως DC 1500 V, στα κυκλώµατα,
εκτός από τις εσωτερικές συρµατώσεις των ηλεκτρικών συσκευών, που λειτουργούν µε
ονοµαστικές τάσεις που υπερβαίνουν τα 1000 V εναλλασσόµενου ρεύµατος και
προέρχονται από µια ηλεκτρική εγκατάσταση ονοµαστικής τάσης κάτω των 1000 V
εναλλασσόµενου ρεύµατος ( π.χ. κυκλώµατα λυχνιών εκκενώσεων), στις καλωδιώσεις
και τις ηλεκτρικές γραµµές που δεν καλύπτονται από τα πρότυπα, τα σχετικά µε τις
συσκευές κατανάλωσης, στις ηλεκτρικές εγκαταστάσεις των καταναλωτών που
βρίσκονται έξω από τα κτίρια, στις σταθερές ηλεκτρικές γραµµές που χρησιµεύουν για
τηλεπικοινωνία, σήµανση, χειρισµούς και τα παρόµοια (µε εξαίρεση τις εσωτερικές
συρµατώσεις των συσκευών), στις επεκτάσεις ή στις τροποποιήσεις των ηλεκτρικών
εγκαταστάσεων που έχουν κατασκευασθεί σύµφωνα µε Κανονισµούς που ίσχυαν πριν
από την έκδοση του ΕΛΟΤ ΗD-384.
Οι χώροι στους οποίους εφαρμόζεται το Πρότυπο ΕΛΟΤ HD-384 είναι, κατοικίες,
επαγγελματικοί χώροι, χώροι συνάθροισης κοινού, βιοτεχνικοί και βιομηχανικοί χώροι,
γεωργικές και κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις, προκατασκευασμένα κτίρια των
παραπάνω χρήσεων, οργανωμένες κατασκηνώσεις και τροχόσπιτα, εργοτάξια και
πρόχειρες εγκαταστάσεις (εκθέσεων, πανηγύρεων), χώροι ελλιμενισμού σκαφών
αναψυχής και οπουδήποτε αλλού δεν ισχύει κάποιος άλλος κανονισμός που να
απαγορεύει την εφαρμογή του.
Τα μέτρα προστασίας για ασφάλεια αναφέρονται εκτενώς στον ΕΛΟΤ HD-384 (κεφ.
4), και αφορούν σε προστασία έναντι ηλεκτροπληξίας, σε προστασία έναντι θερμικών
επιδράσεων, σε προστασία έναντι υπερεντάσεων, σε προστασία έναντι μειώσεων
τάσης, σε προστασία κατά την απομόνωση & διακοπή.
Στον ΕΛΟΤ HD-384 (κεφ. 6), αναφέρεται ο έλεγχος των ηλεκτρικών εγκαταστάσεων
που περιλαμβάνει οπτική επιθεώρηση, δοκιμές και μετρήσεις. Στο παράρτημα ΣΤ
αναφέρονται ο τρόπος και η συχνότητα των επανελέγχων. Όπως σε όλους τους
κανονισμούς σε χώρους όπως το Πανεπιστήμιο που συντρέχουν πολλοί λόγοι (δηµόσια
κτίρια, εγκαταστάσεις υψηλής και χαµηλής τάσης, κίνδυνοι από χηµικές επιδράσεις,
πυρκαγιά, ή έκρηξη, εργοτάξια) η συχνότητα των επανελέγχων απόφασίζεται από κάθε
φορέα και προτείνεται τουλάχιστον μία φορά το έτος.
Page 32 of 668
Οι επανέλεγχοι θα πρέπει να περιλαµβάνουν κατ’ ελάχιστον:
• Οπτική επιθεώρηση, συµπεριλαµβάνοντας την προστασία έναντι άµεσης επαφής και
προστασία από πυρκαγιά
• Μέτρηση της αντίστασης µόνωσης
• Μέτρηση της συνέχειας του αγωγού προστασίας
• Έλεγχο της προστασίας έναντι έµµεσης επαφής
• Λειτουργικό έλεγχο των διατάξεων διαφορικού ρεύµατος (RCDs) και των διατάξεων
επιτήρησης µόνωσης (ΙΜDs)
Μετά από κάθε επαναληπτικό έλεγχο πρέπει να γίνεται ένα πρωτόκολλο ελέγχου.
Στο πρωτόκολλο αυτό περιλαµβάνονται τα αποτελέσµατα της οπτικής επιθεώρησης, τα
αποτελέσµατα των µετρήσεων, όπως επίσης πληροφορίες για όλες τις αλλαγές ή τις
επεκτάσεις της εγκατάστασης. Επίσης πρέπει να περιλαµβάνονται και να δηλώνονται
όλες οι αποκλίσεις από τις προδιαγραφές των αντίστοιχων τµηµάτων της
εγκατάστασης.
4.2.2 Ενδεικτικές εργασίες συντήρησης πίνακα μέσης τάσης (EN62271-200, IEC
60694, IEC 60298, IEC60265):
• Έλεγχος της σωστής λειτουργίας των διακοπτών μέσης τάσης
• Έλεγχος και συντήρηση των επαφών των διακοπτών
• Έλεγχος πηνίων εργασίας διακοπτών
• Έλεγχος και συντήρηση των επαφών των ασφαλειών
• Έλεγχος των ζυγών και συσφίξεις όπου αυτό απαιτηθεί
• Έλεγχος και συντήρηση των μονωτήρων
• Έλεγχος μονώσεων πίνακα Μ.Τ.
• Έλεγχος της σωστής λειτουργίας των βοηθητικών κυκλωμάτων
• Γενικός καθαρισμός του εσωτερικού του Πίνακα Μ.Τ.
• Έλεγχος ακροκιβωτίων πίνακα Μ.Τ.
• Έλεγχος ποσότητας και ποιότητας υγρού η αερίου (SF6) (IEC60480 & IEC61634,
IEC60376)
• Έλεγχος διακοπτών αερίου(SF6) (EN501187)
• Λίπανση μηχανικών μερών διακόπτη Μ.Τ.
• Έλεγχος γειώσεων πίνακα
• Έλεγχος έδρασης πίνακα
• Έλεγχος προσβολής/προσβασιμότητας (IEC60529)
Page 33 of 668
• Μετρήσεις ηλεκτρομαγνητικής συμβατότητας (IEC 61000, EN 55011, EN55022)
• Γενικός καθαρισμός του πίνακα Μ.Τ. και περιβάλλοντος χώρου
4.2.3 Ενδεικτικές εργασίες συντήρησης μετασχηματιστών ισχύος (IEC 600076)
Η συντήρηση μετασχηματιστή περιλαμβάνει κατ΄ελάχιστο τις παρακάτω εργασίες:
• Έλεγχο στάθμης ελαίου Μετασχηματιστή
• Έλεγχο διαρροής ελαίου Μετασχηματιστή
• Έλεγχο κατάστασης κελύφους Μετασχηματιστή
• Έλεγχο/αντικατάσταση silica gel Μετασχηματιστή
• Δειγματοληψία ελαίου για έλεγχο διηλεκτρικής αντοχής (IEC 60296)
• Έλεγχο και συντήρηση των ακροκιβωτίων των καλωδίων (IEC 60228, IEC 60947)
• Έλεγχο και συντήρηση των μονωτήρων του Μετασχηματιστή
• Έλεγχο θερμοκρασίας
• Έλεγχο εξαερισμού χώρου Μετασχηματιστή
• Έλεγχο ελαιολεκάνης για τυχόν διαρροές
• Έλεγχο έδρασης Μετασχηματιστή
• Έλεγχο μετασχηματιστή ξηρού τύπου (IEC 60276)
• Εξωτερικό καθαρισμό του Μετασχηματιστή
• Έλεγχο/μέτρηση μονώσεων Μετασχηματιστή
• Έλεγχο/δοκιμή συστημάτων προστασίας Μετασχηματιστή
• Μέτρηση γειώσεων
• Έλεγχοι συσφίξεων
• Μέτρηση αντιστάσεων Μετασχηματιστή
• Μέτρηση μονώσεων καλωδίων μέσης τάσης
• Γενικό καθαρισμό του χώρου του Μετασχηματιστή και περιβάλλοντος χώρου
4.2.4 Ενδεικτικές εργασίες συντήρησης πίνακα χαμηλής τάσης (υποσταθμού Υ.Τ
και οποιουδήποτε γενικού πίνακα) (IEC60439, IEC60947):
• Έλεγχος καλής λειτουργίας του γενικού διακόπτη χαμηλής τάσης
• Έλεγχος καλής λειτουργίας επιμέρους διακόπτων ισχύος
• Έλεγχος της σωστής λειτουργίας των βοηθητικών κυκλωμάτων του Υ/Σ
• Έλεγχος των ζυγών και συσφίξεις όπου αυτό απαιτηθεί
• Καθαρισμός μονωτήρων πίνακα
• Έλεγχος καλής λειτουργίας οργάνων μέτρησης και ενδείξεων
• Έλεγχος πυκνωτών
Page 34 of 668
• Μέτρηση γειώσεων πίνακα χαμηλής τάσης
• Έλεγχος έδρασης πίνακα
• Καθαρισμός πίνακα και περιβάλλοντος χώρου
Μετρήσεις ηλεκτρομαγνητικής συμβατότητας(EMC) πρέπει να γίνονται και στο
πεδίο χαμηλής και στο πεδίο υψηλής τάσης (IEC 61000, EN 55011, EN55022).
4.3 ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΟΦΕΙΛΟΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ
Η ηλεκτρική ενέργεια μπορεί να γίνει αιτία ατυχημάτων αλλά και πυρκαγιών.
Ατυχήματα μπορούν να συμβούν όταν κάποιο άτομο αγγίξει μέρος μιας συσκευής όπου
διοχετεύει ηλεκτρικό ρεύμα. Ακόμα και η επαφή με μέρος συσκευής όπου δεν
διοχετεύεται ηλεκτρική ενέργεια μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα σοβαρά ατυχήματα, αν
η μόνωση είναι ελαττωματική.
4.3.1 Κίνδυνοι που προέρχονται από το ηλεκτρικό ρεύμα
• Ηλεκτροπληξία
• Εγκαύματα που οφείλονται:
I. Στη θερμότητα που δημιουργεί το ηλεκτρικό ρεύμα καθώς διαρρέει το ανθρώπινο
σώμα.
II. Στη θερμότητα που εκλύει η δημιουργία ηλεκτρικού τόξου: η θερμοκρασία που
αναπτύσσεται σε ένα ηλεκτρικό τόξο μπορεί να φτάσει τους 16000 C προκαλώντας
την τήξη του συνόλου των υλικών που διαρρέει. Το ηλεκτρικό τόξο μπορεί επίσης να
προκαλέσει και καταστροφή της όρασης.
• Πυρκαγιές που οφείλονται στην υπερθέρμανση στοιχείων της εγκατάστασης από
βραχυκύκλωμα ή υπερφόρτιση, όπως επίσης και από υπερθέρμανση συσκευών (π.χ.
φούρνοι).
• Έκρηξη, σε χώρους με εύφλεκτα αέρια ή σκόνες, που οφείλεται στη δημιουργία
σπινθήρων από στοιχεία της εγκατάστασης (διακόπτες, ρελέ) ή από εργαλεία
(μοτέρ), όπως επίσης και στην ύπαρξη πολύ θερμών επιφανειών άλλων ηλεκτρικών
στοιχείων.
• Άλλοι κίνδυνοι, όπως η ακούσια εκκίνηση μηχανών, που μπορεί να οφείλεται σε
βλάβη του συστήματος χειρισμού ή στην αυτόματη εκκίνησή τους κατά την
επαναφορά του ηλεκτρικού ρεύματος έπειτα από διακοπή της ΔΕΗ.
• Δευτερεύοντα ατυχήματα από ασθενή κυρίως ηλεκτρικά ρεύματα που μπορούν να
προκαλέσουν π.χ. πτώση ή ολίσθηση λόγω πανικού.
Page 35 of 668
Διερχόμενο ηλεκτρικό ρεύμα από το ανθρώπινο σώμα μπορεί να προκαλέσει
εξωτερικά και εσωτερικά εγκαύματα, μυϊκές, αναπνευστικές και καρδιακές βλάβες,
κακώσεις, αναπηρία ή και θάνατο. Η πιο επικίνδυνη για την ανθρώπινη ζωή, βλάβη που
προκαλείται από το ηλεκτρικό ρεύμα, είναι η μαρμαρυγή (καρδιακή ανεπάρκεια).
4.3.2 Ηλεκτροπληξία και ποιοί παράγοντες καθορίζουν τη βαρύτητα των
επιπτώσεων στον ανθρώπινο οργανισμό
Μια εγκατάσταση θεωρείται ασφαλής για τον άνθρωπο όταν η τάση λειτουργίας της
δεν υπερβαίνει τα 50V στο συνεχές ρεύμα (DC) και στο εναλλασσόμενο (AC ενεργός
τιμή). Η σοβαρότητα των βλαβών που προκαλούνται από το ηλεκτρικό ρεύμα
εξαρτάται από:
• Την ένταση του ρεύματος.
• Τη χρονική διάρκεια της διέλευσης του ρεύματος από το ανθρώπινο σώμα.
• Το δρόμο του ρεύματος μέσω του σώματος και συνεπώς το είδος των εσωτερικών
οργάνων που πλήττει κατά μήκος αυτής της διαδρομής.
• Τη συχνότητα ή τη μορφή του ρεύματος (συνεχές, εναλλασσόμενο, χαμηλής ή
υψηλής συχνότητας).
• Την κατάσταση του σώματος (εφιδρωμένο, εξασθενημένο, κ.λ.π.). Αν το δέρμα είναι
υγρό, ρυπαρό ή εφιδρωμένο εμφανίζει 10 με 100 φορές μειωμένη αντίσταση.
• Την υγρασία του χώρου.
Η ένταση του ρεύματος που διαπερνά το ανθρώπινο σώμα (όταν η τάση είναι
σταθερή) εξαρτάται από την αντίσταση του σώματος. Εξίσου σημαντική είναι και η
αντίσταση στο σημείο επαφής τόσο με τον αγωγό του ρεύματος, όσο και με το έδαφος.
Για την ηλεκτρική αντίσταση του ανθρώπινου σώματος ισχύουν οι εξής συνεπαγωγές:
• Μικρή Αντίσταση--> μεγάλη ροη Η/Ρ->Μεγάλος Κίνδυνος-->θανατηφόρο ατύχημα
• Μεγάλη Αντίσταση-> μικρή ροή Η/Ρ-->Μικρός Κίνδυνος-->ηλεκτρικό ατύχημα
Υψηλές αντιστάσεις έχουμε όταν: το δέρμα είναι χοντρό, ξηρό και η επιφάνεια
επαφής με το ρεύμα είναι μικρή. Χαμηλές αντιστάσεις προκύπτουν όταν το δέρμα είναι
λεπτό, υγρό και η επιφάνεια επαφής με το δέρμα είναι μεγάλη. Η τιμή της ηλεκτρικής
αντίστασης του δέρματος μπορεί να μεταβληθεί ριζικά από την έκταση του σημείου
επαφής με τον ενεργό αγωγό. Η επικινδυνότητα των διαφόρων διαδρομών που είναι
δυνατό να ακολουθήσει το ηλεκτρικό ρεύμα μέσω του σώματος ποικίλει:
Για ίδια τάση επαφής, εκείνες που είναι ιδιαίτερα επικίνδυνες ακολουθούν τη σειρά:
Χέρια- θώρακας, αριστερό χέρι- θώρακας, δεξί χέρι- θώρακας, χέρια-πόδια.
Page 36 of 668
Ευτυχώς στις περισσότερες περιπτώσεις η ηλεκτρική αντίσταση του ανθρώπινου
σώματος είναι πιο υψηλή, διότι θα πρέπει να προστεθεί στην συνολική αντίσταση του
σώματος, την αντίσταση των υποδημάτων και του δαπέδου.
Μπορεί να υπάρξουν ιδιαίτερα σοβαρές περιπτώσεις ηλεκτροπληξίας όταν ένα άτομο
αγγίζει με το ένα χέρι ένα μεταλλικό αντικείμενο υπό τάση, ενώ ταυτόχρονα με γυμνό
σώμα ακουμπάει μία εκτεταμένη μεταλλική μάζα που είναι σε σημαντική επαφή με το
έδαφος (για παράδειγμα ένα μεταλλικό σωλήνα). Σ’ αυτή την περίπτωση η συνολική
αντίσταση που συναντά το ηλεκτρικό ρεύμα καθώς διαπερνά το ανθρώπινο σώμα
παρουσιάζει πολύ χαμηλές τιμές.
Έτσι αν π.χ. η επαφή γίνει με την κορυφή ενός δακτύλου, καρφιού ή σύρματος, η
πυκνότητα του ρεύματος στο συγκεκριμένο σημείο είναι μεγάλη και η θερμότητα που
αναπτύσσεται υπερβολική. Αν η αντίσταση του δέρματος πέσει κάτω από 1200 Ω/cm2
ακόμη και 110 V μπορούν να αποβούν μοιραία. Έτσι δικαιολογούνται θανατηφόρα
ατυχήματα με ρεύμα χαμηλής τάσης που συμβαίνουν σε λουτρά και άλλους χώρους ή
αφορούν ιδρωμένους εργάτες.
Αναφορικά με την επενεργούσα τάση σήμερα οριοθετούνται 2 κατηγορίες βλαβών,
θέτοντας ένα κατά τα αλλά αυθαίρετο όριο των 1000 V, βάση της κλινικής εικόνας του
πληγέντος, δεδομένου ότι αυτές που προκαλούνται από τάση υψηλότερη των 1000 V,
είναι σημαντικά σοβαρότερες γιατί δεν περιορίζονται μονό στο δέρμα αλλά
επεκτείνονται και στους βαθύτερους ιστούς. Το εναλλασσόμενο ρεύμα, σε σχέση με το
αντίστοιχο συνεχές, είναι πιο επικίνδυνο γιατί προκαλεί ευκολότερα μη αναστρέψιμες
διαταραχές του καρδιακού ρυθμού και παράλυση του αναπνευστικού κέντρου.
Αποδεικνύεται στην πράξη ότι οι άμεσοι θάνατοι προκαλούνται συχνότερα από
ρεύματα χαμηλής τάσης (<380 V), δηλαδή από αυτό που χρησιμοποιείται για οικιακή ή
βιομηχανική χρήση, ενώ αντίθετα τα σοβαρά ηλεκτρικά εγκαύματα προκαλούνται από
ρεύμα υψηλής τάσης.
Οι θερμικές κακώσεις που προκαλούνται στο σημείο εισόδου του ρεύματος είναι
συνήθως σοβαρότερες από τις αντίστοιχες στο σημείο εξόδου, γιατί ένα μέρος της
ηλεκτρικής ενέργειας καταναλώνεται μέσα στο σώμα.
Η πύλη εισόδου, συνήθως εντοπίζεται στα άνω άκρα ή ακόμη στο τριχωτό της
κεφαλής ή τον τράχηλο, όταν άτομα σκυμμένα ακουμπούν κατά την έγερση τους με
αυτά τα σημεία, ρευματοφόρους αγωγούς. Το ρεύμα τότε διέρχεται από το ΚΝΣ
(Κεντρικό Νευρικό Σύστημα), προσβάλλοντας τον εγκέφαλο ή το νωτιαίο μυελό.
Page 37 of 668
4.3.3 Πώς μπορεί να προκληθεί η ηλεκτροπληξία
•
•
Επαφή με τον ενεργοποιημένο αγωγό (ακροδέκτη)
Επαφή με ενεργοποιημένο καλώδιο που είναι φθαρμένο εξαιτίας φυσιολογικής
φθοράς ή χτυπημένο. Σημαντικό ρόλο στη φθορά των αγωγών παίζουν:
a) η υπερθέρμανση
b) η υγρασία του περιβάλλοντος
c) βιολογικοί παράγοντες (αρουραίοι, άλλα τρωκτικά και έντομα).
•
•
Επαφή με ηλεκτρικό μηχανισμό που παρουσιάζει βλάβη, με αποτέλεσμα τη
δημιουργία βραχυκυκλώματος.
Εκφόρτιση στατικού ηλεκτρισμού.
4.3.4 Γενικά μέτρα προστασίας που πρέπει να ισχύουν σε κάθε εγκατάσταση
Υποβιβασμός της τάσης κάτω από 50 V με χρήση μετασχηματιστή, όπου αυτό είναι
εφικτό:
• χρήση ρελέ διαφυγής έντασης (αντιηλεκτροπληξιακό ρελέ),
• χρηση ρελέ διαφυγής τάσης
• άμεση γείωση
• απομόνωση των στοιχείων ή αγωγών (π.χ. τα καλώδια να είναι μέσα σε ειδικά
κανάλια)
• χρήση εργαλείων με διπλή μόνωση
• χρήση μονωμένων δαπέδων
• ηλεκτρική απομόνωση μέρους της εγκατάστασης με χρήση ειδικού μετασχηματιστή
απομόνωσης
Προστασία από την ηλεκτροπληξία
Η ηλεκτροπληξία μπορεί να συμβεί κατά την επαφή με:
• Μεταλλικό αντικείμενο που βρίσκεται σε κανονικές συνθήκες υπό τάση (για
παράδειγμα έναν ηλεκτροφόρο αγωγό).
• Μεταλλικό αντικείμενο που δεν αποτελεί τμήμα κάποιου ηλεκτρικού κυκλώματος,
αλλά λόγω βλάβης συμβαίνει την δεδομένη στιγμή να βρίσκεται υπό τάση, (για
παράδειγμα ο μεταλλικός σκελετός μιας μηχανής, έπειτα από φθορά της μόνωσης
ενός αγωγού).
Στην πρώτη περίπτωση πρόκειται για άμεση επαφή, ενώ στη δεύτερη για έμμεση
επαφή.
Page 38 of 668
Εικόνα 4.1 Ηλεκτροπληξία από άμεση επαφή
Προστασία από τις άμεσες επαφές:
• Απομόνωση των τμημάτων που βρίσκονται υπό τάση, έτσι ώστε να είναι προσιτά
μόνο στο εκπαιδευμένο προσωπικό. Ειδικότερα τα τμήματα που βρίσκονται υπό
τάση πρέπει να περικλείονται από κατάλληλα μονωτικά υλικά ή να βρίσκονται μέσα
σε ηλεκτρικούς πίνακες, οι οποίοι δεν είναι δυνατό να ανοιχθούν χωρίς τη βοήθεια
εργαλείων και οι ρευματολήπτες πρέπει να είναι κατασκευασμένοι έτσι, ώστε να μην
είναι δυνατό να αγγίξει κανείς τμήματα υπό τάση κατά τη διάρκεια της εισαγωγής
στο ρευματοδότη (πρίζα).
Εικόνα 4.2 Παράδειγμα ακατάλληλης πρίζας: Είναι δυνατό να αγγίξει κανείς
τους αγωγούς κατά την εισαγωγή του φις (ρευματολήπτη).
• Χρήση ηλεκτρικών εγκαταστάσεων χαμηλής τάσεως (π.χ. 12, 24, 42 Volt).
• Η χρήση διαφορικού ρελέ υψηλής ευαισθησίας (Διακόπτης διαφυγής έντασης – ΔΔΕ,
με οριακή ένταση λειτουργίας < 30 mA) πρέπει να θεωρείται σαν συμπληρωματική
προστασία.
• Μεγάλη σημασία έχει εξάλλου η εφαρμογή ενός κωδικού χρωμάτων για να
διακρίνονται οι αγωγοί, έτσι ώστε να είναι δυνατό να γίνει αναγνώριση των αγωγών
φάσης, τον ουδέτερου αγωγού και του αγωγού προστασίας (γείωσης).
Page 39 of 668
Ηλεκτροπληξία από έμμεση επαφή
Προστασία από τις έμμεσες επαφές:
Το σύστημα που χρησιμοποιείται συνήθως στους ιδιωτικούς και βιομηχανικούς
χώρους προβλέπει την ύπαρξη μίας εγκατάστασης γείωσης και μηχανισμών που
διακόπτουν αυτόματα την τάση σε περίπτωση βλάβης, εντός του χρόνου που ορίζεται
από τους τεχνικούς κανονισμούς.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι πολύ συχνά η ύπαρξη της γείωσης και μόνο, χωρίς τη
διακοπή
του
κυκλώματος
σε
περίπτωση
βλάβης,
δεν
εμφανίζει
ιδιαίτερα
πλεονεκτήματα, διότι η αντίσταση γείωσης είναι δυνατό να παρουσιάζει υψηλές τιμές.
Σε τέτοια περίπτωση η τάση επαφής στα γειωμένα μεταλλικά τμήματα της
εγκατάστασης παραμένει υψηλή (μεγαλύτερη από 50 V) και δεν εξαλείφονται οι
κίνδυνοι για τον άνθρωπο.
Αντίθετα μπορεί να είναι πηγή περαιτέρω κινδύνου, για παράδειγμα στην περίπτωση
που πολλοί χώροι εργασίας ή και κατοικίες έχουν κοινή εγκατάσταση γείωσης. Σ’ αυτή
την περίπτωση, μία βλάβη της ηλεκτρικής εγκατάστασης θα θέσει υπό τάση όλες τις
μεταλλικές μάζες που είναι συνδεδεμένες μεταξύ τους, αν δεν υπάρχει κατάλληλο
σύστημα διακοπής.
Γινεται υπενθύμιση ότι η επιλογή του είδους γείωσης, των ασφαλειών και των
διακοπτών, καθώς και η εγκατάστασή τους πρέπει να πραγματοποιείται μόνο από
αρμόδιο και έμπειρο προσωπικό. Η επιλογή του σωστού τύπου διακόπτη εύτηκτου
(ασφάλεια), μαγνητοθερμικού ή ρελέ (Διακόπτη Διαφυγής Έντασης) που θέλουμε να
εγκαταστήσουμε για να έχουμε ασφάλεια, θα γίνει χρησιμοποιώντας τους κατάλληλους
ηλεκτρικούς κανόνες λαμβάνοντας υπόψη:
• Το είδος της υπάρχουσας εγκατάστασης γείωσης.
• Την τιμή της αντίστασης γείωσης.
• Την πιθανή χρήση ηλεκτρικών φορητών εργαλείων.
• Χώρους επικίνδυνους από ηλεκτρική άποψη, για παράδειγμα λόγω ύπαρξης νερού ή
υγρασίας
Τα κυριότερα κριτήρια που υπεισέρχονται στην επιλογή του ανωτέρω διακόπτη
είναι:
I. Ευαισθησία (το ελάχιστο του ρεύματος που είναι απαραίτητο για να επέμβει ο
διακόπτης).
Page 40 of 668
II. Το χρονικό διάστημα επέμβασης, σε συνάρτηση με το ηλεκτρικό ρεύμα που ρέει στον
διακόπτη ή την ασφάλεια.
Περαιτέρω προστασίες
Για να μειωθεί περαιτέρω η πιθανότητα ηλεκτροπληξίας, μπορεί να χρησιμοποιηθεί
εκτός των άλλων:
• Συνδέσεις ισοδυναμικές, έτσι ώστε οι μεταλλικές μάζες που υπάρχουν στο χώρο, η
εγκατάσταση γείωσης και οι μεταλλικοί σκελετοί των μηχανημάτων να βρίσκονται
στο ίδιο δυναμικό (να έχουν την ίδια τάση). Αυτό το τελευταίο μέτρο συνιστάται σε
κάθε περίπτωση για να μειωθεί η επικίνδυνη τάση στα διάφορα μηχανήματα σε
περίπτωση βλάβης.
• Ηλεκτρικές εγκαταστάσεις με διπλή μόνωση (που συμβολίζονται μ’ ένα διπλό
τετράγωνο), προστασία ιδιαίτερα χρήσιμη για φορητά εργαλεία μικρών διαστάσεων
(σε περίπτωση βλάβης, μια μεγάλη επιφάνεια του σώματος του εργαζομένου μπορεί
να βρεθεί άμεσα σε επαφή μ’ ένα μεταλλικό τμήμα υπό τάση).
Στους επικίνδυνους χώρους (πισίνες, μπάνια), σε χώρους όπου οι εργαζόμενοι
φέρουν σε επαφή μεγάλο μέρος του σώματός τους με υλικά που είναι καλοί αγωγοί του
ηλεκτρικού ρεύματος, στους ιατρικούς χώρους (καθόσον οι νοσηλευόμενοι πιθανό να
υποστούν βλάβες ακόμη και σε τιμές του ηλεκτρικού ρεύματος κάτω των 0,5 mA),
μπορεί να είναι απαραίτητο να τοποθετήσουμε:
• Ηλεκτρικές εγκαταστάσεις χαμηλής τάσης.
• Μετασχηματιστές απομόνωσης (λόγος μετασχηματισμού 1:1).
4.3.5 Προληπτικά μέτρα που πρέπει να παρθούν για άμεση αντίδραση σε
περίπτωση ηλεκτροπληξίας
Ο εργαζόμενος θα πρέπει:
1. Να μάθει πού βρίσκεται ο γενικός διακόπτης του ρεύματος
2. Να μάθει πού βρίσκεται το κοντινότερο τηλέφωνο και να γνωρίζει από μνήμης τα
τηλέφωνα πρώτης ανάγκης
3. Άμεση Δράση: 100
4. Ε.Κ.Α.Β.: 166
5. Να μάθει πού βρίσκονται το φαρμακείο και ο πυροσβεστήρας
6. Να μην κάνει χειρισμούς προτού εντοπίσει ποιοί αγωγοί είναι υπό τάση
Page 41 of 668
Σε περίπτωση ατυχήματος που οφείλεται σε επαφή με το ηλεκτρικό ρεύμα, να
διακοπεί αμέσως η παροχή του ηλεκτρικού ρεύματος. Αν δε διακοπεί η παροχή
ρεύματος υπάρχει κίνδυνος θανάτου. Το ηλεκτρικό ρεύμα είναι επικίνδυνο και θα
πρέπει να ασχολούνται μ' αυτό μόνο οι ηλεκτρολόγοι.
• Να μην επιχειρήσει να ασχοληθεί με τα προβλήματα των ηλεκτροφόρων καλωδίων.
Ο κίνδυνος ατυχημάτων είναι ακόμα μεγαλύτερος στις περιπτώσεις χρήσης φορητών
μηχανών ή οργάνων. Το μονωτικό υλικό που χρησιμοποιείται σ' αυτά τα
μηχανήματα, συχνά υφίσταται μεγάλη φθορά. Τα ηλεκτροφόρα καλώδια φθείρονται
εύκολα, με αποτέλεσμα να δημιουργείται βραχυκύκλωμα.
• Αν συμβεί βραχυκύκλωμα μέσα ή κοντά σε δοχείο με εκρηκτικό μίγμα αερίου και
αέρα, οι συνέπειες μπορεί να είναι καταστροφικές.
• Αν χρησιμοποιηθούν πτητικά υγρά για τον καθαρισμό ηλεκτροκινητήρα και τεθεί
αμέσως μετά τον καθαρισμό σε λειτουργία, μπορεί να προκληθεί έκρηξη ή πυρκαγιά.
• Συνηθισμένη αιτία θανατηφόρων ατυχημάτων είναι η σύνδεση ηλεκτροφόρων
καλωδίων με αγωγούς αερίου.
• Τα ηλεκτροφόρα καλώδια δεν πρέπει να κρέμονται από υλικά, όπως είναι οι πρόκες ή
άλλα μεταλλικά άγκιστρα, επειδή αυτά μπορεί να φθείρουν το μονωτικό υλικό που
καλύπτει τους ηλεκτροφόρους αγωγούς. Το τράβηγμα και το κουλούριασμα των
καλωδίων μπορεί επίσης να προκαλέσει φθορές στο μονωτικό υλικό με το οποίο
καλύπτονται.
4.3.6 Άμεσες ενέργειες σε περίπτωση ηλεκτροπληξίας
Ο εργαζόμενος θα πρέπει να:
1. Κατεβάσει το γενικό διακόπτη
2. Απομακρύνει τον παθόντα από το ηλεκτρικό ρεύμα χρησιμοποιώντας ένα
αντικείμενο που είναι κακός αγωγός του ηλεκτρισμού (π.χ. ξύλο, ύφασμα). Αυτός που
θα επιχειρήσει την απομάκρυνση δεν πρέπει να αγγίξει το θύμα με γυμνά χεριά.
Πρέπει να χρησιμοποιήσει ένα ξηρό ξύλο ή πλαστικό για να τον σπρώξει ή να τον
τραβήξει από τα ρούχα του (εάν είναι στεγνά) ή διαφορετικά να χρησιμοποιήσει
γάντια ελαστικά χωρίς τρύπες και κοψίματα.
3. Ξεκινήσει καρδιοπνευμονική αναζωογόνηση (μαλάξεις καρδιάς και τεχνητή
αναπνοή). Συχνά τα θύματα από ηλεκτροπληξία δεν αναπνέουν και χρειάζονται
αμέσως τεχνητή αναπνοή, τα ηλεκτρικά εγκαύματα θεωρούνται μια από τις
βαρύτερες κακώσεις που μπορεί να υποστεί ο ανθρώπινος οργανισμός.
Page 42 of 668
4. Τηλεφωνήσει ταυτόχρονα στο Ε.Κ.Α.Β. (166) και στην Άμεση Επέμβαση (100).
5. Συνεχίσει τη προσπάθεια διάσωσης έως ότου αναλάβει ο γιατρός ή ο διασώστης του
Ε.Κ.Α.Β.
4.3.7 Ασφαλής λειτουργία
I. Ηλεκτροκίνητων μηχανών
Κυριότερος τρόπος πρόληψης ατυχημάτων από χρήση ηλεκτρικού ρεύματος σε
ηλεκτροκίνητες μηχανές είναι:
• η διαπίστωση ότι οι συγκεκριμένες μηχανές έχουν κατασκευαστεί σωστά, τηρούν τις
προδιαγραφές και βρίσκονται σε καλή λειτουργική κατάσταση.
• Στα μέρη όπου διέρχεται ηλεκτρικό ρεύμα πρέπει να υπάρχει κατάλληλη μόνωση.
Μέρη, όπως είναι οι χειρολαβές ελέγχου και οι ρυθμιστικοί τροχοί λειτουργίας,
πρέπει να είναι κατασκευασμένα από μονωτικό υλικό.
• Τα μέρη, όπως είναι το πλαίσιο του κινητήρα και τα προστατευτικά καλύμματα,
πρέπει να είναι γειωμένα.
• Τα άτομα που εργάζονται σε σταθερές ηλεκτροκίνητες μηχανές, πρέπει να στέκονται
πάνω σε μονωτικό υλικό.
• Τα ηλεκτροφόρα καλώδια και οι αγωγοί με τους οποίους είναι συνδεδεμένες οι
μηχανές, πρέπει να στερεώνονται πάνω στον τοίχο με ειδικές καναλέτες.
• Καλώδια που δεν είναι στερεωμένα στον τοίχο πρέπει να αποφεύγονται. Στις
περιπτώσεις όμως, που είναι αναγκαία η χρησιμοποίησή τους, πρέπει αυτό να γίνεται
μόνο για συσκευές όπως είναι οι μπαλαντέζες.
• Πρέπει να αποφεύγεται η δημιουργία ηλεκτρικού τόξου ή το τράβηγμα των
καλωδίων, ειδικά κοντά σε δεξαμενές με εκρηκτικά αέρια.
• Να μη χρησιμοποιείτε ποτέ ηλεκτρικές πρίζες που δεν είναι ασφαλείς και να
αποφεύγετε τη σύνδεση γυμνών καλωδίων σε πρίζες, ή άλλες παρόμοιες επικίνδυνες
ενέργειες.
• Πρέπει να χρησιμοποιούνται μόνο μπαλαντέζες που τηρούν τα μέτρα ασφαλείας και
φέρουν μονωτικό πλαίσιο.
II. Ηλεκτροκινήτων εργαλείων χειρός
Τα ηλεκτροκίνητα εργαλεία χειρός αντικαθιστούν τα συμβατικά εργαλεία χειρός.
Επειδή περικλείουν περισσότερους κινδύνους ατυχημάτων, πρέπει οι εργαζόμενοι που
τα χρησιμοποιούν να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί. Στα φορητά ηλεκτρικά εργαλεία
Page 43 of 668
πρέπει το καλώδιο να μην είναι φθαρμένο, να έχουν γείωση ή να είναι διπλής μόνωσης,
ενώ σε χώρους με υγρασία ή με κίνδυνο έκρηξης να τροφοδοτούνται με ρεύμα 42 V
(χρήση μετασχηματιστή).
III. Φορητές λάμπες (μπαλαντέζες)
Οι μπαλαντέζες είναι μεταξύ των πιο επικίνδυνων φορητών συσκευών στους χώρους
εργασίας. Στις περιπτώσεις που είναι εφικτό, η χρήση τους θα πρέπει να περιορίζεται
και να αντικαθίστανται από μόνιμους λαμπτήρες.
Το καλώδιο πρέπει να μην είναι φθαρμένο και η λάμπα να είναι μέσα σε
προστατευτικό πλέγμα. Η μπαλαντέζα πρέπει να έχει ένα σκελετό και μία χειρολαβή
από μονωτικό υλικό. Σε χώρους με υγρασία ή με κίνδυνο έκρηξης να τροφοδοτούνται με
ρεύμα 42 V (χρήση μετασχηματιστή).
IV. Σημεία ιδιαίτερης προσοχής!
 Οι εργαζόμενοι, που δεν έχουν την κατάλληλη εκπαίδευση σχετικά με την
χρησιμοποίηση ηλεκτροκίνητων εργαλείων, δεν πρέπει να τα χρησιμοποιούν.
 Να αποφεύγουν πάντοτε την εργασία κοντά σε ηλεκτροφόρα καλώδια.
 Να χρησιμοποιούν πάντα βολτόμετρο για να ελέγχεται αν περνάει ηλεκτρικό ρεύμα
από τα καλώδια.
 Προφύλαξη του εαυτού σας από τα ηλεκτροφόρα καλώδια χρησιμοποιώντας,
εργαλεία που έχουν μόνωση, λαστιχένια γάντια και ειδικά υποδήματα.
 Να καλυφθούν όλα τα ηλεκτροφόρα καλώδια στο χώρο εργασίας, με μονωτικό υλικό
π.χ. ειδικά πλαστικά καλύμματα.
4.4 ΑΝΤΙΚΕΡΑΥΝΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ
Ο κανονισμός ΕΛΟΤ 1197/2002 ήταν το πρώτο κείμενο για αντικεραυνική
προστασία συμβατό με το ΙΕC 61024. Από το 2006 υπάρχει το εναρμονισμένο πρότυπο
ΕΝ (ΙEC) 62305 (1-5) που αντικατέστησε το ΙΕC 61024, ΙΕC 61312, και IEC 61663. To
IEC 62305 αφορά στη µελέτη, εγκατάσταση, επιθεώρηση και συντήρηση ενός
συστήµατος αντικεραυνικής προστασίας (ΣΑΠ) για την προστασία κατασκευών από
κεραυνούς, συμπεριλαμβανομένων των εγκαταστάσεων τους, του περιεχομένου τους
και των ατόμων, καθώς και των παροχών που είναι συνδεδεμένες σε αυτές. Το IEC
62305 δεν καλύπτει ηλεκτρικούς σιδηρόδρομους, οχήματα, πλοία, αεροσκάφη,
υπεράκτιες εγκαταστάσεις, υπόγειους αγωγούς υπό πίεση και οποιαδήποτε παροχή
Page 44 of 668
αερίου, γραμμών ηλεκτρικής ισχύος και τηλεπικοινωνιών που δεν συνδέονται στις
κατασκευές.
Στο IEC 62305-3 αναφέρονται λεπτομερώς οι οδηγίες για τον έλεγχο και τη
συντήρηση (κεφ. 7) των εγκαταστάσεων αντικεραυνικής προστασίας καθώς και για τη
προστασία (κεφ. 8) ανθρώπων από τάσεις επαφής και βηματικές τάσεις.
Οι έλεγχοι αφορούν στο αν το ΣΑΠ είναι σχεδιασμένο βάσει του προτύπου IEC
62305, αν όλα τα στοιχεία που το απαρτίζουν είναι σε καλή κατάσταση και ικανά να
πληρούν τις λειτουργίες για τις οποίες µελετήθηκαν συµπεριλαµβανοµένης και της
αντοχής τους σε διάβρωση και αν οποιεσδήποτε νεώτερες πρόσθετες παροχές ή
κατασκευές που ενσωµατώνονται στη κατασκευή, συνεργάζονται με το προϋπάρχον
ΣΑΠ.
Ενδεικτικές
εργασίες
ελέγχου-συντήρησης
προστασίας:
συστημάτων
αντικεραυνικής
• Έλεγχος κατά την έναρξη των εργασιών της κατασκευής με σκοπό την εποπτεία της
θεμελειακής γείωσης.
• Έλεγχος μετά το πέρας της κατασκευής του ΣΑΠ.
• Περιοδικός έλεγχος ανάλογα με το είδος της προστατευόμενης κατασκευής, για τα
κτίρια του Πανεπιστημίου Πατρών ετήσιος, που θα περιλαμβάνει κατ’ ελάχιστον,
έλεγχο αλλοίωσης και διάβρωσης των στοιχείων του συλλεκτηρίου συστήματος, των
αγωγών και των συνδέσεων, έλεγχο για διάβρωση των ηλεκτροδίων γείωσης,
μέτρηση της αντίστασης γείωσης, έλεγχο των επαφών και των ισοδυναμικών
συνδέσεων.
• Έλεγχος μετά από αλλαγές ή επισκευές λόγω πλήγματος κεραυνού.
Στο IEC 62305-3 (κεφ. 8) αναφέρονται τα μέτρα προστασίας και ο περιορισμός
του κινδύνου από τάσεις επαφής και βηματικές τάσεις. Σο ίδιο πρότυπο (IEC
62305-3) και στο Παράρτημα Ε, δίνονται λεπτομερείς οδηγίες για τον έλεγχο και τη
συντήρηση του ΣΑΠ, καθώς και τη σύνταξη των αντιστοίχων πρωτοκόλλων.
Ενδεικτικά πρότυπα που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για τα συστήματα
αντικεραυνικής προστασίας:
• IEC 60079-10:2002, Electrical apparatus for explosive gas atmosphere – Part 10:
Classification of hazardous areas
• IEC 61241-10:2004, Electrical apparatus for use in the presence of combustible dust –
Part 10: Classification of areas where combustible dusts are or may be present
• IEC 61643-1:2005, Low-voltage surge protective devices
Page 45 of 668
• EN 50164 (all parts), Lightning Protection Components (LPC)
4.5 ΓΕΙΩΣΕΙΣ
Οι μέθοδοι που εφαρμόζονται είναι:
1) Η ουδετέρωση: δηλαδή η αγώγιμη σύνδεση των γειωτέων σωμάτων με τον ουδέτερο
αγωγό ή άλλο γειωμένο αγωγό του δικτύου.
2) Η άμεση γείωση δηλαδή η αγώγιμη σύνδεση των γειωτέων σωμάτων με γραμμή
γείωσης που θα καταλήγει σε ηλεκτρόδιο γείωσης.
Μπορούν να κατανοηθούν καλύτερα οι προηγούμενι ορισμοί χρησιμοποιώντας τους
ακόλουθους:
Το σύστημα έχει ένα σημείο απευθείας σύνδεσης με τη γη, ενώ οι μεταλλικές μάζες
της εγκατάστασης συνδέονται σ’ αυτό το σημείο μέσω ενός αγωγού προστασίας.
Το σύστημα έχει ένα σημείο απευθείας σύνδεσης με τη γη και οι μεταλλικές μάζες της
εγκατάστασης συνδέονται μ’ ένα σύστημα γείωσης, ανεξάρτητο από ηλεκτρικής
άποψης από τον ουδέτερο αγωγό και τη γείωση του δικτύου της ΔΕΗ.
Γίνεται υπενθύμιση ότι η επιλογή του είδους γείωσης, των ασφαλειών και των
διακοπτών, καθώς και η εγκατάστασή τους πρέπει να πραγματοποιείται μόνο από
αρμόδιο και έμπειρο προσωπικό.
4.6 ΕΚΘΕΣΗ ΣΕ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΑ ΠΕΔΙΑ
Παράλληλα με την ανάπτυξη των ηλεκτρικών συστημάτων (διατάξεων και επιμέρους
συσκευών), δημιουργήθηκε η ανάγκη μέτρησης των ηλεκτρομαγνητικών πεδίων και η
καθιέρωση μεγίστων επιτρεπτών ορίων, στην αρχή για τους εργαζομένους σε τέτοιες
εγκαταστάσεις και αργότερα για το κοινό.
Σήμερα υπάρχουν πολλά πρότυπα και εκπονούνται συνεχώς νέα, σε μία προσπάθεια
να καλύψουν όλες τις ηλεκτρικές διατάξεις και τις ενδεχόμενες επιδράσεις στον
άνθρωπο. Τα πρότυπα που ακολουθούν αφορούν στη μέτρηση των ηλεκτρομαγνητικών
πεδίων και στη θέσπιση ορίων. Τα όρια τίθενται με πολύ μεγάλο συντελεστή ασφαλείας
και προτείνονται τιμές τους για παγκόσμια εφαρμογή. Κάθε χώρα διατηρεί το δικαίωμα
να θεσπίζει αυστηρότερα όρια. Οι μετρήσεις των ηλεκτρομαγνητικών πεδίων πρέπει να
γίνονται από επίσημους πιστοποιημένους φορείς κάθε χώρας, λόγω του ότι
απαιτούνται ειδικές συσκευές και πολύ εξειδικευμένο προσωπικό. Τα αποτελέσματα
Page 46 of 668
τέτοιων μετρήσεων αξιολογούνται από επιστήμονες του κλάδου υγείας και
προτείνονται αντίστοιχα μέτρα προστασίας και ασφάλειας.
ΠΡΟΤΥΠΑ _ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ:
• Ν. 2801/2000 (ΦΕΚ 46/Α`/3.3.2000) Ρυθμίσεις θεμάτων αρμοδιότητας του
Υπουργείου Μεταφορών και Επικοινωνιών και άλλες διατάξεις.
• ΚΥΑ 53571/3839 (Φ.Ε.Κ. Αρ. 1105, Τεύχος Δεύτερο, 6.9.2000) από τα Υπουργεία
Ανάπτυξης, Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων, Υγείας και Πρόνοιας,
Μεταφορών και Επικοινωνιών, με θέμα τα μέτρα προφύλαξης του κοινού από τη
λειτουργία κεραιών εγκατεστημένων στην ξηρά.
• Υ.Α. 53571/3839/2000 (ΦΕΚ 1105/Β`/6.9.2000) Μέτρα προφύλαξης του κοινού από
τη λειτουργία κεραιών εγκατεστημένων στην ξηρά.
• Αποφ. 236/79/2001 (ΦΕΚ 1649/Β`/11.12.2001) Κανονισμός Αδειών Κατασκευών
Κεραιών στην Ξηρά.
• ΚΥΑ 3060 (ΦΟΡ) 238 (Φ.Ε.Κ. Αρ. 512, Τεύχος Δεύτερο, 25.4.2002) από τα Υπουργεία
Ανάπτυξης, Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων και Υγείας και
Πρόνοιας, με θέμα τα μέτρα προφύλαξης του κοινού από τη λειτουργία διατάξεων
εκπομπής ηλεκτρομαγνητικών πεδίων χαμηλών συχνοτήτων.
• Διορθ. Σφ. 2002 (ΦΕΚ 759/Β`/19.6.2002) Διόρθωση σφάλματος στην υ.α
3060/(ΦΟΡ) 238/02, (512/Β) «μέτρα προφύλαξης του κοινού από τη λειτουργία
διατάξεων εκπομπής ηλεκτρομαγνητικών πεδίων χαμηλών συχνοτήτων».
• Αποφ. 355/18/2005 (ΦΕΚ 1471/Β`/25.10.2005) Τροποποίηση της απόφασης ΕΕΤΤ
ΑΠ 236/79/23-11-01 «Κανονισμός Αδειών Κατασκευών Κεραιών στην Ξηρά»
(1649/Β/01).
• Ν. 3431/2006 (ΦΕΚ 13/Α`/3.2.2006) Περί Ηλεκτρονικών Επικοινωνιών και άλλες
διατάξεις.
• Αποφ. 406/22/2006 (ΦΕΚ 1666/Β`/14.11.2006) Κανονισμός αδειών κατασκευών
κεραιών στην ξηρά, σύμφωνα με το ν. 3431/2006.
• Υ.Α. 2300 ΕΦΑ (493)/2008 (ΦΕΚ 346/Β`/3.3.2008) Τρόπος διενέργειας των
μετρήσεων για την τήρηση των ορίων ασφαλούς έκθεσης του κοινού σε
ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία από κάθε κεραία.
• EN 50383:2002/FprAA:2009 Basic standard for the calculation and measurement of
electromagnetic field strength and SAR related to human exposure from radio base
stations and fixed terminal stations for wireless telecommunication systems (110
MHz - 40 GHz).
Page 47 of 668
• EN 50519:2010 Assessment of workers' exposure to electric and magnetic fields of
industrial induction heating equipment.
• EN 50554:2010 Basic standard for the in-situ assessment of a broadcast site related
to general public exposure to radio frequency electromagnetic fields.
• FprEN 50364 Limitation of human exposure to electromagnetic fields from devices
operating in the frequency range 0 Hz to 300 GHz, used in Electronic Article
Surveillance (EAS), Radio Frequency Identification (RFID) and similar applications.
• IEC 61786-1 Ed.1: Measurement of DC magnetic fields, AC magnetic and electric fields
from 1 Hz to 100kHz with regard to exposure of human beings- Special requirements
for instruments.
• IEC 62110 Ed.1: Measurement Procedures for Electric and Magnetic Field levels
Generated by AC Power Systems with Regard to Human Exposure.
• IEC 62209-1 Ed.2: Human exposure to radio frequency fields from hand-held and
body-mounted wireless communication devices human models, instrumentation, and
procedures – Part 1: Procedure to determine the specific absorption rate (SAR)for
devices used next to the ear (frequency range of 300 MHz to 6 GHz).
• IEC 62209-2: Human exposure to radio frequency fields from hand-held and body-
mounted wireless communication devices – Human models, instrumentation, and
procedures - Part 2: Procedure to determine the specific absorption rate (SAR) in the
head and body for mobile wireless communication devices used in close proximity to
the body (frequency range of 30 MHz to 6 GHz).
• IEC 62232 Ed.1: Determination of RF field strength and SAR in the vicinity of
radiocommunication base stations for the purpose of evaluating human exposure.
• IEC 62479 Ed.1: Assessment of the compliance of low power electronic and electrical
apparatus with the basic restrictions related to human exposure to electromagnetic
fields (10 MHz - 300 GHz).
• IEC 62577Ed.1: Basic standard for the evaluation of human exposure to
electromagnetic fields from a stand alone broadcast transmitter (30 MHz - 40 GHz).
• prEN 50527-2-1:2010 Procedure for the assessment of the exposure to
electromagnetic fields of workers bearing active implantable medical devices - Part 2-
1: Specific assessment for workers with cardiac pacemakers.
• prEN 62369-1:08 Evaluation of human exposure to electromagnetic fields from short
range devices (SRDs) in various applications over the frequency range 0 GHz to 300
Page 48 of 668
GHz -Part 1: Fields produced by devices used for electronic article surveillance, radio
frequency identification and similar systems.
Το γραφείο μη-ιοντιζουσών ακτινοβολιών της Ελληνικής Επιτροπής Ατομικής
Ενέργειας (http://www.eeae.gr/gr/) είναι υπεύθυνο για την προστασία του πληθυσμού
και του περιβάλλοντος από τις τεχνητά παραγόμενες μη-ιοντίζουσες ακτινοβολίες και
φροντίζει για την παροχή σχετικής πληροφόρησης σε κάθε ενδιαφερόμενο.
4.7 ΠΥΡΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ
Σε κάθε επιχείρηση, όπως και εδώ στο χώρο του Πανεπιστήμιου, υπάρχουν υλικά
που μπορούν να αναφλεχθούν. Τα αποτελέσματα της φωτιάς μπορεί να είναι
καταστροφικά, όχι μόνον από υλικές ζημιές αλλά και από τις ανθρώπινες απώλειες, που
ενδεχόμενα υπάρξουν. Αρκετές φορές χώροι γειτονικοί κινδυνεύουν, ενώ ακόμη
υπάρχουν επιπτώσεις και στο περιβάλλον, το οποίο επιβαρύνεται από τοξικά αέρια και
καπνούς.
Γενικά τα μέτρα που επιβάλλονται χωρίζονται σε δυο κατηγορίες:
• Την παθητική πυροπροστασία, η οποία αφορά μέτρα πρόληψης πυρκαγιάς που
έχουν ενσωματωθεί στη δομική κατασκευή του κτιρίου (π.χ. πυράντοχα χωρίσματα,
οδοί διαφυγής και έξοδοι κινδύνου).
• Την ενεργητική πυροπροστασία, δηλαδή τη λήψη μέτρων για την πρόληψη, την
πυρανίχνευση, το συναγερμό και την κατάσβεση της πυρκαγιάς.
Τα μέτρα της δεύτερης κατηγορίας, στην οργάνωση των οποίων συμβάλει ο τεχνικός
ασφαλείας ή άλλα εξουσιοδοτημένα άτομα, αφορούν:
i. Την οργάνωση των εργασιών όπως:
 τη σωστή αποθήκευση εύφλεκτων υλικών
 το συνεχή καθαρισμό των χώρων
 τη διατήρηση ελεύθερων των οδών διαφυγής και των εξόδων κινδύνου
 τον εντοπισμό πηγών φλόγας ή θερμότητας
 τον έλεγχο όλων των χώρων μετά το τέλος της εργασίας
ii. Τη σήμανση των χώρων
 Τις οδούς διαφυγής και τις εξόδους κινδύνου
 Τους χώρους με κίνδυνο πυρκαγιάς
 Τα σημεία με τον πυροσβεστικό εξοπλισμό
Page 49 of 668
iii. Τον πυροσβεστικό εξοπλισμό, ο οποίος επιβάλλεται από τη νομοθεσία και ο
οποίος μπορεί να περιλαμβάνει συστήματα συναγερμού, συστήματα πυρανίχνευσης,
φορητούς πυροσβεστήρες κατάλληλου τύπου για την κατηγορία της πυρκαγιάς,
μόνιμο πυροσβεστικό δίκτυο ή αυτόματο σύστημα πυρόσβεσης, ανάλογα με τις
διαστάσεις και τα χαρακτηριστικά του χώρου.
iv. Την
παροχή
οδηγιών
και
την
οργάνωση
εκπαιδευμένης
ομάδας
πυροπροστασίας
ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ/ΣΗΜΑΝΣΗ
A
B
C
D
ΚΑΥΣΙΜΗ ΥΛΗ
ΤΥΠΟΣ ΠΥΡΟΣΒΕΣΤΗΡΑ
Στερεά υλικά πλην μετάλλων
Νερό
(π.χ. ξύλα, χαρτί, πλαστικά,
Αφρός
υφάσματα)
Ξηρά σκόνη
Υγρά (π.χ. βενζίνη, λάδια,
Ξηρά σκόνη
λίπη, χρώματα, βερνίκια)
Αέρια καύσιμα (π.χ.
βιομηχανικά αέρια υπό πίεση,
Αφρός
Ομίχλη νερού και Οξειδίου του
Άνθρακα
Ξηρά σκόνη
προπάνιο, βουτάνιο,
Διοξείδιο του Άνθρακα
Μέταλλα (π.χ. νάτριο, κάλιο,
Ξηρά σκόνη ειδική για
υγραέριο)
σκόνη αλουμινίου)
Μέταλλα
Θυμηθείτε:
• Πυροσβεστήρες νερού και αφρού δεν χρησιμοποιούνται ποτέ παρουσία
ηλεκτρικού ρεύματος.
• Αν και ακριβότερος, ο πυροσβεστήρας διοξειδίου του άνθρακα είναι
κατάλληλος για κατηγορία Α και για ηλεκτρικό ρεύμα. Ταυτόχρονα, η χρήση
του δεν καταστρέφει τον ηλεκτρονικό εξοπλισμό, όπως ο πυροσβεστήρας
σκόνης.
• Η πρόληψη τις πυρκαγιάς σώζει ζωές.
• Ακολουθείστε τους κανόνες πυροπροστασίας.
• Η ετήσια αναγόμωση των πυροσβεστήρων είναι υποχρεωτική.
• Οργανώστε συχνά ασκήσεις ετοιμότητας.
• Αν εκδηλωθεί πυρκαγιά κινηθείτε γρήγορα και χωρίς πανικό. Προσπαθήστε
να την σβήσετε με τα μέσα πυρόσβεσης, εφόσον βρίσκεται σε αρχικό στάδιο,
Page 50 of 668
αλλιώς εγκαταλείψτε άμεσα το χώρο και ειδοποιείστε την Πυροσβεστική
Υπηρεσία.
4.8 ΗΛΕΚΤΡΟΠΑΡΑΓΩΓΑ ΖΕΥΓΗ – ΗΛΕΚΤΡΟΓΕΝΝΗΤΡΙΕΣ
Τα ηλεκτοπαράγωγα ζεύγη (Ηλεκτρογεννήτριες) θα πρέπει να συντηρούνται
συμφώνα με το πρόγραμμα συντήρησης του κατασκευαστή των κινητήρων και
γεννητριών. Το είδος των εργασιών συντήρησης του κινητήρα και της γεννήτριας
ποικίλει και προκύπτει από τις ώρες λειτουργίας της Ηλεκτρογεννήτριας (Η/Ζ).
Έτσι για ηλεκτρογεννήτριες συνεχούς λειτουργίας το πρόγραμμα συντήρησης θα
είναι αρκετά τακτικό και θα προκύπτει από το manual (εγχειρίδιο λειτουργίας και
συντήρησης) του κατασκευαστή των κινητήρων και γεννήτριας, ενώ για Η/Ζ
λειτουργίας stand by (σε αναμονή) το σύνηθες πρόγραμμα που εφαρμόζεται, είναι μία
γενική συντήρηση το χρόνο στον κινητήρα και τη γεννήτρια, καθώς και τακτικοί
έλεγχοι καλής λειτουργίας.
Η συχνότητα έλεγχου καλής λειτουργίας του προσδιορίζεται από παραμέτρους
όπως: την κρισιμότητα της εγκατάστασης, τις συνθήκες του περιβάλλοντος όπου
λειτουργεί η ηλεκτρογεννήτρια, τις οδηγίες του κατασκευαστή κινητήρα και
γεννήτριας, καθώς επίσης και τις ιδιαίτερες απαιτήσεις της εγκατάστασης. Σε κάθε
περίπτωση πάντως για τη διασφάλιση καλής λειτουργίας των standby Η/Ζ θα πρέπει
να τηρούνται τα παρακάτω:
• Εκκίνηση του Η/Ζ για 10-15 λεπτά το μήνα με φορτίο
• Τακτικός έλεγχος (επιθεώρηση) τουλάχιστο κάθε τρίμηνο
• Ετήσια συντήρηση του Η/Ζ με καθαρισμό - αντικατάσταση αναλώσιμων υλικών
• Αντικατάσταση μπαταρίας Η/Ζ κάθε 3 έτη
Ακολουθεί καταγραφή μερικών ενδεικτικών εργασιών που θα πρέπει να
εφαρμόζονται κατ΄ελάχιστο ανά έτος σε standby ηλεκτροπαραγωγά ζεύγη (Η/Ζ).
Α. ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ καλής λειτουργίας ανά διαστήματα σύμφωνα με τις απαιτήσεις
της εγκατάστασης και του κατασκευαστή
Επιθεώρηση καλής λειτουργίας Ηλεκτρογεννήτριας (ανά μήνα)
1. Οπτικός έλεγχος βοηθητικού εξοπλισμού
2. Οπτικός έλεγχος οργάνων μέτρησης και ενδείξεων
Page 51 of 668
3. Οπτικός έλεγχος καλωδίων ισχύος και βοηθητικών
4. Έλεγχος λειτουργίας κυκλωμάτων αυτοματισμού και προστασίας
5. Έλεγχος λειτουργίας οργάνων ένδειξης και μετρήσεων
6. Έλεγχος λειτουργίας πίνακα ισχύος και αυτοματισμού
7. Έλεγχος στάθμης υγρών μπαταρίας
8. Έλεγχος στάθμης καυσίμου
9. Έλεγχος στάθμης αντιψυκτικού και λαδιού λίπανσης
10. Έλεγχος διαρροών νερού, λαδιού και καυσίμου
11. Έλεγχος πάσης φύσεως σωλήνων
12. Έλεγχος φόρτισης μπαταριών
13. Έλεγχος αναθυμιάσεων
14. Έλεγχος φίλτρων καυσίμου
15. Έλεγχος φίλτρου αέρα
16. Έλεγχος φίλτρου λαδιού
17. Έλεγχος δεξαμενής καυσίμου
18. Έλεγχος κατάστασης συσσωρευτών
19. Έλεγχος θερμοκρασίας νερού
20. Έλεγχος πίεσης λαδιού
21. Έλεγχος στροφών κινητήρα ή συχνότητας γεννήτριας
22. Έλεγχος ιμάντων
23. Έλεγχος κολάρων
24. Έλεγχος εκκινητή
25. Έλεγχος εναλλακτήρα
26. Γενικοί έλεγχοι καλής λειτουργίας του Η/Ζ με φορτίο
27. Έλεγχος βάσεων κινητήρα σε κατάσταση λειτουργίας
28. Καταγραφή παραμέτρων λειτουργίας (φορτίο, πιέσεις, θερμοκρασίες κλπ.)
Β. Ετήσια Συντήρηση Ηλεκτρογεννήτριας
Κατά την ετήσια συντήρηση του Η/Ζ θα πρέπει να γίνονται οι έλεγχοι της
παραγράφου Α και επιπλέον οι παρακάτω εργασίες:
1. Αντικατάσταση φίλτρων καυσίμου
2. Αντικατάσταση φίλτρου αέρα
3. Αντικατάσταση φίλτρου λαδιού
4. Αντικατάσταση λιπαντικού ελαίου
Page 52 of 668
5. Έλεγχος κατάστασης ψυκτικού υγρού και αντικατάσταση εάν απαιτηθεί
6. Γενικός καθαρισμός ηλεκτρογεννήτριας και περιβάλλοντα χώρου
7. Έλεγχος συσφίξεων καλωδίων γενικού διακόπτη ηλεκτρογεννήτριας
8. Έλεγχος πίνακα μεταγωγής
9. Έλεγχος κυκλωμάτων προστασίας
10. Έλεγχος ετοιμότητας Η/Ζ
11. Έλεγχος και Μέτρηση γειώσεων ηλεκτρογεννήτριας
Με το πέρας των ανωτέρω ελέγχων και μετρήσεων συντάσσεται τεχνική έκθεση με
τα αποτελέσματα, τις μετρήσεις και τις παρατηρήσεις εφόσον υπάρχουν και
υπογράφεται από τον υπεύθυνο ηλεκτρολόγο μηχανικό. Το δελτίο έλεγχου και
συντήρησης της ηλεκτρογεννήτριας θα πρέπει να αρχειοθετείται στο Αρχείο
συντηρήσεων Η/Μ εξοπλισμού.
Το παράδειγμα i που παρατίθεται στα παραρτήματα του κεφαλαίου αποτελεί το
έντυπο της γραπτής εκτίμησης επαγγελματικού κινδύνου για μια επιχείρηση.
Το παράδειγμα ii που παρατίθεται στα παραρτήματα του κεφαλαίου συνοψίζει με
εποπτικό τρόπο τα όσα παρουσιάστηκαν προηγουμένως στα διάφορα στάδια. Στο
παράδειγμα εξετάζονται οι πιθανοί κίνδυνοι στο χώρο της αποθήκης μιας μικρής
εμπορικής επιχείρησης. Η επιχείρηση χωρίζεται σε μικρότερα τμήματα ή εργασίες,
καθένα από τα οποία εξετάζεται προσεκτικά.
BΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
• Κτιριοδομικός Κανονισμός ΑΠΟΦΑΣΗ 3046/304/1989, ΑΡΘΡΟ 30 Εσωτερικές
ηλεκτρικές εγκαταστάσεις, καθώς και η υπουργική απόφαση [Α] 999/2007 (ΦΕΚ
57/Β/2007).
Οι
εγκαταστάσεων
κτιριολογικές
απαιτήσεις
των
εσωτερικών
ηλεκτρικών
• Πρότυπο του ΕΛΟΤ ΗD-384: Ενδεικτικές εργασίες συντήρησης εσωτερικών
ηλεκτρικών εγκαταστάσεων βάσει
• Πρότυπα EN62271-200, IEC 60694, IEC 60298, IEC60265: Ενδεικτικές εργασίες
συντήρησης πίνακα μέσης τάσης
• Πρότυπα IEC 600076: Ενδεικτικές εργασίες συντήρησης μετασχηματιστών
ισχύος
• Πρότυπα IEC60439, IEC60947: Ενδεικτικές εργασίες συντήρησης πίνακα
χαμηλής τάσης (υποσταθμού Υ.Τ και οποιουδήποτε γενικού πίνακα)
Page 53 of 668
• Πρότυπα IEC 61000, EN 55011, EN55022): Μετρήσεις ηλεκτρομαγνητικής
συμβατότητας (EMC) πρέπει να γίνονται και στο πεδίο χαμηλής και στο πεδίο
υψηλής τάσης
• Πρότυπο IEC 62305 αφορά στη µελέτη, εγκατάσταση, επιθεώρηση και συντήρηση
ενός συστήµατος αντικεραυνικής προστασίας (ΣΑΠ) για την προστασία κατασκευών
από κεραυνούς, συμπεριλαμβανομένων των εγκαταστάσεων τους, του περιεχομένου
τους και των ατόμων, καθώς και των παροχών που είναι συνδεδεμένες σε αυτές.
• IEC 60079-10:2002, Electrical apparatus for explosive gas atmosphere – Part 10:
Classification of hazardous areas
• IEC 61241-10:2004, Electrical apparatus for use in the presence of combustible dust –
Part 10: Classification of areas where combustible dusts are or may be present
• IEC 61643-1:2005, Low-voltage surge protective devices
• EN 50164 (all parts), Lightning Protection Components (LPC)
• Απαιτήσεις και προδιαγραφες όσον αφορά το φωτισμό συμφωνα με το Π.Δ.
16/Αρθρο 9
• Ν. 2801/2000 (ΦΕΚ 46/Α`/3.3.2000) Ρυθμίσεις θεμάτων αρμοδιότητας του
Υπουργείου Μεταφορών και Επικοινωνιών και άλλες διατάξεις
• ΚΥΑ 53571/3839 (Φ.Ε.Κ. Αρ. 1105, Τεύχος Δεύτερο, 6.9.2000) από τα Υπουργεία
Ανάπτυξης, Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων, Υγείας και Πρόνοιας,
Μεταφορών και Επικοινωνιών, με θέμα τα μέτρα προφύλαξης του κοινού από τη
λειτουργία κεραιών εγκατεστημένων στην ξηρά
• Υ.Α. 53571/3839/2000 (ΦΕΚ 1105/Β`/6.9.2000) Μέτρα προφύλαξης του κοινού από
τη λειτουργία κεραιών εγκατεστημένων στην ξηρά
• Αποφ. 236/79/2001 (ΦΕΚ 1649/Β`/11.12.2001) Κανονισμός Αδειών Κατασκευών
Κεραιών στην Ξηρά
• ΚΥΑ 3060 (ΦΟΡ) 238 (Φ.Ε.Κ. Αρ. 512, Τεύχος Δεύτερο, 25.4.2002) από τα Υπουργεία
Ανάπτυξης, Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων και Υγείας και
Πρόνοιας, με θέμα τα μέτρα προφύλαξης του κοινού από τη λειτουργία διατάξεων
εκπομπής ηλεκτρομαγνητικών πεδίων χαμηλών συχνοτήτων
• Διορθ. Σφ. 2002 (ΦΕΚ 759/Β`/19.6.2002) Διόρθωση σφάλματος στην υ.α
3060/(ΦΟΡ) 238/02, (512/Β) «μέτρα προφύλαξης του κοινού από τη λειτουργία
διατάξεων εκπομπής ηλεκτρομαγνητικών πεδίων χαμηλών συχνοτήτων»
Page 54 of 668
• Αποφ. 355/18/2005 (ΦΕΚ 1471/Β`/25.10.2005) Τροποποίηση της απόφασης ΕΕΤΤ
ΑΠ 236/79/23-11-01 «Κανονισμός Αδειών Κατασκευών Κεραιών στην Ξηρά»
(1649/Β/01)
• Ν. 3431/2006 (ΦΕΚ 13/Α`/3.2.2006) Περί Ηλεκτρονικών Επικοινωνιών και άλλες
διατάξεις
• Αποφ. 406/22/2006 (ΦΕΚ 1666/Β`/14.11.2006) Κανονισμός αδειών κατασκευών
κεραιών στην ξηρά, σύμφωνα με το ν. 3431/2006
• Υ.Α. 2300 ΕΦΑ (493)/2008 (ΦΕΚ 346/Β`/3.3.2008) Τρόπος διενέργειας των
μετρήσεων για την τήρηση των ορίων ασφαλούς έκθεσης του κοινού σε
ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία από κάθε κεραία
• Ε.Λ.Ι.Ν.Υ.Α.Ε.
Μυθολογικός
οδηγός
για
την
εκτίμηση
και
πρόληψη
επαγγελματικού κινδύνου – Σ. Δρίβας, Κ. Ζορμπά, Θ. Κουκουλάκη (Β Έκδοση)
του
• Πρακτικές οδηγίες για τη σύνταξη της εκτίμησης κινδύνου στις επιχειρήσεις-
Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων Γενική Διεύθυνση Συνθηκών και
Υγιεινής της Εργασίας
• Ε.Λ.Ι.Ν.Υ.Α.Ε. Θέματα υγείας και ασφαλείας τηε εργασίας για επιχείρησης γ
κατηγορίας – Π.Δ. 294/1988 Αρ.2.
• ΕΛΙΝΥΑΕ Ασφάλεια και Υγιεινή στο Ηλεκτρικό Ρεύμα
• Λορέντζο Ραντίν, Βιομηχανικός Υγιειονολόγος, Κέντρο Υγείας-Υγιεινής της
Εργασίας ΕΛΙΝΥΑΕ
• Κώστας Πούλιος, Διπλ. Ηλεκτρολόγος – Μηχανικός, Παράρτημα Θεσσαλονίκης
ΕΛΙΝΥΑΕ
• Υγιεινή και Ασφάλεια στην εργασία - 1992 ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΕΤΟΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΥΓΙΕΙΝΗΣ
ΚΑΙ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
• ΟΔΗΓΙΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ Ν. 4030/2011 ΣΕ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗ ΜΕ ΤΟ ΠΔ 305/1996 ΓΙΑ
ΜΕΤΡΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ-ΥΓΕΙΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Νίκος Σαραφόπουλος
• Οδηγός υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας Νίκος Σαραφόπουλος
• Ασφάλεια και Υγεία κατά την εργασία – Παναγιώτης Παπαδόπουλος και Ηλίας
Μπανούτσος.
• ΑΣΦΑΛΕΙΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ Ευρωπαϊκή Εκστρατεία για Ασφαλείς και Υγιείς
Χώρους Εργασίας 2010 - 2011
• ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ Γενική Διεύθυνση Συνθηκών
και Υγιεινής της Εργασίας Κέντρο Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας (ΚΥΑΕ)
Page 55 of 668
ΑΣΦΑΛΕΙΑ Ασφάλεια και Υγεία σε Ηλεκτρολογικές Εργασίες Εκπαιδευτικό Εγχειρίδιο
ΑΘΗΝΑ 2010 Ρ
ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ
 www.safetyengineer.gr
 www.elinyae.gr
 www.europa.eu/legislation_summaries/employment_and_social_policy/health_hygie
ne_safety_at_work
 www.healthy-workplaces.eu
 www.mlsi.gov.c Τμήμα Επιθεώρησης Εργασίας
 www.hw.osha.europa.eu
Page 56 of 668
ΕΝΟΤΗΤΑ V
ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ
Page 57 of 668
5.1 ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Ως εξοπλισμός εργασίας νοείται κάθε μηχανή, συσκευή, εργαλείο ή εγκατάσταση που
χρησιμοποιείται κατά την εργασία. Εξάλλου χρησιμοποίηση του εξοπλισμού εργασίας
θεωρείται ότι είναι κάθε δραστηριότητα σχετική με τον εξοπλισμό εργασίας, όπως η
θέση σε λειτουργία ή εκτός λειτουργίας, η χρήση, η μεταφορά, η επισκευή, η μετατροπή,
ο προληπτικός έλεγχος και η συντήρηση συμπεριλαμβανομένου και του καθαρισμού.
Δυστυχώς μεγάλος αριθμός των εργατικών ατυχημάτων στη χώρα μας συμβαίνουν
κατά τη διάρκεια της χρησιμοποίησης του εξοπλισμού εργασίας.
Οι κυριότερες αιτίες είναι:
• χειρισμός μηχανών από άτομα μη επαρκώς εκπαιδευμένα
• επαφή μέλους με ακάλυπτα κινούμενα μέρη μηχανών
• είσοδος χειρών στην επικίνδυνη ζώνη μιας μηχανής, κατά την τοποθέτηση και
απομάκρυνση υλικών ή τη διόρθωση των τοποθετημένων τεμαχίων
• χρησιμοποίηση ακατάλληλων ενδυμάτων, όπως φαρδιά ρούχα
• ελλιπής συντήρηση μηχανολογικού εξοπλισμού ή συστημάτων ασφαλείας
• ακούσια έναρξη λειτουργίας μηχανής κατά τη διάρκεια επισκευής, συντήρησης,
καθαρισμού κ.λπ.
• λειτουργία της μηχανής με εξουδετερωμένα τα συστήματα ασφαλείας
• εκτίναξη υλικού, αντικειμένου ή τμήματός του, κατά το στάδιο της επεξεργασίας του
• πτώση εργαζομένων από υπερυψωμένα δάπεδα εργασίας, κλίμακες ή δάπεδα επί
μηχανών που δε διαθέτουν προστασία έναντι πτώσης
• πτώση εργαζομένων μετά από ολίσθηση στο δάπεδο εργασίας λόγω ουσιών
διαρροών
• ύπαρξη επικίνδυνων παραγόντων όπως αναθυμιάσεις, σκόνες, θόρυβος, υψηλές
θερμοκρασίες κ.λπ., που μειώνουν την προσοχή του εργαζομένου
• μη χρησιμοποίηση από τους εργαζομένους των μέσων ατομικής προστασίας.
Η κοινοτική και η ελληνική νομοθεσία στοχεύει στον περιορισμό τέτοιων
παραγόντων – κινδύνων καθώς και στην πιθανότητα δημιουργίας επικίνδυνων
καταστάσεων. Τα σχετικά διατάγματα και εγκύκλιοι που αφορούν στον εξοπλισμό
εργασίας είναι:
Page 58 of 668
• Π.Δ. 81/2011 (ΦΕΚ 197/Α`/9.9.2011) Τροποποίηση του Π.Δ. 57/2010 (97/Α) σε
συμμόρφωση προς την οδηγία 2009/127/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του
Συμβουλίου «για την τροποποίηση της οδηγίας 2006/42/ΕΚ σχετικά με τα
μηχανήματα για την εφαρμογή φυτοφαρμάκων
• Π.Δ. 57/2010 (ΦΕΚ 97/Α`/25.6.2010) Προσαρμογή της Ελληνικής Νομοθεσίας προς
την οδηγία 2006/42/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου
«σχετικά με τα μηχανήματα και την τροποποίηση της οδηγίας 95/16/ΕΚ» και
κατάργηση των Π.Δ. 18/96 και 377/93
• Π.Δ. 155/2004 (ΦΕΚ 121/Α`/5.7.2004) Τροποποίηση του Π.Δ. 395/94 «ελάχιστες
προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας για τη χρησιμοποίηση εξοπλισμού εργασίας από
τους εργαζόμενους κατά την εργασία τους σε συμμόρφωση με την οδηγία
89/655/ΕΟΚ» (Α/220) όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει, σε συμμόρφωση με την
οδηγία 2001/45/ΕΚ
• Π.Δ. 304/2000 (ΦΕΚ 241/Α`/3.11.2000) Τροποποίηση του Π.Δ. 395/94 «ελάχιστες
προδιαγραφές ασφαλείας και υγείας για τη χρησιμοποίηση εξοπλισμού εργασίας από
τους εργαζόμενους κατά την εργασία τους σε συμμόρφωση με την οδηγία
89/655/ΕΟΚ» (220/Α) όπως αυτό τροποποιήθηκε με το Π.Δ. 89/99 «τροποποίηση
του Π.Δ. 395/94 σε συμμόρφωση με την οδηγία 95/63/ΕΚ του Συμβουλίου» (94/Α)
• Εγγρ. 130327/2000 (ΦΕΚ --/5/11.2000) Ανακοίνωση δημοσίευσης Π.Δ. 304/00
τροποποίηση του Π.Δ. 395/94 «ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας για τη
χρησιμοποίηση εξοπλισμού εργασίας από τους εργαζόμενους κατά την εργασία τους
σε συμμόρφωση με την οδηγία 89/655/ΕΟΚ» (220/Α) όπως αυτό τροποποιήθηκε με
το Π.Δ. 89/99 «τροποποίηση του π.δ.395/94 σε συμμόρφωση με την οδηγία
95/63/ΕΚ» (94/Α)
• Π.Δ. 89/1999 (ΦΕΚ 94/Α`/13.5.1999) Τροποποίηση του Π.Δ. 395/94 «ελάχιστες
προδιαγραφές ασφαλείας και υγείας για τη χρησιμοποίηση εξοπλισμού εργασίας από
τους εργαζόμενους κατά την εργασία τους σε συμμόρφωση με την οδηγία
89/655/ΕΟΚ» (220/Α) σε συμμόρφωση με την οδηγία 95/63/ΕΚ του Συμβουλίου
• Εγκ. 130268/1999 (ΦΕΚ --/27/9.1999) Ανακοίνωση δημοσίευσης Π.Δ. 89/99
«Τροποποίηση του Π.Δ. 395/94 «Ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας για
τη χρησιμοποίηση εξοπλισμού εργασίας από τους εργαζόμενους κατά την εργασία
τους σε συμμόρφωση με την οδηγία 89/655/ΕΟΚ (220/Α) σε συμμόρφωση με την
οδηγία 95/63/ΕΚ του Συμβουλίου»
Page 59 of 668
• Π.Δ. 18/1996 (ΦΕΚ 12/Α`/18.1.1996) Τροποποίηση του Π.Δ/τος 377/93 «σχετικά
με τις μηχανές σε συμμόρφωση προς τις οδηγίες του Συμβουλίου 93/44/ΕΟΚ και
93/68/ΕΟΚ»
• Διορθ. Σφ. 1995 (ΦΕΚ 6/Α`/25.1.1995) Διορθώσεις σφαλμάτων στα Π.Δ. 395/94
(220/Α), 396/94 (220/Α), 397/94 (221/Α), 398/94 (221/Α), 399/94 (221/Α)
• Π.Δ. 395/1994 (ΦΕΚ 220/Α`/19.12.1994) Ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και
υγείας για τη χρησιμοποίηση εξοπλισμού εργασίας από τους εργαζόμενους κατά την
εργασία τους σε συμμόρφωση με την οδηγία 89/655/EOK
• Π.Δ. 377/1993 (ΦΕΚ 160/Α`/15.9.1993) Προσαρμογή της Ελληνικής Νομοθεσίας
στις Οδηγίες 89/392/ΕΟΚ και 91/368/ΕΟΚ του Συμβουλίου των Ευρωπαϊκών
Κοινοτήτων σχετικά με τις μηχανές.
5.2 ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΙΚΟΥ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ
5.2.1 Γενικές υποχρεώσεις – κανόνες
Το Π.Δ. 395/94 καθορίζει τις βασικές υποχρεώσεις των εργοδοτών σχετικά με τον
εξοπλισμό εργασίας:
• ο εργοδότης λαμβάνει τα κατάλληλα μέτρα ώστε ο εξοπλισμός να είναι κατάλληλος ή
κατάλληλα προσαρμοσμένος για την εργασία και να διασφαλίζει την ΥΑΕ.
• κατά την επιλογή του εξοπλισμού ο εργοδότης λαμβάνει υπόψη τις συνθήκες και
τους κινδύνους που υπάρχουν ή θα προστεθούν και την έγγραφη γνώμη του Τ.Α.
• όταν δεν είναι δυνατό να διασφαλιστεί πλήρως η ΥΑΕ ο εργοδότης λαμβάνει τα
μέτρα για να περιορίσει τους κινδύνους στο ελάχιστο.
Το γενικό πλαίσιο του άρθρου αυτού τονίζει την ευθύνη του εργοδότη ακόμη και σε
περιπτώσεις που δεν περιγράφονται στα επόμενα άρθρα. Επιπλέον επισημαίνεται η
έγγραφη γνώμη του Τ.Α., ο οποίος οφείλει να εξετάζει και να γνωμοδοτεί σχετικά με την
ασφάλεια, πριν την επιλογή οποιουδήποτε εξοπλισμού εργασίας.
Οι σημαντικότερες αιτίες για την εκδήλωση κινδύνων από τον εξοπλισμό εργασίας
οφείλεται στους ακόλουθους παράγοντες:
• Επιλογή λάθος τύπου εξοπλισμού. Ο εξοπλισμός που επιλέγεται είτε δεν είναι ο
κατάλληλος για την εργασία που προορίζεται (π.χ. μικρότερη ισχύς) ή τις συνθήκες
του εργασιακού χώρου (π.χ. θορυβώδης εξοπλισμός σε μικρό και ήδη βεβαρημένο
χώρο) είτε χρησιμοποιείται για άλλες εργασίες από αυτές για τις οποίες σχεδιάστηκε
(π.χ. clark για ανύψωση εργαζομένου).
Page 60 of 668
• Χρήση του εξοπλισμού από όχι κατάλληλο προσωπικό. Ο εξοπλισμός χρησιμοποιείται
σε πολλές περιπτώσεις από προσωπικό που δεν έχει τα κατάλληλα ουσιαστικά
(εκπαίδευση, εμπειρία, σωματικά προσόντα κ.λπ.) ή τυπικά προσόντα (άδεια). Αυτό
μπορεί να γίνεται είτε με γνώση είτε με άγνοια του εργοδότη.
• Έλλειψη ελέγχων από εξειδικευμένο προσωπικό. Ο έλεγχος της κατάστασης του
εξοπλισμού (ανάλογα με τις ιδιαιτερότητές του) σε πολλές περιπτώσεις δε γίνεται με
την προβλεπόμενη συχνότητα και σχολαστικότητα ή δε γίνεται από εξειδικευμένο
και κατάλληλο προσωπικό.
• Έλλειψη ενημέρωσης και εκπαίδευσης των εργαζομένων. Παρατηρείται ότι οι
εργαζόμενοι σε πολλές περιπτώσεις έχουν επιφανειακή μόνο γνώση της συνήθους
λειτουργίας του εξοπλισμού, χωρίς την απαραίτητη πλήρη ενημέρωση και
εκπαίδευση για την ασφαλή χρήση και τους κινδύνους που μπορεί να εμφανιστούν.
• Έλλειψη των κατάλληλων οργάνων χειρισμού - ελέγχου. Σε πολλές περιπτώσεις
(κυρίως σε παλαιότερο εξοπλισμό) τα όργανα χειρισμού και ελέγχου (π.χ. δίχειρο
σύστημα πρεσών) δεν είναι τα κατάλληλα,
ενώ σε άλλες
περιπτώσεις
παρακάμπτονται για τη διευκόλυνση της παραγωγικής διαδικασίας ή της
συντήρησης, με αποτέλεσμα την πρόκληση κινδύνων.
• Έλλειψη των κατάλληλων διατάξεων ασφαλείας. Παρομοίως (κυρίως σε παλαιότερο
εξοπλισμό) δεν περιλαμβάνονται τα απαραίτητα συστήματα ασφαλείας (π.χ.
φωτοκύτταρα ή αυτόματες θύρες) ή παρακάμπτονται.
• Κακή οργάνωση χώρου και εργασίας. Η κακή τοποθέτηση ενός μηχανήματος και η
έλλειψη ευταξίας, όπως και η λανθασμένη οργάνωση των διαδικασιών της εργασίας
(π.χ. χρόνος παραμονής σε χώρο υψηλού θορύβου) είναι μία συνήθης πηγή κινδύνων
στον εργασιακό χώρο.
• Κακή συντήρηση. Η διατήρηση του εξοπλισμού σε ικανό επίπεδο λειτουργίας που να
εξασφαλίζει την ασφάλεια του εργαζομένου (τουλάχιστον στο επίπεδο των
προδιαγραφών του) απαιτεί τακτική και λεπτομερή συντήρηση, η έλλειψη της
οποίας υποβαθμίζει το επίπεδο ασφάλειας που παρέχει.
Καταλληλότητα εξοπλισμού
Η καταλληλότητα του εξοπλισμού σε σχέση με τις εγκαταστάσεις της επιχείρησης
ορίζεται στο Π.Δ. 395/94 όπου ορίζεται ότι όταν η ασφάλεια του εξοπλισμού εξαρτάται
από τις συνθήκες εγκατάστασης (έδραση, συναρμολόγηση, συνεργασία, σύνδεση με
Page 61 of 668
πηγές ενέργειας) γίνεται έλεγχος πριν τεθεί σε λειτουργία ή μετά από κάθε αλλαγή
(προσθήκη Π.Δ. 89/99).
Στο ίδιο Π.Δ. ορίζεται και η καταλληλότητα του προσωπικού που για οποιοδήποτε
λόγο χειρίζεται τον εξοπλισμό. Συγκεκριμένα ορίζεται ότι εάν ο εξοπλισμός παρουσιάζει
ιδιαίτερο κίνδυνο ο εργοδότης υποχρεούται να εξασφαλίσει ότι:
• χρησιμοποιείται μόνο από τους εργαζομένους στους οποίους έχει ανατεθεί η χρήση
του
• οι εργασίες επισκευής, μετατροπής και προληπτικού ελέγχου γίνονται μόνο από
εργαζομένους που έχουν ειδική αρμοδιότητα για το σκοπό αυτό.
Τονίζεται ότι η τήρηση των παραπάνω είναι ευθύνη του εργοδότη, ο οποίος πρέπει
είτε να επιμορφώσει - εκπαιδεύσει κατάλληλο προσωπικό είτε να αναθέσει τις εργασίες
σε εξωτερικούς συνεργάτες.
Έλεγχοι
Ειδικότερα για τους προληπτικούς ελέγχους, το Π.Δ. 89/99 ορίζει ότι μπορούν να
γίνονται μόνο από αναγνωρισμένους φορείς, ανάλογα με το είδος του εξοπλισμού, όπως
ορίζεται στη νομοθεσία (Ν. 6422/34).
Επιπλέον, ορίζει ότι για τους ελέγχους αυτούς πρέπει να εκδίδεται βεβαίωση από τον
αρμόδιο φορέα που διενεργεί τον έλεγχο ότι η συναρμολόγηση και εγκατάσταση έγινε
σύμφωνα με τις οδηγίες του κατασκευαστή ή τις αρχές της επιστήμης και ο εξοπλισμός
μπορεί να λειτουργήσει με ασφάλεια. Τα αποτελέσματα των ελέγχων πρέπει να κα-
ταχωρούνται με λεπτομέρειες στα αρχεία συντήρησης ή και στο ειδικό βιβλίο
συντήρησης, όπου προβλέπεται.
Το Π.Δ. 89/99 ορίζει επίσης ότι ειδικά σε εξοπλισμό που υπόκειται σε επιδράσεις που
προξενούν φθορές ικανές να δημιουργήσουν επικίνδυνες καταστάσεις ο εργοδότης πρέπει να διενεργεί:
• περιοδικούς ελέγχους και δοκιμές
• έκτακτους ελέγχους μετά από μακρά στάση, βλάβη μετατροπή, ατύχημα κ.λπ.
Οι έλεγχοι αυτοί γίνονται σε ικανά χρονικά διαστήματα (όπως προβλέπεται από τον
κατασκευαστή ή πιο τακτικά αν απαιτείται λόγω ειδικών συνθηκών) από
αναγνωρισμένους φορείς οι οποίοι για το λόγο αυτό εκδίδουν αντίστοιχες βεβαιώσεις
και καταχωρούνται στα αρχεία ή και στα ειδικά βιβλία συντήρησης.
Επίσης ορίζεται ότι σε κάθε περίπτωση που ο εξοπλισμός βγαίνει εκτός επιχείρησης
πρέπει να συνοδεύεται από την απόδειξη του τελευταίου ελέγχου.
Page 62 of 668
Ενημέρωση και εκπαίδευση
Ιδιαίτερης σημασίας είναι η παροχή στους εργαζόμενους όλων των απαραίτητων
πληροφοριών για τον εξοπλισμό. Οι πληροφορίες αυτές πρέπει να δίνονται εγγράφως
και να είναι απόλυτα κατανοητές ώστε να επιτυγχάνεται ο στόχος τους και στην πράξη.
Το Π.Δ. 395/94 επεκτείνεται και στο θέμα αυτό ορίζοντας ότι ο εργοδότης υποχρεούται
σε γραπτές οδηγίες σχετικά με:
• τις συνθήκες χρήσης του εξοπλισμού εργασίας
• τις προβλέψιμες έκτακτες καταστάσεις που μπορεί να προκύψουν
• τα συμπεράσματα που συνάγονται από την πείρα στη χρήση του εξοπλισμού μέσα
στην επιχείρηση.
Επιπλέον, για κάθε εξοπλισμό πρέπει να υπάρχουν καταχωρημένες οι κατάλληλες
πληροφορίες για τις προδιαγραφές, τις συνθήκες λειτουργίες και τις αναγκαίες
προσαρμογές.
Το Π.Δ. 395/94 επεκτείνεται και στο επίσης σημαντικό θέμα της κατάρτισης και
εκπαίδευσης των εργαζομένων σε θέματα ασφαλούς χρήσης του εξοπλισμού, ορίζοντας
ότι ο εργοδότης πρέπει να διασφαλίζει τα ακόλουθα:
• Οι εργαζόμενοι στους οποίους ανατίθεται η χρήση του εξοπλισμού έχουν εκπαιδευτεί
επαρκώς, ιδιαίτερα για τους κινδύνους από τη χρήση του. Ο τρόπος και το επίπεδο
της εκπαίδευσης επαφίενται στον εργοδότη, με δεδομένο ότι επαρκούν για την
ασφαλή χρήση του εξοπλισμού από τους εργαζόμενους.
• Οι εργαζόμενοι που ασχολούνται με εργασίες επισκευής, μετατροπής, προληπτικού
ελέγχου και συντήρησης του εξοπλισμού εργασίας εκπαιδεύονται επαρκώς για τις
συγκεκριμένες εργασίες. Ο όρος αυτός δεν ισχύει μόνο για τα είδη εξοπλισμού, για τα
οποία τα προσόντα του ελεγκτή προβλέπονται από τη νομοθεσία, αλλά και για
απλούστερο εξοπλισμό.
5.2.2 Μηχανολογικός εξοπλισμός
Συστήματα χειρισμού – Όργανα ελέγχου
Η επαφή του εργαζόμενου με τον εξοπλισμό γίνεται μέσω των συστημάτων
χειρισμού και ελέγχου, τα οποία έχουν ιδιαίτερη σημασία καθώς από λανθασμένη ή
Page 63 of 668
σωστή χρήση τους μπορεί αντίστοιχα να προκληθεί ή να αποσοβηθεί ένας κίνδυνος. Η
νομοθεσία αναφέρεται διεξοδικά σε αυτά με το Π.Δ. 395/94 το οποίο ορίζει ότι:
• Πρέπει να είναι σαφώς ορατά και αναγνωρίσιμα και να φέρουν την κατάλληλη
σήμανση.
Με τον τρόπο αυτό μειώνεται ο κίνδυνος κατά λάθος χρήσης τους ή αδυναμίας
εντοπισμού και κατανόησής τους όταν πρέπει να χρησιμοποιηθούν.
• Πρέπει, εκτός εάν είναι αναγκαίο, να είναι τοποθετημένα έξω από επικίνδυνες ζώνες
ώστε:
 ο χειρισμός τους να μη δημιουργεί κινδύνους
 να μην υπάρχει κίνδυνος ακούσιων χειρισμών
 ο χειρισμός και ο έλεγχος να επιβαρύνει κατά το δυνατόν λιγότερο το μυοσκελετικό
σύστημα
• Ο χειριστής πρέπει από τη θέση του να βεβαιώνεται ότι δεν υπάρχουν άτομα στις
επικίνδυνες ζώνες. Εάν αυτό είναι αδύνατο πρέπει να υπάρχει οπτικό ή ηχητικό σήμα
πριν την έναρξη λειτουργίας του εξοπλισμού και να δίνεται ο χρόνος και τα μέσα
απομάκρυνσης στον εργαζόμενο.
• Τα συστήματα χειρισμού πρέπει να είναι ασφαλή και να έχουν προβλεφθεί βλάβες,
πιέσεις ή περιορισμοί που μπορεί να προκύψουν και να δημιουργήσουν κινδύνους.
Με τον τρόπο αυτό διασφαλίζεται η σωστή χρήση όχι μόνο κατά τη συνήθη
λειτουργία αλλά και σε περιπτώσεις εκτάκτων καταστάσεων.
• Η θέση σε λειτουργία ή επανέναρξη πρέπει να μπορεί να γίνει μόνο με εκούσιο
χειρισμό. Η ηλεκτρική τροφοδοσία πρέπει να αποκλείει την επαναλειτουργία του
μηχανήματος μετά από διακοπή. Η επαναλειτουργία μπορεί να δημιουργήσει
κινδύνους εάν δε γίνει ολοκληρωμένα (π.χ. βλάβες που δεν εντοπίστηκαν) και για το
λόγο αυτό πρέπει υποχρεωτικά να ακολουθείται η κανονική διαδικασία. Πρέπει να
διασφαλίζεται ότι συγκυρίες ή συνήθεις κατά λάθος κινήσεις δεν θα μπορούν να
θέσουν τον εξοπλισμό σε λειτουργία ειδικά όταν μπορεί να προκληθούν σημαντικοί
κίνδυνοι. Το Π.Δ. εξαιρεί τις περιπτώσεις κανονικών κύκλων παραγωγής (κυρίως
αυτοματοποιημένες διαδικασίες) για λειτουργικούς λόγους (σημειώνεται ότι και
στην περίπτωση αυτή πρέπει να εξασφαλίζεται η προστασία των εργαζομένων)
καθώς και τις περιπτώσεις όπου δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος από την έναρξη
λειτουργίας του εξοπλισμού.
Μερικά συνήθη παραδείγματα διατάξεων χειρισμού και ελέγχου ευρείας
χρήσεως, τα οποία συναντώνται συχνά στη βιομηχανία είναι:
Page 64 of 668
• Δίχειρο σύστημα χειρισμού. Πρόκειται για διατάξεις χειρισμού σε κοντινή
απόσταση από την επικίνδυνη περιοχή οι οποίες για να ενεργοποιηθούν απαιτούν τη
χρήση και των δύο χεριών ώστε να εξασφαλίζεται ότι βρίσκονται μακριά από
περιοχή κινδύνου (π.χ. πρέσες).
• Έλεγχος επικίνδυνης περιοχής με φωτοκύτταρο. Πρόκειται για διατάξεις που
δεν επιτρέπουν τη συνέχιση λειτουργίας όταν γίνεται προσέγγιση σε σημείο (π.χ.
στράντζα) ή είσοδος σε περιοχή (π.χ. ταινιόδρομος) όπου υπάρχει κίνδυνος για τον
εργαζόμενο.
• Προστατευτικά καλύμματα με σύστημα μανδάλωσης. Πρόκειται για διατάξεις οι
οποίες πρέπει να παρακαμφθούν για να γίνει είσοδος στην επικίνδυνη περιοχή και
όταν γίνεται αυτό σταματούν τη λειτουργία του εξοπλισμού (π.χ. θύρες κέντρων
μηχανουργικής κατεργασίας).
• Μπουτόν γενικής διακοπής. Είναι ευδιάκριτα (συνήθως) κόκκινα κουμπιά σε θέση
προσβάσιμη από όλες τις πιθανές θέσεις του χειριστή (εάν χρειάζεται τοποθετούνται
περισσότερα) τα οποία σε κάθε περίπτωση σταματούν αμέσως τη λειτουργία μέχρι
να εκλείψει ο κίνδυνος.
• Ρελέ διαφυγής. Είναι διατάξεις που σταματούν την τροφοδοσία με ηλεκτρικό ρεύμα
μόλις εντοπίσουν διαρροή.
• Αισθητήρες βάρους - αντίστασης. Πρόκειται για αισθητήρες που μόλις εντοπίσουν
ασυνήθιστη μεταβολή στο βάρος ή την αντίσταση που μπορεί να οφείλεται σε
ανθρώπινη παρουσία σταματούν τη λειτουργία (π.χ. κύλινδροι διέλασης).
• Αρπάγες, τσιμπίδες και «γάντια» βαφείων. Είναι διατάξεις που δεν επιτρέπουν
την άμεση σωματική επαφή του εργαζόμενου αλλά λειτουργούν σαν προεκτάσεις
των χεριών του που του επιτρέπουν το χειρισμό χωρίς να εκτίθεται σε μηχανικό
(τσιμπίδες, αρπάγες) ή χημικό («γάντια») κίνδυνο.
• Απομονωμένοι χώροι ελέγχου - κάμερες (με PLC). Σε πολλές περιπτώσεις ο
χώρος χειρισμού και ελέγχου κάποιου μηχανήματος ή και ολόκληρης της
παραγωγικής διαδικασίας γίνεται από ξεχωριστό δωμάτιο ελέγχου, το οποίο
προστατεύει τον εργαζόμενο τόσο από ηλεκτρομηχανικούς κινδύνους όσο και από
έκθεση σε βλαπτικούς παράγοντες (π.χ. σκόνη, θόρυβος κ.λπ.).
Διατάξεις προφύλαξης
Οι διατάξεις προφύλαξης είναι επίσης σημαντικές για την ασφαλή χρήση του
εξοπλισμού. Πρόκειται για προφυλακτήρες, πλέγματα και άλλες διατάξεις που
Page 65 of 668
προστατεύουν τον εργαζόμενο από κινδύνους που μπορεί να προκύψουν από την
επαφή του με τον εξοπλισμό κατά τη διάρκεια λειτουργίας του ή από έκτακτες
καταστάσεις. Οι διατάξεις αυτές προβλέπονται και στο Π.Δ. 395/94 όπου ορίζεται ότι:
• εξοπλισμός εργασίας που δημιουργεί κινδύνους πτώσης ή εκτόξευσης αντικειμένων
πρέπει να φέρει διατάξεις ασφαλείας
• εξοπλισμός που δημιουργεί κινδύνους από αναθυμιάσεις ή εκπομπές πρέπει να
διαθέτει κατάλληλες διατάξεις
• να εξασφαλίζεται η ευστάθεια του εξοπλισμού από την προσθήκη της
προστατευτικής διάταξης
• να λαμβάνονται προστατευτικά μέτρα για την πιθανότητα διάρρηξης ή θραύσης του
εξοπλισμού
• να φέρει προφυλακτήρες ή διατάξεις παρεμπόδισης πρόσβασης εάν υπάρχει
κίνδυνος με την επαφή.
Συγκεκριμένα πρέπει οι προφυλακτήρες και τα συστήματα προστασίας:
• Να είναι ανθεκτικής κατασκευής ώστε να μη φθείρονται ή καταστρέφονται εύκολα,
ειδικά εάν πρόκειται για προστασία από μηχανικούς κινδύνους.
• Να μην προκαλούν πρόσθετους κινδύνους. Ο σχεδιασμός των διατάξεων αυτών
πρέπει να λαμβάνει υπόψη και κινδύνους που μπορεί να προκαλέσει ο
προφυλακτήρας.
• Να μην μπορούν να παρακαμφθούν εύκολα. Η περιορισμένη πρόσβαση που
επιβάλλει για λόγους ασφάλειας ο προφυλακτήρας ενοχλεί σε πολλές περιπτώσεις
τους εργαζομένους οι οποίοι τον εξουδετερώνουν με αποτέλεσμα απρόβλεπτους
κινδύνους.
• Να είναι σε επαρκή απόσταση από τη ζώνη κινδύνου. Ο προφυλακτήρας είναι
συνήθως το όριο μεταξύ του εργαζομένου και του εξοπλισμού και για το λόγο αυτό
πρέπει να εξασφαλίζει την ελάχιστη ασφαλή απόσταση.
• Να παρακωλύουν στο ελάχιστο τις εργασίες. Με δεδομένη την εξασφάλιση της
προστασίας του εργαζομένου η διάταξη προφύλαξης πρέπει να δημιουργεί κατά το
δυνατόν
λιγότερα
προβλήματα
στην
παραγωγική
διαδικασία
ελαχιστοποιηθεί και ο κίνδυνος εκούσιας εξουδετέρωσής του.
ώστε
να
• Να επιτρέπουν τις απαιτούμενες παρεμβάσεις και τη συντήρηση με πρόσβαση μόνο
στον τομέα όπου θα εκτελεστεί η εργασία χωρίς να χρειάζεται αποσυναρμολόγηση
του προφυλακτήρα. Με τον τρόπο αυτό αποφεύγεται το σύνηθες φαινόμενο να μην
Page 66 of 668
επανασυναρμολογείται σωστά (ή και καθόλου) ο προφυλακτήρας μετά τη λήξη της
συναρμολόγησης.
Οι προφυλακτήρες και τα συστήματα προστασίας πρέπει να προσφέρουν τα εξής:
• να εμποδίζουν την πρόσβαση μελών του σώματος σε επικίνδυνες περιοχές
• να εμποδίζουν την εκτόξευση εξαρτημάτων ή βλαβερών ουσιών στους εργαζομένους
• να προσφέρουν ηχητική απομόνωση
• κατά προτίμηση να προέρχονται από τον κατασκευαστή
• να μην αδυνατίζουν, αλλά να ενισχύουν τη σταθερότητα και αντοχή του εξοπλισμού.
Επιπλέον της χρήσης προφυλακτήρων στο Π.Δ. 395/94 ορίζεται για την ασφαλή
χρήση του εξοπλισμού:
• να υπάρχει κατάλληλος φωτισμός όπου γίνονται εργασίες ώστε να είναι ορατά όλα
τα επικίνδυνα σημεία
• να υπάρχει θερμική προστασία εξαρτημάτων υψηλής ή χαμηλής θερμοκρασίας
• τα συστήματα συναγερμού να είναι εύληπτα και κατανοητά
• ο εξοπλισμός να χρησιμοποιείται μόνο για εργασίες και υπό συνθήκες για τις οποίες
είναι κατάλληλος
• η συντήρηση να γίνεται όταν ο εξοπλισμός είναι εκτός λειτουργίας ή εάν αυτό δεν
είναι δυνατό να λαμβάνονται ειδικά μέτρα προστασίας για τις εργασίες συντήρησης.
Πρακτικοί κανόνες για τη χρήση προφυλακτήρων
• Να προτιμούνται σταθεροί προφυλακτήρες που απαιτούν εργαλεία για να
απομακρυνθούν, ώστε να μην είναι εύκολο να γίνει κάτι τέτοιο από οποιονδήποτε
εργαζόμενο, εκούσια ή ακούσια.
• Εάν οι εργαζόμενοι χρειάζονται τακτική πρόσβαση (οπότε ένας προφυλακτήρας σαν
τον παραπάνω θα ήταν λειτουργικά προβληματικός) να χρησιμοποιείται μία διάταξη
προστασίας που δεν επιτρέπει τη λειτουργία με τον προφυλακτήρα ανοικτό ή ένα
φωτοκύτταρο για τη διακοπή λειτουργίας.
• Να επιλέγονται πάντοτε για τους προφυλακτήρες τα κατάλληλα υλικά (π.χ. το
πλαστικό να είναι διαφανές ώστε να διευκολύνει την εργασία και την
παρακολούθηση αλλά και εύθραυστο οπότε δεν πρέπει να χρησιμοποιείται για
προστασία από πτώσεις ή εκτοξεύσεις αντικειμένων) και οι κατάλληλες δομές (π.χ.
κατάλληλη διάμετρος οπών προστατευτικού πλέγματος).
Page 67 of 668
• Οι προφυλακτήρες να μην παρεμποδίζουν τη λειτουργία και τη συντήρηση, ώστε να
μην υπάρχει τάση απομάκρυνσής τους από τους εργαζομένους.
• Όπου οι προφυλακτήρες δεν μπορούν να προστατέψουν πλήρως, να προστίθενται
ειδικές διατάξεις (π.χ. τσιμπίδες όπου δεν μπορεί να μπει πλέγμα, ώστε να μην
έρχεται σε άμεση επαφή ο εργαζόμενος).
Χωροταξία – Ευταξία
Ιδιαίτερα σημαντική για την αποφυγή ατυχημάτων είναι και η ευταξία γύρω από τον
εξοπλισμό. Κάποιες παρατηρήσεις σχετικά με την ευταξία είναι οι εξής:
• Πρέπει να διατίθεται επαρκής χώρος γύρω από τα μηχανήματα για την κυκλοφορία
ανθρώπων και υλικών (καθώς και για την ενδιάμεση αποθήκευση των υλικών κατά
την παραγωγή) και εάν είναι δυνατόν να επισημαίνονται οι χώροι αυτοί ώστε να
υπάρχει καλύτερος έλεγχος
• Ο χώρος όπου μπορεί να κινείται ο χειριστής του εξοπλισμού να μη βρίσκεται σε
διάδρομο κυκλοφορίας και αν είναι απαραίτητο να προστατεύεται με κάγκελο
• Να διατίθενται πάγκοι και τροχήλατα ντουλαπάκια για τα αναγκαία εργαλεία και
εξαρτήματα ώστε να ελαχιστοποιούνται οι αναγκαίες μετακινήσεις του χειριστή και
να μην υπάρχουν σκόρπια εργαλεία που είναι πηγή κινδύνου
• Τα άχρηστα υλικά να συσσωρεύονται σε ειδικά δοχεία και χώρους και να γίνεται
τακτικός έλεγχος
• Να αποφεύγεται η χρήση πρόχειρων κατασκευών ως καθίσματα ειδικά όπου
υπάρχει μειωμένη ευστάθεια ή μεγάλο ύψος
• Η έδραση των μηχανών να είναι τέτοια ώστε να ελαχιστοποιεί το στατικό και
δυναμικό φορτίο (δονήσεις)
• Η ηλεκτρική τροφοδοσία πρέπει να αποκλείει την επαναλειτουργία του
μηχανήματος μετά από διακοπή. Η επαναλειτουργία μπορεί να δημιουργήσει
κινδύνους εάν δεν γίνει ολοκληρωμένα (π.χ. βλάβες που δεν εντοπίστηκαν) και για το
λόγο αυτό πρέπει υποχρεωτικά να ακολουθείται η κανονική διαδικασία.
• Οι προβλεπόμενες διαδικασίες για τη λειτουργία και τη συντήρηση πρέπει να
τηρούνται πάντοτε με αυστηρότητα. Πρέπει να γίνεται συνείδηση στους
εργαζόμενους ότι πρόκειται για ιδιαίτερα σοβαρές εργασίες όπου δεν είναι δυνατόν
να υπάρξουν αποκλίσεις από τις προβλεπόμενες διαδικασίες.
• Εφόσον παράγονται αέρια κατά τη χρήση του εξοπλισμού (π.χ. συγκολλήσεις)
πρέπει να υπάρχουν συστήματα απαγωγής τους.
Page 68 of 668
Συντήρηση
Η συντήρηση είναι μία κρίσιμη παράμετρος για την ασφαλή χρήση του εξοπλισμού
αφενός γιατί εξασφαλίζει την καλή κατάσταση του και αφ' ετέρου γιατί η ίδια είναι μία
έκτακτη εργασία και γι αυτό εγκυμονεί ξεχωριστούς κινδύνους.
Οι κατασκευαστές δίνουν συνήθως σαφείς οδηγίες για το πρόγραμμα συντήρησης
και σε πολλές περιπτώσεις το αναλαμβάνουν οι ίδιοι. Ακολουθούν κάποιες γενικές
αρχές για τη συντήρηση:
•
Να τηρείται κατά το δυνατόν πιστότερα το πρόγραμμα προληπτικής συντήρησης
που προβλέπει ο κατασκευαστής, ώστε να εξασφαλίζεται η καλή κατάσταση και
•
λειτουργία του εξοπλισμού.
Ιδιαίτερη προσοχή σε εργασίες συντήρησης που γίνονται με τον εξοπλισμό σε
λειτουργία (βηματικό σύστημα ενεργοποίησης - απενεργοποίησης). Όταν είναι
•
δυνατόν η συντήρηση να γίνεται με τον εξοπλισμό εκτός λειτουργίας.
•
που μπορεί να περικλείουν κίνδυνο (π.χ. ηλεκτρικό ρεύμα, υγρά, αέρας, κλπ).
Απομόνωση ηλεκτρικών και λοιπών παροχών κατά τη συντήρηση. Όλες οι παροχές
Καθιέρωση συγκεκριμένων διαδικασιών για τη συντήρηση και πιστή εφαρμογή τους
από όλους τους εμπλεκόμενους ώστε οι εργασίες να είναι απόλυτα ελεγχόμενες.
Επικίνδυνες καταστάσεις κατά τη συντήρηση εξοπλισμού μπορούν να προκύψουν
από:
•
Υδραυλικά υγρά υπό πίεση. Όλα τα υδραυλικά συστήματα πρέπει να είναι εκτός
•
πίεσης και με ασφαλισμένες βαλβίδες
•
μπορεί να προκαλέσει βίαια εκτόνωση με μεγάλους κινδύνους.
•
μηχανικής ενέργειας.
Συμπιεσμένο αέρα - υγρά. Η ενέργεια που είναι αποθηκευμένη σε υγρά ή αέρια
Ενέργεια αποθηκευμένη σε ελατήρια ή γενικότερα διατάξεις αποθήκευσης
Γενικότερα πηγές ενέργειας που μπορεί να προκαλέσουν απροσδόκητη κίνηση
μερών του εξαρτήματος.
Η HSE (Ο βρετανικός οργανισμός Health & Safety Executive ) έχει εκδώσει οδηγίες
ασφαλούς εκτέλεσης των εργασιών συντήρησης, όπως:
•
Η συντήρηση να γίνεται με το μηχάνημα εκτός λειτουργίας και αν είναι δυνατόν
αποσυνδεμένο από κάθε πηγή ενέργειας.
Page 69 of 668
•
Να απομονώνονται εξαρτήματα και σωλήνες με ατμό, υγρά ή αέρια υπό πίεση ώστε
να μην θίγονται και να μην μπορούν να προκαλέσουν ατύχημα. Το σύστημα πρέπει
•
να είναι αποπιεσμένο και οι βαλβίδες ασφαλείας κλειστές.
•
εργασίες συντήρησης προκαλώντας ατυχήματα.
•
εργασία συντήρησης στον εξοπλισμό.
Να στηρίζονται εξαρτήματα του εξοπλισμού που μπορεί να πέσουν κατά τις
Να αφήνονται κινητά μέρη να σταματήσουν πλήρως προτού αρχίσει οποιαδήποτε
Να αφήνονται ζεστά εξαρτήματα να κρυώσουν και κρύα εξαρτήματα να
αποκτήσουν θερμοκρασία περιβάλλοντος ώστε να αποφευχθούν θερμά ή ψυχρά
•
εγκαύματα
•
φρένο και οι τροχοί μπλοκαρισμένοι με εξωτερικό μέσο εάν χρειάζεται
Ο κινητήρας κινητού εξοπλισμού να είναι σβηστός, το κιβώτιο να είναι στο νεκρό, με
Να καθαρίζονται σχολαστικά δοχεία που περιέχουν εύφλεκτα υλικά ειδικά πριν από
εργασίες εν θερμό. Ακόμη και μικρές ποσότητες μπορεί να αναφλεγούν από μία
•
λάμπα ή φακό κατά τη συντήρηση.
Όταν η συντήρηση γίνεται σε ύψος να λαμβάνονται ασφαλή μέσα πρόσβασης
ανάλογα με τη φύση, τη διάρκεια και τη συχνότητα των εργασιών.
Λίστες Ελέγχου
Η HSE έχει εκδώσει λίστες ελέγχου για τα στοιχεία που απαιτούνται από τον
εκάστοτε εξοπλισμό. Οι λίστες αυτές περιλαμβάνουν τα ακόλουθα:
α) Πρέπει να ζητείται από τον προμηθευτή:
•
Περιγραφή όλων των κινδύνων που μπορεί να προκύψουν κατά τη χρήση του
•
εξοπλισμού.
•
πρέπει να τοποθετηθούν σε αυτόν.
•
απομονωθούν.
•
•
Εάν υπάρχουν επικίνδυνα μέρη στον εξοπλισμό και ποιες διατάξεις προστασίας
Εάν χρειάζονται πρόσθετες διατάξεις στάσης κινδύνου και πως μπορούν αυτές να
Πως λειτουργούν τα συστήματα ελέγχου και χειρισμού.
Εάν θα εκπέμπεται σκόνη και αέρια, σε ποιες ποσότητες και εάν μπορεί να
προσαρμοστεί σύστημα απαγωγής των αερίων.
Εάν η μηχανή σχεδιάστηκε με όλα τα απαραίτητα μέσα ώστε να ελαχιστοποιεί τις
δονήσεις και το θόρυβο.
Page 70 of 668
•
•
Εάν υπάρχουν εξαρτήματα με πολύ υψηλή / χαμηλή θερμοκρασία και πως μπορούν
να απομονωθούν.
Εάν υπάρχουν laser ή άλλες ακτινοβολίες και εάν και πως μπορεί να εξουδετερωθεί
η έκθεση των εργαζομένων σε αυτές. Εάν όχι ποια προστατευτικά μέτρα μπορούν να
•
•
•
•
ληφθούν ώστε να μειωθεί.
Προληπτικά μέτρα έναντι ηλεκτροπληξίας ειδικά για τη συντήρηση.
Κίνδυνοι από υδραυλική ή πνευματική ενέργεια που μένει συσσωρευμένη.
Επαρκείς διαδικασίες εγκατάστασης-συντήρησης.
Ενημέρωση για προβλήματα που εμφανίζονται σε άλλους χρήστες του εξοπλισμού
β) Πρέπει να ελέγχεται στο μηχάνημα κατά την παραλαβή:
•
•
•
•
•
Σήμα CE και ή / και πιστοποιητικό συμμόρφωσης.
Εάν αναγράφεται για ποιές χρήσεις ενδείκνυται και για ποιές όχι.
Εάν υπάρχει εγχειρίδιο στην ελληνική ή σε γνωστή γλώσσα γραμμένο με σαφήνεια.
Εάν το εγχειρίδιο έχει οδηγίες για ασφαλή χρήση, εγκατάσταση, συντήρηση,
ρύθμιση, κλπ.
Εάν υπάρχουν πληροφορίες για κινδύνους και τα προληπτικά μέτρα που
απαιτούνται σχετικά με κινδύνους που προέρχονται από ηλεκτρικά, υδραυλικά,
•
πνευματικά, θερμικά φορτία ή ακτινοβολία και συσσώρευση ενέργειας.
•
ταλαντώσεων ή και μέτρα που μπορούν να ληφθούν για τη μείωση αυτών.
•
εργαζόμενους.
•
ώστε να φανούν τα συστήματα ασφαλείας και η λειτουργία τους.
•
εργαζόμενους με βάση την εμπειρία τους και την υποκειμενική τους αίσθηση.
Εάν υπάρχουν πληροφορίες και επεξηγήσεις σχετικά με τα επίπεδα θορύβου και
Εάν υπάρχει σήμανση και εάν είναι εύκολα ορατή και κατανοητή από τους
Για σύνθετα ή προσαρμοσμένα μηχανήματα να γίνεται δοκιμαστική λειτουργία
Υποκειμενική εκτίμηση της ασφάλειας από τον ίδιο τον υπεύθυνο και τους
Εάν έχουν γίνει παρατηρήσεις σχετικά με την ασφάλεια στον προμηθευτή από
άλλους πελάτες.
Τονίζεται ότι το σήμα CE δεν εξασφαλίζει πλήρως την ασφάλεια του εξοπλισμού
καθώς αυτή εξαρτάται από ένα σύνολο παραγόντων όχι μόνο του εξοπλισμού αλλά και
των συνθηκών της επιχείρησης.
γ) Κατά την εκτίμηση των κινδύνων του εξοπλισμού να λαμβάνονται υπόψη:
•
Οι εργασίες που απαιτείται να γίνονται κατά την εγκατάσταση, λειτουργία και
συντήρηση, οι συνθήκες υπό τις οποίες εκτελούνται και τα χαρακτηριστικά τους.
Page 71 of 668
•
Τα χαρακτηριστικά των χρηστών του εξοπλισμού (γλώσσα, γνώσεις, σωματικά
•
χαρακτηριστικά, προσωπικές ικανότητες, κλπ).
•
κενά στις γνώσεις τους (π .χ. γνώση χρήσης απλών εργαλείων χειρός).
•
εξοπλισμό.
•
εργασία και προσωπικό.
Εάν υπάρχουν νέοι και άπειροι εργαζόμενοι που μπορεί να έχουν πιο στοιχειώδη
Εάν υπάρχουν απρόσεκτοι εργαζόμενοι και ποιά εμπλοκή μπορεί να έχουν με τον
Εάν οι διατάξεις ασφαλείας είναι κατάλληλες και άνετες για το συγκεκριμένο χώρο,
Το είδος της παροχής ενέργειας (πνευματική, ηλεκτρική, υδραυλική) καθώς το κάθε
είδος έχει τους δικούς του κινδύνους και τρόπους αντιμετώπισης.
Περιστρεφόμενος Εξοπλισμός
Η ίδια υπηρεσία έχει εκδώσει γενικές οδηγίες χρήσεως για εξοπλισμό με
περιστρεφόμενα μέρη, τα οποία εμπεριέχουν ιδιαίτερους κινδύνους για τους χειριστές
τους:
•
Πάντοτε να υπάρχουν κατάλληλοι προφυλακτήρες γύρω από το περιστρεφόμενο
μέρος ώστε να μην επιτρέπουν ούτε την επαφή ούτε τον εκσφενδονισμό υλικών και
•
εξαρτημάτων.
•
φεύγει το περιστρεφόμενο μέρος.
Να υπάρχουν κατάλληλοι σφιγκτήρες και προστατευτικά ώστε να μη χαλαρώνει και
Οι χειριστές:
 Να δένουν τα μαλλιά τους αν είναι μακριά ώστε να μην μπλέκονται.
 Να φορούν ολόσωμο και στενό ρουχισμό που δεν μπορεί να μπλεχτεί.
 Να απομακρύνουν δαχτυλίδια, γάντια, αλυσίδες, κλπ.
 Να
φορούν
προστατευτικά
εκσφενδονίζονται.
γυαλιά
για
τα
γρέζια
και
σωματίδια
που
 Να ελέγχουν πάντα τους προφυλακτήρες και να αναφέρουν άμεσα κάθε
δυσλειτουργία.
5.2.3 Μεταφορικά – Ανυψωτικά μέσα
Γενικά για κινούμενο εξοπλισμό
Page 72 of 668
Το ΠΔ 89/99 θέτει τις απαραίτητες προδιαγραφές γενικά για κάθε είδους κινούμενο
εξοπλισμό. Συγκεκριμένα οι οδηγίες αυτές αφορούν σε:
•
Συστήματα μετάδοσης ενέργειας (τροχοί, ερπύστριες, αγωγοί αέρα, υγρών και
ρεύματος):
 Να αποφεύγεται η εμπλοκή τους με άλλα στοιχεία όταν είναι επικίνδυνη. Εάν είναι
δυνατόν να μπαίνουν προφυλακτήρες που να αποκλείουν την επαφή τους με άλλα
στοιχεία.
 Όταν αυτό δεν είναι δυνατόν να λαμβάνονται μέτρα προφύλαξης από τα
αποτελέσματα της εμπλοκής (π.χ. εκτόξευση εξαρτημάτων, κλπ).
 Στερέωση των συστημάτων μετάδοσης ενέργειας όταν μπορούν να φθαρούν ή
•
ρυπανθούν συρόμενα στο δάπεδο (π.χ. καλώδια, αγωγοί αέρα ή υγρών, κλπ).
Προστασία από μερική ή ολική ανατροπή:
 Σύστημα προστασίας που δεν επιτρέπει την ανατροπή του εξοπλισμού πάνω από
τεταρτοκύκλιο εάν δεν μπορεί να στερεωθεί πλήρως.
 Σύστημα που εξασφαλίζει επαρκή χώρο γύρω από τους φερόμενους σε περίπτωση
ανατροπής ώστε να μπορούν να διαφύγουν και να μην εγκλωβιστούν.
 Άλλος μηχανισμός ισοδύναμου αποτελέσματος.
•
•
Η οδήγηση και ο χειρισμός του εξοπλισμού να ανατίθενται σε άτομα με νόμιμη άδεια
όπου προβλέπεται.
Όπου δεν προβλέπεται άδεια πρέπει οι χειριστές να έχουν εκπαιδευτεί, να έχουν
αποδείξει τις ικανότητες τους στον εργοδότη και τον τεχνικό ασφαλείας (ΤΑ)και να
•
έχουν έγγραφη ανάθεση καθηκόντων από τον εργοδότη.
•
εφαρμόζονται κανόνες ασφαλούς κυκλοφορίας (π.χ. διάδρομοι διέλευσης).
•
λαμβάνονται μέτρα προστασίας (π.χ. κάγκελα).
Εάν ο εξοπλισμός κινείται σε ζώνη εργασίας πρέπει να θεσπίζονται και να
Να αποφεύγεται η παρουσία πεζών στη ζώνη κίνησης ή αν δεν είναι δυνατόν να
Εξοπλισμοί εργασίας που χαρακτηρίζονται ως μηχανήματα τεχνικών έργων πρέπει
επιπλέον σύμφωνα με το ΠΔ 304/00 να:
 Φέρουν πινακίδες αριθμού κυκλοφορίας
 Συνοδεύονται από άδεια κυκλοφορίας
 Συνοδεύονται από αποδεικτικά ασφάλισης
 Συνοδεύονται από αποδεικτικά πληρωμής τελών κυκλοφορίας
Page 73 of 668
•
Η μεταφορά ή παρουσία εργαζομένων πάνω σε κινητό εξοπλισμό εργασίας που
κινείται με μηχανικό τρόπο πρέπει να γίνεται μόνο σε ασφαλείς θέσεις που έχουν
•
διαμορφωθεί ειδικά για το σκοπό αυτό.
•
προσαρμόζεται η ταχύτητα του κινούμενου εξοπλισμού.
Σε περίπτωση που πρέπει να πραγματοποιηθούν εργασίες κατά την κίνηση να
Εξοπλισμός με κινητήρα εσωτερικής καύσης επιτρέπεται σε κλειστό χώρο μόνο
εφόσον στο χώρο αυτό εξασφαλίζεται η ύπαρξη επαρκούς ποσότητας αέρα.
Αυτοκινούμενος εξοπλισμός
Το ΠΔ 89/99 ειδικά για αυτοκινούμενο εξοπλισμό ορίζει ότι πρέπει να
τοποθετούνται τα ακόλουθα:
•
μέσα που δεν επιτρέπουν να τεθεί ο εξοπλισμός σε κίνηση από μη εξουσιοδοτημένο
•
προσωπικό
•
αυτοκινούμενα μέσα στον ίδιο εργασιακό χώρο
•
•
•
•
μέσα μείωσης των συνεπειών πρόσκρουσης ειδικά όταν υπάρχουν πολλά
διάταξη πέδησης με εφεδρικό σύστημα για την περίπτωση που αστοχήσει το πρώτο
διατάξεις βελτίωσης ορατότητας όπου αυτή δεν είναι ικανοποιητική
σύστημα φωτισμού για εξοπλισμό που κινείται σε σκοτάδι
σύστημα πυρόσβεσης
ο τηλεχειριζόμενος εξοπλισμός να σταματά αυτόματα όταν βρεθεί εκτός πεδίου
ελέγχου και να διαθέτει συστήματα προστασίας από πρόσκρουση.
Εξοπλισμός ανύψωσης: Προδιαγραφές
Γενικότερα για τον εξοπλισμό ανύψωσης το ΠΔ 89/99 προβλέπει μία σειρά
διατάξεων σχετικά με τις προδιαγραφές τους για την ασφαλή χρήση και προστασία του
προσωπικού:
•
•
Μόνιμα εγκατεστημένος εξοπλισμός ανύψωσης πρέπει να έχει εξασφαλισμένη
αντοχή και ευστάθεια υπό όλες τις συνθήκες και ανάλογα με τη φύση του δαπέδου
Πρέπει να υπάρχει εμφανής ένδειξη του ονομαστικού φορτίου και πινακίδα
φορτίου, δηλαδή πινακίδα που αναγράφει το ονομαστικό φορτίο για κάθε
συσχετισμό αναλόγως των ρυθμίσεων που έχει ο εξοπλισμός (π.χ. φορτίο ανά
•
στροφές κινητήρα, ύψος, γωνία, ταχύτητα, κλπ).
Σήμανση που να αναγράφει τα βασικά χαρακτηριστικά λειτουργίας του
ανυψωτικού.
Page 74 of 668
•
•
Όταν δεν προορίζονται για ανύψωση εργαζομένων αυτό να επισημαίνεται ευκρινώς.
Πρέπει να περιορίζονται οι κίνδυνοι
 πρόσκρουσης φορτίων σε εργαζομένους (πτώση από το ανυψωτικό ή σύγκρουση)
 απόκλισης ή πτώσης των φορτίων (σωστή κατανομή και στερέωση του φορτίου)
 ακούσιας απαγκίστρωσης των φορτίων (φθαρμένοι ή ανεπαρκείς σύνδεσμοι)
 πτώσης του θαλάμου του χειριστή ειδικά από ύψος
 πτώσης του χειριστή από το θάλαμο ιδιαίτερα όταν βρίσκεται σε μεγάλο ύψος
 συνθλιβής, πρόσκρουσης ή σφηνώματος του χειριστή μέσα στο θάλαμο
•
Να διασφαλίζεται η ασφάλεια του χειριστή σε περίπτωση εγκλωβισμού (αέρας,
•
συγκράτηση)
•
να ελέγχεται καθημερινά.
•
συγκράτησης, το σύστημα αγκίστρωσης, και τη διάταξη περίδεσης.
•
Εάν τα παραπάνω δεν είναι δυνατά να τοποθετηθεί συρματόσχοινο ασφαλείας και
Τα εξαρτήματα ανύψωσης να επιλέγονται ανάλογα με τα φορτία, τα σημεία
Να αποθηκεύονται με τρόπο που να προστατεύονται από φθορές - ζημιές
Οι συναρθρώσεις εξαρτημάτων ανύψωσης πρέπει να φέρουν σαφή επισήμανση
ώστε να επιτρέπουν στο χρήστη να γνωρίζει τα χαρακτηριστικά τους εφόσον δε
λύονται μετά τη χρήση.
Εξοπλισμός ανύψωσης: Χρήση
Πέραν των προδιαγραφών, το ΠΔ 89/99 προβλέπει και τα απαραίτητα μέτρα
ασφάλειας κατά τη χρήση:
•
Ανύψωση εργαζομένων πρέπει να γίνεται μόνο με εξοπλισμό που προβλέπεται για
το σκοπό αυτό ή αν έχουν ληφθεί τα κατάλληλα μέτρα προστασίας με υποδείξεις του
•
Τεχνικού Ασφαλείας.
•
στο χειριστήριο.
Κατά την παρουσία άλλων εργαζομένων ο χειριστής πρέπει να βρίσκεται μονίμως
Οι εργαζόμενοι που ανυψώνονται πρέπει να έχουν αξιόπιστα μέσα επικοινωνίας με
το χειριστή και να εξασφαλίζεται η δυνατότητα απομάκρυνσης τους με ασφάλεια σε
περίπτωση κινδύνου.
Επιπλέον η ΗSE προτείνει ιδιαίτερα μέτρα προστασίας όταν υπάρχει κίνδυνος
πτώσης από 2m και άνω:
•
Πρέπει να τοποθετείται κατάλληλο κιγκλίδωμα που θα στερεώνεται με ασφάλεια
στην πλατφόρμα
Page 75 of 668
•
Το κιγκλίδωμα θα πρέπει να έχει επαρκές ύψος και να έχει καλά στερεωμένα μεσαία
και κορυφαία ράβδο (χειρολισθήρας), ορθοστάτες και σοβατεπί 10-15 cm
(προστατεύει και από πτώσεις αντικειμένων σε προσωπικό που βρίσκεται κάτω και
•
αντιολισθητικό δάπεδο εάν κριθεί απαραίτητο.
•
Πρέπει να υπάρχουν διατάξεις που να εμποδίζουν την αποκόλληση της πλατφόρμας.
•
Σύμφωνα με την HSE, ειδικά τα μέσα ανύψωσης προσώπων πρέπει:
•
εξαρτημάτων (εργαλεία, κλπ) προς τους αναρτημένους εργαζόμενους.
Πρέπει να υπάρχουν μέσα διαφυγής (π.χ. σκάλα) και να είναι άμεσα προσβάσιμα.
Να τοποθετούνται έτσι ώστε να ελαχιστοποιείται η ανάγκη ανύψωσης φορτίων ή
Να εμποδίζουν την ελεύθερη πτώση του αναρτημένου εργαζόμενου αλλά και
αντικειμένων πάνω του (π.χ. πλέγμα οροφής) καθώς βρίσκεται σε περιορισμένο
χώρο με μικρές δυνατότητες ελέγχου της κατάστασης και ελιγμών αποφυγής.
•
Το ΠΔ 89/99 ορίζει τις ακόλουθες διατάξεις γενικά για ανηρτημένα φορτία:
•
αυτό επιβάλλεται από την παραγωγική διαδικασία.
•
εργασίας όπου βρίσκονται εργαζόμενοι σε κάθε περίπτωση όπου αυτό είναι δυνατόν.
Να αποφεύγεται η ύπαρξη εργαζομένων κάτω από ανυψωμένα φορτία εκτός εάν
Να αποφεύγεται η διέλευση φορτίων πάνω από μη προστατευμένους χώρους
Σε περίπτωση που αυτό δεν μπορεί να αποφευχθεί πρέπει να καθορίζονται και να
εφαρμόζονται κατάλληλες διαδικασίες για την αποφυγή ατυχήματος και την
προστασία των εργαζομένων.
Ειδικά για τα μη κατευθυνόμενα ανηρτημένα φορτία (φορτία που δεν κινούνται σε
παγιωμένη και απόλυτα ελεγχόμενη τροχιά) το ΠΔ 89/99 προβλέπει τα εξής:
•
Εάν οι ακτίνες δράσης δύο η περισσότερων μέσων ανύψωσης μη κατευθυνόμενων
φορτίων που βρίσκονται στον ίδιο χώρο αλληλοκαλύπτονται, πρέπει να
•
λαμβάνονται μέτρα αποτροπής τυχόν συγκρούσεων των φορτίων.
•
σύγκρουσης ή ολίσθησης του φορτίου.
•
άτομο που να καθοδηγεί.
•
εργαζόμενος να διατηρεί τον έλεγχο σε κάθε περίπτωση.
Να λαμβάνονται μέτρα αποτροπής της ταλάντευσης, ανατροπής, μετατόπισης,
Εάν ο χειριστής δεν μπορεί να παρακολουθήσει όλη την πορεία να υπάρχει άλλο
Όταν η αγκίστρωση ή απαγκίστρωση του φορτίου γίνεται με το χέρι να μπορεί ο
Όταν χρησιμοποιούνται μαζί δύο ή περισσότερα συνεργαζόμενα μέσα για την
ανύψωση ενός φορτίου να εξασφαλίζεται ο ορθός συντονισμός τους σε κάθε
περίπτωση.
Page 76 of 668
•
Εάν ο εξοπλισμός σε περίπτωση βλάβης ή διακοπής παροχής ενέργειας δεν μπορεί
να συγκρατήσει το φορτίο (π.χ. υδραυλικά συστήματα ανύψωσης χωρίς
•
αγκίστρωση) να λαμβάνονται προστατευτικά μέτρα.
•
στην επικίνδυνη ζώνη και έχει αγκιστρωθεί ασφαλώς το φορτίο.
Τα φορτία να μη μένουν χωρίς επιτήρηση παρά μόνο εάν εμποδίζεται η πρόσβαση
Η χρήση εξοπλισμού ανύψωσης στο ύπαιθρο να διακόπτεται αμέσως μόλις
επιδεινώνονται οι καιρικές συνθήκες και να λαμβάνονται προστατευτικά μέτρα
κυρίως για την αποφυγή ανατροπής του εξοπλισμού εργασίας
Εξοπλισμός ανύψωσης: σκάλες
Σημαντικό ρόλο κατά την ανύψωση φορτίων έχουν οι σκάλες που χρησιμοποιούνται
ως κύριο ή βοηθητικό μέσο πρόσβασης στο ανηρτημένο φορτίο και η χρήση τους
απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή καθώς εμπεριέχουν πολλούς κινδύνους, αφού η ισορροπία
αλλά και η δυνατότητα ελέγχου και ελιγμών αποφυγής είναι μειωμένες. Η HSE
προτείνει τα ακόλουθα μέτρα:
•
•
•
•
Να αποφεύγεται η εργασία σε σκάλες εφόσον αυτό είναι δυνατόν.
Οι σκάλες να είναι καλά τοποθετημένες και στερεωμένες.
Η σκάλα να δένεται καλά ή να κρατιέται συνεχώς από δεύτερο άτομο.
Να μην ανεβαίνουν εργαζόμενοι με φορτία (όταν χρειάζεται να τα φέρουν
αναρτημένα στη ζώνη τους και να μην τα κρατούν στα χέρια ούτε να τους δίνονται
•
•
•
αφού έχουν ανέβει).
Να αποφεύγεται υπερέκταση ή ασταθής ισορροπία του ανηρτημένου ή της σκάλας.
Οι σκάλες να βρίσκονται σε άριστη κατάσταση.
Να μη χρησιμοποιούνται σκάλες όταν η εργασία μπορεί να γίνει πρακτικά με τη
χρήση κάποιου ασφαλέστερου μέσου.
5.3 ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΧΕΙΡΟΣ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΕΣ ΜΕΤΑΛΛΩΝ
5.3.1 Γενικές οδηγίες για τη χρήση εργαλείων χειρός
Τα συχνά και σοβαρά ατυχήματα που συμβαίνουν κατά τη χρήση εργαλείων χειρός
επιβάλλουν τη λήψη μέτρων σχετικών με τη χρήση, τη συντήρηση και τη μεταφορά
τους, έτσι ώστε να μην κινδυνεύει ούτε ο χρήστης, αλλά ούτε και οι τρίτοι που
εργάζονται στον ίδιο χώρο με αυτόν. Οι βλάβες που προκαλούνται από την κακή χρήση
εργαλείων ή από τη χρήση ελαττωματικών εργαλείων είναι μώλωπες, κατάγματα,
ακρωτηριασμοί, προσωρινές ή μόνιμες βλάβες στα μάτια κ.α.
Page 77 of 668
Πρέπει πάντοτε να επιλέγεται το κατάλληλο εργαλείο για κάθε εργασία, καθώς τα
υποκατάστατα αυξάνουν την πιθανότητα ατυχήματος. Δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται
εργαλεία για εργασίες για τις οποίες δεν είναι κατασκευασμένα, π.χ. κατσαβίδια σαν
σκαρπέλα ή μοχλοί, σφήνες, λοστοί ή κλειδιά σαν σφυριά κ.λπ.
Πρέπει να χρησιμοποιούνται εργαλεία καλής ποιότητας και να επιθεωρούνται για
ελαττώματα πριν τη χρήση. Να αντικαθίστανται τυχόν φθαρμένα εργαλεία, καθώς και
σπασμένες, ραγισμένες ή σχισμένες λαβές σε λίμες, σφυριά, κατσαβίδια και σκαρπέλα
και να γίνεται ανάπλαση κεφαλών εργαλείων κρούσης (π.χ. σφυριά, σκαρπέλα κ.λπ.)
που οι κεφαλές τους έχουν πάρει σχήμα μανιταριού ή έχουν βγάλει αιχμές. Να
αντικαθίστανται φθαρμένα σαγόνια κλειδιών, κάβουρες και μεγάλες πένσες. Τα
εργαλεία κοπής να είναι ακονισμένα και να καλύπτεται η κοπτική αιχμή με κατάλληλο
κάλυμμα ώστε να προστατεύεται το εργαλείο και να αποτρέπονται τραυματισμοί από
ακούσια επαφή. Οι λαβές εργαλείων όπως σφυριά και τσεκούρια πρέπει να εφαρμόζουν
σφιχτά στην κεφαλή του εργαλείου.
Τα εργαλεία πρέπει να συντηρούνται προσεκτικά, να διατηρούνται στεγνά και
καθαρά και να αποθηκεύονται προσεκτικά μετά από κάθε χρήση. Αιχμηρά εργαλεία
(π.χ. πριόνια, κοπίδια, μαχαίρια) που βρίσκονται σε θήκες, δεν πρέπει να εξέχουν πάνω
από την κορυφή της θήκης. Να μεταφέρονται τα εργαλεία σε ανθεκτική εργαλειοθήκη
από και προς το χώρο εργασίας ή να χρησιμοποιείται μία βαριά ζώνη ή ποδιά και να
αναρτώνται τα εργαλεία στα πλάγια και όχι πίσω από την πλάτη. Γενικά να μη
μεταφέρονται αιχμηρά εργαλεία σε τσέπες.
Δεν πρέπει να πετιούνται εργαλεία από τον ένα εργαζόμενο στον άλλο, αλλά να
δίνονται με το χέρι και πρώτα τη λαβή απ' ευθείας στους εργαζόμενους. Να μη
μεταφέρονται εργαλεία με τρόπο που να απαιτεί τη χρήση των χεριών ενώ κάποιος
ανεβαίνει σε φορητή σκάλα ή κάνει επικίνδυνη εργασία. Εάν γίνεται εργασία σε σκάλα
ή εξέδρα τα εργαλεία πρέπει να ανεβοκατεβαίνουν μέσα σε κουβά ή χέρι με χέρι.
Επίσης πρέπει οι εργαζόμενοι έχουν να εκπαιδευτεί κατάλληλα στην ασφαλή χρήση
τους και να χρησιμοποιούν τα Μέσα Ατομικής Προστασίας (ΜΑΠ) ανάλογα με την
περίσταση. Να χρησιμοποιούνται εργαλεία που επιτρέπουν στον καρπό να μένει ίσιος.
Να αποφεύγεται η χρήση εργαλείων χειρός με λυγισμένο καρπό. Δεν πρέπει να ασκείται
υπερβολική δύναμη ή πίεση σε εργαλεία, ούτε να γίνεται κοπή με φορά προς το σώμα
του εργαζομένου.
5.3.2 Εργαλεία χειρός και φορητά εργαλεία - Κόφτες μαλακών μετάλλων
Page 78 of 668
Τα υλικά πρέπει να κόβονται ίσια και κάθετα και το υλικό να κρατιέται στην
κατάλληλη γωνία με το εργαλείο. Να μη γίνεται διαγώνια κοπή, ούτε να στρίβονται
δεξιά - αριστερά οι κόφτες όταν κόβουν σύρμα.
Να εμποδίζεται ο τραυματισμός από εκσφενδονισμένο μέταλλο τυλίγοντας μια
λινάτσα ή ύφασμα γύρω από τα σαγόνια του κόφτη. Ρινίσματα μπορεί να πεταχτούν
κατά την κοπή. Όσο πιο σκληρό είναι το μέταλλο τόσο πιο μακριά πετάγονται. Για το
λόγο αυτό πρέπει να προειδοποιούνται όσοι είναι κοντά για τον κίνδυνο εκτόξευσης
κομματιών.
Να ρυθμίζεται και να λιπαίνεται ο κόφτης και τα κινητά μέρη καθημερινά εάν γίνεται
βαριά χρήση και να μην εκτίθεται σε μεγάλες θερμοκρασίες. Να μην χρησιμοποιούνται
μαξιλαράκια για εργασίες που απαιτούν μονωμένα χερούλια. Τα μαξιλαράκια είναι για
άνεση και όχι για προστασία από το ρεύμα.
Δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται κόφτες ραγισμένοι, σπασμένοι ή χαλαρωμένοι (στη
βίδα των σαγονιών). Οι κόφτες δεν πρέπει να χτυπιούνται με σφυρί ούτε να
επεκτείνεται το μήκος του χερουλιού για επίτευξη μεγαλύτερης δύναμης κοπής.
Μαχαίρια
Τα δάχτυλα δεν πρέπει να έρχονται σε επαφή με τη λεπίδα. Για το λόγο αυτό πρέπει
να προτιμούνται μαχαίρια με προστατευτικό γείσο στη λαβή. Ο εργαζόμενος δεν πρέπει
να κινείται κρατώντας μαχαίρι, ούτε να αποσπάται η προσοχή του κατά τη διάρκεια
εκτέλεσης της εργασίας του. Μετά το τέλος της εργασίας το μαχαίρι πρέπει να
επανατοποθετείται στον ειδικά προβλεφθέντα ασφαλή χώρο.
Θα πρέπει να υπάρχει ένα τουλάχιστο άτομο εκπαιδευμένο στην παροχή πρώτων
βοηθειών, ειδικά όταν γίνονται συστηματικά εργασίες με χρήση μαχαιριού. Όταν αυτό
δεν είναι δυνατόν λόγω λίγου προσωπικού θα πρέπει κάποιος να είναι τουλάχιστον
εκπαιδευμένος στη διακοπή ροής αίματος. Επιπλέον όλοι οι εργαζόμενοι, ειδικά εάν
γίνονται συστηματικά εργασίες με χρήση μαχαιριού, πρέπει να γνωρίζουν τι πρέπει να
κάνουν σε περίπτωση αιμορραγίας.
Πριόνια και σιδηροπρίονα
Να επιλέγεται πριόνι κατάλληλου σχήματος και μεγέθους για την εργασία που
προορίζεται, με άνοιγμα λαβής τουλάχιστο 12 cm σε μήκος και 6 cm σε πλάτος και με
κλίση 15°, το οποίο να κρατά τον καρπό σε φυσιολογική θέση.
Το τεμαχιζόμενο αντικείμενο πρέπει να ελέγχεται για καρφιά, ρόζους και άλλα
αντικείμενα που μπορεί να καταστρέψουν το εύκαμπτο πριόνι και να κρατιέται
Page 79 of 668
σταθερά στη θέση του. Να χρησιμοποιείται ένα βοηθητικό στήριγμα ή μέγγενη για την
υποστήριξη τυχόν μεγάλου τεμαχίου όπου χρειαστεί.
Η κοπή αρχίζει με τοποθέτηση του χεριού πίσω από το σημάδι κοπής, με τον
αντίχειρα προς τα πάνω και πίεση στη λεπίδα. Πρέπει να ξεκινά προσεκτικά και αργά
ώστε να αποφευχθούν αναπηδήσεις της λεπίδας. Να τραβιέται προς τα πάνω μέχρι η
λεπίδα να «δαγκώσει». Να γίνεται η αρχή με μερικό κόψιμο και μετά να έρχεται η
λεπίδα στην κατάλληλη γωνία. Να γίνεται κοπή με δυνατά και σταθερά χτυπήματα
προς την αντίθετη κατεύθυνση από το χειριστή και να χρησιμοποιείται όλο το μέγεθος
της λεπίδας σε κάθε χτύπημα. Τα σκληρά υλικά να κόβονται πιο αργά από τα μαλακά.
Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίνεται στα δόντια και τις λεπίδες που διατηρούνται
καθαρές και να προστατεύονται όταν δε χρησιμοποιούνται. Η λεπίδα πρέπει να
ασφαλίζεται με τα δόντια προς τα εμπρός και να κρατιέται άκαμπτη, με το σκελετό
κατάλληλα ευθυγραμμισμένο. Συνιστάται να χρησιμοποιείται ελαφρύ μηχανέλαιο στη
λεπίδα για να μην υπερθερμαίνεται και σπάει.
Κάβουρες
Πρέπει να επιλέγεται ο κατάλληλος κάβουρας με επαρκές άνοιγμα και μήκος για την
κάθε εργασία. Να ρυθμίζεται η λαβή του για να διατηρείται ένα διάκενο μεταξύ του
πίσω μέρους του σαγονιού και του σωλήνα. Με τον τρόπο αυτό η πίεση
συγκεντρώνεται στα δόντια των σαγονιών παράγοντας τη μέγιστη δύναμη
συγκράτησης. Επίσης βοηθά την κόντρα στο βίδωμα. Ο κάβουρας να περιστρέφεται
πριν τη χρήση ώστε η πίεση να ασκείται στο σαγόνι τύπου τακουνιού.
Οι κάβουρες μπορούν να χρησιμοποιούνται για στρέψη ή κράτημα σωλήνα (σφίξιμο
ή κόντρα) αλλά ποτέ για λύγισμα ή ανύψωση ενός σωλήνα. Δεν πρέπει να
χρησιμοποιούνται σαν σφυριά ούτε να χτυπιούνται με σφυρί. Δεν πρέπει επίσης να
χρησιμοποιούνται σε καρυδάκια και βίδες. Η λαβή του κάβουρα πρέπει να τραβιέται και
όχι να ωθείται. Να διατηρείται η κατάλληλη στάση σώματος του χειριστή με τα πόδια
κλειστά ώστε να διατηρείται η ισορροπία.
Να επιθεωρούνται οι κάβουρες περιοδικά για φθαρμένα ή ανασφαλή μέρη και να
αντικαθίστανται (π.χ. έλεγχος για φθαρμένο σπείρωμα στο δαχτυλίδι και το κινητό
σαγόνι). Να διατηρούνται τα δόντια του κάβουρα καθαρά και ακονισμένα.
Κλειδιά
Πρέπει να αχρηστεύονται κλειδιά που δείχνουν σημάδια φθοράς και να υπάρχουν
πάντοτε αρκετά κλειδιά με κατάλληλο νούμερο. Γενικά να αποφεύγονται τα γαλλικά
κλειδιά και γενικά εργαλεία με μεταβλητό άνοιγμα, καθώς μπορεί να τραυματιστεί η
Page 80 of 668
κεφαλή της βίδας ή να γλιστρήσει το εργαλείο προκαλώντας ατύχημα. Δεν πρέπει να
χρησιμοποιούνται σωλήνες ή άλλα κλειδιά για προέκταση. Η φορά του κλειδιού πρέπει
να είναι τέτοια ώστε να γίνεται τράβηγμα και όχι σπρώξιμο.
Κατσαβίδια
Να προτιμούνται κατσαβίδια με εργονομική λαβή, για την αποφυγή γλιστρήματος
από το χέρι. Στερεώνουμε τα κομμάτια σε μια σταθερή επιφάνεια και ποτέ κρατώντας
τα στο χέρι. Τα μικρά κομμάτια που πρέπει να βιδωθούν πρέπει να σταθεροποιούνται
με τη χρήση μέγγενης. Δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται μαχαίρια ή άλλα αιχμηρά
αντικείμενα για να βιδωθούν κομμάτια. Πρέπει να επιλέγεται κατάλληλη κεφαλή
κατσαβιδιού ανάλογα με το είδος της βίδας.
Σφυριά και Βαριοπούλες
Το μέταλλο του σφυριού ή της βαριοπούλας να είναι καλά στερεωμένο στον άξονα ο
οποίος πρέπει να είναι σε άριστη κατάσταση. Αν είναι δυνατόν, θα πρέπει να
χρησιμοποιείται προστατευτικό μαξιλαράκι κατασκευασμένο από λάστιχο μεταξύ
χεριού και σημείου κρούσης για την προστασία του χεριού.
Ηλεκτροκίνητα εργαλεία χειρός
Οι κίνδυνοι από τη χρήση ηλεκτροκίνητων εργαλείων προέρχονται κυρίως από το
ηλεκτρικό ρεύμα (φθαρμένα καλώδια, επαφές κ.λπ.), τα κινητά μέρη τους (ιδιαίτερα
όταν χρησιμοποιούνται χωρίς συστήματα προστασίας), τη χρήση των εργαλείων με
διαφορετικά εξαρτήματα από αυτά που προβλέπει ο κατασκευαστής και τα
εκτοξευμένα τμήματα του υλικού επεξεργασίας.
Τα εργαλεία πρέπει να είναι γειωμένα και να χρησιμοποιούνται γάντια και
ειδικά παπούτσια που παρέχουν προστασία από το ηλεκτρικό ρεύμα, καθώς και
γενικότερα όλα τα απαραίτητα ΜΑΠ.
Στους χώρους που υπάρχει υγρασία είναι προτιμότερο να χρησιμοποιείται ρεύμα
χαμηλής τάσης. Τα μηχανήματα, τα καλώδια και οι πρίζες να είναι πάντα σε καλή
κατάσταση διαφορετικά να μην χρησιμοποιούνται. Πρέπει να αποφεύγεται η χρήση
τους σε χώρους όπου υπάρχει υποψία ή η ένδειξη ότι υπάρχουν εύφλεκτα υλικά ή αέρια
γιατί υπάρχει κίνδυνος πυρκαγιάς ή έκρηξης και να μη χρησιμοποιείται κανένα εργαλείο
χωρίς τα προστατευτικά του συστήματα.
5.3.3 Μηχανές κατεργασίας μετάλλων
Υγρά κοπής μετάλλων
Page 81 of 668
Τα υγρά κοπής μετάλλων περιέχουν ορυκτά έλαια ή συνθετικά λιπαντικά και
μπορούν να χρησιμοποιηθούν αυτούσια ή σε υδατικά διαλύματα. Χρησιμοποιούνται
στην κατεργασία μετάλλων προκειμένου να παρέχουν ψύξη, λίπανση, απομάκρυνση
γρεζιών και αντιδιαβρωτική προστασία. Μπορεί επίσης να περιέχουν άλλες ουσίες
όπως σταθεροποιητές, αντιδιαβρωτικά, βιοκτόνα, αρωματικά και πρόσθετα εξαιρετικά
υψηλής πίεσης.
Τα υγρά κατεργασίας μετάλλων παρέχονται με συνεχή ροή, ψεκασμό, νέφος ή με
χειρονακτική παροχή. Η επαφή με το δέρμα προκύπτει κατά την προετοιμασία ή την
αποστράγγιση, από χειρισμό τεμαχίων, από πιτσιλίσματα κατά τη λειτουργία, την
αλλαγή και την προετοιμασία εργαλείων και κατά τη συντήρηση και καθαρισμό των
μηχανών. Αναπνεύσιμα σταγονίδια ή νέφος ελαίων και καπνοί μπορεί να
παραχθούν κατά τη λειτουργία των μηχανών. Αυτό μπορεί να επηρεάσει εργαζόμενους
στο χώρο εργασίας έστω και αν δεν εμπλέκονται άμεσα στην κατεργασία των
μετάλλων.
Όλα τα είδη υγρών κατεργασίας μετάλλων είναι ύποπτα για ερεθισμούς στο δέρμα
και δερματίτιδα. Έκθεση σε νέφος υγρών κατεργασίας μετάλλων μπορεί να προκαλέσει
ερεθισμό των ματιών, της μύτης και του λάρυγγα και περιστασιακά δυσχέρειες στην
αναπνοή, όπως βρογχίτιδα και άσθμα. Στην περίπτωση των υδατικών διαλυμάτων,
μπορεί να προκληθούν αναπνευστικές δυσχέρειες από την έκθεση ή την ευαισθησία σε
χημικά του υγρού ή από ευαισθησία σε βακτήρια που μολύνουν το υγρό. Η χρήση μη
ραφιναρισμένων ορυκτών ελαίων στο παρελθόν ήταν ύποπτη και για καρκίνο του
δέρματος που επιδρά στο εκτεθειμένο δέρμα των χεριών και των πήχεων. Η χρήση
ραφιναρισμένων ελαίων σε συνδυασμό με αλλαγές στις πρακτικές εργασίας και
βελτίωση της προσωπικής υγιεινής έχουν μειώσει τους κινδύνους αυτούς.
Οι εργοδότες πρέπει να εξασφαλίζουν ότι:
•
οι εργαλειομηχανές έχουν σχεδιαστεί, συντηρούνται και λειτουργούν έτσι ώστε το
•
νέφος, οι σταγόνες και η μόλυνση του δέρματος να μειώνονται στο ελάχιστο.
•
η αποτελεσματικότητά τους.
•
ποιότητα.
τα παραπάνω μέσα ελέγχου διατηρούνται σε καλή κατάσταση και παρακολουθείται
ελέγχεται η συγκέντρωση και η ρύπανση των υγρών και διατηρείται η σωστή τους
γίνεται κατάλληλη διαχείριση των υγρών κατεργασίας μετάλλων μειώνοντας τον
κίνδυνο ρύπανσης από επικίνδυνες ουσίες και μικροοργανισμούς.
Page 82 of 668
Οι εργοδότες πρέπει να πάρουν τα κατάλληλα μέτρα για τον καθαρισμό των
λερωμένων φορμών και του μολυσμένου ρουχισμού, καθώς και για την παροχή και
χρήση των κατάλληλων ΜΑΠ.
Οι εργαζόμενοι πρέπει:
•
Να πλένονται συχνά με σαπούνι και νερό για να απομακρύνουν υγρά κατεργασίας
μετάλλων από το δέρμα τους. Να μην το αμελούν γιατί αν περάσει αρκετή ώρα, τότε
•
θα χρειαστούν ισχυροί διαλύτες για την απο-μάκρυνσή τους.
Να δίνουν ιδιαίτερη σημασία στον καθαρισμό κάτω από δαχτυλίδια, λουριά
ρολογιών κ.λπ. Καλύτερα να μην τα φορούν όταν μπορεί να υπάρξει έκθεση σε υγρά
κατεργασίας μετάλλων. Συνιστάται να χρησιμοποιούν ειδική κρέμα χεριών μετά τον
•
•
•
καθαρισμό.
Δεν πρέπει να καταναλώνουν τροφές και ποτά ή να καπνίζουν στο χώρο εργασίας.
Πληγές και αμυχές πρέπει να τις καλύπτουν με αδιάβροχο κάλυμμα.
Πρέπει να αλλάζουν τακτικά τις λερωμένες φόρμες και να μη βάζουν λερωμένα
στουπιά στις τσέπες. Δεν πρέπει να μεταφέρουν λερωμένες φόρμες στο σπίτι για
καθάρισμα.
Χειρωνακτικά τροφοδοτούμενα μηχανήματα
Σε πολλά χειρωνακτικά τροφοδοτούμενα μηχανήματα δεν είναι δυνατή λόγω της
φύσης της εργασίας η χρήση σταθερών ή συνδεδεμένων προφυλακτήρων. Ο
μεγαλύτερος κίνδυνος στις μηχανές αυτές είναι το πιάσιμο των χεριών του
χειριστή μέσα σε αντίθετα περιστρεφόμενους κυλίνδρους. Ο τραυματισμός συνήθως
συμβαίνει κατά την αρχική τροφοδοσία του τεμαχίου στη μηχανή. Το κινούμενο
τεμάχιο είναι πηγή πρόσθετων κινδύνων, όπως πιάσιμο των χεριών μεταξύ αυτού και
ακίνητων μερών της μηχανής. Ένας σημαντικός αριθμός ατυχημάτων στις μηχανές
αυτές οδήγησε σε ακρωτηριασμό ή σε σοβαρό τραυματισμό. Ένα μεγάλο ποσοστό των
ατυχημάτων σχετίζεται με τα γάντια του χειριστή.
Προστασία για το χειριστή και οποιονδήποτε άλλον βρίσκεται κοντά του μπορεί να
προέλθει από ένα συνδυασμό μέσων. Αυτά περιλαμβάνουν μέσα κατά της ανατροπής
και συστήματα χειρισμού που απαιτούν συνεχές πάτημα για τη λειτουργία μαζί με
ασφαλείς τρόπους εργασίας (hold-to-run). Οι συσκευές αυτές δεν εμποδίζουν άμεσα
την εμπλοκή ή την παγίδευση. Σκοπός τους είναι να εμποδίσουν ή να περιορίσουν τον
τραυματισμό σε περίπτωση εμπλοκής, π.χ. σταματώντας αμέσως τη μηχανή. Για το
Page 83 of 668
λόγο αυτό οι χειριστές πρέπει να εκπαιδεύονται κατάλληλα στη χρήση τους. Ο
εργοδότης πρέπει να εξασφαλίζει ότι οι συσκευές ασφαλείας εγκαθίστανται,
συντηρούνται και χρησιμοποιούνται κατάλληλα. Οι μηχανές συνιστάται να διαθέτουν
συστήματα ελέγχου διαρκούς ενεργοποίησης, τα οποία εξασφαλίζουν ότι η μηχανή
κινείται μόνο όταν το σύστημα ελέγχου κρατιέται στη θέση λειτουργίας. Όταν αφήνεται
πρέπει να γυρνά μόνο του σε θέση στάσης. Μπορεί να είναι κουμπί, σκανδάλη ή πεντάλ
ποδιού.
Μία συσκευή ανατροπής (μπάρα ή τεντωμένο καλώδιο) θα πρέπει να τοποθετείται
κατά τρόπο που να μπορεί εύκολα να ενεργοποιηθεί από κάποιον που σκοντάφτει ή
γλιστράει προς περιστρεφόμενα μέρη και να σταματήσει τη μηχανή προτού προκύψει
σοβαρός τραυματισμός. Πρέπει να τοποθετηθεί και στις δύο πλευρές της μηχανής και
σε συνδυασμό με προστατευτικά πάνελ για τα πόδια με δύο διακόπτες συνδυασμού
(κλειστούς στην κανονική θέση), ένα σε κάθε άκρη της μπάρας ή του πάνελ. Οι
διακόπτες πρέπει να είναι ρυθμισμένοι έτσι ώστε να ενεργοποιούνται με την ελάχιστη
πίεση στη μπάρα ή το πάνελ. Οι διακόπτες ασφαλείας πρέπει να είναι κατάλληλου
τύπου ώστε να ενεργοποιούνται τόσο κατά το τράβηγμα, όσο και κατά την κοπή ή το
λυγισμό του σύρματος. Η συσκευή ανατροπής πρέπει να είναι συνδεδεμένη με το
κύκλωμα ελέγχου της μηχανής. Μετά από ενεργοποίησή της η μηχανή πρέπει να μπορεί
να ξανα-ξεκινήσει μόνο αφού αποκατασταθεί η συσκευή ανατροπής και ο διακόπτης
της μηχανής πατηθεί στη θέση «ΟΝ».
Οι συσκευές ασφαλείας πρέπει να είναι από ανθεκτική κατασκευή για να αντέχουν
τις πιέσεις από τις αναμενόμενες συνθήκες συντήρησης. Όπου χρειάζεται, για
ευαίσθητα εξαρτήματα, όπως διακόπτες σύνδεσης, πρέπει να τοποθετείται πρόσθετη
μηχανική προστασία. Οι συσκευές ασφαλείας είναι αποτελεσματικές μόνο εάν τα
επικίνδυνα μέρη της μηχανής σταματούν άμεσα. Ίσως χρειαστεί να τοποθετηθεί φρένο
εάν υπάρχει κίνδυνος η ελεύθερη κίνηση, λόγω αδράνειας, να οδηγήσει σε τραυματισμό.
Οι κίνδυνοι που σχετίζονται με την ελεύθερη κίνηση θα πρέπει να εξεταστούν κάτω από
συνθήκες έλλειψης φορτίου. Ένα φρένο μπορεί να είναι ηλεκτρικό, μηχανικό ή και
συνδυασμός των δύο. Πρέπει να προτιμούνται δισκόφρενα ή φρένα καλίμπρας για
μηχανικά φρένα. Εάν τα φρένα τοποθετούνται κατόπιν σε παλαιότερα μηχανήματα
πρέπει να δίνεται προσοχή για να εξασφαλιστεί ότι η μηχανή είναι σε θέση να αντέξει
τις δυνάμεις κατά το φρενάρισμα.
Η τακτική επιθεώρηση και συντήρηση των συσκευών και των φρένων είναι
απαραίτητη.
Page 84 of 668
Λεπτομέρειες για το πώς γίνεται μπορεί να ληφθούν από τον κατασκευαστή. Ο
καθαρισμός πρέπει να γίνεται με τη μηχανή εκτός λειτουργίας και απομονωμένη.
5.4 ΑΝΥΨΩΤΙΚΑ ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΔΙΑΚΙΝΗΣΗ ΦΟΡΤΙΩΝ
5.4.1 Σχετική νομοθεσία
Η ακόλουθη νομοθεσία αφορά στα ανυψωτικά μηχανήματα και τη χειρονακτική
διακίνηση φορτίων:
• Π.Δ. 397/1994 - Ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας κατά τη
χειρωνακτική διακίνηση φορτίων που συνεπάγεται κίνδυνο ιδίως για τη ράχη και
την οσφυϊκή χώρα των εργαζομένων σε συμμόρφωση προς την οδηγία του
Συμβουλίου 90/269/EOK
• Υ.Α. οικ. 15085/593/2003 - Κανονισμός Ελέγχων Ανυψωτικών Μηχανημάτων
5.4.2 Διακίνηση φορτίων ως παράγοντας πρόκλησης εργατικού ατυχήματος
Διακίνηση φορτίων είναι κάθε μετατόπιση ή στήριξη φορτίων η οποία γίνεται είτε
χειρωνακτικά ή με χρήση μηχανημάτων και οχημάτων. Η διακίνηση φορτίων
περιλαμβάνει μετατόπιση, ανύψωση, απόθεση, ώθηση ή έλξη τους και αποτελεί μια
βασική κατηγορία επαγγελματικού κινδύνου είτε λόγω των χαρακτηριστικών της ή
λόγω δυσμενών εργονομικών συνθηκών.
Στο κεφάλαιο αυτό εξετάζεται η μηχανική και η χειρωνακτική διακίνηση φορτίων,
αναλύονται οι κίνδυνοι που παρουσιάζονται και αναπτύσσονται τα μέτρα τα οποία
πρέπει να λαμβάνονται για την ασφαλή μετατόπιση φορτίων.
5.4.3 Χειρωνακτική διακίνηση φορτίων
Καθημερινά σε οποιαδήποτε σχεδόν εργασία μετακινούνται φορτία χειρωνακτικά. Οι
κίνδυνοι που εμπεριέχονται κατά τη μετακίνηση μπορεί να προκαλέσουν προβλήματα
υγείας στον εργαζόμενο, κυρίως στο μυοσκελετικό σύστημα. Οι μυοσκελετικές
παθήσεις καλύπτουν ένα μεγάλο εύρος ασθενειών. Παρατηρείται συχνή καταπόνηση
των μεσοσπονδύλιων δίσκων καθώς και μετατόπισή τους. Σύμφωνα με στοιχεία της
Ευρωπαϊκής Ένωσης, περίπου το ένα πέμπτο των ημερών που απουσιάζουν οι
εργαζόμενοι οφείλεται σε προβλήματα μεσοσπονδύλιων δίσκων. Λόγω αυτών των
προβλημάτων προκύπτουν οι μισές από τις πρόωρες συνταξιοδοτήσεις. Επίσης σε
τέτοιες εργασίες εμπεριέχονται κίνδυνοι τραυματισμού λόγω αιχμηρών αντικειμένων ή
και λόγω πτώσης.
Page 85 of 668
Αν και σήμερα έχει περιοριστεί κατά πολύ η χειρωνακτική μετακίνηση φορτίων
παρόλα αυτά η ανύψωση και η μεταφορά βάρους χειρωνακτικά αποτελεί ακόμα ένα
σημαντικό κομμάτι της παραγωγικής διαδικασίας.
Για την αποφυγή τραυματισμού κατά τη χειρωνακτική διακίνηση φορτίων και τον
περιορισμό του κινδύνου ατυχημάτων από πτώσεις αντικειμένων, τα μυοσκελετικά
προβλήματα, αλλά και τις απουσίες των εργαζομένων από την εργασία τους είναι
απαραίτητο να λαμβάνονται τα ακόλουθα μέτρα:
1. Πριν γίνει επιλογή ότι η εργασία θα γίνει χειρωνακτικά, θα πρέπει να έχει
διασφαλιστεί ότι δεν μπορεί να γίνει μηχανική μετακίνηση φορτίων.
2. Τα φορτία πρέπει να ανυψώνονται από το υψηλότερο δυνατό σημείο.
3. Τα φορτία πρέπει να έχουν τις κατάλληλες χειρολαβές για να διευκολύνεται η
μεταφορά τους.
4. Οι πάγκοι εργασίας και οι αποθηκευτικοί χώροι καθώς και άλλες επιφάνειες
εργασίας, πρέπει να είναι με τέτοιο τρόπο διαμορφωμένοι έτσι ώστε να μειώνεται
όσο το δυνατόν η μεταφορά φορτίων.
5. Οι εργαζόμενοι πρέπει να εκπαιδεύονται έτσι ώστε να διακινούν τα φορτία με σωστό
τρόπο. Δηλαδή θα πρέπει να τηρούνται τα επόμενα:
• Η σπονδυλική στήλη πρέπει να βρίσκεται σε όρθια θέση.
• Τα πόδια πρέπει να είναι λυγισμένα, ανοιχτά και το φορτίο να βρίσκεται ανάμεσα
τους καθώς επίσης και το ένα πέλμα να εφάπτεται του εδάφους.
• Το σώμα να τοποθετείται όσο πιο κοντά στο προς ανύψωση φορτίο.
• Τα σημεία λαβής πρέπει να κρατιούνται σταθερά και με ασφάλεια.
• Να αποφεύγονται οι περιστροφικές κινήσεις του κορμού του σώματος.
Εικόνα 5.1 Σωστός τρόπος ανύψωσης φορτίων
Page 86 of 668
6. Να χρησιμοποιούνται φόρμες εργασίας και όχι ρούχα που εμποδίζουν την ώρα της
μεταφοράς.
7. Να χρησιμοποιούνται γάντια εργασίας και υποδήματα ασφαλείας, με μεταλλική
προστασία των δακτύλων και αντιολισθητική σόλα.
8. Πρέπει να χρησιμοποιείται κράνος σε περίπτωση ύπαρξης κινδύνου πρόσκρουσης ή
πτώσης αντικειμένων.
9. Ιδιαίτερης σημασίας κατά την ανύψωση φορτίων είναι το ύψος ανύψωσης του
φορτίου. Συνιστώνται τα ακόλουθα:
• Μεταφορά από το δάπεδο μέχρι τους ύψους των γονάτων.
• Μεταφορά από το ύψος των γονάτων μέχρι του ύψους των αγκώνων.
• Μεταφορά από το ύψος των αγκώνων μέχρι του ύψους των ώμων.
10. Τα δάπεδα επάνω στα οποία θα γίνει η διακίνηση να είναι σε καλή κατάσταση και
όχι ολισθηρά.
11. Να μην υπάρχουν εμπόδια στο δρόμο διακίνησης των φορτίων.
12. Να μη μεταφέρεται κάποιο φορτίο το οποίο εμποδίζει την ορατότητα του
μεταφορέα.
13. Να λαμβάνεται υπόψη η ιδιαιτερότητα στην υγεία των εργαζομένων (π.χ.
εγκυμοσύνη).
14. Να γίνεται προσπάθεια για μείωση των αποστάσεων διακίνησης.
15. Να μην αλλάζει η λαβή κατά την ώρα της μεταφοράς γιατί υπάρχει κίνδυνος να
χαθεί η λαβή εντελώς.
16. Να παρέχονται από τον εργοδότη γενικές υποδείξεις αλλά και ακριβείς
πληροφορίες σχετικά με:
• το βάρος του φορτίου
• το κέντρο βάρους της βαρύτερης πλευράς
17. Ο ελεύθερος χώρος εργασίας να επιτρέπει στον εργαζόμενο τη χειρωνακτική
διακίνηση του φορτίου.
5.4.4 Μηχανική μεταφορά φορτίων
Συχνά αναφέρονται ατυχήματα τα οποία οφείλονται σε μηχανήματα ή εξαρτήματα
ανύψωσης, δηλαδή είτε σε περονοφόρα οχήματα, είτε σε βαρούλκα, άγκιστρα και
γερανούς. Τα ατυχήματα οφείλονται συνήθως σε φθορές των συρματόσχοινων, σε
πτώση του φορτίου, σε υπερφόρτωση, λάθος χρήση του ανυψωτικού εξοπλισμού ή μη
Page 87 of 668
σωστή οδήγηση των μηχανοκίνητων οχημάτων, ηλεκτροπληξία ή και διέλευση και
παραμονή ατόμων σε χώρους κυκλοφορίας των ανυψωτικών μηχανημάτων.
Ο ανυψωτικός εξοπλισμός θα πρέπει να ακολουθεί τους επόμενους κανόνες:
1. Να φέρει ενδείξεις του ονομαστικού του φορτίου.
2. Να έχει σταθερότητα, ευστάθεια και στερεότητα.
3. Να προσδιορίζει τα όρια λειτουργίας του.
4. Να χρησιμοποιείται για το σκοπό για τον οποίο προδιαγράφεται.
5. Να συντηρείται σε τακτά χρονικά διαστήματα.
6. Να διαθέτει χειριστή με κατάλληλα προσόντα.
7. Τα φορτία πρέπει ανυψώνονται πάντοτε κατακόρυφα.
8. Απαγορεύεται οποιαδήποτε επαφή με διακινούμενο φορτίο πριν αυτό εδρασθεί και
ακινητοποιηθεί.
9. Οι εργασίες μετακίνησης φορτίου πρέπει να διακόπτονται όταν επικρατούν αντίξοες
καιρικές συνθήκες.
10. Τα συρματόσχοινα ανάρτησης δεν πρέπει να αποθηκεύονται σε χώρους όπου
χρησιμοποιούνται ή φυλάσσονται χλωριούχα άλατα ή διαλύματά τους, ή άλλες χημικές
ουσίες που μπορούν να προκαλέσουν τη διάβρωσή τους.
11. Απαγορεύεται η χρήση συρματόσχοινου όταν επί δεκαπλάσιου μήκους της
διαμέτρου του ο ολικός αριθμός των ορατών θραυσθέντων συρμάτων υπερβαίνει το
5% του ολικού αριθμού των συρμάτων αυτού.
12. Δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται άγκιστρα τα οποία έχουν επιμηκυνθεί ή
συγκολληθεί. Τα άγκιστρα πρέπει να είναι ασφαλείας, δηλαδή να εμποδίζεται η
απαγκίστρωση των εξαρτημένων από αυτά φορτίων.
13. Τα συρματόσχοινα πρέπει να λιπαίνονται τακτικά.
14. Να αποφεύγεται η δημιουργία βερίνων.
15. Πρέπει να ακολουθούνται οι προδιαγραφές σχετικά με τα όρια αντοχής, και να μην
υπερφορτώνονται τα συρματόσχοινα. Σε περίπτωση υπερφόρτωσης ακόμα και αν δεν
επέλθει θραύση την πρώτη φορά, υπάρχει κίνδυνος σε επόμενη φόρτιση ακόμα και αν
το φορτίο είναι εντός των ορίων αντοχής να δημιουργηθεί ατύχημα λόγω της
παραμόρφωσής τους και την απώλεια μέρους των ιδιοτήτων τους.
16. Τα συρματόσχοινα δεν πρέπει να τρίβονται με μεταλλικές επιφάνειες γιατί γίνονται
πιο εύθραυστα.
Στα μηχανοκίνητα οχήματα πρέπει να εφαρμόζονται τα ακόλουθα:
1. Ο χειριστής του οχήματος να διαθέτει άδεια για το συγκεκριμένο τύπο οχήματος.
Page 88 of 668
2. Το όχημα να συντηρείται τακτικά και να τηρείται ειδικό βιβλίο συντήρησης.
3. Να φέρει σύστημα περιορισμού του κινδύνου τραυματισμού των εργαζομένων λόγω
ανατροπής.
4. Ο θάλαμος οδήγησης να έχει κατάλληλη ορατότητα, σύστημα συγκράτησης του
χειριστή και εύχρηστο χειριστήριο. Σε περίπτωση χαμηλής ορατότητας του χειριστή
πρέπει να υπάρχει έμπειρο βοηθητικό προσωπικό το οποίο να κατευθύνει με
σύστημα καθοδήγησης τον χειριστή.
5. Οι περόνες να είναι σωστά τοποθετημένες και να έχουν το κατάλληλο μέγεθος για το
εκάστοτε φορτίο.
6. Να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή σε περιοχές που μπορεί να είναι χώροι διέλευσης ή
παραμονής ατόμων.
7. Η ταχύτητα κίνησης να είναι μέσα στα όρια που προβλέπονται για τη συγκεκριμένη
εγκατάσταση.
8. Να μειώνεται η ταχύτητα σε περιοχές περιορισμένης ορατότητας.
9. Η φόρτιση να μη γίνεται σε σημεία με κλίση.
10. Να τηρούνται οι προδιαγραφές για το βάρος του φορτίου που θα διακινηθεί.
11. Να μην εμποδίζει η στάθμευση του οχήματος εξόδους κινδύνου ή εξοπλισμό
πυρανίχνευσης και πυρόσβεσης.
12. Να μη γίνεται διευθέτηση του φορτίου όταν βρίσκεται ήδη στις περόνες.
13. Να τηρείται η ενδεικνυόμενη απόσταση ασφαλείας από τα δίκτυα μεταφοράς
ηλεκτρικής ενέργειας.
14. Η κυκλοφορία των οχημάτων πρέπει να γίνεται με τις περόνες κοντά στο έδαφος,
σε απόσταση μικρότερη των 10 εκατοστών.
15. Κατά τη μετακίνηση του οχήματος πρέπει να ακολουθούνται οι οριοθετημένοι
διάδρομοι και είσοδοι για τα οχήματα.
16. Να λειτουργούν άψογα τα ηχητικά και φωτεινά προειδοποιητικά σήματα τα οποία
πρέπει να διαθέτει το όχημα.
5.5 ΣΥΓΚΟΛΛΗΣΕΙΣ – ΚΟΠΕΣ ΜΕΤΑΛΛΩΝ
5.5.1 Σχετική νομοθεσία
Η ακόλουθη νομοθεσία αφορά στα μέτρα υγιεινής και ασφάλειας κατά τη διάρκεια
των εργασιών σε συγκολλήσεις ή κοπές μετάλλων:
• Π.Δ. 95/1978 (20/Α/17.2.78) - Περί μέτρων υγιεινής και ασφαλείας των
απασχολουμένων εις εργασίας συγκολλήσεων
Page 89 of 668
• Π.Δ. 387/75 (117/Α/16.6.75) – Περί αντικαταστάσεως της παραγράφου 5 του
άρθρου μόνου του από 2/8 Αυγούστου 1958 ΒΔ /τος, «περί συμπληρώσεως των
άρθρων 5,6,7,16,17 του από 16-3-50 ΒΔ/τος, περί διαιρέσεως κατατάξεων και
απογραφής των Μηχανολογικών εγκαταστάσεων κ.λπ., ως τούτο τροποποιηθεί και
συμπληρώθη δια του από 25-11-53 τοιούτου»
• Π.Δ. 672/82 (141/Α/26.11.82) - Τροποποίηση και συμπλήρωση διατάξεων που
εκδόθηκαν σε εκτέλεση του ν. 6422/34
5.5.2 Συγκολλήσεις ως παράγοντας εργατικού ατυχήματος
Οι συγκολλήσεις και οι κοπές μετάλλων αποτελούν συνήθεις μηχανολογικές εργασίες
κατά τις οποίες μπορεί να προκληθούν ατυχήματα, στους τεχνίτες και στους
παρευρισκόμενους, στον εκάστοτε εργασιακό χώρο. Βασικό γεγονός το οποίο επιτείνει
την επικινδυνότητα των συγκεκριμένων εργασιών είναι η φύση των εργασιών αυτών οι
οποίες δεν γίνονται συνήθως σε σταθερό χώρο εργασίας αλλά σε διαφορετικές θέσεις
των εργασιακών χώρων.
Στη συνέχεια, για να γίνει εφικτή η παρουσίαση των απαραίτητων μέτρων
ασφάλειας κατά τις συγκολλήσεις, αναφέρονται οι κίνδυνοι οι οποίοι προκύπτουν
ανάλογα με το είδος της συγκόλλησης, δηλαδή εάν πρόκειται για ηλεκτροσυγκόλληση ή
για οξυγονοκόλληση.
Κατά την ηλεκτροσυγκόλληση το κύριο πρόβλημα το οποίο παρουσιάζεται είναι τα
αέρια τα οποία παράγονται και τα οποία αποτελούν σοβαρότατο κίνδυνο για τους
εργαζομένους. Τα αέρια είναι τοξικά και συχνά ακόμα και σε πολύ μικρές ποσότητες
είναι πάρα πολύ επικίνδυνα. Τα αέρια αυτά παράγονται όταν οι επιφάνειες στις οποίες
γίνονται οι συγκολλήσεις έχουν επικαλυφθεί με κάποια κράματα, όπως ψευδαργύρου,
καδμίου, φθορίου ή μολύβδου κλπ. Στον πίνακα 5.1 δίνονται οι πιθανές βιολογικές
επιδράσεις από αναθυμιάσεις τέτοιων κραμάτων.
Κατά την ηλεκτροσυγκόλληση επίσης μπορούν να δημιουργηθούν προβλήματα λόγω
της ακτινοβολίας που εκπέμπεται. Στη συγκεκριμένη κατεργασία παρατηρούνται τρία
είδη ακτινοβολιών: υπέρυθρη, υπεριώδης και ορατού φάσματος. Η υπέρυθρη
ακτινοβολία προσβάλει τα μάτια και μπορεί να προκαλέσει εγκαύματα τα οποία δεν
γίνονται αμέσως αισθητά. Η υπεριώδης προσβάλλει κυρίως τα κύτταρα του δέρματος.
Τέλος η ακτινοβολία στο ορατό φάσμα μπορεί να προκαλέσει θάμβωση.
Page 90 of 668
Ένας άλλος κίνδυνος ο οποίος μπορεί να προέλθει στη διάρκεια εργασιών
ηλεκτροσυγκόλλησης, είναι η ηλεκτροπληξία, εάν δε συνδεθούν ορθά τα κυκλώματα
εισόδου – εξόδου, τα μεταλλικά μέρη της συσκευής και τα παρελκόμενα τους.
Στην περίπτωση που η συγκόλληση γίνεται με οξυγονοκόλληση, οι κίνδυνοι οι οποίοι
απειλούν την υγεία των εργαζομένων δεν περιορίζονται μόνο στις ακτινοβολίες και στα
παραγόμενα αέρια, αλλά επεκτείνονται και λόγω των αερίων υπό πίεση, καθώς και από
τα παρελκόμενα των φιαλών οξυγονοκόλλησης.
Είδος
αναθυμιάσεων
Οξείδιο του
αλουμινίου
Βηρύλλιο
Οξείδιο του καδμίου
Χρώμιο
Κοβάλτιο
Χαλκός
Φθόριο
Οξείδιο του σιδήρου
Μόλυβδος
Οξείδιο του
μαγνησίου
Μαγγάνιο
Μολυβδαίνιο
Νικέλιο
Οξείδιο του
κασσιτέρου
Διοξείδιο του τιτανίου
Βανάδιο
Οξείδιο του
ψευδαργύρου
Πιθανές βιολογικές επιδράσεις
Μικρή ενόχληση
Πνευμονία, νεοπλασίες στον πνεύμονα
Πνευμονικό οίδημα
Νεοπλασίες στον πνεύμονα
Πνευμονία, νεοπλασίες στον πνεύμονα
Πυρετός
Νεφρά, οστεολογικές ανωμαλίες
Μικρή ενόχληση
Δηλητηρίαση
Πυρετός
Ανωμαλίες νευρικού συστήματος
Ερεθισμοί στο αναπνευστικό σύστημα
Νεοπλασίες στον πνεύμονα και στη μύτη,
δερματολογικά προβλήματα
Μικρή ενόχληση
Μικρή ενόχληση
Οφθαλμολογικά, δερματολογικά και πνευμονικά
προβλήματα
Μικρή ενόχληση
Page 91 of 668
Πίνακας 5.1: Πιθανές βιολογικές επιδράσεις από την έκλυση αερίων κατά τις
εργασίες συγκόλλησης και κοπής
5.5.3 Μέτρα προστασίας κατά την συγκόλληση ή την κοπή μετάλλων
Τα μέτρα προστασίας τα οποία πρέπει να ληφθούν έτσι ώστε οι εργαζόμενοι, καθώς
και οι πιθανοί επισκέπτες στον χώρο να προστατευθούν κατά τη διάρκεια εργασιών
συγκολλήσεων είναι αρκετά και μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως εξής: προστασία
από ακτινοβολίες, από ηλεκτροπληξία, από παραγόμενα αέρια, από φιάλες υπό πίεση
και από τα παρελκόμενά τους.
Όσον αφορά στις ακτινοβολίες πρέπει να λαμβάνονται τα ακόλουθα μέτρα:
1. Να γίνεται χρήση παραπετασμάτων από υλικά τα οποία δεν διαπερνώνται από την
υπεριώδη ακτινοβολία.
2. Απαιτείται η χρήση ατομικών μέσων προστασίας όπως γάντια, μάσκα με γυαλιά για
προστασία των ματιών και δερμάτινη ποδιά για προστασία του σώματος και
υποδήματα από δέρμα.
Τα ακόλουθα μέτρα αφορούν σε προστασία από τον κίνδυνο της ηλεκτροπληξίας:
1. Να γίνεται τακτική συντήρηση των συσκευών και των σχετικών εξαρτημάτων τους,
σωστή αποθήκευση τους και αποφυγή μηχανικής ή άλλης καταπόνησης.
2. Οι συσκευές θα πρέπει να γειώνονται κατάλληλα.
Εικόνα 5.2: Γείωση κατά την συγκόλληση
3. Το τροφοδοτικό καλώδιο πρέπει να είναι μονωμένο με ενισχυμένη μόνωση, όπως
επίσης τα παρελκόμενα ή τα ηλεκτρικά στοιχεία των συσκευών, ανεξάρτητα από
τάση.
4. Απαιτείται η χρήση ατομικών μέσων προστασίας (γάντια, υποδήματα).
Ο σημαντικός κίνδυνος ο οποίος δημιουργείται λόγω της έκλυσης τοξικών αερίων
μπορεί να αποφευχθεί χρησιμοποιώντας:
1. Τοπικά ή και γενικά συστήματα απορρόφησης αεριών, τοποθέτηση όσο το δυνατόν
πλησιέστερα στο σημείο ηλεκτροσυγκόλλησης και στο σημείο εκπνοής και εισπνοής
του τεχνίτη έτσι ώστε να αποκλείεται η εισπνοή αερίων από τους εργαζόμενους.
2. Απαιτείται ως ατομικό μέσο ασφαλείας, η χρήση μάσκας ηλεκτροσυγκολλητή.
Page 92 of 668
Όσον αφορά στην προστασία στους χώρους εργασίας όπου συντελούνται εργασίες
οξυγονοκόλλησης, τα μέτρα προστασίας που πρέπει να τηρούνται είναι τα αντίστοιχα
των μέτρων που τηρούνται για τις εργασίες με ηλεκτροσυγκόλληση αλλά επιπρόσθετα
είναι πολύ σημαντικό να λαμβάνονται μέσα προστασίας για τις φιάλες των αερίων που
χρησιμοποιούνται και οι οποίες βρίσκονται υπό πίεση καθώς επίσης και των σχετικών
εξαρτημάτων.
1. Το γέμισμα των φιαλών πρέπει να γίνεται πάντα στις εγκαταστάσεις της επιχείρησης
που τις διαθέτει, και πάντα με το ίδιο είδος αερίου. Οι φιάλες πάντα πρέπει να
βρίσκονται σε άριστη κατάσταση και να διαθέτουν τα εξής διακριτικά:
• Αριθμό μητρώου
• Βάρος κενής φιάλης
• Χωρητικότητα κενής φιάλης
• Ημερομηνία ελέγχου φιάλης
• Μέγιστη επιτρεπόμενη τιμή πίεσης του αερίου που περιέχεται στη φιάλη
• Στοιχεία του εργοστασίου κατασκευής της φιάλης
Εικόνα 5.3: Σήμανση εύφλεκτων υλικών
2. Η μεταφορά, η χρήση και η αποθήκευσή τους πρέπει να γίνεται με τρόπο απόλυτα
ασφαλή. Πρέπει να είναι δεμένες σταθερά με αλυσίδα ή κολάρο για να αποφευχθεί η
μετατόπισή τους ή η πτώση τους. Επιπλέον οι φιάλες που περιέχουν διαφορετικά
αέρια πρέπει να αποθηκεύονται σε διαφορετικούς χώρους και μακριά από εύφλεκτα
υλικά. Επιπλέον η αποθήκευση και η χρήση πρέπει να γίνεται μακριά από πηγές
θερμότητας. Επίσης πρέπει να προφυλάσσονται από μηχανική καταπόνηση.
3. Μετά από κάθε χρήση οι φιάλες πρέπει να κλείνουν με το καπάκι τους για να
προστατευθούν τα κλείστρα που είναι ευαίσθητα σε ατυχήματα έτσι ώστε να
αποφευχθούν τυχόν διαρροές.
4. Το οξυγόνο το οποίο εξέρχεται με πίεση από τις φιάλες, όταν εξέλθει με πίεση από
αυτές, και έλθει σε επαφή με γράσα και λίπη τα κάνει να αναφλέγονται. Για αυτό το
Page 93 of 668
λόγο δεν πρέπει να λιπαίνονται τα κλείστρα των φιαλών, οι ελαστικοί σωλήνες και οι
καυστήρες.
5. Όταν αναζητάται η διαρροή του αερίου στα κλείστρα μιας φιάλης, στους ελαστικούς
αγωγούς ή στους μανοεκτονωτές, πρέπει να χρησιμοποιείται σαπουνάδα και όχι
φλόγα γιατί υπάρχει κίνδυνος ανάφλεξης στο σημείο διαρροής.
6. Η προσαρμογή των αγωγών στις αντίστοιχες υποδοχές του μανοεκτονωτού και του
καυστήρα πρέπει να γίνεται με τέτοιο τρόπο ώστε να εξασφαλίζεται η στεγανότητα
και να εμποδίζεται παράλληλα η βίαιη εξαγωγή τους.
7. Οι υποδοχές του οξυγόνου και του καύσιμου αερίου, όπου προσαρμόζονται οι
ελαστικοί αγωγοί, πρέπει να έχουν την κατάλληλη σήμανση.
8. Οι αγωγοί πρέπει να έχουν τέτοιο χρώμα το οποίο να αναλογεί στο αέριο που θα
γίνει χρήση (κόκκινο ή κίτρινο για την ασετιλίνη και μπλε ή μαύρο για το οξυγόνο).
9. Πρέπει να γίνεται αφαίρεση σκόνης, ακαθαρσιών ή σκουριάς από το στόμιο του
κλείστρου της φιάλης πριν την εγκατάσταση του μανοεκτονωτή.
10. Οι σαλμοί πρέπει να κρατούνται σε απόσταση από τις φιάλες μεγαλύτερη των
τριών μέτρων.
11. Τα ακροφύσια των καυστήρων θα πρέπει να διατηρούνται σε καλή κατάσταση και
σε περίπτωση που φράξουν πρέπει να καθαρίζονται με μια βελόνα από μπρούντζο
από μέσα προς τα έξω για να μην ξεχειλώσουν, αλλιώς υπάρχει κίνδυνος
αναρρόφησης που οδηγεί σε φλογοεπιστροφή.
5.5.4 Γενικά μέτρα ασφαλείας για εργασία με συγκόλληση ή κοπή μετάλλων
Τα ακόλουθα γενικά μέτρα ασφάλειας πρέπει να εφαρμόζονται κατά τη διάρκεια
εργασιών συγκολλήσεων.
12. Τα δάπεδα εργασίας θα πρέπει να διατηρούνται καθαρά και να έχουν τέτοια κλίση
έτσι ώστε να μην λιμνάζουν νερά. Επίσης πρέπει να πληρούν τις απαιτούμενες
προδιαγραφές για αντοχή, ολισθηρότητα και πυρασφάλεια.
13. Σε χώρους όπου γίνονται εργασίες συγκόλλησης πρέπει να υπάρχουν επαρκή και
αποτελεσματικά μέτρα πυρόσβεσης.
14. Ρητή απαγόρευση καπνίσματος σε χώρους όπου γίνονται μόνιμα ή προσωρινά
εργασίες κοπής ή συγκόλλησης μετάλλων.
15. Οι θέσεις συγκολλήσεων πρέπει να διαχωρίζονται από τις θέσεις των άλλων
εργαζομένων με κατάλληλα πετάσματα έτσι ώστε να μην προκαλείται ενόχληση σε
αυτούς.
Page 94 of 668
16. Σε περίπτωση διαρροής ασετιλίνης σε κλειστό χώρο πρέπει απευθείας να γίνει
εξαερισμός του χώρου διότι εάν η ανάμειξη της ασετιλίνης με τον ατμοσφαιρικό αέρα
γίνει σε ποσοστό μεγαλύτερο του 2.3% δημιουργείται εκρηκτικό μείγμα και με την
ύπαρξη μιας φλόγας ή ενός σπινθήρα είναι δυνατό να προκληθεί έκρηξη.
17. Σε
μη
μόνιμους
χώρους
εργασιών
συγκόλλησης
επιβάλλεται
πριν
την
πραγματοποίηση της εργασίας να υπάρχει σύμφωνη γνώμη ενός ειδικού υπεύθυνου
προσώπου, πληροφόρηση για το τι περιέχει ή περιείχε ο χώρος καθώς και οι τρόποι
εξαερισμού του χώρου. Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται σε κλειστούς χώρους όπως
φρεάτια και δεξαμενές.
18. Να υπάρχει δίπλα στον τεχνίτη φορητός πυροσβεστήρας έτοιμος για χρήση.
19. Η εργασία να γίνεται από αδειούχο τεχνίτη και μόνον από αυτόν.
20. Το αντικείμενο που θα επεξεργαστεί να είναι τοποθετημένο σε άκαυστα
στηρίγματα.
21. Κατά την εργασία συγκολλήσεων σε δοχεία, αυτά πρέπει να γεμίζονται με νερό έτσι
ώστε να μην προκληθεί έκρηξη από αέρια που πιθανόν να υπήρχαν μέσα σε αυτά.
5.6 ΘΟΡΥΒΟΣ
5.6.1 Ορισμός Θορύβου
• Από πλευράς φυσικής:
Θόρυβος είναι κάθε ακανόνιστος μη περιοδικός σύνθετος ήχος που η στιγμιαία τιμή του
αυξομειώνεται γενικά με τυχαίο τρόπο.
• Από πλευράς εργονομίας:
Θόρυβος είναι κάθε ανεπιθύμητος ήχος (απλός ή σύνθετος).
5.6.2 Χαρακτηριστικά Θορύβου
Συχνότητα είναι ο αριθμός κύκλων στη μονάδα του χρόνου και μετράται σε κύκλους
ανά δευτερόλεπτο ή Hertz (Hz). Το ανθρώπινο αυτί ακούει περίπου από 20 Hz – 20000
Hz. Οι ήχοι που έχουν συχνότητα μεγαλύτερη των 20.000 Hz ονομάζονται «υπέρηχοι»
ενώ εκείνοι με συχνότητα μικρότερη των 16 Hz «υπόηχοι».
Η Ένταση, αποτελεί το ποσό της ηχητικής ενέργειας που διέρχεται από τη μονάδα
επιφάνειας (η οποία βρίσκεται κάθετα στην ακτίνα μετάδοσης του ηχητικού κύματος),
στη μονάδα του χρόνου. Εκφράζεται σε Watt/m2.
Στην Ακουστική ως μονάδα μέτρησης της ηχητικής έντασης χρησιμοποιείται το
decibel (dB), το οποίο είναι λογαριθμική μονάδα και εκφράζει το επίπεδο της ηχητικής
Page 95 of 668
πίεσης. Το decibel (dB) ως λογαριθμική μονάδα παρουσιάζει μια ιδιαιτερότητα
πολύ σημαντική στην εκτίμηση των ηχητικών επιπέδων στους εργασιακούς
χώρους. Για κάθε διπλασιασμό της ηχητικής έντασης παρατηρείται μια αύξηση
3dB του ηχητικού επιπέδου, δηλαδή το διπλάσιο των 85 dB δεν είναι τα 170
αλλά τα 88 dB.
Εικόνα 5.4: Τυπικό παράδειγμα ηχοστάθμης
Οι τιμές άνω των 130 dB μπορούν να προκαλέσουν βλάβες στην ακοή άμεσα
5.6.3 Δόση θορύβου - Ημερήσια ατομική ηχοέκθεση
Σύμφωνα και με το ΚΔΠ 317/2006, για την εκτίμηση των επιπέδων έντασης ήχου
στους εργασιακούς χώρους, πρέπει να προσδιοριστούν τα ακόλουθα:
• Ισοδύναμη (συνεχής) Α-ηχοστάθμη θορύβου Leq(A):
αντιπροσωπεύει τη στάθμη σταθερού επίπεδου θορύβου που θα απέδιδε το ίδιο
ενεργειακό περιεχόμενο θορύβου για τη χρονική περίοδο που γίνεται η μέτρηση
Εικόνα 5.5 Ισοδύναμη (συνεχής) Α-ηχοστάθμη θορύβου Leq
Page 96 of 668
• Ημερήσια ατομική ηχοέκθεση εργαζομένου LEP,d:
ισοδυναμεί με την Leq(A) για χρονική περίοδο έκθεσης εργαζομένου 8 ώρες
• Εβδομαδιαίος μέσος όρος των ημερήσιων τιμών LEP,d
5.6.4 Αντιμετώπιση του θορύβου στην Ελλάδα
Για τον εργασιακό θόρυβο ισχύει στη χώρα μας από 18-3-1991 το Π.Δ. 85
«προστασία των εργαζομένων από τους κινδύνους που διατρέχουν λόγω της έκθεσης
τους στο θόρυβο κατά την εργασία».
Σύμφωνα με αυτό το Προεδρικό Διάταγμα:
• Ο εργοδότης έχει την ευθύνη της εκτίμησης του θορύβου.
• Κάθε μέτρηση πρέπει να είναι αντιπροσωπευτική της Ημερήσιας Ατομικής
Ηχοέκθεσης (ΗΑΗ) των εργαζομένων.
Οι
υποχρεώσεις
του
εργοδότη
όταν
η
Ημερήσια
ενός εργαζόμενου είναι πιθανό να υπερβεί τα 85 dΒ(Α) είναι:
Ατομική
Ηχοέκθεση
• ενημέρωση των εργαζομένων για τους πιθανούς κινδύνους που διατρέχει η ακοή
τους.
• διάθεση ΜΑΠ ακοής στους εργαζόμενους.
• ενημέρωση των εργαζομένων για τα μέτρα που παίρνει η επιχείρηση.
• ενημέρωση και εκπαίδευση των εργαζομένων για τη χρήση ΜΑΠ ακοής και τη
σημασία της τακτικής ακοομέτρησης κ.λπ.
Όταν η Ημερήσια Ατομική Ηχοέκθεση ενός εργαζόμενου είναι πιθανό να υπερβεί τα
90 dΒ(Α) ο εργοδότης έχει τις ακόλουθες υποχρεώσεις:
• οι αντίστοιχες για τα 85 dΒ(Α).
• να μειώσει την ηχοέκθεση των εργαζομένων.
• να τοποθετήσει την κατάλληλη σήμανση στις επιβαρημένες θέσεις εργασίας ή ακόμη
και να περιορίσει την προσπέλαση σε αυτές.
• να ενημερώνει τακτικά τους εργαζόμενους για τις όποιες υπερβάσεις και την
καταπολέμηση τους κ.λπ.
5.6.5 Μέτρηση θορύβου
Οι μετρήσεις του θορύβου γίνονται με κατάλληλα όργανα τα οποία ονομάζονται
«ολοκληρωτικά ηχόμετρα» και τηρούν τις προδιαγραφές του «ISO R-1999». Τα όργανα
Page 97 of 668
αυτά μπορούν με τη βοήθεια ηλεκτρονικών κυκλωμάτων, όπως το σταθμιστικό
κύκλωμα άλφα (Α), να προσομοιώνουν την ευαισθησία της ανθρώπινης ακοής.
Για τη μέτρηση της «δόσης» του θορύβου, το όργανο που χρησιμοποιείται
ονομάζεται «ηχοδοσίμετρο». Το όργανο καταγράφει το σύνολο της ηχητικής ενέργειας
που δέχεται ο εργαζόμενος στο ωράριο της βάρδιας του (8 ώρες), ανάγοντας αυτό σε
εκατοστιαία αναλογία (δόση) της προκαθορισμένης επιτρεπτής οριακής τιμής, για
8ωρη έκθεση.
5.6.6 Αρχές μείωσης του θορύβου
Θόρυβος δημιουργείται στο εργασιακό περιβάλλον σχεδόν σε κάθε περίπτωση:
α) από εργαλεία χειρός
β) από κινούμενα μέρη μιας μηχανής
γ) από τα εγκατεστημένα συστήματα θέρμανσης, αερισμού-εξαερισμού, απαγωγής
σκόνης, πεπιεσμένου αέρα κ.λπ.
Όσον αφορά το θόρυβο που προέρχεται από τις μηχανές, οι καινούργιες έχουν
μειωμένα τα επίπεδα εκπομπής θορύβου γιατί οι κατασκευαστές ενσωματώνουν κατά
το σχεδιασμό τους τα μέτρα μείωσης του θορύβου μαζί με μέτρα εργονομικά, μέτρα
ασφάλειας για το χειριστή κ.λπ.
Τα τελευταία χρόνια έχει επιτευχθεί σημαντική πρόοδος στον τομέα αυτό, δεδομένου
ότι η χαμηλή εκπομπή θορύβου των μηχανών αποτελεί ένα ακόμη στοιχείο
ανταγωνισμού των κατασκευαστριών εταιριών.
Εικόνα 5.6: Πηγές θορύβου σε τυπική εργαλειομηχανή
Γενικές αρχές μείωσης του θορύβου:
Page 98 of 668
• Μείωση του θορύβου στην πηγή του.
• Περιορισμός του θορύβου κατά τη διαδρομή του (έλεγχος των δρόμων μετάδοσης
του).
• Περιορισμός των ωρών λειτουργίας της πηγής θορύβου και του χρόνου έκθεσης.
• Μέσα ατομικής προστασίας της ακοής.
5.6.7 Προστασία της υγείας των εργαζομένων
Η υγεία των εργαζομένων που εκτίθενται σε επιβαρυμένο από θόρυβο εργασιακό
περιβάλλον προστατεύεται μέσω δύο ενιαίων φάσεων:
Τεχνική πρόληψη: βασίζεται στην απομάκρυνση των γενεσιουργών αιτίων
κινδύνου και τη μείωση του θορύβου στην πηγή του. Αυτό επιτυγχάνεται με την
αντικατάσταση της θορυβώδους παραγωγικής διαδικασίας με άλλη λιγότερο
θορυβώδη, την τήρηση των οδηγιών εγκατάστασης και συντήρησης των μηχανών και
με τη μείωση της μετάδοσης του θορύβου στην πηγή (εγκλωβισμός των πηγών
θορύβου) και στο περιβάλλον εργασίας (υλικά κατασκευής με κατάλληλο συντελεστή
ηχοαπορρόφησης, ηχοπαραπετάσματα κλπ).
Τα μέσα ατομικής προστασίας (Μ.Α.Π.) αποτελούν την τελευταία γραμμή
άμυνας κατά του θορύβου και πρέπει η χρήση τους να έχει προσωρινό
χαρακτήρα.
Ιατρική και οργανωτική πρόληψη: βασίζεται σε οργανωτικές επεμβάσεις που
στοχεύουν στη μείωση του χρόνου έκθεσης των εργαζομένων στο βλαπτικό παράγοντα,
και στην ιατρική παρακολούθηση των εργαζομένων που εκτίθενται σε θόρυβο.
5.6.8 Ατομικά Μέσα Προστασίας
Όταν η ημερήσια ατομική ηχοέκθεση υπερβαίνει τα 85dB πρέπει να τίθενται στους
εργαζομένους ατομικά μέσα προστασίας, όπως:
1. Ωτοπώματα ή ωτοβύσματα
2. Ωτοασπίδες που καλύπτουν πλήρως το πτερύγιο του αυτιού.
3. Ωτοασπίδες που προσαρμόζονται πλήρως στο κράνος.
4. Προστατευτικά μέσα κατά του θορύβου εξοπλισμένα με συσκευές ενδοεπικοινωνίας.
5.6.9 Μέτρα προστασίας για τη μείωση θορύβου στους εργοστασιακούς χώρους
Για την προστασία των εργαζομένων από το θόρυβο απαιτείται η λήψη τεχνικών και
διοικητικών μέτρων. Ακολουθούν τα μέτρα που πρέπει να λαμβάνονται:
Page 99 of 668
1. Χρήση ατομικών μέτρων προστασίας
2. Κατάλληλη εκπαίδευση των εργαζόμενων και ενημέρωση τους από τους
εκπροσώπους και τεχνικούς τους συμβούλους για προστασία από θόρυβο
3. Ενημέρωση εκπροσώπων των εργαζομένων για την ορθή εφαρμογή των μέτρων
κατά της ηχορύπανσης στον εργασιακό χώρο.
4. Παροχή πρόσβασης των εργαζομένων και στους εκπροσώπους τους στα
αποτελέσματα εκτίμησης επαγγελματικού κινδύνου και των μετρήσεων του
θορύβου.
5. Παρακολούθηση ακοής εργαζομένων από ειδικευμένο γιατρό.
6. Ύπαρξη κατάλληλης σήμανσης στους διαφόρους χώρους εργασίας ανάλογα με τα
διάφορα επίπεδα θορύβου.
7. Περιορισμός πρόσβασης των εργαζομένων σε χώρους όπου η ένταση θορύβου είναι
άνω των 90dB.
8. Αποφυγή του θορύβου με αγορά εξοπλισμού που δε δημιουργεί θόρυβο.
9. Περιορισμός του θορύβου στην πηγή.
10. Παρεμπόδιση της διαδρομής του θορύβου με τοποθέτηση κατάλληλων υλικών σε
τοίχους και οροφές.
11. Μείωση ωρών έκθεσης εργαζομένων σε επιβεβαρυμμένο περιβάλλον με υψηλή
στάθμη θορύβου.
12. Μείωση ωρών λειτουργίας μηχανών που δημιουργούν ηχορρύπανση.
13. Τροποποίηση της κατασκευής του συγκροτήματος των θορυβωδών μηχανών με
χρήση ελαστικών βάσεων, αντικραδασμικών βάσεων και δαπέδων, στερέωση των
στοιχείων που δονούνται, ελάττωση της ενέργειας που διατίθεται για την κίνηση του
συστήματος
δόνησης
αναρρόφησης αέρα, κλπ.
της
πηγής,
πρόσθεση
σιγαστήρων
στα
συστήματα
14. Τήρηση των ωρών κοινής ησυχίας.
15. Μείωση τριβών με λίπανση και ευθυγράμμιση των τριβέων.
16. Ζυγοστάθμιση των κινούμενων στοιχείων.
17. Μείωση των κρουστικών θορύβων.
18. Τακτική συντήρηση των μηχανών και εργαλείων τα οποία προκαλούν θόρυβο.
19. Έλεγχος της αποτελεσματικότητας των μέτρων ελέγχου του θορύβου.
Στον επόμενο πίνακα δίνεται η μείωση του θορύβου που επιτυγχάνεται με την
εφαρμογή διαφόρων μέτρων σε μηχανές – πηγές ηχορύπανσης.
Page 100 of 668
Μέτρα
Μείωση στάθμης θορύβου (dB)
Πλήρης κάλυψη μηχανής
10-20
Μερική κάλυψη μηχανής
0-10
Κάλυψη, απορρόφηση και απομόνωση
Απομόνωση δονήσεων
10-30
0-10
Πίνακας 5.2: Μείωση του θορύβου που επιτυγχάνεται με την εφαρμογή
διαφόρων μέτρων σε μηχανές – πηγές ηχορύπανσης
5.6.10 Παραδείγματα μείωσης θορύβου στην πηγή του
Η βασική προσπάθεια επάνω στις μηχανές είναι να μειωθεί το εύρος των δυνάμεων
που επενεργούν και δημιουργούν τους θορύβους.
Περιστρεφόμενες μηχανές
Σε περιστρεφόμενες μηχανές παράγεται συνδυασμός αεροδυναμικού θορύβου και
θορύβου που δημιουργείται από ταλαντούμενες επιφάνειες. Το διεθνές πρότυπο ISΟ
3945 αναφέρεται στις ταλαντώσεις μεγάλων μηχανών με περιστρεφόμενα μέρη
ταχυτήτων από 10÷200 στρ./δευτερόλεπτο.
Οι ακόλουθες πηγές θορύβου αφορούν σε περιστρεφόμενες μηχανές:
Εικόνα 5.7: Πηγές θορύβου σε περιστρεφόμενες μηχανές
1. Έδρανα κύλισης (ρουλεμάν).
Page 101 of 668
2. Οδοντωτοί τροχοί.
3. Αζυγοστάθμητες μάζες.
Αντλίες
Οι ρευστοδυναμικές μηχανές γενικά αποτελούν κατ’ εξοχήν εστίες θορύβου, ο οποίος
πηγάζει από τα ρευστομηχανικά φαινόμενα στους χώρους ροής, από ταλαντώσεις της
μηχανικής δομής και από τα περιστρεφόμενα μέρη των ηλεκτρομηχανών (κινητήρων
ή/και γεννητριών) και άλλων κινητήριων μηχανών. Οι αντλίες, ως ρευστοδυναμικές
μηχανές, παράγουν θόρυβο σε αυξανόμενη ένταση με αυξανόμενο αριθμό στροφών,
αυξανόμενη παροχή και αυξανόμενη διαφορά ολικής πίεσης Δpt, μεταξύ αναρρόφησης
και κατάθλιψης της μηχανής.
Η επιλογή μιας αντλίας σχεδιασμένης να δημιουργεί το λιγότερο δυνατό θόρυβο
βασίζεται στο μέσον που θα αντληθεί και στην πίεση λειτουργίας της. Οι κύριες
κατηγορίες σχεδιασμού αντλιών βασίζονται στην εμπλοκή των ταχυτήτων, στις βάνες,
στους τροχούς Pelton, στα πιστόνια, διαφράγματα ή στους αξονικούς κοχλίες για την
προώθηση του υλικού. Ο θόρυβος μιας αντλίας χαρακτηρίζεται από συχνότητες που
συσχετίζονται με την αξονική ταχύτητά της, τον αριθμό οδόντων στο γρανάζι
ταχύτητας, ή τα πιστόνια και τα πτερύγια του ρότορα.
Κακός τρόπος εισαγωγής υλικού, ή μικροί σωλήνες αναρροφήσεως, επιδρούν στη
σπηλαίωση στην είσοδο της αντλίας. Η μικρή έξοδος του υλικού δημιουργεί συνθήκες
στροβιλισμού, δηλαδή θόρυβο.
Η σπηλαίωση και η τυρβώδης ροή αποτελούν πηγές θορύβου στις αντλίες και πρέπει
να αποφεύγονται. Γι' αυτό, κατά το σχεδιασμό αντλιών λαμβάνεται πρόβλεψη έτσι
ώστε η απόλυτη ταχύτητα εισόδου του ρευστού να είναι κάθετη στη διατομή εισόδου
στο στροφείο της αντλίας ώστε να αποφεύγονται οι απώλειες κρούσης και κατ’
επέκταση η δημιουργία θορύβου. Η ευαισθησία αντλιών σε καταπονήσεις από
σπηλαίωση καθιστά αναγκαία – ό,που υφίσταται κίνδυνος εμφάνισής της – τη
χρησιμοποίηση χρωμονικελιούχου χάλυβα που είναι επαρκώς ανθεκτικός στην
σπηλαίωση, κατά την οποία όμως παίζει πρόσθετο ρόλο η μηχανουργική διαμόρφωση
του μηχανικού στοιχείου (σφυρηλασία, έλαση, χύτευση) και η επιφανειακή επεξεργασία
(λεία ή τραχεία επιφάνεια). Σημαντική επίδραση όμως έχει και η μέθοδος κατεργασίας
των επιφανειών ( π.χ. αν είναι χυτευμένες ή πλανισμένες ή σφυρηλατημένες) καθώς και
η επιφανειακή τραχύτητα. Τέλος, για την κατά το δυνατόν αποφυγή των στροβιλισμών,
ο σχεδιασμός των στροφείων και του κελύφους της αντλίας πραγματοποιείται με
Page 102 of 668
μεθόδους υπολογιστικής ρευστοδυναμικής, ώστε να επιτυγχάνεται ο έλεγχος της ροής
και η βέλτιστη γεωμετρία της μηχανής για αποδοτική και αθόρυβη λειτουργία.
Για να ελαττωθεί ο θόρυβος που δημιουργείται κατά τη λειτουργία μιας αντλίας,
πρέπει να απομονωθεί η αντλία από τους σωλήνες εισαγωγής εξαγωγής με τη
χρησιμοποίηση εύκαμπτων σωλήνων. Πρέπει επίσης να χρησιμοποιούνται ειδικοί
συγκρατητές σωλήνων για να μη μεταδίδονται οι ταλαντώσεις των σωλήνων στην
κατασκευή.
Εικόνα 5.8 Μονωτικό σύστημα σε κινητήρα αντλίας
Ένα μεγάλο επίσης πρόβλημα είναι ο θόρυβος που μεταδίδεται μέσω του υλικού που
αντλείται. Αξιοσημείωτοι είναι οπωσδήποτε και οι θόρυβοι που προκαλούνται από το
υδραυλικό πλήγμα. Θεωρείται μια μάζα ενός πρακτικά ασυμπίεστου ρευστού η οποία
υποχρεώνεται με πίεση να κινηθεί μέσα σε ένα σωλήνα. Όσο συνεχίζεται η ροή δεν
υπάρχουν ενοχλήσεις. Αν όμως ξαφνικά κλείσουμε ένα διακόπτη ή μια βάνα που
βρίσκονται στην πορεία του ρευστού, τότε εμφανίζονται πολύ μεγάλες δυνάμεις. Στις
συνηθισμένες υδραυλικές εγκαταστάσεις μπορεί να φθάσουν τις 30 με 40 ατμόσφαιρες.
Το πιεστικό κύμα ταξιδεύει προς τα πίσω μέχρι να συναντήσει κάποια μεγαλύτερη
διάμετρο. Εάν τη συναντήσει, τότε εκεί υπάρχει σημείο ανακούφισης. Ανάμεσα στο
σημείο ανακούφισης και στο σημείο διακοπής παλινδρομεί με ταχύτητα περίπου 80
km/min μέχρις ότου εξαντληθεί η ενέργεια κρούσεως και ηρεμήσει το σύστημα.
Page 103 of 668
Εικονα 5.9: Τρόποι εγκατάστασης σωλήνων για μείωση θορύβου
Αυτή η βίαιη παλινδρόμηση προκαλεί στο δίκτυο ενοχλητικούς θορύβους και
ταλαντώσεις, εξασθενεί τις συνδέσεις και προκαλεί διαρροές.
Σοβαροί κίνδυνοι υπάρχουν στα συστήματα πυροσβέσεως με sprinklers ιδιαίτερα σε
πιέσεις επάνω από 6 ατμόσφαιρες. Οι θόρυβοι από τη λειτουργία τους προστίθενται
στο βασικό θόρυβο της αντλίας. Σε τέτοιες περιπτώσεις εγκαθιστώνται βιομηχανικοί
απορροφητές με αέριο αργό υπό πίεση που παραλαμβάνει τις κρούσεις και έτσι
αποσβένονται τα δυσάρεστα αποτελέσματα του υδραυλικού πλήγματος.
Πρακτικά κάθε αντλία συνοδεύεται από τη χαρακτηριστική καμπύλη στάθμης
ηχητικής ισχύος μαζί με το φυλλάδιο του κατασκευαστή με τις χαρακτηριστικές
λειτουργίας ή εναλλακτικά πρέπει να δίνεται η μέγιστη τιμή της στάθμης θορύβου ή μια
τιμή αναφοράς και ο αντίστοιχος τύπος υπολογισμού για άλλες καταστάσεις
λειτουργίας. Αυτό είναι σύνηθες, αφού η κάθε σειρά παραγωγής αντλιών επιβάλλεται
από αντίστοιχο ευρωπαϊκό και παγκόσμιο πρότυπο να υποβάλλεται σε δοκιμές
παραγωγής θορύβου.
Τα κομπρεσέρ αέρα
Είναι από τις κύριες πηγές θορύβου μέσα σ' ένα εργοστάσιο.
Page 104 of 668
1. Πρέπει να εγκαθίστανται μακριά από τους χώρους εργασίας του προσωπικού, π.χ.
στο υπόγειο.
2. Να τίθενται εκτός λειτουργίας όταν αυτή δεν είναι απαραίτητη.
3. Πρέπει να χρησιμοποιείται η χαμηλότερη δυνατή πίεση λειτουργίας.
Ο αέρας εισαγωγής τους μπορεί κατάλληλα να σιγάσει (εγκαθιστώντας σιλανσιέ).
Η αποφόρτιση στα συστήματα κενού μπορεί να σιγάσει παρομοίως.
Εικόνα 5.10: Παράδειγμα κομπρεσέρ με μόνωση και χωρίς μόνωση
•
•
•
•
Μονωτικό υλικό μεταξύ πλάκας που φέρει τα δακτυλίδια συγκράτησης σασί της
μηχανής.
Χρήση στενών και ζυγοσταθμισμένων οδηγών κινητηρίων των αξονίσκων.
Μονωμένα ρουλεμάν από τις φωλιές τους.
Η μείωση θορύβου μετά από τα πιο πάνω μέτρα, μπορεί να είναι περίπου 12
dΒ(Α).
5.7 ΤΑΛΑΝΤΩΣΕΙΣ
5.7.1 Εισαγωγή
Η χρήση μηχανών ή και εργαλείων που παράγουν ταλαντώσεις, με άμεση ή έμμεση
μετάδοση στον ανθρώπινο οργανισμό, έχουν ως αποτέλεσμα τη μεταφορά της
μηχανικής ενέργειας στον εργαζόμενο - χειριστή. Συνέπεια αυτού είναι η εμφάνιση
Page 105 of 668
συμπτωμάτων που χαρακτηρίζουν την έκθεση σε ταλαντώσεις. Οι χειριστές των
ακόλουθων κατηγοριών μηχανημάτων εκτίθενται σε μηχανικές ταλαντώσεις:
• γεωργικές μηχανές
• επίγεια μέσα μεταφοράς (λεωφορεία, φορτηγά κ.λπ.)
• εναέρια μέσα μεταφοράς και ειδικότερα τα ελικόπτερα
• αεροτρύπανα και αερόσφυρα
• αλυσοπρίονα
• άλλα κρουστικά ή περιστρεφόμενα εργαλεία χειρός.
Το Π.Δ. 176/2005 με το οποίο εναρμονίστηκε η ελληνική νομοθεσία με την Οδηγία
2002/44/ΕΚ («Οδηγία για τους κραδασμούς»), καθιστά υπεύθυνους τους εργοδότες
στο να διασφαλίσουν ότι οι κίνδυνοι από κραδασμούς στο σύστημα άκρας χειρόςβραχίονα εξαλείφονται ή μειώνονται στο ελάχιστο δυνατό.
5.7.2 Χαρακτηριστικά ταλαντώσεων
Η μηχανική ταλάντωση που μεταφέρεται στο ανθρώπινο σώμα μέσω στερεών
σωμάτων χαρακτηρίζεται από μια σειρά φυσικών μεγεθών τα κυριότερα των οποίων
είναι:
• περίοδος (Τ) [s]
• συχνότητα (f) [Ηz]
• εύρος [cm]
• ταχύτητα [cm/s]
• επιτάχυνση [m/s2]
Όταν το ανθρώπινο σώμα βρίσκεται σε επαφή με μία διάταξη ή συσκευή που
βρίσκεται σε ταλάντωση υπόκειται σε εξαναγκασμένες μετατοπίσεις από τη θέση
ισορροπίας του. Οι μετατοπίσεις αυτές, δηλαδή το εύρος ταλάντωσης είναι μια
χαρακτηριστική παράμετρος της ταλάντωσης, ο ρυθμός επιβολής της οποίας μπορεί να
ποικίλει. Ταχύτητα και επιτάχυνση χαρακτηρίζουν την ταλάντωση. Στην πράξη,
χρησιμοποιείται η ισοδύναμη τιμή της επιτάχυνσης ή RMS (Route Mean Square) της
επιτάχυνσης, με μονάδα μέτρησης το m/s2. Η συχνότητα της ταλάντωσης είναι
σημαντική διότι το ανθρώπινο σώμα αντιδρά διαφορετικά στις χαμηλές από ότι στις
υψηλότερες συχνότητες.
5.7.3 Μηχανισμός επίδρασης των ταλαντώσεων
Page 106 of 668
Ο μηχανισμός με τον οποίο επιδρούν οι μηχανικές ταλαντώσεις στον ανθρώπινο
οργανισμό είναι πολυπαραμετρικός. Η μεταφορά των ταλαντώσεων στο ανθρώπινο
σώμα πραγματοποιείται κυρίως με δυο τρόπους:
• μέσω της «επιφάνειας στήριξης» του ανθρώπινου σώματος από το μέσο που
ταλαντώνεται (ολοσωματική έκθεση στον κραδασμό)
• μέσω του άξονα χειρός - βραχίονα (πηχεοκαρπικός άξονας) όταν ο εργαζόμενος
χειρίζεται διάφορα κρουστικά ή περιστρεφόμενα εργαλεία.
Το ανθρώπινο σώμα συμπεριφέρεται γενικά σαν σύνθετο μηχανικό σύστημα. Τα
μέλη του ανθρώπινου σώματος δεν έχουν την ίδια ευαισθησία σε όλο το φάσμα
συχνοτήτων των ταλαντώσεων. Σε συχνότητες 1-2 Ηz το ανθρώπινο σώμα αντιδρά σαν
ομοιογενής μάζα, ενώ σε ταλαντώσεις με συχνότητα πάνω από 20 Ηz αντιδρά σαν ένα
σύνθετο σύστημα αποτελούμενο από διαφορετικά μέρη, το καθένα από τα οποία
αντιδρά ανάλογα με τα φυσικά χαρακτηριστικά του (ελαστικότητα, αδράνεια κ.λ.π.). Τα
φυσικά αυτά χαρακτηριστικά - άρα και η ευαισθησία στις δονήσεις - ποικίλουν από
άτομο σε άτομο.
5.7.4 Συμπτώματα έκθεσης σε ταλαντώσεις
Η επίδραση των ταλαντώσεων στον ανθρώπινο οργανισμό μπορεί να προκαλέσει
σοβαρές βλάβες και διαταραχές στις φυσιολογικές λειτουργίες καθώς και διάφορες
ανατομικές αλλοιώσεις. Επιπλέον, η έκθεση σε μηχανικές δονήσεις προκαλεί
ψυχολογικές διαταραχές που μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά τη γενικότερη
κατάσταση της ψυχικής ευεξίας του ατόμου μειώνοντας την ικανότητα αντίδρασης του
οργανισμού στα εξωτερικά ερεθίσματα και κατά συνέπεια αυξάνοντας τις πιθανότητες
πρόκλησης ατυχήματος.
Οι ταλαντώσεις που επιδρούν σε όλο το σώμα εντάσσονται στο φάσμα των χαμηλών
(0 - 2 Ηz) και μέσων (2 - 20 Ηz) συχνοτήτων. Η επαγγελματική έκθεση εντοπίζεται
κύρια στις οικοδομικές και εξορυκτικές δραστηριότητες, στη γεωργία και τις
μεταφορές. Πλήττουν όρθιους και καθήμενους εργαζόμενους, προκαλώντας την
εμφάνιση συμπτωμάτων όπως:
• ναυτία
• υπέρταση
• διαταραχές καρδιακού ρυθμού
Page 107 of 668
• διαταραχές όρασης
• δυσκολίες στην πέψη
• γενική δυσφορία
• δύσπνοια
• διαταραχές ισορροπίας και κινήσεων
• βλάβες στο μυοσκελετικό σύστημα κ.α.
Έχουν επίσης παρατηρηθεί ηλεκτροκαρδιογραφικές διαταραχές, ηπατικές και
γαστρεντερικές παθήσεις καθώς και ασταθής αρχικά υπέρταση στους οδηγούς των
επίγειων μέσων μεταφοράς.
Οι ταλαντώσεις με συχνότητες στην περιοχή 10 - 50 Ηz, προσβάλλουν τα οστά και
τις αρθρώσεις κυρίως των άκρων και της σπονδυλικής στήλης προκαλώντας εκφύλιση
του σκελετού.
Οι ταλαντώσεις, υψηλότερων συχνοτήτων ( > 50 Ηz) όπως αυτές που δημιουργούν
τα τρυπάνια, τα αλυσοπρίονα και άλλα κρουστικά ή περιστρεφόμενα εργαλεία,
προκαλούν διάφορες νευροαγγειακές παθήσεις και ευθύνονται για αρθροπάθειες
κυρίως του αγκώνα και νέκρωση του μηνοειδούς οστού. Ειδικότερα, τα άτομα που
χρησιμοποιούν
συσκευές
πεπιεσμένου
αέρα,
και
αλυσοπρίονα
παρουσιάζουν
ακτινολογικά μικρές κύστες, κενοτόπια και οστεοπόρωση στα οστά του καρπού. Ένα
ακόμη σύμπτωμα που συνδέεται με την έκθεση σε ταλαντώσεις υψηλών συχνοτήτων
είναι η κλινική εικόνα που χαρακτηρίζει το «φαινόμενο Raynaud ή σύμπτωμα του
λευκού δαχτύλου.
Το φαινόμενο του λευκού δαχτύλου (Vibration White Finger) προϋποθέτει συνήθως
τη χρόνια έκθεση σε ταλαντώσεις, ενώ κατά κανόνα προηγούνται πόνοι και αιμωδία
των δακτύλων. Η λεύκανση αρχικά παρατηρείται σε 1-2 δάχτυλα κατά τη διάρκεια του
χειμώνα σε συνθήκες ψύχους και υγρασίας. Βαθμιαία η κατάσταση επιδεινώνεται, με
αποτέλεσμα το φαινόμενο να επεκταθεί σε όλα τα δάχτυλα όλες τις εποχές. Ως συνέπεια
του φαινομένου, η κυκλοφορία του αίματος στο δάχτυλο μειώνεται και έτσι γίνεται
μεγαλύτερη η ευαισθησία στο κρύο και την υγρασία.
Πέρα από το φαινόμενο του λευκού δαχτύλου, η επίδραση των ταλαντώσεων στον
οργανισμό έχει ως αποτέλεσμα την καταστροφή των νευρικών απολήξεων στα χέρια,
γεγονός που οδηγεί σε μείωση της ευαισθησίας των άκρων στην αφή και τη
θερμοκρασία. Ταυτόχρονα παρουσιάζονται προβλήματα στους μύες, τα οστά και τους
συνδέσμους τους με αποτέλεσμα τη μείωση της μυϊκής δύναμης και την εμφάνιση
πόνων στις αρθρώσεις και τους βραχίονες.
Page 108 of 668
Ο εργαζόμενος που έχει εμφανίσει την παθολογία της έκθεσης σε ταλαντώσεις
αντιμετωπίζει πέρα από τα προαναφερθέντα και άλλα προβλήματα όπως:
• δυσκολία στη χρήση εργαλείων που προκαλούν ταλαντώσεις καθώς τα συμπτώματα
χειροτερεύουν
• δυσκολία εργασίας κάτω από συνθήκες χαμηλής θερμοκρασίας και υψηλής υγρασίας
• δυσχέρεια στην εκτέλεση εργασιών που απαιτούν λεπτό και προσεκτικό χειρισμό
εργαλείων όπως εργασιών με τη χρήση κατσαβιδιών, σφυριών κ.α.
Η διάγνωση των παθήσεων που εκδηλώνονται με την επαγγελματική έκθεση σε
ταλαντώσεις βασίζεται στο επαγγελματικό ιστορικό, και στα κλινικά και εργαστηριακά
ευρήματα.
5.7.5 Τεχνική πρόληψη έκθεσης σε ταλαντώσεις
Η τεχνική πρόληψη περιλαμβάνει μία σειρά από ενέργειες που αποσκοπούν στη
μείωση των μεταφερόμενων ταλαντώσεων, τον περιορισμό των ταλαντώσεων στην
πηγή τους, καθώς και τη μείωση του χρόνου έκθεσης στο βλαπτικό παράγοντα, όπως:
α) Χρησιμοποίηση εργαλείων μειωμένων ταλαντώσεων
Με τη χρήση εργαλείων που παράγουν ασθενέστερες ταλαντώσεις ελαττώνεται η
τιμή της επιτάχυνσης. Βασικός παράγοντας όμως για τον εξοπλισμό εργασίας είναι και
η συντήρησή του η οποία πρέπει να είναι τακτική και να περιλαμβάνει και την
αντικατάσταση των αποσβεστήρων ταλαντώσεων. Η επιλογή κατάλληλων εργαλείων -
όποτε αυτό είναι εφικτό - συντελεί στην αποτελεσματικότερη μείωση της έκθεσης των
εργαζόμενων στις ταλαντώσεις.
β) Χρήση γαντιών απορρόφησης της ταλάντωσης
Τα γάντια απορρόφησης ταλαντώσεων κατασκευάζονται από ελαστικό υλικό με
ειδική επίστρωση βισκόζης. Μετρήσεις έδειξαν ότι αυτά τα γάντια μειώνουν την
μετάδοση των ταλαντώσεων χαμηλών συχνοτήτων, που ευθύνονται για τα
περισσότερα παθολογικά ευρήματα με εξαίρεση το φαινόμενο του λευκού δακτύλου
από το οποίο δε φαίνεται να προσφέρουν αποτελεσματική προστασία.
γ) Υιοθέτηση ασφαλών πρακτικών εργασίας
Η
χρήση
εργαλείων
μειωμένων
ταλαντώσεων
και
κατάλληλων
γαντιών
απορρόφησής τους, μπορεί σε συνδυασμό με ορισμένες απλές ασφαλείς πρακτικές
εργασίας να ελαττώσει σε μεγάλο βαθμό την έκθεση των εργαζομένων στις
ταλαντώσεις:
• εφαρμογή της μικρότερης δυνατής λαβής ώστε να χρησιμοποιείται με ασφάλεια το
εργαλείο
Page 109 of 668
• επιλογή κατάλληλης ενδυμασίας και γαντιών που διατηρούν τα χέρια και το σώμα
του εργαζόμενου ζεστά
• αποφυγή μεγάλης διάρκειας έκθεσης σε ταλαντώσεις
• άσκηση μικρότερης πίεσης πάνω στο αντικείμενο εργασίας, όταν αυτό είναι εφικτό,
για ελαχιστοποίηση της επαφής μεταξύ εργαζόμενου και εργαλείου
• αποφυγή χρήσης ελαττωματικών εργαλείων χειρός
• αναζήτηση ιατρικής συμβουλής με το πρώτο δείγμα συμπτώματος που οφείλεται σε
ταλαντώσεις και διερεύνηση του ενδεχομένου ανάθεσης ελαφρύτερης εργασίας ή
αλλαγής χώρου εργασίας εάν τα συμπτώματα είναι έντονα.
Ιατρική πρόληψη έκθεσης σε ταλαντώσεις
Η ιατρική παρακολούθηση των εργαζομένων που χρησιμοποιούν εργαλεία χειρός ή
χειρίζονται εξοπλισμό που παράγει ταλαντώσεις θα πρέπει να περιλαμβάνει:
• έλεγχο του ιστορικού προηγούμενης έκθεσης του εργαζομένου
• περιοδικό ιατρικό έλεγχο των εκτιθέμενων σε ταλαντώσεις.
Ο περιοδικός ιατρικός έλεγχος των εργαζομένων πραγματοποιείται τουλάχιστον μια
(1) φορά το χρόνο και περιλαμβάνει πλήρη κλινική εξέταση. Συμπληρώνεται δε από μια
σειρά στοχευμένων εργαστηριακών εξετάσεων όπως πληθυσμογραφία, αγγειοσκοπία
δαχτύλων του χεριού, θερμογραφία, Doppler, ακτινογραφία καρπού και, αν κριθεί
αναγκαία, ακτινογραφία σπονδυλικής στήλης.
Στο πλαίσιο της ιατρικής πρόληψης θα πρέπει ο ΓΕ να ενημερώνει τους
εργαζομένους για τους κινδύνους που συνεπάγεται η χρήση εξοπλισμού που παράγει
ταλαντώσεις.
Οι παθήσεις που οφείλονται σε επαγγελματική έκθεση σε μηχανικές ταλαντώσεις
συμπεριλαμβάνονται στον κατάλογο των επαγγελματικών ασθενειών που καθορίζονται
στο άρθρο 40 του Κανονισμού του ΙΚΑ (Φ.Ε.Κ. 132/12.2.1979), στο οποίο προσδιορίζεται
σαν ελάχιστος χρόνος απασχόλησης για την αναγνώριση αυτών των παθήσεων σαν
επαγγελματικές, οι 6 μήνες.
5.7.6 Πρόληψη έκθεσης σε ταλαντώσεις
Η πρόληψη της υγείας των εργαζομένων που εκτίθενται σε δονήσεις στο περιβάλλον
εργασίας καθορίζεται συμφώνα με τις διατάξεις του Π.Δ. 176/2005, «Ελάχιστες
προδιαγραφές υγείας και ασφάλειας όσον αφορά την έκθεση των εργαζομένων σε
Page 110 of 668
κινδύνους προερχόμενους από φυσικούς παράγοντες (κραδασμοί), σε συμμόρφωση με
την Οδηγία 2002/44/ΕΚ» (ΦΕΚ 227/Α'/14.9.2005).
Το Π.Δ. 176/2005 θεσπίζει εκτός των εργοδοτικών υποχρεώσεων (προσδιορισμό και
εκτίμηση των κινδύνων, αποφυγή ή μείωση της έκθεσης, ενημέρωση και κατάρτιση των
εργαζομένων, επίβλεψη της υγείας των εργαζομένων) και τις ημερήσιες οριακές τιμές
έκθεσης καθώς επίσης και τις ημερήσιες τιμές έκθεσης για την ανάληψη δράσης από
τους εργοδότες:
1. Ταλαντώσεις μεταδινόμενες στο σύστημα άκρας χειρός - βραχίονα:
Η ημερήσια οριακή τιμή έκθεσης, η οποία ανάγεται σε περίοδο αναφοράς 8 ωρών,
καθορίζεται σε 5 m/ s2.
Η ημερήσια τιμή έκθεσης για την ανάληψη δράσης, η οποία ανάγεται σε περίοδο
αναφοράς 8 ωρών, καθορίζεται σε 2,5 m/s2.
2. Ταλαντώσεις μεταδινόμενες σε ολόκληρο το σώμα:
Η ημερήσια οριακή τιμή έκθεσης, η οποία ανάγεται σε περίοδο αναφοράς 8 ωρών,
καθορίζεται σε 1,15 m/ s2 ή σε τιμή δόσης ταλαντώσεων 21 m/s1,75.
Η ημερήσια τιμή έκθεσης για την ανάληψη δράσης, η οποία ανάγεται σε περίοδο
αναφοράς 8 ωρών, καθορίζεται σε 0,5 m/s2 ή σε τιμή δόσης κραδασμών 9,1 m/s1,75.
Για την εκτίμηση της έκθεσης σε ταλαντώσεις και τον προσδιορισμό τους στους
εργασιακούς χώρους εφαρμόζονται τα ακόλουθα διεθνή πρότυπα:
Ταλαντώσεις στο σύστημα χεριών — βραχίονα: ΙSO 5349-1 (2001) (Mechanical
vibration -Measurement and evaluation of human exposure to hand - transmitted
vibration, Part 1: General requirements) και ISO 5349-2 (2001) (Mechanical vibration -
Measurement and evaluation of human exposure to hand - transmitted vibration, Part 2:
Practical guidance for measurement at the workplace).
Ταλαντώσεις σε ολόκληρο το σώμα: ΙSO 2631-1 (1997) (Mechanical vibration and
shock - Evaluation of human exposure to whole body vibration, Part 1: General
requirements).
Επίσης, το πρότυπο ΕΝ 25349/93 αναφέρεται στις Οριακές Τιμές έκθεσης που
προσβάλλουν τον πηχεοκαρπιαίο άξονα μετάδοσης ταλαντώσεων.
5.8 ΑΕΡΙΣΜΟΣ - ΚΛΙΜΑΤΙΣΜΟΣ ΧΩΡΩΝ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
5.8.1 Γενικά – Ποιότητα εσωτερικής ατμόσφαιρας
Η ποιότητα του αέρα στους εσωτερικούς χώρους (indoor air quality), ορίζεται σαν το
σύνολο των ιδιοτήτων του εσωτερικού αέρα ενός κλειστού χώρου, που επηρεάζουν την
Page 111 of 668
υγεία και την ανθρώπινη ευεξία ή επηρεάζουν ευαίσθητα ηλεκτρονικά συστήματα και
εξαρτάται από πολλές παραμέτρους όπως:
•
•
•
•
•
επίπεδα θερμοκρασίας και σχετικής υγρασίας
ρυθμός αερισμού
ατμοσφαιρικοί ρύποι στο χώρο (ιόντα, αέριες χημικές ενώσεις, σωματίδια,
μικροοργανισμοί, ραδόνιο)
υπάρχουσες μέσα στο χώρο οσμές
ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία εξαιρετικά χαμηλής συχνότητας.
Το θέμα της ποιότητας της ατμόσφαιρας άρχισε να ευαισθητοποιεί μεγάλο μέρος
πληθυσμού αλλά και τις επίσημες κυβερνήσεις των διαφόρων κρατών, διότι
διαπιστώθηκε ότι η κακή ποιότητα της ατμόσφαιρας κοστίζει ακριβά.
5.8.2 Επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία
Η υποβάθμιση της ποιότητας της εσωτερικής ατμόσφαιρας ενός εργασιακού χώρου
επηρεάζει την ανθρώπινη υγεία και την αίσθηση της «θερμικής άνεσης». Οι επιπτώσεις
της κακής εσωτερικής ατμόσφαιρας στην ανθρώπινη υγεία, διαχωρίζονται σε άμεσες
και μακροχρόνιες:

Άμεσες Επιπτώσεις
Άμεσες επιπτώσεις στην υγεία, θεωρούνται αυτές που εμφανίζονται άμεσα (π.χ. μέσα
σε 24 ώρες) μετά την έκθεση σε ρύπους. Χημικές ουσίες που εκπέμπονται από δομικά ή
άλλα υλικά του κτιρίου, μπορούν να προκαλέσουν κεφαλαλγίες. Σπόροι μούχλας,
μπορούν να προκαλέσουν κνησμό στα μάτια και καταρροή της μύτης. Μία σειρά δηλαδή
από συμπτώματα, που δε διαρκούν πολύ και εξαφανίζονται μετά το τέλος της έκθεσης.
Όμως, η έκθεση σε κάποιους βιολογικούς παράγοντες, όπως είναι μύκητες, βακτήρια ή
ιοί που προέρχονται από προβλήματα υγρασίας, κακή συντήρηση ή ανεπαρκή αερισμό,
έχει διαπιστωθεί ότι πολλές φορές μπορούν να προκαλέσουν απειλητικές για τη ζωή
αναπνευστικές παθήσεις, που μπορεί να οδηγήσουν σε χρόνια αναπνευστικά νοσήματα.

Μακροχρόνιες Επιπτώσεις
Οι μακροχρόνιες επιπτώσεις είναι μακράς διάρκειας αποκρίσεις του οργανισμού, σε
μακροχρόνιες εκθέσεις ή έκθεση που επαναλαμβάνεται συχνά. Μακροχρόνιες εκθέσεις,
ακόμη και σε χαμηλές συγκεντρώσεις ορισμένων χημικών ουσιών, μπορεί να έχουν
μακροχρόνιες επιπτώσεις. Ο καρκίνος, είναι η συνηθέστερη συνέπεια στην ανθρώπινη
υγεία, που συνδέεται με ρύπους εσωτερικών χώρων.
Page 112 of 668
5.8.3 Ασθένειες σχετικές με την κακή ποιότητα της εσωτερικής ατμόσφαιρας
Η εμφάνιση και η ταχεία ανάπτυξη προβλημάτων στην ανθρώπινη υγεία και άνεση
που συνδέονται με την ποιότητα της εσωτερικής ατμόσφαιρας, οδήγησε στη
δημιουργία νέων όρων οι οποίοι χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν ασθένειες ή
συγκεκριμμένες επιπτώσεις που αποδεδειγμένα συσχετίζονται με την παραμονή των
εργαζομένων στα κτίρια. Οι όροι αυτοί είναι:
•
•
•
•
•
νόσος των λεγεωνάριων
πυρετός των υγραντών ή των κλιματιστικών
πολλαπλή ευαισθησία σε χημικές ουσίες
ασθένειες υπερευαισθησίας
το σύνδρομο του «άρρωστου» κτιρίου
Η νόσος των λεγεωνάριων. Είναι η πρώτη πνευμονική νόσος, που μελετήθηκε
συστηματικά. Το 1976, σε ξενοδοχείο στη Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ, κατά τη διάρκεια ενός
συνεδρίου αποστράτων λεγεωνάριων, παρουσιάστηκαν 182 κρούσματα πνευμονίας,
από τα οποία, τα 29 ήταν θανατηφόρα. Αργότερα, εξακριβώθηκε ότι η πνευμονία
προκλήθηκε από ένα βακτήριο (Legionella Pneumophilia), το οποίο είχε αναπτυχθεί
στους αεραγωγούς και τα φίλτρα του κεντρικού κλιματιστικού συστήματος του
ξενοδοχείου. Η μόλυνση, προκαλείται από την εισπνοή μικρών σταγονιδίων νερού που
έχουν μολυνθεί από το βακτήριο, ενώ η ασθένεια δεν είναι μεταδοτική. Όλοι μπορεί να
προσβληθούν, αλλά υπάρχουν κάποιες ομάδες υψηλού κινδύνου, όπως:
- τα άτομα άνω των 45 ετών,
- οι καπνιστές,
- αυτοί που καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες αλκοόλ,
- όσοι που έχουν χρόνιες ασθένειες του αναπνευστικού ή των νεφρών και
- άτομα με εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα.
Το βακτήριο της λεγεωναρίωσης, βρίσκεται σε συνήθεις πηγές ύδατος, όπως
ποτάμια και λίμνες. Καθώς είναι διαδεδομένο στο περιβάλλον, μπορεί να αναπτυχθεί
και να μολύνει και άλλα υδατικά συστήματα, όπως πύργοι ψύξης κλιματιστικών και
παροχή ψυχρού ή θερμού νερού. Το βακτήριο, επιβιώνει σε σχετικά χαμηλές
θερμοκρασίες και ευδοκιμεί μεταξύ 20-45 °C, αν οι συνθήκες είναι κατάλληλες, δηλαδή,
αν υπάρχει παροχή τροφής, όπως σκουριά, λίπη, ακαθαρσίες και άλλα βακτήρια.
Αντίθετα, σε υψηλές θερμοκρασίες >45°C, δεν μπορεί να αναπτυχθεί και σκοτώνεται.
Στα κτίρια, ο εξοπλισμός που παρουσιάζει τη μεγαλύτερη επικινδυνότητα είναι:
•
οι πύργοι ψύξης και οι συμπυκνωτές (κλιματιστικά) με πιθανές διαρροές
Page 113 of 668
•
οι υγραντήρες και τα συστήματα spa
Ο κίνδυνος της ασθένειας των λεγεωνάριων σε υδατικά συστήματα μπορεί να
ελεγχθεί αλλά απαιτείται συνεχής παρακολούθηση. Συγκεκριμένα πρέπει:
•
•
Να ελέγχεται κατάλληλα. ο ψεκασμός σταγονιδίων νερού
•
την ανάπτυξη του βακτηρίου και άλλων μικροοργανισμών
Να αποφεύγεται η ύπαρξη υλικών, θερμοκρασιών και συνθηκών που ευνοούν
Να διασφαλίζεται ότι δε μένει στάσιμο νερό πουθενά στο σύστημα, με την
αφαίρεση άχρηστων σωληνώσεων και τη μείωση όσο γίνεται γενικά των
•
σωλήνων
Να διατηρούνται το σύστημα και το περιεχόμενο νερό καθαρά. Η διατήρηση του
καθαρού νερού σε ένα σύστημα δεν θα περιορίσει απλώς το βακτήριο αλλά θα
•
οδηγήσει και σε άλλα πλεονεκτήματα (καλύτερη λειτουργία του συστήματος).
Να γίνεται επεξεργασία του νερού για την εξάλειψη της ύπαρξης του βακτηρίου
ή άλλων μικροοργανισμών και της δυνατότητας ανάπτυξής τους.
Πυρετός των υγραντών ή των κλιματιστικών. Μία νόσος του αναπνευστικού
συστήματος,
που
οφείλεται
σε
έκθεση
σε
τοξίνες
μικροοργανισμών,
που
αναπτύσσονται σε υγρά ή νοτισμένα τμήματα των υγραντών ή των κλιματιστικών. Έχει
μία ιδιαίτερα υψηλή συχνότητα εμφάνισης και μικρή περίοδο επώασης. Τα κύρια
συμπτώματα τα οποία εμφανίζονται μερικές ώρες μετά την έκθεση, μοιάζουν πολύ με
αυτά της γρίπης, με πυρετό, κεφαλαλγίες, μυαλγίες, ρίγη. Διαρκούν περίπου 24 ώρες και
σπάνια σε αυτό το διάστημα επισκέπτεται κανείς γιατρό.
Το βακτήριο που τον προκαλεί, είναι η Amoebae και μία σειρά από μύκητες, που
εντοπίζονται σε πύργους ψύξης νερού, στα κλιματιστικά και σε υδατικά συστήματα,
όπως τα ενυδρεία. Το ποσοστό της εμφάνισης της νόσου στους χώρους εργασίας,
αγγίζει το 25%. Το παραπάνω βακτήριο, ελευθερώνεται από τους υγραντές χώρων που
λειτουργούν με υπέρηχους, όπου η συγκέντρωσή τους είναι ιδιαίτερα υψηλή, αφού
βρίσκουν κατάλληλο περιβάλλον για ανάπτυξη και πολλαπλασιασμό.
Η ξήρανση της ατμόσφαιρας και η χρήση υπεροξειδίου του υδρογόνου (3%),
μπορούν να αποτελέσουν προσωρινές λύσεις, αλλά δεν έχουν μακροπρόθεσμη
επίδραση. Σίγουρα, η συντήρηση και ο καθαρισμός των υγραντών και των
κλιματιστικών, αποτελούν την καταλληλότερη λύση.
Πολλαπλή ευαισθησία σε χημικές ουσίες. Έχει αναγνωριστεί εν γένει, ότι μερικά
άτομα μπορεί να είναι ευαίσθητα σε ορισμένους παράγοντες, σε επίπεδα που αυτοί δεν
έχουν επίδραση στο σύνολο του πληθυσμού. Επιπρόσθετα, έχει αναγνωριστεί ότι,
Page 114 of 668
μερικές χημικές ουσίες ευαισθητοποιούν τον οργανισμό, μετά από έκθεση σε υψηλά
επίπεδα αυτών των ουσιών, έτσι ώστε να αποκτηθεί μία ευαισθησία ακόμα και σε πολύ
χαμηλότερα επίπεδα αυτών των χημικών.
Τα μέχρι τώρα δεδομένα δείχνουν ότι, ένα μέρος του πληθυσμού μπορεί να είναι
ιδιαίτερα ευαίσθητο σε χαμηλά επίπεδα μίας ευρείας κλίμακας χημικών ουσιών, σε
επίπεδα, που είναι συνηθισμένα στα σημερινά οικιακά και εργασιακά περιβάλλοντα.
Αυτή η κατάσταση, άρχισε να αναγνωρίζεται ως «πολλαπλή ευαισθησία σε χημικές
ουσίες» (Multiple Chemical Sensitivity - MCS).
Ασθένειες υπερευαισθησίας. Είναι νόσοι που χαρακτηρίζονται από αλλεργικές
αντιδράσεις σε εσωτερικούς ρύπους, όπως είναι το άσθμα, η αλλεργική ρινίτιδα και η
πνευμονική υπερευαισθησία.
Το σύνδρομο του άρρωστου κτιρίου. Ο όρος «άρρωστο κτίριο», χρησιμοποιείται
για να χαρακτηρίσει τα καινούρια κτίρια που δεν προορίζονται για βιομηχανική χρήση,
αλλά για να στεγάσουν υπηρεσίες ή κατοικίες και που παρουσιάζουν προβλήματα
«εσωτερικής ρύπανσης».
Ο όρος «σύνδρομο του άρρωστου κτιρίου», χρησιμοποιείται για να εκφράσει την
κακή κατάσταση υγείας (τουλάχιστον του 50% των ενοίκων), που χαρακτηρίζεται από
συγκεκριμένα συμπτώματα, αποδιδόμενα αποκλειστικά και μόνο στην εσωτερική
ρύπανση του αέρα του κτιρίου.
Τα κυριότερα συμπτώματα, που παρουσιάζουν οι ένοικοι κατά τη παραμονή τους σε
ένα άρρωστο κτίριο, είναι:
- δύσπνοια
- ξηρός βήχας
- πονόλαιμος
- βράχνιασμα
- ρινόρροια
- δακρύρροια
- φτέρνισμα
- εξανθήματα
- κεφαλαλγίες
- ζαλάδες
- ναυτία
- σύγχυση
- λήθαργος.
Page 115 of 668
Επίσης, η μακροχρόνια παραμονή σε ένα άρρωστο κτίριο, μπορεί να προκαλέσει
λοιμώξεις (αλλεργικές ή μη) όπως:
- Ρινίτιδες Ιγμορίτιδες
- Ωτίτιδες Επιπεφυκίτιδες
- Πνευμονίες
- Δερματίτιδες
- Παθήσεις του πεπτικού συστήματος.
Επισημαίνεται ότι ο αριθμός και η βαρύτητα των συμπτωμάτων ποικίλει από άτομο
σε άτομο, ανάλογα με το φύλο, την ηλικία, την ιδιοσυγκρασία κ.α. Ιδιαίτερα ευπαθή
άτομα είναι αυτά που:
•
•
φορούν φακούς επαφής
•
ακτινοβολίες
•
πάσχουν από χρόνια καρδιαγγειακή νόσο ή υφίστανται χημειοθεραπεία ή
έχουν αλλεργίες ή χρόνια αναπνευστική πάθηση
έχουν εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα εξαιτίας ασθένειας ή έχουν
νευρολογικά προβλήματα.
Είναι ευνόητο ότι ένας και μόνο ρύπος μπορεί να προκαλέσει διαφορετικές
αντιδράσεις σε διαφορετικά άτομα και άλλα να μην τα επηρεάσει καθόλου. Οι αιτίες
των διαφόρων συμπτωμάτων είναι δύσκολο να διαχωριστούν, αλλά θεωρείται ότι
αποτελούν ένα συνδυασμό χημικών, φυσικών και βιολογικών παραγόντων των
εσωτερικών χώρων, οι κυριότεροι από τους οποίους είναι:
•
Χημικές ουσίες
- Φορμαλδεΰδη (HCHO): Είναι υποπροϊόν καύσης και ευρέως χρησιμοποιούμενη
χημική ουσία, που βρίσκεται σε πολλά βιομηχανικά προϊόντα. Η παρουσία της
οφείλεται, στη μεγάλη χρήση ρητινών που την εμπεριέχουν, όπως τα μονωτικά υλικά,
τα έπιπλα από κόντρα πλακέ, νοβοπάν, οι συνθετικές μοκέτες, τα υφάσματα των
επιπλώσεων. Η φορμαλδεΰδη, αποτελεί ένα από τα προϊόντα, που απελευθερώνονται
κατά τη καύση του τσιγάρου.
- Μονοξείδιο του άνθρακα: Είναι ένα άχρωμο και άοσμο αέριο, το οποίο παράγεται
κατά την ατελή καύση. Ενώνεται με την αιμοσφαιρίνη και εμποδίζει την κατανομή
οξυγόνου στο αίμα. Το μονοξείδιο του άνθρακα, εντοπίζεται στους εσωτερικούς
χώρους, προερχόμενο κύρια από το εξωτερικό περιβάλλον, καθώς αποτελεί προϊόν της
Page 116 of 668
οδικής
κυκλοφορίας,
της
βιομηχανικής
δραστηριότητας
και
των
κεντρικών
συστημάτων θέρμανσης. Στους εσωτερικούς χώρους, το μονοξείδιο του άνθρακα
απελευθερώνεται κατά την καύση των τσιγάρων.
- Οξείδια του αζώτου: Απελευθερώνονται στους εσωτερικούς χώρους, με τη χρήση
μαγειρικών συσκευών αερίου.
- Αμίαντος: Εντοπίζεται σε πάνω από 3.000 χρήσεις. Αναμειγνύεται με διάφορες
συγκολλητικές ουσίες, όπως το σιγόντο και χρησιμοποιείται σαν οικοδομικό υλικό, με
τη μορφή των φύλλων και σωλήνων αμιαντοτσιμέντου. Επίσης, χρησιμοποιείται ως
μονωτικό στα πλακάκια, στους φούρνους, στις σόμπες, στα ηλεκτρικά σίδερα και σε
άλλα προϊόντα. Η απελευθέρωσή του στον εσωτερικό χώρο, οφείλεται στη σταδιακή
γήρανση του υλικού, καθώς και στις παρεμβάσεις συντήρησης.
- Τεχνητές ορυκτές ίνες: Χρησιμοποιούνται σαν θερμομονωτικά υλικά, σε
υποκατάσταση του αμιάντου. Τέτοιες ίνες, είναι ο νιτροβάμβακας και ο υαλοβάμβακας.
Η απελευθέρωσή τους στο χώρο, οφείλεται στις εργασίες συντήρησης.
- Παθητικό κάπνισμα: Προϊόντα καύσης
τσιγάρου,
πούρων
και πίπας.
Απελευθερώνουν στην ατμόσφαιρα του εσωτερικού χώρου νικοτίνη, μονοξείδιο του
άνθρακα κλπ.
- Πτητικές οργανικές ενώσεις: Όπως το τριχλωροαιθάνιο, τριχλωροαιθυλένιο, το
τριχλωρομεθάνιο. Εξαερώνονται με τη θερμοκρασία, από προϊόντα όπως χρώματα,
πλαστικά, κόλλες, στα οποία χρησιμοποιούνται ως διαλύτες.
- Στερεά σωματίδια: Τελικό προϊόν εκφυλιστικής διαδικασίας. Σε αυτά
συγκαταλέγονται οι ανόργανες σκόνες και διάφορα ινώδη υλικά που παράγονται από
τα οικοδομικά υλικά, τη φθορά των επίπλων, χαλιών υλικών διακόσμησης, από
διάφορες διεργασίες (π.χ. σκόνη χαρτιού, υλικά φωτοτυπικών μηχανημάτων κ.α.).
•
Φυσικοί παράγοντες
Ραδόνιο: Αποτελεί προϊόν φυσικής μετάπτωσης του Ραδίου 226 και σε ίχνη αποτελεί
συστατικό στοιχείο των βράχων και του εδάφους. Απελευθερώνεται σε αέρια μορφή
στους κλειστούς χώρους των κτιρίων, από τα κατασκευαστικά υλικά και το νερό.
•
Βιολογικοί παράγοντες
- Βακτήρια
- Ιοί - μικρόβια (Νόσος των λεγεωνάριων)
- Μύκητες - τοξίνες (Πυρετός των υγραντών ή των κλιματιστικών).
Page 117 of 668
Η πρόληψη του Συνδρόμου του Άρρωστου Κτιρίου, είναι υποχρέωση του εργοδότη,
του διαχειριστή του κτιρίου ή του ιδιοκτήτη και μπορεί να επιτευχθεί με τους
ακόλουθους τρόπους:
- Καλή συντήρηση και καθαρισμός των κεντρικών κλιματιστικών συστημάτων.
- Εναλλαγή του εσωτερικού αέρα.
- Ανακύκλωση του εσωτερικού αέρα η οποία να μην υπερβαίνει το 30%.
- Μείωση της χρήσης συνθετικών προϊόντων στην επίπλωση του χώρου.
- Μη χρησιμοποίηση χημικών καθαριστικών.
- Απαγόρευση του καπνίσματος σε κλειστούς χώρους.
- Εκτίμηση των επαγγελματικών κινδύνων με ποιοτικό και ποσοτικό προσδιορισμό
των βλαπτικών παραγόντων του εργασιακού περιβάλλοντος.
5.8.4 Αερισμός
Τα περισσότερα δομικά υλικά του κτιρίου, η επίπλωσή του και ο εξοπλισμός του, οι
ένοικοί του και οι δραστηριότητές τους, παράγουν ρύπους. Οι σημαντικότεροι
παράγοντες που καθορίζουν την ατμοσφαιρική ρύπανση μέσα στους χώρους εργασίας
είναι:
•
•
•
οι εσωτερικές και οι εξωτερικές πηγές ρύπανσης
ο εξαερισμός του κτηρίου και τα φίλτρα του αέρα
οι διαδρομές του αέρα και οι σχέσεις πίεσης μέσα στο χώρο.
Μια πρώτη ταξινόμηση των ρύπων στο σύνολο τους, από εσωτερικές και εξωτερικές
πηγές που εισέρχονται στο κτίρια φαίνεται παρακάτω:
1. Εξωτερικές πηγές
Ρυπασμένη
ατμόσφαιρα:
βιομηχανικοί ρύποι.
Εκπομπές
αυτοκινήτων,
γύρη,
μύκητες,
σκόνη,
Γειτονικές πηγές: Τόποι φορτοεκφόρτωσης, οσμές από σκουπιδότοπο, ανθυγιεινά
απόβλητα, σωλήνες εξατμίσεων από κτίρια παρακείμενα στις εισόδους αέρα στο κτίριο,
χώροι στάθμευσης αυτοκινήτων.
Υγρασία ή στάσιμα νερά, με ανάπτυξη μικροβίων: Στην οροφή μετά από βροχή,
πισίνα.
Υπόγειες πηγές: Ραδόνιο, φυτοφάρμακα, εντομοκτόνα, ρύποι από προγενέστερη
χρήση της περιοχής, διαρροή από υπόγειες δεξαμενές.
• Εξοπλισμός κτιρίου
Page 118 of 668
Εξοπλισμός του μηχανικού συστήματος αερισμού: Ανάπτυξη μικροοργανισμών στις
υδρορροές, αεραγωγούς, περιελίξεις, υγραντήρες, ακατάλληλος εξαερισμός για τα
προϊόντα καύσης, σκόνη από απορρίμματα στα διάφορα μέρη του συστήματος.
2. Εσωτερικές πηγές
Εκπομπές από τον εξοπλισμό γραφείου, καντίνες, εργαστήρια, διαδικασίες
καθαριότητας, επιστημονικά εργαστήρια, εργαστήρια τέχνης, περιοχές εκτύπωσης -
φωτοτυπιών, χώρους προετοιμασίας τροφίμων, χώρους καπνίσματος, προϊόντα
καθαριότητας, απορρίμματα, εντομοκτόνα, οσμές από μπογιές, κιμωλία, κόλλες, άτομα
με μεταδοτικές ασθένειες, μαρκαδόρους και στυλό, έντομα και άλλα ζιζάνια, προϊόντα
προσωπικής κατανάλωσης.
Επίπλωση:
Εκπομπές
από
καινούρια
έπιπλα
και
πατώματα,
ανάπτυξη
μικροοργανισμών σε λερωμένα έπιπλα ή έπιπλα που έχουν υγρανθεί, ανάπτυξη
μικροοργανισμών σε υλικά σκονισμένα ή υλικά που έχουν υγρανθεί.
Ξηρές παγίδες, που επιτρέπουν τη διαφυγή αερίων από αποχετεύσεις, υλικά που
περιέχουν πτητικές οργανικές ενώσεις ή περιέχουν αμίαντο, υλικά που εκπέμπουν
σωματίδια.
Ο τρόπος και ο ρυθμός αερισμού του κτιρίου αποτελεί παράγοντα κλειδί για την
κατανομή και τη συγκέντρωση των εσωτερικών ρυπαντών, καθώς και για τη θερμική
άνεση. Η κίνηση του αέρα μέσα σε ένα χώρο με τρόπο ώστε ο χρησιμοποιημένος
εσωτερικός αέρας συνεχώς να αντικαθίσταται από νωπό εξωτερικό αέρα ονομάζεται
εξαερισμός. Ο όρος «εξωτερικός αέρας» περιλαμβάνει και τον ανακυκλούμενο αέρα
που επανέρχεται στο χώρο από άλλο σημείο του κτηρίου. Ο εξαερισμός στα κτήρια
πραγματοποιείται:
•
Με
απλή
διείσδυση
εξωτερικού
ή
εκροή
εσωτερικού
αέρα
(infiltration/exfiltration) από σχισμές των κουφωμάτων και των δομικών
•
στοιχείων του κτηρίου όταν οι πόρτες και τα παράθυρα είναι κλειστά.
Με φυσικό αερισμό (natural ventilation), από ανοικτές πόρτες και παράθυρα.
Κατά το φυσικό αερισμό υπάρχει ελεύθερη ροή αέρα από τον εξωτερικό
περιβάλλοντα χώρο στο εσωτερικό του κτηρίου και αντικατάσταση του
χρησιμοποιημένου αέρα με νωπό. Το μειονέκτημα του φυσικού αερισμού είναι
ότι με αυτό τον τρόπο εισέρχονται μέσα στο εσωτερικό του κτηρίου εξωτερικοί
•
ρύποι.
Με εξαναγκασμένο αερισμό (forced ventilation), που επιτυγχάνεται με ένα απλό
ανεμιστήρα, ή μέσω ενός συστήματος εξαερισμού - κλιματισμού (HVΛC system).
Page 119 of 668
Σε αυτή την περίπτωση, οι εναλλαγές του αέρα υλοποιούνται με την εισαγωγή
και απαγωγή αέρα με μηχανικό τρόπο. Τα συστήματα εξαναγκασμένου αερισμού
συχνά διαθέτουν ειδικά φίλτρα αέρα για τον καθαρισμό του εισερχόμενου αέρα
•
από σκόνες, γύρη κ.α.
Με συνδυασμό δύο ή τριών από τους παραπάνω τρόπους.
5.8.5 Στοιχεία βιομηχανικού αερισμού
Για να μειωθεί η συγκέντρωση των ρυπαντικών ουσιών, εκτός από την απομόνωση
των πηγών ρύπανσης του περιβάλλοντος ή την αντικατάσταση των ουσιών που
χρησιμοποιούνται στον κύκλο εργασίας, με άλλες λιγότερο επικίνδυνες, υπάρχει και η
λύση του εξαερισμού γενικού ή τοπικού τύπου.
Γενικός εξαερισμός
Ο γενικός εξαερισμός, συνίσταται στην ανανέωση του αέρα σε όλη την έκταση του
χώρου. Μία πρώτη εκτίμηση της αποτελεσματικότητας μιας εγκατάστασης γενικού
εξαερισμού, είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί, υποθέτοντας ότι, η συγκέντρωση της
επικίνδυνης ουσίας είναι ομοιογενής στο εσωτερικό του χώρου εργασίας, στο διάστημα
κατά το οποίο λειτουργεί η εγκατάσταση (εξαερισμός με αραίωμα).
Από τους υπολογισμούς προκύπτει ότι, η τελική συγκέντρωση της ρυπαντικής
ουσίας, έπειτα από ένα ικανοποιητικό χρονικό διάστημα, εξαρτάται μόνο από την
εκπομπή της επικίνδυνης ουσίας στο χρόνο (σε kg/ώρα) και από τη χωρητικότητα της
εγκατάστασης εξαερισμού (σε m3/ώρα), και είναι ίση με το λόγο τους. Ο όγκος του
δωματίου (σε m³), επηρεάζει μόνο το χρόνο κατά τον οποίο επιτυγχάνεται η ισορροπία.
Προφανώς, έχοντας ως σημείο εκκίνησης την ίδια ακριβώς συγκέντρωση, ο χώρος που
έχει μεγαλύτερο όγκο, χρειάζεται περισσότερο χρόνο για να φθάσει τις χαμηλές
συγκεντρώσεις.
Η χρήση του γενικού εξαερισμού, περιορίζεται από τους εξής παράγοντες:
•
Η ποσότητα της εκπεμπόμενης ρυπαντικής ουσίας, δεν πρέπει να είναι πολύ
•
μεγάλη.
•
πηγή εκπομπής δεν πρέπει να υπερβαίνει τα προβλεπόμενα όρια.
•
Σε
Οι εργαζόμενοι, πρέπει να βρίσκονται αρκετά μακριά από την πηγή εκπομπής ή η
Η εξέλιξη της ρυπαντικής ουσίας, πρέπει να είναι ομοιόμορφη.
Η τοξικότητα της ουσίας, πρέπει να είναι χαμηλή.
περίπτωση
(όπως
συμβαίνει
συχνά)
χώρων
ατελούς
μίξης,
για
να
αντισταθμιστούν περιοχές όπου ο αερισμός είναι κατώτερος από το μέσο αερισμό του
Page 120 of 668
περιβάλλοντος, είναι απαραίτητη η χρήση κατάλληλων συντελεστών ασφαλείας, για
την αύξηση της αποτελεσματικότητας του εξαερισμού.
Τοπικός εξαερισμός
Όταν αναφερόμαστε σε τοπικό εξαερισμό, εννοούμε την εξαγωγή του αέρα από μία
περιοχή κοντά στη πηγή, έτσι ώστε η επικίνδυνη ουσία να μη διαδίδεται στον υπόλοιπο
χώρο εργασίας. Στόχος είναι, η δημιουργία μιας ροής αέρα, που να μπορεί να
συλλαμβάνει την ουσία και να τη φέρνει μέσα στον αγωγό αναρρόφησης. Η βασικότερη
παράμετρος του τοπικού εξαερισμού είναι η ταχύτητα σύλληψης, που ορίζεται ως η
ταχύτητα του αέρα που είναι απαραίτητη για να υπερσκελίσει τις ροές του αέρα στο
χώρο εργασίας, αναγκάζοντας την επικίνδυνη ουσία να εισέλθει μέσα στον αγωγό. Οι
παράγοντες που καθορίζουν την επιλογή της ταχύτητας σύλληψης είναι:
•
•
•
Ταχύτητα εκπομπής της επικίνδυνης ουσίας
Υπάρχουσες ροές αέρα στο χώρο εργασίας
Τοξικότητα της ουσίας.
Γενικά, η ταχύτητα αναρρόφησης του αέρα από το τοπικό σύστημα εξαερισμού και
επομένως η αποτελεσματικότητά του, ελαττώνονται με την απόσταση από το στόμιο
του αγωγού.
Προκειμένου να επιτευχθεί η καλύτερη δυνατή απόδοση ενός τοπικού συστήματος
εξαερισμού θα πρέπει:
•
•
•
•
ο αγωγός αναρρόφησης να βρίσκεται όσο το δυνατό πιο κοντά στην πηγή της
επικίνδυνης ουσίας
να σχεδιαστεί κατάλληλα το γεωμετρικό σχήμα του καλύμματος αναρρόφησης
να μειωθούν στο ελάχιστο οι ροές αέρα μέσα στο χώρο εργασίας
να προβλεφθεί ένα σύστημα για την αντικατάσταση του αέρα που αναρροφάται.
5.8.6 Κλιματισμός – κλιματιστικές συσκευές
Η δημιουργία συνθηκών θερμικής άνεσης στους εσωτερικούς χώρους των κτηρίων
πραγματοποιείται με την εγκατάσταση συστημάτων κλιματισμού θέρμανσης - ψύξης.
Με τη χρήση των συστημάτων κλιματισμού επιτυγχάνεται η διατήρηση των
μικροκλιματικών παραμέτρων ενός χώρου σε επιθυμητές τιμές τόσο το χειμώνα όσο και
το καλοκαίρι. Ο κλιματισμός δημιουργεί στους χώρους εργασίας άνετο και υγιεινό
περιβάλλον για τους εργαζόμενους, συμβάλλοντας στη μείωση ατυχημάτων, απουσιών
και στην αύξηση της παραγωγικότητας. Κάθε ολοκληρωμένο σύστημα κλιματισμού
Page 121 of 668
ελέγχει, ρυθμίζει και διαμορφώνει τις ακόλουθες παραμέτρους στον αέρα των
εσωτερικών χώρων, όπως:
•
•
•
•
•
θερμοκρασία
σχετική υγρασία
κίνηση αέρα μέσα στο χώρο (ταχύτητα αέρα)
καθαρότητα αέρα (αέρια, ατμοί, σκόνη)
στάθμη θορύβου.
Τα συστήματα κλιματισμού έχουν χαρακτήρα τοπικό (αυτόνομο) ή κεντρικό. Οι
κυριότεροι τύποι των σύγχρονων συστημάτων κλιματισμού είναι:
1.Κεντρικό σύστημα κλιματισμού με δίκτυο αεραγωγών για θέρμανση/ ψύξη
και αερισμό των χώρων.
Ένα τέτοιο σύστημα αποτελείται από μία ή περισσότερες εσωτερικές μονάδες αέρα,
και εξωτερική μονάδα υδρόψυκτη ή αερόψυκτη (βλέπε αντίστοιχα και περίπτωση 2α ή
2β). Ο αέρας διοχετεύεται με κατάλληλο δίκτυο αεραγωγών στους κλιματιζόμενους
χώρους με τη βοήθεια φυγοκεντρικών ανεμιστήρων, ενώ παρέχεται ταυτόχρονα και η
δυνατότητα της ανανέωσης του αέρα με νωπό. Ένα ακόμη χαρακτηριστικό των
συστημάτων αυτών αποτελεί - κατά κανόνα - η ύπαρξη υγραντήρα, με τη βοήθεια του
οποίου επιτυγχάνεται η ρύθμιση της σχετικής υγρασίας του αέρα των κλιματιζόμενων
χώρων σε επιθυμητά επίπεδα.
2.Κεντρικό σύστημα ανεξάρτητου ελέγχου ζωνών με δίκτυο νερού.
Ανάλογα με την αρχή λειτουργίας της εξωτερικής μονάδας τα συστήματα αυτά
διακρίνονται σε:
α) Αντλίες θερμότητας αέρα - νερού. Η αντλίες θερμότητας αέρα - νερού
απαρτίζονται από εξωτερική μονάδα αερόψυκτη (ψύξη με ανεμιστήρα) και εσωτερική
μονάδα νερού (fun coil). Ένα τέτοιο σύστημα δεν προβλέπει την ανανέωση του αέρα και
για το λόγο αυτό η προσαγωγή νωπού αέρα επιτυγχάνεται συνήθως μέσω ανεξάρτητου
συστήματος αερισμού.
β) Αντλίες θερμότητας νερού - νερού με πύργο ψύξης. Το σύστημα αυτό
περιλαμβάνει εξωτερική μονάδα υδρόψυκτη και εσωτερική μονάδα νερού (fun coil).
Στην περίπτωση αυτή υπάρχει πρωτεύον και δευτερεύον κύκλωμα νερού. Το νερό του
δευτερεύοντος κυκλώματος προσάγεται μέσω σωληνώσεων και κυκλοφορητή στα
κλιματιστικά σώματα. Δεν παρέχεται η δυνατότητα ανανέωσης του αέρα, αλλά είναι
δυνατή η είσοδος νωπού αέρα μέσω ανεξάρτητου συστήματος αερισμού όπως και στην
περίπτωση 2α.
Page 122 of 668
Σύστημα απευθείας εκτόνωσης ψυκτικού μέσου με δίκτυο σωληνώσεων.
Αποτελεί την αρχή λειτουργίας των αυτόνομων οικιακών κλιματιστικών μονάδων,
καθώς και μονάδων τύπου «κασετίνας» που εγκαθίστανται κυρίως σε καταστήματα.
Ένα τέτοιο κλιματιστικό σύστημα χαρακτηρίζεται από αερόψυκτη εσωτερική και
εξωτερική μονάδα (σύστημα αέρα - αέρα). Τα τελευταία χρόνια είναι διαθέσιμη μια
παραλλαγή του συστήματος αυτού που περιλαμβάνει μια εξωτερική και δύο ή
περισσότερες εσωτερικές μονάδες. Οι τελευταίες μπορούν να τοποθετηθούν σε
διαφορετικούς χώρους και ενεργοποιούνται ανεξάρτητα, ανάλογα με τις απαιτήσεις
κλιματισμού. Τα συστήματα της απευθείας εκτόνωσης δεν παρέχουν τη δυνατότητα
ανανέωσης του αέρα, αλλά είναι δυνατή η προσαγωγή νωπού αέρα μέσω ανεξάρτητου
συστήματος μηχανικού εξαερισμού.
Συνοπτικά, ένα αποτελεσματικό σύστημα κλιματισμού θα πρέπει να έχει
μελετηθεί έτσι ώστε:
•
•
•
να αντιμετωπίζει τα θερμικά/ψυκτικά φορτία του κλιματιζόμενου χώρου
να λαμβάνει υπόψη τη συγκέντρωση επικίνδυνων χημικών ουσιών του χώρου
•
να δημιουργεί άνετες συνθήκες στους χώρους
•
επικίνδυνων ρευμάτων
κατά τη λειτουργία του να αποφεύγονται η υπερβολική ψύξη και η δημιουργία
να συντηρείται τακτικά και να διατηρείται ο εξοπλισμός του σε άριστη
κατάσταση.
5.8.7 Συντήρηση
Η συντήρηση των κλιματιστικών μηχανημάτων γίνεται συνήθως μία φορά το χρόνο
και είναι απαραίτητη για τη διατήρηση της ισχύος ψύξης και θέρμανσης της
κλιματιστικής μονάδας.
Η συντήρηση συνιστάται να γίνεται πριν από την κάθε σεζόν που χρησιμοποιείται το
κλιματιστικό δηλαδή πριν το καλοκαίρι (αν χρησιμοποιείται για ψύξη) ή πριν το
χειμώνα (αν χρησιμοποιείται για θέρμανση).
Απαραίτητος είναι ο περιοδικός καθαρισμός των φίλτρων του κλιματιστικού κάθε
150-200 ώρες λειτουργίας του (καθαρισμός των φίλτρων με νερό και λίγη σαπουνάδα
για την απομάκρυνση των σωματιδίων σκόνης που έχουν επικαθίσει).
Στην ετήσια (προ σεζόν) συντήρηση των κλιματιστικών περιλαμβάνονται:
•
καθαρισμό ανεμιστήρων, φίλτρων και μεταλλικών στοιχείων με ειδικά
καθαριστικά υγρά (βιολογικός- χημικός καθαρισμός)
Page 123 of 668
•
•
•
•
•
•
έλεγχος πληρότητας ψυκτικού υγρού
συμπλήρωση ψυκτικού υγρού εάν απαιτείται
έλεγχος παροχικών καλωδίων και συσφίγξεις εάν απαιτούνται
αμπερομέτρηση συμπιεστή
καθαρισμός εξωτερικής μονάδας
καθαρισμός αποχέτευσης
Η ελλειπής συντήρηση μειώνει την απόδοση, αυξάνει την κατανάλωση και
υποβαθμίζει την ποιότητα του αέρα με κίνδυνο λοιμώξεων (νόσος των λεγεωνάριων
κτλ) και αλλεργιών.
5.8.8 Η ισχύουσα νομοθεσία
Στο Προεδρικό Διάταγμα 16/1996, το οποίο προσδιορίζει τις ελάχιστες
προδιαγραφές ασφαλείας και υγείας στους χώρους εργασίας, σε συμμόρφωση με την
οδηγία 89/654/ΕΟΚ, στην παράγραφο 6.5., αναφέρεται ρητά:
Αποθέσεις και ρύποι στις εγκαταστάσεις κλιματισμού ή μηχανικού εξαερισμού που
ενδέχεται να επιφέρουν κίνδυνο για την υγεία των εργαζομένων, λόγω μόλυνσης του
εισπνεόμενου αέρα, πρέπει να περιορίζονται άμεσα.
Επιπλέον υπάρχουν διάφορες άλλες διατάξεις:
Στα Π.Δ. 225/89, Π.Δ. 77/93, Π.Δ. 90/99, Π.Δ. 338/01, Π.Δ. 17/96 και στον Νόμο
3850/10.
5.9 ΛΕΒΗΤΟΣΤΑΣΙΑ
5.9.1 Θεσμικό πλαίσιο
Για τα λεβητοστάσια ισχύουν προδιαγραφές και κανονισμοί με κυρίαρχο πλαίσιο τον
Κ.Κ. (Κτιριοδομικών Κανονισμών) και την Τ.Ο.ΤΕΕ 2421.
Ειδικότερα επισημαίνεται:
•
Γενική Διάταξη λεβητοστασίου: άρθρο 27 παρ. 2.4.1. του Κ.Κ. και παρ. 5.3 της
•
Τ.Ο.ΤΕΕ 2421
•
5.3.3 και παρ. 5.5 της Τ.Ο.ΤΕΕ
•
Τ.Ο.ΤΕΕ
Τοίχοι, Οροφές, Δάπεδα, Αποχέτευση: άρθρο 27 παρ. 2.4.1.3 του Κ.Κ. και παρ.
Έξοδοι, Θύρες, Παράθυρα: άρθρο 27 παρ. 2.4.1.2 και 2.4.1.6 και παρ. 5.3.4 της
Αερισμός – Εξαερισμός: άρθρο 27 παρ. 2.4.1.4 του Κ.Κ. και παρ. 5.4 της Τ.Ο.ΤΕΕ
Page 124 of 668
•
Καπνοδόχοι, Καπναγωγοί, Καπνοσυλλέκτες: άρθρο 27 παρ. 2.4.2 του Κ.Κ. και
•
παρ. 4.2, παρ. 4.3 και παρ. 4.5 της Τ.Ο.ΤΕΕ
•
και παρ. 2.5 της Τ.Ο.ΤΕΕ
Αποθήκευση καυσίμων, Δεξαμενή πετρελαίου: άρθρο 27 παρ. 2.4.3 του Κ.Κ.
Σωληνώσεις Πετρελαίου: άρθρο 27 παρ. 2.4.3.7 του Κ.Κ.
5.9.2 Μέγεθος λεβητοστασίου και αρχές χωροθετήσεως εξοπλισμού
Το μέγεθος του λεβητοστασίου εξαρτάται κυρίως από τις διαστάσεις του λέβητα.
Στην περίπτωση περισσότερων του ενός λεβήτων, πρέπει να ληφθούν υπ’ όψη και οι
μεταξύ τους αναγκαίες αποστάσεις.
ΟΓΚΟΣ ΘΕΡΜΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ (m3)
Ελάχιστο επιτρεπόμενο
2000 έως 5000
6000 έως 12000
ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ή ΕΜΒΑΔΟΝ ΔΑΠΕΔΟΥ
ΛΕΒΗΤΟΣΤΑΣΙΟΥ (m ή m2 αντίστοιχα)
2,2 Χ 1,5m
3 έως 5m2 ανά 1000m3 όγκου του
κτιρίου
1,5 έως 2,5m2 ανά 1000m3 όγκου του
κτιρίου
Πίνακας 5.3: Ενδεικτικές διαστάσεις λεβητοστασίου κεντρικής
θέρμανσης
Μετά την ενδεικτική επιλογή της θέσεως και των κυρίων διαστάσεων του
λεβητοστασίου πρέπει να γίνει έλεγχος (“επί χάρτου”) με διάφορες πιθανές
χωροθετήσεις των κυρίων και ογκωδών μονάδων του εξοπλισμού και να διασφαλιστεί
ότι ισχύουν οι αναγκαίες αποστάσεις όπως προδιαγράφονται στο “Κτιριοδομικό
Κανονισμό” και την Τ.Ο.ΤΕΕ, αλλά και οι λειτουργικές απαιτήσεις, όπως π.χ. ότι όλα τα
μηχανήματα πρέπει να είναι προσιτά σε χειρισμούς και ελέγχους.
Το λεβητοστάσιο πρέπει να επιτρέπει την άνετη μετακίνηση και εργασία του
συντηρητή, όπως και την αποσυναρμολόγηση και μεταφορά εντός του λεβητοστασίου
κάθε μηχανήματος ή συσκευής που χρειάζεται επισκευή ή αντικατάσταση.
Ένα σύνηθες λεβητοστάσιο κεντρικής θερμάνσεως περιλαμβάνει:
•
•
Το λέβητα παραγωγής θερμού νερού ή ατμού, με τα απαραίτητα μηχανήματα και
συσκευές, όπως καυστήρες, αντλίες, καπναγωγούς κτλ.
Το σύστημα προσαγωγής και πιθανώς και αποθήκευσης καυσίμου.
Page 125 of 668
•
Το ηλεκτρολογικό δίκτυο και τα όργανα που απαιτούνται για την τροφοδότηση
με ηλεκτρικό ρεύμα καυστήρων, αντλιών, αυτοματισμών και γενικά των
•
•
συστημάτων ελέγχου και ασφάλειας που χρειάζονται ηλεκτρική παροχή.
Το σύστημα ασφαλούς λειτουργίας του λέβητα, συμπλήρωσης νερού κτλ.
Το σύστημα πυρανιχνεύσεως και πυροσβέσεως.
Η Τ.Ο.ΤΕΕ 2421 αναφέρει (παρ. 5.3.1) ότι η απόσταση μεταξύ της άνω ακμής του
λέβητα και της κάτω ακμής της οροφής ή της πλησιέστερης δοκού πρέπει να επιτρέπει
την απρόσκοπτη συντήρηση και τον καθαρισμό των καπναγωγών με σταθερά εργαλεία
χωρίς αρθρώσεις.
Οι διαστάσεις των δομικών στηριγμάτων στο λεβητοστάσιο πρέπει να συμφωνηθούν
έγκαιρα μεταξύ των δομικών μηχανικών και του μηχανολόγου θερμάνσεων.
Να σημειωθεί ότι οι απαιτήσεις που αναφέρονται για τα λεβητοστάσια, δεν αφορούν,
σύμφωνα μα την Τ.Ο.ΤΕΕ 2421, χώρους που έχουν εγκατασταθεί μικροί λέβητες ειδικά
κατασκευασμένοι για χώρους παραμονής και διαμονής ανθρώπων (“αυτόνομες” ή
“ατομικές μονάδες θερμάνσεως”).
Αποστάσεις από το λέβητα
Οι διαστάσεις του λεβητοστασίου και η τοποθέτηση των στοιχείων, συσκευών και
μηχανημάτων που εξασφαλίζουν την παραγωγή και διανομή της θέρμανσης πρέπει να
επιτρέπουν την επιθεώρηση των λεβήτων από όλες τις πλευρές τους. Ιδιαίτερη σημασία
έχει η δυνατότητα εύκολου καθαρισμού και συντηρήσεως τους.
Η απόσταση μεταξύ ανοίγματος της εστίας και απέναντι τοίχων πρέπει να είναι:
•
•
Για λέβητες μέχρι 300 kW (περίπου 250.000 kcal/h) τουλάχιστον 1,5 m
Για λέβητες άνω των 300 kW (περίπου 250.000 kcal/h) τουλάχιστον 2 m, (Κ.Κ.
άρθρο 74 παρ 2.4.1.3)
Συνιστάται η παραπάνω απόσταση να είναι μεγαλύτερη κατά 10% από το μήκος του
λέβητα.
Η απόσταση μεταξύ της οπισθίας πλευράς του λέβητα και της καπνοδόχου ή του
αντίστοιχου τοίχου του λεβητοστασίου δεν πρέπει να είναι μικρότερη από το ήμισυ της
απόστασης για την εμπρόσθια πλευρά του λέβητα (Κ.Κ. άρθρο 27, παρ. 2.4.1.3.β). Αν
στον τοίχο αυτό βρίσκονται δύο ή περισσότεροι καπναγωγοί, η απόσταση αυτή πρέπει
να είναι μεγαλύτερη.
Page 126 of 668
Η οριζόντια απόσταση μεταξύ του λέβητα και των απέναντι τοίχων του
λεβητοστασίου, καθώς και σε περίπτωση πολλών λεβήτων, η μεταξύ τους απόσταση,
πρέπει να είναι τουλάχιστον 0,60 m (Κ.Κ. άρθρο 27, παρ. 2.4.3.1.γ).
Το ύψος του λεβητοστασίου:
•
•
•
Για λέβητες μέχρι 70 kW (60.000 kcal/h) πρέπει να είναι τουλάχιστον 2,2 m.
Για λέβητες από 70-230 kW (60.000 – 200.000 kcal/h) πρέπει να είναι
τουλάχιστον 2,40 m.
Για λέβητες μεγαλύτερους των 230 kW (200.000 kcal/h) πρέπει να είναι
τουλάχιστον 3,0 m.
Τα παραπάνω όρια, προκειμένου περί αερολέβητων, προσαυξάνονται κατά 50
cm.
Page 127 of 668
Εικόνα 5.11: Ενδεικτικές διαστάσεις λεβητοστασίου κεντρικής
θέρμανσης
Τα ελάχιστα απαιτούμενα ελεύθερα ύψη (παρ. 2.4.1.3.ε) μεταξύ δαπέδου και οροφής,
ή μεταξύ και κάτω παρειάς τυχόν υπάρχουσας δοκού πρέπει να εξασφαλίζουν ελεύθερο
ύψος μεταξύ λέβητα και οροφής τουλάχιστον 0,80m ή μεταξύ σωληνώσεων και οροφής
0,50m.
Ειδικά για λέβητες που καθαρίζονται ή συντηρούνται από επάνω ή έχουν
διατεταγμένα τα όργανα διακοπής αμέσως πάνω από αυτούς, το καθαρό ύψος μεταξύ
Page 128 of 668
της αμέσως πάνω ακμής του λέβητα και της κάτω ακμής της οροφής ή μιας δοκού
πρέπει να είναι, ανάλογα με την θερμική ισχύ λέβητα.
•
•
•
Πάνω από 125.000 kcal/h να είναι τουλάχιστον 1,50 m.
Πάνω από 250.000 kcal/h τουλάχιστον 1,80 m.
Πάνω από 400.000 kcal/h να είναι τουλάχιστον 2,10 m.
Για λέβητες των οποίων η πάνω επίπεδη επιφάνεια είναι βατή κατά την λειτουργία
τους, το καθαρό ύψος μεταξύ της βατής αυτής επιφάνειας και της κάτω ακμής της
οροφής πρέπει να είναι τουλάχιστον 1,80 m.
5.9.3 Τοίχοι, Οροφές, Δάπεδα
Το λεβητοστάσιο δεν πρέπει να έχει ανοικτή (άμεση) επικοινωνία με χώρους που
συχνάζουν άνθρωποι, εκτός των χώρων που ανήκουν λειτουργικά σε αυτό.
Οι τοίχοι, τα υποστυλώματα και οι δοκοί του λεβητοστασίου καθώς και η οροφή
πρέπει να κατασκευάζονται από υλικά ανθεκτικά στην θερμότητα και την πυρκαγιά για
τουλάχιστον μια ώρα.
Υλικά επενδύσεως που θα χρησιμοποιηθούν για ηχητική μόνωση, πρέπει να μην είναι
εύφλεκτα και να μη απελευθερώνουν δηλητηριώδη προϊόντα κατά την καύση.
Το δάπεδο του λεβητοστασίου πρέπει να είναι κατασκευασμένο από πρακτικά
άκαυστο υλικό.
Οι θέσεις διελεύσεως των σωλήνων ζεστού νερού ή άλλων σωληνώσεων, μέσα από
τους τοίχους, τις οροφές ή τα δάπεδα, πρέπει να διαμορφώνονται κατά τρόπο που να
αποκλείει τη διείσδυση αερίων σε άλλους χώρους.
Όλοι οι παραπάνω περιορισμοί ισχύουν και για χώρους που βρίσκονται σε ανοιχτή
επικοινωνία με τα λεβητοστάσια.
5.9.4 Έξοδοι, πόρτες παράθυρα
Λεβητοστάσια με λέβητες ολικής θερμικής ισχύος άνω των 300 kW (250.000 kcal/h)
σκόπιμο είναι να έχουν δυο εξόδους που να μπορούν να χρησιμοποιούνται με ασφάλεια.
Οι δύο αυτές έξοδοι καλό είναι να βρίσκονται η μια απέναντι της άλλης και η μια
τουλάχιστον να οδηγεί κατ’ ευθείαν στο ύπαιθρο. Η έξοδος αυτή μπορεί να είναι
κατάλληλα διαμορφωμένο παράθυρο. Για τη διευκόλυνση της εξόδου σε περίπτωση
Page 129 of 668
ανάγκης η έξοδος- παράθυρο πρέπει να διαθέτει στοιχειώδη τουλάχιστον σκάλα, με
εντοιχισμένες μεταλλικές ράβδους.
Απαγορεύεται το λεβητοστάσιο (Κ.Κ. άρθρο 27, παρ. 2.4.1.2) να έχει οποιαδήποτε
άνοιγμα προς το κλιμακοστάσιο. Κατ’ εξαίρεση επιτρέπεται πόρτα, που είναι αναγκαία
για την πρόσβαση σ’ αυτό, εφόσον έχει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:
α) είναι στο σύνολο της σιδερένια και, όπου έχει λαμαρίνα, το πάχος της είναι 1,5 mm.
β) δεν έχει γρίλιες ή οποιαδήποτε άλλο άνοιγμα.
γ) Εφάπτεται σε πατούρες της κάσας σε πλάτος τουλάχιστον 25 mm.
δ) έχει μηχανισμό επαναφοράς στην κλειστή θέση.
Εναλλακτικά η πόρτα αυτή αρκεί να έχει δείκτη πυραντιστάσεως τουλάχιστον μισής
ώρας, όπως προκύπτει από το πιστοποιητικό αναγνωρισμένου εργαστηρίου.
Η Τ.Ο.ΤΕΕ απαιτεί (παρ 5.3.4) από την πόρτα του λεβητοστασίου αντοχή στη φωτιά
τουλάχιστον μία ώρα.
•
•
•
Οι πόρτες του λεβητοστασίου πρέπει να ανοίγουν προς την διεύθυνση εξόδου
και να κλείνουν αυτόματα με ειδικό μηχανισμό.
Οι πόρτες του λεβητοστασίου πρέπει να κλείνουν με κλειδί το οποίο να
βρίσκεται σε ειδικό κουτί, έξω από το χώρο του λεβητοστασίου.
Οι ιδιοσυσκευές για το άνοιγμα και κλείσιμο των παραθύρων πρέπει να
βρίσκονται σε μέρος προσιτό και να λειτουργούν με εύκολους χειρισμούς.
5.9.5 Σιδερένιοι εξώστες και σκάλες λεβητοστασίου
Σιδερένιοι εξώστες και σκάλες που μπορεί να χρειαστούν μέσα στο λεβητοστάσιο,
τοποθετούνται όταν υπάρχουν όργανα σε ύψος τέτοιο, που δεν είναι εύκολο να
ελεγθούν από το επίπεδο του δαπέδου.
Σε λέβητες που καθαρίζονται από την επάνω πλευρά τους, το κάλυμμα τους, μπορεί
να χρησιμοποιηθεί σαν εξώστης καθαρισμού, εφόσον το επιτρέπει ο κατασκευαστής
τους.
Ο εξώστης πρέπει να έχει πλάτος τουλάχιστον 0,70 m και να είναι εφοδιασμένος με
κουπαστή ύψους τουλάχιστον 1,0 m. Η σκάλα που οδηγεί από το δάπεδο του
λεβητοστασίου στον εξώστη, πρέπει να είναι πλάτους τουλάχιστον 0,70 m και η χρήση
της να είναι απόλυτα ασφαλής (όχι ολισθηρή και να διαθέτει κουπαστή).
5.9.6 Αερισμός του λεβητοστασίου
Page 130 of 668
Τα λεβητοστάσια πρέπει κατά το δυνατόν να αερίζονται ομοιόμορφα. Απαγορεύεται
η ύπαρξη έντονου τεχνητού εξαερισμού στο λεβητοστάσιο. Τα ανοίγματα προσαγωγής
και απαγωγής του αέρα πρέπει να διατηρούνται συνεχώς και πλήρως ανοικτά.
Ενδείκνυται να γίνεται σχετική υπόδειξη με μόνιμη τοιχοκόλληση σε εμφανή θέση.
Για τον αερισμό του λεβητοστασίου πρέπει να υπάρχει τουλάχιστον ένα άνοιγμα
προσαγωγής αέρα. Ο προσαγόμενος αέρας πρέπει κατά το δυνατόν να προέρχεται απ’
ευθείας από το ύπαιθρο, από θέση που να απέχει τουλάχιστον 50 cm από ανοίγματα
χώρων που διαμένουν άνθρωποι. Για αντίστοιχα ανοίγματα αερισμού κοντά σε χώρους
που παρουσιάζουν κίνδυνο πυρκαγιάς, πρέπει να καθορίζεται μεγαλύτερη απόσταση.
Σε λεβητοστάσια που έχουν λέβητες μικρότερους των 50 kW (43.000 kcal/h) εάν δεν
είναι δυνατή η προσαγωγή αέρα απ’ ευθείας από το ύπαιθρο, επιτρέπεται η προσαγωγή
αέρα από διπλανό χώρο. Πρέπει να εξακριβωθεί ότι ο χώρος αυτός δεν μπορεί να τεθεί
σε υποπίεση με αντίθετο εξαερισμό, λόγω της παρουσίας μιας άλλης συσκευής που
λειτουργεί με στερεά, υγρά ή αέρια καύσιμα ή μιας συσκευής εξαερισμού.
Ο χώρος αυτός δεν πρέπει να χρησιμοποιείται σαν υπνοδωμάτιο, ιδιαίτερα όταν ο
λέβητας καταναλώνει αέριο καύσιμο.
Η ολική διατομή των ανοιγμάτων προσαγωγής αέρα (αγωγοί προσαγωγής αέρα)
όταν χρησιμοποιείται πετρέλαιο, πρέπει να είναι τουλάχιστον κατά 50% μεγαλύτερη
της διατομής που προέκυψε από τους υπολογισμούς για την καπνοδόχο. Όταν
χρησιμοποιείται καύσιμο αέριο, η ολική διατομή των ανοιγμάτων προσαγωγής αέρα,
πρέπει να είναι τουλάχιστον 5 cm2 για κάθε 1000 kcal/h θερμικής ισχύος και πάντως
μεγαλύτερη από 300 cm2. Ο Κ.Κ. απαιτεί 6 cm2 ανά 1 kW θερμικής ισχύος της
εγκαταστάσεως (άρθρο 27 παρ. 2.4.1.4).
Όταν ο αέρας προσαγωγής λαμβάνεται από ιδιαίτερο φρέαρ, πρέπει η διατομή του
να είναι τουλάχιστον κατά 50% μεγαλύτερη από το αντίστοιχο κοινό άνοιγμα
προσαγωγής αέρα.
Τα ανοίγματα και τα φρεάτια προσαγωγής αέρα πρέπει να κλείνονται με εσχάρες,
αλλά μπορεί να κλειστούν και με αραιό συρμάτινο πλέγμα, με διατομή οπών περίπου 1
cm2.
Ανοίγματα προσαγωγής αέρα που συγκοινωνούν με ανοικτούς ή ιδιωτικούς χώρους
κυκλοφορίας οχημάτων (γκαράζ) και βρίσκονται σε μικρότερο ύψος από 2 m σε σχέση
με το δάπεδο αυτών των χώρων, πρέπει να εφοδιάζονται με πλέγματα ανθεκτικά σε
κρούσεις.
Page 131 of 668
Τα λεβητοστάσια υγρών και ιδίως των αερίων καυσίμων, πρέπει να εφοδιάζονται και
με διάταξη ή άνοιγμα απαγωγής αέρα. Τα ανοίγματα απαγωγής αέρα γίνονται σε
εξωτερικό τοίχο.
Η ολική διατομή των ανοιγμάτων ή των φρεάτων απαγωγής αέρα, για φυσικό
ελκυσμό, πρέπει να είναι ίση τουλάχιστον με το 25% της καθαρής διατομής της
καπνοδόχου, και τουλάχιστον 200 cm2. Για ορθογωνικές διατομές των ανοιγμάτων ή
των φρεάτων απαγωγής αέρα πρέπει να τηρείται αναλογία μικρής προς μεγάλη πλευρά
το πολύ 1:1,5.
Η λειτουργία των ανοιγμάτων δεν πρέπει να εμποδίζεται από σωληνώσεις ή άλλα
εμπόδια. Τα ανοίγματα απαγωγής αέρα πρέπει να διατάσσονται όσον το δυνατόν κοντά
στην οροφή και δεν πρέπει να καλύπτονται με πλέγματα.
Τα ανοίγματα απαγωγής αέρα πρέπει, όπως και οι καπνοδόχοι, να οδηγούνται επάνω
από την στέγη για να έχουν καλό ελκυσμό και να οδεύουν, αν είναι δυνατόν, σε επαφή
με μια καπνοδόχο, χωρίς την παρεμβολή θερμομονωτικού υλικού μεταξύ καπνοδόχου
και αγωγού απαγωγής αέρα.
5.9.7 Αποχέτευση λεβητοστασίου
Το λεβητοστάσιο πρέπει να διαθέτει αποχέτευση του δαπέδου του, καθώς επίσης και
των διαφόρων συσκευών και μηχανημάτων που βρίσκονται μέσα σ’ αυτό (λέβητας,
συλλέκτης, κλπ).
Σε μεγάλα λεβητοστάσια με περισσότερους λέβητες, είναι σκόπιμο κατά μήκος του
μακρύτερου τοίχου του λεβητοστασίου, να κατασκευάζεται αποχετευτικό αυλάκι με ή
χωρίς εσχάρα. Τα νερά που συγκεντρώνονται στο αυλάκι, οδηγούνται με κλίση
τουλάχιστον 1% σε απορροή και από εκεί στο δίκτυο αποχετεύσεως. Για να αποφευχθεί
η τοποθέτηση κατάλληλης απορροής με ομοιοπαγίδα, πριν από την αναχώρηση της
αποχετεύσεως από το λεβητοστάσιο, (Τ.Ο.ΤΕΕ 2412/85 για την αποχέτευση σε κτίρια).
5.9.8 Φωτισμός λεβητοστασίου
Το λεβητοστάσιο πρέπει να φωτίζεται μόνο από ηλεκτρικούς λαμπτήρες και πρέπει
να εφαρμόζονται για τις ηλεκτρικές του εγκαταστάσεις αυτά που αναφέρονται στον
Κανονισμό Εσωτερικών Ηλεκτρικών Εγκαταστάσεων (ΚΕΗΚ) για “προσκαίρως υγρούς
χώρους”. (Άρθρα 198 – 204).
Page 132 of 668
Συνιστάται η τοποθέτηση του πίνακα του λεβητοστασίου κατά το δυνατόν μακριά
από το λέβητα και σε θέση εύκολου χειρισμού. Καλόν είναι ο γενικός διακόπτης της
σχετικής ηλεκτρικής παροχής να βρίσκεται στο εξωτερικό του λεβητοστασίου.
Το πλήθος και η διάταξη των φωτιστικών σωμάτων στο λεβητοστάσιο, εξαρτάται
από τοπικά δεδομένα και τις ανάγκες. Συνιστάται στάθμη φωτισμού 100 Lux.
Η διάταξη των φωτιστικών σωμάτων πρέπει να επιτρέπει την καλή επιτήρηση και
παρακολούθηση της λειτουργίας του λέβητα, των καπναγωγών, των ρυθμιστικών
διατάξεων, των οργάνων μετρήσεων κλπ.
Πρέπει να προβλέπονται ρευματοδότες χαμηλής τάσεως για τη σύνδεση με
φορητούς λαμπτήρες (μπαλαντέζες).
5.9.9 Πυροπροστασία λεβητοστασίου
Η αποτελεσματική πυροπροστασία των λεβητοστασίων επιτυγχάνεται με τη χρήση
ενός αυτόματου συστήματος κατασβέσεως, σε συνδυασμό φυσικά με ένα αυτόματο
σύστημα ανιχνεύσεως της πυρκαγιάς. Το είδος του συστήματος κατασβέσεως
εξαρτάται από το μέγεθος του λεβητοστασίου.
Μικρά λεβητοστάσια
Στα λεβητοστάσια αυτά – που περιλαμβάνουν μόνο το λέβητα και τον καυστήρα –
χρησιμοποιούνται
οι
αυτόνομοι
πυροσβεστήρες
οι
οποίοι
παρέχουν
τοπική
πυροπροστασία στην περιοχή του καυστήρα και αναρτώνται σε απόσταση 2 – 2,5 m
επάνω από αυτόν.
Οι πυροσβεστήρες αυτοί αποτελούνται συνήθως από ένα δοχείο – που περιέχει ξηρή
σκόνη ή Hallon 1211 υπό πίεση – και ένα ενσωματωμένο ακροφύσιο με διάταξη τύπου
Spinkler, το οποίο λειτουργεί, αυτομάτως όταν η θερμοκρασία του περιβάλλοντος γίνει
70 οC περίπου.
Μεγάλα λεβητοστάσια
Στα μεγάλα λεβητοστάσια χρησιμοποιούνται συστήματα ολικής κατακλύσεως –
ξηρής σκόνης, Hallon 1301, CO2 ή μηχανικού αφρού – τα οποία καλύπτουν ολόκληρο
τον χώρο του λεβητοστασίου. Στα συστήματα αυτά πρέπει να υπάρχουν οπωσδήποτε
ορισμένες συμπληρωματικές διατάξεις, όπως η απαγωγή του Hallon ή του CO2 από το
χώρο μετά την κατάσβεση, η αυτόματη διακοπή της παροχής του ηλεκτρικού ρεύματος
και του καυσίμου, τα φωτεινά και ηχητικά σήματα έξω από το χώρο αλλά και πριν από
Page 133 of 668
την κατάκλυση του CO2 ή του Hallon, η αυτόματη ενεργοποίηση του συστήματος
πυρανιχνεύσεως, η χειροκίνητη ενεργοποίηση κλπ.
Η απαιτούμενη ποσότητα της χρησιμοποιούμενης πυροσβεστικής ύλης και ο
μέγιστος χρόνος κατακλύσεως δίνονται στον Πίνακα 5.4 ενώ ο τρόπος αποθηκεύσεως
διαφέρει σε κάθε σύστημα.
Πυροσβεστική Ύλη
Ελάχιστη Ποσότητα
(kg/m3)
Ξηρή σκόνη
0,25 – 0,30
Διοξ. Του άνθρακα
0,80 – 1,15
Μηχανικός αφρός
Hallon 1301
Μέγιστος Χρόνος (s)
30
(*)
180 – 240
0,33
10
60
Πίνακας 5.4: Ποσότητα πυροσβεστικής ύλης και χρόνος κατακλύσεως για
την πυροπροστασία μεγάλων λεβητοστασίων
Σημείωση: Ο αφρός πρέπει να καλύπτει σε ύψος 1,1 φορές το μέγιστο ύψος του
προστατευόμενου αντικειμένου.
•
Σύστημα ξηρής σκόνης
Η ξηρή σκόνη αποθηκεύεται σε μονάδες χωρητικότητας μέχρι 200 kg και σαν
προωθητικό αέριο χρησιμοποιείται το CO2 που διοχετεύεται από ξεχωριστή φιάλη. Ο
αριθμός των μονάδων της ξηρής σκόνης εξαρτάται από την επιφάνεια του
λεβητοστασίου. Ο διασκορπισμός της σκόνης γίνεται με τη βοήθεια ακροφυσίων,
τοποθετημένων στα άκρα σωλήνων, οι οποίοι πρέπει να έχουν όσο το δυνατόν
μικρότερη απόσταση, λόγω των μεγάλων τριβών που αναπτύσσονται κατά τη ροή της
σκόνης. Το σύστημα αυτό είναι πάρα πολύ απλό από λειτουργική άποψη, ενώ
παράλληλα η σκόνη δεν είναι διαβρωτική για να προκαλέσει ζημιές στα διάφορα
μηχανήματα του λεβητοστασίου. Μοναδικό μειονέκτημα είναι ο καθαρισμός του χώρου
μετά την κατάσβεση της πυρκαγιάς.
•
Σύστημα μηχανικού αφρού
Στο σύστημα αυτό το διάλυμα του νερού 3-6% περίπου αφροποιητικό υγρό,
διοχετεύεται στην αφρογεννήτρια, όπου αναμειγνύεται με τον ατμοσφαιρικό αέρα και
διογκώνεται. Ο αφρός διασκορπίζεται τις περισσότερες φορές από ισχυρό ρεύμα αέρα,
το οποίο συνήθως παράγεται από την αφρογεννήτρια. Από λειτουργική άποψη, το
σύστημα αυτό παρουσιάζει την ίδια απλότητα με το αντίστοιχο ξηρής σκόνης, ενώ
Page 134 of 668
παράλληλα ο μηχανικός αφρός δεν είναι διαβρωτικός για τα διάφορα μηχανήματα του
λεβητοστασίου.
•
Σύστημα διοξειδίου του άνθρακα CO2
Το CO2 αποθηκεύεται σε χαλύβδινες φιάλες υψηλής πιέσεως που τοποθετούνται έξω
από το λεβητοστάσιο, και με τη βοήθεια ενός δικτύου σωληνώσεων και ακροφυσίων
διασκορπίζεται στον προστατευόμενο χώρο.
•
Σύστημα Hallon 1301
Το Hallon 1301 αποθηκεύεται σε χαλύβδινες φιάλες, που συνδέονται σε κοινό
συλλέκτη, από τον οποίο αρχίζει το δίκτυο των σωληνώσεων με τα ακροφύσια. Το
Hallon όπως και το CO2, δεν αφήνει κανένα υπόλειμμα μετά την κατάσβεση της
πυρκαγιάς. Έχει όμως το μειονέκτημα ότι είναι εισαγόμενο προϊόν και κατά συνέπεια
ακριβότερο από το CO2.
5.9.10 Λέβητες Κεντρικών Θερμάνσεων
Οι λέβητες των κεντρικών θερμάνσεων που χρησιμοποιούνται σε εγκαταστάσεις τις
οποίες καλύπτει η Τ.Ο.ΤΕΕ 2421/2 προορίζονται για την θέρμανση νερού μέχρι
θερμοκρασίας 110 oC και πίεση λειτουργίας μέχρι 6 bar. Για δίκτυα που λειτουργούν με
ατμό ή υψηλές θερμοκρασίες ή πιέσεις, πρέπει να γίνονται ειδικές αναφορές σε
αυστηρότερους κανονισμούς και τεχνικές προδιαγραφές.
“Σήμανση” του λέβητα
Σύμφωνα με την Τ.Ο.ΤΕΕ 2421, κάθε λέβητας κεντρικής θερμάνσεως πρέπει να φέρει
πινακίδα τεχνικών χαρακτηριστικών, στην οποία να αναφέρονται τα στοιχεία:
•
•
•
Όνομα και διεύθυνση του κατασκευαστή και σήμα του εργοστασίου παραγωγής,
αν υπάρχει.
Τύπος του λέβητα
•
'Ετος κατασκευής
•
χρησιμοποιηθεί σε kW (ή kcal/h)
•
•
Ονομαστική ισχύς του λέβητα, για κάθε καύσιμο που επιτρέπεται να
Μέγιστη επιτρεπόμενη πίεση λειτουργίας στον λέβητα, σε Pa (ή bar)
Μέγιστη επιτρεπόμενη θερμοκρασία του ζεστού νερού, σε οC
Πίεση δοκιμής του λέβητα.
5.9.11 Καυστήρες
Page 135 of 668
Οι καυστήρες που χρησιμοποιούνται σε εγκαταστάσεις κεντρικών θερμάνσεων,
πρέπει να εξασφαλίζουν οικονομική και ασφαλή λειτουργία (καύση), με ταυτόχρονη
επιδίωξη την ελαχιστοποίηση της ρυπάνσεως του περιβάλλοντος.
Σύμφωνα με την Τ.ΟΤΕΕ 2421, ο καυστήρας, σε συνεργασία με το φλογοθάλαμο του
λέβητα με τον οποίο θα συνδεθεί, πρέπει να εξασφαλίζει πλήρη και ασφαλή καύση του
καυσίμου και να παρέχει την προβλεπόμενη από τον κατασκευαστή ισχύ λειτουργίας
και επίπεδο πιέσεως.
“Σήμανση” του καυστήρα
Κάθε
καυστήρας
πρέπει
να
είναι
εφοδιασμένος
τοποθετημένη σε εμφανές σημείο που θα αναφέρει:
•
•
•
•
•
με
ανθεκτική
πινακίδα,
Κατασκευαστή
Τύπο του καυστήρα
Έτος κατασκευής
Αριθμό παραγωγής του εργοστασίου
Ωριαία μέγιστη και ελάχιστη παροχή καυσίμων σε kg/h για υγρά καύσιμα ή
(m3/h) για αέρια καύσιμα (S.T.P.) σε κανονικές συνθήκες θερμοκρασίας και
•
•
πιέσεως.
Είδος του κατάλληλου καυσίμου
Ενδείξεις για τις προδιαγραφές που τηρήθηκαν στην κατασκευή και σήματα
ελέγχων και ποιότητος.
Κάθε καυστήρας θα συνοδεύεται με λεπτομερείς οδηγίες εγκαταστάσεως, ρυθμίσεως
και χειρισμού στην Ελληνική γλώσσα. Ακόμη, τον καυστήρα θα συνοδεύουν σχέδιο
συνδέσεως, το πρόγραμμα λειτουργίας της διατάξεως επιτηρήσεως της φλόγας και
υποδείξεις για τις δοκιμές μετά την εγκατάσταση.
5.9.12 Καπνοδόχος λεβητοστασίου
Τεχνικές προδιαγραφές και περιορισμοί
Η Τ.Ο.ΤΕΕ περιγράφει την καπνοδόχο ως το σύνολο των δομικών στοιχείων που
εξασφαλίζουν την απαγωγή καυσαερίων από τις εστίες καύσεως των λεβήτων, στον
αέρα επάνω από τις στέγες. Η καπνοδόχος μπορεί να βρίσκεται μέσα στην οικοδομή ή
επάνω σε κάποιον εξωτερικό τοίχο ή και σε κάποια απόσταση από το κτίριο.
Η κατασκευή πρέπει να στηρίζεται με ασφάλεια σε ανθεκτικά στοιχεία του κτιρίου ή
στο έδαφος. Η όδευση της πρέπει να είναι κατά το δυνατόν κατακόρυφη. Επίσης πρέπει
Page 136 of 668
κατά την τοποθέτηση της καπνοδόχου να λαμβάνεται υπ’όψη η δυνατότητα συστολής
και διαστολής της.
Η εσωτερική δομή της καπνοδόχου, πρέπει να κατασκευάζεται από υλικά:
1. Ανθεκτικά στην υψηλή θερμοκρασία των καυσαερίων
2. Υψηλής αντίστασης στη χημική διάβρωση από συμπυκνώματα καυσαερίων
3. Αδιάβροχα
4. Που δημιουργούν λεία εσωτερικά τοιχώματα, χωρίς ρωγμές, ραβδώσεις ή
εσωτερικές διαβρώσεις, που θα μπορούσαν να προκαλέσουν στροβιλισμούς, να
κατακρατήσουν αιθάλη, μειώνοντας την εσωτερική διατομή της καπνοδόχου.
Ιδιαίτερα κατάλληλες είναι καπνοδόχοι που αποτελούνται από τρεις διαδοχικές
στρώσεις από τις οποίες:
•
Η εσωτερική είναι στεγανή, άκαυστη, ανθεκτική και λεία, σε μορφή σωλήνα,
•
ορθογωνικής ή κυκλικής διατομής.
•
θερμοκρασίες, κατάλληλου πάχους ώστε να εξασφαλίζει επαρκή θερμομόνωση
Η ενδιάμεση αποτελείται από μονωτικό υλικό ανθεκτικό σε υψηλές
Η εξωτερική στρώση ή δομή πρέπει να παρέχει μηχανική προστασία και να είναι
αδιάβροχη.
Με τον τρόπο αυτόν περιορίζεται ο κίνδυνος δημιουργίας αιθάλης και εξασφαλίζεται
προστασία από τη μετάδοση θορύβων.
Καπνοδόχοι κατασκευασμένες με τρεις τρώσεις (στεγανό εσωτερικό σωλήνα,
περίβλημα και ενδιάμεση θερμική μόνωση), μπορούν να έχουν διαστάσεις μικρότερες
από τις αντίστοιχες καπνοδόχους απλής κατασκευής. Σε περίπτωση καλής θερμικής
μονώσεως πρέπει να αποφεύγονται διατομές μεγαλύτερες από τις προβλεπόμενες.
Καπνοδόχοι που τοποθετούνται σε εξωτερικό τοίχο, μειώνουν τον κίνδυνο
σημαντικής ψύξεως των καπναερίων και εμφανίσεως συμπυκνωμάτων.
Στις υψηλές καπνοδόχους συνιστάται να γίνεται ιδιαίτερα καλή θερμική μόνωση.
Αυτό ισχύει κυρίως για το άνω τμήμα της καπνοδόχου που βρίσκεται εκτεθημένο στο
μη κτισμένο χώρο της στέγης ή επάνω από αυτήν.
Καπνοδόχοι που βρίσκονται ή διέρχονται στο εσωτερικό των κτιρίων, σε περιοχές
που συχνάζουν άτομα, πρέπει να βρίσκονται εσωτερικά σε υποπίεση, ώστε σε
περίπτωση μειωμένης στεγανότητας να αποκλείεται η διαφυγή καυσαερίων σε
παρακείμενους χώρους.
Σε κάθε λέβητα υγρών καυσίμων πρέπει να υπάρχει χωριστή καπνοδόχος, στην
οποία δεν επιτρέπεται να συνδέονται καπνοδόχοι άλλων λεβήτων ή εγκαταστάσεις
Page 137 of 668
αερισμού. Σε υπάρχοντα κτίρια, κατ’ εξαίρεση, μπορεί να χρησιμοποιηθεί μια
καπνοδόχος για περισσότερους λέβητες.
Σε περίπτωση ανανεώσεως ή αντικαταστάσεως λέβητα κεντρικής θερμάνσεως, αν οι
διατομές είναι πολύ μεγάλες, πρέπει σε κάθε περίπτωση να γίνει έλεγχος και να
εξετασθεί αν χρειάζεται να μειωθεί η διατομή.
Οι καπνοδόχοι πρέπει να καταλήγουν αρκετά ψηλότερα επάνω από την επιφάνεια
της στέγης, ώστε να εξασφαλίζεται η απομάκρυνση των καυσαερίων σε ελεύθερο χώρο
και να αποφεύγεται η εμφάνιση στροβιλισμών και κίνδυνοι ή ανεπιθύμητες ενοχλήσεις
του περιβάλλοντος από σπινθήρες, στάχτη ή καπνό.
Το ύψος καθορίζεται από τον Γ.Ο.Κ. (Γενικό Οικοδομικό Κανονισμό). Σύμφωνα με τον
σήμερα ισχύοντα ΓΟΚ 74 (άρθρο 107 παρ. 6), πρέπει να είναι τουλάχιστον 1 m επάνω
από το σημείο εξόδου της καπνοδόχου από την στέγη. Επίσης η καπνοδόχος πρέπει να
προεξέχει από οποιαδήποτε ακμή κάθε κτιρίου που βρίσκεται σε ακτίνα 3m από την
καπνοδόχο, κατά 0,7 m.
Η οριζόντια απόσταση της εξόδου των καυσαερίων από παράθυρα ή πόρτες άλλων
γειτονικών κτιρίων, πρέπει να είναι μεγαλύτερη από 10 m. Σε περίπτωση που δεν είναι
δυνατόν να τηρηθεί περιορισμός, εάν υπάρχει, σύμφωνα με τη γνώμη της αρμόδιας
υπηρεσίας, ενόχληση των γειτόνων από εκπομπή καυσαερίων, τότε η καπνοδόχος
πρέπει να υπερυψωθεί κατά 2 m επάνω από το υψηλότερο σημείο των παραθύρων ή
των εξωτερικών θυρών του κτιρίου που ενοχλείται από αυτήν.
Κάθε καπνοδόχος πρέπει να έχει άνοιγμα καθαρισμού στη βάση της που να κλείνει
ερμητικά και μπροστά από το οποίο πρέπει να υπάρχει ελεύθερος χώρος τουλάχιστον 1
m2.
Η εσωτερική διατομή που έχει υπολογισθεί, πρέπει, κατά το δυνατόν, να διατηρείται
σε σχήμα και διαστάσεις σταθερή σε όλη τη διαδρομή της.
Σε ορθογωνικές καπνοδόχους η σχέση πλευρών, πρέπει να είναι μεταξύ 1:1 και 1:1,5.
5.9.13 Δεξαμενές Πετρελαίου
Θέσεις τοποθετήσεως των δεξαμενών καυσίμου
Αναφορές για την θέση (όπως και για άλλα χαρακτηριστικά) των δεξαμενών
καυσίμων, γίνονται στην Τ.Ο.ΤΕΕ 2421 παρ. 2.5, στον Κτιριοδομικό Κανονισμό (άρθρο
27 παρ. 2.4.1.1.) και τον Κανονισμό Πυρασφάλειας.
Page 138 of 668
Γενικά, οι δεξαμενές υγρών καυσίμων των εγκαταστάσεων κεντρικής θερμάνσεως,
πρέπει κατά προτίμηση να τοποθετούνται σε χώρους ανεξάρτητους από το
λεβητοστάσιο, έστω και αν οι κανονισμοί επιτρέπουν το αντίθετο.
Σύμφωνα με την Τ.Ο.ΤΕΕ 2421, για εγκαταστάσεις μεγαλύτερες των 150 kW
(125.000 kcal/h), όπως αναφέρει και ο Κ.Κ. άρθρο 27 παρ 2.4.3.1, απαιτείται ιδιαίτερος
χώρος. Μέχρι μεγέθους 3,0 m3 επιτρέπεται (Κ.Κ. παρ. 2.4.3.6) η αποθήκευση του
πετρελαίου μέσα στο λεβητοστάσιο, εφόσον η δεξαμενή δε βρίσκεται επάνω από
συσκευή παραγωγής θερμότητας ή καπναγωγό και απέχει από τα στοιχεία αυτά
τουλάχιστον 2 m. Η τελευταία απόσταση μπορεί να μειωθεί στο 1 m, εάν παρεμβληθεί
πυράντοχο τοίχωμα. Γενικότερα το πυράντοχο διαχωριστικό τοίχωμα συνιστάται και
σε περιπτώσεις που δεν είναι υποχρεωτικό από τον Κ.Κ.
Συνιστάται ακόμη από την Τ.Ο.ΤΕΕ 2421 η τοποθέτηση πυροσβεστήρα 6 kg ξηρής
σκόνης μπροστά στην είσοδο του χώρου υγρών καυσίμων.
Ο ιδιαίτερος χώρος στον οποίο τοποθετείται η δεξαμενή πετρελαίου, πρέπει να
διαχωρίζεται από το λεβητοστάσιο και κάθε άλλο σχετικό χώρο, με τοίχο από πρακτικά
άκαυστο υλικό. Στον χώρο αυτό, συνιστάται η τοποθέτηση μεταλλικής πόρτας με
άνοιγμα προς τα έξω ή παλινδρομική κίνηση.
Απαγορεύεται η αποθήκευση υγρών καυσίμων (και η τοποθέτηση δεξαμενών) σε
διαδρόμους, εισόδους, κλιμακοστάσια και κάτω από αυτά, χώρους κατοικίας και
εργασίας, σε εργαστήρια και γενικά όπου υπάρχει κίνδυνος συνωστισμού ατόμων σε
περίπτωση πυρκαγιάς.
Ο χώρος της αποθήκης καυσίμου πρέπει να αερίζεται, είτε με άνοιγμα που
επικοινωνεί απ’ ευθείας με το περιβάλλον, είτε μέσω αναλόγου σήραγγας. Η καθαρή
επιφάνεια του ανοίγματος αερισμού πρέπει να είναι μεγαλύτερη από το 1/12 της
επιφάνειας του δαπέδου του χώρου της αποθήκης.
Η τοποθέτηση δεξαμενών σε ανοικτούς χώρους επιτρέπεται, όταν δεν απαγορεύεται
από ειδικούς κτιριοδομικούς κανονισμούς και εφόσον διασφαλίζεται η ασφάλεια των
περιοίκων, των παρακείμενων κτιρίων και του φυσικού περιβάλλοντος.
Η δεξαμενή πετρελαίου πρέπει να εδράζεται σε μεταλλική βάση. Η κάτω από τη
δεξαμενή επιφάνεια του δαπέδου, πρέπει να διαμορφώνεται σε μορφή λεκάνης,
αρκετής χωρητικότητας, ώστε να συγκεντρώνει το πετρέλαιο που μπορεί να διαφεύγει
από την δεξαμενή. Μέσα στη λεκάνη περισυλλογής του πετρελαίου πρέπει να
κατασκευάζεται απορροή δαπέδου, που θα καταλήγει σε ειδική αποχέτευση (όχι δίκτυο
πόλεως), έξω από το κτίριο.
Page 139 of 668
Οι ελάχιστες αποστάσεις στης δεξαμενής από τους πλησιέστερους χώρους
καθορίζονται από τον Κ.Κ. (άρθρο 27 παρ.2.4.3.6).
Προς αποφυγή πιθανών σπινθήρων λόγω στατικού ηλεκτρισμού, οι δεξαμενές
πετρελαίου πρέπει να γειώνονται με ξεχωριστή γείωση, τόσο οι υπέργειες, όσο και οι
υπόγειες. Για το σκοπό αυτό πρέπει να έχει προβλεφτεί ειδικό σημείο συνδέσεως στο
σώμα της δεξαμενής.
Κατασκευαστικά στοιχεία δεξαμενών πετρελαίου
Σε εγκαταστάσεις μέχρι 250 kW (200.00 kcal/h), επιτρέπεται η χρησιμοποίηση
δεξαμενών ορθογωνικής διατομής. Σε μεγαλύτερες εγκαταστάσεις ενδείκνυται να
χρησιμοποιούνται δεξαμενές κυλινδρικής διατομής υπόγειες, υπέργειες ή ημιυπόγειες.
Οι κύριες διατάσεις των δεξαμενών καυσίμου πρέπει να καθορίζονται με τοπικά
κριτήρια, όπως η δυνατότητα συχνής παραλαβής ποσοτήτων καυσίμου, η καλύτερη
εκμετάλλευση του διαθέσιμου χώρου και το μέγεθος της οικοδομής.
Η δεξαμενή πετρελαίου σύμφωνα με τον Κ.Κ. (άρθρο 27 παρ. 2.4.3.7), πρέπει να
εφοδιάζεται με τα ακόλουθα εξαρτήματα:
Α. Σωλήνωση εξαερισμού: Η σωλήνωση πρέπει να εξασφαλίζεται από την είσοδο
ξένων σωμάτων, να έχει στόμιο σε ορατή θέση και να μπορεί να απομακρύνει εύκολα τα
παραγόμενα αέρια, χωρίς να δημιουργείται κίνδυνος για τους ανθρώπους. Η σωλήνωση
εξαερισμού πρέπει να έχει στόμιο τουλάχιστον 2,5 m επάνω από την επιφάνεια του
εδάφους και τουλάχιστον 0,50 m επάνω από το στόμιο γεμίσματος.
Η σωλήνωση εξαερισμού πρέπει να αναχωρεί από το υψηλότερο σημείο της
δεξαμενής και να οδηγείται κατακόρυφα προς τα επάνω στο ύπαιθρο. Η σωλήνωση
εξαερισμού της δεξαμενής καυσίμου πρέπει να κατασκευάζεται από ενιαίο
χαλυβδοσωλήνα, του οποίου το σημείο εκβολής πρέπει να απέχει τουλάχιστον 5,00 m
από οποιοδήποτε σημείο μπορεί να αναπτυχθεί υψηλή θερμοκρασία.
Η εσωτερική διάμετρος του σωλήνα εξαερισμού πρέπει να είναι κατά μια
τυποποιημένη διάμετρο μεγαλύτερη από τη διάμετρο του σωλήνα γεμίσματος της
δεξαμενής και πάντως όχι μικρότερη από 1 1/2”.
Β. Σωλήνωση πλήρωσης με πετρέλαιο: Η σωλήνωση αυτή ξεκινά έξω από το
κτίριο (εφόσον αυτό είναι δυνατό) και δεν πρέπει να απέχει από την πιθανή θέση
σταθμεύσεως του πετρελαιοφόρου βυτίου περισσότερο από 30 m. Το στόμιο πρέπει να
καταλήγει σε προσιτό για το όχημα σημείο του πεζοδρομίου, μέσα σε κτιστό φρεάτιο με
Page 140 of 668
στεγανωτικό κάλυμμα και πρέπει να ασφαλίζεται από τον κίνδυνο ανοίγματος από
αναρμόδιους.
Ο σωλήνας πλήρωσης της δεξαμενής πρέπει να έχει ονομαστική διάμετρο
τουλάχιστον 1 1/4”, να εγκατασταθεί με συνεχή κλίση προς τη δεξαμενή και να
καταλήγει σε βάθος τουλάχιστον 0,50 m μέσα στην δεξαμενή ώστε παρεμποδίζεται η
δημιουργία ατμού.
Γ. Το στόμιο εκκενώσεως της δεξαμενής: Το στόμιο εκκένωσης της δεξαμενής του
πετρελαίου, τοποθετείται στο κατώτατο σημείο του πυθμένα της.
Το στόμιο περιλαμβάνει στεγανή αποφρακτική δικλείδα, που επιτρέπει την
εκκένωση της δεξαμενής σε περίπτωση ανάγκης ή όταν πρέπει να απομακρυνθούν τα
κατάλοιπα πετρελαίου κλπ. Η ονομαστική διάμετρος του στομίου εκκενώσεως πρέπει
να είναι τουλάχιστον 1 1/4”.
Δ. Δείκτης στάθμης πετρελαίου: Κάθε δεξαμενή πρέπει να εφοδιάζεται με διάταξη
καθορισμού της στάθμης του υγρού. Η διάταξη αυτή πρέπει να εξασφαλίζει ακρίβεια
και εύκολη ανάγνωση. Κατά την πλήρωση της δεξαμενής πρέπει να εξασφαλίζει
ανεμπόδιστη παρακολούθηση της ανόδου της στάθμης του πετρελαίου, ώστε να μην
υπάρχει κίνδυνος υπερχειλίσεως.
Ε. Ανθρωποθυρίδα: Οι δεξαμενές χωρητικότητας άνω των 0,50 m3, πρέπει να
εφοδιάζονται με ανθρωποθυρίδα επισκέψεως. Η ανθρωποθυρίδα πρέπει να
κατασκευάζεται από σιδηροέλασμα, πάχους όμοιου με την δεξαμενή, με περιφερειακή
ενίσχυση. Οι ελάχιστες διαστάσεις για την ανθρωποθυρίδα είναι 0,40 x 0,50 m. Η
προσαργμογή της στο τοίχωμα της δεξαμενής πρέπει να γίνεται με παρέμβυσμα και
βίδες.
Σε μεγάλες δεξαμενές είναι απαραίτητη η τοποθέτηση, στο εσωτερικό τους
εγκαρσίων ράβδων αγκυρώσεως, για να αποφεύγεται η εμφάνιση μόνιμων
παραμορφώσεων στα τοιχώματα της οικοδομής.
Σε
δεξαμενές
βαρέος
ακάθαρτου
πετρελαίου
όπου
υπάρχουν
διατάξεις
προθερμάνσεως με ηλεκτρική αντίσταση, πρέπει να προβλέπονται και αυτόματες
διατάξεις διακοπής της προθερμάνσεως (διακοπή της ηλεκτρικής παροχής), μόλις η
στάθμη του πετρελαίου φθάσει σε ύψος μικρότερο των 0,25m από την ανώτατη
επιφάνεια της ηλεκτρικής αντιστάσεως, ενώ ταυτόχρονα πρέπει να τίθεται σε
λειτουργία ηχητικό και οπτικό σήμα κινδύνου (Εικόνα 5.12)
Page 141 of 668
Εικόνα 5.12: Ενδεικτική διάταξη των κυρίων στοιχείων που είναι
απαραίτητα σε μια δεξαμενή πετρελαίου.
Γενικές παρατηρήσεις για δεξαμενές πετρελαίου
Σε κάθε δεξαμενή που πρόκειται να χρησιμοποιηθεί σε εγκατάσταση θερμάνσεως,
πρέπει να υπάρχει πινακίδα που θα αναφέρει τον κατασκευαστή, τη χωρητικότητα (σε
m3), την πίεση δοκιμής (σε MPa), το έτος κατασκευής και σύστημα απλής εκτιμήσεως
της περιεκτικότητας της δεξαμενής σε καύσιμο.
Σε κάθε δεξαμενή πρέπει να προβλέπονται τρεις τουλάχιστον ενδεικτικές γραμμές:
1. Πλήρωσης
2. Εξαερισμού
3. Τροφοδότησης δοχείου ημερησίας καταναλώσεως ή απ’ ευθείας του καυστήρα.
Ειδικά για τις υπέργειες πρέπει να προβλέπεται και τέταρτη γραμμή για πλήρη
εκκένωση. Ο σωλήνας εξαερισμού πρέπει να καταλήγει σε εξωτερικό χώρο του κτιρίου,
σε ύψος τουλάχιστον 2,5 m από τις γειτονικές πόρτες ή παράθυρα.
Ο σωλήνας προσαγωγής του καυσίμου στον καυστήρα πρέπει να είναι μεταλλικός
και σταθερά τοποθετημένος. Ο σωλήνας πρέπει να ελέγχεται σε πίεση μεγαλύτερη των
0,4 MPa, πριν από την εγκατάσταση του στο δίκτυο.
Οι δεξαμενές πετρελαίου που τοποθετούνται στο ύπαιθρο, καλό είναι να μονώνονται.
Τα τοιχώματα των δεξαμενών και ιδιαίτερα οι ραφές των συγκολλήσεων, πρέπει να
προστατεύονται με αντισκωρική βαφή ανάλογη με το είδος και τη θέση της δεξαμενής
της εγκαταστάσεως (εσωτερική, εξωτερική, υπόγεια, κλπ.).
Για δεξαμενές που τοποθετούνται σε περιοχές που εμφανίζονται χαμηλές
θερμοκρασίες περιβάλλοντος, πολλοί κανονισμοί προβλέπουν την εγκατάσταση
δεξαμενών με διπλά τοιχώματα.
Page 142 of 668
Επιτρέπεται η κατασκευή δεξαμενών με μπετόν, με την προϋπόθεση ότι θα τηρηθούν
κανονισμοί διεθνούς αποδοχής (όπως DIN 1045, 5225 και 4227).
5.9.14: Συντήρηση Λεβητοστασίου
Νομοθεσία – Υποχρεώσεις Συντήρησης Λεβητοστασίων
Σύμφωνα με το νέο ΦΕΚ 2654 Β / 09.11.2011 που αφορά στη ρύθμιση θεμάτων
σχετικών με την λειτουργία σταθερών εστιών καύσης για την θέρμανση κτιρίων και
νερού, η συντήρηση - ρύθμιση της εγκατάστασης του συστήματος καυστήρα - λέβητα καπνοδόχου,
ανεξαρτήτως
ισχύος
και
χρησιμοποιούμενου
καυσίμου,
γίνεται
τουλάχιστον μια φορά του έτους από διπλωματούχους ή πτυχιούχους μηχανολόγους ή
ηλεκτρολόγους μηχανικούς ή από εγκαταστάτες τεχνικούς ή το προσωπικό τους που
κατέχουν σχετική άδεια σύμφωνα με τα Π.Δ 511/77, 97/87, και 362/01. Ουδείς άλλος
επιτρέπεται να εκτελεί τις εργασίες συντήρησης - ρύθμισης με ευθύνη του υπεύθυνου
της εγκατάστασης.
Σε εγκαταστάσεις συνολικής ισχύος μεγαλύτερης ή ίσης με 450 kW επιβάλλονται
έλεγχος και άμεση αποκατάσταση, όταν απαιτείται, της καλής λειτουργίας της
εγκατάστασης με τη διενέργεια μέτρησης των καυσαερίων, τουλάχιστον μια φορά το
μήνα κατά την θερμαντική περίοδο εκάστου έτους και η καταχώρηση τους σε σχετικό
βιβλίο μετρήσεων καυσαερίων, θεωρημένο από την διεύθυνση ΕΑΡΘ του ΥΠΕΧΩΔΕ ή
τις κατά τόπους αρμόδιες υπηρεσίες του ΥΠΕΧΩΔΕ ή της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης.
Μετά από κάθε συντήρηση - ρύθμιση, συμπεριλαμβανομένης και της ρύθμισης για τη
θέση της εγκατάστασης σε λειτουργία για πρώτη φορά, ο συντηρητής συμπληρώνει, με
επιμέλεια, ακρίβεια και πληρότητα, και υπογράφει το φύλλο συντήρησης, κατά το
πρότυπο που εικονίζεται παρακάτω και το παραδίδει στον υπεύθυνο για θέρμανση του
ακινήτου, ο οποίος το αρχειοθετεί σε φάκελο, καλούμενο εφεξής "Ημερολόγιο
Λεβητοστασίου". Κατά την αρχική θέση σε λειτουργία της εγκατάστασης, το φύλλο
συντήρησης συνυπογράφεται και από τον επιβλέποντα διπλωματούχο ή πτυχιούχο
μηχανολόγο ή ηλεκτρολόγο μηχανικό της εγκατάστασης ο οποίος καθίστανται
συνυπεύθυνος για το περιεχόμενο του φύλλου συντήρησης.
Το φύλλο συντήρησης υπέχει θέση Δημοσίου εγγράφου.
Τα φύλλα συντήρησης θα χορηγούνται στους συντηρητές από τη Δ/νση ΕΑΡΘ του
ΥΠΕΧΩΔΕ ή τις κατά τόπου αρμόδιες υπηρεσίες του ΥΠΕΧΩΔΕ ή της Νομαρχιακής
αυτοδιοίκησης ή τα επαγγελματικά τους Σωματεία κατόπιν ελέγχου της ισχύος της
Page 143 of 668
επαγγελματικής τους αδείας, (επίδειξη της έναρξης λειτουργίας στην εφορία) και την
αναγραφή των στοιχείων του αδειούχου συντηρητή.
Διαδικασία σωστής συντήρησης του Λέβητα – Καυστήρα
Η συντήρηση του λέβητα – καυστήρα είναι εξειδικευμένη και πρέπει να
πραγματοποιείται σε ετήσια βάση. Η καλύτερη εποχή για τη συντήρηση του λέβητα και
του καυστήρα της κεντρικής θέρμανσης είναι αμέσως μετά την παύση της λειτουργίας
τους στο τέλος της χειμερινής περιόδου. Την περίοδο δηλαδή από Απρίλιο έως Ιούνιο.
Ο καθαρισμός από τα κατάλοιπα της καύσης γίνεται άμεσα και με καλύτερα
αποτελέσματα, εμποδίζοντας έτσι την επερχόμενη διάβρωση των συσκευών από την
παραμονή των καταλοίπων καθ’ όλη την θερινή περίοδο. Είναι φρόνιμο λοιπόν να
υπάρχει ο σωστός προγραμματισμός από τον εκάστοτε υπεύθυνο έτσι ώστε να
ολοκληρώνεται η σωστή συντήρηση του λέβητα στην κατάλληλη χρονική στιγμή.
Η διαδικασία της σωστής συντήρησης του Λέβητα & του Καυστήρα περιλαμβάνει τα
εξής βήματα (Εικόνα???):
•
Καθαρισμός Λέβητα – Οπτικός Έλεγχος θαλάμου καύσης και φλογαυλών /
διαδρομών
καυσαερίων
–
Καθαρισμός
με
κατάλληλες
βούρτσες
και
απομάκρυνση κατάλοιπων με βιομηχανικές ηλεκτρικές σκούπες απορρόφησης.
•
Έλεγχος πληρότητας και κατάστασης επιβραδυντήρων.
•
απαιτείται.
•
βέλτιστη εφαρμογή και στεγανότητά τους έναντι διαρροών καυσαερίων.
•
Φίλτρο Αντλίας Πετρελαίου).
•
Έλεγχος καπναγωγού λέβητα από θυρίδα καθαρισμού και καθαρισμός εάν
Έλεγχος Μονωτικών θυρίδας επίσκεψης Λέβητα και καπναγωγού για τη
Καθαρισμός Καυστήρα (Σύστημα καύσης – Διασκορπιστή – Ρύθμιση ακίδων -
Καθαρισμός Φίλτρου Γραμμής τροφοδοσίας Πετρελαίου.
Έλεγχος παρελκόμενων (Σωληνάκια τροφοδοσίας καυσίμου καυστήρα –
Ορθότητα στήριξης Καυστήρα – Καλωδιώσεων Ισχύος και Αυτοματισμού
•
Καυστήρα).
Εκκίνηση Καυστήρα – Μέτρηση Πίεσης Αντλίας Πετρελαίου – Μέτρηση
καυσαερίων – Ρύθμιση αναλογίας αέρα καυσίμου – Έλεγχος διαρροών
•
καυσαερίων – καυσίμου.
Έλεγχος και δοκιμή ασφαλιστικών συστημάτων Λέβητα-Καυστήρα (Υδροστάτης
Λειτουργίας Καυστήρα – Υδροστάτης ασφαλείας ορίου Καυστήρα – Υδροστάτης
Page 144 of 668
λειτουργίας
•
προσέγγιση).
Κυκλοφορητή
–
Έλεγχος
σφάλματος
υδροστατών
κατά
Οπτικός έλεγχος τοποθετημένων μανομέτρων ένδειξης πιέσεως δικτύου νερού
θέρμανσης.
Page 145 of 668
Εικόνα 5.13 Πρότυπο Φύλλο Συντηρήσεως Εγκαταστάσεων Θερμανσης και
νερού
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Page 146 of 668



PDF «Ασφάλεια κατά την χρήση μηχανολογικού εξοπλισμού» - Αντώνης
Ταργουτζίδης (ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε)
PDF «ΘΕΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ & ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ» - ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε
PDF «ΘΕΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ & ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ για επιχειρήσεις β'
κατηγορίας (άρθ. 2, Π.Α. 294/1988)»



Υγιεινή και ασφάλεια εργασίας – Κωνσταντίνα Παπακωνσταντίνου
Υγιεινή και ασφάλεια εργασίας – Κωνσταντίνα Παπακωνσταντίνου
PDF «ΘΕΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ & ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ για επιχειρήσεις β'
κατηγορίας (άρθ. 2, Π.Α. 294/1988)»





Θόρυβος: μέθοδοι χρήσης στους χώρους εργασίας (τεχνικό επιμελητήριο
Ελλάδας)
PDF «θόρυβος: παρουσίαση της BAU» από τον φάκελο νομοθεσία
Υγιεινή και ασφάλεια εργασίας – Κωνσταντίνα Παπακωνσταντίνου
Υγιεινή και ασφάλεια εργασίας – Κωνσταντίνα Παπακωνσταντίνου
PDF «ΘΕΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ & ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ για επιχειρήσεις β'
κατηγορίας (άρθ. 2, Π.Α. 294/1988)»



PDF «Υπουργείο εργασίας και κοινωνικής ασφάλισης – Μη δεσμευτικός οδηγός
καλής πρακτικής για την εφαρμογή της οδηγίας 2002/44/ΕΚ»
PDF «Ασφάλεια στους χώρους εργασίας» Ιωάννα Χασιώτη
PDF «ΘΕΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ & ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ για επιχειρήσεις β'
κατηγορίας (άρθ. 2, Π.Α. 294/1988)»




PDF ELINYAE Τεύχος 34
ΘΕΡΜΑΝΣΗ –ΚΛΙΜΑΤΙΣΜΟΣ – Β.Η.ΣΕΛΛΟΥΝΤΟΣ
ΤΕΧΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ – Δρ.ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΟΠΟΥΛΟΣ
ΚΑΥΣΤΗΡΕΣ – ΛΕΒΗΤΕΣ – ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Γ.ΠΑΣΠΑΛΑΣ
ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ
 www.safetyengineer.gr
 http://www.levitostasia.net
 http://www.techmaenergy.gr/Default.aspx?tabid=74&newsid428=19&la
nguage=el-GR
Page 147 of 668
ΕΝΟΤΗΤΑ VI
Page 148 of 668
ΕΡΓΟΝΟΜΙΑ
Page 149 of 668
6.1 ΠΡΟΣΑΡΜΟΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ
Εργονομία είναι ένας τρόπος μελέτης και σχεδιασμού της εργασίας με σκοπό την
οργάνωση της, ώστε να ανταποκρίνεται στις ικανότητες και τις ανάγκες των
ανθρώπων που την εκτελούν. Στην εποχή μας η χειρωνακτική εργασία αντικαθίσταται
όλο και περισσότερο από τις μηχανές. Αυτή η αυξανόμενη χρήση μηχανών και
αυτοματισμού, έχει σαν συνέπεια το γρηγορότερο ρυθμό εργασίας και έχει
διαφοροποιήσει την κατανομή εργασίας, κάνοντας την μερικές φορές ανιαρή.
Έτσι, ενώ τα ανθρώπινα όντα δεν έχουν αλλάξει πολύ στη διάρκεια των αιώνων,
εντούτοις τα μηχανήματα και οι εργασιακές πρακτικές έχουν μεταβληθεί σημαντικά.
Αυτό σημαίνει ότι η αναπτυσσόμενη τεχνολογία ξεπερνάει την ικανότητα των
ανθρώπων να προσαρμοστούν σωματικά και πνευματικά στις αλλαγές, γεγονός που
έχει διάφορες αρνητικές συνέπειες. Λέγοντας τεχνολογική πρόοδο, εννοούμε την
αντικατάσταση της χειρωνακτικής εργασίας από μηχανήματα και υπολογιστές.
Σήμερα η βαριά χειρωνακτική εργασία εξακολουθεί να υπάρχει ενώ παράλληλα
πολλά σύγχρονα επαγγέλματα απαιτούν επανάληψη απλών εργασιών η έλεγχο μιας
παραγωγικής διαδικασίας. Οι περισσότερες από τις κοινές μας ασθένειες είναι
αποτέλεσμα της δυσαρμονίας των σχέσεων που υπάρχουν μεταξύ ατόμου και εργασίας.
Εάν το μυοσκελετικό σύστημα του ανθρώπινου σώματος υπερφορτωθεί μπορεί να
προκληθούν, για παράδειγμα, κακώσεις της πλάτης ή παθήσεις των αρθρώσεων και
των μυών. Πολλές ασθένειες, όπως τα έλκη στομάχου, η υψηλή πίεση του αίματος και οι
παθήσεις της καρδιάς είναι αποτέλεσμα άγχους που δημιουργείται κατά την εργασία.
6.2 ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΡΓΟΝΟΜΙΑΣ
Σκοπός της εργονομίας στο πλαίσιο του Πανεπιστημίου είναι η διασφάλιση ότι το
εργασιακό, ερευνητικό και εκπαιδευτικό περιβάλλον είναι εναρμονισμένο με τα
εργασιακά,
ερευνητικά
και
εκπαιδευτικά
καθήκοντα
των
ανθρώπων
που
δραστηριοποιούνται σε αυτό. Παρόλο που ο άνθρωπος είναι ευέλικτος και
ευπροσάρμοστος, υπάρχουν μεγάλες διαφορές σε ατομικό επίπεδο, όπως διαφορές στο
φυσικό μέγεθος και στη μυϊκή δύναμη, αλλά και σε επίπεδο δεξιοτήτων και
πολιτισμικών διαφορών που προσδιορίζονται δυσκολότερα.
Συνεπώς η εργονομία έχει ως σκοπό να δημιουργήσει μια αρκετά ευέλικτη και
ευπροσάρμοστη κατάσταση στο πλαίσιο της οποίας οι εργαζόμενοι και οι
εκπαιδευόμενοι να μπορούν να βελτιστοποιήσουν την εκτέλεση των καθηκόντων και
υποχρεώσεων τους. Το αποτέλεσμα είναι η αύξηση της παραγωγικότητας και
Page 150 of 668
αποτελεσματικότητάς τους σε συνδυασμό με τη διαφύλαξη της υγείας και της
ασφάλειας τους.
Σημαντικό παράγοντα στο πλαίσιο της εργονομίας, αποτελεί η ικανοποίηση από την
εργασία και την απασχόληση γενικά καθώς και η προσωπική εξέλιξη. Με δεδομένο ότι ο
ανθρώπινος παράγοντας έχει πρωταρχική σημασία στις εργασιακές και εκπαιδευτικές
δραστηριότητες είναι καθοριστικό να λαμβάνονται συστηματικά υπόψη οι ανάγκες, οι
δυνατότητες και οι περιορισμοί του.
Οι στόχοι εφαρμογής της εργονομίας στο πλαίσιο της λειτουργίας του
Πανεπιστημίου είναι:
• Μείωση εργασιακού και εκπαιδευτικού φόρτου
• Μείωση εξαναγκασμών και περιορισμών
• Αύξηση του ενδιαφέροντος και της ευχαρίστησης
• Αύξηση των εργασιακών, ερευνητικών και μαθησιακών επιδόσεων, συνεπώς και των
αποδόσεων σε κάθε τομέα.
• Αύξηση της ικανοποίησης (λόγω αύξησης της απόδοσης)
Συνοψίζοντας
η εργονομία σχεδιάζει
ή
επανασχεδιάζει τα
στοιχεία
που
διαμορφώνουν ένα νέο εργασιακό, παραγωγικό και εκπαιδευτικό σύστημα, ώστε οι
συνθήκες εργασίας να βελτιστοποιούνται με την προσαρμογή στα βιολογικά,
φυσιολογικά, ψυχολογικά και κοινωνιολογικά χαρακτηριστικά του ανθρώπου.
6.3 Η ΕΡΓΟΝΟΜΙΑ ΣΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΑΣ
Στο Πανεπιστήμιο Πατρών απασχολείται ένας μεγάλος αριθμός εργαζομένων που
περιλαμβάνει διάφορες κατηγορίες, ενώ δραστηριοποιείται σε αυτό και ένας ακόμη
μεγαλύτερος αριθμός εκπαιδευόμενων φοιτητών. Η εργονομία βρίσκει εφαρμογή σε
όλες τις εργασιακές και εκπαιδευτικές δραστηριότητες των ανθρώπων αυτών, οι οποίες
παρουσιάζουν πνευματικές, τεχνικές και χειρονακτικές πτυχές. Η εργονομία αφορά στη
διαμόρφωση:
• των κτιριακών εγκαταστάσεων, των γραφείων, των αιθουσών διδασκαλίας, των
βιβλιοθηκών και των εργαστηρίων.
• του επαγγελματικού και εκπαιδευτικού εξοπλισμού όπως των θέσεων εργασίας,
γραφείων, εργαστηριακών πάγκων και καθισμάτων.
Page 151 of 668
• του μηχανικού υλικού όπως των ηλεκτρονικών υπολογιστών και οπτικών οθονών,
αλλά και πλήθους άλλων ειδικών μηχανημάτων, συσκευών και εργαλείων (τεχνικός
εξοπλισμός).
• των ιδιαίτερων συνθηκών για τη διεξαγωγή συγκεκριμένων εργασιών και
δραστηριοτήτων σε κάθε περίπτωση, όπως επαρκής φωτισμός για λεπτές εργασίες.
• των παραγόντων που αφορούν στις σωματικές στάσεις εργασίας, στο ωράριο, στην
οργάνωση, στο περιεχόμενο, στο ρυθμό και στην επαναληπτικότητα της εργασίας,
καθώς και στο ψυχολογικό στρες και τις ψυχοκοινωνικές πιέσεις.
6.4 ΕΡΓΟΝΟΜΙΑ ΚΤΙΡΙΑΚΩΝ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ
Η Πανεπιστημιούπολη αποτελεί ένα εργονομικά σχεδιασμένο σύνολο. Οι κτιριακές
εγκαταστάσεις του Πανεπιστημίου Πατρών περιλαμβάνουν ένα πλήθος ειδικά
διαμορφωμένων χώρων όπου επιτελούνται οι ποικίλες εργασίες και δραστηριότητες
των απασχολούμενων εργαζομένων και φοιτητών. Οι εργασιακοί χώροι, τα γραφεία, τα
αμφιθέατρα, οι αίθουσες διδασκαλίας, τα εργαστήρια, οι βιβλιοθήκες ακόμη και οι
χώροι αναψυχής έχουν δημιουργηθεί με εργονομικό σχεδιασμό και πραγματοποιείται
συνεχής προσπάθεια για την εργονομική αναβάθμισή τους.
Για τη διαμόρφωση των κτιριακών εγκαταστάσεων έχει ληφθεί υπόψη ο αριθμός, οι
ανάγκες αλλά και οι ιδιαιτερότητες της απασχόλησης των εργαζομένων και των
εκπαιδευόμενων.
Οι εργονομικές εφαρμογές απαντώνται στην ειδική διαρρύθμιση των εργασιακών,
εκπαιδευτικών και εργαστηριακών χώρων. 0ι χώροι αυτοί οφείλουν να είναι
τουλάχιστον επαρκείς σε επιφάνεια, διαρρύθμιση, προσβασιμότητα, θερμοκρασία,
φωτισμό και εξαερισμό όπως και σε ζητήματα υγιεινής και ασφάλειας. Θα πρέπει
επίσης να διαθέτουν όλο τον απαραίτητο και ειδικό εξοπλισμό, καθώς και όλο το υλικό
υπόβαθρο που χρειάζεται σε κάθε περίπτωση. Καθορίζονται κριτήρια διάταξης
μηχανών για εύκολη προσπέλαση, λειτουργία και συντήρησή τους, προβλέπονται χώροι
για εύκολη και ασφαλή φύλαξη ή διακίνηση υλικών, απομονώνονται οχλούσες μηχανές,
σχεδιάζονται γραφεία και θέσεις εργασίας για ευχάριστη και παραγωγική εργασία, κλπ.
Με τον τρόπο αυτό οι εργονομικές εφαρμογές διαμορφώνουν ένα σύγχρονο
τεχνολογικά εργασιακό και εκπαιδευτικό περιβάλλον στο Πανεπιστήμιο. Επιπλέον
εξασφαλίζουν ένα φιλικό και δημιουργικό περιβάλλον για τον εργαζόμενο, τον
ερευνητή και το φοιτητή καθώς και την εύκολη συντήρηση και αναβάθμιση του
εξοπλισμού.
Page 152 of 668
6.5 ΕΡΓΟΝΟΜΙΑ ΣΤΟΝ ΕΡΓΑΣΙΑΚΟ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟ
Ο σχεδιασμός θέσεων εργασίας, γραφείων, εργαστηριακών πάγκων, καθισμάτων,
αποθηκευτικών χώρων, βιβλιοθηκών και γενικά εξοπλισμού στο σύνολό του πρέπει να
είναι εργονομικός.
Ο αριθμός, το μέγεθος, η διάταξη (π.χ. περιμετρικά ή κεντρικά) ακόμη και η
στερέωση των γραφείων και των εργαστηριακών πάγκων επιβάλλεται να καλύπτει τις
εκάστοτε ανάγκες.
Οι αποθηκευτικοί χώροι, τα ερμάρια και τα ράφια για τον εξοπλισμό, τα υλικά και τα
εγχειρίδια είναι απαραίτητο να πληρούν τις διαφορετικές προδιαγραφές κάθε χώρου.
Σε κάθε περίπτωση πρέπει να προβλέπεται η ύπαρξη ελεύθερου χώρου για τον
εξοπλισμό και ειδικού χώρου για τους εργαζόμενους και τους φοιτητές καθώς και για το
βοηθητικό συνοδευτικό υλικό τους.
Οι θέσεις εργασίας, τα έδρανα, οι καρέκλες και τα σκαμπό πρέπει να έχουν
εργονομική σχεδίαση, η οποία περιλαμβάνει προτεινόμενο σχήμα, πλάτος και βαθμό
άνεσης. Στοιχεία όπως η τοποθέτηση επιπλέον εξοπλισμού σε ξεχωριστούς πάγκους, η
πρόβλεψη ειδικής σήμανσης για διευκόλυνση στο άνοιγμα θυρών, παράθυρων, ψυγείων
και συρταριών και η χρησιμοποίηση εύχρηστου και ειδικά σχεδιασμένου εξοπλισμού με
παράλληλη αποφυγή ελαττωματικών και επικίνδυνων υλικών π.χ. αποφυγή προσθήκης
γυαλιού στα γραφεία διότι δημιουργεί αντανάκλαση στην επιφάνεια εργασίας, θα
πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη. Επίσης οι επιφάνειες που έρχονται σε επαφή με
το ανθρώπινο σώμα πρέπει να έχουν το κατάλληλο φινίρισμα: οι άκρες ή γωνιές δεν
πρέπει να είναι κοφτερές ή μυτερές, ενώ η υφή του αντικειμένου είναι πολύ σημαντική
ανάλογα με τον τρόπο χρήσης π.χ. αύξηση ή μείωση της τριβής.
Ο εργονομικός σχεδιασμός του εξοπλισμού συντελεί στη δημιουργία ενός
εξελιγμένου, πρακτικά λειτουργικού, φιλικού και αισθητικά αρεστού περιβάλλοντος
εργασίας και γενικότερης δραστηριοποίησης.
6.6 ΕΡΓΟΝΟΜΙΑ ΣΕ ΥΛΙΚΑ - ΣΥΣΚΕΥΕΣ - ΕΡΓΑΛΕΙΑ
Τα υλικά, οι συσκευές και τα ειδικά εργαλεία που χρησιμοποιούνται στους χώρους
εργασίας οφείλουν να καλύπτουν όλες τις απαιτούμενες προδιαγραφές σε σχέση με την
ασφάλεια και την υγιεινή των χρηστών, ενώ οι αρχές σχεδιασμού τους πρέπει να
βασίζονται στην σύγχρονη τεχνολογία και εργονομία. Ο όρος "χρήστης" περιλαμβάνει
Page 153 of 668
τη γενική έννοια του χειριστή και οποιουδήποτε έρχεται σε επαφή με το σύστημα ή έχει
μέρος της ευθύνης της λειτουργίας του.
Η εργονομία στα υλικά μέσα εργασίας και έρευνας (εξοπλισμός εργασίας,
μηχανήματα, όργανα, μέσα χειρισμού και ενδείξεων, ειδικές συσκευές, μέσα ατομικής
προστασίας, κλπ.). είναι ιδιαίτερα σημαντική καθώς υπάρχει μια αλληλεπίδραση
ανάμεσα στα μέσα αυτά και τους χρήστες τους. Ο σχεδιασμός και η διάταξή τους θα
πρέπει να λαμβάνει υπόψη το μέγεθος, το σχήμα, το βάρος και την αντοχή του
ανθρώπινου σώματος, την ικανότητα των αισθήσεων να αντιλαμβάνονται, τη
διαδικασία κατανόησης και επεξεργασίας πληροφοριών του ανθρώπινου νου και την
προστασία των εργαζομένων από τον κίνδυνο τραυματισμού. Η επιλογή και η
παραγγελία των μέσων αυτών πρέπει να πραγματοποιείται από τους υπεύθυνους των
εργασιακών χώρων και να είναι συμβατή με τις τεχνικές, επιστημονικές και
εκπαιδευτικές απαιτήσεις και ανάγκες της χρήσης τους. Οι υπεύθυνοι θα πρέπει να
λαμβάνουν υπόψη τα ακόλουθα χαρακτηριστικά των χρηστών:
• Ανθρωπομετρικά, φυσικά (βάρος, δύναμη)
• Νοητικές απαιτήσεις (αντίληψη, δράση), εκπαίδευση και εμπειρία
• Κινητικές ικανότητες (ρυθμοί εργασίας, ακρίβεια)
• Βιολογικά χαρακτηριστικά (περιβάλλον και επιπτώσεις)
Σεμινάρια, εργαστηριακές μελέτες και ψυχομετρικά δεδομένα βοηθούν στην επιλογή
του κατάλληλου εργονομικά σχεδιασμένου εξοπλισμού.
6.7 ΕΡΓΟΝΟΜΙΑ ΣΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Ιδιαίτερη βαρύτητα έχει η εργονομία στο φυσικό περιβάλλον εργασίας. Οι
επιπτώσεις μικροκλίματος, φωτισμού, θερμοκρασίας, υγρασίας, σκόνης, θορύβου και
ταλαντώσεων στον ευαίσθητο εξοπλισμό και στα οργάνα, αλλά κυρίως στην υγεία του
ανθρώπου και στην απόδοσή του είναι πολλές και ποικίλες. Γι΄αυτό ο περιορισμός
αυτών των φυσικών παραγόντων μέσα σε όρια όχι μόνο για ασφαλή, αλλά και για
άνετη και ευχάριστη εργασία, είναι απαραίτητος.
Οι παράγοντες: Φωτισμός, θερμικό περιβάλλον, υγρασία και θόρυβος, καθώς και η
επίδρασή τους στην εργασία και την εκπαίδευση αναλύονται διεξοδικά στο κεφάλαιο
Μικροκλίμα.
6.8 ΕΙΔΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - ΘΕΣΗ ΚΑΙ ΣΤΑΣΗ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ
Page 154 of 668
Κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός από τον άλλο. Οι άνθρωποι έχουν διαφορετικό
ύψος ή κατασκευή π.χ. ορισμένοι είναι δυνατότεροι από κάποιους άλλους και η
ικανότητα τους να αντέχουν τη σωματική ή πνευματική καταπόνηση ποικίλει. Αυτές οι
βασικές διαφορές είναι μία πραγματικότητα που δεν μπορεί να αλλάξει. Γι' αυτό πρέπει
να αποτελούν τη βάση για την οργάνωση των εργασιών και τον καθορισμό των
συνθηκών εργασίας.
Παρά την πρόοδο της τεχνολογίας πρέπει να γίνουν πολλά ακόμη, μέχρις ότου τα
μηχανήματα και ο εξοπλισμός σχεδιαστούν κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να μπορούν να
χρησιμοποιηθούν σωστά από τους ανθρώπους. Παράδειγμα κακού σχεδιασμού είναι ότι
οι άνθρωποι υποφέρουν συχνά από πόνους στα χαμηλά σημεία της πλάτης και από
κακώσεις των αρθρώσεων και των μυών. Τα προβλήματα όρασης αυξάνουν με την
ευρεία χρήση διαφόρων οθονών και με τις εργασίες ελέγχου. Αυτά είναι μερικά από τα
πιο κοινά προβλήματα υγείας που αντιμετωπίζουν οι εργαζόμενοι σήμερα.
6.8.1 Όρθια στάση
Ένα επάγγελμα που απαιτεί ολοήμερη ορθοστασία προκαλεί καταπόνηση, και
κόπωση στα πόδια. Το αποτέλεσμα μπορεί να είναι οίδημα των ποδιών επειδή οι μύες
δεν κινούνται αρκετά για να στείλουν τη σωστή ποσότητα αίματος πίσω στην καρδιά.
Συνεπώς, η καρδιά λειτουργεί με ανεπαρκή ποσότητα αίματος και το άτομο αισθάνεται
κούραση και ατονία.
Εργασίες που απαιτούν πολλές κινήσεις εκτελούνται συχνά σε όρθια στάση, όπως
για παράδειγμα κατά το χειρισμό ορισμένων τύπων μηχανολογικού εξοπλισμού. Σε
οποιαδήποτε εργασία που εκτελείται σε όρθια στάση, η κάμψη της πλάτης πρέπει να
αποφεύγεται. Εάν κάποιος γέρνει προς τα εμπρός ή προς μία πλευρά, οι μύες των
ποδιών, της πλάτης και των ώμων πρέπει να τεντώνονται για να κρατούν το σώμα
σ'αυτή τη θέση. Όταν εξακολουθεί να μένει σ'αυτή τη θέση, οι μύες της πλάτης
συνεχίζουν να καταπονούνται. Και όταν τεντωθεί ξανά, αισθάνεται πόνους στην πλάτη,
η οποία έχει γίνει δύσκαμπτη λόγω της μόνιμης στάσης.
Είναι σχεδόν αδύνατο να σταθεί κανείς όρθιος άνετα καθόλη τη διάρκεια της
εργασίας, εάν το σημείο στο οποίο εκτελείται η εργασία δεν είναι τοποθετημένο στη
σωστή θέση, ή εάν τα χειριστήρια ελέγχου, τα υλικά και τα εργαλεία που
χρησιμοποιούνται δεν είναι στη σωστή απόσταση. Πρέπει να υπάρχει άφθονος χώρος
για να κινούνται τα πόδια, να μπορεί να αλλάξει κανείς στάση κατά την εργασία και τα
Page 155 of 668
φορτία να κατανέμονται ομοιόμορφα. Πρέπει να αποφεύγονται επίσης τα στενά ρούχα,
τα οποία εμποδίζουν τις κανονικές κινήσεις του σώματος κατά την εργασία.
Όταν οι αρθρώσεις τεντώνονται υπερβολικά η πίεση μπορεί να προκαλέσει
σημαντική φόρτιση. Όταν στηρίζεται κανείς στο ένα πόδι, η άρθρωση του ισχίου του
δέχεται στατικό φορτίο ίοη με 2,5 φορές το βάρος του σώματος. Παράδειγμα του πώς
μπορεί να συμβεί αυτό, βρίσκεται στις περιπτώσεις όπου ο εργαζόμενος που στέκεται
όρθιος πρέπει να χρησιμοποιεί ένα ποδομοχλό που δεν είναι σωστά τοποθετημένος.
6.8.2 Ύψος θέσης στην οποία εκτελείται μια εργασία
Το ύψος στο οποίο εκτελείται μία εργασία αποτελεί σημαντικό παράγοντα. Εάν δεν
είναι το σωστό, το σώμα κουράζεται γρήγορα. Το ύψος πρέπει να είναι τέτοιο ώστε να
γίνεται η εργασία χωρίς να γέρνει η πλάτη, με τους ώμους χαλαρωμένους και στη
φυσική τους θέση. Η εργασία πρέπει επίσης να γίνεται με τα χέρια στη φυσική τους
θέση και όσο το δυνατόν πιο κοντά στο σώμα.
Το σωστό ύψος στο οποίο εκτελείται η εργασία ποικίλλει και εξαρτάται από το είδος
της. Εάν η εργασία απαιτεί ακρίβεια και συνεπώς καλή όραση, τότε η θέση εργασίας
πρέπει να είναι τοποθετημένη υψηλότερα. Συχνά, για την εκτέλεση μιας εργασίας που
απαιτεί ακρίβεια χρειάζεται και στήριγμα για τα χέρια. Όπου απαιτείται βαριά εργασία,
το ύψος της θέσης στην οποία γίνεται, πρέπει για ορισμένες εργασίες να είναι αρκετά
χαμηλό, ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί το βάρος του σώματος του εργαζομένου για
την εκτέλεση της εργασίας.
Για εργασία σε όρθια στάση, σημαντικά είναι τα εξής:
• τα αντικείμενα που χρειάζονται για την εργασία να βρίσκονται σε προσιτή από τον
εργαζόμενο απόσταση.
• το ύψος του πάγκου εργασίας να προσαρμόζεται στο ύψος του εργαζόμενου, έτσι
ώστε η επιφάνεια πάνω στην οποία γίνεται η εργασία να είναι στο ίδιο ύψος με τους
αγκώνες, όταν ο εργαζόμενος στέκεται όρθιος με ίσια την πλάτη και τους ώμους
χαλαρωμένους.
• ο εργαζόμενος θα πρέπει να στέκεται σε ίσια στάση και πολύ κοντά στον πάγκο
εργασίας, με το βάρος του κατανεμημένο ομοιόμορφα και στα δύο πόδια. Θα πρέπει
να υπάρχει αρκετός χώρος για τα πόδια του.
• η ιδιαίτερη φύση της εργασίας μπορεί να σημαίνει ότι το ύψος της θέσης στην οποία
γίνεται πρέπει να αλλάξει ή ότι τα όργανα ελέγχου, όπως είναι οι μοχλοί ή οι
διακόπτες πρέπει να είναι τοποθετημένα χαμηλότερα από το ύψος των ώμων.
Page 156 of 668
• η επιφάνεια στην οποία στέκεται ο εργαζόμενος να είναι κατάλληλη για τις συνθήκες
εργασίας.
• η χρησιμοποίηση κατάλληλων υποδημάτων μειώνει την κούραση της πλάτης και των
ποδιών. Είναι πολύ σημαντικό οι εργαζόμενοι σε εργασίες που απαιτούν πολύ
ορθοστασία και περπάτημα, να φορούν τα κατάλληλα υποδήματα εργασίας.
Διαφορετικοί τύποι εργασίας απαιτούν διαφορετικά ύψη των θέσεων στις οποίες
εκτελείται η εργασία. Η επιφάνεια εργασίας πρέπει να είναι σημαντικά υψηλότερη για
εργασία ακρίβειας απ' ότι για βαριά εργασία (Εικόνα 6.1). Το ύψος εργασίας, μπορεί να
ποικίλλει σύμφωνα με τις προσωπικές απαιτήσεις με τη βοήθεια μιας ρυθμιζόμενης
τράπεζας εργασίας (Εικόνα 6.2)
Εικόνα 6.1: Ύψη θέσεων εργασίας ανάλογα με το είδος της.
Εικόνα 6.2: Ρυθμιζόμενο ύψος εργασίας.
6.8.3 Βαριά σωματική εργασία
Η συνεχής βαριά χειρωνακτική εργασία αυξάνει το ρυθμό της αναπνοής και τους
παλμούς της καρδιάς. Εάν ο εργαζόμενος δεν είναι σε καλή φυσική κατάσταση
κουράζεται εύκολα. Η εργασία που προϋποθέτει τη μέγιστη απόδοση του εργαζόμενου
Page 157 of 668
ενέχει κινδύνους. Η χρησιμοποίηση όμως μηχανών που αντικαθιστούν τη βαριά εργασία
βοηθάει στη μείωση των κινδύνων. Από την άλλη πλευρά, δεν είναι καλή ιδέα να
ανατίθεται εργασία σε ανθρώπους, για την οποία δεν απαιτείται σωματική προσπάθεια.
Τέτοιου είδους εργασία είναι κουραστική και ανιαρή.
6.8.4 Κοπιώδης εργασία
Θέσεις εργασίας στις οποίες ο εργαζόμενος είναι αναγκασμένος να εργάζεται με τα
χέρια ψηλά ή σκυμμένος προς τα εμπρός, είναι οι πιο κοινές περιπτώσεις επιβολής
στατικού φορτίου. Είναι σημαντικό να μην υπάρχει πολύ μεγάλος φόρτος εργασίας και
η εργασία να αλλάζει κατά τη διάρκεια της ημέρας. Στην καθημερινή εργασία πρέπει να
περιλαμβάνονται διαστήματα ουσιαστικής ανάπαυσης.
6.8.5 Στατικά φορτία
Ο πιο φυσικός τρόπος εργασίας είναι να εργάζεται κανείς ρυθμικά. Αυτή η δυναμική
φόρτιση βοηθάει τους μυς να περνούν από τη σύσπαση στη χαλάρωση. Εάν ένα
αντικείμενο είναι ανυψωμένο και μένει σ' αυτή τη θέση, αυτό δημιουργεί στους μυς
σταθερό "στατικό" φορτίο. Οι μύες που έχουν στατικό φορτίο κουράζονται, επειδή η
σύσπαση τους είναι συνεχής. Μετά από μικρό χρονικό διάστημα οι μύες πονούν. Ένα
στατικό φορτίο στους μύες για μεγάλο χρονικό διάστημα αυξάνει και την πίεση στην
καρδιά. Αυξάνουν οι παλμοί επειδή το αίμα παραμένει στους μυς. Τα στατικά φορτία,
όπως η θέση των σηκωμένων χεριών ή το σκύψιμο, είναι συνηθισμένα. Συχνά
συνδυάζονται με οπτική καταπόνηση από επαναλαμβανόμενους χειρισμούς και
εργασιακή πίεση. Είναι ανάγκη να επανεξεταστούν οι τρόποι με τους οποίους γίνονται
οι εργασίες αυτές.
6.8.6 Ανύψωση
Η ανύψωση είναι ένα πρόβλημα με το οποίο πρέπει να ασχοληθεί κανείς προσεκτικά.
Η ανύψωση και η μεταφορά βαρέων φορτίων με τα χέρια πρέπει να αποφεύγονται.
Αυτό πρέπει να γίνεται με μηχανικά μέσα όσο το δυνατόν περισσότερο. Διαφορετικά,
πρέπει να βοηθούν πολλά άτομα. Είναι σημαντικό να εργάζονται όλα τα άτομα μαζί και
να χρησιμοποιούν τις σωστές μεθόδους ανύψωσης.
Ο σωστός τρόπος ανύψωσης
Πρέπει να χρησιμοποιούνται τα πόδια και όχι η πλάτη για την ανύψωση των
φορτίων. Ρίξτε τους ώμους προς τα πίσω κάμψτε την πλάτη σας και λυγίστε τα γόνατα
Page 158 of 668
σας. Κρατήστε το φορτίο όσο το δυνατόν πιο κοντά στο στήθος σας και μετά ισιώστε
τα πόδια σας για να σηκώσετε το βάρος, ενώ διατηρείτε ίσια την πλάτη σας:
- το φορτίο κοντά στο σώμα σας (αρχική θέση)
- οι πατούσες σε απόσταση μεταξύ τους και το σώμα σε σωστή ισορροπία
- λύγισμα των γονάτων
- ο αυχένας και η πλάτη σχεδόν σε ίσια γραμμή
- να ισιώνετε τα πόδια ενώ διατηρείτε ίσια την πλάτη
- όπου είναι δυνατόν, το φορτίο πρέπει να κρατιέται με τα δύο χέρια.
Εικόνα 6.3. Λάθος τρόπος ανύψωσης Σωστός τρόπος ανύψωσης
6.8.7 Σχεδιασμός των χειριστηρίων ελέγχου
Είναι σημαντικό οι διακόπτες του χειριστηρίου, τα κουμπιά καθώς και οι μοχλοί
διαφόρων ειδών να είναι προσιτά στον χειριστή όταν αυτός βρίσκεται σε κανονική
όρθια ή καθιστή στάση. Συχνά, πολλά από τα χειριστήρια είναι τοποθετημένα πιο κάτω
από το ύψος της μέσης και μακρύτερα απ' όσο μπορεί να τα φθάσει ο χειριστής από τη
θέση του, απλώνοντας το χέρι του. Η θέση στην οποία είναι τοποθετημένα τα
χειριστήρια είναι πρωταρχικής σημασίας, ιδιαίτερα μάλιστα η θέση εκείνων που
χρησιμοποιούνται συχνά.
Άλλες απαιτήσεις σχετικά με τα χειριστήρια περιλαμβάνουν:
-επιλογή των καταλλήλων τύπων χειριστηρίων (π.χ. χειροκίνητα χειριστήρια για την
ακρίβεια λειτουργιών υψηλής ταχύτητας και ποδοκίνητα χειριστήρια, όπως
ποδόπληκτρα για χειρισμό που απαιτεί μεγαλύτερη δύναμη, αν και δεν πρέπει να
χρησιμοποιούνται από κάθε χειριστή δύο ή περισσότερα ποδόπληκτρα)
-διάκριση
μεταξύ
των
χειριστηρίων
έκτακτης
ανάγκης
και
εκείνων
που
χρησιμοποιούνται για τις κανονικές εργασίες (αυτό μπορεί να γίνει με διαχωρισμό των
χειριστηρίων, με κωδικοποίηση των χρωμάτων, με ευκρινή επισήμανση ή κατάλληλη
προφύλαξη)
Page 159 of 668
-αποφυγή τυχαίας ενεργοποίησης των χειριστηρίων λειτουργίας (τοποθέτησή τους σε
κατάλληλες αποστάσεις, κατάλληλη αντίσταση λειτουργίας και κατασκευή τους με
εσοχές ή προστατευτικά καλύμματα)
-κατάλληλη αντίσταση κατά το χειρισμό, με ευκρινή ένδειξη της ενεργοποίησης των
χειριστηρίων
-διαδικασίες χειρισμού εύκολα αντιληπτές από κάθε εργαζόμενο (κουμπιά λειτουργίας
σε ηλεκτρικό εξοπλισμό τα οποία γυρίζουν σύμφωνα με τους δείκτες του ρολογιού για
τη θέση "έναρξη λειτουργίας" και την αύξηση της ταχύτητας, καθώς και βαλβίδες που
γυρίζουν αντίθετα προς την κίνηση των δεικτών του ρολογιού για τη θέση "ανοιχτό"
κ.λ.π.".
Οι διαδικασίες χειρισμού που είναι απλές και βασίζονται στην κοινή λογική είναι
πολύ σημαντικές. Σε επείγουσα κατάσταση ή σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης οι
εργαζόμενοι έχουν την τάση να χειρίζονται τα νευραλγικά κομβία λειτουργίας των
μηχανημάτων σύμφωνα με την φυσιολογική τους αντίδραση στον κίνδυνο. Οι
αντιδράσεις σύμφωνα με την κοινή λογική μπορεί να διαφέρουν από χώρα σε χώρα.
Μερικές φορές οι θέσεις των διακοπτών "σε λειτουργία" "εκτός λειτουργίας" (οn) και
(off) μπορούν ακόμη και να αντιστραφούν. Είναι σημαντικό να εξασφαλιστεί το γεγονός
ότι οι οδηγίες χειρισμού βασίζονται στον κοινό νου και δεν συνεπάγονται κινδύνους
εξαιτίας λανθασμένων χειρισμών.
Εάν αγοραστεί ένα τμήμα εξοπλισμού, το οποίο είναι αντίθετο με τη συνήθεια που
επικρατεί όσον αφορά την κίνηση, πρέπει να τοποθετηθούν ευκρινείς ετικέτες που να
καθορίζουν τις λειτουργίες "on" και "off".
6.8.8 Επιλογή εργαλείων χειρός
Ο σχεδιασμός των εργαλείων χειρός μπορεί να επηρεάσει την παραγωγικότητα και
την υγεία του χειριστή, εάν δεν είναι κατάλληλος για το άτομο ή για την εργασία.
Πρέπει να αποφεύγονται εργαλεία κακής ποιότητας.
Για την επιλογή εργαλείων χειρός είναι σημαντικά τα ακόλουθα:
-αποφύγετε το στατικό φορτίο στους ώμους ή τα χέρια, που δημιουργείται από το
συνεχές κράτημα ενός εργαλείου σε υπερυψωμένη θέση ή το σφιχτό πιάσιμο ενός
βαρέως εργαλείου (σωστή θέση του βραχίονα και κατάλληλο βάρος)
Page 160 of 668
-αποφυγή της δημιουργίας ακατάλληλης γωνίας των καρπών του χεριού κατά τη
χρησιμοποίηση των εργαλείων
-μείωση της δυσάρεστης πίεσης στις παλάμες ή τις αρθρώσεις (πολύ μικρά ψαλίδια)
-αποφυγή των σημείων που τσιμπούν (εργαλείων με διπλή λαβή, όπως οι τανάλιες, τα
ψαλίδια, κ.λ.π.)
-θα πρέπει οι λαβές να είναι εύκολες στο πιάσιμο, να έχουν καλή ηλεκτρική μόνωση και
να μην έχουν αιχμηρές άκρες και γωνίες
-θα πρέπει να εξετάζεται η χρήση των ειδικών εργαλείων για επαναλαμβανόμενη χρήση,
π.χ. ένα εργαλείο συγκόλλησης με λυγισμένη άκρη, μια λαβή εργαλείου για την
χρησιμοποίηση κοπιδιού, κλπ.
Είναι σημαντικό να υπάρχει εύκολος και δυναμικός χειρισμός των χειριστηρίων και
των εργαλείων. Συνήθως αυτά είναι μικρά και μπορεί να φαίνονται ασήμαντα η επιλογή
τους όμως είναι τόσο σημαντική όσο και εκείνη των ακριβών μηχανημάτων. Με μια
μεταλλική πένσα για σύρμα, η δύναμη που καταβάλλεται στην βάση του αντίχειρα
μπορεί να προξενήσει πόνο. Με μια μονωμένη πένσα προσαρμοσμένη σωστά στην
παλάμη ο χειριστής μπορεί να κάνει τέσσερις φορές περισσότερες κινήσεις πριν
κουραστεί.
6.8.9 Φωτεινά σήματα και πίνακες σημάτων
Απαιτήσεις όσον αφορά την παρατήρηση:
Είναι εύκολο να αντιδράσει κανείς σε ένα σαφές σήμα. 'Όταν ένα φωτεινό σήμα
ανάψει, μπορεί κανείς να πατήσει ένα κουμπί σε κλάσματα δευτερολέπτου και σπανίως
να κάνει λάθος. Εν τούτοις, τα πράγματα δυσκολεύουν αν πρέπει να πατηθεί ένα
κουμπί, όταν μια κόκκινη λάμπα αναβοσβήσει μέσα σ' ένα πλήθος λάμπες
διαφορετικών χρωμάτων.
Συνεπώς, όλα τα συστήματα πληροφόρησης και σημάτων που χρησιμεύουν στη
σωστή λειτουργία των διαφόρων φάσεων εργασίας πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο
απλά. Για να μπορέσει κανείς να διαβάσει τα όργανα ελέγχου γρήγορα, είναι σημαντικά
τα παρακάτω:
- οι πίνακες οργάνων ελέγχου να είναι αρκετά μεγάλοι και σαφείς
Page 161 of 668
- τα όργανα ελέγχου να έχουν σαφείς ενδείξεις και να έχουν τοποθετηθεί σύμφωνα με
τη διαδικασία της εργασίας ή την κατηγορία της
- όλοι οι δείκτες οργάνων (ρολόγια) να γυρίζουν προς την ίδια κατεύθυνση
- όλοι οι δείκτες οργάνων (ρολόγια) να είναι ευανάγνωστοι (π.χ. με χρωματισμό της
ζώνης κανονικής λειτουργίας)
Υπάρχουν πολλοί πίνακες οργάνων ελέγχου στην καθημερινή εργασιακή ζωή, όπου
διαφορετικοί τύποι σημάνσεων, φωτεινών ενδείξεων και δεικτών, κάνουν φανερά τα
διάφορα χαρακτηριστικά της παραγωγικής διαδικασίας π.χ. ταχύτητες, αναλογίες,
πιέσεις, επίπεδα, εφοδιασμό και άδειασμα δεξαμενής αερίων και υγρών. Αυτά πρέπει να
είναι τοποθετημένα σε έναν πίνακα έτσι ώστε ένας, κοιτώντας τον πίνακα να μπορεί να
καταλάβει αν κάποιος δείκτης δείχνει μια αντικανονική ένδειξη.
Θέση των σημάτων και των οθονών:
Όλα τα σήματα και οι πληροφορίες που παρουσιάζονται στο χειριστή πρέπει να
διακρίνονται εύκολα. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την κατάλληλη τοποθέτηση των
οθονών και με την αλλαγή του μεγέθους, του σχήματος και των χρωμάτων τους. Για τον
σκοπό αυτό είναι σημαντικά τα επόμενα:
-τοποθέτηση των οργάνων ή των δεικτών σε λογική σειρά ή σύμφωνα με τα
μηχανήματα που αντιπροσωπεύουν
-τοποθέτηση των οργάνων ή των δεικτών που χρησιμοποιούνται συχνά σε ύψος που
κυμαίνεται μεταξύ του τραπεζιού εργασίας και των ματιών
-αλλαγή του μεγέθους, του σχήματος ή του χρώματος για διαφορετικές κατηγορίες
οργάνων ή δεικτών
-χρησιμοποίηση απλών λέξεων ή κατάλληλων συντομογραφιών για το σαφή
χαρακτηρισμό κάθε οργάνου ή δείκτη
-απομάκρυνση ή κάλυψη οθονών που δεν χρησιμοποιούνται
-σαφής επισήμανση των σημάτων κινδύνου με κατάλληλη επιλογή της θέσης τους, του
μεγέθους και του χρώματός τους
-χρησιμοποίηση, όπου χρειάζεται, φωτεινών σημάτων διαφορετικών χρωμάτων
Για τη μετάδοση πληροφοριών κατά την καθημερινή εργασία, οι σύντομες και
σαφείς οδηγίες, είναι οι καλύτερες. Το ίδιο ισχύει και για τη μετάδοση πληροφοριών
από ένα όργανο ελέγχου σ' ένα άτομο. Πρέπει να μπορεί κανείς να διαβάζει και να
καταλαβαίνει εύκολα ποιά ενέργεια ενδείκνυται.
6.8.10 Ελαφριά εργασία
Page 162 of 668
Η εργασία που δεν απαιτεί μεγάλη μυϊκή δύναμη και μπορεί να γίνει μέσα σε
περιορισμένο χώρο, πρέπει να γίνεται σε καθιστή στάση. Πρέπει κανείς να μπορεί να
φτάνει όλο το χώρο εργασίας του χωρίς να χρειάζεται να τεντώνεται ή να
στριφογυρίζει. Σωστή καθιστή στάση σημαίνει ότι το άτομο κάθεται ακριβώς μπροστά
και κοντά στο σημείο που εκτελείται η εργασία. Το τραπέζι και η καρέκλα εργασίας
πρέπει να είναι σχεδιασμένα με τέτοιο τρόπο, ώστε η επιφάνεια πάνω στην οποία
γίνεται η εργασία να είναι περίπου στο ίδιο ύψος με τους αγκώνες, η πλάτη να είναι ίσια
και οι ώμοι χαλαροί.
Για εργασία που απαιτεί ακρίβεια, εάν είναι δυνατόν, πρέπει να παρέχεται ένα
στήριγμα για τους αγκώνες, τους βραχίονες ή τις παλάμες. Το στήριγμα αυτό πρέπει να
είναι ρυθμιζόμενο. Η καθιστική στάση όλη τη μέρα δεν είναι καλή για το σώμα.
Συνεπώς, θα πρέπει να υπάρχει κάποια ποικιλία στις εργασίες που εκτελούνται. Μια
σωστή καρέκλα επιτρέπει εύκολες αλλαγές στον τρόπο που γίνεται μία εργασία, καθώς
και στις θέσεις των ποδιών. Η θέση εργασίας πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο άνετη.
Εικόνα 6.4. Η θέση εργασίας πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο άνετη.
Το κάθισμα εργασίας
Το κάθισμα πρέπει να έχει σχεδιαστεί με τέτοιο τρόπο ώστε να ικανοποιεί ορισμένες
βασικές απαιτήσεις. Η σωστή επιλογή του καθίσματος εξαρτάται από το είδος της
εργασίας και το ύψος στο οποίο εκτελείται, καθώς και το ύψος που είναι δυνατόν αυτό
να ρυθμίζεται. Είναι απαραίτητο να υπάρχει αρκετός χώρος για τα πόδια, ο οποίος να
επιτρέπει την ελεύθερη αλλαγή στη στάση τους. Το ύψος του καθίσματος είναι πιο
κατάλληλο, όταν οι πατούσες ακουμπούν στο πάτωμα οριζόντια. Όταν αυτό δεν είναι
δυνατό, μερικές φορές μπορεί να χρησιμοποιηθεί ένα στήριγμα για τα πόδια, το οποίο
θα βοηθάει στο να κάθεται κανείς άνετα. Θα πρέπει όμως να είναι αρκετά μεγάλο, για
να μπορούν τα πόδια να αλλάζουν στάση.
Page 163 of 668
Συνθήκες που έχουν σχέση με την όραση
Πρέπει να μπορεί κανείς να βλέπει καθαρά τα αντικείμενα που χρησιμοποιεί στην
εργασία του. Τα περισσότερα αντικείμενα πρέπει να απέχουν από τα μάτια 50
εκατοστά με την προϋπόθεση όμως ότι δεν είναι πάρα πολύ μικρά. Εάν τα αντικείμενα
είναι πολύ μικρά πρέπει να είναι τοποθετημένα σε μια υπερυψωμένη επιφάνεια ή
μπορεί να καταστεί αναγκαία η χρησιμοποίηση κάποιου τύπου μεγεθυντικού φακού.
Διαφορετικά, θα πρέπει να κλείνει κανείς προς τα εμπρός με το κεφάλι σκυμμένο,
πράγμα που προκαλεί περιττή κόπωση στον αυχένα. Ο χειρισμός πολύπλοκου
εξοπλισμού όπως είναι τα μικροσκόπια ή μονάδες οπτικής απεικόνισης ηλεκτρονικών
υπολογιστών, σε καθιστή στάση, προϋποθέτει μεγάλη προσπάθεια από την πλευρά του
εργαζόμενου. Η συγκέντρωση της προσοχής σε μικρά αντικείμενα, με τη βοήθεια ενός
μικροσκοπίου ή μιας οθόνης ελέγχου, και η παρακολούθηση τους επί μακρό χρονικό
διάστημα, προκαλεί μεγάλη κόπωση στους μυς των ματιών. Μπορεί ακόμα να
προκαλέσει εξασθένιση της όρασης, μολονότι, μετά από μία περίοδο ανάπαυσης, η
κανονική όραση επανέρχεται. Αυτή η μορφή στατικού φορτίου στους μυς των ματιών
προκαλεί πονοκέφαλο.
Μία επί πλέον επιβάρυνση όταν εκτελούνται τέτοιου είδους εργασίες είναι η
επαναλαμβανόμενη κίνηση των δακτύλων και η ακίνητη στάση του σώματος. Αυτό
προκαλεί, πόνους στους βραχίονες και τα χέρια, πιάσιμο των μυών και πόνους στην
πλάτη και τους ώμους. Οι οθόνες των υπολογιστών πρέπει επίσης να σχεδιάζονται
προσεκτικά. Οι χειριστές ηλεκτρονικών υπολογιστών, πρέπει να κάνουν συχνά
διαλείμματα, για να αποφεύγουν την υπερβολική κούραση. Οι ενοχλήσεις που
προκαλούνται από εργασίες χειρισμού σε καθιστή στάση που είναι σχετικές με
μηχανολογικό εξοπλισμό και ηλεκτρονικούς υπολογιστές, μπορεί να μειωθούν με τους
εξής τρόπους:
-προσεκτική ρύθμιση της οθόνης ή του φακού για να ανταποκρίνεται στην όραση του
κάθε ατόμου
-η απόσταση μεταξύ ματιού και οθόνης καθώς και οι θέσεις της οθόνης πρέπει να
ρυθμίζονται ανάλογα με τον εργαζόμενο
-ρύθμιση του γενικού φωτισμού στο χώρο εργασίας ανάλογα με την ποιότητα του
φωτισμού που απαιτείται, και παροχή ειδικού φωτισμού σε εργασιακές θέσεις όταν
αυτό χρειάζεται
Page 164 of 668
-να υπάρχει όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ποικιλία στην εργασία, έτσι ώστε εκείνοι που
εκτελούν εργασία η οποία πιθανόν οδηγεί σε κόπωση των ματιών, να μπορούν να
ξεκουράζονται για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα
-να εξασφαλισθεί στα άτομα αυτά το δικαίωμα να κάνουν διάλειμμα για να
ξεκουράζουν τα μάτια τους
-να εξασφαλισθεί ότι το κάθισμα εργασίας ρυθμίζεται στο κατάλληλο ύψος και ότι η
θέση του σώματος είναι άνετη.
Ένας άλλος λόγος που κάνει τις θέσεις εργασίας άβολες, είναι η προεξοχή τμημάτων
μιας μηχανής. Μερικές φορές, τμήματα μιας μηχανής ή άλλος εξοπλισμός είναι
τοποθετημένα έτσι ώστε ο εργαζόμενος πρέπει να στρίβει το σώμα του για να μπορεί να
κοιτάζει προς αυτή την κατεύθυνση. Τέτοιος εξοπλισμός και μηχανήματα υπάρχουν
παντού.
6.8.11 Γενικές χρήσιμες οδηγίες
Όρθια στάση
-η εργασία που προϋποθέτει κύρτωμα της πλάτης (σκύψιμο) πρέπει να αποφεύγεται
όσο το δυνατόν περισσότερο
-πρέπει να υπάρχει εναλλαγή στην όρθια και καθιστή στάση του σώματος κατά την
εκτέλεση της εργασίας
-το σημείο στο οποίο εκτελείται η εργασία πρέπει να βρίσκεται σε τέτοιο ύψος ώστε η
πλάτη να είναι ίσια και οι ώμοι χαλαρωμένοι
-το ύψος του σημείου στο οποίο εκτελείται η εργασία πρέπει να είναι μεγαλύτερο, όταν
πρόκειται για εργασία που απαιτεί ακρίβεια και χαμηλότερο, όταν πρόκειται για βαριά
εργασία
-κατά την εκτέλεση της εργασίας τα χέρια, πρέπει να βρίσκονται όσο το δυνατόν πιο
κοντά στο σώμα
-τα εργαλεία που χρειάζονται για την εκτέλεση της εργασίας πρέπει να βρίσκονται
κοντά στον εργαζόμενο έτσι ώστε να τα χρησιμοποιεί εύκολα
- πρέπει να υπάρχει αρκετός χώρος για τα πόδια
- οι διακόπτες ή άλλα σημεία χειρισμού πρέπει να βρίσκονται χαμηλότερα από το ύψος
των ώμων
-οι αναβαθμίδες μπορούν να βοηθήσουν τους εργαζόμενους που είναι πιο κοντοί
Καθιστή στάση
Page 165 of 668
-πρέπει να υπάρχει ποικιλία στην εργασία, για να αποφεύγεται η καθιστή στάση όλη
την ώρα
-το ύψος της θέσης στην οποία βρίσκεται το τραπέζι ή η παλάμη πρέπει να βρίσκεται
στο επίπεδο των αγκώνων
-τα καθίσματα πρέπει να έχουν ταπετσαρία από μαλακό υλικό και το ύψος τους να
ρυθμίζεται ανάλογα με το άτομο
-το ύψος του καθίσματος δεν πρέπει να δημιουργεί μεγάλη πίεση στη χαμηλότερη
πλευρά του μηρού και πρέπει να επιτρέπει στα πόδια να ακουμπούν σταθερά στο
πάτωμα
-η πλάτη του καθίσματος που έχει ταπετσαρία από μαλακό υλικό προσφέρει άνετο
στήριγμα της πλάτης
-πρέπει να χρησιμοποιείται στήριγμα των ποδιών, (υποπόδιο) όταν το ύψος του
καθίσματος είναι σταθερό
-πρέπει να εξασφαλίζεται αρκετός χώρος για τα πόδια, για να μπορούν αυτά να
αλλάζουν εύκολα θέση
- να φτάνει κανείς εύκολα τα υλικά και τα εργαλεία
-πρέπει να αποφεύγονται οι συνεχείς επαναλαμβανόμενες κινήσεις των δακτύλων
Συνθήκες που έχουν σχέση με την όραση
-θα πρέπει κανείς να βλέπει καθαρά τα αντικείμενα από την κανονική θέση εργασίας
-θα πρέπει κανείς να βλέπει τα αντικείμενα χωρίς να χρειάζεται να σκύβει συνεχώς το
κεφάλι
-οι αλλαγές στην εργασία συνεπάγονται την αποφυγή της υπερβολικής κούρασης των
ματιών για μεγάλη χρονική περίοδο
-πρέπει να γίνονται συχνά διαλείμματα για την αποφυγή της κούρασης που
προκαλείται από κοπιαστική παρακολούθηση
-ο φωτισμός πρέπει να κανονίζεται έτσι ώστε οι συνθήκες που έχουν σχέση με την
όραση να είναι οι καλύτερες συμπεριλαμβανομένου και του τοπικού φωτισμού
Ανύψωση
-η ανύψωση ή η μεταφορά μεγάλων φορτίων πρέπει να γίνεται με τη βοήθεια
μηχανημάτων όσο το δυνατόν περισσότερο
-κατά τη μετακίνηση βαρέων αντικειμένων η διαφορά ύψους να είναι ελάχιστη
-το «στατικό» πιάσιμο υλικών ή εργαλείων πρέπει να είναι μειωμένο στο ελάχιστο
-κατά την ανύψωση, πρέπει τα πόδια να είναι μακριά το ένα από το άλλο και τα γόνατα
λυγισμένα
Page 166 of 668
-το βάρος πρέπει να σηκώνεται τεντώνοντας τα λυγισμένα γόνατα και χωρίς να
κυρτώσει η πλάτη
-όταν η ανύψωση συνδυάζεται με ώθηση, το ένα πόδι πρέπει να είναι τοποθετημένο
προς τα εμπρός, προς την κατεύθυνση της κίνησης
-κατά την ανύψωση πρέπει να αποφεύγεται όσο είναι δυνατόν το στρίψιμο του
σώματος
Πίνακες και συστήματα ελέγχου
-οι σημαντικότερες οθόνες (δείκτες σημάτων κ.λ.π.) πρέπει να είναι τοποθετημένες έτσι
ώστε να φαίνονται εύκολα
-οι πληροφορίες που δίνονται από τις οθόνες πρέπει να είναι απλές και να διαβάζονται
εύκολα
-οι πίνακες, τα χειριστήρια, τα τραπέζια εργασίας, κ.λ.π πρέπει να είναι αρκετά μεγάλα
και όλα τους τα μέρη να φαίνονται εύκολα από την κανονική θέση εργασίας
-τα όργανα, οι οθόνες και τα συστήματα ελέγχου πρέπει να χαρακτηρίζονται με
σαφήνεια για να φαίνεται ποιο σκοπό εξυπηρετούν
-διαφορές στο μέγεθος, το χρώμα, το σχήμα και τη θέση πρέπει να υπάρχουν στα
όργανα, τις οθόνες και τα συστήματα ελέγχου για να διακρίνονται ευκολότερα
-πρέπει να μπορεί κανείς να διαβάζει εύκολα όλους τους δείκτες άσχετα εάν είναι σε
θέση κανονικής λειτουργίας ή όχι
-τα χειριστήρια κινδύνου για περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης πρέπει να μπορεί κανείς
να τα βρει εύκολα και να τα χειριστεί
-η κατά λάθος ενεργοποίηση των χειριστηρίων, αποφεύγεται με τη σωστή τήρηση των
αποστάσεων, με την αντίσταση που προβάλλουν κατά τη χρήση τους, τα
προστατευτικά καλύμματα κλπ.
-οι οδηγίες λειτουργίας των χειριστηρίων πρέπει να γίνονται εύκολα αντιληπτές
σύμφωνα με τις συνθήκες που επικρατούν σε κάθε χώρα
Εργαλεία
-τα εργαλεία χειρός δεν πρέπει να είναι πολύ βαριά για να μπορεί κανείς να τα
μεταχειρίζεται εύκολα
-το σχήμα κάθε εργαλείου χειρός πρέπει να είναι τέτοιο, ώστε να αποφεύγονται
ακατάλληλες θέσεις του χεριού κατά τη χρήση του
-τα εργαλεία χειρός πρέπει να πιάνονται χωρίς να προκαλείται υπερβολική πίεση στους
ιστούς και τις αρθρώσεις
Page 167 of 668
-τα εργαλεία με διπλή λαβή πρέπει να είναι έτσι εξασφαλισμένα, ώστε να αποφεύγεται
επαφή με σημεία που μπορεί κανείς να τσιμπηθεί (π.χ. λαβίδα, ψαλίδι)
-οι λαβές των εργαλείων πρέπει να πιάνονται εύκολα και να μονώνονται κατάλληλα
-τα εξειδικευμένα εργαλεία να έχουν σχήμα που διευκολύνει το χειρισμό τους
-οι επισκευές και η συντήρηση ηλεκτρικών εργαλείων χειρός είναι πολύ σημαντική και
πρέπει να γίνεται από ειδικά εκπαιδευμένο προσωπικό
6.8.12 Εργασία με ηλεκτρονικό υπολογιστή
Στο χώρο του Πανεπιστημίου ο ηλεκτρονικός υπολογιστής αποτελεί το κυριότερο
και το πιο διαδεδομένο μέσο εργασίας, τόσο για τους εργαζόμενους όσο και για τους
φοιτητές.
Παρακάτω παρουσιάζονται βασικά στοιχεία της εργονομίας ενός σταθμού εργασίας
με υπολογιστή, και του βαθμού που τα εργονομικά ιδανικά εφαρμόζονται στην
πραγματικότητα.
0 εργαζόμενος και ο φοιτητής θα βρει επιστημονικά τεκμηριωμένους τρόπους
αύξησης της εργονομίας στον σταθμό εργασίας του με Η/Υ, κάτι το οποίο συνεπάγεται
την πιο ξεκούραστη εργασία και την αύξηση της παραγωγικότητας.
Οργάνωση του σταθμού εργασίας με υπολογιστή
Η οργάνωση του χώρου μπορεί να ποικίλει ανάλογα με το σχέδιο του γραφείου, την
οθόνη και τα όποια άλλα εργαλεία/εξοπλισμός χρησιμοποιούνται. Η εικόνα που
ακολουθεί αποτελεί ένα παράδειγμα της οργάνωσης αυτής, ενώ στη συνέχεια
τονίζονται μερικά βασικά σημεία που πρέπει να προσεχθούν κατά τη ρύθμιση και
χρήση του χώρου.
Page 168 of 668
Εικόνα 6.5. Ρυθμίζοντας τον σταθμό εργασίας με Η/Υ
1) Η οθόνη θα πρέπει να είναι σε τέτοιο ύψος ώστε ο λαιμός να στέκεται ίσια. Πιο
συγκεκριμένα, το ύψος της οθόνης δεν πρέπει να υπερβαίνει το ύψος των ματιών.
Ωστόσο η οθόνη μπορεί να τοποθετηθεί και χαμηλότερα ξεκουράζοντας τα μάτια και
τον αυχένα.
2) Η άρθρωση του αγκώνα θα πρέπει να έχει κλίση 90 μοίρες, ή και λίγο περισσότερο,
με τα χέρια να κρέμονται φυσικά στα πλάγια.
3) Τα χέρια πρέπει να είναι στην ίδια ευθεία με την παλάμη, ώστε οι καρποί να είναι
ίσιοι, να μην γέρνουν πάνω, κάτω ή αριστερά, δεξιά. Τοποθετήστε το πληκτρολόγιο
κοντά στο σώμα, έτσι ώστε να μη χρειάζεται να σκύψετε για να πληκτρολογήσετε.
4) Οι μηροί πρέπει να είναι παράλληλοι με το έδαφος και τα πέλματα να ακουμπάνε
ολόκληρα κάτω.
5) Αν χρειαστεί υποστηρίξτε τα πόδια σας με υποπόδια.
6) Η καρέκλα θα πρέπει να είναι σχεδιασμένη έτσι ώστε να υποστηρίζει την οσφυϊκή
καμπυλότητα της σπονδυλικής στήλης. Πρέπει να διαθέτει καλή υποστήριξη της
μέσης και μεγάλη πλάτη για την ανάπαυση ολόκληρης της πλάτης.
7) Πρέπει να υπάρχει αρκετός χώρος για το ποντίκι. Προαιρετική είναι η χρησιμοποίηση
υποστηριγμάτων καρπών, με μεγάλη προσοχή στον καρπιαίο σωλήνα που βρίσκεται
στο κάτω μέρος του καρπού, ο οποίος δεν πρέπει να περιορίζεται.
8) Η χρήση μίας ρυθμιζόμενης βάσης εγγράφων θα ήταν βοηθητική όταν η εργασία
στον υπολογιστή συνδυάζεται με διάβασμα χειρογράφων. Η βάση πρέπει να
βρίσκεται στο ίδιο ύψος και να έχει την ίδια κλίση και απόσταση με την οθόνη.
Page 169 of 668
Εάν γίνεται χρήση του Η/Υ για πάνω από 2 ώρες τη μέρα θεωρείται απαραίτητη η
εισαγωγή εργονομικών ρυθμίσεων στον χώρο εργασίας. Στη συνέχεια παρουσιάζονται
τα κριτήρια της επιλογής των καθισμάτων, γραφείων, πληκτρολογίων και ποντικιών.
6.8.12.1 Κάθισμα
Η τεχνολογική ανάπτυξη έχει οδηγήσει στην καθήλωση πολλών εργαζομένων σε μία
καρέκλα, από όπου καλούνται να διεκπεραιώσουν μεγάλο ποσοστό των εργασιακών
τους καθηκόντων. Οι ώρες που οι εργαζόμενοι περνάνε καθισμένοι αυξάνονται
συνεχώς. Η ανάγκη λοιπόν για σχεδιασμό εργονομικών καθισμάτων είναι σήμερα
επιτακτική.
Στη προσπάθεια να σχεδιαστεί ένα εργονομικά σωστό κάθισμα πρέπει πρώτα να
είναι γνωστός ο σκοπός για τον οποίο θα χρησιμοποιηθεί. Ο βασικός σκοπός ενός
καθίσματος δεν είναι μόνο να απαλλάξει τα πόδια από το βάρος του σώματος, αλλά και
να στηρίξει τον καθισμένο, ώστε να διατηρεί σταθερή στάση, η οποία επιτρέπει στους
μύες εκείνους που δεν συνδέονται άμεσα με το συγκεκριμένο εργασιακό καθήκον, να
χαλαρώνουν. Τα καθίσματα πρέπει να είναι σχεδιασμένα, ώστε να ελαχιστοποιείται η
ενόχληση που προκαλείται από τη συμπίεση της επιφάνειας των μηρών ή από την
παρεμπόδιση της κυκλοφορίας του αίματος στους γλουτούς, λόγω ακατάλληλης
κατανομής του βάρους του καθισμένου. Επίσης στην καθιστή στάση το σώμα τείνει
προς τα εμπρός προκαλώντας έτσι την απομάκρυνση της σπονδυλικής στήλης από το
κέντρο βάρους (Εικόνα 6.6). Στόχος του καθίσματος είναι η υποστήριξη της
σπονδυλικής στήλης και η μείωση της κόπωσης των σπονδύλων και των μυών των
ώμων, της πλάτης και της λεκάνης, οι οποίοι συγκρατούν την σπονδυλική στήλη στην
κανονική της στάση. Επιπλέον το κάθισμα πρέπει να επιτρέπει μια πληθώρα
εναλλακτικών στάσεων, εφόσον η παρατεταμένη διατήρηση μιας συγκεκριμένης
στάσης προκαλεί ενοχλήσεις. Ο καθισμένος μπορεί να μειώσει τα αρνητικά
αποτελέσματα ενός ακατάλληλου καθίσματος, επιλέγοντας ορισμένες στάσεις και
αποφεύγοντας άλλες, αν και αυτό έχει επιπτώσεις στη προσπάθεια που καταβάλλει για
άνεση και αποδοτικότητα.
Page 170 of 668
Εικόνα 6.6 Φυσική μορφή της σπονδυλικής στήλης
Αριστερά: Όρθια στάση, Δεξιά: Καθιστή στάση
Διαστάσεις καθίσματος
Μία καρέκλα προσαρμοζόμενου ύψους βοηθάει στην τοποθέτηση του χρήστη στο
κατάλληλο ύψος για να μπορεί να πληκτρολογήσει και να δει την οθόνη, ιδιαίτερα όταν
δεν είναι διαθέσιμα γραφεία με ρυθμιζόμενο ύψος. Το ύψος της καρέκλας πρέπει να
επιτρέπει στα πόδια να χαλαρώσουν, με τα πέλματα ευθεία στο έδαφος, όταν οι μηροί
είναι παράλληλοι και αυτοί με το έδαφος. Όταν ο χρήστης είναι κοντός και υψώσουμε
την καρέκλα, τα πόδια δεν μπορούν να φτάσουν το έδαφος με αποτέλεσμα το
μπροστινό μέρος της καρέκλας να πιέζει το κάτω μέρος των μηρών, κάτι το οποίο
μπορεί να προκαλέσει μη σωστή κυκλοφορία του αίματος και δυσφορία. Αυτό λύνεται
με τη χρήση ενός υποποδίου. Το μέγεθος του χρήστη είναι ο σημαντικότερος
παράγοντας που πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη για την αγορά μίας καρέκλας. Πολλά
καινούρια μοντέλα καρέκλας κατασκευάζονται σε διαφορετικά μεγέθη για να
καλύψουν την ποικιλία των μεγεθών των χρηστών.
Μία καρέκλα γραφείου πρέπει να έχει:
α) Μία βάση 5 ακτινών, με τα πόδια της να σχηματίζουν ένα κύκλο μεγάλο τουλάχιστον
όσο η καρέκλα αυτή καθαυτή.
β) Ρυθμιζόμενο ύψος από 42 εκ. μέχρι 51 εκ. (κανονικό), 38 εκ. μέχρι 45 εκ. (χαμηλό).
γ) Κάλυμμα από υλικό που ¨αναπνέει¨ και μπορεί και συμπιέζεται όχι περισσότερο από
2,5 εκ.
δ)Κάθισμα το οποίο πρέπει:
• Να είναι μεγάλο αρκετά, ώστε να υποστηρίζει τους μηρούς, αλλά όχι τόσο μακρύ,
ώστε η μπροστινή άκρη να πιέζει τα πίσω μέρη των χαμηλότερων σημείων των
ποδιών του χειριστή.
>Μικρό: 38-42 εκ.
Page 171 of 668
>Μεσαίο: 42-26 εκ.
>Μεγάλο: >46 εκ.
• Να έχει στρογγυλεμένο μπροστινό άκρο για να μειώνει την πίεση του κάτω μέρους
των μηρών
• Nα είναι ρυθμιζόμενο έτσι ώστε να μπορεί να γείρει από 3 μοίρες προς τα εμπρός σε 4
μοίρες προς τα πίσω
• Να έχει πλάτος μεγαλύτερο των 45 εκ.
ε) Πλάτη η οποία πρέπει:
• Να είναι τοποθετημένη μεταξύ 15-25 εκ. πάνω από τη συμπιεσμένη επιφάνεια του
καθίσματος με δυνατότητα προσαρμογής.
• Να φτάνει σε ύψος τα 45 με 55 εκ. πάνω από το κάθισμα για μία κανονική πλάτη, ενώ
για ψηλή πλάτη, η οποία και συνιστάται, το ύψος πρέπει να είναι ≥ 7,5 εκ. από την
κανονική πλάτη.
• Να έχει δυνατότητα κλίσης μέσα στο διάστημα των 93 με 103 μοιρών.
στ) Βραχίονες με:
• Ύψος μεταξύ 19 και 24 εκ. από τη συμπιεσμένη επιφάνεια.
• Μήκος ≥18 εκ. αλλά τοποθέτηση τουλάχιστον 15 εκ. μακριά από την μπροστινή άκρη
του καθίσματος
• Απόσταση μεταξύ τους τουλάχιστον 45 εκ.
Τα υποπόδια, όπου κρίνονται αναγκαία, θα πρέπει να έχουν σταθερή επιφάνεια και
να είναι αρκετά μεγάλα για να χωράνε τα δύο πόδια άνετα. Η γωνία που σχηματίζουν το
πέλμα με το πόδι πρέπει να διατηρείται κοντά στις 90 μοίρες.
Είναι σημαντικό κάθε χρήστης να γνωρίζει τη σημαντικότητα της σωστής ρύθμισης
της καρέκλας του και να ξέρει πώς να την προσαρμόζει μόνος του. Όλες οι ρυθμίσεις
μιας καρέκλας πρέπει να επανεξετάζονται όταν ο χρήστης αλλάζει το ύψος της
καρέκλας για τη διεκπεραίωση μιας άλλης εργασίας π.χ. από την πληκτρολόγηση στη
γραφή.
6.8.12.2 Στάσεις σώματος
Η ιδανική στάση θεωρείται αυτή με τα πόδια επίπεδα στο έδαφος, τα γόνατα
περίπου 90 μοίρες (χωρίς πίεση στο πίσω μέρος των ποδιών), υποστήριξη της μέσης
γέρνοντας ελαφρώς προς τα πίσω, ώμοι ελεύθεροι, κεφάλι κεντραρισμένο σύμφωνα με
τους ώμους, χέρια κοντά στα πλευρά, αγκώνες με κλίση λίγο μεγαλύτερη των 90 μοιρών
και καρποί ευθυγραμμισμένοι. Ωστόσο, έχει αποδειχθεί ότι η αλλαγή στάσεων κατά τη
Page 172 of 668
διάρκεια της ημέρας βοηθάει στην αλλαγή των σημείων πίεσης και διευκολύνει τη ροή
του αίματος. Ο χρήστης καλείται να πειραματιστεί με διάφορες άλλες στάσεις που
προέρχονται από αυτή την ιδανική στάση (Εικόνα 6.7). Επίσης, τελευταία πειραματικά
ευρήματα υποστηρίζουν πως εναλλακτικές στάσεις εργασίας, όπως είναι η χαλαρή
στάση με ελαφρά κλίση προς τα πίσω, και η στάση με κλίση προς τα εμπρός, είναι
εργονομικά σωστές μόνον όμως εάν ο σχεδιασμός της πλάτης της καρέκλας υποστηρίζει
επαρκώς τις καμπυλότητες της σπονδυλικής στήλης. Σημειώνεται σε αυτό το σημείο ότι
αλλαγή της στάσης του σώματός σας προϋποθέτει και αλλαγή των ρυθμίσεων του
καθίσματος.
Ο σταθμός εργασίας θα πρέπει να επιτρέπει στους χρήστες να υιοθετούν στάσεις
εντός των ορίων των κριτηρίων που ακολουθούν (BSR/HFES 100):
• Γωνία αγκώνων 70 – 135 μοίρες
• Πλάγια έκταση βραχιόνων μικρότερη των 20 μοιρών
• Πρόταση βραχιόνων μικρότερη των 25 μοιρών
• Έκταση καρπών μικρότερη των 30 μοιρών
• Κάμψη καρπών – το αντίθετο της έκτασης μικρότερη των 10 μοιρών
• Γωνία κορμού – μηρών ίση ή μεγαλύτερη των 90 μοιρών
Εικόνα 6.7. Η ιδανική στάση
6.8.12.3 Γραφεία
Ο καλύτερος τρόπος για την επίτευξη κατάλληλου ύψους για το πληκτρολόγιο και
την οθόνη είναι η χρησιμοποίηση «διπλών» τραπεζιών ή γραφείων τα οποία επιτρέπουν
τη ρύθμιση του κάθε ύψους ανεξάρτητα. Αυτό δίνει τη δυνατότητα σε μεγάλο εύρος
χρηστών να μπορούν να λάβουν μία κατάλληλη στάση σώματος. Ωστόσο, ένα σταθερό
γραφείο με κατάλληλο ύψος, η σωστή χρήση μίας ρυθμιζόμενης καρέκλας και ένα
υποπόδιο όπου κρίνεται αναγκαίο, δίνουν την ίδια δυνατότητα.
Page 173 of 668
Στην πραγματικότητα, είτε λόγω έλλειψης γνώσης, είτε λόγω κόστους, πολλοί
εργαζόμενοι σήμερα εργάζονται στον ηλεκτρονικό υπολογιστή του γραφείου τους
χωρίς τη λήψη απλών μέτρων για την ανακούφιση του σώματος και την αύξηση των
επιπέδων άνεσης και παραγωγικότητας. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα των
περισσότερων δημόσιων οργανισμών όπου τα παλιά γραφεία δεν αντικαταστάθηκαν
με την άφιξη του νέου υπολογιστικού εξοπλισμού, με αποτέλεσμα τη δημιουργία
ακατάλληλων σταθμών εργασίας. Υιοθετώντας λάθος στάσεις εργασίας σε λάθος
διαμορφωμένα γραφεία, οι εργαζόμενοι αποκτούν συνήθειες που μπορεί να
επηρεάσουν αρνητικά τη σωματική τους υγεία.
Διαστάσεις γραφείου
Ένα «διπλά» ρυθμιζόμενο τραπέζι, όπως αναφέραμε, είναι αυτό που συστήνεται. Εάν
είναι διαθέσιμο μόνο σταθερό γραφείο τότε αυτό πρέπει να έχει:
α) Ύψος επιφάνειας εργασίας 73 εκ +/- 2,5 εκ. και ύψος στο επίπεδο των γονάτων 50 72 εκ. (βλέπε σχήμα 3 το d)
β) βάθος ≥ 76 εκ. αρκετό ώστε να μπορεί να χωρέσει, στην ίδια ευθεία και μπροστά από
τον χρήστη, τόσο την οθόνη όσο και το πληκτρολόγιο. Εάν υπάρχει έλλειψη χώρου, η
χρήση επίπεδων οθονών είναι ιδανική για άδειασμα της επιφάνειας εργασίας. Σε
κάθε περίπτωση, πρέπει να επιτρέπει απόσταση όρασης τουλάχιστον 50 εκ.
γ) επαρκή χώρο για τα πόδια.
• Βάθος στο ύψος των γονάτων, 44 εκ.
• Βάθος στο ύψος των πελμάτων, 60 εκ. (c)
• Πλάτος του χώρου για τα πόδια,52 εκ.
δ) πλάτος επιφάνειας ≥ 70 εκ.
Εικόνα 6.8 Ανθρωποκεντρικές διαστάσεις με βάση τις οποίες
σχεδιάζεται ένα γραφείο εργασίας.
Page 174 of 668
6.8.12.4 Πληκτρολόγιο και ποντίκι
Το πληκτρολόγιο και το ποντίκι αποτελούν τα μοναδικά μέσα εισαγωγής και
επεξεργασίας πληροφοριών στον ηλεκτρονικού υπολογιστή και κάνουν τον τελευταίο
να διαφέρει από μία απλή τηλεόραση. Ο χρήστης του Η/Υ εργάζεται με τα δύο αυτά
μέσα αλληλεπίδρασης για ένα μεγάλο ποσοστό της ώρας που βρίσκεται στον σταθμό
εργασίας. Ο εργονομικός σχεδιασμός του πληκτρολογίου και του ποντικιού
προστατεύει από τραυματισμούς στους ώμους και στα χέρια (αρθρώσεις, παλάμη,
δάχτυλα).
Παραδοσιακά πληκτρολόγια και ποντίκια
Το παραδοσιακό πληκτρολόγιο σχεδιάστηκε σε μια εποχή όπου μηχανικοί
περιορισμοί (τότε γραφομηχανές) πίεζαν τους κατασκευαστές να παραδώσουν το
(QWERTY - από τα πρώτα 6 πλήκτρα) πληκτρολόγιο που όλοι γνωρίζουν σήμερα. Οι
απαιτήσεις των χρηστών (που γενικά αγνοούσαν τα προβλήματα που μπορεί να
δημιουργήσει) «εφάρμοσαν» με τα πληκτρολόγια που τους παρουσιάστηκαν την πρώτη
μέρα εργασίας τους στον Η/Υ. Για έναν απλό χρήστη, που ασχολείται ελάχιστα με το
πληκτρολόγιο, δεν έχει σημασία ο εργονομικός σχεδιασμός του, αφού η μικρή διάρκεια
της χρήσης δεν ευνοεί την παρουσίαση μυϊκών προβλημάτων. Για τη συντριπτική
πλειοψηφία όμως των χρηστών, η αυξημένη ώρα χρήσης του πληκτρολογίου, σε
συνδυασμό με τον κακό εργονομικά σχεδιασμό, μπορούν να οδηγήσουν σε προβλήματα
υγείας, όπως πολλοί έχουν και θα ανακαλύψουν.
Οι κατασκευαστές είναι τώρα πλέον γνώστες των πιθανών ρίσκων, λόγω ερευνών
ανά τον πλανήτη και μπορούν να προσφέρουν τα προϊόντα τους παρέχοντας και
έγγραφο υλικό για τη σωστή χρήση τους, τον κίνδυνο που υπάρχει και τις εναλλακτικές
λύσεις. Η εναλλακτική λύση θα πρέπει να είναι μία μορφή νέων, εργονομικά
σχεδιασμένων πληκτρολογίων/ποντικιών τα οποία μειώνουν τη στατική εργασία των
μυών του χεριού που απαιτούνταν μέχρι σήμερα.
Τα παραδοσιακά ποντίκια αποδεικνύονται προβληματικά σήμερα λόγω της μεγάλης
συχνότητας με την οποία χρησιμοποιούνται σε απόσταση που απαιτεί πλήρη έκταση
του καρπού. Η καλύτερη λύση φαίνεται να είναι η ενσωμάτωσή τους με το
πληκτρολόγιο.
Page 175 of 668
Εργονομικός σχεδιασμός
Ανεπτυγμένα και δοκιμασμένα επιτυχώς εδώ και περισσότερο από μία δεκαετία, τα
εργονομικά πληκτρολόγια είναι πλέον πραγματικότητα. Η πλειοψηφία αυτών που
κυκλοφορεί στην αγορά σήμερα είναι απλά ένα χώρισμα του κλασικού QWERTY
σχεδίου μεταξύ των T και Y και δεν έχουν δραματικές αλλαγές. Τα δύο χωρισμένα μέρη
έχουν περιστραφεί έτσι ώστε να μην χρειάζεται να λυγίσει ο καρπός προς τα έξω
(Εικόνα 6.9).
Εικόνα 6.9 Παραδοσιακό QWERTY πληκτρολόγιο έναντι εργονομικού
Επίσης μπορεί να προσφέρουν χωριστό numeric (αριθμητικό) μέρος (αυτό δεξιά
από τα βέλη με τους αριθμούς) προς όφελος κυρίως των αριστερόχειρων.
Οι πρώτοι σχεδιασμοί δε διαθέτουν δυνατότητα προσαρμογής και αποτελούν και τη
φθηνότερη από τις εναλλακτικές λύσεις. Περισσότερο καινούρια σχέδια διχοτομημένων
πληκτρολογίων επιτρέπουν την προσαρμογή του πληκτρολογίου στον εκάστοτε
χρήστη παρέχοντας τις δυνατότητες:
• οριζόντιας περιστροφής 10-15 μοιρών για να μειωθεί η κλίση του καρπού
• αμφίπλευρης κλίσης 25-65 μοιρών για να μειωθεί η κλίση του καρπού και η έκταση
των άνω βραχιόνων
Μερικά διαθέτουν επίσης τοξοειδείς αντί παράλληλες σειρές πλήκτρων οι οποίες
ακολουθούν το σχήμα των χεριών και ενσωματωμένα touch pads στο κέντρο του
πληκτρολογίου, επιδιώκοντας την αντικατάσταση του παραδοσιακού ποντικιού.
Στον τομέα των pointer συσκευών έχουν γίνει κάποιες προσπάθειες που οδήγησαν
σε νέα, εργονομικά προϊόντα με φιλοδοξία την κατάργηση του παραδοσιακού
ποντικιού, καθένα με τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματά του.
Page 176 of 668
Ίσως την καλύτερη εξέλιξη αποτελούν τα touchpads, συσκευές πλέον ευρέως
διαδεδομένες σε φορητούς υπολογιστές και υπολογιστές μικρού μεγέθους (ηλεκτρονικά
σημειωματάρια). Αυτή η συσκευή βοηθάει στη διατήρηση ουδέτερης στάσης του χεριού
του χρήστη. Ωστόσο δεν προσφέρει την ακρίβεια και ταχύτητα του παραδοσιακού
ποντικιού.
Τα ποντίκια στυλό έχουν προσπαθήσει εδώ και πολύ καιρό να αντικαταστήσουν τα
παραδοσιακά ποντίκια χωρίς επιτυχία όμως. Οι συσκευές αυτές προσφέρουν φυσική
στάση κρατήματος στυλό.
Στάσεις σώματος κατά τη χρήση του πληκτρολογίου και του ποντικιού
Στην ιδανική στάση πληκτρολόγησης τόσο η στατική όσο και η δυναμική εργασία
των μυών που απαιτείται ελαχιστοποιούνται. Η στάση αυτή θέλει το πληκτρολόγιο
κάτω από το ύψος του αγκώνα και τη βάση του πληκτρολογίου να γέρνει ελαφρά προς
τα πίσω έτσι ώστε το χέρι να φτάνει όλα τα πλήκτρα σε μια ουδέτερη στάση (Εικόνα
6.10).
Εικόνα 6.10 Ιδανική στάση πληκτρολόγησης
Τα χέρια, οι ώμοι, ο λαιμός και η πλάτη μπορούν να χαλαρώσουν, ιδιαίτερα κατά τη
διάρκεια των σύντομων παύσεων. Επίσης, σε αυτή την ελαφρά χαλαρή στάση, το κάτω
μέρος της πλάτης μπορεί να χαλαρώσει στην υποστήριξη της καρέκλας, η γωνία των
αγκώνων είναι λίγο μεγαλύτερη των 90 μοιρών επιτρέποντας την κυκλοφορία του
αίματος στο κατώτερο χέρι και παλάμη, όπως επίσης και η γωνία του γόνατος. Τα πόδια
βρίσκονται σταθερά στο έδαφος.
Η ιδανική στάση προϋποθέτει την ύπαρξη βάσης για το πληκτρολόγιο σε ύψος
χαμηλότερο της επιφάνειας εργασίας. Στις περισσότερες περιπτώσεις όμως, αυτή η
πολυτέλεια δεν υπάρχει (Εικόνα 6.11).
Page 177 of 668
Εικόνα 6.11 Λάθος στάση πληκτρολόγησης
Όταν το πληκτρολόγιο βρίσκεται πολύ ψηλά τα χέρια κουράζονται και το βάρος
πέφτει στους καρπούς που αναγκάζονται να κρατάνε ουσιαστικά αυτοί το χέρι
σηκωμένο. Εκτός από αυτό, η μικρή γωνία των αγκώνων δυσκολεύει τη ροή του
αίματος. Οι ώμοι και ο λαιμός επιβαρύνονται και στη συνέχεια το ίδιο και η πλάτη, γιατί
ο χρήστης αρχίζει να σκύβει. Η εργασία σε μια τέτοια στάση για περισσότερο από 3
ώρες είναι σχεδόν σίγουρο ότι οδηγεί σε υπερκόπωση.
Από τα ποιο συνηθισμένα σημεία του σώματος, που ο χρήστης του ηλεκτρονικού
υπολογιστή παρουσιάζει προβλήματα, είναι ο καρπός. Η διατήρηση του καρπού σε
ουδέτερη στάση είναι ιδιαίτερα σημαντική κατά τη διάρκεια της πληκτρολόγησης. Το
λύγισμα του καρπού προς τα πίσω και η στρέψη του, σε συνδυασμό με τους
διαφορετικούς τύπους λαβών, όπως επίσης και η απρόσεκτη χρήση στηριγμάτων
κυρίως για το ποντίκι, μπορούν να οδηγήσουν στο σύνδρομο του καρπιαίου σωλήνα.
Πόνος, μούδιασμα, άτακτες κινήσεις και μείωση της εφίδρωσης, είναι συμπτώματα που
μπορεί να εμφανιστούν και με τον παθόντα σε ανάπαυση. Στην Εικόνα 6.12
παρουσιάζονται κάποιες στάσεις που υιοθετεί ο χρήστης κατά τη χρήση του ποντικιού
και του συνηθισμένου πληκτρολογίου που μπορούν να βλάψουν τον καρπό του χεριού
(και ως συνέπεια και άλλα σημεία του σώματος).
Σωστό Λάθος Σωστό Λάθος
Page 178 of 668
Σωστό Λάθος Σωστό Λάθος
Εικόνα 6.12 Σωστές και λανθασμένες στάσεις κατά τη χρήση του ποντικιού και
του συνηθισμένου πληκτρολογίου
6.8.12.5. Οθόνη
Όπως το ποντίκι και το πληκτρολόγιο αποτελούν τις κυριότερες συσκευές
εισαγωγής δεδομένων στον υπολογιστή, έτσι και η οθόνη αποτελεί το σημαντικότερο
μέσο αλληλεπίδρασης ανθρώπου – υπολογιστή. Η οθόνη ενός υπολογιστή παίζει
καθοριστικό ρόλο και βοηθάει το χρήστη για να ενημερωθεί, πρώτον για την
εγκυρότητα των δεδομένων που έχει εισάγει και δεύτερον για τα αποτελέσματα τις
επεξεργασίας αυτών των δεδομένων. Η χρήση της αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι ενός
μικροϋπολογιστή και σε πολλές επαγγελματικές εφαρμογές, κρίνεται αναγκαία η χρήση
οθονών μεγάλων διαστάσεων και ευκρίνειας (π.χ. οι μηχανικοί που χρησιμοποιούν
AutoCAD). Σήμερα έχουμε και τη χρήση νέων οθονών διαφορετικής τεχνολογίας από τις
κλασσικές οθόνες CRT καθοδικού σωλήνα, τις γνωστές LCD-TFT.
Εργονομική ανάλυση οθόνης
Η οθόνη όμως, όποιας τεχνολογίας και διαστάσεων να είναι, πρέπει να τοποθετείται
με εργονομικά κριτήρια μπροστά από το χρήστη διαφορετικά θα προκαλεί ιδιαίτερη
κόπωση κουραστική κατά τη διάρκεια της χρήσης της, ιδιαίτερα για τους
επαγγελματίες χρήστες που κάθονται αρκετές ώρες καθημερινά μπροστά στον
υπολογιστή τους. Βέβαια, η σωστή ενόραση της οθόνης από το χρήστη προϋποθέτει
πρώτα τη σωστή τοποθέτηση του σώματος του χρήστη απέναντι από την οθόνη και
ιδιαίτερα του προσώπου του. Η τοποθέτηση της οθόνης δεν εξαρτάται μόνο από ένα
παράγοντα και προκύπτει συναρτήσει διάφορων παραγόντων, κυρίως των διαστάσεων
του χώρου που είναι τοποθετημένος ο υπολογιστής.
Καταρχήν, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι σπουδαίο ρόλο, για την σωστή ενόραση της
οθόνης, παίζει ο φωτισμός του χώρου (Εικόνα 6.13). Η οθόνη πρέπει να τοποθετείται
έτσι ώστε το φως από τα παράθυρα να μην εστιάζεται στο πρόσωπο του χρήστη ή στην
οθόνη, πράγμα που θα προκαλέσει τη γνωστή «αντανάκλαση» και δε θα επιτρέψει στο
Page 179 of 668
χρήστη να δει σωστά τα αντικείμενα που απεικονίζονται στην οθόνη. Για την αποφυγή
τέτοιων φαινομένων χρησιμοποιούνται διάφορα μέσα όπως:
Εικόνα 6.13 Τύποι αντανακλάσεων και τοποθέτηση για τη μείωσή τους.
Οι διασκορπιστές (Louvers κύβων ή παραβολικά Louvers) χρησιμοποιούνται στα
υπερυψωμένα φώτα όπου το έντονο φως αποτελεί ένα πρόβλημα. Επίσης, για την
αποφυγή τέτοιων προβλημάτων χρησιμοποιείται και έμμεσος φωτισμός, π.χ. τα κινητά
φώτα στόχου ή τα φώτα γραφείων. Επιπρόσθετα, μπορούμε να καταφύγουμε στη
χρήση μεταλλίνης στην επιφάνεια εργασίας για να μειωθεί στον ελάχιστο βαθμό η
αντανάκλαση. Τέλος, σκόπιμο θα ήταν να χρησιμοποιούνται κουρτίνες στα παράθυρα
για να εμποδίσουν την εισαγωγή μεγάλης ποσότητας φωτός και για να περιοριστεί ο
φυσικός φωτισμός στα επιθυμητά επίπεδα, βέβαια μόνο σε μέρη όπου υπάρχει πολύ
έντονη ηλιοφάνεια.
Ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες για τη σωστή τοποθέτηση μίας οθόνης,
είναι το ύψος της σε σχέση με το κεφάλι του χρήστη. Γενικά, το ύψος της πρέπει να
ρυθμιστεί έτσι ώστε η κορυφή της οθόνης να είναι στο ίδιο επίπεδο με τα μάτια.
Επιπλέον, η μέγιστη διαφορά της οθόνης σε ύψος σε σχέση με το πρόσωπο του χρήστη
πρέπει να είναι 5° πάνω από το κεφάλι του και 20° κάτω από αυτό. Να σημειώσουμε σε
αυτό το σημείο ότι η κλίση της οθόνης που προσφέρουν όλες οι οθόνες, παλαιάς και
νέας τεχνολογίας θέλει ιδιαίτερη προσοχή. Το κριτήριο πάντα είναι η διατήρηση
ουδέτερης στάσης του λαιμού. Για παράδειγμα, άτομα με μεγάλη απόσταση εστίασης
(πρεσβύωπες) πρέπει να τοποθετούν την οθόνη σε κλίση πιο κοντά στις 90°, όταν
βεβαίως χρησιμοποιούν τα γυαλιά τους.
Παράλληλα, πολλές φορές πολλοί χρήστες χρησιμοποιούν διάφορα όργανα ελέγχου
δίπλα στην οθόνη, για παράδειγμα για την εισαγωγή κάποιου κειμένου. Αυτά τα όργανα
Page 180 of 668
πρέπει να τοποθετούνται άμεσα στην επιφάνεια των γραφείων και κοντά στην οθόνη
για να αποφύγει ο χρήστης τις αδέξιες κινήσεις από την οθόνη μέχρι το όργανο ελέγχου.
Ιδιαίτερη μέριμνα πρέπει να δίνεται από την πλευρά του χρήστη και στην σωστή
ευθυγράμμιση της οθόνης. Με λίγες μόνο εξαιρέσεις, οι περισσότεροι χρήστες πρέπει να
έχουν την οθόνη μπροστά από το πληκτρολόγιο, ώστε ο λαιμός του χρήστη να
βρίσκεται σε ουδέτερη στάση. Είναι συχνό το φαινόμενο τοποθέτησης της οθόνης στο
πλάι λόγω έλλειψης χώρου, παλαιάς τεχνολογίας, μεγάλου μεγέθους της οθόνης και
ανάγκης εξυπηρέτησης πελατών οι οποίοι βρίσκονται μπροστά από το γραφείο. Σε
αυτές τις περιπτώσεις πρέπει ο χρήστης να ευθυγραμμίζει τουλάχιστον την καρέκλα και
το πληκτρολόγιο σε σχέση με την οθόνη και τον ίδιο (Εικόνα 6.14).
Σωστό Λάθος
Εικόνα 6.14 Σωστή και λάθος ευθυγράμμιση της οθόνης
Συχνά επίσης, η οθόνη τοποθετείται μακριά, είτε επειδή η επιφάνεια εργασίας είναι
πάρα πολύ στενή για να «στεγάσει» την οθόνη και το πληκτρολόγιο, είτε η ίδια
επιφάνεια εργασίας χρησιμοποιείται για την εργασία υπολογιστών και την εργασία
γραφείων. Για να τοποθετηθεί η οθόνη και το πληκτρολόγιο ευθύγραμμα, στην ίδια
επιφάνεια εργασίας, απαιτείται ένα βάθος της επιφάνειας εργασίας περίπου 30΄΄. Εάν
το βάθος της επιφάνειας εργασίας είναι λιγότερο από 30΄΄, η προσθήκη ενός δίσκου
πληκτρολογίου μπορεί να βοηθήσει. Δεδομένου ότι αυτοί οι δίσκοι μπορούν να
οδηγήσουν στη μη ύπαρξη χώρου κοντά στο χρήστη για άλλα εξίσου σημαντικά
στοιχεία γραφείου (π.χ. τηλέφωνο, σύνδεσμοι), η προσεκτική εκτίμηση όλων των
καθηκόντων πρέπει να γίνει πριν από την προσθήκη κάποιου δίσκου πληκτρολογίου.
Τέλος, ένας άλλος παράγοντας είναι η απόσταση από την οθόνη. Η εργονομική
τοποθέτηση μίας οθόνης βοηθάει το χρήστη να τη βλέπει καλύτερα και να μην κουράζει
τα μάτια του, δεδομένου ότι το σώμα του έχει πάρει σωστή στάση, απέναντι από την
οθόνη και πάνω στην καρέκλα που κάθεται. Για να κερδίσουν περισσότερη απόσταση
από την οθόνη, τα ελεύθερα μόνιμα έπιπλα μπορούν να κινηθούν λίγο μακριά από τον
τοίχο και την οθόνη, ώστε να προωθηθούν στο πίσω μέρος της επιφάνειας εργασίας.
Εάν η οθόνη είναι πάρα πολύ στενή και δεν μπορεί να αυξηθεί η απόστασή της από το
χρήστη, μπορεί να απαιτηθεί κάποια διαφορετική διακόσμηση του χώρου, ώστε η
Page 181 of 668
οθόνη να είναι σωστά τοποθετημένη και να μην κουράζει τα μάτια και τον αυχένα του
χρήστη, αφού σε αντίθετη περίπτωση ο χρήστης θα πρέπει να κάνει επιπρόσθετες
αυχενικές κινήσεις με σκοπό να παρακολουθεί πλήρως την οθόνη του. Σε κάθε
περίπτωση, η οθόνη πρέπει να τοποθετείται περίπου 45 με 50 εκ. μακριά από το χρήστη
αν και η σύγχρονη αντίληψη είναι πως όσο δεν κουράζονται τα μάτια, όσο πιο μακριά
τοποθετείται τόσο καλύτερα.
Σκόπιμη κρίνεται επιπλέον η αναφορά σε κάποιες προϋποθέσεις που πρέπει να
πληρεί η οθόνη για επίτευξη του καλύτερου δυνατού αποτελέσματος για το χρήστη.
Συγκεκριμένα, μία ποιοτική οθόνη θα ήταν μία καλή επιλογή για το χρήστη διότι βλέπει
ποιοτικότερο αποτέλεσμα και βοηθάει τα μάτια του να μην καταπονούνται.
Επίσης, κάποιες χαρακτηριστικές ρυθμίσεις της οθόνης είναι οι εξής: οι χαρακτήρες
κειμένου στην οθόνη πρέπει να φαίνονται «αιχμηροί», ενώ η οθόνη πρέπει να
επιλέγεται έτσι ώστε να έχει τη μεγαλύτερη δυνατή γωνία θέασης. Συμπληρωματικά,
καλό θα ήταν να χρησιμοποιείται ένα γυαλί καλής ποιότητας ως αντιεκθαμβωτικό
φίλτρο ή μία επίπεδη LCD οθόνη (όπως μία οθόνη Laptop). Η εικόνα στην οθόνη πρέπει
να είναι σταθερή, χωρίς να τρέμει ή να παρατηρούνται άλλες μορφές αστάθειας. Η
φωτεινότητα και η αντίθεση μεταξύ των χαρακτήρων και του υπόβαθρου πρέπει να
είναι εύκολα διευθετήσιμες από το χειριστή, και πρέπει επίσης να είναι εύκολα
διευθετήσιμες στις περιβαλλοντικές συνθήκες. Τέλος, θα πρέπει να αποκλείονται
φαινόμενα αντανάκλασης από έντονο φως πάνω στο επίπεδο της οθόνης, τα οποία
καταπονούν ιδιαίτερα το χρήστη.
Νέες τεχνολογίες
Τα τελευταία χρόνια είχαμε την εισαγωγή νέων καινοτόμων τεχνολογιών στο χώρο
των οθονών των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Σήμερα, μεγάλο μέρος οθονών CRT
(καθοδικού σωλήνα) έχουν αντικατασταθεί από τις γνωστές LCD (υγρών κρυστάλλων).
Μια υγρή επίδειξη κρυστάλλου (LCD) είναι μια λεπτή, επίπεδη συσκευή επίδειξης
φτιαγμένη επάνω από οποιοδήποτε αριθμό χρώματος ή μονοχρωματικά εικονοκύτταρα
που παρατάσσονται μπροστά από μια πηγή φωτός ή έναν ανακλαστήρα. Η
συγκεκριμένη τεχνολογία οθονών είναι ιδιαίτερα δημοφιλής για το μέγεθος, που είναι
αρκετά μικρότερο σε σχέση με του καθοδικού σωλήνα, καθώς και για την χαμηλή
κατανάλωση ενέργειας, πράγμα που βοήθησε στην χρήση τους από φορητούς
υπολογιστές με μπαταρία. Μερικά πλεονεκτήματα ακόμα των οθονών αυτών σε σχέση
με την εργονομική χρήση των υπολογιστών είναι ότι καταλαμβάνουν 50% λιγότερο
Page 182 of 668
χώρο γραφείου, δεν παρατηρείται κανένα τρεμούλιασμα ή διαστρέβλωση στην οθόνη,
υπάρχει 50% επιπλέον φωτεινότητα, καλύτερη αντίθεση, και κυρίως δεν παράγονται
ακτίνες X, οι οποίες είναι επικίνδυνες για το χρήστη. Όμως, δυστυχώς υπάρχουν και
ορισμένα μειονεκτήματα, τα οποία, παρόλα αυτά, με το χρόνο τείνουν να εξαλειφθούν.
Συγκεκριμένα, παρόλο που το κόστος παραγωγής τους είναι χαμηλότερο, η τιμή τους
είναι αρκετά υψηλή σε σχέση με τις CRT και υπάρχουν κάποιες ατέλειες στη λειτουργία
των εικονοκυττάρων (pixels).
Εικόνα 6.15 Οθόνη υγρών κρυστάλλων (LCD)
6.8.12.6 Προβλήματα, διάγνωση και λύση
Ακολουθεί
παράθεση
των
συνηθέστερων
προβλημάτων
που
μπορεί
να
αντιμετωπίσει ένας χρήστης ηλεκτρονικού υπολογιστή και υποδεικνύεται η αιτία
εμφάνισής τους και η λύση τους.
Πόνος/μούδιασμα δάχτυλων σε αντίχειρα και πρώτα 2 δάχτυλα.
Προκαλείται από τη συμπίεση του μέσου νεύρου.
Πόνος/μούδιασμα δάχτυλων στο 4ο και 5ο δάχτυλο.
Οι αγκώνες στηρίζονται σε σκληρό βραχίονα ή στην επιφάνεια γραφείων.
Πόνος καρπών στο κυρίαρχο χέρι μόνο.
Θέση ποντικιών όχι αρκετά κοντά (το ποντίκι δε χωράει).
Λύγισμα καρπού στη χρήση του ποντικιού.
Ο καρπός στηρίζεται σε αιχμηρές/σκληρές άκρες.
Ποντίκι για δεξιόχειρες στο αριστερό χέρι, ή αντίστροφα.
Τα δάχτυλα είναι μονίμως σε ένταση/σφιχτό κράτημα ποντικιού.
Κούραση (όχι αρκετά διαλείμματα).
Φτωχή τεχνική δακτυλογράφησης.
Πόνος καρπών και στα δύο χέρια.
Καρποί μη ουδέτεροι (λυγισμένοι επάνω, κάτω, αριστερά, δεξιά).
Κούραση (όχι αρκετά διαλείμματα).
Ο καρπός στηρίζεται σε αιχμηρές/σκληρές άκρες.
Page 183 of 668
Ο καρπός πιέζεται κατά τη δακτυλογράφηση.
Καταπόνηση αυχένα.
Καταπόνηση πλάτης.
Πίεση κοιλιακής χώρας.
Προβληματική θέση μηρών.
Σημείο πίεσης κάτω μέρους μηρών.
Φτωχή τεχνική δακτυλογράφησης.
Πόνος αγκώνων.
Καρπός ή δάχτυλα τραβιούνται πίσω.
Εργασίες μη-δακτυλογράφησης που απαιτούν το επαναλαμβανόμενο/ισχυρό πιάσιμo
(τράβηγμα αρχείων, κ.α.).
Πόνος στους ώμους ή στο πάνω μέρος της πλάτης.
Ποντίκι πάρα πολύ μακριά/ψηλά (εάν ο πόνος είναι στην πλευρά χρήσης του
ποντικιού).
Καμία υποστήριξη αγκώνων.
Υποστηρίξεις αγκώνων πάρα πολύ μακριά ή στο λανθασμένο ύψος.
Επιφάνεια γραφείων ή πληκτρολογίων πάρα πολύ ψηλά.
Ανεπαρκής καρέκλα.
Κλίση σώματος προς τα εμπρός προς την οθόνη.
Κράτημα του τηλεφώνου μεταξύ του αυτιού και του ώμου.
Υπερένταση/άγχος.
Φτωχή τεχνική δακτυλογράφησης.
Πόνος λαιμών.
Κράτημα του τηλεφώνου μεταξύ του αυτιού και του ώμου.
Λανθασμένο ύψος οργάνων ελέγχου.
Λάθος κλίση οθόνης.
Κλίση κεφαλιού προς τα εμπρός (κούραση ή κακή ποιότητα οθόνης).
Οθόνη στα πλάγια (στριμμένη στάση λαιμών).
Δακτυλογράφηση από αντίγραφο που έχει κλίση σε σχέση με την οθόνη.
Υπερένταση/άγχος.
Φτωχή τεχνική δακτυλογράφησης.
Χαμηλότερος πόνος στην πλάτη.
Μη προσαρμόσιμη οσφυϊκή υποστήριξη.
Καμία οσφυϊκή υποστήριξη.
Page 184 of 668
Καρέκλα πάρα πολύ ψηλά (ταλαντευόμενα πόδια τραβάνε την πλάτη
μακριά από την οσφυϊκή υποστήριξη).
Κάθισμα καρέκλας πολύ μακρύ (η μπροστινή συμπίεση καθισμάτων πίσω από τα
γόνατα τραβά την πλάτη μακριά από την οσφυϊκή υποστήριξη).
Κλίση προς τα εμπρός στην καρέκλα, μακριά από την οσφυϊκή υποστήριξη.
Μούδιασμα ποδιών/δυσφορία.
Κάθισμα πολύ ψηλό χωρίς την ύπαρξη υποποδίων.
Κάθισμα καρέκλας πολύ μακρύ (πίεση του καθίσματος στο πίσω μέρος των γονάτων).
Αιχμηρή πρόσθια άκρη της καρέκλας.
Κάθισμα καρέκλας γέρνει πίσω πάρα πολύ εύκολα (πίεση του καθίσματος στο πίσω
μέρος των γονάτων).
Κάθισμα με τα σταυρωμένα πόδια.
Πορτοφόλι στην πίσω τσέπη.
Καταπόνηση ματιών/πονοκέφαλοι.
Ανάρμοστα γυαλιά ματιών.
Τρεμούλιασμα/φτωχή ποιότητα οθόνης.
Μέγεθος χαρακτήρων ή μέγεθος παραθύρων πάρα πολύ μικρό.
Έντονο φως.
Μάτια πάρα πολύ κοντά ή πάρα πολύ μακριά από την οθόνη.
Κούραση (όχι αρκετά μικρό-διαλείμματα).
Συνθήκες περιβάλλοντος.
Άγχος.
6.8.12.7 Εργονομικοί κίνδυνοι
Ποιές αιτίες προκαλούν μυοσκελετικές παθήσεις που σχετίζονται με την εργασία;
Υπάρχει πλέον ομοφωνία όσον αφορά στους παράγοντες που μπορούν να
ενοχοποιηθούν για την πρόκληση των μυοσκελετικών παθήσεων. Οι παράγοντες αυτοί
καλούνται εργονομικοί κίνδυνοι. Ως εργονομικοί κίνδυνοι θεωρούνται οι παράγοντες
που προκαλούν σωματική καταπόνηση καθώς και οι συνθήκες του χώρου εργασίας που
θέτουν σε κίνδυνο το μυοσκελετικό σύστημα του εργαζομένου μέσω τραυματισμού ή
πάθησης.
Ειδικότερα, εργονομικοί κίνδυνοι είναι οι μονότονα επαναλαμβανόμενες και βίαιες
κινήσεις, ο μεταβλητός φόρτος εργασίας και η καταπόνηση των μυών, οι κραδασμοί και
Page 185 of 668
οι ακραίες θερμοκρασίες, οι άβολες επίπονες και αφύσικες στάσεις εργασίας εξαιτίας
ακατάλληλα σχεδιασμένου εξοπλισμού και εργασιακού χώρου. Στους οικονομικούς
κινδύνους
περιλαμβάνονται
επίσης
διάφοροι οργανωτικοί
παράγοντες,
όπως
υπερβολικός ρυθμός ή διάρκεια εργασίας, εργασία με μη ελεγχόμενο ή προκαθορισμένο
ρυθμό, ανεπαρκή διαλείμματα ή διαστήματα ξεκούρασης, μονότονη εργασία, αίσθηση
μη ικανοποίησης από την εργασία, κακές εργασιακές σχέσεις, ανασφάλεια εργασίας και
ηλεκτρονικός έλεγχος κατά την εργασία. Το 2000, το Ευρωπαϊκό Ίδρυμα για τη
Βελτίωση των Συνθηκών Διαβίωσης και Εργασίας, πραγματοποίησε την τρίτη του
Ευρωπαϊκή έρευνα, με ερωτήσεις που έθεσε σε 21.500 εργαζομένους μέσω
προσωπικών συνεντεύξεων, σχετικά με τις συνθήκες εργασίας τους.
Η έρευνα του 2000 αποκαλύπτει ότι οι μυοσκελετικές παθήσεις παρουσιάζουν
αύξηση, καθότι ένας στους τρεις εργαζομένους ανέφερε ότι υποφέρει από πόνους στη
ράχη, οι οποίοι σχετίζονται με το είδος της εργασίας που εκτελεί. Περίπου το μισό των
ερωτηθέντων δήλωσε ότι η στάση του κατά την εργασία είναι επώδυνη ή κουραστική.
Η έκθεση σε διάφορα είδη φυσικού περιβάλλοντος που προκαλούν άγχος και σωματική
καταπόνηση (θόρυβος, κραδασμοί επικίνδυνες ουσίες, ζέστη, κρύο, κλπ.), καθώς και ο
πλημμελής σχεδιασμός (μεταφορά βαρέων φορτίων και εργασία κατά την οποία το
σώμα λαμβάνει επίπονες ή κοπιώδης στάσεις) παραμένουν συνήθη φαινόμενα και το
2000, όπως ήταν το 1990 και το 1995. Το ποσοστό των εργαζομένων που εκτίθενται σε
αυτούς τους κινδύνους παραμένει υψηλό ακόμη και σήμερα, ενώ παραμένουν τα
παραδοσιακά χαρακτηριστικά της οργάνωσης της εργασίας - εξακολουθεί δηλαδή να
είναι επαναλαμβανόμενη και μονότονη. Η ένταση της εργασίας αυξήθηκε κατά τη
διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, και το 2000 περισσότεροι από τους μισούς
εργαζομένους δήλωσαν ότι εργάζονταν με ταχύτατο ρυθμό και με πιεστικές
προθεσμίες. Επιπλέον, το 21% του συνόλου των εργαζομένων δήλωσαν ότι δε
διαθέτουν αρκετό χρόνο για να εκτελέσουν την εργασία τους. Η εντατικοποίηση της
εργασίας είναι από τα εντυπωσιακά ευρήματα της έρευνας. Το τελικό συμπέρασμα είναι
ότι οι συνθήκες εργασίας στην Ευρώπη, όχι μόνο δε βελτιώνονται αλλά, υπό ορισμένες
απόψεις επιδεινώνονται.
6.8.12.8 Η συμβολή της εργονομίας στην πρόληψη των μυοσκελετικών
παθήσεων που σχετίζονται με την εργασία
Ένα από τα αδιαμφισβήτητα συμπεράσματα της ανασκόπησης των δεδομένων των
μυοσκελετικών παθήσεων που σχετίζονται με την εργασία από την Εθνική Ακαδημία
Page 186 of 668
Επιστημών των ΗΠΑ το 1998, είναι ότι οι μυοσκελετικές παθήσεις μπορούν να
προληφθούν αποτελεσματικά με τις κατάλληλες παρεμβάσεις στον εργασιακό χώρο
που αποσκοπούν στη μείωση των εργονομικών κινδύνων.
Ερευνητές του Εθνικού Ιδρύματος και της Επαγγελματικής Υγείας και Ασφάλειας
των ΗΠΑ προσδιόρισαν πέντε ομάδες εργασιακών παραγόντων κινδύνου και τα μέτρα
που πρέπει να ληφθούν για την πρόληψη και αντιμετώπισή τους.
Παράγοντας κινδύνου 1: Επαναληπτικότητα
Λύσεις: αναφέρεται ενδεικτικά η χρήση μηχανικών βοηθημάτων, η διερεύνηση των
εργασιών με την προσθήκη περισσοτέρων ανόμοιων μεταξύ τους δραστηριοτήτων, η
αυτοματοποίηση συγκεκριμένων εργασιών, η εργασία εκ περιτροπής, η αύξηση του
χρόνου διαλείμματος, η ομοιόμορφη κατανομή της εργασίας σε κάθε βάρδια, η
αναδιάρθρωση της εργασίας.
Παράγοντας κινδύνου 2: Στάση εργασίας
Λύσεις: αναφέρεται ενδεικτικά η προσαρμογή της εργασίας ώστε να μειώνονται οι
φυσικές και άβολες/ επίπονες στάσεις εργασίας, η μετακίνηση του εργαζόμενου πιο
κοντά στο αντικείμενο εργασίας ή το αντίθετο ώστε να αποφεύγονται οι άβολες
στάσεις και ο κατάλληλος σχεδιασμός εργαλείων.
Παράγοντας κινδύνου 3: Μηχανική φόρτωση
Λύσεις: αναφέρεται ενδεικτικά η μείωση του βάρους εργαλείων/κιβωτίων και
εξαρτημάτων, η αύξηση τριβής μεταξύ χειρολαβής και χεριού, η βελτίωση του σχήματος
και του μεγέθους και χειρολαβών, η βελτίωση του μηχανικού οφέλους, κατάλληλα
γάντια, χρήση προστατευτικών μέσων κλπ.
Παράγοντας κινδύνου 4: Ταλαντώσεις
Λύσεις: αναφέρονται ενδεικτικά η επιλογή εργαλείων με τις λιγότερες ταλαντώσεις, η
χρήση μηχανικών βοηθημάτων, η χρήση μονωτικών εργαλείων ή αποσβεστήρων των
ταλαντώσεων και η ρύθμιση της ταχύτητας λειτουργίας των εργαλείων που προκαλούν
ταλαντώσεις.
Παράγοντας κινδύνου 5: Ψυχοκοινωνικές πιέσεις
Λύσεις: αναφέρονται ενδεικτικά η διεύρυνση των καθηκόντων των εργαζομένων, ο
μεγαλύτερος έλεγχος του τρόπου εργασίας από τον εργαζόμενο, μικρά διαλείμματα, η
ελαχιστοποίηση της εντατικής εργασίας, η κατάργηση ελέγχου μέσω ηλεκτρονικών
οργάνων.
6.8.12.9 Η εργονομική παρέμβαση είναι αποτελεσματική
Page 187 of 668
Υπάρχουν ήδη αρκετά ερευνητικά δεδομένα από τα οποία προκύπτει ότι ένα μεγάλο
μέρος των μυοσκελετικών παθήσεων που σχετίζονται με την εργασία μπορεί να
αποφευχθεί. Ανασκόπηση 14 μελετών σχετικών με προγράμματα εργονομικής
παρέμβασης σε διάφορες βιομηχανίες έδειξε ότι ο επανασχεδιασμός της εργασίας είναι
η αποτελεσματικότερη στρατηγική για την αντιμετώπιση των μυοσκελετικών
παθήσεων που σχετίζονται με αυτή.
Αντίστοιχες έρευνες έδειξαν πόσο ζωτικής σημασίας είναι η συνεργασία ανάμεσα
στους ειδικούς εργονόμους και τους εργαζόμενους.
Σύμφωνα με τους ερευνητές, ένα σωστό πρόγραμμα εργονομίας για την πρόληψη
των μυοσκελετικών παθήσεων που σχετίζονται με την εργασία αποτελείται από τα εξής
δομικά στοιχεία:
1)Ανάλυση του χώρου εργασίας (αξιολόγηση του χώρου εργασίας και των ανθρωπίνων
ικανοτήτων).
2)Περιορισμός του επαγγελματικού κινδύνου (εργονομική προσαρμογή εργαλείων,
εξοπλισμού, οργανωτικές/διοικητικές αλλαγές, χρήση προστατευτικού εξοπλισμού).
3)Παρακολούθηση
της
υγείας
των
εργαζομένων
για
την
καταγραφή
παρακολούθηση των μυοσκελετικών παθήσεων που προκύπτουν από την εργασία.
και
4)Ιατρική παρακολούθηση (πρόωρη αναφορά μυοσκελετικών παθήσεων, άμεση
πρόσβαση του εργαζομένου σε ιατρική παρακολούθηση που παρουσιάζει συμπτώματα
μυοσκελετικών παθήσεων, ιατρική παρακολούθηση μετά την επιστροφή των
εργαζομένων στην εργασία, αποκατάσταση των εργαζομένων που έχουν υποστεί
μυοσκελετική πάθηση).
5)Πληροφόρηση και εκπαίδευση όλων των εργαζομένων και των εκπαιδευόμενων για
ενεργή συμμετοχή στην αντιμετώπιση των μυοσκελετικών παθήσεων.
6.9
ΚΑΛΥΤΕΡΗ
ΠΟΙΟΤΗΤΑ
ΖΩΗΣ
ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ
ΚΑΙ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΟΜΕΝΩΝ - ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Το πώς αισθάνεται κάποιος στη δουλειά του εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις
ώρες, το ρυθμό και τον τρόπο κατανομής της εργασίας. Γι' αυτό η προσοχή εστιάζεται
όλο και περισσότερο στο περιεχόμενο της εργασίας καθώς και τον τρόπο οργάνωσής
της.
Ένα ικανοποιητικό εργασιακό και εκπαιδευτικό περιβάλλον είναι ταυτόχρονα, ένα
περιβάλλον απαλλαγμένο από κινδύνους ατυχημάτων και από φυσική και πνευματική
ένταση (στρες), καθώς και ένα περιβάλλον που έχει προσαρμοσθεί στις ανάγκες και
Page 188 of 668
στις δυνατότητες του ανθρώπου. Θα πρέπει επίσης να επιτρέπει στους εργαζόμενους
και τους φοιτητές να συμμετέχουν ενεργά στο σχεδιασμό της εργασίας τους και στον
καθορισμό των επί μέρους καθηκόντων. Με αυτό τον τρόπο το έδαφος προετοιμάζεται
για προσωπική εξέλιξη και ευχαρίστηση από την δουλειά, την έρευνα και την μάθηση.
6.9.1 Οργάνωση και περιεχόμενο της εργασίας
Στο να είναι ο εργαζόμενος και ο φοιτητής ικανοποιημένος από την καθημερινή του
ζωή, παίζει ουσιαστικό ρόλο η όλη οργάνωση και ο προγραμματισμός της δουλειάς του.
Το τι δηλαδή κάνει, ποιές μέρες και ώρες εργάζεται και πώς, σχετίζονται τα καθήκοντα
του με εκείνα των συναδέλφων του. Όταν τα προσόντα και οι ικανότητες τους δεν
αξιοποιούνται και όταν τα προγράμματα εργασίας και εκπαίδευσης δεν αφήνουν
αρκετό χρόνο για ανάπαυση και επικοινωνία, δημιουργούνται σοβαρά προβλήματα.
Είναι επίσης σημαντικό να νοιώθουμε στην οικογένεια και ανάμεσα σε φίλους και
γνωστούς εκτίμηση για την δουλειά που κάνουμε, να αισθανόμαστε ότι ασκούμε κάποια
επιρροή και ότι έχουμε πραγματικά την ευκαιρία να αναπτύξουμε τις ικανότητες μας
και να προσφέρουμε κάποιες υπηρεσίες στην κοινωνία. Ο τρόπος οργάνωσης της
εργασίας επηρεάζει άμεσα το περιεχόμενό της και καθορίζει σε μεγάλο βαθμό εάν η
εργασία είναι εύκολη ή επίπονη, δυσάρεστη ή ικανοποιητική.
Η διάρκεια της εργασίας ανά ημέρα, ανά εβδομάδα, ανά μήνα, ανά έτος και για όλη τη
ζωή του εργαζόμενου επηρεάζει επίσης την ασφάλεια της εργασίας και έχει επιπτώσεις
τόσο στην υγεία του εργαζόμενου όσο και στην ποιότητα της καθημερινής του ζωής.
Αλλαγή καθηκόντων
Όταν οι εργασίες δεν παρέχουν δυνατότητα ανάπτυξης χρήσιμων ικανοτήτων και
αυτοσεβασμού συχνά χάνεται το αίσθημα αυτοεκτίμησης και η διάθεση για εργασία.
Τέτοιες εργασίες δεν είναι ωφέλιμες και παραγωγικές.
Είναι γνωστό ότι οι πιο σύνθετες και πιο ολοκληρωμένες εργασίες όχι μόνο
ικανοποιούν τους εργαζόμενους και τους εκπαιδευόμενους, αλλά επιπλέον οδηγούν σε
υψηλή παραγωγικότητα και καλύτερη χρησιμοποίηση της τεχνολογίας.
Κακή οργάνωση εργασίας
Πριν εξεταστούν οι τρόποι με τους οποίους μπορεί να βελτιωθεί το περιεχόμενο της
εργασίας θα πρέπει να εξεταστούν μερικά από τα μειονεκτήματα μιας εργασίας που δεν
οργανώνονται σωστά. Για παράδειγμα:
Page 189 of 668
-Οι υπεραπλοποιημένες εργασίες απαιτούν λίγες ικανότητες από τους εργαζόμενους και
παρέχουν λίγες ευκαιρίες για να μάθουν κάτι χρήσιμο. Ο εργαζόμενος σ' αυτή την
περίπτωση "υποαξιοποιείται".
-Η επανάληψη των ίδιων εργασιών συνεχώς δημιουργεί αίσθημα μονοτονίας και
καθιστά την εργασία βαρετή.
-Οι εργασίες στις οποίες δεν υπάρχει δυνατότητα συνεργασίας με άλλους εργαζόμενους
είναι απομονωμένες.
-Οι εργασίες οι οποίες δεν δίνουν την δυνατότητα διεύρυνσης των γνώσεων
περιορίζουν τις δυνατότητες των εργαζομένων για εξέλιξη και προκαλούν έλλειψη
ενδιαφέροντος.
- Οι εργασίες οι οποίες δεν συνεπάγονται ουσιαστική ανάληψη ευθυνών από μέρους του
εργαζόμενου απαιτούν συνεχή επίβλεψη.
- Οι εργασίες των οποίων η εκτέλεση συνίσταται στην επανάληψη μιας απλής
διαδικασίας είναι ανιαρές και προκαλούν άγχος.
Είναι φανερό ότι οι εργαζόμενοι των οποίων δεν αξιοποιούνται σωστά οι ικανότητες
ή υφίστανται υπερβολικό έλεγχο ή είναι κουρασμένοι, βαριεστημένοι ή νοιώθουν
θιγμένοι, δεν νοιάζονται πολύ για την παραγωγή. Έχουν πιο πολλές πιθανότητες να
κάνουν λάθη, να πάθουν ατυχήματα, να απουσιάσουν και εάν τους δοθεί η ευκαιρία να
φύγουν.
Στις
περιπτώσεις
που
αλλαγές
είναι
αναγκαίες,
αυτές
θα
πρέπει
να
πραγματοποιούνται, εάν θέλουμε να δημιουργήσουμε συνθήκες που να διασφαλίζουν
ικανοποίηση από την εργασία και ένα αίσθημα ευεξίας. Οι εργαζόμενοι θα πρέπει να
έχουν την δυνατότητα να αναπτύσσουν και να χρησιμοποιούν τις ικανότητες τους για
να συμβάλλουν έτσι στην επίτευξη στόχων που έχουν σχέση με την παραγωγή. Η
αντιμετώπιση των εργαζομένων με τον ίδιο τρόπο που αντιμετωπίζονται οι μηχανές
αγνοεί τις δυνατότητες τους, δημιουργεί μία ατμόσφαιρα έλλειψης ικανοποίησης και
επιδρά αρνητικά στην παραγωγικότητα και την εκπαίδευση.
6.9.2 Τρόποι βελτίωσης και οργάνωσης της εργασίας
Η έμφαση στους φυσικούς περιβαλλοντολογικούς παράγοντες πρέπει να
συμπληρώνεται από γνώση του κοινωνικού και ψυχολογικού κλίματος στο χώρο
εργασίας και της επίδρασης που έχει στην καλή κατάσταση του εργαζόμενου, στην
υγεία του και στην ποιότητα της ζωής του. Το αντικείμενο, η οργάνωση της εργασίας
και οι τρόποι συνεργασίας είναι ιδιαίτερα σημαντικοί παράγοντες όσον αφορά στην
Page 190 of 668
ικανοποίηση από την εργασία. Η κατανομή των εργασιών θα πρέπει να βασίζεται στην
προσεκτική εξέταση όλων των θεμάτων που σχετίζονται με την εργασία.
Για τη βελτίωση της οργάνωσης και του αντικειμένου της εργασίας είναι χρήσιμη η
εξέταση των χαρακτηριστικών της "καλής εργασίας" στην οποία δεν υπάρχει
υπερβολικό άγχος, κούραση ή πίεση. Για να γίνει σωστή εργασία είναι απαραίτητο να
υπάρχει σωστός εξοπλισμός και άνεση χρόνου. Ακόμα μια καλή εργασία θα πρέπει να
περιλαμβάνει:
-Ποικίλο και λογικό κύκλο εργασιών.
-Δυνατότητα να γίνονται κάποιες επιλογές στα πλαίσια της εργασίας, με γνώση και
ευθύνη για τα αποτελέσματα.
-Ευκαιρίες για επικοινωνία και υποστήριξη μεταξύ των εργαζομένων.
-Απαίτηση ικανοτήτων που εξασφαλίζει αυτοσεβασμό και σεβασμό προς τους άλλους.
-Ρυθμίσεις για συνεχή εκπαίδευση στην εργασία.
-Ευκαιρίες για καλύτερη δουλειά στο μέλλον.
Τέτοιες συνθήκες κάνουν την εργασία πιο ενδιαφέρουσα. Σε περίπτωση που
απαιτούνται αλλαγές στην οργάνωση του χώρου εργασίας, στην επικοινωνία, στο
σχεδιασμό και στις εργασιακές σχέσεις αυτές θα πρέπει να μελετώνται αναλυτικά από
τους υπεύθυνους. Υπάρχει πάντοτε ο κίνδυνος της υπερβολικής αύξησης της έντασης
εργασίας. Κάτι τέτοιο μπορεί να έχει σαν αποτέλεσμα αυξημένο επαγγελματικό άγχος. Η
εμπειρία δείχνει ότι εργασίες που γίνονται με ανιαρούς μηχανικούς τρόπους, προκαλούν
περισσότερο άγχος απ' ότι οι εργασίες με πνευματικό ενδιαφέρον και ότι οι αυστηρά
ελεγχόμενοι χειριστές παρουσιάζουν περισσότερα συμπτώματα άγχους απ' ότι οι
χειριστές με μεγάλη αυτονομία. Αυτό δε σημαίνει ότι μια καλή εργασία είναι καλή για
όλους τους εργαζόμενους και τους φοιτητές. Αυτοί έχουν διαφορετικές εμπειρίες,
ικανότητες και προτιμήσεις. Η φυσική τους δύναμη ή αδυναμία, καθώς και η στάση
τους απέναντι στην εργασία, είναι επίσης διαφορετικές. Γι' αυτό το λόγο οι εργασίες θα
πρέπει να ρυθμιστούν έτσι ώστε να εξυπηρετούν και τις ατομικές ανάγκες και
προτιμήσεις.
Οι ακόλουθοι τρόποι χρησιμοποιούνται συχνά για τη βελτίωση της οργάνωσης και
του αντικειμένου εργασίας:
-Μηχανοποίηση (η μηχανοποίηση μπορεί να οδηγήσει εύκολα σε μηχανική και ανιαρή
εργασία).
-Εργονομικές βελτιώσεις ιδιαίτερα σε σχέση με τον κατάλληλο εξοπλισμό και τη σειρά
εργασίας.
Page 191 of 668
-Αλλαγή διάταξης χώρων εργασίας (π.χ. χρησιμοποίηση στρογγυλής τραπέζης) ώστε να
διευκολύνεται η επικοινωνία και συνεργασία.
-Διεύρυνση εργασίας με συνδυασμό διάφορων καθηκόντων και αύξηση του κύκλου
επανάληψης.
-Οργάνωση θέσης εργασίας, ώστε ένας εργαζόμενος να εκτελεί διαδοχικά επιμέρους
εργασίες.
-Εργασία κατά ομάδες.
Ένας ευπροσάρμοστος τρόπος βελτίωσης της οργάνωσης και του αντικειμένου της
εργασίας, με πολλά πλεονεκτήματα για τη λειτουργία του πανεπιστημίου και για τους
εργαζόμενους και τους φοιτητές είναι η εργασία κατά ομάδες.
Στους περισσότερους ανθρώπους αρέσει να εργάζονται μαζί με άλλους και να
συνεργάζονται. Ακόμα κατά την εργασία, όπου υπάρχει συνεργασία μεταξύ των
εργαζομένων, οι αδυναμίες ενός εργαζόμενου μπορούν να καλυφθούν από την
ενεργητικότητα ενός άλλου. Παρόμοιες ρυθμίσεις μπορεί επίσης να γίνουν σε
περιπτώσεις που υπάρχουν διαφορές στις προτιμήσεις, προσωρινά προβλήματα όπως
είναι οι απουσίες κ.λ.π.
Υπάρχουν πολλοί τρόποι αποτελεσματικής οργάνωσης της εργασίας κατά ομάδες.
Πολλές από τις εργασίες στο χώρο του πανεπιστημίου επωφελούνται των
πλεονεκτημάτων μιας εργασίας οργανωμένης κατ' αυτό τον τρόπο. Μία τυπικά νέα
μορφή εργασίας είναι η ημιαυτόνομη εργασία κατά ομάδες, οι οποίες μπορούν να
αποφασίζουν σε αρκετά μεγάλο βαθμό πάνω στις μεθόδους εργασίας, τον
προγραμματισμό στην ανάθεση καθηκόντων και την επίλυση προβλημάτων. Άλλη μία
νέα μορφή είναι η εργασία κατά ομάδες εργαζομένων των οποίων οι ικανότητες
αντιστοιχούν με αυτές κάποιων άλλων. Για να διευκολυνθούν οι βελτιώσεις της
οργάνωσης εργασίας είναι σημαντικός ο έγκαιρος προγραμματισμός με την συμμετοχή
όλων των μερών.
Αυτές οι βελτιώσεις στοχεύουν στη βελτίωση των συνθηκών εργασίας και στην
αποτελεσματικότερη επιτέλεσή της. Η εργασία γίνεται ελαστικότερη και περισσότερο
ευπροσάρμοστη στις διαδικασίες παραγωγής.
Για τους εργαζόμενους οι βελτιώσεις αυτές, όπως είναι η μείωση του
επαγγελματικού άγχους, οι μεγαλύτερες ευκαιρίες για συνεργασία, η καλύτερη
αξιοποίηση των ικανοτήτων τους και οι καλύτερες προοπτικές για σταδιοδρομία,
συνδυάζονται με τα οφέλη μιας περισσότερο παραγωγικής λειτουργίας του
Page 192 of 668
πανεπιστημίου. Σε πολλές σύγχρονες μεθόδους διοίκησης, όπως είναι η διοίκηση κατά
«αντικείμενο», χρησιμοποιείται ο συμμετοχικός προγραμματισμός.
Το Πανεπιστήμιο χρησιμοποιεί συνήθως το σχεδιασμό των δραστηριοτήτων για να
καθορίσει το πώς τα τμήματα και οι διάφορες ομάδες θα πρέπει να εργαστούν και να
συνεργαστούν ώστε να επιτευχθούν οι κοινοί για όλους στόχοι. Οι ευθύνες και εξουσίες
θα πρέπει να μοιράζονται και θα πρέπει να ορίζονται οι γραμμές επικοινωνίας και οι
μορφές συνεργασίας.
Η καλή οργάνωση εργασίας αφήνει περιθώρια για ατομική και ομαδική
πρωτοβουλία. Θα πρέπει να γίνονται προτάσεις από τους επιβλέποντες, τους
εργαζόμενους και τους εκπαιδευόμενους. Επειδή δεν υπάρχουν απλές λύσεις στα
προβλήματα οργάνωσης της εργασίας, θα πρέπει να επωφελούμαστε τέτοιων
προτάσεων.
6.9.3 Χρόνος που δαπανάται για εργασία
Ο αριθμός ωρών εργασίας και ο τρόπος κατανομής μπορούν να επηρεάσουν
σημαντικά την καθημερινή ζωή των εργαζομένων και των φοιτητών. Είναι σημαντικό
να έχουν οι εργαζόμενοι ελεύθερο χρόνο για ανάπαυση και επικοινωνία.
Η ρύθμιση του χρόνου εργασίας, συμπεριλαμβανομένων του ωραρίου της βάρδιας,
των δυνατοτήτων για τις εποχιακές αλλαγές του ωραρίου, τις οικογενειακές
υποχρεώσεις, τις ανάγκες επαγγελματικής επιμόρφωσης και τα προβλήματα των
συμβατικών ωρών εργασίας, είναι επίσης σημαντικά θέματα.
Τα ανώτατα όρια των ωρών εβδομαδιαίας ή ημερήσιας απασχόλησης καθορίζονται
από τη νομοθεσία. Οι ώρες εργασίας όμως μπορούν να περιοριστούν κάτω από τα
ανώτατα επιτρεπτά όρια με συμφωνίες ανάμεσα στους εργοδότες και τους
εργαζόμενους. Οι πραγματικές ώρες εργασίας συχνά διαφέρουν από την κανονική
διάρκεια, επειδή μπορεί να προστεθεί σ' αυτές και υπερωριακή απασχόληση. Εάν η
διάρκεια του ωραρίου είναι πολύ μεγάλη και η ρύθμιση του ακατάλληλη, υπάρχει
περίπτωση να επηρεαστούν η υγεία και η ασφάλεια των εργαζομένων, καθώς επίσης
και να αυξηθεί ο βαθμός έντασης και κόπωσης και η ποιότητα της ζωής στην εργασία
γενικά. Για τους λόγους αυτούς η νομοθεσία, προβλέπει περιορισμούς και για την
υπερωριακή απασχόληση.
Κανονικές ώρες εργασίας
Page 193 of 668
Οι κανονικές ώρες εργασίας μπορούν να καθοριστούν σε ημερήσια ή εβδομαδιαία
βάση. Η εργασία που πραγματοποιείται πέραν του κανονικού ωραρίου αποτελεί
υπερωριακή απασχόληση. Τα όρια του κανονικού ωραρίου είτε σε ημερήσια είτε σε
εβδομαδιαία βάση, καθορίζονται με νόμο ή κανονισμό. Τα παραδοσιακά όρια είναι 8
ώρες την ημέρα και 48 ώρες την εβδομάδα.
Υπέρβαση των ωρών εργασίας
Η υπέρβαση των κανονικών ωρών εργασίας μπορεί να προκληθεί από:
- εποχιακή αύξηση εργασίας
- διαλείπουσα εργασία όταν οι ώρες ημερήσιας απασχόλησης είναι πολλές
- έλλειψη προσωπικού ιδιαίτερα εξειδικευμένου
- αδυναμία ή δυσκολία στον έλεγχο της εφαρμογής του ωραρίου
Συνήθως οι πολλές ώρες εργασίας έχουν κάποιες συνέπειες στους εργαζόμενους,
όπως:
- υπερβολική πίεση και κούραση, σωματική και πνευματική
- κακή ποιότητα εργασίας και αύξηση λαθών
- αυξημένο αριθμό ατυχημάτων
- ανεπαρκή ύπνο που σε μερικές περιπτώσεις συνδυάζεται και με αϋπνία και πιθανή
χρήση φαρμάκων
- μειωμένη αντίσταση του οργανισμού στις ασθένειες, που συχνά οδηγεί σε πρόωρο
γήρας
- δημιουργία προβλημάτων στην οικογενειακή ζωή ή στις κοινωνικές υποχρεώσεις
Αυτές οι αρνητικές επιδράσεις του μεγάλου αριθμού ωρών εργασίας σε συνδυασμό
με κακές συνθήκες υγιεινής και ασφάλειας, κακή διατροφή, γενικά κακή υγεία, κακές
συνθήκες εργασίας, έλλειψη δημόσιων κοινωνικών υπηρεσιών, μεγάλες αποστάσεις
μετακίνησης, και συνωστισμό στα μέσα μεταφοράς, θα είχε άσχημες επιπτώσεις στους
εργαζόμενους και στη γενική λειτουργία του πανεπιστημίου. Γι'αυτό το ωράριο των
εργαζομένων και τα προγράμματα των φοιτητών δεν υπερβαίνουν τις προβλεπόμενες
από το νόμο ώρες εργασίας.
Χρόνος για ηρεμία και ανάπαυση
Διαλείμματα για να γευματίσουν οι εργαζόμενοι και διαλείμματα μικρού χρονικού
διαστήματος εμποδίζουν την απώλεια προσοχής. Η επαφή με τους συναδέλφους
Page 194 of 668
εργαζόμενους είναι ουσιαστική για την δημιουργία καλής κοινωνικής ατμόσφαιρας
στην εργασία.
Περίοδοι ανάπαυσης και διαλείμματα κατά τη διάρκεια της εβδομάδας
Είναι σημαντικό για την υγεία, την ασφάλεια και την ευεξία των εργαζομένων και
των φοιτητών να προβλέπονται αρκετά διαστήματα ανάπαυσης και διαλειμμάτων.
Αυτά τα διαστήματα περιλαμβάνουν:
- μικρά διαλείμματα κατά τις εργάσιμες ώρες
- μεγαλύτερα διαλείμματα για φαγητό
- ανάπαυση κατά την ημέρα ή τη νύχτα
- εβδομαδιαία ανάπαυση
Τα μικρά διαλείμματα κατά τις εργάσιμες ώρες είναι απαραίτητα για την πρόληψη
της κούρασης των εργαζομένων.
Ο περιορισμός των ημερήσιων ωρών εργασίας πρέπει να εξασφαλίζει τον ελάχιστο
απαιτούμενο χρόνο για ανάπαυση. Η εβδομαδιαία ανάπαυση παίζει σημαντικό ρόλο
στην υγεία και ευεξία των εργαζομένων. Η ελάχιστη διάρκεια εβδομαδιαίας ανάπαυσης
που καθιερώθηκε από το Δ.Γ.Ε. με την Σύμβαση 14 σχετική με την εφαρμογή της
Εβδομαδιαίας Ανάπαυσης στην Βιομηχανία και τη Σύμβαση 106 σχετική με την
εβδομαδιαία ανάπαυση στο εμπόριο και τα Γραφεία, είναι 24 συνεχείς ώρες για
εβδομάδα επτά ημερών. Η εβδομαδιαία ανάπαυση είναι ουσιώδης και είναι πολύ
σπουδαία για να ανακτήσει ο εργαζόμενος τις φυσικές και πνευματικές του δυνάμεις. Ο
χρόνος που βρίσκεται κανείς με την οικογένεια του έχει επίσης έμμεση επίδραση στην
ευχαρίστηση που παίρνει ο εργαζόμενος στην εργασία του και στην απόδοση που έχει
σ' αυτήν.
Όσον αφορά στην ελάχιστη διάρκεια κανονικής άδειας με αποδοχές που καθορίζεται
στη Σύμβαση 132 του Δ.Γ.Ε. σχετικά με τις ετήσιες άδειες με αποδοχές, προβλέπεται
κανονική άδεια τουλάχιστο τριών εργάσιμων εβδομάδων για ένα χρόνο υπηρεσίας. Έχει
μεγάλη σημασία οι όροι για την παροχή της κανονικής άδειας να καθορίζονται ακριβώς
και να εξασφαλίζεται ότι οι εργαζόμενοι έχουν κάνει χρήση της. Επιπλέον εφαρμόζονται
οι προβλεπόμενες άδειες για τις δημόσιες αργίες, οι οποίες συνδυάζονται με γιορτές
θρησκευτικού, ιστορικού ή πολιτιστικού περιεχομένου καθώς και με τις προβλέψεις του
υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων για τη λειτουργία των ελληνικών
πανεπιστήμιων.
Page 195 of 668
6.9.4 Χρήσιμες οδηγίες
α) Οργάνωση και αντικείμενο της εργασίας
-Η έντονη και κοπιώδης εργασία πρέπει να μηχανοποιείται με μελέτη του αντικειμένου
της εργασίας που θα προκύψει.
-Η οργάνωση της εργασίας πρέπει να δίνει πολλές ευκαιρίες για σύντομα διαλείμματα
χωρίς να προκαλείται καθυστέρηση στο χρονικό προγραμματισμό των εργασιών.
-Το αντικείμενο της εργασίας πρέπει να σχεδιάζεται έτσι, ώστε η εργασία να παρέχει
ποικιλία και ο κύκλος επανάληψης να είναι μεγάλος.
-Απλοί
και
επαναλαμβανόμενοι
χειρισμοί
εναλλάσσονται με άλλου είδους χειρισμούς.
πρέπει
να
βρίσκεται
τρόπος
να
-Όταν κουραστικές και ανιαρές εργασίες είναι αναπόφευκτες πρέπει να γίνεται κυκλική
εναλλαγή των θέσεων εργασίας.
-Πρέπει να υπάρχει δυνατότητα επικοινωνίας μεταξύ των εργαζομένων κατά τη
διάρκεια της εργασίας τους.
-Απομονωμένες εργασίες πρέπει να αποφεύγονται έκτος και αν το επιβάλλει η φύση της
εργασίας π.χ. έρευνα.
-Οι εργαζόμενοι πρέπει να έχουν συγκεκριμένες επιλογές για τον τρόπο που γίνεται η
εργασία.
-Η ομαδική εργασία πρέπει να οργανώνεται έτσι που να δίνει τη δυνατότητα για
ατομικές και ομαδικές πρωτοβουλίες κατά την εκτέλεση των καθηκόντων.
β)Διάρκεια εργασίας και περίοδοι ανάπαυσης
-Η διάρκεια της ημερήσιας εργασίας πρέπει να αφήνει χρόνο για ηρεμία και ανάπαυση.
-Οι πραγματικές ώρες εργασίας ανά εβδομάδα πρέπει να είναι μέσα σε λογικά όρια.
-Ένα επαρκούς διάρκειας διάλειμμα πρέπει να προβλέπεται για τα γεύματα.
-Πρέπει να προγραμματίζονται σύντομα διαλείμματα.
-Οι ημέρες εβδομαδιαίας ανάπαυσης και οι επίσημες αργίες πρέπει να είναι επαρκείς.
-Η ετήσια άδεια μετ' αποδοχών πρέπει να παρέχεται και να λαμβάνεται.
-Άλλες δυνατότητες απουσίας πρέπει να παρέχονται στους εργαζομένους για την
εξυπηρέτηση προσωπικών τους αναγκών, σύμφωνα βέβαια με τους σχετικούς νόμους.
-Το ελαστικό ωράριο πρέπει να αντιμετωπίζεται ευνοϊκά.
6.9.5 Στόχοι για την ασφάλεια, υγιεινή και ευεξία στην εργασία
Page 196 of 668
Καλύτερες συνθήκες ασφάλειας, υγιεινής και εργασίας σημαίνουν βελτίωση της
παραγωγικότητας. Η βελτίωση των συνθηκών ασφάλειας και υγιεινής κατά την
εργασία και γενικότερα η βελτίωση του εργασιακού και εκπαιδευτικού περιβάλλοντος
είναι θέμα πρωταρχικής σημασίας για τη λειτουργία του Πανεπιστημίου.
Για να πραγματοποιηθεί μια τέτοια βελτίωση χρειάζονται συγκεκριμένα μέτρα και η
συνεργασία των υπεύθυνων, των εργαζομένων και των φοιτητών είναι απαραίτητη για
να εξευρεθούν πρακτικές λύσεις.
Η βελτίωση των συνθηκών ασφάλειας και υγιεινής κατά την εργασία συνεπάγεται
μείωση των εργατικών ατυχημάτων και των εμποδίων στη λειτουργία του ιδρύματος.
Οι βασικοί στόχοι για την ασφάλεια, υγιεινή και ευεξία στην εργασία είναι:
-Ο εντοπισμός των κινδύνων που μπορεί να οδηγήσουν σε ατύχημα ή ασθένεια και
γενικά, η εξακρίβωση των αιτίων που οδηγούν σε κακές συνθήκες εργασίας.
-Η ανάλυση και ο καθορισμός της φύσης των κινδύνων και των προβλημάτων, πώς
αυτά επιδρούν στον εργαζόμενο και ποια μέτρα πρέπει να ληφθούν.
-Η διόρθωση και βελτίωση της κατάστασης.
-Ο έλεγχος εάν τα μέτρα εφαρμόσθηκαν σωστά και εάν είχαν το αναμενόμενο
αποτέλεσμα.
-Ο έλεγχος μήπως προέκυψαν νέα προβλήματα στο χώρο εργασίας.
Η λήψη μέτρων ασφάλειας γίνεται για προληπτικούς λόγους. Σκοπός της είναι να
αποτρέψει την δημιουργία κινδύνων και να εξασφαλίσει καλύτερες συνθήκες εργασίας.
6.9.6 Διαδικασίες επιθεώρησης εργασιακών χώρων – Συστηματική εξέταση
Οι κίνδυνοι ατυχήματος και τα εργονομικά προβλήματα είναι δυνατόν να
εντοπισθούν με συστηματικό έλεγχο και επιθεώρηση του χώρου εργασίας. Οι
επιθεωρήσεις είναι ένα από τα σημαντικότερα προληπτικά μέτρα για την εξασφάλιση
ασφαλούς και εργονομικά σχεδιασμένου εργασιακού περιβάλλοντος.
Στο Πανεπιστήμιο λόγω της έκτασης και της πολυπλοκότητας της δομής του,
συνήθως δεν είναι δυνατό να πραγματοποιηθεί ένας μοναδικός έλεγχος που να είναι
περιεκτικός όλων των δραστηριοτήτων, για το λόγο αυτό οι έλεγχοι θα πρέπει να
καταμερίζονται σε διαφορετικούς τομείς και τμήματα. Οι έλεγχοι των χώρων εργασίας
μπορούν να ταξινομηθούν σε κατηγορίες ως εξής:
-Γενικοί έλεγχοι. Στοχεύουν στον έλεγχο του γενικού επιπέδου των συνθηκών που
επικρατούν
στους
χώρους
εργασίας
και
εκπαίδευσης
πραγματοποιούνται τουλάχιστον μια φορά τον χρόνο.
του
ιδρύματος
και
Page 197 of 668
-Λεπτομερείς έλεγχοι. Πραγματοποιούνται σε ειδικούς χώρους σε τακτά χρονικά
διαστήματα π.χ. μια φορά το χρόνο.
-Ειδικοί έλεγχοι. Οι έλεγχοι αυτοί δεν ακολουθούν κάποιο ιδιαίτερο πρόγραμμα και
μπορεί να καλύψουν ένα ή περισσότερα ειδικά προβλήματα π.χ. μελέτη των κινδύνων
που εμπεριέχονται στη χρήση χημικών ουσιών, βελτιώσεις στα μέσα των εργαστηρίων
κ.λ.π.
Ειδικοί έλεγχοι ασφάλειας μπορεί επίσης να πραγματοποιηθούν για μια
συγκεκριμένη διαδικασία που παρουσιάζει ειδικά προβλήματα.
Αποτελεί καλή πρακτική η πραγματοποίηση ενός ελέγχου ανά τρίμηνο, με τη
συμμετοχή του υπεύθυνου προϊστάμενου, του υπεύθυνου ασφάλειας, του εκπροσώπου
του σωματείου εργαζομένων και πιθανόν όλης της επιτροπής ασφάλειας.
Γενικότερα στο σχεδιασμό ενός τέτοιου ελέγχου θα πρέπει να ορίζονται τα εξής:
-Ο σκοπός του ελέγχου (ποια προβλήματα επιδιώκεται να αντιμετωπισθούν).
-Οι χώροι και τα σημεία όπου θα δοθεί ιδιαίτερη προσοχή κατά τον έλεγχο.
-Τα άτομα που θα συμμετέχουν στην επιθεώρηση.
-Ο τρόπος καταγραφής των παρατηρήσεων, διαπιστώσεων και υποδείξεων.
-Τα σημεία επανελέγχου για να διαπιστωθεί εάν εφαρμόσθηκαν σωστά τα
συμφωνηθέντα μέτρα και εάν είχαν το επιθυμητό αποτέλεσμα.
Όλα τα μέλη της ομάδας ελέγχου θα πρέπει να έχουν και να χρησιμοποιούν μία λίστα
κατά τον έλεγχο.
Όταν πραγματοποιείται έλεγχος των χώρων εργασίας θα πρέπει μεταξύ των άλλων
να ελέγχονται και τα ακόλουθα:
- Αρχεία ελέγχων.
- Κτιριακές εγκαταστάσεις, διάδρομοι κυκλοφορίας, έξοδοι.
- Πυροσβεστικός εξοπλισμός.
- Διάθεση αποβλήτων.
- Ηλεκτρικός εξοπλισμός.
- Μηχανήματα.
- Εξοπλισμός, συσκευές, εργαλεία και εξαρτήματα.
- Ικριώματα.
- Εξαερισμός, κλιματισμός.
- Φωτισμός.
- Θόρυβος.
- Σκόνη, καπνοί, αέρια.
Page 198 of 668
- Αποθήκευση εύφλεκτων υλών, χημικών και βιολογικών παραγόντων.
- Εκρηκτικά και άλλες χημικές ουσίες.
- Μέσα ατομικής προστασίας.
- Εργονομικά προβλήματα.
- Χώροι ατομικής εργασίας.
- Προβλήματα οργάνωσης της εργασίας.
- Κοινωνικές παροχές.
- Εκπαίδευση σε θέματα ασφάλειας.
- Προστασία της υγείας.
- Πρώτες βοήθειες.
-Υγειονομικές Υπηρεσίες
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
• Ασφαλείς Εργασίες Συντήρησης Ευρωπαϊκή Εκστρατεία για Ασφαλείς και Υγιείς
Χώρους Εργασίας 2010 – 2011.
• Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα. Πάπυρος, 1997.
• Ελληνικό Ινστιτούτο Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας. Θέματα Υγείας και
Ασφάλειας της Εργασίας για Επιχειρήσεις γ΄ κατηγορίας (αρθ. 2, Π.Δ. 294/1988).
Αθήνα, 2008.
• Κουρούμαλη Κ. Εργονομία Ηλεκτρονικού Υπολογιστή, εργασία στο μάθημα
Εργονομία, Τμήμα Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων Πανεπιστημίου Πειραιώς,
2007.
• Μαρμαράς Ν. Εισαγωγή στην εργονομία, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Τμήμα
Μηχανολόγων Μηχανικών. Τομέας Βιομηχανικής Διοίκησης και Επιχειρησιακής
Έρευνας. Αθήνα 2002.
• Μπελεσιώτη Κ. Μικροοικονομική Ανάλυση των Συνθηκών Υγιεινής και Ασφάλειας
στον χώρο εργασίας, Πτυχιακή εργασία, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, Τμήμα Οικιακής
Οικονομίας και Οικολογίας. Αθήνα, 2005.
• Πρόληψη ατυχημάτων στους χώρους εργασίας, Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής
Ασφάλισης. Αθήνα 2009
• Σύγχρονη Εργονομία. Παρουσιάσεις από το βιβλίο «Σύγχρονη Εργονομία» Δρ.
Λάμπρου Λάϊου - Δρ. Μαρίας Γιαννακοπούλου Σιουτάρη. Εισηγητής Δρ. Γεώργιος
Σκρούμπελος.
Page 199 of 668
• Υγιεινή και Ασφάλεια στους χώρους εργασίας. 1992 Ευρωπαϊκό Έτος Ασφάλειας
Υγιεινής και Υγείας στο χώρο εργασίας. (Μετάφραση και προσαρμογή στα ελληνικά
του βιβλίου «Safety and Health at work» που εξέδωσε το Διεθνές Γραφείο Εργασίας
με τη συνεργασία του Συμβουλίου Βιομηχανικής Ασφάλειας της Σουηδίας).
• Oborne D. J. Ergonomics at work, New York: John Wiley & Sons, 1982.
• Ασφάλισης. Αθήνα 2009
ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ :
 www.safetyengineer.gr
 www.elinyae.gr
 www.europa.eu/legislation_summaries/employment_and_social_policy/health_hygie
ne_safety_at_work
 www.healthy-workplaces.eu
 www.hw.osha.europa.eu
 http://estia.hua.gr:8080/dspace/bitstream/123456789/400/1/mpelesiwth.pdf
 http://www.chem.uoa.gr/courses/organiki_1/val_hyg_asfaleia.htm
 http://www.tex.unipi.gr/undergraduate/ergasies/ergonomia/pc2.pdf
 http://www.eng.ucy.ac.cy/EFM/Safety/1.pdf
 http://www.mlsi.gov.cy/mlsi/dli/dli.nsf/All/248B0AD129F4F64CC2257168003765
BC/$file/ergonomics.pdf
 http://www.tex.unipi.gr/undergraduate/notes/ergonomia/pres/ergonomia_1_intro.
pdf
 http://www.elinyae.gr/el/lib_file_upload/themata_G%20KAT.1256113241515.pdf
Page 200 of 668
ΕΝΟΤΗΤΑ VII
ΜΙΚΡΟΚΛΙΜΑ
7.1 ΓΕΝΙΚΑ
Page 201 of 668
Η θερμότητα, ο ακατάλληλος φωτισμός και ο θόρυβος δεν προκαλούν μόνο
ενόχληση, αλλά επηρεάζουν και την ασφάλεια, την υγιεινή και την παραγωγικότητα της
εργασίας και της εκπαίδευσης. Μολονότι αυτές οι συνθήκες δημιουργούν πρόβλημα
στις αισθήσεις, στην όραση και την ακοή, συχνά δε λαμβάνονται υπόψη.
7.2 ΘΕΡΜΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ – ΜΙΚΡΟΚΛΙΜΑ
Οι συνθήκες εργασίας επηρεάζουν την εκτέλεση της εργασίας
Η θερμοκρασία που επικρατεί στο χώρο εργασίας, η ποσότητα και η ποιότητα του
φωτός και τα επίπεδα στα οποία κυμαίνεται ο θόρυβος, είναι συνηθισμένοι παράγοντες
συνθηκών εργασίας, οι οποίοι συναντώνται σε όλους τους εργασιακούς χώρους. Αυτές
οι συνθήκες μπορούν να επηρεάσουν την ασφάλεια και την υγιεινή του ερευνητικού
προσωπικού, των εργαζομένων και των εκπαιδευόμενων στο πανεπιστήμιο. Όταν οι
παράγοντες αυτοί είναι ακατάλληλοι ή ξεπερνούν τα ανεκτά όρια, μπορούν να
επηρεάσουν αποφασιστικά την εκτέλεση μιας εργασίας και την παραγωγικότητα. Για
παράδειγμα, συνθήκες υψηλής θερμοκρασίας και υγρασίας προκαλούν πρόσθετη
κόπωση και πιθανούς κινδύνους για την υγεία, ή ο θόρυβος δυσχεραίνει την
προσήλωση στις εργασιακές και εκπαιδευτικές δραστηριότητες και αυξάνει τις
πιθανότητες καταστροφής πειραματικών διεργασιών και ατυχήματος, ειδικά σε λεπτές
εργασίες. Οι μέθοδοι για τη ρύθμιση της θερμοκρασίας, τη δημιουργία κατάλληλου
φωτισμού και τη μείωση των θορύβων, βελτιώνονται συνεχώς. Παρακάτω δίνονται
αποτελεσματικές κατευθυντήριες γραμμές για την προστασία των εργαζομένων και
των εκπαιδευόμενων από τους κινδύνους υγείας.
Το κλίμα στο χώρο εργασίας
Το κλίμα είναι η κατάσταση της ατμόσφαιρας που μας περιβάλλει. Μπορεί να
σημαίνει τις γενικές συνθήκες σε μία γεωγραφική περιοχή ή, από τη στενή άποψη, τις
τοπικές ατμοσφαιρικές συνθήκες σε ένα ορισμένο χώρο. Στους χώρους εργασίας και
εκπαίδευσης εξετάζεται το κλίμα με την έννοια των τοπικών ατμοσφαιρικών συνθηκών
(του μικροπεριβάλλοντος).
Το κλίμα στο χώρο εργασίας (συχνά ονομάζεται "μικροκλίμα") επηρεάζεται πολύ
από τις γενικές κλιματολογικές συνθήκες. Τη ζεστή εποχή η απόδοση της εργασίας
πέφτει εάν δε ρυθμιστούν οι κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν στο χώρο
Page 202 of 668
εργασίας και εκπαίδευσης. Στους χώρους αυτούς η θερμοκρασία ρυθμίζεται με την
τοποθέτηση συσκευών κλιματισμού. Επίσης, είναι σημαντικό να γίνεται κανονική
ανανέωση του αέρα.
Οι θερμικές συνθήκες ενός εργασιακού χώρου σε συνάρτηση με τη μορφή και το είδος
της εργασίας, προσδιορίζουν τις θερμικές ανταλλαγές μεταξύ ανθρώπου και
περιβάλλοντος καθορίζοντας τη θερμική κατάσταση (θερμική άνεση ή θερμική
καταπόνηση) του ανθρώπινου οργανισμού. Οι επιβαρημένοι θερμικά εργασιακοί χώροι
έχουν επιπτώσεις στη σωματική και ψυχική υγεία, με αποτέλεσμα την εξάντληση και
κόπωση των φυσιολογικών μηχανισμών ρύθμισης του οργανισμού. Αυτό συμβάλλει και
στην εμφάνιση συγκεκριμένων επαγγελματικών νοσημάτων, αλλά περιορίζει σημαντικά
και την ικανότητα του εργαζομένου να αντιδράσει σωστά στα εξωτερικά ερεθίσματα ή να
παρακολουθήσει σύνθετες εργασιακές διαδικασίες, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται
εκείνες οι προϋποθέσεις που οδηγούν στα εργατικά ατυχήματα.
Το ανθρώπινο σώμα διατηρεί σταθερή τη θερμοκρασία του (ακόμα κι όταν οι
κλιματολογικές συνθήκες του εξωτερικού περιβάλλοντος δεν τον ευνοούν) και ιδιαίτερα
εκείνη του λεγόμενου εσωτερικού πυρήνα, δηλαδή οργάνων όπως ο εγκέφαλος, η
καρδιά και τα σπλάχνα, που δεν επιδέχονται σημαντικών θερμικών μεταβολών. Σε
φυσιολογικές συνθήκες η εσωτερική θερμοκρασία του σώματος ορίζεται στους 36,6 °C, με
διακυμάνσεις μεταξύ των 36,1 °C και των 37,3 °C.
Η θερμοκρασιακή ισορροπία του σώματος συντελείται μέσω της θερμορύθμισης και
είναι το αποτέλεσμα δύο μηχανισμών, της θερμογένεσης και της θερμοαποβολής. Για την
καλή λειτουργία, του ανθρώπινου οργανισμού απαραίτητη προϋπόθεση είναι η ύπαρξη
ισορροπίας μεταξύ παραγόμενης, προσλαμβανόμενης και αποβαλλόμενης θερμότητας,
έτσι ώστε να διατηρείται σταθερή η εσωτερική θερμοκρασία του ανθρώπινου σώματος
γύρω στους 37 °C.
Η φυσική δραστηριότητα αυξάνει τη θερμοκρασία του ανθρώπινου σώματος,
περίπου κατά 0,5 °C για την μέτρια εργασία και πάνω από 4°C για τη βαριά εργασία.
Εκτίμηση θερμικού περιβάλλοντος
Ξεκινώντας από μια συγκεκριμένη θερμοκρασία που αντιστοιχεί στη ζώνη της θερμικής
ευεξίας για τον εργαζόμενο υπάρχει στην περίπτωση των θερμικών αποκλίσεων, η
εμφάνιση των συμπτωμάτων του θερμικού stress. Η ζώνη ευεξίας δεν είναι ίδια για όλους
τους εργαζόμενους. Τα αίτια αυτών των διαφορών οφείλονται λιγότερο στο φύλο, την
ηλικία ή τη φυλή και περισσότερο στο είδος και τη μορφή της εργασίας καθώς και στην
Page 203 of 668
ένδυση που με τη σειρά της επιδέχεται εποχικές διαφορές. Οι ακόλουθες παράμετροι
υπεισέρχονται στην εκτίμηση του θερμικού περιβάλλοντος:
•
•
•
κλιματολογικοί παράγοντες: θερμοκρασία - υγρασία αέρα.
ταχύτητα αέρα, θερμική ακτινοβολία.
άλλοι παράγοντες: βαρύτητα εργασίας, ένδυση, διάρκεια έκθεσης.
Για την εκτίμηση του θερμοκρασιακού περιβάλλοντος ενός εργασιακού χώρου,
υπάρχουν τέσσερα φυσικά μεγέθη (παράμετροι) που πρέπει να συνεκτιμηθούν
προκειμένου να
προσδιοριστεί η
θερμοκρασιακή πραγματικότητα του χώρου:
θερμοκρασία, υγρασία και ταχύτητα του αέρα καθώς επίσης και ακτινοβολία των
θερμικά ακτινοβολούντων σωμάτων ή επιφανειών.
Πράγματι, ένα εργασιακό περιβάλλον όπου η θερμοκρασία του αέρα είναι 35 °C, η
σχετική υγρασία μικρή και στο οποίο υπάρχει κίνηση του αέρα, ενώ δεν υπάρχουν
ακτινοβολούντα σώματα, είναι ευνοϊκότερο για τον εργαζόμενο από ένα περιβάλλον στο
οποίο η θερμοκρασία του αέρα είναι 32 °C αλλά η σχετική υγρασία είναι μεγάλη, ο αέρας
είναι πρακτικά ακίνητος και υπάρχουν ακτινοβολούντα σώματα στον εργασιακό χώρο.
Κατά συνέπεια, για την εκτίμηση του θερμοκρασιακού περιβάλλοντος ενός εργασιακού
χώρου δεν αρκεί μόνο η μέτρηση της θερμοκρασίας του αέρα, αλλά πρέπει να
προσδιοριστούν και να συνεκτιμηθούν ταυτόχρονα και οι άλλες φυσικές παράμετροι,
δηλαδή υγρασία - ταχύτητα του αέρα και η θερμική ακτινοβολία.
Οι μικροκλιματικές συνθήκες στον εργασιακό χώρο αποτελούν εκείνους τους
παράγοντες που επηρεάζουν άμεσα την αποδοτικότητα των εργαζομένων και
δημιουργούν τις προϋποθέσεις για διαταραχές όπως ανία, δυσφορία, απώλεια
συγκέντρωσης και μείωση της πνευματικής διαύγειας. Επίσης μπορεί να γίνουν και αιτία
προσωπικών τριβών μεταξύ συναδέλφων ή και τεταμένων εργασιακών σχέσεων.
Στους εργασιακούς χώρους που οι μικροκλιματικές συνθήκες καθορίζονται από
κλιματιστικά μηχανήματα θα πρέπει αυτά να καθαρίζονται αφενός μεν σε τακτά χρονικά
διαστήματα, για να μην επιβαρύνεται ο εργασιακός χώρος με διάφορους μολυσματικούς
παράγοντες, αφετέρου δε, να ρυθμίζονται κατάλληλα έτσι ώστε:
•
•
η ταχύτητα του αέρα σε καμία περίπτωση να μην είναι μεγαλύτερη από 0,2
m/sec.
η διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ εσωτερικών και εξωτερικών χώρων θα πρέπει να
συμφωνεί με τις τιμές του Πίνακα 7.1.
Page 204 of 668
Χειμώνας (° C)
Καλοκαίρι (° C)
Εξωτερική θερμοκρασία
Οποιαδήποτε
20 22 24 28 30
Εσωτερική θερμοκρασία
20
20 21 22 24 25
Πίνακας 7.1: Τιμές θερμοκρασίας εσωτερικών και εξωτερικών χώρων
Στον πίνακα τι σημαίνουν όλες αυτές οι θερμοκρασίες;
Kατά τους καλοκαιρινούς μήνες η διαφορά μεταξύ εξωτερικής και εσωτερικής
θερμοκρασίας δεν πρέπει να υπερβαίνει τους 5 °C.
• Οι ενδεικνυόμενες τιμές θερμοκρασίας για εργασίες γραφείου είναι 18-22 °C , ενώ η
σχετική υγρασία πρέπει να κυμαίνεται μεταξύ 40-60%, και η ταχύτητα του αέρα δεν
πρέπει να ξεπερνά τα 0,20 m/s.
Παθολογία από επαγγελματική έκθεση σε δυσμενές θεσμικό εργασιακό
περιβάλλον
Οι παθολογικές καταστάσεις που οφείλονται στην επαγγελματική έκθεση σε δυσμενές
θεσμικό περιβάλλον, ταξινομούνται στις ακόλουθες δύο ομάδες ανάλογα με τις θερμικές
συνθήκες που τις καθορίζουν:
1. παθολογία από θερμό εργασιακό περιβάλλον
2. παθολογία από ψυχρό εργασιακό περιβάλλον
1. Παθολογία από θερμό εργασιακό περιβάλλον
Κατά την επαγγελματική έκθεση σε θερμό περιβάλλον το οποίο προκαλεί
παρατεταμένη ή μεγάλη θερμική καταπόνηση στον οργανισμό, παρουσιάζονται
διάφορες παθολογικές καταστάσεις οι οποίες οφείλονται, είτε στην εξασθένιση της
θερμορύθμισης ή στις διαταραχές των βοηθητικών μηχανισμών αυτής, είτε ακόμη στις
λειτουργικές αλλοιώσεις των οργάνων που συμμετέχουν. Αυτές οι καταστάσεις
κατατάσσονται σε τέσσερις μεγάλες κατηγορίες φυσιοπαθολογικών εκδηλώσεων.
Διαταραχές της θερμορύθμισης.
Η λειτουργική εξάπλωση των μηχανισμών της θερμορύθμισης προκαλεί την άνοδο της
κεντρικής θερμοκρασίας άνω των 40,5° C με ταυτόχρονη καταστολή των μηχανισμών
Page 205 of 668
εφίδρωσης και εκδηλώνεται κυρίως με δύο παθολογικές καταστάσεις: τη θερμοπληξία,
και την υπερπυρεξία.
• Η θερμοπληξία, μπορεί να εκδηλωθεί είτε σταδιακά με πρόδρομα συμπτώματα ή με οξύ
τρόπο χωρίς καμία προειδοποίηση. Στην πρώτη περίπτωση εκδηλώνεται με αίσθημα
ανυπόφορης θερμότητας, ακολουθεί γενική εξάντληση, κεφαλαλγία και ναυτία
συνοδευόμενη από εμετούς. Η συμπτωματολογία ολοκληρώνεται στις πρώτες δύο με
τρείς ώρες από την εμφάνιση της ή το αργότερο εντός 48 ωρών.
Στην οξεία εμφάνιση του, το σύνδρομο εκδηλώνεται με χαρακτηριστικά συμπτώματα,
όπως άνοδος εσωτερικής θερμοκρασίας του σώματος, πλήρης καταστολή των
μηχανισμών εφίδρωσης, πτώση αρτηριακής πίεσης, διαταραχές ψυχισμού, σπασμοί,
κώμα, ερυθρότητα, ξηρότητα και υποθερμία του δέρματος. Η πρόγνωση είναι πολλές
φορές καθοριστική, όπως αποδεικνύει ο υψηλός δείκτης δυνατότητας που χαρακτηρίζει
το σύνδρομο και ο οποίος προσεγγίζει το 21%.
• Η υπερπυρεξία, χαρακτηρίζεται και αυτή από άνοδο της εσωτερικής θερμοκρασίας
του σώματος που μπορεί να υπερβεί τους 40,5 °C, και από πλήρη καταστολή των
μηχανισμών εφίδρωσης. Τα συμπτώματα αυτά συνοδεύονται από υπερκινητικότητα και
κατάσταση παραληρήματος.
Η υπερπυρεξία θεωρείται πρόδρομος της θερμοπληξίας, καθώς και τα δύο σύνδρομα
χαρακτηρίζονται από διαταραχές της ψυχικής σφαίρας και του κεντρικού νευρικού
συστήματος, άνοδο της θερμοκρασίας του σώματος και πλήρη καταστολή των
μηχανισμών εφίδρωσης. Η διαφορά τους εστιάζεται στη βαρύτητα με την οποία
εκδηλώνονται οι ψυχικές και νευρολογικές διαταραχές. Αυτή η βαρύτητα εξαρτάται από το
χρονικό διάστημα έκθεσης του εγκεφάλου στην υψηλή θερμοκρασία. Η θερμοπληξία
εκδηλώνεται με σαφώς βραδύτερα νευρολογικά συμπτώματα από την υπερπυρεξία,
γεγονός που σημαίνει ότι στο θερμοπληκτικό σύνδρομο ο εγκέφαλος εκτέθηκε για
μεγαλύτερο χρονικό διάστημα στην υψηλή θερμοκρασία του σώματος. Η υπερπυρεξία
αντιμετωπίζεται με τη μεταφορά του παθόντα σε δροσερό περιβάλλον και την άμεση
ιατρική φροντίδα με αποκατάσταση του υδρο-ηλεκτρολυτικού ισοζυγίου του. Η πλήρης
αποκατάσταση της ομοιόστασης μπορεί να χρειαστεί περισσότερο από μια εβδομάδα.
Θερμική συγκοπή ( θερμική λιποθυμία)
Θερμική συγκοπή (λιποθυμία) είναι η παροδική και αιφνίδια απώλεια συνείδησης, η
οποία κατά κύριο λόγο οφείλεται σε ισχαιμικό εγκεφαλικό επεισόδιο λόγω μειωμένης
Page 206 of 668
αιματικής παροχής. Η πτώση της αιματικής παροχής στον εγκέφαλο εξαρτάται, είτε από
τη μείωση της καρδιακής ικανότητας η από μια περιφερειακή αγγειοδιαστολή που
προκαλεί στάση και υπόταση. Η θερμική συγκοπή εκδηλώνεται στα άτομα που εργάζονται
σε ένα πολύ θερμό εργασιακό περιβάλλον και συνοδεύεται από υποθερμία, ωχρότητα,
ζαλάδες, γενική εξάντληση, ταχυκαρδία και λιποθυμία.
Το λιποθυμικό επεισόδιο που χαρακτηρίζει τη θερμική συγκοπή, μπορεί να εμφανιστεί
και σε άτομα τα οποία εργάζονται στην ορθή στάση σε μέτρια επίπεδα θερμοκρασίας,
χωρίς όμως να παρατηρηθεί αύξηση της κεντρικής θερμοκρασίας του σώματος
(υπερθερμία).
Διαταραχές του υδρο - ηλεκτρολυτικού ισοζυγίου
Η παθογένεση, τα κλινικά συμπτώματα και η ιατρική φροντίδα των διαταραχών του
υδρο - ηλεκτρολυτικού ισοζυγίου, εξαρτώνται από τις αιτίες που προκάλεσαν αυτές τις
διαταραχές.
• Το υδατικό έλλειμμα, οφείλεται κυρίως στη μη επαναπρόσληψη του ύδατος που
χάθηκε από την εφίδρωση.
Τα βασικά συμπτώματα της αφυδάτωσης μπορούν να εμφανιστούν μετά από σχετικό
μικρό χρονικό διάστημα βαριάς εργασίας σε θερμό περιβάλλον και εφόσον απολεσθεί το
5% του συνολικού υδατικού όγκου.
Η αφυδάτωση εκδηλώνεται με έντονο αίσθημα δίψας, ταχυκαρδία, καταστολή των
μηχανισμών της εφίδρωσης και νοητική σύγχυση.
Το ηλεκτρολυτικό έλλειμμα, οφείλεται στη μη επαναπρόσληψη του νατρίου που
χάθηκε με τον ιδρώτα. Τα χαρακτηριστικά συμπτώματα εκδηλώνονται κυρίως μετά από 7
ή 8 ημέρες επαγγελματικής έκθεσης σε ένα θερμό περιβάλλον και εντοπίζονται στη γενική
εξάντληση, τις κράμπες, τη βραδυκαρδία, τις ζαλάδες και τους εμετούς.
Διαταραχές του δέρματος και των ιδρωτοποιών αδένων
Οι διαταραχές της επιδερμίδας που οφείλονται στην έκθεση σε θερμό εργασιακό
περιβάλλον ταξινομούνται σε δύο ομάδες διαφορετικής παθογένεσης.
Τα εγκαύματα προκαλούνται όταν η επιδερμίδα έρθει σε επαφή με θερμά στερεά ή
υγρά αντικείμενα και η θερμοκρασία της ξεπεράσει τοπικά τους 60 °C. Ακόμα εγκαύματα
στην επιδερμίδα μπορεί να προκαλέσει και η ακτινοβολούμενη θερμοκρασία.
Το ερύθημα, το οίδημα και η φλύκταινα που χαρακτηρίζουν τα εγκαύματα εάν
καλύπτουν μεγάλη επιφάνεια του σώματος, μπορούν να προκαλέσουν σοβαρά
προβλήματα στη γενικότερη κατάσταση υγεία των παθόντων.
Page 207 of 668
Το εξάνθημα από θερμότητα, εκδηλώνεται με κνησμό και οφείλεται στη μακρά και
διαρκή ύγρανση της επιδερμίδας από τον ιδρώτα. Συνοδεύεται με διακοπή της έκκρισης
του ιδρώτα λόγω φραγμού των απεκκριτικών καναλιών του ιδρωτοποιού αδένα από
κερατίνη. Τα εξανθήματα από τη θερμότητα όταν πλήττουν μεγάλες επιφάνειες του
σώματος, επιδρούν αρνητικά στους μηχανισμούς της θερμορύθμισης με μηχανικό τρόπο,
τη θερμοαποβολή μέσω της εξάτμισης του ιδρώτα.
2. Παθολογία από ψυχρό εργασιακό περιβάλλον
Όταν ο ανθρώπινος οργανισμός εκτίθεται σε ένα πολύ ψυχρό εργασιακό περιβάλλον,
μπορεί να διαταραχθούν οι μηχανισμοί της θερμορύθμισης, εφόσον το ποσόν της
θερμότητας που αποδίδεται μέσω των παθητικών μηχανισμών της θερμοαποβολής στο
περιβάλλον, είναι μεγαλύτερο από το ποσόν της θερμότητας που παράγει ενδογενώς ο
οργανισμός. Έτσι μειώνεται η κεντρική θερμοκρασία του οργανισμού (υποθερμία)
προκαλώντας διαταραχές στο κεντρικό νευρικό σύστημα και το μυοκάρδιο καθώς επίσης
και στο κέντρο της αναπνοής που βρίσκεται στον προμήκη μυελό. Η επίμονη και συνεχής
ενεργοποίηση των μηχανισμών της θερμορύθμισης, για την παραγωγή και
εξοικονόμηση θερμότητας, επηρεάζει αρνητικά και τις επιφάνειες του σώματος που είναι
εκτεθειμένες στο ψυχρό εργασιακό περιβάλλον, με ανατομικές και ιστολογικές
αλλοιώσεις.
Τα κρυοπαγήματα αποτελούν ιστολογικές αλλοιώσεις που οφείλονται κατά κύριο
λόγο στην ισχαιμία που προκαλεί η έντονη αγγειοσυστολή.
Η συχνή εναλλαγή θερμοκρασιακών καταστάσεων, ευθύνεται για την εκδήλωση
παθολογιών του μυϊκού ιστού (ψύξεις) και για την ανάπτυξη διαφόρων μικροβιακών
σημάτων του αναπνευστικού συστήματος.
Πρόληψη της υγείας των εργαζομένων
Για την αντιμετώπιση και εκτίμηση του θερμικού περιβάλλοντος στους εργασιακούς
χώρους της βιομηχανίας, καθώς και στους χώρους των γραφείων, εφαρμόζονται εκτός
από τα ISO/DIS 7726, ISO/DIS 7730 και την υπ΄ αριθμόν 130329/3.5.95 εγκύκλιο του
Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, οι συστάσεις της ΑCGΙΗ
(Αμερικανική Εταιρεία Κυβερνητικών Υγειονολόγων Βιομηχανίας), καθώς και το Π.Δ.
398/94 που αναφέρεται στις «Ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας κατά την
εργασία με οθόνες οπτικής απεικόνισης σε συμμόρφωση με την οδηγία του Συμβουλίου
90/270/ΕΟΚ» ΦΕΚ 221/Α της 19.12.94.
Page 208 of 668
Για να μπορεί, η πρόληψη της υγείας των εργαζομένων από επιβαρημένο θερμικό
περιβάλλον να είναι αποτελεσματική, πρέπει να θεωρείται αναπόσπαστο κομμάτι των
γενικότερων διαδικασιών εκτίμησης του επαγγελματικού κινδύνου και όχι μια
περιστασιακή διαδικασία.
Ο ορθός προσδιορισμός όλων των φυσικών και φυσιολογικών παραμέτρων που
συντελούν στους μηχανισμούς της θερμορύθμισης, θα καθορίσει τη μορφή και το είδος των
αναγκαίων επεμβάσεων για τη διαμόρφωση ενός ανεκτού θερμικά εργασιακού
περιβάλλοντος.
Μια τέτοια διαδικασία μπορεί να ανατρέψει κάθε κατάσταση κινδύνου και
αναπτύσσεται μέσω δυο ενιαίων φάσεων που στοχεύουν στη διαφύλαξη της υγείας των
εργαζομένων:
•
•
τεχνική πρόληψη
ιατρική και οργανωτική πρόληψη.
Η τεχνική πρόληψη, βασίζεται κυρίως στην απομάκρυνση των γενεσιουργών αιτιών
κινδύνου με τη λήψη μέτρων τεχνικής φύσης και στη χρήση του ατομικού
προστατευτικού εξοπλισμού.
Η ιατρική και οργανωτική πρόληψη βασίζονται σε οργανωτικές επεμβάσεις που
στοχεύουν στη μείωση του χρόνου έκθεσης των εργαζομένων στο βλαπτικό παράγοντα,
στον περιορισμό του επιπέδου δραστηριότητας και στην ιατρική παρακολούθηση της
υγείας των εργαζομένων που εκτίθενται ή πρόκειται να εκτεθούν σε ένα δυσμενές θεσμικό
περιβάλλον. Στοχεύουν στην έγκαιρη διάγνωση πρόωρων νοσηρών καταστάσεων και
στον εντοπισμό των ατόμων υψηλού κινδύνου.
Στη διάρκεια της ιατρικής εξέτασης ο γιατρός εργασίας πρέπει να εστιαστεί στον έλεγχο
της καρδιαγγειακής, νεφρικής και αναπνευστικής λειτουργίας, καθώς επίσης και σε τυχόν
διαταραχές των ενδοκρινικών αδένων.
Θερμική καταπόνηση των εργαζομένων κατά το θέρος
Κατά τη διάρκεια του θέρους και ιδιαίτερα κατά την περίοδο που δημιουργούνται
ειδικές συνθήκες με αύξηση της θερμοκρασίας και της σχετικής υγρασίας (συνθήκες
καύσωνα), η θερμική καταπόνηση μπορεί να προκαλέσει σοβαρές βλάβες στην υγεία
των εργαζομένων και προβλήματα στην παραγωγική διαδικασία.
Για την αντιμετώπιση της θερμικής καταπόνησης των εργαζομένων σε κλειστούς ή
υπαίθριους χώρους, βάσει του νόμου 1568/85 και των εγκυκλίων του Υπουργείου
Page 209 of 668
Εργασίας, απαιτείται, σύνταξη σχεδίου αντιμετώπισης της θερμικής καταπόνησης των
εργαζομένων σε επίπεδο επιχείρησης.
• Το σχέδιο συντάσσεται με τη συνεργασία του εργοδότη, του Τεχνικού Ασφάλειας, του
Ειδικού Γιατρού Εργασίας και της Επιτροπής Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας.
• Στο σχέδιο αυτό εξειδικεύονται τα οργανωτικά και τεχνικά μέτρα που παίρνει η
επιχείρηση με στόχο τη μείωση της θερμικής καταπόνησης των εργαζομένων.
• Επισημαίνεται ότι κατά τη σύνταξη του πρέπει να λαμβάνεται ιδιαίτερη μέριμνα για
τις ομάδες εργαζομένων με ιδιαίτερα προβλήματα υγείας (ομάδες υψηλού κινδύνου).
α. Οργανωτικά μέτρα.
• Δημιουργία διαλειμμάτων κατάλληλης διάρκειας, για τη μείωση της θερμικής
καταπόνησης των εργαζομένων.
• Διαμόρφωση κατάλληλων κλιματιζόμενων χώρων, κυλικείων ή άλλων χώρων, για την
ανάπαυση των εργαζομένων.
• Διάθεση στους εργαζόμενους πόσιμου δροσερού νερού.
• Προγραμματισμός
των
θερμοκρασιακών αιχμών.
εργασιών
που
καταπονούν
θερμικά,
εκτός
των
β. Τεχνικά μέτρα
• Επαρκής γενικός αερισμός με εγκατάσταση ανεμιστήρων στα ψηλά σημεία των
αιθουσών και αερισμό των ζωνών εργασίας με φυγοκεντρικούς ανεμιστήρες.
• Επαρκής ανανέωση του αέρα των εργασιακών χώρων με προσαγωγή νωπού αέρα, μη
κλιματισμένου και σύγχρονη απαγωγή του αέρα και του χώρου εργασίας.
• Επιθυμητή είναι η ύπαρξη και λειτουργία κλιματιστικών στους χώρους εργασίας,
όταν αυτό είναι δυνατόν.
• Θερμομόνωση, βαφή με λευκό χρώμα, βρέξιμο της πλάκας ή στέγης.
• Κατασκευή σκιάστρων.
• Μόνωση των πηγών θερμότητας.
γ. Ομάδες υψηλού κινδύνου.
Κατά τους θερινούς μήνες οι εργαζόμενοι, που με τη γνωμάτευση Ιατρού Εργασίας
ανήκουν σε μια από τις παρακάτω ομάδες υψηλού κινδύνου, χρειάζονται ιδιαίτερη
φροντίδα και συνιστάται η αποχή τους από την εργασία για το χρονικό διάστημα της
επικράτησης «συνθηκών καύσωνα»:
Page 210 of 668
• Καρδιοπαθείς: με στεφανιαία νόσο, βαλβιδοπάθειες, μυοκαρδιοπάθειες.
• Πνευμονοπαθείς: με αναπνευστική ανεπάρκεια, πνευμονικό εμφύσημα, άσθμα.
• Εργαζόμενοι με σακχαρώδη διαβήτη, χρόνια νεφρική ανεπάρκεια, διαταραχές της
ηπατικής λειτουργίας, του θυρεοειδούς και της αρτηριακής πίεσης, αναιμία, ψυχικά
νοσήματα, δερματοπάθειες, παχυσαρκία.
• Εργαζόμενοι που παίρνουν φάρμακα.
• Εγκυμονούσες.
Με την εξαγγελία επικράτησης συνθηκών καύσωνα, πρέπει επίσης να ληφθούν τα
ακόλουθα μέτρα:
• Μείωση απασχόλησης σε υπαίθριες εργασίες από τις 12:00 έως τις 15:00.
• Μείωση
απασχόλησης
σε
ιδιαίτερα
επιβαρημένους
θερμικά
χώρους,
όπως
μηχανοστάσια, χυτήρια, υαλουργίες, κεραμοποιίες, ναυπηγικές εργασίες κλπ. από τις
12:00 έως τις 15:00.
• Μείωση των ιδιαίτερα βαρέων εργασιών.
Ισορροπία θερμοκρασίας σώματος
Η σωματική εργασία προσθέτει θερμότητα στο σώμα. Για να διατηρηθεί σε κανονικά
επίπεδα η θερμοκρασία του σώματος, πρέπει αυτό να απαλλαγεί από την πρόσθετη
θερμότητα ώστε να διατηρείται η θερμική ισορροπία του η οποία επέρχεται ανάμεσα
στη θερμότητα που αποκτά το σώμα και σε εκείνη που χάνει.
Υπάρχουν τρεις κύριες πηγές θερμότητας:
- θερμοκρασία αέρα, ο άνεμος και η υγρασία.
- ακτινοβολία από τον ήλιο, τις μηχανές και τις διάφορες εργασίες.
- εργασία, για την εκτέλεση της οποίας απαιτείται μυϊκή προσπάθεια.
Επί πλέον υπάρχουν τρεις τρόποι, με τους οποίους το σώμα χάνει θερμότητα:
- μεταφορά (είναι η μεταφορά θερμότητας από το δέρμα στην ατμόσφαιρα). Η απώλεια
θερμότητας είναι μεγαλύτερη όταν η ταχύτητα του ανέμου είναι μεγάλη. Αντιστρόφως,
απορροφηση της θερμότητας γίνεται όταν η θερμοκρασία του αέρα είναι υψηλότερη
από αυτήν του δέρματος μας.
- ακτινοβολία (όταν το δέρμα ακτινοβολεί θερμότητα στις γύρω επιφάνειες που είναι
δροσερότερες από αυτό). Εάν, όμως, το δέρμα εκτίθεται σε επιφάνειες που έχουν
θερμανθεί, τότε απορροφάται θερμότητα. Αυτό συμβαίνει λόγω έκθεσης στον ήλιο ή
κοντινής επαφής σε φούρνο, σε δοχείο που θερμαίνεται, κ.λπ.
Page 211 of 668
- εξάτμιση (όταν ο ιδρώτας, δηλ. το νερό, εξατμίζεται από το δέρμα, παίρνει μαζί του και
τη θερμότητα). Φυσικά, αυτή η απώλεια θερμότητας λόγω εξάτμισης, διευκολύνεται
από τον άνεμο και εμποδίζεται από την υψηλή υγρασία. Συνεπώς, σε ζεστό κλίμα
υπάρχουν αρκετοί τρόποι για να απορροφήσει το σώμα θερμότητα, ενώ μπορεί να τη
χάσει αποτελεσματικά μόνο μέσω της εξάτμισης.
Για να διατηρηθεί η ισορροπία, όσον αφορά τη θερμότητα του σώματος, αυτοί οι
παράγοντες πρέπει να κυμαίνονται σε περιορισμένη κλίμακα. Αυτή η κλίμακα είναι
διαφορετική από άτομο σε άτομο και εξαρτάται από την εποχή του χρόνου, την ένδυση,
την ένταση της δουλειάς κ.λπ. Εν τούτοις, οι θερμοκρασίες στις οποίες οι περισσότεροι
άνθρωποι αισθάνονται άνετα (ζώνη ευφορίας) κυμαίνονται μεταξύ 20 °C και 25 °C, με
σχετική υγρασία περίπου 30 έως 70%, εάν ο σωματικός φόρτος εργασίας είναι μικρός
και δεν υπάρχει ακτινοβολούμενη θερμότητα. Καθώς αυξάνει ο σωματικός φόρτος της
εργασίας, απαιτείται χαμηλότερη θερμοκρασία αέρα για να διατηρηθούν οι συνθήκες
ευφορίας. Επειδή οι μύες παράγουν θερμότητα κατά τη διάρκεια βαριάς σωματικής
εργασίας, οι συνθήκες ευφορίας διατηρούνται μόνο όταν η θερμοκρασία ευρίσκεται
κάτω των 20 °C. Η αυξημένη ταχύτητα του ανέμου αποτελεί θετικό παράγοντα όσον
αφορά τις συνθήκες ευφορίας, όταν η θερμοκρασία αέρος ευρίσκεται πάνω από το
ανώτατο όριο της ζώνης άνεσης. Μια ταχύτητα του αέρα από 0,1 έως 0,3 μέτρα ανά
δευτερόλεπτο είναι αρκετά χαρακτηριστική των άνετων συνθηκών εργασίας, για
ελαφριά εργασία.
Όταν οι κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν στην περιοχή δεν επιτρέπουν στο
σώμα να απαλλαγεί από την υπερβολική θερμότητα ή να αποκτήσει ξανά κανονική
θερμοκρασία, υπάρχει αίσθηση δυσφορίας. Τότε, μειώνεται η ικανότητα για εργασία. Σε
ακραίες περιπτώσεις παρατηρείται πλήρης εξάντληση ή ακόμη ή και ανικανότητα προς
εργασία, λόγω διατάραξης της υγείας.
Μέτρηση της θερμικής καταπόνησης
Ο βαθμός της θερμικής καταπόνησης μπορεί να υπολογιστεί, είτε με μέτρηση της
κατάστασης της θερμής ζώνης ή με μέτρηση της κατάστασης του σώματος κάποιου που
βρίσκεται σε αυτή τη ζώνη. Οι τέσσερις κύριοι παράγοντες που επηρεάζουν το βαθμό
της θερμικής καταπόνησης είναι:
- θερμοκρασία αέρα
- σχετική υγρασία
- θερμοκρασία σφαιρικού θερμομέτρου (ακτινοβολούμενη θερμότητα)
Page 212 of 668
- ταχύτητα αέρα
Για τη μέτρηση αυτών των παραγόντων χρησιμοποιούνται τα εξής όργανα:
-Θερμόμετρο (μερικές φορές ονομάζεται ξηρό θερμόμετρο) Χρησιμοποιείται για τη
μέτρηση της θερμοκρασίας του αέρα υπό σκιά. Η θερμοκρασία του αέρα μπορεί να
κυμαίνεται από κάτω του 0 °C μέχρι περίπου 50 °C.
-Υγρό θερμόμετρο. Χρησιμοποιείται μαζί με ξηρό θερμόμετρο για μέτρηση υγρασίας. Το
χαμηλότερο σημείο ή σφαιρικό δοχείο του υγρού θερμομέτρου διατηρείται υγρό με την
τοποθέτηση βαμβακερής γάζας πάνω σ' ολόκληρο το σφαιρικό δοχείο, έχοντας την
άκρη της γάζας (και όχι το σφαιρικό δοχείο του θερμομέτρου) τοποθετημένη σε ένα
μικρό δοχείο νερού. Όταν η ατμόσφαιρα είναι ξηρή, το νερό στη γάζα θα εξατμιστεί
γρήγορα και η ένδειξη της θερμοκρασίας θα πέσει. Εάν η υγρασία είναι υψηλή, το νερό
θα εξατμισθεί αργά και οι δύο ενδείξεις της θερμοκρασίας θα παρουσιάζουν μόνο μικρή
διαφορά. Παίρνοντας τη διαφορά μεταξύ των δύο ενδείξεων και βρίσκοντας την τιμή
της στον πίνακα, μπορεί να βρεθεί η εκατοστιαία αναλογία της σχετικής υγρασίας. Η
σχετική υγρασία μπορεί να κυμαίνεται μεταξύ 0 και 100%.
-Σφαιρικό
θερμόμετρο,
Χρησιμοποιείται
για
μέτρηση
της
ακτινοβολούμενης
θερμότητας, η οποία μπορεί να είναι τελείως διαφορετική από τη θερμοκρασία αέρα. Το
σφαιρικό δοχείο του θερμόμετρου τοποθετείται στο μέσο μιας κούφιας μαύρης
σφαίρας από χαλκό, διαμέτρου 15 cm. Η μαύρη σφαίρα απορροφά ακτινοβολία και
θερμαίνει τον αέρα στο εσωτερικό της.
-Ανεμόμετρο, Είναι μετρητής της ταχύτητας του ανέμου. Μία εναλλακτική μέθοδος είναι
να χρησιμοποιηθεί ένα καταθερμόμετρο στο οποίο υπάρχουν μόνο δύο σημάνσεις.
Τοποθετείται μέσα σε ζεστό νερό μέχρις ότου ο υδράργυρος ξεπεράσει το ανώτατο
σημείο. Τότε στεγνώνεται και εκτίθεται στον αέρα. Ο χρόνος που απαιτείται για να
πέσει ο υδράργυρος από το ανώτατο στο κατώτατο σημείο μετράται με χρονόμετρο.
Χρησιμοποιώντας ένα προσαρτημένο πίνακα βρίσκεται η ταχύτητα του ανέμου από το
χρόνο που απαιτείται για να κρυώσει το θερμόμετρο.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι μετρήσεις των παραγόντων μπορούν να συνδυαστούν
σε ένα ενιαίο και μοναδικό δείκτη θερμικής έντασης.
Είναι σημαντικό να διαπιστωθεί, ότι η θερμοκρασία αέρα δε διαφέρει αρκετά από
εκείνη που απαιτείται για να επικρατούν άνετες συνθήκες και ότι η ακτινοβολούμενη
θερμότητα είναι η ελάχιστη στον ελάχιστο χώρο όπου εκτελείται μία εργασία,
ειδικότερα, όταν η σχετική υγρασία είναι υψηλή. Πρέπει σ' αυτή την περίπτωση να
Page 213 of 668
σημειωθεί, ότι η μέτρια ταχύτητα του ανέμου συνήθως μας βοηθάει να περιορίσουμε τη
δυσφορία.
Μέτρηση θερμικής καταπόνησης του εργαζόμενου
Όταν ο εργαζόμενος βρίσκεται υπό την επίδραση θερμικής καταπόνησης, η
θερμοκρασία του σώματος αυξάνει. Το σώμα αντιδρά χρησιμοποιώντας τους
διάφορους μηχανισμούς του, για να διατηρήσει τη θερμοκρασία του όσο το δυνατό πιο
σταθερή. Η θερμοκρασία του δέρματος αυξάνει (ο χτύπος της καρδιάς γίνεται πιο
γρήγορος, η αναπνοή κανονικά είναι πιο βαθιά και ο εργαζόμενος ιδρώνει). Έτσι, η
θερμοκρασία σώματος (η πραγματική θερμοκρασία μετράται από το στόμα) θα δείξει
το αποτέλεσμα όλων αυτών των προστατευτικών μηχανισμών. Εν τούτοις, η
θερμοκρασία σώματος δεν πρέπει να μεταβάλλεται περισσότερο από 1 °C περίπου.
Για τα περισσότερα επίπεδα θερμικής καταπόνησης, η ταχύτητα εφίδρωσης
καθορίζει την καταπόνηση του σώματος. Η ποσότητα του ιδρώτα κατά τη διάρκεια μιας
περιόδου εργασίας, μπορεί να μετρηθεί υπολογίζοντας την απώλεια βάρους του
σώματος, αφαιρώντας το βάρος που αποκτάται μετά από τη λήψη τροφής και ποτού,
το βάρος που χάνεται μετά την αφόδευση και λαμβάνοντας υπόψη οποιεσδήποτε
αλλαγές στο βάρος των ρούχων. Αυτό μπορεί να φθάνει το βάρος μερικών κιλών μετά
από εργασία μιας μέρας σε ζεστό περιβάλλον.
Ο ιδρώτας περιέχει αλάτι. Εάν γίνεται μεγάλη εφίδρωση, το σώμα χάνει πολύ αλάτι.
Σε ακραίες περιπτώσεις, δημιουργούνται κράμπες στους μυς λόγω έλλειψης αλατιού
στο σώμα.
Το νερό και το αλάτι που χάνονται με την εφίδρωση πρέπει να αναπληρώνονται.Ένα
υγιές νέο άτομο σε πολύ θερμή ζώνη μπορεί να χάσει περισσότερο από 1 λίτρο ιδρώτα
σε μία ώρα. Φυσιολογικά όμως, μπορεί να υποφέρει την απώλεια μέχρι και 4 λίτρων
ιδρώτα σε 8ωρη βάρδια, με την προϋπόθεση ότι αναπληρώνει το νερό και το αλάτι. Η
αναπλήρωση αυτή πρέπει να γίνεται είτε πίνοντας νερό, είτε πίνοντας χυμούς φρούτων.
Την αναπλήρωση βοηθάει επίσης η προσθήκη αλατιού στις τροφές και η λήψη τροφών
που περιέχουν φυσικό αλάτι και άλλα μεταλλικά άλατα.
Όσοι δεν πίνουν αρκετό νερό για να αναπληρώσουν εκείνο που χάνουν με την
εφίδρωση, δεν έχουν αρκετά ούρα, και εκείνα έχουν έντονη οσμή και σκουρότερο
χρώμα. Αυτό είναι επιβλαβές για την υγεία.
Η εφίδρωση είναι αναγκαία. Το σώμα δεν ιδρώνει ποτέ χωρίς να υπάρχει λόγος. Δύο
είναι οι επιπτώσεις στην υγεία εξαιτίας της θερμότητας:
Page 214 of 668
-εξάντληση λόγω θερμότητας
-θερμοπληξία
Εξάντληση λόγω θερμότητας συμβαίνει όταν το άτομο αισθάνεται ζαλάδα και τάση
για λιποθυμία, που οφείλονται σε ανεπάρκεια αίματος στον εγκέφαλο. Η πίεση του
αίματος πέφτει. Συνιστάται κατάκλιση δροσερό μέρος, έτσι ώστε να μπορέσει το αίμα
να κυκλοφορήσει στο κεφάλι.
Θερμοπληξία συμβαίνει όταν το δέρμα του εργαζόμενου είναι πολύ ζεστό και ξηρό
και οφείλεται στην κακή λειτουργία του μηχανισμού εφίδρωσης. Παρατηρείται
απότομη άνοδος της θερμοκρασίας του σώματος πάνω από 40 °C, συχνά με απότομη
διακοπή της εφίδρωσης. Ο οργανισμός βρίσκεται σε κατάσταση ανάγκης και πρέπει να
παρασχεθεί αμέσως ιατρική βοήθεια. Εν τω μεταξύ, είναι πολύ σημαντικό να δροσιστεί
το σώμα με υγρό σφουγγάρι.
Το άτομο είναι εγκλιματισμένο, όταν ζει και εργάζεται σε ζεστό κλίμα. Αυτό σημαίνει
ότι το άτομο έχει προσαρμοστεί σ' αυτό το κλίμα. Στα άτομα που έχουν τελείως
εγκλιματιστεί, η θερμοκρασία του σώματος και ο ρυθμός της καρδιάς αντιδρούν
λιγότερο κατά την εργασία υπό συνθήκες υψηλής θερμοκρασίας. Τα άτομα αυτά
ιδρώνουν εύκολα και ο ιδρώτας τους περιέχει λιγότερο αλάτι. Επίσης, μπορεί να έχουν
μεγαλύτερη κυκλοφορία αίματος κοντά στο δέρμα.
Παρ'όλα αυτά, υπάρχει ένα όριο σχετικά με το πόσο μπορεί το σώμα να
προσαρμοστεί. Ακόμα και για τα άτομα που έχουν τελείως εγκλιματιστεί, η θερμική
καταπόνηση πρέπει να μειωθεί όσο το δυνατόν περισσότερο.
Τρόποι
διατήρησης
θερμοκρασιακά
ισορροπημένων
εργασιακών
και
εκπαιδευτικών χώρων
Υπάρχουν διάφοροι τρόποι για να διατηρείται ο χώρος εργασίας και εκπαίδευσης
δροσερός. Οι βασικότεροι είναι να εμποδίζεται η θερμότητα που επικρατεί έξω από τους
χώρους αυτούς να εισχωρεί μέσα και να αυξάνεται ο εξαερισμός. Θα πρέπει:
-να διατηρείται η νυχτερινή δροσιά όσο το δυνατό περισσότερο, έχοντας νωπό αέρα τη
νύχτα και χρησιμοποιώντας τα χαρακτηριστικά στοιχεία του κτιρίου. Σε περιοχές
μακριά από τη θάλασσα, υπάρχει περισσότερη δροσιά το βράδυ και το πρωί, παρά στο
μέσο της ημέρας.
-να ανοίγονται διάπλατα οι πόρτες και τα παράθυρα για να γίνεται μεγαλύτερος
φυσικός αερισμός.
Page 215 of 668
-να αποφεύγονται τα δάπεδα που κατακρατούν θερμότητα. Να αυξάνεται η
κυκλοφορία του αέρα κάτω από το δάπεδο.
-να κατασκευάζονται οι οροφές κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να μπορεί η θερμότητα να
διαφεύγει. Είναι ιδιαίτερα σημαντικά τα υλικά από τα οποία κατασκευάζεται η οροφή,
καθώς και ο τρόπος κατασκευής της. Ο καλός εξαερισμός κοντά στην οροφή δημιουργεί
μεγάλη διαφορά. Για να αποφεύγεται η άμεση ακτινοβολία από την οροφή, αλλάζεται
το υλικό ή το ταβάνι που βρίσκεται από κάτω της. Μία οροφή ανοιχτόχρωμη ανακλά τη
θερμότητα που προέρχεται από τον ήλιο και τον ουρανό.
-να κατασκευάζονται οι μαρκίζες και οι εξώστες μεγαλύτεροι, ώστε οι τοίχοι να είναι
στη σκιά για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Οι τοίχοι, ιδιαίτερα εκείνοι που είναι
εκτεθειμένοι στον ήλιο, πρέπει να είναι βαμμένοι με πιο ανοιχτά χρώματα. Θα πρέπει να
αποφεύγονται τα μεταλλικά ή τα λεπτά υλικά για τους τοίχους, τα οποία θερμαίνονται
εύκολα από τον ήλιο.
-να χρησιμοποιούνται ανοιχτά χρώματα για τους εσωτερικούς τοίχους. Οι επιφάνειες
που είναι βαμμένες με ανοιχτά χρώματα ακτινοβολούν λιγότερη θερμότητα από ότι οι
σκουρόχρωμες επιφάνειες. Ακόμη, οι ανοιχτόχρωμες επιφάνειες δίνουν την αίσθηση
της δροσιάς.
-να κατασκευάζονται υψηλά ταβάνια.
-να εγκαθίστανται συσκευές εξαερισμού. Ο τεχνητός εξαερισμός για την εξαγωγή ή
εισαγωγή του αέρα είναι χρήσιμος.
-να προκαλείται κυκλοφορία του αέρα χρησιμοποιώντας μηχανικά συστήματα
εξαερισμού και κλιματισμού.
Μηχανές που δημιουργούν θερμότητα, και εργασίες η εκτέλεση των οποίων
δημιουργεί θερμότητα
Οι μηχανές ή οι εργασίες αυτές συμβάλλουν ιδιαίτερα στην θερμική καταπόνηση. Ο
χειριστής πρέπει να προστατεύεται από τη θερμότητα.
Οι ακόλουθες ενέργειες είναι οι ενδεδειγμένες:
- Οι μηχανές που δημιουργούν θερμότητα πρέπει να τοποθετούνται, στον εξωτερικό
χώρο ή τουλάχιστον να διατάσσονται έτσι ώστε η θερμότητα να μπορεί να διαφεύγει.
Τα ίδια ισχύουν και για τις εργασίες, από την εκτέλεση των οποίων παράγεται
θερμότητα.
- Οι θερμές επιφάνειες πρέπει να μονώνονται με τη χρησιμοποίηση υλικών, όπως
αφρολέξ ή πολυεστέρας, πάνω στην μεταλλική επιφάνεια. Αυτά τα υλικά κατακρατούν
Page 216 of 668
τη θερμότητα, συμβάλλουν στην εξοικονόμηση των δαπανών για καύσιμα και μειώνουν
τις πιθανότητες πρόκλησης ατυχημάτων εξαιτίας της επαφής με το σώμα.
- Πρέπει να τοποθετούνται προστατευτικά φράγματα (πετάσματα) ανάμεσα στην πηγή
θερμότητας και στους εργαζομένους. Ορισμένα αποτελεσματικά τέτοια φράγματα
στους χώρους εργασίας είναι, τα χωρίσματα από αλουμίνιο που αντανακλούν τη
θερμότητα, τα ξύλινα ή καλυμμένα με ύφασμα κάθετα πλαίσια και οι υδάτινες
κουρτίνες.
- Πρέπει να χρησιμοποιούνται προστατευτικά καλύμματα ή ρούχα που προστατεύουν
από τη θερμότητα.
- Σε σπάνιες περιπτώσεις αξίζει τον κόπο να γίνει προσπάθεια μείωσης της θερμότητας
με τη βοήθεια συσκευής που απομακρύνει το θερμό αέρα. Ο μόνος αποτελεσματικός
τρόπος είναι η μόνωση των επιφανειών που εκπέμπουν θερμότητα με ένα χώρισμα,
ώστε τα θερμικά κύματα να αποκλίνουν από τους εργαζόμενους.
Κλιματισμός
Ο κλιματισμός δημιουργεί ένα κλίμα στο εσωτερικό των κτιρίων, το οποίο συμβάλλει
στο να έχουν οι εργαζόμενοι και οι εκπαιδευόμενοι καλή υγεία και να αισθάνονται
άνετα. Ένα σύστημα κλιματισμού, συνήθως ρυθμίζει ταυτόχρονα τη θερμοκρασία, την
υγρασία και την καθαρότητα του αέρα. Είναι γνωστό ότι ο κλιματισμός συντελεί στην
αύξηση της παραγωγικότητας, στη μείωση των ατυχημάτων και του αριθμού των
αδικαιολόγητων απουσιών από την εργασία και συμβάλλει στη βελτίωση των
ανθρώπινων σχέσεων.
Ένα σύστημα κλιματισμού πρέπει:
- να είναι κατάλληλου τύπου για την αντιμετώπιση των αναγκών του χώρου που
πρόκειται να κλιματιστεί.
- να έχει μελετηθεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να λαμβάνεται υπόψη η συγκέντρωση αερίων,
ατμών και σκόνης μέσα στο χώρο.
- κατά τη λειτουργία του να δημιουργούνται άνετες συνθήκες για τους εργαζόμενους
στον χώρο εργασίας και όχι βάσει των ενδείξεων του θερμόμετρου.
- κατά τη λειτουργία του να αποφεύγονται υπερβολικό κρύο και δυσάρεστα ρεύματα.
- κατά τη λειτουργία του να διατηρείται ο εξοπλισμός του σε καλή κατάσταση.
Εκτός από τα τεχνικά μέτρα, είναι χρήσιμη και η γνώση της διατήρησης του σώματος
δροσερού. Τα ακόλουθα μέτρα βοηθούν στον περιορισμό της αύξησης της θερμότητας
και στη διευκόλυνση της αποβολής της από το σώμα:
Page 217 of 668
- Αποφυγή γρήγορων περιττών κινήσεων.
- Άσκηση φυσικκής εργασίας με ένα λιγότερο κουραστικό τρόπο και με λιγότερη έκθεση
σε ζεστό περιβάλλον.
- Αποφυγή της άμεσης επίδρασης του ηλιακού φωτός.
- Παραμονή σε ένα μέρος όπου έρχεται δροσερός αέρας από ανοικτές πόρτες, παράθυρα
ή ανεμιστήρες.
- Αποφυγή παραμονής σε κλειστά μέρη όπου η κυκλοφορία του αέρα είναι
περιορισμένη.
- Αποφυγή πηγών θερμότητας όπως είναι τα ζεστά υγρά, οι μηχανές και οι φωτιές.
- Αποφυγή στενών ρούχων που να εμποδίζουν τον ιδρώτα να εξατμίζεται.
- Λήψη κρύων υγρών σε τακτά χρονικά διαστήματα.
-Οργάνωση ενός δροσερότερου χώρου για τα διαλείμματα εργασίας.
Η βελτίωση των συνθηκών εργασίας και των χώρων ανάπαυσης των εργαζομένων,
είναι απαραίτητη για την εργασία σε μία θερμή ζώνη.
Η θερμότητα και ο φυσικός φόρτος εργασίας δρουν αθροιστικά. Η διευθέτηση του
ωραρίου εργασίας είναι ιδιαίτερα σημαντική.
Προστασία από το κρύο
Το κρύο έχει μεγάλη επίδραση στην ασφάλεια της εργασίας, ακόμα και αν ο
εργαζόμενος εκτίθεται σε αυτό για πολύ μικρά χρονικά διαστήματα. Η θέρμανση είναι
λιγότερο δαπανηρή από τον κλιματισμό και ο καλός σχεδιασμός του ρουχισμού μπορεί
να προσφέρει προστασία έναντι οποιωνδήποτε κλιματολογικών συνθηκών.
Κατά την έκθεση σε ένα κρύο περιβάλλον, η απώλεια της θερμότητας του σώματος
επιταχύνεται με την κίνηση του αέρα. Η καλύτερη προστασία από το κρύο είναι η
μείωση της κίνησης του αέρα πάνω στο δέρμα, πράγμα που μειώνει την απώλεια της
θερμότητας από διάχυση και εξάτμιση. Αυτό μπορεί να γίνει με τον κατάλληλο ρουχισμό
και την προστασία από τα ρεύματα αέρα.
Η εργασία σε κρύο περιβάλλον ευνοεί τον πολλαπλασιασμό προβλημάτων όπως:
-Έλλειψη συγκέντρωσης στην εργασία και την εκπαίδευση.
-Ο εργαζόμενος δείχνει έλλειψη συντονισμού με αποτέλεσμα τη μείωση της ταχύτητας
και της ποιότητας εργασίας, καθώς επίσης και της ασφάλειας.
-Ο ογκώδης ρουχισμός μπορεί να αποβεί επικίνδυνος επίσης. Παρεμποδίζει τις κινήσεις
και εύκολα μπορεί να πιαστεί σε εργαλεία, συσκευές και κινούμενα μέρη των μηχανών.
-Το πιάσιμο μετάλλων ή υγρών κάνει τα χέρια να κρυώνουν με γρηγορότερο ρυθμό.
Page 218 of 668
-Η έκθεση στο κρύο, ειδικά σε θερμοκρασίες κάτω του 0°C, μπορεί να οδηγήσει σε
κρυοπαγήματα των δαχτύλων των χεριών, των ποδιών, της μύτης και των λοβών των
αυτιών. Το αποτέλεσμα είναι είναι ενοχλητικό, επώδυνο και επικίνδυνο.
-Το υγρό κρύο είναι λιγότερο ευχάριστο από το ξηρό κρύο. Αυτό συμβαίνει κυρίως γιατί
η υγρασία μειώνει τις μονωτικές ιδιότητες όλων των ρούχων εκτός των μάλλινων.
7.3 ΦΩΤΙΣΜΟΣ
Γενικά
Στο παρελθόν, ενώ η μελέτη για τα αποτελέσματα της εργασίας στα
ανθρώπινα όργανα όρασης, εστιαζόταν κυρίως σε εκφυλιστικές αλλοιώσεις από την
έκθεση σε τοξικές ουσίες, φυσικούς παράγοντες καθώς επίσης και σε οφθαλμικά
τραύματα που προκαλούσαν ξένα σώματατα ή διαβρωτικές ουσίες, τώρα η
μηχανοποίηση και αυτοματοποίηση των παραγωγικών διαδικασιών συνέβαλε στη σχετική
μείωση της συμμετοχής του μυοσκελετικού συστήματος στο εργασιακό φορτίο και στην
αύξηση της απόδοσης των πνευματικών και αισθητήριων λειτουργιών.
Με την ανεξέλεγκτη χρήση της νέας τεχνολογίας στην παραγωγή (οθόνες οπτικής
απεικόνισης, πίνακες ελέγχου κλπ.) καθώς και με την εξάπλωση των λεγόμενων
εργασιών ακρίβειας, κλήθηκε ο άνθρωπος μέσω των οπτικών λειτουργιών να καλύψει ένα
μεγάλο μέρος των πληροφοριών του εξωτερικού περιβάλλοντος που συγκλίνουν στον
εγκέφαλο. Κατά συνέπεια το επαγγελματικό οπτικό πεδίο δεν το χαρακτηρίζει μόνο η
έκθεση σε φυσικούς και χημικούς βλαπτικούς παράγοντες, αλλά και η λεγόμενη οπτική
προσήλωση, ως αποτέλεσμα των συνεχών πολύωρων παρατηρήσεων αντικειμένων,
τοποθετημένων μπροστά και σε μικρή σχετικά απόσταση από τους οφθαλμούς.
Η συνεχής παρατήρηση αντικειμένων προκαλεί την καταπόνηση των οπτικών
μηχανισμών λόγω της έντονης και επίπονης προσπάθειας στην οποία υποβάλλονται.
Στην εξέλιξη του το ανθρώπινο όργανο όρασης διαμορφώθηκε έτσι, ώστε να επιτελεί μη
αποτελεσματική και τρισδιάστατη αναγνώριση του περιβάλλοντος χώρου και των
αδικημένων. Εξαιτίας της ανατομικής κατασκευής του όμως, αλλά και των φυσιολογικών
λειτουργιών του αδυνατεί να προσαρμοστεί στις σύγχρονες εργασιακές ανάγκες.
Επειδή οι εργάσιμες ώρες κατά τη διάρκεια της νύχτας και οι εργασίες σε περιβάλλον
με τεχνητό φωτισμό έχουν πλέον καθιερωθεί, αφενός μεν λόγω της προσαρμογής του
χρόνου εργασίας στις απαιτήσεις της παραγωγής, αφετέρου δε λόγω της χρήσης
εργασιακών χώρων με ανεπαρκή φυσικό φωτισμό, η στατική όραση που απαιτείται επί
το πλείστον σήμερα από τις διάφορες παραγωγικές διαδικασίες σε συνάρτηση και με τις
Page 219 of 668
φωτομετρικές παραμέτρους που καθορίζουν ένα εργασιακό περιβάλλον, δεν αποτελούν
μόνο διττό κίνδυνο για την ψυχοσωματική υγεία των εργαζομένων, αλλά και μια
πρόκληση για το γιατρό εργασίας.
Ο γιατρός εργασίας πρέπει, σε συνεργασία με τους τεχνικούς, να προσεγγίσει τη σχέση
«όραση - φωτισμός - εργασία» εκτιμώντας συνολικά και όχι αποσπασματικά τους τρεις
συντελεστές και να προδιαγράψει εκείνες τις φωτοτεχνικές και εργοφθαλμολογικές
παραμέτρους που θα συντελέσουν στην οπτική υγεία των εργαζομένων.
Αυτές εξάλλου οι θεωρήσεις συμβαδίζουν και με τους εννοιολογικούς προσδιορισμούς
του επαγγελματικού κινδύνου, που θέλουν τις διαδικασίες εκτίμησης του, μια δυναμική
και ολοκληρωμένη ανάλυση των συνθηκών εργασίας, με στόχο την διαφύλαξη και
προαγωγή της υγείας των εργαζομένων.
Οι παράγοντες που καθορίζουν τις ποσοτικές και ποιοτικές ανάγκες σε φωτισμό,
είναι σε άμεση συνάρτηση με τη φύση της εργασίας, την ικανότητα της οπτικής οξύτητας
του εργαζόμενου και το περιβάλλον στο οποίο εκτελείται η εργασία.
Το γεγονός ότι ένας εργασιακός χώρος έχει επάρκεια φωτισμού δε σημαίνει ότι έχει
καλές συνθήκες φωτισμού. Η εκτίμηση των συνθηκών φωτισμού γίνεται βάση της
έντασης του φωτός, αλλά και άλλων παραμέτρων όπως είναι το είδος, η θέση και η
διάταξη των φωτεινών πηγών, το χρώμα του περιβάλλοντος χώρου καθώς επίσης η
μορφή και η οργάνωση της εργασίας.
Τα συστήματα φωτισμού είναι ποικίλα και διέπονται από πολλούς κανονισμούς που
αφορούν σε αποτελεσματικό φωτισμό, από άποψη υγείας, ασφάλειας, εξοικονόμηση
ενέργειας κ.λπ. Ακολουθεί πίνακας με τους κανονισμούς που ισχύουν στην Ευρωπαϊκή
Ένωση.
Electrical Safety Lighting Standards for Europe
Product Type
Standard(s)
Electric Signs
IEC/EN 60598-2-1 & IEC/EN 60598-1
Dimmers/ Controllers
IEC/EN 61058-1/ IEC/EN 61347-2-11 & IEC/EN 61347-
Portable Luminaires
Seasonal/Holiday Decorative Products
Underwater Luminaires
Photoelectric Switches for Lighting
IEC/EN 60598-2-4 & IEC/EN 60598-1
1
IEC/EN 60598-2-20 & IEC/EN 60598-1
IEC/EN 60598-2-1 & IEC/EN 60598-1
IEC/EN 60669-2-1 & IEC/EN 60669-1
Page 220 of 668
Product Type
Standard(s)
Fluorescent Lamp Ballasts
IEC/EN 61347-2-3, IEC/EN 61347-1, IEC/EN 61347-2-8
HID Lamp Ballasts
IEC/EN 61347-2-9, IEC/EN 61347-1, IEC/EN 61347-2-12
&
LED Drivers
IEC/EN 61347-2-13 & IEC/EN 61347-1
Solid-State Dimming Controls
IEC/EN 61058-1
Stage and Studio Luminaires
IEC/EN 60598-2-17 & IEC/EN 60598-1
Track Lighting Systems
IEC/EN 60570
Fixed Luminaires
IEC/EN 60598-2-1 & IEC/EN 60598-1
Nightlights
IEC/EN 60598-2-12 & IEC/EN 60598-1
Low Voltage Landscape Lighting
IEC/EN 60598-2-1, IEC/EN 60598-1, IEC/EN 60598-2-7
Self-Ballasted Lamps/Lamp Adapters
Low-Voltage Lighting Systems
IEC/EN 60968
Neon Transformers and Power Supplies
Flexible Lighting Products
LED Equipment for Use In Lighting
Photobiological
Systems
Safety
Lamp
and
Non-Directional Household Lamps
Office & Public Street Lighting
IEC/EN 60598-1 & IEC/EN 60598-2
IEC/EN 61347-2-10 & IEC/EN 61347-1
IEC/EN 60598-2-20 & IEC/EN 60598-1
IEC/EN 62031
Lamps IEC/EN 62471
ErP DirectiveREG. 244/2009*
ErP DirectiveREG. 245/2009*
*Οι 244/2009 και 245/2009 αντικαταστάθηκαν από την (EC) 347/2010
Πίνακας 7.2: Κανονισμοί που ισχύουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση γιας τα
συστήματα φωτισμού.
Εκτίμηση του φωτισμού
Τα κύρια χαρακτηριστικά καθώς και οι αντίστοιχες μονάδες μέτρησης του φωτισμού
είναι τα εξής:
• Η φωτεινή ισχύς ή φωτεινή ροή. Εκφράζει το συνολικό ποσό φωτεινής ενέργειας
που εκπέμπεται από μια φωτεινή πηγή στην μονάδα χρόνου. Το μέγεθος εκφράζεται σε
Lumen.
Page 221 of 668
• Η ένταση φωτεινής πηγής. Εκφράζει την ακτινοβολία που εκπέμπει μια φωτεινή
πηγή μέσα σε ένα κώνο στερεάς γωνίας, του οποίου την κορυφή κατέχει φωτεινή πηγή.
Το μέγεθος εκφράζεται σε κηρία/κανδέλες (CD).
• Η ένταση φωτισμού. Αφορά την πυκνότητα της φωτεινής ροής που βρίσκεται σε
μια επιφάνεια. Μονάδα φωτισμού στο Διεθνές Σύστημα είναι το Lux. Η ποσοτική
εκτίμηση της έντασης φωτισμού γίνεται με ειδικά όργανα που ονομάζονται λουξόμετρα.
• Η λαμπρότητα. Εκφράζει την ποσότητα του φωτός που ανακλάται, όταν σε μια
επιφάνεια ενός m 2 πέφτει φως έντασης 1 cd. Το μέγεθος εκφράζεται σε Νit.
• Ο συντελεστής ανάκλασης. Είναι ο λόγος της λαμπρότητας μιας επιφάνειας προς την
ένταση φωτισμού.
Προβλήματα από επιβαρημένο οπτικά εργασιακό περιβάλλον
Η εργασία σε ένα επιβαρημένο οπτικά εργασιακό περιβάλλον επηρεάζει αρνητικά τη
φυσιολογική κατάσταση του ατόμου, δηλαδή προκαλεί την εμφάνιση σωματικών και
ψυχολογικών συμπτωμάτων τα οποία προέρχονται είτε από τη λεγόμενη οπτική
κόπωση, είτε από το φαινόμενο της θάμβωσης.
Η θάμβωση χαρακτηρίζεται από τη μείωση της οπτικής ικανότητας που
δημιουργείται όταν υπάρχουν περιοχές με υψηλή λαμπρότητα μέσα στο οπτικό πεδίο του
εργαζόμενου. Το φαινόμενο οφείλεται κυρίως στη δυσκολία προσαρμογής του
αμφιβληστροειδή στις συνθήκες φωτεινότητας.
Παρόλο που η φυσιολογική θάμβωση είναι ένα φαινόμενο που εντοπίζεται σχετικά
εύκολα και συνεπώς αποκαθίσταται, ένα άλλο οπτικό φαινόμενο γνωστό σαν ψυχολογική
θάμβωση, είναι πολύ δύσκολο και στον εντοπισμό και στην αποκατάστασή του.
Ψυχολογική θάμβωση είναι η μείωση της αντίληψης που προκαλείται από εξαιρετικές
αντιθέσεις λαμπρότητας, ανάμεσα σε διαφορετικές περιοχές του οπτικού πεδίου και
οφείλεται κυρίως στην λανθασμένη επιλογή και τοποθέτηση φωτιστικών σωμάτων, με
αποτέλεσμα την απευθείας ακτινοβολία από αυτά προς τον οφθαλμό, όχι όμως από την
κύρια διεύθυνση όρασης, αλλά από δευτερεύουσες διευθύνσεις. Έτσι δημιουργείται μια
οπτική δυσφορία που οφείλεται κυρίως σε ψυχολογικά αίτια, με γρήγορη μετεξέλιξη σε
οργανικά και λειτουργικά ενοχλήματα.
Η οπτική κόπωση θεωρείται μια κόπωση μυϊκού τύπου, εφόσον οι γενεσιουργές
αιτίες εστιάζονται κυρίως την εξάντληση του βλεφαριδικού μυός που είναι υπεύθυνος για
την προσαρμογή απόστασης του οφθαλμού, των εξωτερικών μυών που συντελούν στη
Page 222 of 668
συγκλητικότητα οφθαλμού, καθώς επίσης και των μυών που συμβάλλουν στη διατήρηση
της ορθής στάσης της κεφαλής.
Η οπτική κόπωση εκδηλώνεται κυρίως κατά τη διάρκεια μιας επίμονης και
λεπτεπίλεπτης οπτικής εργασίας, με κλινικά συμπτώματα όπως:
• ο ερεθισμός των οφθαλμών
• η δακρύρροια
• η επιπεφυκίτιδα
• η διπλωπία
• οι πονοκέφαλοι
• η υπνηλία
• η μειωμένη ικανότητα προσαρμογής και σύγκλισης
• η μειωμένη οπτική οξύτητα
• η μειωμένη οπτική ευαισθησία στις αντιθέσεις κλπ.
Πολλοί ερευνητές αποδέχονται ότι τα συμπτώματα που χαρακτηρίζουν την οπτική
κόπωση δεν είναι μόνο μυϊκής προέλευσης, αλλά και αποτέλεσμα μιας λειτουργικής
εξάντλησης των ειδικών και ψυχικών μηχανισμών. Οι πηγές φωτισμού διαχωρίζονται σε:
• φυσικές πηγές
• τεχνητές πηγές.
Γενικά είναι παραδεκτό ότι όλοι οι χώροι εργασίας πρέπει να δέχονται φυσικό φως,
γιατί το μάτι προσαρμόζεται ευκολότερα σε αυτό, αλλά και γιατί ο άνθρωπος νιώθει την
ανάγκη να έχει επαφή με το εξωτερικό του περιβάλλον.
Στην πραγματικότητα, λίγοι μόνο εργασιακοί χώροι βασίζονται αποκλειστικά στο
φυσικό φως, ως τη μόνη πηγή φωτός. Συνήθως συμπληρωματικά χρησιμοποιείται και
τεχνητός φωτισμός με λαμπτήρες διαφόρων τύπων.
Για τον προσδιορισμό των φωτομετρικών παραμέτρων της οπτικής άνεσης, καθώς και
για τη διαχρονική διατήρηση αυτών των τιμών, απαιτείται φωτομετρικός έλεγχος του
εργασιακού χώρου σε συνάρτηση και με την ενεργοοφθαλμολογική εξέταση των
εργαζομένων, ενέργειες οι οποίες για να είναι πραγματικά αποτελεσματικές πρέπει να
εντάσσονται στις συνεχείς διαδικασίες εκτίμησης και πρόληψης του επαγγελματικού
κινδύνου.
Οι αντιθέσεις λαμπρότητας του επαγγέλματος οπτικού πεδίου κρίνονται ως
ικανοποιητικές όταν συμβαδίζουν με τις προδιαγραφές Διεθνούς Επιτροπής Φωτισμού,
καθώς επίσης και από το ΠΔ 398/1994.
Page 223 of 668
Στην Ελλάδα δεν υπάρχουν κατοχυρωμένα νομοθετικά αποδεκτά επίπεδα φωτισμού,
αλλά μόνο προδιαγραφές γενικής κατεύθυνσης ως προς τα χαρακτηριστικά τεχνητού
φωτισμού στους χώρους εργασίας (Ν 1568/85, Άρθρο 21. παρ. 3), τη διάταξη των θέσεων
εργασίας και προτεινόμενες αντιθέσεις λαμπρότητας τους χώρους εργασίας ( ΠΔ.398/94).
Ορισμένοι γενικοί κανόνες για την οπτική άνεση είναι:
Κατάλληλο επίπεδο φωτισμού
Σωστές αντιθέσεις λαμπρότητας
Ορθή διάταξη του φωτισμού
Αποφυγή θάμβωσης
Όταν πρόκειται για εργασία με οθόνες οπτικής απεικόνισης ο φωτισμός χρίζει
ιδιαίτερης προσοχής, δεδομένων των ενοχλητικών αντανακλάσεων στις οθόνες. Ένας
γενικός κανόνας που μπορεί να εφαρμοστεί είναι ότι η διάταξη των ΗΎ πρέπει να είναι
παράλληλη με τις πηγές φωτός.
Ο Ιατρικός έλεγχος εστιάζεται κυρίως σε μια πλήρη εργοοφθαλμολογική εξέταση, η
οποία αποτελεί μέρος της κλασικής εξέτασης Ιατρικής της Εργασίας στην οποία
υποβάλλονται οι εργαζόμενοι και περιλαμβάνει τις εξετάσεις της διάθλασης και της
προσαρμογής, συμπληρωμένων από τη ορθοπτική εξέταση.
Τα μάτια χρειάζονται επαρκή φωτισμό
Συχνά κάποιος μπορεί να ξεχάσει πόσο σημαντικός είναι ο φωτισμός στην εργασία
και στην εκπαίδευση. Τα μάτια μπορούν να προσαρμοστούν σε μία ευρεία κλίμακα
φωτεινότητας, αλλά ανεπαρκής φωτισμός καθιστά δύσκολη την εργασία και συμβάλλει
στα ατυχήματα. Ο ανεπαρκής φωτισμός μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα στα
μάτια.
Στις περισσότερες εργασίες χρειάζεται να υπάρχει οπτική επαφή με τα υλικά, τα
προϊόντα και τον εξοπλισμό. Εάν δεν είναι εφικτό αυτό, υπάρχει κόπωση, υπερένταση
και πονοκέφαλοι. Το μάτι μπορεί να συγκριθεί με μια φωτογραφική μηχανή.
Page 224 of 668
Όταν οι ακτίνες από το φως πέφτουν στο μάτι διασπώνται από ένα σύστημα φακών
που αποτελείται από τον κερατοειδή, τον φακό και ένα υγρό μεταξύ των δύο. Ο χώρος
μέσα στο μάτι πίσω από τον φακό είναι γεμάτος με ένα υγρό διαφανές μέσα από το
οποίο οι ακτίνες περνούν για να σχηματίσουν μία εικόνα πάνω στον αμφιβληστροειδή
χιτώνα, δηλ. την καμπυλωτή οθόνη στο πίσω μέρος του ματιού. Ο αμφιβληστροειδής
χιτώνας είναι σαν ένα φιλμ ευαίσθητο στο φως μέσα σε μια κάμερα. Ο επαρκής
φωτισμός είναι σημαντικός για τις ακόλουθες αιτίες:
-Εστίαση: Το μάτι δεν μπορεί να εστιαστεί συγχρόνως σε αντικείμενα που βρίσκονται
κοντά και μακριά. Όταν γίνεται γρήγορη αλλαγή της εστίασης σε αντικείμενα που
βρίσκονται σε διαφορετικές αποστάσεις, το μάτι κουράζεται. Αυτό μπορεί να συμβεί με
εργασίες ελέγχου και συναρμολόγησης. Σε τέτοιες περιπτώσεις πρέπει να υπάρχει
άφθονο φως, ιδιαίτερα στην περιοχή την πιο μακρινή από το μάτι.
-Αλλαγές στην όραση: Η όραση κάθε ανθρώπου είναι διαφορετική. Ορισμένοι άνθρωποι
έχουν πιο αδύνατη όραση. Επιπλέον, η ικανότητα του ματιού να εστιάσει γρήγορα σε
διαφορετικές αποστάσεις μειώνεται όσο γινόμαστε μεγαλύτεροι στην ηλικία. Πολλοί
άνθρωποι χρειάζονται γυαλιά στην ηλικία των 40 - 50 ετών. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό
οι μεγαλύτεροι άνθρωποι να έχουν επαρκή φωτισμό.
Έλεγχος όρασης
Αν υπάρχει δυσκολία ανάγνωσης αυτού του κειμένου, με τα μάτια οχι κοντύτερα από
40 cm, η όραση είναι λιγότερη από 1.0. Συμβουλή ενός οφθαλμίατρου.
Αν βρεθεί δυσκολία ανάγνωσης με καλό φωτισμό, πρέπει να εξεταστούν τα μάτια για
το αν χρειάζονται γυαλιά ή οχι.
Σύμφωνα με τις απαιτήσεις φωτισμού στους χώρους εργασίας, πρέπει να γίνεται
καλή χρήση του φυσικού φωτισμού και συγχρόνως να αποφεύγονται οι παρενοχλήσεις
από το φως του ήλιου ή άλλες πηγές φωτισμού.
Φωτισμός - Το φως της ημέρας
Το τεχνητό φως δεν είναι τόσο καλό όσο το φως της ημέρας, αλλά το φως της ημέρας
αλλάζει ανάλογα με τις εποχές και τις καιρικές συνθήκες. Συνεπώς, η ποσότητα του
φωτισμού που απαιτείται, πρέπει να προσδιορίζεται ανεξάρτητα από την ποσότητα
φυσικού φωτισμού.
Στο χώρο εργασίας πρέπει να φθάνει επαρκής φωτισμός και να μη σκιάζεται από σας
ή από το τμήμα μιας μηχανής. Αυτό ισχύει τόσο για το φως της μέρας όσο και για τον
Page 225 of 668
τεχνητό φωτισμό. Είναι σημαντικό να υπάρχει όσο το δυνατό περισσότερος φυσικός
φωτισμός. Δεν πρέπει το αποθηκευμένο υλικό να τοποθετείται σε σημεία όπου μπορεί
να εμποδίζει το φως της ημέρας. Τα παράθυρα πρέπει να διατηρούνται καθαρά στο
εσωτερικό και εξωτερικό μέρος τους. Εάν το παράθυρο βλέπει σε τοίχο, αυτός ο τοίχος
πρέπει να είναι βαμμένος άσπρος, για να αντανακλά περισσότερο το φως της μέρας στο
χώρο εργασίας.
Τα παράθυρα και οι φεγγίτες συμβάλλουν στην αύξηση του φωτισμού. Εν τούτοις,
πρέπει να παρέχεται επαρκής γενικός φωτισμός, όταν το φως του ήλιου δεν αρκεί,
ανάλογα με τις ώρες της μέρας.
Οι τοίχοι στο εσωτερικό πρέπει να είναι βαμμένοι με φωτεινά χρώματα, για να
επωφελούμεθα όσο το δυνατό περισσότερο από το φως της ημέρας, καθώς και από τον
τεχνητό φωτισμό.
Σημεία που πρέπει να λαμβάνονται υπ' όψη λόγω σχεδιασμού και τοποθέτησης
της οθόνης των ηλεκτρονικών υπολογιστών σε γραφεία.
-Εργασία σε σκοτεινό περιβάλλον. Γενικά ο φωτισμός πρέπει να είναι πολύ λιγότερος
από άλλους χώρους γραφείων.
-Διάφορα χωρίσματα, κατακόρυφων λωρίδων, συρόμενα κ.λπ. χρησιμοποιούνται για να
εμποδίσουν το φυσικό φως.
-Αντίθεση
Το μάτι πρέπει να κάνει προσπάθεια για να ξεχωρίσει τα αντικείμενα που
παρουσιάζουν μικρή αντίθεση όταν φωτίζονται. Μπορεί να είναι ιδιαίτερα δύσκολο να
ξεχωρίσει κανείς τέτοια αντικείμενα, όταν ο φωτισμός είναι ανεπαρκής. Η μετακίνηση
από ένα πολύ φωτεινό χώρο (από χώρο που φωτίζεται άμεσα με το φως του ήλιου ή με
φωτισμό ασετιλίνης) σε ένα σκιερό χώρο, μπορεί να είναι επικίνδυνη, καθώς το μάτι
χρειάζεται χρόνο για να προσαρμοστεί στο διαφορετικό φωτισμό, και συνεπώς, μπορεί
να μειωθεί προσωρινά η όραση.
Σε διαδρόμους οι έντονες σκιές μπορεί να προκαλέσουν ατυχήματα, εάν ο φωτισμός
είναι ανεπαρκής.
-Αντανάκλαση
Αντανάκλαση είναι η ικανότητα μιας επιφάνειας να στέλνει το φως πίσω. Όσο πιο
σκούρα είναι η επιφάνεια τόσο λιγότερο φως αντανακλά, γι' αυτό χρειάζεται
περισσότερο φως σ' αυτό το χώρο. Το φως που αντανακλάται κατ' ευθείαν στο μάτι
μπορεί να προκαλέσει θάμπωμα.
Page 226 of 668
-Θάμπωμα
Το Θάμπωμα συμβαίνει όταν το μάτι έρχεται σε επαφή με κάποιο φως, το οποίο είναι
πιο δυνατό από εκείνο, στο οποίο μπορεί να προσαρμοστεί το μάτι. Αυτό συμβαίνει
όταν τα τεχνητά φώτα είναι τοποθετημένα πολύ χαμηλά, χωρίς προστατευτικό
κάλυμμα, ή όταν το φως του ήλιου πέφτει κατευθείαν στο χώρο εργασίας.
Έμμεσο θάμπωμα μπορεί να συμβεί, όταν αντανακλάται φως από γυαλιστερές
επιφάνειες. Αυτό μπορεί να αποφευχθεί με τη χρησιμοποίηση και την κατάλληλη
τοποθέτηση του σωστού τύπου λαμπτήρα.
Στην περίπτωση αυτή το μάτι προσαρμόζεται στην φωτεινότητα του φωτός, από
την λάμπα ή την αντανάκλαση. Η κόρη του οφθαλμού συστέλλεται συνεχώς εξαιτίας
του λαμπερού φωτός. Τα μάτια πρέπει να προσαρμόζονται συνεχώς στην αντανάκλαση.
Σε όλες τις περιπτώσεις είναι δύσκολο να δει ο εργαζόμενος το υλικό εργασίας και αυτό
έχει σον αποτέλεσμα κούραση και πονοκεφάλους.
Απαιτήσεις όσον αφορά το φωτισμό
Η μεγαλύτερη ποσότητα φωτισμού πρέπει να πέφτει πάνω στο υλικό ή τα
αντικείμενα που χρησιμοποιούνται στην εργασία.Η πηγή φωτισμού πρέπει, κατά
κανόνα να είναι τοποθετημένη πίσω και προς την πλευρά του αριστερού ώμου, εάν το
άτομο είναι δεξιόχειρας. Αυτό εφαρμόζεται στον πραγματικό φωτισμό κάθε θέσης
εργασίας.
Ανάμεσα στους παράγοντες που είναι σημαντικοί για τον καθορισμό της ποσότητας
φωτισμού είναι και:
-Η φύση της εργασίας (π.χ. χρειάζεται περισσότερο φως για εργασία που απαιτεί
ακρίβεια).
-Η ικανότητα των γύρω επιφανειών να αντανακλούν φως.
-Το μέγεθος, η μορφή και οι ιδιότητες του υλικού ή του αντικειμένου να αντανακλά φως
και εάν το αντικείμενο είναι ευδιάκριτο μέσα στο χώρο.
-Η όραση των εργαζομένων.
Γενικός και τοπικός φωτισμός
Συνήθως ο φωτισμός σ' ένα εργασιακό χώρο αποτελείται από το γενικό φωτισμό ή
από ένα συνδυασμό γενικού και τοπικού φωτισμού.
-Ο γενικός φωτισμός προέρχεται από την οροφή ή από λαμπτήρες τοίχου. Με το γενικό
φωτισμό φωτίζεται όλος ο χώρος.
Page 227 of 668
-Ο τοπικός φωτισμός είναι τοποθετημένος κοντά στους εργαζόμενους για να
φωτίζονται άμεσα τα αντικείμενα.
-Ο συνδυασμός γενικού και τοπικού φωτισμού ανταποκρίνεται στην ανάγκη του
εργαζόμενου για σωστό φωτισμό κατά την εργασία του.
Καθαρισμός και Συντήρηση των λαμπτήρων και των φωτιστικών σωμάτων.
Ο φωτισμός μειώνεται όταν η πηγή από την οποία εκπέμπεται παλιώσει. Οι πιο
συνηθισμένες αιτίες είναι: φθορά των πηγών φωτισμού (λαμπτήρων), βρώμικες
εγκαταστάσεις και βρώμικες πηγές φωτισμού, βρωμιά στις επιφάνειες του δωματίου,
βρώμικοι ανακλαστήρες και βρώμικα αντιθαμβωτικά συστήματα.
Η βρωμιά στους λαμπτήρες και στις εγκαταστάσεις αποτελεί την πιο απλή αιτία
μείωσης του φωτισμού. Οι λαμπτήρες πυράκτωσης και οι λυχνίες φθορισμού
παλιώνουν. Μετά από μία χρονική περίοδο παράγεται μόνο το μισό από το αρχικό φως.
Συνεπώς, δεν είναι αρκετό να αλλάζουμε τους λαμπτήρες όταν καίγονται.
Πρέπει να αλλάζονται όλοι, όταν ο φωτισμός πάψει να είναι επαρκής. Οι
συνηθισμένοι λαμπτήρες πυράκτωσης έχουν τη μικρότερη διάρκεια ζωής και
εκπέμπουν το λιγότερο φως. Συνήθως διαρκούν περίπου 1.000 ώρες συγκριτικά με
τους λαμπτήρες φθορίου, οι οποίοι διαρκούν περίπου 7.000 ώρες.
Μιλώντας γενικά, η μορφή της εργασίας που εκτελείται στον εργασιακό χώρο, είναι ο
παράγοντας που καθορίζει το πόσο γρήγορα ρυπαίνονται οι συσκευές φωτισμού.
Επίσης, για οικονομικούς λόγους, οι λαμπτήρες στο χώρο εργασίας πρέπει να
συντηρούνται τακτικά. Ο φωτισμός μπορεί να διατηρηθεί ευκολότερα στο απαιτούμενο
επίπεδο, εάν οι λαμπτήρες καθαρίζονται και αλλάζονται τακτικά.
Κακός γενικός φωτισμός και έλλειψη τοπικού φωτισμού κάνουν τις θέσεις εργασίας
ακατάλληλες και προξενούν κούραση στους εργαζόμενους πράγμα που έχει σαν
συνέπεια χαμηλή παραγωγικότητα και κακή ποιότητα εργασίας. Ο γενικός φωτισμός
του χώρου πρέπει να κατανέμεται ομοιόμορφα μέσα στον εργασιακό χώρο. Η ένταση
του φωτισμού πρέπει να προσαρμόζεται στην εργασία που γίνεται. Δυνατότερος
φωτισμός πάντα χρειάζεται για εργασία πάνω σε μικρά αντικείμενα και εξαρτήματα και
εργασία ακρίβειας. Πρακτικά ένας τρόπος για να γίνει αυτό είναι με την εγκατάσταση
τοπικού φωτισμού στον συγκεκριμένο χώρο εργασίας. Είναι επίσης πολύ σημαντικός ο
Page 228 of 668
χρωματισμός των κτιριακών εγκαταστάσεων. Τα πατώματα, οι τοίχοι και οι οροφές
πρέπει να χρωματίζονται με ανοιχτές αποχρώσεις (χρωμάτων).
7.4 ΘΟΡΥΒΟΣ
Ένας ήχος γίνεται αντιληπτός με διάφορους τρόπους. Κάτι που θεωρείται ευχάριστο
για κάποιον και τον παρακινεί να το κάνει άλλοι μπορεί να το βρίσκουν θορυβώδες και
ενοχλητικό. Η έκθεση σε ένα δυνατό θόρυβο είναι δυνατόν να προκαλέσει μόνιμη βλάβη
στην ακοή.
Συνέπειες του θορύβου
Όλοι οι ήχοι δεν αποτελούν θόρυβο. Θόρυβος είναι μόνο ο ήχος που μας είναι
δυσάρεστος. Τα τελευταία χρόνια, τα επίπεδα θορύβου έχουν αυξηθεί. Τα μηχανήματα
που έγιναν αποδοτικότερα και ταχύτερα, έχουν αυξήσει τα επίπεδα θορύβου. Σε
μεγάλους χώρους υπαίθριας εργασίας, ο θόρυβος απλώνεται παντού και μπορεί να
αυξηθεί με τη λειτουργία πρόσθετων μηχανών, που αυξάνουν το επίπεδο θορύβου.
Η αίσθηση του θορύβου είναι υποκειμενικό θέμα, φανερό όμως είναι ότι πολλοί από
μας μπορεί να πάθουν βλάβη στην ακοή, η οποία σε ορισμένες περιπτώσεις δεν
θεραπεύεται, εάν το επίπεδο του θορύβου είναι πολύ υψηλό. Δεν είναι μόνο η ακοή που
μπορεί να προσβληθεί από το θόρυβο. Ο θόρυβος μπορεί επίσης να έχει επιπτώσεις και
στην κυκλοφορία του αίματος και να δημιουργήσει άγχος. Τότε αντιμετωπίζουμε
δυσκολία στον ύπνο.
Ο Θόρυβος μπορεί να προκαλέσει:
- βλάβη στην ακοή
- ενόχληση στη συνομιλία
- εκνευρισμό ή ενόχληση
Βλαβερός Θόρυβος
Σε πολλούς εργασιακούς χώρους το επίπεδο του θορύβου μπορεί να είναι βλαβερό
για την ακοή. Συχνά προκαλείται θόρυβος από διάφορους τύπους μηχανών. Εργαλεία
που λειτουργούν με πεπιεσμένο αέρα προκαλούν επίσης δυνατό θόρυβο.
Θόρυβος, ο οποίος είναι συνεχής σε επίπεδο 85-90 dΒ (Α) ή περισσότερο είναι
βλαβερός για την ακοή. Βάζετε σε κίνδυνο την ακοή σας, εάν μένετε υπό την επίδραση
τέτοιου θορύβου περισσότερο από πέντε ώρες τη μέρα. Η ακοή μπορεί ακόμη να
Page 229 of 668
προσβληθεί από ξαφνικούς δυνατούς θορύβους που προκαλούνται από μία έκρηξη
κοντά στα αυτιά.
Επικαλυπτικός θόρυβος
Επικαλυπτικός θόρυβος σημαίνει ότι ο ήχος που πρέπει να ακουστεί καταπνίγεται
από έναν άλλο ήχο. Αυτό μπορεί να προκαλέσει ατυχήματα, εφόσον δεν ακούγονται
πιθανόν άλλα ηχητικά σήματα και προκαλείται απόσπαση της προσοχής.
Δεν είναι μονάχα η απ' ευθείας επίδραση του θορύβου που έχει αρνητικά
αποτελέσματα. Σε καταστάσεις εργασίας όπου υπάρχει θόρυβος ή στην διάρκεια
προσπαθειας να ακουστεί ένας συνάδελφος, αυξάνεται η πνευματική ένταση (στρες).
Το επίπεδο του ήχου δεν θα πρέπει να υπερβαίνει τα 60-70 dΒ (Α), εάν πρόκειται να
γίνει συνομιλία με κάποιον σε κανονική απόσταση.
Εκνευριστικός θόρυβος
Ο εκνευριστικός θόρυβος υπάρχει σε διάφορες μορφές. Το πόσο ένας θόρυβος είναι
εκνευριστικός, είναι κάπως υποκειμενικό και εξαρτάται από το πόσο ο ήχος είναι
επιθυμητός ή όχι. Ακόμη και ένας ήχος χαμηλής έντασης, μπορεί να είναι εκνευριστικός.
Η παραμονή επί μακρό χρονικό διάστημα σε χώρους με υψηλά επίπεδα θορύβου
μπορεί να προκαλέσει σημαντική ελάττωση της ακοής. Το αυτί είναι ένα πολύ
ευαίσθητο όργανο και πρέπει να το προστατευθεί.
Στην εικόνα φαίνεται μια τομή του αυτιού. Ο ήχος περνά μέσω του εξωτερικού
μέρους του αυτιού και προκαλεί παλμικές κινήσεις στο τύμπανο καθώς και στα τρία
οστά του αυτιού (σφύρα, άκμονα και αναβολέα). Οι παλμικές κινήσεις, περνούν μέσα
από το υγρό που υπάρχει σε ένα σπειροειδή σωλήνα, που ονομάζεται κοχλίας. Το
ακουστικό νεύρο που έχει απολήξεις στον κοχλία μεταφέρει το σήμα στον εγκέφαλο. Ο
Page 230 of 668
κοχλίας είναι εκείνος που υφίσταται τη βλάβη, όταν εκτίθεται κανείς σε εξαιρετικά
υψηλά επίπεδα θορύβου. Οι πολύ λεπτές απολήξεις του νεύρου στο εσωτερικό του
κοχλία καταστρέφονται και πεθαίνουν. Η βλάβη αυτή είναι αμετάκλητη. Δεν μπορεί να
διορθωθεί. Τα άτομα έχουν διαφορετικό βαθμό ευαισθησίας στο θόρυβο. Η ακοή
ορισμένων ανθρώπων παθαίνει βλάβη γρηγορότερα απ' ότι συμβαίνει με άλλους
ανθρώπους.
Προσωρινή απώλεια της ακοής οφειλόμενη στο θόρυβο
Υπάρχει ένα προειδοποιητικό σημείο, το οποίο πρέπει να λάβει σοβαρά κάποιος
υπόψην εάν, μετά από παραμονή σε θορυβώδες περιβάλλον για μικρό χρονικό
διάστημα, γίνεται μεταφορά σε κάποιο πιο ήσυχο και δεν είναι δυνατό να ακουστούν
λιγότερο δυνατοί ήχοι (η ακοή έχει μειωθεί), αυτό ονομάζεται προσωρινή απώλεια της
ακοής που οφείλεται στο θόρυβο. Αυτό όμως το είδος της απώλειας της ακοής
διορθώνεται. Η κανονική ακοή θα επανέλθει μετά από μια περίοδο ανάπαυσης.
Συνεπώς, είναι σημαντικό να επιτρέπεται στα άτομα που εργάζονται σε θορυβώδες
περιβάλλον να ξεκουράζουν τα αυτιά τους, κάνοντας διάλειμμα σε ήσυχους χώρους.
Η προσωρινή απώλεια της ακοής που οφείλεται στο θόρυβο, αποτελεί
προειδοποιητικό σημάδι. Αποφυγή της εργασίας σε τέτοιο εργασιακό χώρο για να μην
υπάρξει μόνιμη απώλεια της ακοής.
Αναπηρία
Η ακοή αποτελεί μια σημαντική αίσθηση, η οποία βοηθάει στη διατήρηση επαφής
με το περιβάλλον. Εάν χαθεί η ακοή τελείως ή εν μέρει, θα δυσκολευτεί κάποιος να
ακούσει τι λένε οι άλλοι.
Η μερική ή ολική απώλεια της ακοής μπορεί να έχει τις εξής συνέπειες:
- δυσκολία κατανόησης μιας κανονικής ομιλίας.
-δυσκολία κατανόησης εργοδηγών ή συναδέλφων και μη αναγνώριση ηχητικών
σημάτων.
- αίσθημα απομόνωσης λόγω μη ικανότητας συμμετοχής σε συζητήσεις κατά τη
διάρκεια των διαλειμμάτων ή σε συνομιλίες με φίλους κατά τη διάρκεια της διακοπής
της εργασίας.
- αίσθημα ανάγκης περισσότερης ανάπαυσης και χαλάρωσης απ' ότι συνήθως, επειδή
συχνά πρέπει να χρησιμοποιείται ολη η ενεργητικότητα για την εκτέλεση της εργασίας.
Page 231 of 668
Μέτρηση θορύβου στους χώρους εργασίας
Οι μετρήσεις του θορύβου στους εργασιακούς χώρους γίνονται με τα «ηχόμετρα».
Τα όργανα αυτά μπορούν με τη βοήθεια ηλεκτρονικών κυκλωμάτων, όπως το
σταθμιστικό κύκλωμα άλφα (Α), να προσομοιώνουν την ευαισθησία της ανθρώπινης
ακοής.
Επίσης για τη μέτρηση της «δόσης» του θορύβου πρέπει να χρησιμοποιείται κατάλληλο
«ηχοδοσίμετρο», το οποίο προσδιορίζει το σύνολο της ηχητικής ενέργειας που δέχεται ο
εργαζόμενος στο ωράριο της βάρδιας (8 ώρες), ανάγοντας το σε εκατοστιαία αναλογία
(δόση) της προκαθορισμένης επιτρεπτής οριακής τιμής για 8ωρη έκθεση.
Ποιες είναι οι επιπτώσεις του θορύβου στην υγεία
•
•
Οι επιπτώσεις του θορύβου στον οργανισμό ταξινομούνται σε:
μη ακουστικές επιδράσεις
επιδράσεις στην ακοή
Οι μη ακουστικές επιδράσεις αφορούν κυρίως το νευρικό σύστημα, τις ψυχικές
λειτουργίες, το κυκλοφορικό, το γαστρεντερικό, το ενδοκρινικό καθώς και άλλα
συστήματα του ανθρώπινου οργανισμού.
Οι εκτεθειμένοι στο θόρυβο εργαζόμενοι παρουσιάζουν συχνά υπέρταση, ταχυκαρδία,
διαταραχές στην πέψη, δυσκολία στη συγκέντρωση, πονοκεφάλους, διαταραχές στον
ύπνο, σωματική κόπωση, εκνευρισμό, υπερένταση, άγχος καθώς και διαταραχές στη
συμπεριφορά. Ο θόρυβος δρα στο κεντρικό νευρικό σύστημα προκαλώντας αλλοιώσεις
στο ηλεκτροεγκεφαλογράφημα, επιβράδυνση του χρόνου της αντίδρασης και αύξησης
των λαθών.
Οι ακουστικές επιδράσεις που αφορούν το όργανο της ακοής, χαρακτηρίζονται από
τη βαρηκοΐα που αποτελεί μια από τις συχνότερες επαγγελματικές ασθένειες.
Η επαγγελματική βαρηκοΐα χαρακτηρίζεται ως μια αμφοετερόπλευρη βαρηκοΐα
αντιλήψεως (νευροαισθητηριακή) που προκαλείται από εκφυλιστικές και ατροφικές
μεταβολές στο όργανο του CORTI και το ακουστικό νεύρο. Αναπτύσσεται αργά, βαθμιαία,
με δόλιο τρόπο. Αυτό οφείλεται στην ιδιάζουσα μορφή της μείωσης της ακουστικής
οξύτητας που αρχικά αφορά το φάσμα των υψηλών συχνοτήτων (3.000-6.000 Ηz.), με
μια χαρακτηριστική εκλεκτική ακοομετρική πτώση στα 4000 Ηz.
Η βαρηκοΐα συμπεριλαμβάνεται στον κατάλογο των επαγγελματικών ασθενειών που
καθορίζονται στο άρθρο 40 του Κανονισμού Ασθενείας του ΙΚΑ (ΦΕΚ 132/12.2.1979).
Page 232 of 668
Στο άρθρο αυτό προσδιορίζεται ως ελάχιστος χρόνος απασχόλησης για την αναγνώριση
της βαρηκοΐας σαν επαγγελματική ασθένεια, τα 5 έτη.
Προστασία της υγείας.
Η πρόληψη της υγείας των εργαζομένων που εκτίθενται σε ένα επιβαρυμένο από το
θόρυβο εργασιακό περιβάλλον αναπτύσσεται σύμφωνα με τις διατάξεις του ΠΔ 85/91
«Προστασία των εργαζομένων από τους κινδύνους που διατρέχουν λόγω της έκθεσης
τους στο θόρυβο κατά την εργασία» (ΦΕΚ 38/Α/18-3-1991), μέσω δύο ενιαίων φάσεων
που στοχεύουν στη διαφύλαξη της υγείας των εργαζομένων:
•
η τεχνική πρόληψη, η οποία βασίζεται στην απομάκρυνση των γενεσιουργών
αιτίων κινδύνου και τη μείωση του θορύβου στην πηγή του. Αυτό επιτυγχάνεται με την
αντικατάσταση της θορυβωδώς παραγωγικής διαδικασίας με άλλη λιγότερο
θορυβώδη, την τήρηση των οδηγιών εγκατάστασης και συντήρησης των μηχανών,
καθώς και με τη μείωση της μετάδοσης του θορύβου τόσο στην πηγή (εγκλωβισμός των
πηγών θορύβου) όσο και στο περιβάλλον εργασίας (υλικά κατασκευής με κατάλληλο
συντελεστή ηχοαπορρόφησης, ηχοπαραπετάσματα κλπ.).
Τα μέσα ατομικής προστασίας (Μ.Α.Π) αποτελούν την τελευταία γραμμή άμυνας κατά
του θορύβου και πρέπει η χρήση τους να έχει προσωρινό χαρακτήρα.
•
η ιατρική και οργανωτική πρόληψη, η οποία βασίζεται αφενός μεν σε οργανωτικές
επεμβάσεις που έχουν στόχο στη μείωση του χρόνου έκθεσης των εργαζομένων στο
βλαπτικό παράγοντα, αφετέρου δε στην ιατρική παρακολούθηση των εργαζομένων
που εκτίθενται σε «θόρυβο» και που αποτελεί και εργοδοτική υποχρέωση. Ο εργοδότης
έχει την υποχρέωση να χρησιμοποιεί τις υπηρεσίες γιατρού εργασίας όπως αυτός
ορίζεται στο Νόμο 1568/85 ανεξάρτητα από τον αριθμό των εργαζομένων στην
επιχείρηση.
Επίσης πρέπει να εξασφαλίζει σύμφωνα με τις υποδείξεις του γιατρού εργασίας ότι
κάθε εργαζόμενος πριν από την έκθεση και στη συνέχεια σε τακτά χρονικά διαστήματα,
υπόκειται σε ακοομετρικό έλεγχο για την εκτίμηση της κατάστασης της ακοής του.
Μηχανήματα και εργασιακές διαδικασίες με θόρυβο
Πολλές πηγές θορύβου προκαλούν θόρυβο ο οποίος μεταδίδεται μέσω του αέρα και
θόρυβο ο οποίος μεταδίδεται μέσω της οικοδομής. Γι' αυτό θα πρέπει να προσπαθεια
μείωσης του επιπέδου του θορύβου και από τα μηχανήματα και από τα οικοδομήματα
των εργασιακών χώρων. Είναι δύσκολο να μειωθεί ορισμένες φορές ο θόρυβος που
προκαλείται από τα μηχανήματα. Παρόλα αυτά πρέπει να γίνει προσπάθεια:
Page 233 of 668
-να καλυφθούν με μονωτικό υλικό ολόκληρες οι μηχανές ή κάποια μέρη τους που
προκαλούν ιδιαίτερο θόρυβο.
-να συντηρούνται οι μηχανές τακτικά για να διατηρηθούν σε καλή κατάσταση και να
μειωθεί έτσι ο θόρυβος.
-να μειωθούν οι κραδασμοί στα εξαρτήματα των μηχανών και στα καλύμματα τους.
-να αντικατασταθούν τα μεταλλικά μέρη με άλλα τα οποία να είναι φτιαγμένα από
ηχομονωτικά υλικά π.χ. πλαστικό, ελαστικό και άλλα ηχομονωτικά υλικά.
-να μεγαλώσει το χρονικό διάστημα φρεναρίσματος για τα παλινδρομούντα μέρη.
Ένα σωστά σχεδιασμένο ηχομονωτικό κάλυμμα μπορεί να ελαττώσει το επίπεδο του
θορύβου μέχρι 55 dΒ (Α).
Εάν το επίπεδο θορύβου στο χώρο εργασίας υπερβαίνει τα 80 dΒ (Α), θα πρέπει να
ληφθούν μέτρα για τη μείωση του. Τα μέτρα αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν την
κατασκευή ηχομονωτικών καλυμμάτων γύρω από τις μηχανές ή τη χρήση ωτασπίδων
(ατομικών προστατευτικών μέσων της ακοής). Η εγκατάσταση ηχομονωτικού
καλύμματος γύρω από την πηγή θορύβου ή παρόμοια μέτρα, είναι προτιμότερη από τη
χρήση ωτασπίδων. Εν τούτοις πρέπει να χρησιμοποιούνται πάντοτε ωτασπίδες μέχρι
να τοποθετηθούν τέτοια καλύμματα.
Εξοπλισμός που προκαλεί θόρυβο
Ο θόρυβος που προκαλείται από διάφορα μηχανήματα μπορεί να μειωθεί
αποτελεσματικά, χωρίς τη λήψη πολύπλοκων μέτρων. Παραδείγματα μεθόδων που
μπορούν να χρησιμοποιηθούν είναι:
- η αλλαγή του τύπου του πνευματικού εξοπλισμού για τη μείωση των στοιχείων
υψηλής συχνότητας.
- η αντικατάσταση του εξοπλισμού με άλλα μοντέλα τα οποία προκαλούν λιγότερο
θόρυβο, π.χ. λιγότερο θορυβώδεις ανεμιστήρες με κατάλληλα πτερύγια.
- το κατάλληλο στερέωμα των μερών που προκαλούν θόρυβο.
- η απομόνωση τον χώρου εργασίας στον οποίο βρίσκεται ο εξοπλισμός που προκαλεί
θόρυβο.
Page 234 of 668
Διακίνηση υλικού
Ο θόρυβος που δημιουργείται κατά την διακίνηση των υλικών μπορεί να μειωθεί.
Αποφυγή κτυπήματος των υλικών κατά την διακίνηση τους, ιδιαίτερα στα μηχανήματα
μεταφοράς.
Χώρος εργασίας και θόρυβος
Η μετάδοση του ήχου στο χώρο εργασίας μπορεί να αποφευχθεί με τους ακόλουθους
τρόπους:
- κάλυψη της οροφής και των τοίχων με ηχοαπορροφητικά υλικά (πορώδη υλικά).
- να χρησιμοποιούνται ηχομονωτικά χωρίσματα.
- να δημιουργούνται ηχομονωμένοι χώροι ελέγχου και ανάπαυσης.
Η τοποθέτηση ηχοαπορροφητικού υλικού στην οροφή μειώνει το επίπεδο του
θορύβου στο χώρο εργασίας. Τα ηχομονωτικά διαφράγματα σήμερα συχνά
αντικαθίστανται με ηχοαπορροφητικές πλάκες οροφής. Εάν απομονωθούν οι πηγές
θορύβου με τοίχο ή με ηχομονωτικά καλύμματα, το επίπεδο θορύβου μπορεί να μειωθεί
και στους γύρω χώρους. Τα άτομα τα οποία εργάζονται σε εργασίες όπου δεν υπάρχει
αυξημένος θόρυβος και με μηχανές λιγότερο θορυβώδεις δεν θα ενοχλούνται χωρίς
λόγο, από τις πηγές θορύβου που υπάρχουν γύρω τους.
Με την κάλυψη των οροφών και των τοίχων με ηχοαπορροφητικό υλικό μπορεί να
ελαττωθεί η μετάδοση του ήχου μέσα στους χώρους εργασίας και να μειωθεί το
επίπεδο θορύβου. Συχνά είναι απαραίτητο να τοποθετούνται τα μηχανήματα τα οποία
προκαλούν θόρυβο πάνω σε ελαστικά πέλματα ή βάσεις. Κάτι τέτοιο βοηθάει στην
απομόνωση των κραδασμών και τους εμποδίζει να μεταδοθούν διαμέσου των
κατασκευαστικών στοιχείων της οικοδομής, των αγωγών, των σωλήνων κλπ. Τα
μεγάλα, βαριά μηχανήματα θα πρέπει να τοποθετούνται σε δικές τους βάσεις,
ξεχωριστές από το πάτωμα του χώρου εργασίας.
Προστατευτικά μέσα ακοής
Το θέμα του θορύβου που είναι βλαβερός στην ακοή πρέπει να αντιμετωπισθεί με
τεχνικά μέσα. Εάν κάτι τέτοιο είναι αδύνατο, τότε θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί
ατομικός προστατευτικός εξοπλισμός, όπως η χρήση ωτασπίδων και ωτοβυσμάτων.
Είναι σημαντικό να χρησιμοποιείται τέτοιος εξοπλισμός για την προστασία της
ακοής, στην περίπτωση που το άτομο εκτίθεται σε θόρυβο ο οποίος φτάνει σε υψηλά
επίπεδα.
Page 235 of 668
7.5 ΕΞΑΕΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΧΩΡΩΝ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Οι καλές συνθήκες εξαερισμού των χώρων εργασίας και εκπαίδευσης είναι
αλληλένδετες με τη δημιουργία άνετου και υγιεινού περιβάλλοντος. Ο μολυσμένος
αέρας θα πρέπει να απομακρύνεται. Η απομάκρυνση του μολυσμένου αέρα και η
διαδικασία εργασίας εν κλειστώ συχνά θα πρέπει να συνοδεύεται από αυξημένο
αερισμό.
Για τη μελέτη και επίλυση των προβλημάτων εξαερισμού των εργασιακών και
εκπαιδευτικών χώρων, πρέπει να γίνει διαχωρισμός των προβλημάτων αυτών σε δύο
κατηγορίες.
Α) Τοπικός εξαερισμός: Μέσα στους εργασιακούς και εκπαιδευτικούς χώρους
υπάρχουν ποικίλες πηγές μόλυνσης του αέρα που πρέπει να απομονωθούν και να
μελετηθεί κατά περίπτωση το πρόβλημα τους. Τοπικός εξαερισμός είναι η εξαγωγή του
αέρα από μια περιοχή κοντά στην πηγή, έτσι ώστε ή επικίνδυνη ουσία να μην διαδίδεται
στον υπόλοιπο χώρο εργασίας. Στόχος είναι η δημιουργία μιας ροής αέρα που μπορεί να
συλλαμβάνει την ουσία και να την φέρνει μέσα σε οδηγό αναρρόφησης. Οι παράγοντες
που επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα μιας εγκατάστασης τοπικού εξαερισμού
είναι: η γεωμετρική μορφή του συστήματος εισαγωγής αέρα, η απόστασή του από την
πηγή και η ροή του αέρα που εισπνέουμε.
Για το καλύτερο αποτέλεσμα ενός τοπικού συστήματος εξαερισμού πρέπει:
-να μετακινηθεί ο αγωγός όσο το δυνατό πιο κοντά στην πηγή της επικίνδυνης ουσίας.
-να σχεδιαστεί σωστά το γεωμετρικό σχήμα του καλύμματος αναρρόφησης.
-να μειωθούν όσο γίνεται οι ροές αέρα μέσα στο χώρο εργασίας.
Β) Γενικός εξαερισμός: Αερισμός – εξαερισμός όλου του εργασιακού χώρου,
λαμβανομένων υπόψη τυχόν διαρροή αερίων, ατμών κ.λπ. από τα τοπικά συστήματα
εξαερισμού. Ο γενικός εξαερισμός συνίσταται στην ανανέωση του αέρα σε όλη την
έκταση του χώρου. Η χρήση του γενικού εξαερισμού περιορίζεται από τους ακόλουθους
παράγοντες:
-ο ρυθμός εκπομπής της ρυπαντικής ουσίας δεν πρέπει να είναι πολύ μεγάλος.
-οι εργαζόμενοι πρέπει να βρίσκονται αρκετά μακριά από την πηγή εκπομπής ή η πηγή
εκπομπής δεν πρέπει να υπερβαίνει τα προβλεπόμενα όρια.
-η εξέλιξη της ρυπαντικής ουσίας πρέπει να είναι ομοιόμορφη.
-η τοξικότητα της ουσίας πρέπει να είναι χαμηλή.
Page 236 of 668
Σε περίπτωση χώρων ατελούς μίξης, για να αντισταθμιστούν περιοχές όπου ο
αερισμός είναι κατώτερος από το άμεσο αερισμό του περιβάλλοντος, είναι απαραίτητο
να χρησιμοποιηθούν κατάλληλοι συντελεστές ασφαλείας, για να αυξήθεί τη ροή του
αέρα και συνεπώς την αποτελεσματικότητα του εξαερισμού.
Πρέπει να σημειωθεί ότι τα κατασκευαστικά στοιχεία των συστημάτων αερισμού -
εξαερισμού, δηλαδή οι ανεμιστήρες και οι αεραγωγοί πρέπει να είναι κατασκευασμένοι
από ανθεκτικά υλικά στην επήρεια των ουσιών που απάγουν μαζί με τον αέρα.
Ο αερισμός- εξαερισμός των χωρών πρέπει να ακολουθεί ορισμένους κανόνες και να
συμβάλλει στη δημιουργία υγιεινών συνθηκών εργασίας. Η επιλογή του είδους
αερισμού απαιτεί εμπειρία και αποτελεί το βασικότερο τμήμα της λύσης του όλου
προβλήματος.
Οι ανάγκες καθαριότητας, θερμοκρασίας, υγρασίας, εξαερισμού - αερισμού των
εργασιακών χώρων οδηγούν στην βέλτιστη λύση που είναι ο κλιματισμός των χώρων
αυτών.
Ένα τοπικό σύστημα εξαερισμού χρησιμοποιείται για να διώξει το μολυσμένο αέρα
παγιδεύοντας τον στην πηγή του, σε αντίθεση με τον γενικό εξαερισμό που αφήνει την
μόλυνση να εξαπλωθεί σε όλο το χώρο και έπειτα να απαχθεί με τις ποσότητες του αέρα
απαγωγής.
Το τοπικό σύστημα είναι προτιμότερο από ένα ειδικό σύστημα εξαερισμού, γιατί
διαμορφώνει ένα καθαρό και υγιές εργασιακό περιβάλλον και γιατί διακινεί μικρότερες
ποσότητες αέρα, με αποτέλεσμα να χάνεται λίγη θερμότητα από το χώρο.
Ειδικές περιπτώσεις
Η χρησιμοποίηση απαγωγών σε πειράματα οργανικής σύνθεσης, απόσταξης,
εκχύλισης, καθαρισμού κλπ. είναι απαραίτητη. Οι απαγωγοί προστατεύουν τους
εργαζόμενους από ατυχήματα και εκτινάξεις ή διαρροές υγρών και ατμών και μειώνουν
σημαντικά τις εκθέσεις σε τοξικές και επικίνδυνες ουσίες.
Διάφορα είδη απαγωγών και καλυμμάτων με ενσωματωμένους απορροφητήρες
μπορούν να συνδεθούν στα εργαστήρια που παρουσιάζουν ειδικές και αυξημένες
απαιτήσεις εξαερισμού και απαγωγής επικίνδυνων και επιβαρυντικών για την υγεία
ουσιών. Το πρόβλημα με τα καλύμματα είναι ότι όσο μεγαλύτερο είναι το άνοιγμα τόσο
πιο δύσκολα μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικά ο απορροφητήρας. Γι' αυτό ο
Page 237 of 668
εργαζόμενος θα πρέπει να χρησιμοποιεί πιθανόν και τον ατομικό προστατευτικό
εξοπλισμό ακόμα και όταν υπάρχει απαγωγός.
Για τα εργαστήρια που χρησιμοποιούν επικίνδυνα υγρά θα πρέπει να υπάρχει
σύστημα παραπετάσματος αέρα. Ο αέρας διοχετεύεται με πίεση από τη μια πλευρά και
βγαίνει από την άλλη, δημιουργώντας ένα προστατευτικό παραπέτασμα για τον
εργαζόμενο από τους επικίνδυνους ατμούς.
Η προστασία από την υψηλή συγκέντρωση αερίων είναι δύσκολο πρόβλημα. Στην
περίπτωση αυτή υπάρχουν μικρές συσκευές εξαερισμού που μπορούν είτε να
συνδεθούν με το κεντρικό σύστημα εξαερισμού, ή να είναι φορητές. Ένας μικρός
απορροφητήρας τοποθετείται στο χώρο εργασίας για απευθείας απομάκρυνση των
αερίων.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
•
•
•
Αγγελής Α. Ιατρική της Εργασίας και Βιομηχανική Ιατρική. Αθήνα 1973.
Δρίβας Σ., Ζορμπά Κ., Κουκουλάκη Θ., Μεθοδολογικός οδηγός για την εκτίμηση και
πρόληψη του επαγγελματικού κινδύνου, ΕΛΙΝΥΑΕ. Αθήνα, 2001.
Ελληνικό Ινστιτούτο Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας. Θέματα Υγείας και
Ασφάλειας της Εργασίας για Επιχειρήσεις γ΄ κατηγορίας (αρθ. 2, Π. Δ. 294/1988).
•
Αθήνα, 2008.
Μπελεσιώτη Κ. Μικροοικονομική Ανάλυση των Συνθηκών Υγιεινής και Ασφάλειας
στον χώρο εργασίας, Πτυχιακή εργασία, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, Τμήμα Οικιακής
•
Οικονομίας και Οικολογίας. Αθήνα, 2005.
Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, Γενική Διεύθυνση Συνθηκών και
Υγιεινής της Εργασίας. «Ο θόρυβος στη δουλειά σας». Αθήνα 2001.
ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ
 http://estia.hua.gr:8080/dspace/bitstream/123456789/400/1/mpelesiwth.pdf
 http://www.elinyae.gr/el/lib_file_upload/themata_G%20KAT.1256113241515.pdf
ΕΝΟΤΗΤΑ VIII
Page 238 of 668
ΧΗΜΙΚΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ
Page 239 of 668
8.1 ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ
Οι χημικές ουσίες βρίσκονται παντού στη φύση και οι χημικές αντιδράσεις
συμβαίνουν συνεχώς με ή χωρίς την παρέμβαση του ανθρώπου. Οι χημικές αντιδράσεις
που προκαλούνται με ανθρώπινη παρέμβαση, θα πρέπει να γίνονται με το μεγαλύτερο
δυνατό έλεγχο με στόχο τη μεγιστοποίηση της απόδοσης και την ελαχιστοποίηση των
κινδύνων για ανεπιθύμητα αποτελέσματα και ατυχήματα. Για το λόγο αυτό, πέρα από
τους γενικούς κανόνες Υγιεινής και Ασφάλειας οι οποίοι πρέπει να εφαρμόζονται σε
όλους τους χώρους του Πανεπιστημίου, υπάρχουν ιδιαίτεροι κανόνες ασφαλείας για
τους χώρους όπου χρησιμοποιούνται ή/και φυλάσσονται χημικές ουσίες. Για να
μεγιστοποιηθεί η ασφάλεια σε τέτοιους χώρους, θα πρέπει κάθε εργαζόμενος/η ή
εκπαιδευόμενος/η να γνωρίζει τους πιθανούς κινδύνους και να τηρεί πιστά τους
ενδεδειγμένους κανόνες ασφαλείας. Σε διαφορετική περίπτωση δεν θέτει μόνο τον
εαυτό του σε κίνδυνο αλλά και όλους τους άλλους που βρίσκονται στο χώρο.
Στόχοι του παρόντος οδηγού είναι:



να
καθοδηγήσει
περιβάλλοντος.
για
την
διαμόρφωση
ενός
ασφαλούς
εργασιακού
να εκπαιδεύσει τους εργαζόμενους ώστε να μην αποτελούν κίνδυνο για τον
εαυτό τους ή τους άλλους.
να συμβουλεύσει όσον αφορά τη συντήρηση και τη συνεχή αναβάθμιση
εγκαταστάσεων και διαδικασιών.
Στις επόμενες παραγράφους αυτής της ενότητας περιγράφονται αναλυτικά οι
κατηγορίες των χημικών ενώσεων και οι αντίστοιχοι κίνδυνοι και δίδονται αναλυτικά
οδηγίες για την ορθή διαμόρφωση των χώρων φύλαξης και χρήσης χημικών ουσιών, τα
μέσα ατομικής προστασίας και τη σωστή συμπεριφορά στα χημικά εργαστήρια.
Page 240 of 668
8.2 Χώρος και Λειτουργία του Χημικού Εργαστηρίου
Ο χώρος και του πιο απλού χημικού εργαστηρίου θα πρέπει να θεωρείται και να
αντιμετωπίζεται ως χώρος αυξημένου κινδύνου. Προκειμένου να μειωθούν αυτοί οι
κίνδυνοι θα πρέπει να είναι διαμορφωμένος κατάλληλα και να λειτουργεί με βάση
ορισμένους αυστηρά τηρούμενους κανόνες.
8.2.1 Ο Χώρος
1. Ο χώρος του εργαστηρίου θα πρέπει να έχει τουλάχιστον δύο εισόδους/εξόδους
ώστε σε περίπτωση κινδύνου και αδυναμίας εξόδου από τη μια να υπάρχει η
δυνατότητα διαφυγής από την άλλη. Οι έξοδοι του εργαστηρίου, κατά τις ώρες
λειτουργίας του, πρέπει να διατηρούνται ελεύθερες χωρίς να φράσσονται από
έπιπλα, συσκευές ή άλλα αντικείμενα, να μην είναι κλειδωμένες και να ανοίγουν
εύκολα με το χέρι ώστε να επιτρέπουν την γρήγορη και ασφαλή εκκένωση του
εργαστηρίου σε περίπτωση κινδύνου.
2. Ο αριθμός, η κατανομή και οι διαστάσεις των εξόδων εξαρτώνται από τη χρήση, τον
εξοπλισμό και τις διαστάσεις των χώρων εργασίας καθώς και από το μέγιστο αριθμό
των ατόμων που μπορούν να βρίσκονται στους χώρους αυτούς.
3. Οι έξοδοι του εργαστηρίου θα πρέπει να διαθέτουν φωτισμό ασφαλείας ώστε σε
περίπτωση διακοπής ρεύματος να είναι ορατές.
4. Ο εργαστηριακός χώρος (δάπεδα, τοίχοι, οροφές, πάγκοι, ερμάρια) πρέπει να είναι
κατασκευασμένος από πυράντοχα και άφλεκτα υλικά.
5. Οι διαστάσεις της ελεύθερης μη κατειλημμένης από έπιπλα ή εξοπλισμό επιφάνειας
του εργαστηρίου πρέπει να είναι τέτοιες ώστε οι εργαζόμενοι ή εκπαιδευόμενοι να
έχουν αρκετή ελευθερία κίνησης για τις δραστηριότητές τους. Επομένως εξαρτάται
από τον αριθμό των ατόμων και τη φύση των δραστηριοτήτων και των ενεχόμενων
κινδύνων σε κάθε εργαστήριο.
6. Οι διάδρομοι ανάμεσα στους πάγκους και εκείνοι που οδηγούν προς τις εξόδους του
εργαστηρίου και προς τα μέσα αντιμετώπισης εκτάκτων αναγκών (πυροσβεστήρες,
εκπλυντές ματιών, καταιονιστήρες, ερμάριο πρώτων βοηθειών) πρέπει να
διατηρούνται ελεύθεροι. Αντικείμενα που μπορεί να πέσουν και να κλείσουν το
διάδρομο στερεώνονται καλά.
7. Το δάπεδο θα πρέπει να μην γλιστράει, να μην διαποτίζεται, να μην προσβάλλεται
από οξέα και να μην καίγεται.
Page 241 of 668
8. Στο δάπεδο δεν θα πρέπει να υπάρχουν οπές ή ανωμαλίες, συμπεριλαμβανόμενων
των σωληνώσεων ή των καλωδίων.
9. Ο αέρας πρέπει να ανανεώνεται 10-16 φορές ανά ώρα και να διατηρείται μια
θερμοκρασία ίση ή μεγαλύτερη των 16 °C.
10. Το σύστημα τεχνητού εξαερισμού κλειστών χώρων, πρέπει να διατηρείται σε
κατάσταση καλής λειτουργίας, να ελέγχεται τακτικά και να υπάρχει σύστημα
ελέγχου που θα προειδοποιεί σε ενδεχόμενη περίπτωση βλάβης. Ο κεντρικός
τεχνητός εξαερισμός κτιρίων συνδεδεμένος με πολλά εργαστήρια δεν συνιστάται
γιατί σε περίπτωση ατυχήματος είναι δυνατόν να μεταφερθούν αέριοι ρύποι.
11. Τα εργαστήρια που έχουν συσκευές-εξοπλισμό με υψηλή τάση ηλεκτρικού ρεύματος
πρέπει να διαθέτουν ηλεκτρικό πίνακα ο οποίος να ανταποκρίνεται σε έκτακτη
ανάγκη. Ο πίνακας πρέπει να περιέχει μια κάρτα οδηγιών και ένα μονωτικό ραβδί,
ώστε να μπορεί κάποιος να απομακρύνει το θύμα ηλεκτροπληξίας από την επαφή με
την πηγή διαρροής ηλεκτρικού ρεύματος.
12. Στα εργαστήρια όπου χρησιμοποιούνται επικίνδυνα αέρια χημικά ή υγρά με μεγάλη
τάση ατμών, θα πρέπει να υπάρχουν οι αντίστοιχοι ειδικοί ανιχνευτές με ηχητικό
σήμα για να προειδοποιούν σε περίπτωση ατυχήματος και αύξησης της
συγκέντρωσης των αερίων αυτών στον αέρα του εργαστηρίου.
13. Θα πρέπει να υπάρχει επαρκής αριθμός απαγωγών (ανάλογα με τον αριθμό των
εργαζομένων και τις εκτελούμενες εργασίες) για την εργασία με χημικές ουσίες που
αναδύουν επικίνδυνους ατμούς (βλέπε παραγράφους 8.2.3 και 8.4.2).
14. Στην είσοδο του εργαστηρίου πρέπει να υπάρχει ένα σχεδιάγραμμα με τη χωροταξία
του εργαστηρίου όπου θα επισημαίνονται σαφώς οι έξοδοι, τα σημεία υψηλής
επικινδυνότητας (π.χ. κλίβανοι με υψηλές θερμοκρασίες) και οι θέσεις των μέσων
αντιμετώπισης έκτακτων αναγκών (θέσεις πυροσβεστήρων, οφθαλμόλουτρων,
καταιονηστήρων νερού και του ερμαρίου με τα είδη πρώτων βοηθειών). Οι
παραπάνω θέσεις πρέπει να επισημαίνονται και με μεγάλες πινακίδες –σήματα μέσα
στο χώρο του εργαστηρίου (βλέπε παραγράφους ? &?).
15. Σε εμφανή σημεία του εργαστηρίου και στην είσοδο, πρέπει να υπάρχουν πινακίδες
με προειδοποιήσεις για τους υφισταμένους κινδύνους, τα μέτρα ασφαλείας και τη
σωστή διαδικασία και χρήση ατομικών προστατευτικών μέσων. Στην παράγραφο?
δίδονται τα διεθνή σύμβολα.
Page 242 of 668
16. Στην είσοδο του εργαστηρίου πρέπει να υπάρχει μια πινακίδα με τους αριθμούς
τηλεφώνων
πρώτης
ανάγκης
(Υπεύθυνου
Ασφαλείας
Πυροσβεστικής, ασθενοφόρων, Κέντρου Δηλητηριάσεων, κλπ.)
του
Πανεπιστημίου,
17. Τα μέσα αντιμετώπισης ατυχημάτων (πυρόσβεσης, πρώτων βοηθειών, μέσα
ατομικής προστασίας, κλπ) θα πρέπει να διατηρούνται σε κατάσταση ετοιμότητας,
να ελέγχονται τουλάχιστον μια φορά το χρόνο και μετά από κάθε χρήση να
αποκαθίστανται.
18. Τα ερμάρια αποθήκευσης των προσωπικών ειδών και ρούχων θα πρέπει να είναι
επαρκή και διαφορετικά από εκείνα που τοποθετούνται οι εργαστηριακές ποδιές
μετά το τέλος της εργασίας.
19. Πρέπει να υπάρχει ένας νιπτήρας με παροχή νερού και σαπούνι για το πλύσιμο των
χεριών πριν από την αποχώρηση από το εργαστήριο.
8.2.2 Εργαστηριακοί Πάγκοι
Οι εργαστηριακοί πάγκοι πρέπει να
είναι κατασκευασμένοι από το μεταλλικό
πλαίσιο στήριξης κατάλληλου πάχους και υλικού ώστε να είναι σταθερός, να αντέχει
βάρος και να μην οξειδώνεται. Η επιφάνεια εργασίας θα πρέπει να είναι
κατασκευασμένη από υλικό το οποίο δεν καίγεται, δεν διαποτίζεται και δεν
προσβάλλεται από τα χημικά τα οποία χρησιμοποιούνται στο συγκεκριμένο
εργαστήριο. Συνιστάται stoneware ή εποξική ρητίνη. Είναι πολύ καλύτερα η επιφάνεια
να είναι κατά το δυνατόν ενιαία και όχι να αποτελείται από μικρές πλάκες, ώστε να
ελαχιστοποιούνται οι αρμοί γιατί φθείρονται ευκολότερα. Η άκρη του πάγκου πρέπει
να έχει ένα ελαφρά υπερυψωμένο χείλος, ώστε σε περίπτωση που χυθεί κάποια ουσία
από ατύχημα, να περιοριστεί στην επιφάνεια του πάγκου. Οι νεροχύτες θα πρέπει
επίσης να είναι κατασκευασμένοι από το ίδιο υλικό με τους πάγκους. Θα πρέπει να
υπάρχει μέριμνα για εύκολη πρόσβαση στις κεντρικές βάνες παροχής νερού στον πάγκο
και στις σωληνώσεις παροχής και αποχέτευσης ώστε να γίνεται ευκολότερα η
αποκατάσταση βλαβών.
Ράφια μπορεί να υπάρχουν με την προϋπόθεση να είναι καλά στερεωμένα και από
κατάλληλο υλικό. Προσοχή πρέπει να δίνεται σε ράφια πάγκων που βρίσκονται στο
κέντρο του δωματίου (όχι στον τοίχο). Θα πρέπει να υπάρχει χώρισμα ή ανάχωμα στη
μέση ώστε να μην υπάρχει κίνδυνος να πέσει κάτι από την άλλη πλευρά του πάγκου. Τα
ερμάρια κάτω από τον πάγκο πρέπει επίσης να είναι κατασκευασμένα από υλικά
κατάλληλα για χημικά εργαστήρια, κυρίως για να μην φθείρονται.
Page 243 of 668
Οι πάγκοι πρέπει να είναι εξοπλισμένοι με ρευματοδότες (πρίζες) ασφαλείας τύπου
σούκο. Κάθε πάγκος εκτός από την ασφάλεια, πρέπει να έχει και το διακόπτη
«πανικού», ο οποίος με μια απλή πίεση διακόπτει αυτόματα στην παροχή ηλεκτρικού
ρεύματος στον πάγκο. Συνιστάται ο πάγκος να είναι συνδεδεμένος με σταθεροποιητή
τάσης και μονάδα UPS για την προστασία των ηλεκτρικών συσκευών και οργάνων.
Κατά τη διεξαγωγή κάποιας πειραματικής εργασίας, η επιφάνεια του πάγκου θα
πρέπει να είναι απαλλαγμένη από οτιδήποτε περιττό και άσχετο με τη συγκεκριμένη
εργασία αντικείμενο (σκεύος, αντιδραστήριο, κλπ). Εκτός του ότι θα δυσχεράνουν τις
κινήσεις του πειραματιστή, υπάρχει κίνδυνος να προκληθεί ατύχημα από τα περιττά
αντικείμενα ή ακόμα να μολυνθούν ή να καταστραφούν. Δεν θεωρείται περιττό το
τετράδιο όπου κρατούνται σημειώσεις!
8.2.3 Απαγωγοί
Ο
απαγωγός-εστία
είναι
ένας
περιορισμένος
χώρος
όπου
μπορούν
να
χρησιμοποιούνται με ασφάλεια επικίνδυνα χημικά αντιδραστήρια, οργανικοί διαλύτες,
επιβλαβή πτητικά υγρά αέρια και αερολύματα, χωρίς τον κίνδυνο να εισέλθουν στον
οργανισμό του χρήστη μέσω του αναπνευστικού συστήματος (εισπνοή). Ο απαγωγός
είναι ένας εργαστηριακός πάγκος κλειστός από τις τρεις πλευρές και το επάνω μέρος
ενώ από την τέταρτη πλευρά υπάρχει πρόσβαση μέσω υάλινου παραθύρου
ρυθμιζόμενου ύψους (Σχήμα 8.2.1 Α). Η δυνατότητα άμεσου εξαερισμού του χώρου
αυτού μέσω του συστήματος απαγωγής αερίων, μειώνει ταχύτερα τη συγκέντρωση των
επικίνδυνων ατμών και των αερίων και τελικά τα απομακρύνει, ενώ ελαχιστοποιεί τη
διάχυση τους στο χώρο του εργαστηρίου. Ο απαγωγός είναι επίσης ένας χώρος όπου
μπορούν να γίνουν αντιδράσεις με πιθανό κίνδυνο μικρής έκρηξης, χρησιμοποιώντας ως
ασπίδα το κατεβασμένο υάλινο παράθυρο.
Η απαγωγός - εστία αποτελείται από: 1) τον πάγκο έδρασης, 2) τον κλωβό εργασίας,
3) το σύστημα απαγωγής αερίων.
Ο κλωβός εργασίας και ο πάγκος έδρασης έχουν ως βασικό στήριγμα μεταλλικό
πλαίσιο, περιμετρικά του οποίου, τοποθετούνται οι πλευρές και τα ανάλογα
εξαρτήματα. Το μεταλλικό πλαίσιο είναι κατασκευασμένο και επεξεργασμένο ώστε να
είναι ανθεκτικό στα οξέα, σε διαλύτες και σε τριβές, σύμφωνα και με τα διεθνή πρότυπα
και ειδικά την Οδηγία ΕΝ-14175-2, 3.
Για την επιφάνεια εργασίας του πάγκου ισχύει ότι ισχύει γενικά για τους πάγκους,
δηλ. είναι καλύτερα να έχουν συμπαγή μονοκόμματη επιφάνεια από stoneware ή
Page 244 of 668
εποξική ρητίνη. Στο πίσω μέρος του πάγκου του απαγωγού θα πρέπει να υπάρχει
μικρός νεροχύτης από το ίδιο υλικό. Κάτω από τον απαγωγό υπάρχει συνήθως ερμάριο
με τα χαρακτηριστικά που υπάρχουν γενικά για τους πάγκους.
Το υάλινο παράθυρο του κλωβού σύρεται χειροκίνητα σε ειδικούς οδηγούς με
μηχανισμό αντίβαρων και σταθεροποιείται σε όποια επιθυμητή θέση (εντός ορισμένων
ορίων). Είναι κατασκευασμένο από υάλινα φύλλα (2-3) όπου ανάμεσά τους υπάρχει
ειδικό φιλμ ώστε σε περίπτωση θραύσης να συγκρατεί τα θραύσματα για να μην
υπάρχει τραυματισμός του χρήστη.
Το πίσω μέρος του κλωβού (πλάτη) πρέπει να είναι κατασκευασμένο από υλικό
ιδιαίτερα ανθεκτικό και σταθερό διότι στηρίζει ένα βαρύ μηχανισμό με αντίβαρα ώστε
να επιτρέπεται
Α
Σχήμα 8.2.1. Απαγωγός αερίων και ατμών.
Β
Α. 1 ρευματοδότες, 2 παροχή νερού δικτύου, 3 παροχή ζεστού νερού, 4 παροχή αέρα
υπό πίεση, 5 κουμπί ‘πανικού’, 6 διακόπτης τριών θέσεων μηχανισμού απαγωγής
αερίων, 7 ηλεκτρολογικός πίνακας.
Β. Κακή πρακτική κατά τη χρήση του απαγωγού.
το ανέβασμα-κατέβασμα του υάλινου παραθύρου. Επιπλέον στην πλάτη και το
εσωτερικό του απαγωγού, θα πρέπει να μπορεί να τοποθετηθεί ειδικό εξάρτημα για την
στήριξη ικριωμάτων υάλινων συσκευών.
Επειδή ο απαγωγός πρέπει να παρέχει τη δυνατότητα εργασίας αυτόνομα, είναι
εφοδιασμένος με παροχή νερού και ηλεκτρικού ρεύματος, με διακόπτες συνήθως κάτω
από την επιφάνεια εργασίας ή καλύτερα στα πλαϊνά του απαγωγού (Σχήμα 8.2.1 Α).
Λόγω του ηλεκτρικού ρεύματος πρέπει να υπάρχει και το κουμπί αυτόματης διακοπής
(κουμπί πανικού) και ένας μικρός ηλεκτρολογικός πίνακας με διακόπτη και ασφάλειες.
Είναι δυνατόν να υπάρχει και παροχή αέρα υπό πίεση. Επιπλέον αυτών, θα πρέπει
Page 245 of 668
απαραίτητα να υπάρχει ηλεκτρικός φωτισμός εντός του κλωβού λόγω του κλειστού
χώρου.
Αυτό όμως που χαρακτηρίζει τον απαγωγό είναι η γρήγορη ανανέωση του αέρα
μέσω του συστήματος απαγωγής των αερίων με ικανοποιητική ικανότητα
αναρρόφησης (≥ 2.200m³/h). Ο μηχανισμός βρίσκεται στη οροφή μαζί με ένα στόμιο
ασφαλείας για την απότομη εκτόνωση των αερίων σε περίπτωση εκρήξεως. Όπως όλα
τα υλικά του απαγωγού, θα πρέπει να είναι ανθεκτικός στη διάβρωση για να μην
προσβάλλεται από τους ατμούς των διαβρωτικών χημικών. Επίσης ο κινητήρας δεν θα
πρέπει να δημιουργεί σπινθήρες ώστε να μην υπάρχει κίνδυνος πυρκαγιάς από ατμούς
εύφλεκτων χημικών. Ο μηχανισμός απαγωγής ελέγχεται από ένα διακόπτη τριών
θέσεων: 0 κλειστός, 1 χαμηλή ταχύτητα ανανέωσης αέρα, 2 μέγιστη ταχύτητα
ανανέωσης αέρα. Συνιστάται ο απαγωγός να είναι εφοδιασμένος με ειδικό φίλτρο
ενεργού άνθρακα, κατάλληλο για συγκράτηση τοξικών, καρκινογόνων και δύσοσμων
αερίων. Η ανανέωση του φίλτρου πρέπει να γίνεται ανάλογα με τη χρήση και
τουλάχιστον μια φορά το χρόνο. Ετήσιος θα πρέπει να είναι και ο γενικότερος έλεγχος
της λειτουργίας και αποτελεσματικότητας του απαγωγού.
Αποτελεσματική χρήση του απαγωγού
Η σωστή χρήση του απαγωγού έχει μεγάλη σημασία για τη υγεία και ασφάλεια των
εργαζόμενων σε χημικό εργαστήριο. Σε αντίθετη περίπτωση, οι επιπτώσεις μπορεί να
είναι άμεσες ή να εκδηλωθούν μετά από πολλά χρόνια. Οι βασικοί κανόνες σωστής
χρήσης του είναι:
1. Ο απαγωγός πρέπει να είναι πάντα σε λειτουργία, στη θέση 1 όταν δεν γίνεται
εργασία (βοηθά την απομάκρυνση αερίων και την ανανέωση του αέρα του
εργαστηρίου) και στη θέση 2 όταν γίνεται εργασία.
2. Το υάλινο παράθυρο πρέπει να είναι πάντα κατεβασμένο όταν δεν χρησιμοποιείται
(Σχήμα 8.2.1 Α).
3. Κατά την εργασία, το άνοιγμα θα πρέπει να είναι το μικρότερο δυνατό για μέγιστη
αποτελεσματικότητα. Σε αντίθετη περίπτωση, η λειτουργία του απαγωγού δεν είναι
αποτελεσματική διότι οι ατμοί δεν παγιδεύονται και δεν απομακρύνονται αλλά
διαχέονται έξω από τον απαγωγό, στην ατμόσφαιρα του εργαστηρίου. Πολλοί
Page 246 of 668
απαγωγοί έχουν κάθετα διαιρούμενο το υάλινο παράθυρο ώστε επιτρέπουν καλύτερη
ρύθμιση του ανοίγματος.
4. Ογκώδη αντικείμενα τοποθετημένα μπροστά στο άνοιγμα του απαγωγού μπορεί να
προκαλέσουν στροβίλους και αναποτελεσματική λειτουργία του.
5. Διαταραχή στη λειτουργία προκαλείται: αν υπάρχει παρεμπόδιση της ροής του αέρα
προς τον κινητήρα, από άτομα που περνούν μπροστά από τον απαγωγό, από κίνηση
των χεριών μέσα και έξω από τον απαγωγό, από κλιματιστικά σε λειτουργία, από
ανοικτές πόρτες και παράθυρα που προκαλούν ρεύματα αέρα, κλπ. Για να μην υπάρχει
παρεμπόδιση, δεν πρέπει να τοποθετούνται ογκώδη αντικείμενα μέσα στον απαγωγό
και ιδίως κοντά στην οροφή ή το άνοιγμα του παραθύρου. Όσον αφορά στις άλλες
περιπτώσεις, η διαταραχή μειώνεται μειώνοντας το άνοιγμα του υάλινου παραθύρου.
6. Ο κλωβός του απαγωγού δεν πρέπει να είναι χώρος μόνιμης αποθήκευσης χημικών
διότι δεν θα υπάρχει δυνατότητα για άνετη εργασία ενώ μειώνει και την
αποτελεσματική ανανέωση του αέρα (Σχήμα 8.2.1 Β). Τα απαραίτητα για συγκεκριμένη
εργασία όργανα, σκεύη και αντιδραστήρια μεταφέρονται και μετά το τέλος της
εργασίας επιστρέφονται στο χώρο αποθήκευσης και ο κλωβός του απαγωγού πρέπει
να μένει ελεύθερος και καθαρός.
7. Ο κλωβός του απαγωγού δεν πρέπει να είναι χώρος συσσώρευσης χημικών
αποβλήτων που εκλύουν ατμούς αλλά χρησιμεύει μόνο για την απομάκρυνση μικρών
ποσοτήτων ατμών που εκλύονται κατά τη διάρκεια ορισμένης εργασίας. Τα ατμίζοντα
χημικά απόβλητα θα πρέπει να απομακρύνονται σύμφωνα με τις ενδεδειγμένες
διαδικασίες (βλέπε παράγραφο?).
8. Δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται κοινοί απαγωγοί για χρήση υπερχλωρικού οξέος ή
ραδιοϊσοτόπων. Για αυτές τις χρήσεις υπάρχουν ειδικοί απαγωγοί.
9. Δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται μολυσματικά υλικά σε κοινούς απαγωγούς
απομάκρυνσης ατμών
10. Συσκευές εντός του απαγωγού πρέπει να μην εφάπτονται στην επιφάνεια του
πάγκου αλλά να τοποθετούνται σε μια βάση αφήνοντας περίπου 5cm κενό ανάμεσα στη
συσκευή και τον πάγκο ώστε να διευκολύνεται η αποτελεσματική κίνηση του αέρα.
11. Κατά την εργασία με πτητικά αντιδραστήρια, οι πηγές των ατμών πρέπει να
τοποθετούνται τουλάχιστον 20 cm μακριά από το παράθυρο για την αποτελεσματική
απομάκρυνση των ατμών.
12. Οι αποχετεύσεις του νερού δεν πρέπει να φράζονται ακόμα και αν δεν
χρησιμοποιούνται άμεσα.
Page 247 of 668
13. Πρέπει να υπάρχει σχέδιο αντιμετώπισης έκτακτης ανάγκης από πυρκαγιά ή έκρηξη
στον κλωβό του απαγωγού με βάση τα Δελτία Δεδομένων Ασφαλείας (βλέπε
παράγραφο 8.3.5).
14. Κανείς δεν πρέπει να βάζει το κεφάλι του μέσα στον απαγωγό.
15. Πριν ξεκινήσει μια εργασία, πρέπει να έχει εξασφαλιστεί ότι ο απαγωγός λειτουργεί
σωστά.
8.2.4. Χώροι αποθήκευσης Χημικών Αντιδραστηρίων
Η αποθήκευση των χημικών πρέπει να γίνεται με στόχο τη μεγαλύτερη δυνατή
ασφάλεια. Δεν συνιστάται να θεωρηθεί ως χώρους αποθήκευσης την επιφάνεια
εργασίας των πάγκων ή των απαγωγών. Οι συνθήκες και τα ερμάρια για την
αποθήκευση χημικών καθορίζονται ανάλογα με την κατηγορία (βλέπε παραγράφους
8.3.2) και θα πρέπει να ακολουθούν τις οδηγίες των Δελτίων Δεδομένων Ασφαλείας ,
ΔΔΑ (βλέπε παράγραφο 8.3.5). Οι χώροι αποθήκευσης θα πρέπει να ελέγχονται
τουλάχιστον μια φορά το έτος εκτός και αν απαιτείται συχνότερος έλεγχος.
Λεπτομέρειες για τη σωστή αποθήκευση δίδονται στη ενότητα 8.4.1.
8.2.5 Η Λειτουργία του Εργαστηρίου
Κάθε εργαζόμενος ή εκπαιδευόμενος σε χημικό εργαστήριο πρέπει να θεωρεί ότι όλα
τα χημικά μπορεί να ενέχουν πιθανούς κινδύνους. Πολλοί τραυματισμοί από χημικά
οφείλονται στο λανθασμένο χειρισμό τους και θα μπορούσαν να έχουν αποφευχθεί.
Είναι λοιπόν απαραίτητο να τηρούνται τα ακόλουθα:
1. Στο εργαστήριο πρέπει να υπάρχει καθαριότητα και τάξη.
2. Καθένας ο οποίος προσέρχεται
εκπαιδευτεί θα πρέπει να γνωρίζει:
στο χημικό εργαστήριο για να εργαστεί ή να
Α. τους πιθανούς κινδύνους για το συγκεκριμένο εργαστήριο και,
Β. τα ενδεδειγμένα μέτρα ασφαλείας,
Γ. τους κανόνες σωστής εργαστηριακής πρακτικής και
Δ. τα σωστά βήματα στην περίπτωση έκτακτης ανάγκης ή ατυχήματος
(περιγράφονται αναλυτικά στην παράγραφο 8.7).
3. Καθένας, ο οποίος χρησιμοποιεί χημικές ουσίες, πρέπει από την αρχή να αποκτά
σωστές συνήθειες.
4. Όλες οι χημικές ουσίες σε ένα εργαστήριο θα πρέπει να χρησιμοποιούνται με τη
μέγιστη προσοχή ως να έχουν τους μέγιστους κινδύνους.
Page 248 of 668
5. Πριν χρησιμοποιήσει ή παρασκευάσει κάποιος μια χημική ένωση ή παρασκεύασμα,
θα πρέπει να μελετήσει καλά τα αντίστοιχα Δελτία Δεδομένων Ασφαλείας, ΔΔΑ
(βλέπε παράγραφο 8.3.5) και τη σχετική βιβλιογραφία, ώστε να γνωρίζει τις
ιδιότητές του και τους πιθανούς κινδύνους.
6. Πριν την εκτέλεση μιας εργασίας που περιλαμβάνει χημικές αντιδράσεις, πρέπει να
έχει προηγηθεί προσεκτική μελέτη της διαδικασίας, συγκέντρωση και καταγραφή
των αντιδραστηρίων και των ποσοτήτων που θα χρειαστούν, καθώς και των
σκευών και των συσκευών. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίνεται στον εντοπισμό
των κινδύνων με την ανάγνωση των Δελτίων Δεδομένων Ασφαλείας (ΔΔΑ,
παράγραφος 8.3.5) Έτσι ελαχιστοποιούνται οι κίνδυνοι. Σε περίπτωση αμφιβολίας
θα πρέπει να ερωτηθεί ο Υπεύθυνος του εργαστηρίου.
7. Απαγορεύεται η εκτέλεση εργασιών, η χρήση σκευών και συσκευών και η
χρησιμοποίηση χημικών ουσιών που δεν προβλέπεται από το πρόγραμμα εργασιών
του εργαστηρίου χωρίς προηγούμενη ρητή συγκατάθεση και παρουσία ενός
τουλάχιστον από τους Υπευθύνους του εργαστηρίου.
8. Τα χημικά αντιδραστήρια μεταφέρονται στον πάγκο ή στον απαγωγό και μετά τη
χρήση πρέπει να επανέρχονται στη θέση αποθήκευσης σύμφωνα με τους
ενδεδειγμένους κανόνες. Συσσώρευση φιαλών στον πάγκο ή στον απαγωγό μειώνει
το διαθέσιμο για εργασία χώρο και αυξάνει τον κίνδυνο ατυχημάτων.
9. Εργαστηριακά σκεύη, συσκευές και σωλήνες (ιδίως υάλινοι) δεν πρέπει να
προεξέχουν από τα όρια των ραφιών και της επιφάνειας του πάγκου.
10. Η ενδυμασία κατά την είσοδο στο εργαστήριο θα πρέπει να ακολουθεί τα
ενδεδειγμένα μέτρα ατομικής προστασίας (περιγράφονται αναλυτικά στην
παράγραφο 8.6), καθόλη την παραμονή του εργαζόμενου μέσα στο χημικό
εργαστήριο.
11. Τα προσωπικά είδη και ρούχα θα πρέπει να φυλάσσονται εκτός του εργαστηριακού
πάγκου σε ειδικά ερμάρια.
12. Ο χειρισμός των επικίνδυνων χημικών δεν πρέπει να γίνεται στον πάγκο αλλά με
πολλή προσοχή στον απαγωγό.
13. Σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να λειτουργούν συσκευές χωρίς επίβλεψη.
14. Σε ένα πείραμα, δεν πρέπει να γίνεται αντικατάσταση ενός αντιδραστηρίου από
άλλο αν δεν είναι κάποιος απολύτως σίγουρος ότι αυτό επιτρέπεται.
15. Πρέπει να αποφεύγονται τα αστεία και οι χειρονομίες στο χώρο του εργαστηρίου.
Page 249 of 668
16. Πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη ότι υπάρχουν τρεις κύριες πύλες εισόδου μιας
χημικής ουσίας στο σώμα: μέσω της αναπνευστικής οδού με την εισπνοή, μέσω της
γαστρεντερικής οδού με την κατάποση και μέσω του δέρματος είτε με απορρόφηση
από την επιδερμίδα, είτε λόγω λύσης της συνέχειάς του εξαιτίας αμυχών ή πληγών.
17. Χημικές ουσίες που βρίσκονται στον αέρα εισπνέονται μέσω του στόματος και της
μύτης. Αέρια και ατμοί μεταφέρονται μέσω των πνευμόνων απευθείας στο αίμα.
Σωματίδια σκόνης και σταγονίδια που αιωρούνται στον αέρα μπορούν επίσης να
εισέλθουν στο αναπνευστικό σύστημα. Διεργασίες οι οποίες περιλαμβάνουν τη
χρήση ή την παραγωγή αερίων, ατμών και αιωρούμενων σωματιδίων πρέπει πάντα
να γίνονται σε απαγωγό. Σε περίπτωση που αυτό δεν είναι δυνατόν, θα πρέπει να
χρησιμοποιούνται ειδικές μάσκες ή αναπνευστικές συσκευές (Βλέπε Παράγραφο
8.6.3).
18. Στο γαστρεντερικό σύστημα οι χημικές ουσίες εισέρχονται με την κατάποση.
Μολυσμένα χέρια μπορούν να μεταφέρουν επικίνδυνες ουσίες στο σώμα μέσω
φαγητού, ποτού και καπνίσματος. Σωματίδια σκόνης και σταγονίδια που
αιωρούνται στον αέρα μπορούν να καθίσουν σε φαγητό ή ποτό και να εισέλθουν
στο πεπτικό σύστημα. Απαγορεύεται αυστηρά η διατήρηση και η κατανάλωση
τροφίμων και ποτών στο χώρο του εργαστηρίου. Επίσης απαγορεύεται αυστηρά η
χρήση εργαστηριακών σκευών και συσκευών για τη διατήρηση, προετοιμασία και
κατανάλωση τροφίμων και ποτών. Για τους ίδιους λόγους στον εργαστηριακό χώρο
κανείς δεν πρέπει να καπνίζει, να μασά τσίχλα και να χρησιμοποιεί καλλυντικά.
19. Το δέρμα είναι η περισσότερο δύσκολη να προστατευτεί πύλη εισόδου χημικών. Για
το λόγο αυτό ακολουθούνται οι κανόνες σωστής ένδυσης και υπόδησης
(Παράγραφος 8.6.2) και χρησιμοποιούνται τα απαραίτητα Μέσα Ατομικής
Προστασίας (Παράγραφος 8.6.3).
20. Μετά τη λήξη της εργασίας και πριν απομακρυνθεί από το εργαστήριο ο
εργαζόμενος ή εκπαιδευόμενος θα πρέπει να πλένει καλά τα χέρια. Συνιστάται το
πλύσιμο του προσώπου το οποίο μπορεί να έχει μολυνθεί κατά τη διάρκεια της
εργασίας από τυχαία επαφή με μολυσμένα χέρια ή από ατμούς ή σταγόνες χημικών
ουσιών.
21. Κατά την εργασία σε χημικό εργαστήριο, ο εργαζόμενος ή εκπαιδευόμενος θα πρέπει
να είναι συγκεντρωμένος στη συγκεκριμένη εργασία. Για το λόγο αυτό δεν
συνιστάται η ακρόαση ραδιοφώνου ή άλλης συσκευής η οποία μπορεί να του
αποσπάσει την προσοχή. Απαγορεύεται τελείως η χρήση ακουστικών.
Page 250 of 668
22. Μετά τη λήξη της εργασίας θα πρέπει οι συσκευές και τα σκεύη που
χρησιμοποιήθηκαν να καθαρίζονται αμέσως. Εκτός του ότι ο άμεσος καθαρισμός
είναι ευκολότερος, μειώνονται οι κίνδυνοι καταστροφής των συσκευών ή
ατυχημάτων από ξεχασμένα σκεύη με επικίνδυνα χημικά.
23. Η απομάκρυνση των χημικών αποβλήτων, των ληγμένων και κατεστραμμένων
χημικών γίνεται ακολουθώντας τις ενδεδειγμένες διαδικασίες (βλέπε Παράγραφο?).
24. Δεν πρέπει να αφήνονται χημικά σε δοχεία χωρίς ετικέτα με τα ακριβή τους
στοιχεία.
Πολλά
άτομα
έχουν
τραυματιστεί
στην
προσπάθειά
ταυτοποιήσουν το είδος ενός άγνωστου χημικού (π.χ. με την οσμή).
τους
να
25. Η ημερομηνία λήξης της συσκευασίας κάποιων αντιδραστηρίων πρέπει να ελέγχεται
τουλάχιστον μια φορά το χρόνο.
26. Το πάτωμα του Εργαστηρίου πρέπει να διατηρείται καθαρό και στεγνό. Το νερό
πρέπει να απομακρύνεται άμεσα. Εάν χυθεί στο πάτωμα μεγάλη ποσότητα χημικής
ουσίας, πρέπει να ειδοποιούνται άμεσα όλοι οι εργαζόμενοι στο χώρο και ο
υπεύθυνος Εργαστηρίου και η χημική ουσία να απομακρύνεται σύμφωνα με την
ενδεδειγμένη διαδικασία (βλέπε ΔΔΑ και παράγραφο 8.3.5 ).
27. Κανείς εκπαιδευόμενος και κανείς επισκέπτης δεν πρέπει να βρίσκεται μόνος του σε
ένα χημικό εργαστήριο. Το σωστότερο είναι να μην εργάζεται κανείς μόνος του σε
εργαστήριο ακόμα και αν είναι ιδιαίτερα έμπειρος και ειδικά σε περίπτωση
επικίνδυνου πειράματος.
28. Οι εργαζόμενοι και εκπαιδευόμενοι σε ένα χημικό εργαστήριο θα πρέπει να τηρούν
τον κανονισμό και να ακολουθούν τις υποδείξεις των υπευθύνων. Σε αντίθετη
περίπτωση, επιβάλλεται η άμεση απομάκρυνσή τους από το χώρο, διότι θα θέσουν
σε
κίνδυνο
όχι
μόνο
τον
εργαζόμενους/εκπαιδευόμενους.
εαυτό
τους
αλλά
και
τους
άλλους
29. Αν κάποιος δεν εφαρμόζει τους κανονισμούς ασφαλείας και πέσει στην αντίληψη
άλλων εργαζομένων, θα πρέπει να του υποδειχθεί η σωστή διαδικασία από τους
άλλους εργαζόμενους. Αν δεν συμμορφωθεί θα πρέπει να αναφέρεται στον
Υπεύθυνο του εργαστηρίου.
30. Αν Υπεύθυνος εργαστηρίου δεν εφαρμόζει τους κανονισμούς ασφαλείας πρέπει να
αναφέρεται στον Υπεύθυνο Ασφαλείας του Πανεπιστημίου.
31. Οι εργαζόμενοι σε ένα χημικό εργαστήριο θα πρέπει να συνεργάζονται με τους
υπευθύνους για τη βελτίωση των συνθηκών ασφαλείας, αναφέροντας κάθε
περιστατικό σχετικό με θέματα υγιεινής και ασφάλειας, ιδιαίτερους κινδύνους του
Page 251 of 668
συγκεκριμένου
συνθηκών.
εργαστηρίου
και
υποδεικνύοντας
τρόπους
βελτίωσης
των
8.3.2.Α Εύφλεκτα, Καύσιμα, Πυροφόρα και Εκρηκτικά Χημικά
Κίνδυνος
Ένας σημαντικός φυσικός κίνδυνος που ενέχουν αρκετές χημικές ουσίες συνδέεται
με τη φωτιά. Χωρίζονται σε υποκατηγορίες ανάλογα με την ευκολία με την οποία
αναφλέγονται και συγκεκριμένα ανάλογα με το σημείο ανάφλεξης. Ως σημείο
ανάφλεξης (flash point) μιας ουσίας ορίζεται η χαμηλότερη θερμοκρασία στην οποία
ατμοί της ουσίας αναμεμειγμένοι με αέρα μπορεί να αναφλέγουν παρουσία πηγής
ανάφλεξης. Στη θερμοκρασία αυτή, η καύση σταματά με την απομάκρυνση της πηγής
ανάφλεξης. Το σημείο ανάφλεξης είναι χαρακτηριστικό των καυσίμων αλλά όχι μόνο. Σε
ελαφρώς υψηλότερη θερμοκρασία η οποία ονομάζεται σημείο καύσης (fire point), η
καύση συνεχίζεται και μετά την απομάκρυνση της πηγής ανάφλεξης. Καμία από τις δύο
αυτές θερμοκρασίες δεν είναι η θερμοκρασία της πηγής ανάφλεξης ή η θερμοκρασία
αυτανάφλεξης εύφλεκτου υγρού, οι οποίες είναι πολύ υψηλότερες. Ως θερμοκρασία
αυτανάφλεξης μιας ουσίας είναι η ελάχιστη θερμοκρασία που απαιτείται για να
προκληθεί αυτοτροφοδοτούμενη καύση της ουσίας, ανεξάρτητα από πηγή θερμότητας.
Ως Εύφλεκτα (flammable) θεωρούνται τα χημικά με σημείο ανάφλεξης (flash point)
χαμηλότερο από 37,8 οC (100 Fahrenheit). Αυτό σημαίνει ότι σε θερμοκρασία ίση ή
μεγαλύτερη από το αντίστοιχο με σημείο ανάφλεξης το υλικό ελευθερώνει αρκετούς
ατμούς οι οποίοι αναφλέγονται όταν εκτεθούν σε πηγή ανάφλεξης π.χ. φλόγα. Αρκετοί
οργανικοί διαλύτες έχουν χαμηλά σημεία ανάφλεξης ακόμα και σε πολύ χαμηλές
συγκεντρώσεις τους.
Καύσιμα θεωρούνται οι χημικές ουσίες ή μίγματα με σημείο ανάφλεξης (flashpoint)
υψηλότερο από 37,8 οC. Πρέπει δηλαδή να θερμανθούν σε υψηλότερη θερμοκρασία
ώστε να υπάρχουν αρκετοί ατμοί τους για να προκληθεί ανάφλεξη.
Επιπλέον, ως εύφλεκτες θεωρούνται:
1. Χημικές ουσίες οι οποίες αφού θερμανθούν αναφλέγονται σε επαφή με τον αέρα και
χωρίς παρουσία φλόγας.
2. Χημικές ουσίες οι οποίες σε επαφή με νερό ή υγρό αέρα εκλύουν πολύ εύφλεκτα
αέρια σε επικίνδυνη ποσότητα.
3. Υγρά τα οποία μπορούν να αναφλεγούν παρουσία φλόγας.
Page 252 of 668
4. Στερεά τα οποία μπορούν να αναφλεγούν από σπινθήρα και συνεχίζουν να καίγονται
ακόμα και όταν απομακρυνθεί η πηγή ανάφλεξης.
Ενώ ως εξαιρετικά εύφλεκτα (extremely flammable) χαρακτηρίζονται:
5. Υγρές χημικές ουσίες οι οποίες έχουν εξαιρετικά χαμηλό σημείο ανάφλεξης και σημείο
ζέσεως.
6. Αέρια τα οποία είναι εύφλεκτα σε επαφή με τον αέρα σε θερμοκρασία περιβάλλοντος
και ατμοσφαιρική πίεση.
Παραδείγματα εύφλεκτων στερεών χημικών είναι το ναφθαλένιο, το καρβίδιο του
ασβεστίου, το πικρικό οξύ. Τα εύφλεκτα υγρά σε ένα χημικό εργαστήριο είναι πολλά,
κυρίως οι οργανικοί διαλύτες. Τα εύφλεκτα αέρια βρίσκονται σε ειδικές κυλινδρικές
μεταλλικές φιάλες υπό πίεση. Εύφλεκτα αέρια είναι τα ακετυλένιο, βουτάνιο,
αιθυλενοξείδιο, υδρογόνο, μεθάνιο, κλπ.
Μια ιδιαίτερα επικίνδυνη κατηγορία εύφλεκτων είναι τα πυροφόρα χημικά. Ως
Πυροφόρα ορίζονται τα χημικά τα οποία μπορούν να παρουσιάσουν αυτανάφλεξη
όταν εκτεθούν σε οξυγόνο ή στον αέρα χωρίς σπινθήρα ή φλόγα ακόμα και σε
θερμοκρασίες περιβάλλοντος (< 54,4 οC ή 130 Fahrenheit). Παραδείγματα πυροφόρων
ουσιών είναι τα μέταλλα των αλκαλίων, ο κίτρινος φωσφόρος, τα υδρίδια, κλπ.
Υπάρχουν ελάχιστα και μέγιστα όρια συγκεντρώσεων αυτών των ουσιών σε μίγματα με
τον αέρα, τα οποία καθορίζουν το βαθμό επικινδυνότητας. Επειδή τα όρια αυτά
προσφέρουν μικρή μόνο ασφάλεια εφόσον σε περίπτωση ατυχήματος οι συνθήκες
αλλάζουν απότομα, σε ένα χημικό εργαστήριο θα πρέπει η χρήση πυροφόρων να γίνεται
σε όσο το δυνατόν μικρότερες ποσότητες και με ευλαβική τήρηση των κανόνων
ασφαλείας.
Σήμανση
Με το παλαιό σύστημα, το σύμβολο κινδύνου για τις παραπάνω κατηγορίες χημικών
είναι ένα πορτοκαλί τετράγωνο και ένα μαύρο εικονόγραμμα με το σχήμα φλόγας
(Πίνακας 8.3.2). Συχνά στο σύμβολο υπάρχει το γράμμα F που συμβολίζει τη λέξη
Flammable (εύφλεκτο) ή F+ που σημαίνει Extremely Flammable (εξαιρετικά εύφλεκτο).
Το βαθμό επικινδυνότητας και τους ιδιαίτερους κινδύνους καθορίζουν οι R-phrases
όπως π.χ. R10 Εύφλεκτο, R11 Πολύ εύφλεκτο, R12 Εξαιρετικά εύφλεκτο, R15 Σε επαφή
με το νερό εκλύει εξαιρετικά εύφλεκτα αέρια, R17: Αυτοαναφλέγεται στον αέρα, κλπ.
Επίσης σύνθετες φράσεις όπως π.χ. R14/15: Αντιδρά βίαια σε επαφή με νερό εκλύοντας
αέρια εξόχως εύφλεκτα ή R15/29: Σε επαφή με νερό ελευθερώνονται τοξικά, εξόχως
εύφλεκτα αέρια. Αντίστοιχα, με τις S-phrases δίδονται τα απαραίτητα μέτρα
Page 253 of 668
προφύλαξης όπως π.χ.: S3 Να φυλάσσεται σε δροσερό μέρος, S6: Να διατηρείται σε
ατμόσφαιρα ... (το είδος του αδρανούς αερίου καθορίζεται από τον παραγωγό), S14
Μακριά από ... (ασύμβατες ουσίες καθορίζονται από τον παραγωγό), S15 Μακρυά από
θερμότητα, S16: Μακριά από πηγές ανάφλεξης - Απαγορεύεται το κάπνισμα, κλπ.
Υπενθυμίζεται ότι όλα τα σύμβολα κινδύνου και όλες οι φράσεις R και S στα Ελληνικά
και τα Αγγλικά, όπως αναφέρονται στα Παραρτήματα ΙΙΙ και IV της Οδηγίας
2001/59/ΕΚ, θα τα βρει ο αναγνώστης στα Παραρτήματα 8.Α, 8.Β και 8.Γ του παρόντος
οδηγού.
Στο καινούργιο σύστημα CLP-REACH, το εικονόγραμμα κινδύνου είναι παρόμοιο και
ίδιο με εκείνο του συστήματος GHS (σύμβολο GHS-02). Τα δύο σύμβολα φαίνονται στον
πίνακα 8.3.2. Αντί για τις φράσεις R υπάρχουν αντίστοιχες δηλώσεις επικινδυνότητας
(H statement) όπως π.χ.: H220 2.2 – Flammable gases, Hazard Category 1, Εξαιρετικά
εύφλεκτο αέριο; H223
2.3 – Flammable aerosols, Hazard Category 2, Εύφλεκτο
αερόλυμα; H242 2.8 – Self-Reactive Substances and Mixtures, Types C, D, E, F. Η
θέρμανση μπορεί να προκαλέσει πυρκαγιά; H250
2.9
–
Pyrophoric
Liquids,
Hazard Category 1, Πυροφόρο υγρό, Αυταναφλέγεται εάν εκτεθεί στον αέρα, κλπ.
Πίνακας 8.3.2 Αντιστοιχία ορολογίας παλαιάς και νέας νομοθεσίας όσον αφορά στα
εύφλεκτα και πυροφόρα χημικά.
Υπάρχουσα νομοθεσία
Οδ. 67/548/ΕΟΚ, 1999/45/ΕΚ,
2001/59/ΕΚ
Κατηγορία κινδύνου
Εύφλεκτα, Εξαιρετικά Εύφλεκτα
(Flammable, Extremely Flammable)
Νέα νομοθεσία CLP
Κανονισμός EC 1272/2008
Τάξη κινδύνου /κατηγορία κινδύνου
Εύφλεκτα: αέρια κατ. 1, υγρά κατ.1, 2,
3, στερεά κατ.1, 2, αερολύματα κατ.1, 2
Αυτοαντιδρώντα: ουσίες και μείγματα
Τύπ. B, C, D, E, F
Πυροφορικά: υγρά και στερεά κατ. 1,
Αυτοθερμαινόμενες/α
ουσίες/
Page 254 of 668
μείγματα κατ.1, 2
Ένδειξη κινδύνου
Προειδοποιητική λέξη
Flammable
Σύμβολα κινδύνου
Βλέπε Παράρτημα 8.Ε
Flammable
Εικονόγραμμα κινδύνου
F
GHS-02
Το σύστημα CLP λαμβάνει υπόψη όλες τις κατηγορίες κινδύνων του GHS εκτός από
την κατηγορία 4 των εύφλεκτων υγρών (Flammable liquids category 4) καθώς δεν
προϋπήρχε στο παλαιότερο σύστημα της Ε.Ε.
Με απλή σύγκριση των R-phrases και των H statements, φαίνεται ότι στο καινούργιο
σύστημα με τα H statements καθορίζονται πολύ περισσότερες τάξεις/κατηγορίες
κινδύνου και περιγράφονται με μεγαλύτερη λεπτομέρεια. Το ίδιο συμβαίνει και με τις
δηλώσεις προφύλαξης (P statement). Που αντικατέστησαν τις αντίστοιχες φράσεις S (S
–phrases): P210 Μακριά από θερμότητα/σπινθήρες/γυμνές φλόγες/θερμές επιφάνειες.
– Μην καπνίζετε; P211 Μην ψεκάζετε κοντά σε γυμνή φλόγα ή άλλη πηγή ανάφλεξης;
P220 Διατηρείται/Φυλάσσεται μακριά από ενδύματα/…/καύσιμα υλικά.
Οι πλήρεις κατάλογοι
με τις δηλώσεις επικινδυνότητας (H statement) και
προφύλαξης (P statement) δίδονται στα Παραρτήματα 8.Ε και 8.Στ του παρόντος
οδηγού.
Προφυλάξεις
Οι εύφλεκτες χημικές ενώσεις και μείγματα πρέπει να αποθηκεύονται σε ειδικά μη
εύφλεκτα δοχεία και ειδικά πυρίμαχα ερμάρια, μακριά από οξειδωτικούς παράγοντες
για να μην προκληθεί βίαιη αντίδραση (δείτε Παράρτημα ? για τα ασύμβατα χημικά).
Συνιστάται η αποθήκευση όσο το δυνατόν μικρότερων ποσοτήτων εύφλεκτων
ουσιών στα εργαστήρια. Για τα πτητικά εύφλεκτα υγρά τα οποία πρέπει να
αποθηκεύονται στο ψυγείο χρειάζεται ειδικό ψυγείο (explosion-proof lab-safe
refrigerator).
Οι εύφλεκτες χημικές ενώσεις και μείγματα πρέπει να χρησιμοποιούνται σε
απαγωγούς. Είναι σημαντικό να αποφεύγονται πηγές θερμότητας ή ανάφλεξης όπως
Page 255 of 668
σπινθήρες και ανοικτή φλόγα κατά τη χρήση χημικών ενώσεων ή μιγμάτων που
ανήκουν σε οποιαδήποτε από τις προηγούμενες κατηγορίες.
Όσον αφορά στα πυροφόρα λόγω του αυξημένου κινδύνου αυτανάφλεξης,
επιβάλλεται να παίρνονται επιπλέον προφυλάξεις πέρα από τα μέτρα που λαμβάνονται
για τα άλλα εύφλεκτα. Τα πυροφόρα πρέπει να αποθηκεύονται υπό αδρανή ξηρή
ατμόσφαιρα σε δοχεία καλά κλειστά όπου δεν μπορεί να μπει αέρας. Συνιστάται
αποθήκευση σε δροσερό χώρο. Μεγάλη προσοχή πρέπει να υπάρχει σε χαμηλή υγρασία
οπότε αναπτύσσεται στατικός ηλεκτρισμός.
Ο χειρισμός των αποβλήτων των εύφλεκτων διαλυτών πρέπει να γίνεται όπως
ακριβώς και των ίδιων των διαλυτών. Δεν πρέπει να απορρίπτονται στο νεροχύτη αλλά
να συλλέγονται σε ειδικά δοχεία αποβλήτων (Παράγραφος?).
Για τα εύφλεκτα αέρια, λόγω του αυξημένου κινδύνου έκρηξης, πρέπει να
χρησιμοποιούνται οι ενδεδειγμένοι μανομειωτήρες, με τις βαλβίδες ελέγχου και τους
ρυθμιστές πίεσης σε καλή κατάσταση. Στο σημείο που προσαρμόζονται στη φιάλη οι
μανομειωτήρες
έχουν
μια
ειδική
εγκοπή
(στο
«παξιμάδι»)
και
βιδώνουν
αριστερόστροφα, αντίθετα από ότι στα άλλα αέρια. Σε φιάλες με εύφλεκτα αέρια υπό
πίεση πρέπει να γίνεται έλεγχος για διαρροές με σαπωνοδιάλυμα, ειδικά υγρά ή
καλύτερα με συσκευή ανίχνευσης διαρροών και σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να
χρησιμοποιείται φλόγα. Οι φιάλες εύφλεκτων αερίων υπό πίεση, π.χ. υδρογόνου δεν
πρέπει να τοποθετούνται μπροστά από εξόδους κινδύνου.
Λόγω του αυξημένου κινδύνου πρόκλησης πυρκαγιάς, οι εργαζόμενοι σε εργαστήρια
όπου χρησιμοποιούνται εύφλεκτα θα πρέπει να γνωρίζουν την ενδεδειγμένη διαδικασία
για την άμεση αντιμετώπιση πυρκαγιάς, να έχουν εύκολη πρόσβαση σε πυροσβεστικά
μέσα και να γνωρίζουν το χειρισμό τους.
8.3.2.Β Εκρηκτικά Χημικά
Κίνδυνος
Ως εκρηκτικά χαρακτηρίζονται χημικές ουσίες οι οποίες, όταν υποστούν μια απότομη
μεταβολή της κατάστασης ηρεμίας τους όπως ανατάραξη (shock), πίεση ή υψηλή
θερμοκρασία, μπορούν ξαφνικά και σχεδόν ακαριαία να απελευθερώσουν αέρια τα
οποία εκτονώνονται απότομα με απελευθέρωση μεγάλης ποσότητας ενέργειας υπό
μορφή θερμότητας και πίεσης, δημιουργώντας ωστικό κύμα. Αντίθετα από τα
εύφλεκτα, δεν απαιτείται η παρουσία ατμοσφαιρικού οξυγόνου.
Σήμανση
Page 256 of 668
Με το παλαιό σύστημα, το σύμβολο κινδύνου για τις παραπάνω κατηγορίες χημικών
είναι ένα πορτοκαλί τετράγωνο και ένα μαύρο εικονόγραμμα που παριστά σχηματικά
έκρηξη (Πίνακας 8.3.3). Συχνά στο σύμβολο υπάρχει το γράμμα Ε που συμβολίζει τη
λέξη Explosive (εκρηκτικό). Το βαθμό επικινδυνότητας και τους ιδιαίτερους κινδύνους
καθορίζουν οι αντίστοιχες R-phrases (βλέπε Παράρτημα 8.Β) όπως π.χ. R1 Εκρηκτικό
σε ξηρή κατάσταση, R2 Κίνδυνος εκρήξεως από κρούση, τριβή, φωτιά ή άλλες πηγές
αναφλέξεως, R3 Πολύ μεγάλος κίνδυνος εκρήξεως από κρούση, τριβή, φωτιά ή άλλες
πηγές αναφλέξεως, R4 Σχηματίζει πολύ ευαίσθητες εκρηκτικές μεταλλικές ενώσεις, κλπ.
Αντίστοιχα, με τις S-phrases (βλέπε Παράρτημα 8.Γ) δίδονται τα απαραίτητα μέτρα
προφύλαξης όπως π.χ.: S1 Να φυλάσσεται κλειδωμένο, S3 Να φυλάσσεται σε δροσερό
μέρος, S4 Μακριά από κατοικημένους χώρους, S5: Να διατηρείται το περιεχόμενο μέσα
σε ... (το είδος του κατάλληλου υγρού καθορίζεται από τον παραγωγό), κλπ.
Στο καινούργιο σύστημα CLP-REACH, το εικονόγραμμα κινδύνου είναι παρόμοιο και
ίδιο με εκείνο του συστήματος GHS (σύμβολο GHS-01). Τα δύο σύμβολα φαίνονται στον
πίνακα 8.3.3. Αντί για τις φράσεις R υπάρχουν αντίστοιχες δηλώσεις επικινδυνότητας
(H statement) οι οποίες όπως και στην περίπτωση των εύφλεκτων είναι περισσότερο
σαφείς όσον αφορά στην κατηγορία του κινδύνου . Υπάρχουν πέντε διαφορετικές
κατηγορίες εκρηκτικών. Παραδείγματα δηλώσεων επικινδυνότητας H σχετικών με τα
εκρηκτικά (βλέπε Παράρτημα 8.Ε): H200 2.1 – Explosives,Unstable explosive Ασταθή
εκρηκτικά, H201 2.1 Explosives, Division 1.1 Εκρηκτικό·κίνδυνος μαζικής έκρηξης, mass
explosive hazard, H202 2.1 – Explosives, Division 1.2 Εκρηκτικό σοβαρός κίνδυνος
εκτόξευσης, H240 2.8 – Self-Reactive Substances and Mixtures, Type A, 2.15 – Organic
Peroxides, Type A, Η θέρμανση μπορεί να προκαλέσει έκρηξη.,κ.λ.π. Αντίστοιχες
δηλώσεις προφύλαξης (P statement) (βλέπε Παράρτημα8.Στ): P231 Χειρισμός σε
αδρανή ατμόσφαιρα, P233 Να διατηρείται ο περιέκτης ερμητικά κλειστός, P241 Να
χρησιμοποιείται
εξοπλισμός κλπ.
αντιεκρηκτικός
ηλεκτρολογικός
/εξαερισμού/φωτιστικός/…/
Πίνακας 8.3.3 Αντιστοιχία ορολογίας παλαιάς και νέας νομοθεσίας όσον αφορά στα
εκρηκτικά χημικά.
Υπάρχουσα νομοθεσία
Οδ. 67/548/ΕΟΚ, 1999/45/ΕΚ,
2001/59/ΕΚ
Κατηγορία κινδύνου
Νέα νομοθεσία CLP
Κανονισμός EC 1272/2008
Τάξη κινδύνου /κατηγορία κινδύνου
Page 257 of 668
Εκρηκτικό (Explosive)
Εκρηκτικά 1.1, 1.2, 1.3, 1.4
Ασταθή Εκρηκτικά
Αυτοαντιδρώντα - ουσίες και μείγματα
Τύπ. Α, Β
Οργανικά Υπεροξείδια Τύπ. Α, Β
Βλέπε Παράρτημα 8.Ε
Ένδειξη κινδύνου
Προειδοποιητική λέξη
Σύμβολα κινδύνου
Εικονόγραμμα κινδύνου
Explosive
Explosive
E
Προφυλάξεις
GHS-01
Ισχύει ότι και στην περίπτωση των εύφλεκτων με τα μέγιστα δυνατά μέτρα
ασφαλείας. Η εργαστηριακή χρήση εκρηκτικών ουσιών θα πρέπει να περιορίζεται σε
πολύ μικρές ποσότητες ή ακόμα καλύτερα να αποφεύγεται, διερευνώντας την
αντικατάσταση τους από άλλες με μη εκρηκτικές ιδιότητες. Οι εργαζόμενοι στα
εργαστήρια όπου υπάρχουν χημικά υψηλού κινδύνου θα πρέπει να διαβάζουν
προσεκτικά τα Δελτία Δεδομένων Ασφαλείας, ΔΔΑ (Material and Safety Data Sheets,
MSDS) με την παραλαβή του χημικού και να εφαρμόζουν κατά γράμμα τις υποδείξεις
για την αποθήκευση και το χειρισμό του, αποφεύγοντας δονήσεις, τριβή, κρούσεις και
υψηλές θερμοκρασίες.
8.3.2.Γ Οξειδωτικά Χημικά
Κίνδυνος
Οξειδωτικά χημικά θεωρούνται οι χημικές ουσίες οι οποίες μπορούν να προκαλέσουν
ανάφλεξη ή να προωθήσουν την καύση άλλων υλικών. Τα οξειδωτικά δρουν είτε
προκαλώντας την αρχική ανάφλεξη είτε ελευθερώνοντας οξυγόνο ή άλλα αέρια τα
οποία συντηρούν την καύση. Οι αντιδράσεις που προκαλούν είναι εξαιρετικά εξώθερμες
και κάποιες φορές βίαιες. Οξειδωτικές ενώσεις και μίγματα χρησιμοποιούνται συχνά
στα χημικά εργαστήρια. Από τα πιο διαδεδομένα είναι το νιτρικό οξύ και τα άλατά του,
Page 258 of 668
το υπερχλωρικό οξύ και τα άλατά του, τα χρωμικά και διχρωμικά άλατα, το
υπερμαγγανικό οξύ, τα υπεροξείδια, κλπ. Ένα σημείο που πρέπει να τονιστεί
ιδιαίτερα είναι η ασυμβατότητα οξειδωτικών με εύφλεκτα: οι δύο αυτές
κατηγορίες πρέπει να αποθηκεύονται σε διαφορετικά ντουλάπια, παίρνοντας
τα απαραίτητα μέσα προφύλαξης ώστε να μην έλθουν σε τυχαία επαφή μεταξύ
τους (Παράρτημα 8?).
Σήμανση
Το σύμβολο κινδύνου για τις οξειδωτικές ουσίες σύμφωνα με το παλαιό σύστημα
είναι το πορτοκαλί τετράγωνο με το μαύρο εικονόγραμμα όπου φαίνεται ένα Ο από τη
λέξη "Οxidising" και το σχήμα φλόγας (Πίνακας 8.3.4). Παραδείγματα αντίστοιχων Rφράσεων (Παράρτημα 8.Β) για την επισήμανση του κινδύνου είναι: R7 Μπορεί να
προκαλέσει πυρκαγιά, R8Η επαφή με καύσιμο υλικό μπορεί να προκαλέσει πυρκαγιά.
Για τα απαραίτητα μέτρα προφύλαξης ισχύουν οι S-phrases (Παράρτημα 8.Γ): S14
Μακριά από ... (ασύμβατες ουσίες καθορίζονται από τον παραγωγό), κλπ.
Στο καινούργιο σύστημα CLP-REACH, το εικονόγραμμα κινδύνου είναι παρόμοιο και
ίδιο με εκείνο του συστήματος GHS (σύμβολο GHS-03, Πίνακας 8.3.4). Δηλώσεις
επικινδυνότητας (H statement, Παράρτημα 8.Ε):) για αυτή τη κατηγορία χημικών είναι:
H270 2.4 - Oxidising Gases, Hazard Category 1, Μπορεί να προκαλέσει ή να
αναζωπυρώσει πυρκαγιά-οξειδωτικό; H271
2.13 – Oxidising Liquids, Hazard
Category 1, 2.14 – Oxidising Solids, Hazard Category 1, Μπορεί να προκαλέσει πυρκαγιά
ή έκρηξη- ισχυρό-οξειδωτικό. Η κυριότερη από τις δηλώσεις προφύλαξης (P statement)
για τα οξειδωτικά αφορά την αποθήκευση: P420 Αποθηκεύεται μακριά από άλλα υλικά.
Υπενθυμίζεται
Παράρτημα8.Στ.
το
σύνολο
των
δηλώσεων
προφύλαξης
περιλαμβάνεται
στο
Πίνακας 8.3.4 Αντιστοιχία ορολογίας παλαιάς και νέας νομοθεσίας όσον αφορά στα
οξειδωτικά χημικά.
Υπάρχουσα νομοθεσία
Οδ. 67/548/ΕΟΚ, 1999/45/ΕΚ,
2001/59/ΕΚ
Κατηγορία κινδύνου
Οξειδωτικό
Νέα νομοθεσία CLP
Κανονισμός EC 1272/2008
Τάξη κινδύνου /κατηγορία κινδύνου
Οξειδωτικά:
Αέρια, κατ. 1,
Yγρά κατ. 1, 2, 3
Στερεά 1, 2, 3
Page 259 of 668
Βλέπε Παράρτημα 8.Ε
Ένδειξη κινδύνου
Προειδοποιητική λέξη
Οxidising
Σύμβολα κινδύνου
Οxidising
O
Εικονόγραμμα κινδύνου
GHS-03
Προφυλάξεις
Τα οξειδωτικά αποθηκεύονται σε δροσερό και ξηρό χώρο, μακριά από εύφλεκτα και
καύσιμα υλικά, όπως π.χ. χαρτί ή ξύλο. Ακόμα, δεν πρέπει να βρίσκονται κοντά σε
αναγωγικά υλικά, όπως τα αλκάλια, ο ψευδάργυρος, το μυρμηγκικό οξύ, κλπ.
8.3.2.Δ Διαβρωτικά Χημικά
Κίνδυνος
Ως διαβρωτικές ουσίες (Corrosives) ορίζονται οι χημικές ουσίες που προκαλούν
διάλυση οργανικών και ανόργανων ενώσεων, καταστρέφοντας επιφάνειες και
αντικείμενα ενώ προξενούν ορατές βλάβες στους ιστούς, προκαλώντας χημικά
εγκαύματα στο σημείο προσβολής, δέρμα ή μάτια. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν
ενώσεις που χρησιμοποιούνται ευρέως στα εργαστήρια όπως είναι τα οξέα και οι
βάσεις. Τα συχνότερα χρησιμοποιούμενα οξέα είναι το νιτρικό, το θειικό, το
υδροχλωρικό, το οξικό, κλπ. Συνήθεις βάσεις είναι το πυκνό διάλυμα αμμωνίας, τα
υδροξείδια του καλίου, νατρίου και ασβεστίου, διαλύματα ανθρακικών αλάτων, κλπ.
Λόγω των μεγάλων ποσοτήτων διαβρωτικών που χρησιμοποιούνται στα εργαστήρια
ο κίνδυνος για ατυχήματα αυξάνει. Εκτός από τα μέτρα ασφαλείας που πρέπει να
ακολουθούνται προσεκτικά, οι εργαζόμενοι στα χημικά εργαστήρια θα πρέπει να
γνωρίζουν τις απαιτούμενες ενέργειες για την περίπτωση που μια φιάλη με διαβρωτική
ουσία χυθεί στον πάγκο ή το πάτωμα του εργαστηρίου. Οι απαιτούμενες ενέργειες για
την
αντιμετώπιση
παράγραφο?.
τέτοιων
περιπτώσεων
περιγράφονται
λεπτομερώς
στην
Σήμανση
Page 260 of 668
Με το υπάρχον σύστημα, το σύμβολο κινδύνου για τις παραπάνω κατηγορίες
χημικών είναι ένα πορτοκαλί τετράγωνο και το μαύρο εικονόγραμμα που παριστά
αφενός την προσβολή μιας επιφάνειας υλικού αφετέρου δε εκείνη ενός χεριού (Πίνακας
8.3.5). Συχνά στο σύμβολο υπάρχει το γράμμα C που συμβολίζει τη λέξη “Corrosive”
(διαβρωτικό). Οι R-phrases που καθορίζουν το βαθμό επικινδυνότητας για τα
διαβρωτικά δίδονται στο Παράρτημα 8.Β. Μερικά παραδείγματα: R20 Επιβλαβές όταν
εισπνέεται, R21 Επιβλαβές σε επαφή με το δέρμα, R22 Επιβλαβές σε περίπτωση
καταπόσεως, R34 Προκαλεί εγκαύματα, R35 Προκαλεί σοβαρά εγκαύματα,
R36:
Ερεθίζει τα μάτια, καθώς και σύνθετες όπως R21/22 Επιβλαβές σε επαφή με το δέρμα
και σε περίπτωση καταπόσεως. κλπ. Παραδείγματα S φράσεων (S-phrases) για τα
απαραίτητα μέτρα προφύλαξης: S24: Αποφυγή της επαφής με το δέρμα, S26: Σε
περίπτωση επαφής με τα μάτια πρέπει να πλυθούν αμέσως με άφθονο νερό και να
ζητηθεί ιατρική συμβουλή, S39: Πρέπει να χρησιμοποιηθεί συσκευή προστασίας
ματιών/προσώπου,κλπ. (Παράρτημα 8.Γ).
Πίνακας 8.3.5 Αντιστοιχία ορολογίας παλαιάς και νέας νομοθεσίας όσον αφορά στα
διαβρωτικά χημικά.
Υπάρχουσα νομοθεσία
Νέα νομοθεσία CLP
Οδ. 67/548/ΕΟΚ, 1999/45/ΕΚ,
2001/59/ΕΚ
Κανονισμός EC 1272/2008
Τάξη κινδύνου /κατηγορία κινδύνου
Διαβρωτικό για τα μέταλλα κατ. 1
Κατηγορία κινδύνου
Διαβρωτικό του δέρματος κατ. 1Α, 1Β,
Διαβρωτικό
1C
Σοβαρή οφθαλμική βλάβη κατ. 1
Βλέπε Παράρτημα 8.Ε
Ένδειξη κινδύνου
Προειδοποιητική λέξη
Σύμβολα κινδύνου
Εικονόγραμμα κινδύνου
Corrosive
Corrosive
C
GHS-05
Στο καινούργιο σύστημα CLP-REACH, το εικονόγραμμα κινδύνου είναι παρόμοιο και
ίδιο με το σύμβολο GHS-05 του συστήματος GHS (Πίνακας 8.3.5). Παραδείγματα
Page 261 of 668
αντίστοιχων δηλώσεων επικινδυνότητας (H statement) είναι: H290 2.16 - Corrosive to
metals, Hazard Category 1, Μπορεί να διαβρώσει μέταλλα, H314
3.2 - Skin
corrosion/irritation, Hazard Category 1A, 1B, 1C, Προκαλεί σοβαρά δερματικά
εγκαύματα και οφθαλμικές βλάβες, H315
3.2 - Skin corrosion/irritation, Hazard
Category 2, Προκαλεί ερεθισμό του δέρματος, κλπ. Δηλώσεις προφύλαξης (P
statement)σχετικές με το διαβρωτικό χαρακτήρα των χημικών (βλέπε Παράρτημα8.Στ):
P406 Αποθηκεύεται σε ανθεκτικό στη διάβρωση/ … περιέκτη με ανθεκτική εσωτερική
επένδυση, P280 Να φοράτε προστατευτικά γάντια/ προστατευτικά ενδύματα/ μέσα
ατομικής προστασίας για τα μάτια / πρόσωπο.
Προφυλάξεις
Επειδή η πρόληψη είναι πολύ καλύτερη της θεραπείας, στην περίπτωση των οξέων
και των βάσεων πρέπει να ακολουθούνται οι βασικοί κανόνες που περιγράφονται στις
επόμενες παραγράφους.
Οι αντιδράσεις μεταξύ πυκνών διαλυμάτων οξέων και βάσεων (αντιδράσεις
εξουδετέρωσης) είναι εξαιρετικά εξώθερμες. Για το λόγο αυτό, τα οξέα και οι βάσεις δεν
πρέπει να αποθηκεύονται στο ίδιο ντουλάπι.
Τα οξέα, εκτός από το διαβρωτικό τους χαρακτήρα έχουν και άλλες χημικές
ιδιότητες, π.χ. το νιτρικό οξύ είναι και οξειδωτικό. Αντίθετα άλλα οξέα όπως τα
οργανικά, π.χ. το βενζοϊκό οξύ, μπορούν να οξειδωθούν. Όπως έχει ήδη αναφερθεί
οξειδωτικά και «καύσιμα» χημικά είναι μη συμβατά και παρόλο που ανήκουν στην
κατηγορία των οξέων δεν πρέπει να αποθηκεύονται στον ίδιο χώρο. Γενικά, τα
οξειδωτικά οξέα πρέπει να αποθηκεύονται μακριά από οργανικά οξέα, εύφλεκτα χημικά
και καύσιμα. Τα ασύμβατα οξέα δίδονται στο αντίστοιχο Παράρτημα ?.
Τα οξέα εκτός από τις βάσεις πρέπει να βρίσκονται μακριά από ‘δραστικά’ μέταλλα
όπως το νάτριο ή το κάλιο.
Τα διαλύματα του υδροξειδίου πρέπει να αποθηκεύονται σε φιάλες πολυαιθυλενίου
ή πολυπροπυλενίου γιατί προσβάλλουν το γυαλί και μολύνεται το διάλυμα.
Τα μεγάλα δοχεία (2.5 L) με τα πυκνά διαλύματα οξέων αποθηκεύονται σε χαμηλά
ράφια ώστε να είναι εύκολος ο χειρισμός τους. Γενικά οι διαβρωτικές ενώσεις δεν
πρέπει να τοποθετούνται σε ράφια των οποίων το ύψος είναι υψηλότερο από εκείνο
του πιο μικρόσωμου εργαζόμενου στο εργαστήριο.
Σε περίπτωση που χυθεί ποσότητα διαλύματος οξέος χρειάζεται άμεσο πλύσιμο με
πολύ νερό. Πρέπει να έχει γίνει προετοιμασία στο εργαστήριο για την περίπτωση που
Page 262 of 668
χυθεί ποσότητα πυκνού οξέος ή βάσεως π.χ. διαδικασία εξουδετέρωσης ή spill control
pillows (Παράρτημα ?).
8.3.2.Ε Ερεθιστικά - Επιβλαβή- Τοξικά Χημικά
Κίνδυνος
Αν και είναι προφανές ότι αυτή η κατηγορία περιλαμβάνει χημικές ενώσεις με
διαφορετικές ιδιότητες, όλες έχουν ως κοινό στοιχείο ότι προκαλούν διαφορετικού
βαθμού βλάβες στον ανθρώπινο οργανισμό.
Ως Ερεθιστικές ουσίες (irritant) ορίζονται οι ουσίες οι οποίες δεν είναι διαβρωτικές
αλλά με άμεση ή χρόνια επαφή με το δέρμα ή τις βλεννογόνους μπορούν να
προκαλέσουν ερεθισμό ή φλεγμονή. Επειδή η βλάβη που προκαλούν αφορά στην υγεία
και δεν έχουν φυσικό κίνδυνο, δεν κατατάσσονται στην κατηγορία των διαβρωτικών
αλλά στην κατηγορία των τοξικών. Παραδείγματα ερεθιστικών ενώσεων είναι η
αμμωνία, τα ασθενή οξέα και βάσεις, το βενζυλοχλωρίδιο κ.ά.
Επόμενη υποκατηγορία που ενέχει μεγαλύτερους κινδύνους για την υγεία από τις
ερεθιστικές είναι οι επιβλαβείς ουσίες (harmful). Ως Επιβλαβείς ορίζονται οι χημικές
ουσίες οι οποίες προσβάλουν τον οργανισμό προκαλώντας άμεσα (ερεθισμό, πόνο,
δάκρυα) ή μακροπρόθεσμα βλάβες, επιφέροντας ακόμα το θάνατο. Παραδείγματα
επιβλαβών ενώσεων είναι το οξαλικό οξύ και η πυριδίνη.
Μεγαλύτερα προβλήματα από τα επιβλαβή προκαλεί η επόμενη κατηγορία, η οποία
περιλαμβάνει τις τοξικές χημικές ουσίες. Ως Τοξικές ουσίες θεωρούνται οι ουσίες οι
οποίες αν εισέλθουν στον οργανισμό, από το δέρμα, το πεπτικό ή το αναπνευστικό
σύστημα, ακόμα και σε μικρές ποσότητες, προκαλούν μικρές ή μεγαλύτερες βλάβες,
άμεσα ή μακροπρόθεσμα ενώ είναι δυνατόν να επιφέρουν ακόμα και το θάνατο. Ο
βαθμός τοξικότητας εξαρτάται από την ποσότητα της ουσίας που προκαλεί βλάβες ή
θάνατο. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν τα γνωστά δηλητήρια άλατα του κυανίου, η
στρυχνίνη, κ.λ.π. Ενώ εισέρχονται στον οργανισμό από κάποιο σημείο, π.χ. το δέρμα,
είναι δυνατόν να προκαλέσουν βλάβη σε άλλο σημείο όπως π.χ. σε κάποιο όργανο. Αυτή
είναι και η ιδιαιτερότητα και ο μέγιστος κίνδυνος αυτής της κατηγορίας ενώσεων γιατί
η προσβολή δεν είναι άμεσα ορατή.
Λόγω του διαφορετικού είδους και βαθμού βλάβης που μπορούν να προκαλέσουν,
υπάρχουν πολλές υποκατηγορίες τοξικών και πολλοί τρόποι επισήμανσης του
ιδιαίτερου κινδύνου. Η κατάταξη μιας τοξικής ένωσης και η επιπλέον επισήμανση
εξαρτάται από τις τιμές LD 50. Ο όρος LD είναι το ακρωνύμιο των λέξεων Lethal Dose
Page 263 of 668
και ένας τρόπος έκφρασης της τοξικότητας. LD50 είναι η δόση της χημικής ουσίας η
οποία
προκαλεί
το
θάνατο
στο
μισό
πληθυσμό
των
χρησιμοποιούμενων
πειραματόζωων. Οι επιπλέον ορισμοί-προειδοποιήσεις που χρησιμοποιούνται όσον
αφορά στην τοξικότητα είναι:
STEL: Short Term Exposure Limit. Είναι η μέγιστη τιμή συγκέντρωσης της ουσίας
στην οποία μπορεί να εκτεθεί ένα άτομο για 15 λεπτά. Αυτή η έκθεση δεν πρέπει να
επαναλαμβάνεται για περισσότερες από τέσσερις φορές την ημέρα, με ενδιάμεσα
διαλείμματα 60 λεπτών.
PEL: Permissible Exposure Limit. Είναι η μέγιστη συγκέντρωση του χημικού στο οποίο
επιτρέπεται να εκτεθεί ένας εργαζόμενος για τη διάρκεια του οκταώρου εργασίας του
(σύμφωνα με τον OSHA- Occupational Health & Safety Administration διεύθυνση του
Υπουργείου Εργασίας των ΗΠΑ).
TLV: Threshold Limit Value. Είναι η μέγιστη συγκέντρωση του χημικού στο οποίο
επιτρέπεται να εκτεθεί ένας εργαζόμενος οποιαδήποτε στιγμή κατά την εργασία του.
PPE: Personal Protective Equipment. Είναι τα ειδικά μέτρα ατομικής προστασίας:
ειδικά γάντια, γυαλιά, μάσκες, μπότες ή καλύμματα παπουτσιών, αναπνευστικές
συσκευές, κλπ
Οι κίνδυνοι για την υγεία που ενέχουν πολλά χημικά αναθεωρούνται ανάλογα με τα
στοιχεία και τις κλινικές μελέτες. Είναι δυνατόν μια χημική ουσία που έχει καταταχθεί
ως επιβλαβής να μεταφερθεί στις τοξικές. Για το λόγο αυτό, συνιστάται οι εργαζόμενοι
σε χημικό εργαστήριο να παίρνουν τα μέγιστα μέτρα προφύλαξης θεωρώντας τα
αντιδραστήρια της κατηγορίας αυτής ως τοξικά.
Σήμανση
Λόγω των πολλών υποκατηγοριών τοξικών, στο παλαιότερο σύστημα υπάρχουν
πολλά σύμβολα κινδύνου πάντα με το πορτοκαλί τετράγωνο και διαφορετικό μαύρο
εικονόγραμμα (Πίνακας 8.3.6). Για τις ερεθιστικές ουσίες (irritant) χρησιμοποιείται το
σύμβολο
x
και μπορεί να συνοδεύεται από τα γράμματα Xi που συμβολίζει τη λέξη
Irritant (ερεθιστικό). Για τις επιβλαβείς ουσίες (harmful) χρησιμοποιείται το σύμβολο x
και μπορεί να συνοδεύεται από τα γράμματα Xn που συμβολίζει τη λέξη Harmful
(επιβλαβές). Για τις τοξικές ενώσεις χρησιμοποιείται το σύμβολο της νεκροκεφαλής και
συχνά τα γράμματα Τ και Τ+ που υποδεικνύουν τις λέξεις Toxic (τοξικό) και very Toxic
(πολύ τοξικό), αντίστοιχα.
Είναι αναμενόμενο να υπάρχουν πολλές R-phrases που καθορίζουν το βαθμό
επικινδυνότητας λόγω του διαφορετικού βαθμού βλαβών (Παράρτημα 8.Β). Μερικά
Page 264 of 668
παραδείγματα: R20 Επιβλαβές όταν εισπνέεται, R21 Επιβλαβές σε επαφή με το δέρμα,
R24 Τοξικό σε επαφή με το δέρμα, R26 Πολύ τοξικό όταν εισπνέεται, R29 Σε επαφή με
το νερό ελευθερώνονται τοξικά αέρια, R36/37/38 Ερεθίζει τα μάτια, το αναπνευστικό
σύστημα και το δέρμα, R39/26 Πολύ τοξικό: κίνδυνος πολύ σοβαρών μόνιμων
επιδράσεων όταν εισπνέεται, κλπ. Τις S-phrases για τα απαραίτητα μέτρα προφύλαξης
θα τις βρει ο αναγνώστης στο Παράρτημα 8.Γ. Μερικά παραδείγματα: S22 Δεν πρέπει να
αναπνέεται η σκόνη, S23 καθώς επίσης και αέρια/ αναθυμιάσεις/ ατμούς/ εκνεφώματα
(η κατάλληλη διατύπωση καθορίζεται από τον παραγωγό), S26 Σε περίπτωση επαφής
με τα μάτια και το δέρμα πρέπει να πλυθούν αμέσως με άφθονο νερό και να ζητηθεί
ιατρική συμβουλή, S28.
Στο καινούργιο σύστημα CLP-REACH,
τα εικονογράμματα κινδύνου είναι
διαφορετικά από ότι στο παλιό σύστημα. Για τις ερεθιστικές ενώσεις το εικονόγραμμα
έχει ένα θαυμαστικό «!», και είναι ίδιο με το σύμβολο GHS-07 του συστήματος GHS
(Πίνακας 8.3.6). Για τις επιβλαβείς ουσίες το εικονόγραμμα παριστά μια «έκρηξη» στον
ανθρώπινο κορμό, αντίστοιχο του GHS-08 ενώ για τις πολύ τοξικές ουσίες
χρησιμοποιείται και πάλι η νεκροκεφαλή, εικονόγραμμα αντίστοιχο του GHS-06. Εάν
μια χημική ουσία ή παρασκεύασμα ενέχει κινδύνους που κατατάσσονται σε
περισσότερες από μία κατηγορίες, επισημαίνεται με τη σήμανση που προειδοποιεί για
τον μεγαλύτερο κίνδυνο.
Πίνακας 8.3.6 Αντιστοιχία ορολογίας παλαιάς και νέας νομοθεσίας όσον αφορά στα
ερεθιστικά, επιβλαβή και τοξικά χημικά.
Υπάρχουσα νομοθεσία
Οδ. 67/548/ΕΟΚ, 1999/45/ΕΚ,
Κανονισμός EC 1272/2008
2001/59/ΕΚ
Κατηγορία κινδύνου
Ερεθιστικό,
Επιβλαβές
Εξαιρετικά Τοξικό
Ένδειξη κινδύνου
Irritant,
Harmful,
Toxic
Νέα νομοθεσία CLP
Τοξικό,
Τάξη κινδύνου /κατηγορία κινδύνου
Πολλές κατηγορίες
Βλέπε Παράρτημα 8.Ε
Προειδοποιητική λέξη (συγκεκριμένες
ενδείξεις)
Skin irritation
Aspiration hazard
Acute Toxicity
Page 265 of 668
Σύμβολα κινδύνου
Εικονόγραμμα κινδύνου
Xi
Xn
T
irritant
GHS-07
harmful
GHS-08
toxic
GHS-06
Υπάρχουν πολλές δηλώσεις επικινδυνότητας (H statement) (βλέπε Παράρτημα 8.Ε).
Παράδειγμα: H373 3.9 -Specific target organ toxicity – Repeated exposure, Hazard
Category 2, Μπορεί να προκαλέσει βλάβες στα όργανα ….. (αναφέρονται όλα τα όργανα
που βλάπτονται, εάν είναι γνωστά) ύστερα από παρατεταμένη ή επανειλημμένη έκθεση
….(αναφέρεται η οδός έκθεσης αν έχει αποδειχθεί αδιαμφισβήτητα ότι δεν υπάρχει
κίνδυνος από τις άλλες οδούς έκθεσης), κλπ. Παραδείγματα δηλώσεων προφύλαξης (P
statement) σχετικών με την τοξικότητα χημικών: P262 Να μην έρθει σε επαφή με τα
μάτια, με το δέρμα ή με τα ρούχα, P284 Φοράτε μέσα ατομικής προστασίας της
αναπνοής, κλπ. (βλέπε Παράρτημα8.Στ).
Προφυλάξεις
Λόγω του αυξημένου κινδύνου, απαιτείται η αυστηρή τήρηση των κανόνων
ασφαλούς συμπεριφοράς στο εργαστήριο και η λήψη όλων των μέτρων προσωπικής
προστασίας. Ακολουθούνται όλες οι οδηγίες που δίδονται στη συσκευασία και στο
δελτίο ΔΔΑ-MSDS (Βλέπε παράγραφο 8.3.5). Σε περίπτωση που έρθουν σε επαφή με το
σώμα πρέπει να γίνεται άμεσο και καλό πλύσιμο με πολύ νερό και στη συνέχεια πρέπει
να συμβουλευτούμε γιατρό.
8.3.2.Στ Καρκινογόνα-Μεταλλαξιογόνα-Τοξικά για την Αναπαραγωγή Χημικά
Κίνδυνος
Ως καρκινογόνα χημικά χαρακτηρίζονται οι χημικές ουσίες που προκαλούν ή είναι
ύποπτες για την πρόκληση καρκίνου. Αντίστοιχα οι ουσίες που κατατάσσονται στις
μεταλλαξιογόνες ή τοξικές κατά την αναπαραγωγή προκαλούν ή είναι ύποπτες για την
Page 266 of 668
πρόκληση μεταλλάξεων. Αποθηκεύονται σύμφωνα με το είδος του χημικού, π.χ. ως
διαβρωτικό, εύφλεκτο κλπ, αλλά στο δοχείο πρέπει να υπάρχει σαφώς η ένδειξη ότι
είναι πιθανός καρκινογόνος παράγοντας. Παραδείγματα ουσιών που θεωρούνται
καρκινογόνες είναι οι ενώσεις του αντιμονίου, το χλωροφόρμιο, το βενζόλιο, το
βινυλοχλωρίδιο, κλπ.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (World Health Οrganization) και η Διεθνής
Υπηρεσία για την Έρευνα όσον αφορά στον Καρκίνο (Ιnternational Agency for Research
on Cancer), έχουν καταρτίσει κατάλογο που περιλαμβάνει τις καρκινογόνες ουσίες
(IARC List of Cancer Causing Chemicals). Οι καρκινογόνες ουσίες κατατάσσονται σε
ομάδες:
• Ομάδα Α1 (Group Α1) Παράγοντες και βιομηχανικές διεργασίες που είναι
καρκινογόνοι/νες για τον άνθρωπο όπως εκτιμήθηκαν από το IARC Monographs
Program (προκαλεί αποδεδειγμένα καρκίνο στον άνθρωπο).
• Ομάδα Α2 (Group A2) Παράγοντες και βιομηχανικές διεργασίες που είναι πολύ
πιθανώς καρκινογόνοι/νες για τον άνθρωπο όπως εκτιμήθηκαν από το IARC
Monographs Program (προκαλεί αποδεδειγμένα καρκίνο σε πειραματόζωα).
• Ομάδα Β (Group B) Παράγοντες και βιομηχανικές διεργασίες που είναι εν δυνάμει
καρκινογόνοι/νες για τον άνθρωπο όπως εκτιμήθηκαν από το IARC Monographs
Program (υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι η ένωση είναι καρκινογόνος).
Σήμανση
Με το παλαιό σύστημα, το σύμβολο κινδύνου για τις παραπάνω κατηγορίες χημικών
είναι ένα πορτοκαλί τετράγωνο και ένα μαύρο εικονόγραμμα που δίδεται στο Πίνακα
8.3.7 και συνοδεύεται από τη λέξη Biohazard. Το βαθμό επικινδυνότητας και τους
ιδιαίτερους κινδύνους καθορίζουν οι αντίστοιχες R-phrases (βλέπε Παράρτημα 8.Β)
όπως π.χ. R40: Ύποπτο καρκινογένεσης, R62: Πιθανός κίνδυνος για εξασθένηση της
γονιμότητας, R63: Πιθανός κίνδυνος δυσμενών επιδράσεων στο έμβρυο κατά τη
διάρκεια της κύησης, R64: Μπορεί να βλάψει τα βρέφη που τρέφονται με μητρικό γάλα,
κλπ. Δεν υπάρχουν συγκεκριμένες S-phrases αλλά όσον αφορά στα απαραίτητα μέτρα
προφύλαξης, οι χημικές ουσίες αυτών των κατηγοριών θα πρέπει να αντιμετωπίζονται
ως εξαιρετικά τοξικές (βλέπε Παράρτημα 8.Γ).
Στο καινούργιο σύστημα CLP-REACH, το αντίστοιχο εικονόγραμμα είναι ίδιο με
εκείνο που χρησιμοποιείται για τις επιβλαβείς ουσίες και παριστά μια «έκρηξη» στον
ανθρώπινο κορμό (Πίνακας 8.3.7), αντίστοιχο του GHS-08 συστήματος GHS (σύμβολο
GHS-08). Αντί για τις φράσεις R, υπάρχουν αντίστοιχες δηλώσεις επικινδυνότητας (H
Page 267 of 668
statement) οι οποίες είναι περισσότερο σαφείς όσον αφορά στην κατηγορία του
κινδύνου (βλέπε Παράρτημα 8.Ε). Παραδείγματα δηλώσεων επικινδυνότητας H: H341
3.5 – Germ cell mutagenicity, Hazard Category 2 –Ύποπτο για πρόκληση
γενετικών
ελαττωμάτων
<αναφέρεται
η
οδός
έκθεσης
αν
έχει
αποδειχθεί
αδιαμφισβήτητα ότι δεν υπάρχει κίνδυνος από τις άλλες οδούς έκθεσης>, H350 3.6 –
Carcinogenicity, Hazard Category 1A, 1B– Μπορεί να προκαλέσει καρκίνο <αναφέρεται η
οδός έκθεσης αν έχει αποδειχθεί αδιαμφισβήτητα ότι δεν υπάρχει κίνδυνος από τις άλλες
οδούς έκθεσης>, κ.λ.π. Οι δηλώσεις προφύλαξης (P statement) είναι αντίστοιχες εκείνων
που δίδονται για τα τοξικά (βλέπε Παράρτημα8.Στ): P281 Use personal protective
equipment as required (Germ cell mutagenicity (section 3.5), Carcinogenicity (section
3.6), Reproductive toxicity (section 3.7), κλπ.
Προφυλάξεις
Ισχύει ότι και στην περίπτωση των τοξικών με τα μέγιστα δυνατά μέτρα ασφαλείας.
Οι εργαζόμενοι στα εργαστήρια όπου υπάρχουν χημικά αυτής της κατηγορίας θα πρέπει
να διαβάζουν προσεκτικά τα ΔΔΑ (MSDS) με την παραλαβή του χημικού και να
εφαρμόζουν κατά γράμμα τις υποδείξεις για τα μέτρα ατομικής προστασίας κατά το
χειρισμό του, όπως και σε κάθε περίπτωση χημικών υψηλού κινδύνου.
Πίνακας 8.3.7 Αντιστοιχία ορολογίας παλαιάς και νέας νομοθεσίας όσον αφορά στα
καρκινογόνα, μεταλλαξιογόνα και τοξικά για την αναπαραγωγή χημικά.
Υπάρχουσα νομοθεσία
Οδ. 67/548/ΕΟΚ, 1999/45/ΕΚ,
2001/59/ΕΚ
Κατηγορία κινδύνου
καρκινογόνα,
Νέα νομοθεσία CLP
Κανονισμός EC 1272/2008
Τάξη κινδύνου /κατηγορία κινδύνου
Βλέπε Παράρτημα 8.Ε
μεταλλαξιογόνα και
τοξικά για την αναπαραγωγή χημικά
Ένδειξη κινδύνου
carcinogenic
Σύμβολα κινδύνου
Προειδοποιητική λέξη
Carcinogenicity
Germ cell mutagenicity
Reproductive toxicity
Εικονόγραμμα κινδύνου
Page 268 of 668
GHS-08
8.3.2.Ζ Επικίνδυνα για το Περιβάλλον Χημικά
Κίνδυνος
Ως ουσίες επιβλαβείς για το περιβάλλον χαρακτηρίζονται οι χημικές ουσίες οι οποίες
απορριπτόμενες ενέχουν άμεσους ή μακροπρόθεσμους κινδύνους για το περιβάλλον. Οι
επιβλαβείς για το περιβάλλον ουσίες μπορεί να έχουν επιπτώσεις:
1. στους υδρόβιους οργανισμούς
2. στους επίγειους οργανισμούς
3. στη στοιβάδα του όζοντος
Η κατάταξη σε αυτή την κατηγορία υποδεικνύει ότι πρέπει να εφαρμόζονται
ορισμένοι κανόνες για τη συλλογή, αποθήκευση και ασφαλή καταστροφή των
αποβλήτων.
Σήμανση
Με το παλαιό σύστημα, το σύμβολο κινδύνου για την παραπάνω κατηγορία χημικών
είναι ένα πορτοκαλί τετράγωνο και ένα μαύρο εικονόγραμμα με ένα ξερό δένδρο και ένα
νεκρό ψάρι. Συμβολίζονται με το γράμμα “Ν” και τη φράση "Dangerous for the
environment" (Πίνακας 8.3.8). Το βαθμό επικινδυνότητας και τους ιδιαίτερους
κινδύνους καθορίζουν οι αντίστοιχες R-phrases (βλέπε Παράρτημα 8.Β) όπως π.χ. R50
Πολύ τοξικό για τους υδρόβιους οργανισμούς, R53 Μπορεί να προκαλέσει μακροχρόνιες
δυσμενείς επιπτώσεις στο υδάτινο περιβάλλον, R54 Τοξικό για τη χλωρίδα, R58:
Μπορεί να προκαλέσει μακροχρόνιες δυσμενείς επιπτώσεις στο περιβάλλον, R59:
Επικίνδυνο για τη στιβάδα του όζοντος, κλπ. Αντίστοιχα, με τις S-phrases (βλέπε
Παράρτημα 8.Γ) δίδονται τα απαραίτητα μέτρα προφύλαξης όπως: S57 Να
χρησιμοποιηθεί
ο
κατάλληλος
περιέκτης
για
να
αποφευχθεί
μόλυνση
του
περιβάλλοντος, S61 Αποφύγετε την ελευθέρωσή του στο περιβάλλον. Αναφερθείτε σε
ειδικές οδηγίες/δελτίο δεδομένων ασφαλείας, κλπ.
Στο καινούργιο σύστημα CLP-REACH, το εικονόγραμμα κινδύνου είναι παρόμοιο και
ίδιο με εκείνο του συστήματος GHS (σύμβολο GHS-09, Πίνακας 8.3.8). Οι δηλώσεις
επικινδυνότητας (H statement) είναι ιδιαίτερα σαφείς όσον αφορά στην κατηγορία του
κινδύνου π.χ. H400 4.1 – Hazardous to the aquatic environment – AcuteHazard,
Category 1, Πολύ τοξικό για τους υδρόβιους οργανισμούς. Υπάρχουν και οι αντίστοιχες
Page 269 of 668
δηλώσεις προφύλαξης (P statement) που δίδονται συγκεντρωμένς στο Παράρτημα8.Στ.
Παραδείγμα: P501
Dispose
of
contents/container
to ... (in
accordance
with
local/regional/national/international regulation (to be specified)) Διάθεση του
περιεχομένου/περιέκτη σε ... (σύμφωνα με τους τοπικούς/περιφερειακούς/εθνικούς/
διεθνείς κανονισμούς (καθορίζεται)).
Πίνακας 8.3.8 Αντιστοιχία ορολογίας παλαιάς και νέας νομοθεσίας όσον αφορά στα
επικίνδυνα για το περιβάλλον χημικά.
Υπάρχουσα νομοθεσία
Οδ. 67/548/ΕΟΚ, 1999/45/ΕΚ,
2001/59/ΕΚ
Κατηγορία κινδύνου
Επικίνδυνο για το περιβάλλον
Κανονισμός EC 1272/2008
Τάξη κινδύνου /κατηγορία κινδύνου
Βλέπε Παράρτημα 7.Ε
Προειδοποιητική λέξη
Ένδειξη κινδύνου
Dangerous to the environment N
Σύμβολα κινδύνου
Νέα νομοθεσία CLP
N
Hazardous to the aquatic environment
– Acute Hazard, Category 1
– Chronic Hazard, Category 1-4
Εικονόγραμμα κινδύνου
GHS-09
Προφυλάξεις
Για κάθε χημικό αυτής της κατηγορίας χημικών, επιπλέον των μέτρων προφύλαξης
που πρέπει να λαμβάνονται λόγω των άλλων ιδιοτήτων του (π.χ. εύφλεκτο,
διαβρωτικό, κλπ), θα πρέπει να δίδεται ιδιαίτερη προσοχή κατά την αποθήκευση και
κυρίως κατά την απόρριψη του ώστε να ελαχιστοποιηθεί η απελευθέρωσή του στο
περιβάλλον.
8.3.2.Η Γενικά
Όταν σε μια χημική ουσία ταιριάζουν περισσότερα από δύο σύμβολα,
χρησιμοποιούνται εκείνα που δείχνουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο. Αν ένα χημικό είναι
τοξικό, η σήμανσή του ως επιβλαβές είναι περιττή, ενώ η σήμανση ως διαβρωτικό είναι
προαιρετική. Αν ένα χημικό είναι εκρηκτικό, η σήμανσή του ως οξειδωτικό ή εύφλεκτο
Page 270 of 668
είναι περιττή. Γενικά δεν είναι απαραίτητη η σήμανση για πολύ μικρές συγκεντρώσεις
των ουσιών σε διαλύματα:
– για συγκέντρωση < 0,1% στις τοξικές ουσίες ή
– για συγκέντρωση < 1% στις διαβρωτικές, επιβλαβείς και ερεθιστικές ουσίες.
Το ειδικό σήμα πρέπει να καλύπτει τουλάχιστον το 1/10 της ετικέτας και δεν πρέπει να
είναι μικρότερο από 10mmx10mm.
8.3.3 Κατάταξη και Σήμανση Χημικών στις Η.Π.Α. – NFPA
Στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής ισχύουν άλλα συστήματα σήμανσης. Το
συχνότερα χρησιμοποιούμενο είναι το σύστημα της National Fire Protection Association
(NFPA). Το γνωστό “διαμαντάκι” του NFPA System (Πίνακας 8.3.9) ειδοποίησης για
ενδεχομένους κινδύνους χρησιμοποιείται σε πρωτογενή και δευτερογενή δοχεία καθώς
και σε χώρους όπου χρησιμοποιείται ένα χημικό. Τοποθετείται στην ετικέτα, στις
εισόδους και κοντά σε σήματα συναγερμού. Αποτελείται από τέσσερις ρόμβους με
διαφορετικό χρώμα: το μπλε χρώμα αντιστοιχεί στις επιπτώσεις στη υγεία, το κόκκινο
στους φυσικούς κινδύνους (κυρίως όσον αφορά τη φωτιά), το κίτρινο στη χημική
δραστικότητα-σταθερότητα της ουσίας και το λευκό σε ειδικές πληροφορίες όπως
αντίδραση με το νερό, ραδιενέργεια, βιο-δραστικότητα, κλπ. Κάθε χρώμα συνδυάζεται
με ένα νούμερο. Τα νούμερα αρχίζουν από το “0”, που υποδηλώνει ότι δεν υπάρχει
κίνδυνος, έως το “4”, που σημαίνει μέγιστο κίνδυνο (μπορεί να προκαλέσει θάνατο). Για
κάθε κατηγορία κινδύνου, ο αριθμός αυτός έχει άλλη σημασία. Στον Πίνακα 8.3.9
περιέχονται όλες οι πληροφορίες που αφορούν στους συγκεκριμένους κινδύνους ανά
κατηγορία στα συστήματα NFPA.
Page 271 of 668
Πίνακας 8.3.9. Συστήματα επισήμανσης κινδύνων NFPA και HMIS (Η.Π.Α). Περιέχονται συγκεκριμένοι κίνδυνοι ανά κατηγορία.
Page 50 of 668
Παράδειγμα επισήμανσης κινδύνων με το σύστημα NFPA για το Diborane.
Το διαμαντάκι του NFPA για το διβοράνιο, Β2Η6, πληροφορεί ότι
πρόκειται για εξαιρετικά εύφλεκτη ουσία (κόκκινος ρόμβος) η οποία
μπορεί να εκραγεί με θέρμανση ή ανάφλεξη (κίτρινος ρόμβος). Ενέχει
σοβαρούς κινδύνους για την υγεία (μπλε ρόμβος) και πρέπει να
αποφεύγεται η επαφή του με το νερό (λευκός ρόμβος).
Πραγματικά, το Β2Η6, το οποίο είναι ένα άχρωμο αέριο με έντονη απωθητική οσμή,
αναμιγνύεται εύκολα με τον αέρα, σχηματίζοντας εκρηκτικά μίγματα. Παρουσία υγρού
αέρα αυτοναφλέγεται ακόμα και σε θερμοκρασία δωματίου. Όλες αυτές οι ιδιότητες
περιγράφονται αρκετά καλά από το σύστημα NFPA.
Παρόμοια σύμβολα και ίδιες προειδοποιήσεις χρησιμοποιούνται και στο Hazardous
Material Identification System (HMIS). Είναι σχεδιασμένο να τοποθετείται όταν δεν
υπάρχει σήμανση από την προμηθευτική εταιρεία καθώς και σε δευτερεύοντα δοχεία
όπου μεταφέρεται ποσότητα του χημικού. Όσον αφορά το λευκό κελί, το σύστημα είναι
λίγο διαφορετικό στο σύστημα HMIS σε σύγκριση με το NFPA, παρέχοντας συμβουλές για
την ατομική προστασία (Πίνακας 8.3.9).
8.3.4 Ετικέτα Χημικού Αντιδραστηρίου
Τα χημικά αντιδραστήρια του εμπορίου φέρουν ετικέτα όπου αναγράφονται τα βασικά
στοιχεία του χημικού προϊόντος, όπως το όνομα, ο αριθμός κατάταξης CAS, κλπ. Η ετικέτα
τοποθετείται σε κάθε συσκευασία του χημικού αντιδραστηρίου και παρέχει όσο το
δυνατόν περισσότερες πληροφορίες για τη χημική ουσία ή το παρασκεύασμα. Ο χρήστης
θα πρέπει να γνωρίζει τι ακριβώς σημαίνει κάθε στοιχείο ώστε όταν διαβάσει την ετικέτα
να γνωρίζει τις ιδιότητες του χημικού, τους πιθανούς κινδύνους και τα απαραίτητα μέτρα
προφύλαξης. Ως παράδειγμα για να αναλύσουμε τις πληροφορίες που περιέχονται σε μια
ετικέτα χρησιμοποιούμε το παράδειγμα που δίδεται στην ιστοσελίδα της εταιρείας SigmaAldrich και φαίνεται στο Σχήμα 8.3.1.
Σχήμα 8.3.1 Ετικέτα από συσκευασία χημικού προϊόντος.
Στην ετικέτα του σχήματος 8.3.1. υπάρχουν τα ακόλουθα στοιχεία:
Α. Ονομασία και περιγραφή του χημικού προϊόντος
Β. Κωδικός αριθμός του καταλόγου της εταιρείας για το χημικό προϊόν.
C. Επιπλέον πληροφορίες
D. Συμβουλές ως προς το χειρισμό και την αποθήκευση (Οι θερμοκρασίες αποθήκευσης
αφορούν στην μακροχρόνια αποθήκευση του χημικού προϊόντος).
E. Δήλωση επικινδυνότητας και ενδείξεις των κινδύνων.
F. Ανάλυση της συγκεκριμένης παρτίδας – Στοιχεία για την καθαρότητα, τη
δραστικότητα, το βαθμό εφυδάτωσης, κλπ χαρακτηριστικά της χημικής ουσίας της
συγκεκριμένης παρτίδας.
G. Η ποσότητα της συγκεκριμένης συσκευασίας (Θα πρέπει να περιέχεται τουλάχιστον η
ποσότητα που αναγράφεται στην συσκευασία. Σε κάποιες περιπτώσεις, αναγράφεται η
ποσότητα κατά τη συσκευασία. Ο χρήστης θα πρέπει να μετρά την απαιτούμενη
ποσότητα).
H. Κωδικός αριθμός της συγκεκριμένης παρτίδας
Ι. Εικονόγραμμα επικινδυνότητας (για να ειδοποιεί με μια ματιά για την επικινδυνότητα
του χημικού προϊόντος.
J. Επιπλέον πληροφορίες για την επικινδυνότητα του προϊόντος (πληρέστερη και πιο
συγκεκριμένη περιγραφή των κινδύνων, των μέτρων προφύλαξης κατά τη χρήση και
της ενδεδειγμένης διαδικασίας σε περίπτωση ατυχήματος).
K. Ο αριθμός CAS (Chemical Abstract Service) καταχώρησης του χημικού, εφόσον υπάρχει.
Οι αριθμοί CAS μπορεί να διαφέρουν ανάλογα με το πόσο σαφώς καθορίζουν το χημικό
προϊόν. Σε περίπτωση μίγματος ή διαλύματος, ο αριθμός CAS αναφέρεται στη
διαλυμένη ουσία ή στο συστατικό που δίδεται στην ονομασία του χημικού προϊόντος.
L. Χημικός Τύπος και αντίστοιχη μάζα ανά mole (Formula Weight). Δεν είναι απαραίτητα
ίδια με τη γραμμομοριακή μάζα. Π.χ. για το νιτρικό νικέλιο η γραμμομοριακή μάζα είναι
182.79 g/mol αλλά επειδή κάθε mole κρυσταλλώνεται με έξι mole νερού, θεωρείται ως
ένα γραμμομόριο με μάζα 290.79 g/mol και αυτό είναι το Formula Weight. Σε
περίπτωση που στο χημικό τύπο δεν αναφέρεται συγκεκριμένος αριθμός μορίων νερού,
η μάζα ανά mole που δίδεται αφορά την άνυδρη ένωση και τότε συμπίπτει με τη
γραμμομοριακή μάζα.
Page 52 of 668
M. Οι γνωστές φράσεις R και S (Risk and Safety Statements). Οι πληροφορίες δίδονται σε
διάφορες γλώσσες.
N. Αναφέρεται αν είναι διαθέσιμα Δελτία Δεδομένων Ασφαλείας, ΔΔΑ, (Material Safety
Data Sheet, MSDS) για το συγκεκριμένο προϊόν. (Περισσότερα δείτε στην παράγραφο
8.3.5).
O. Κωδικός αριθμός EC ή αριθμός EINECS (European Inventory of Existing Commercial
Chemical Substances). Η Ευρωπαϊκή Ένωση (Οδηγία 67/548/EEC) αποφάσισε την
καταγραφή των διαθέσιμων στο εμπόριο χημικών που υπήρχαν στα όριά της από την 1η
Ιανουαρίου 1971 μέχρι τη 18η Σεπτεμβρίου 1981. Κάθε εμπορικό χημικό προϊόν που έχει
καταγραφεί, έχει έναν τέτοιο κωδικό αριθμό, ο οποίος πρέπει να εμφανίζεται στην
ετικέτα και σε κάθε συσκευασία του χημικού προϊόντος. Σε αντίθετη περίπτωση,
συνοδεύεται από την προειδοποίηση: «Προσοχή: ουσία όχι πλήρως ελεγμένη» ("Caution:
Substance Not Yet Fully Tested").
Στις ετικέτες πολλές φορές δεν αναγράφονται χημικές ουσίες οι οποίες περιέχονται σε
ποσότητες μικρότερες του 1% κατά βάρος και δεν ανήκουν στις κατηγορίες των
ερεθιστικών (Xi), επιβλαβών (Xn), διαβρωτικών (C). Το όριο είναι μικρότερο για τις
ουσίες που θεωρούνται τοξικές (Τ) ή πολύ τοξικές (Τ+) και δεν αναφέρονται όταν η
περιεκτικότητα σε αυτές είναι μικρότερη του 0.1% κ.β.
Παρόμοια δομή και πληροφορίες έχουν οι ετικέτες όλων των εταιρειών για χημικά
προϊόντα σε στερεά, υγρή και αέρια κατάσταση. Οι ετικέτες πρέπει να έχουν μέγεθος
ανάλογα με το μέγεθος της συσκευασίας (Πίνακα 8.3.10), ώστε να είναι ευανάγνωστες.
Πίνακας 8.3.10. Μεγέθη ετικετών σε σχέση με την αντίστοιχη συσκευασία.
Μέγεθος Συσκευασίας
Δοχείο < 3 λίτρα
Δοχείο 3 – 50 λίτρα
Δοχείο 50 – 500 λίτρα
Δοχείο > 500 λίτρα
Διαστάσεις ετικέτας/mm minimum
52 x 74
74 x 105
105 x 148
148 x 210
Πολλά χημικά, κυρίως στερεά, περιέχονται σε πλαστικά δοχεία. Σε αυτή την
περίπτωση, οι συσκευασίες είναι δυνατόν να έχουν έναν ακόμη αριθμό, ο οποίος αφορά
στην ημερομηνία λήξης της συσκευασίας. Όταν πλησιάζει αυτή η ημερομηνία, το χημικό
προϊόν θα πρέπει να μεταφέρεται σε καινούργιο δοχείο. Για το νέο δοχείο, θα πρέπει να
ετοιμάζεται μια ετικέτα όπου θα καταγράφονται τα απολύτως απαραίτητα στοιχεία όπως
το όνομα του χημικού, η εταιρεία και ο κωδικός της, η παρτίδα και οι βασικές
Page 53 of 668
προειδοποιήσεις κινδύνου. Επιπλέον όμως θα πρέπει να περιέχει το όνομα του ατόμου
που έκανε τη μεταφορά και την ημερομηνία. Μία ακόμα περίπτωση όπου χρησιμοποιείται
ένα δεύτερο δοχείο είναι όταν υπάρχουν μεγάλες συσκευασίες, οι οποίες δεν είναι
εύχρηστες. Είναι σωστότερο να μεταφερθεί μια ποσότητα, αρκετή για την άμεση χρήση,
σε ένα μικρότερο δοχείο και να τοποθετηθεί μια ετικέτα με τα απαραίτητα στοιχεία όπως
και προηγουμένως.
8.3.5 Δελτία Δεδομένων Ασφαλείας, ΔΔΑ (Material and Safety Data Sheets, MSDS)
Στην ετικέτα της συσκευασίας του χημικού δεν είναι δυνατόν να καταγράφονται όλες
οι πληροφορίες που αφορούν στα χαρακτηριστικά, τη σωστή χρήση του χημικού και τη
διαδικασία σε περίπτωση ατυχήματος. Για το λόγο αυτό η χημική ουσία πρέπει να
συνοδεύεται από το αντίστοιχο Δελτίο Δεδομένων Ασφαλείας, ΔΔΑ (Material and Safety
Data Sheets, MSDS). Ακόμα και στην περίπτωση που το ΔΔΑ-MSDS δεν συνοδεύει το
χημικό προϊόν, συνήθως η εταιρεία το διαθέτει δωρεάν στο διαδίκτυο ή έναντι μικρού
αντιτίμου. Με την αγορά του χημικού, θα πρέπει ο χρήστης να μελετήσει το ΔΔΑ-MSDS και
να επισημάνει τα βασικά σημεία. Τα ΔΔΑ-MSDS όλων των ουσιών που βρίσκονται σε ένα
εργαστήριο πρέπει να είναι σε σημείο γνωστό και προσβάσιμο σε όλους. Πριν να
χρησιμοποιηθεί ένα χημικό θα πρέπει να μελετάται το αντίστοιχο ΔΔΑ-MSDS και να
επισημαίνονται οι κίνδυνοι και τα απαραίτητα μέσα προφύλαξης.
Ένα ΔΔΑ-MSDS πρέπει να περιέχει τις εξής βασικές πληροφορίες:
1. Την ταυτότητα του χημικού. Περιλαμβάνει το όνομα της εταιρείας, το χημικό όνομα
και τις άλλες κοινές ονομασίες, το χημικό τύπο, τους κωδικούς που το
χαρακτηρίζουν όπως το C.A.S. (Chemical Abstract Service registry number
αποτελεί ταυτότητα του χημικού) καθώς και εκείνους των συστατικών του που
περιέχονται σε ποσότητα ίση ή μεγαλύτερη του 1% και μπορεί να ενέχουν κίνδυνο
για την υγεία.
2. Τις φυσικές και χημικές ιδιότητες όπως φυσική κατάσταση, χρώμα, οσμή, τάση
ατμών, σημείο ζέσεως, ειδική βάρος, κλπ.
3. Τους φυσικούς και χημικούς κινδύνους όπως την πιθανότητα ανάφλεξης, έκρηξης
και αντίδρασης, το σημείο ανάφλεξης, τη θερμοκρασία αυτανάφλεξης, τη σύσταση
μιγμάτων με τον αέρα που μπορεί να προκαλέσουν έκρηξη, τη δραστικότητα, την
ασυμβατότητα με άλλες κατηγορίες χημικών κλπ.
4. Τους κινδύνους για την υγεία, συμπεριλαμβανόμενων των σημείων και
συμπτωμάτων από την έκθεση στο χημικό προϊόν, καθώς και της ιδιαίτερης
Page 54 of 668
επιβάρυνσης της υγείας ευπαθών ή όχι απολύτως υγιών χρηστών. Πρέπει επίσης
να τονίζονται τα άμεσα αποτελέσματα από την έκθεση στο χημικό καθώς και οι
επιπτώσεις στην υγεία από την παρατεταμένη και χρόνια χρήση.
5. Τις τοξικολογικές επιδράσεις του χημικού όσον αφορά τη πιθανή του καρκινογόνο
ή μεταλλαξιογόνο δράση, καθώς και τη πιθανότητα να προκαλέσει γενετικές
ανωμαλίες σε αναπτυσσόμενο έμβρυο.
6. Τις επιπτώσεις στο περιβάλλον.
7. Τις κύριες εισόδους του χημικού στο σώμα. Περιλαμβάνει την αναπνευστική οδό και
τη γαστρεντερική οδό καθώς και εκείνη μέσω του δέρματος και των ματιών.
8. Τα επιτρεπτά όρια έκθεσης όπως ορίζονται από τον OSHA (Occupational Safety and
Health Administration, ΗΠΑ) και τις Οδηγίες της Ε.Ε.
9. Ενδεδειγμένες
προφυλάξεις
για
ασφαλή
χειρισμό
και
χρήση,
συμπεριλαμβανόμενων μέτρων υγιεινής και ατομικής προστασίας και διαδικασίας
καθαρισμού σε περίπτωση διαρροής ή αν χυθεί μικρή ποσότητα.
10. Περιγραφή των μέσων προφύλαξης όπως συσκευές και όργανα για την ατομική
προστασία και τον ασφαλή χειρισμό.
11. Ακριβή περιγραφή των σωστών μεθόδων χειρισμού και αποθήκευσης
12. Σωστή διαδικασία απόρριψης.
13. Επείγουσες ενέργειες και πρώτες βοήθειες σε περίπτωση ατυχήματος.
14. Τρόπους αντιμετώπισης φωτιάς όσον αφορά στο συγκεκριμένο χημικό.
15. Την ημερομηνία κατάρτισης και επικαιροποίησης του. Καθώς και το όνομα, τη
διεύθυνση και τα τηλέφωνα ειδικών που είναι σε θέση να δώσουν διευκρινιστικές
πληροφορίες όσον αφορά την επικινδυνότητα και τις διαδικασίες αντιμετώπισης
ατυχημάτων.
16. Άλλες πληροφορίες, ειδικές για το συγκεκριμένο χημικό.
8.4 Αποθήκευση, Χειρισμός και Απόρριψη Χημικών Αντιδραστηρίων
8.4.1 Αποθήκευση Χημικών Αντιδραστηρίων
Οι παρακάτω οδηγίες αποτελούν τους γενικούς κανόνες ενώ συμπεριλαμβάνονται και
οδηγίες που αφορούν σε ειδικές κατηγορίες χημικών:
1. Ακολουθούνται καταγράμμα οι οδηγίες αποθήκευσης που δίνονται στα ΔΔΑ –MSDS
(βλέπε παράγραφο 8.3.5).
Page 55 of 668
2. Κάθε χημική ουσία πρέπει να αποθηκεύεται ανάλογα με την κατηγορία στη οποία
ανήκει (παράγραφοι 8.3.3). Επιστρέφεται πάντα στο χώρο αποθήκευσης μετά τη
χρήση.
3. Δίδεται ιδιαίτερη προσοχή να μην γειτνιάζουν τα ασύμβατα χημικά (οξέα-βάσεις,
οξειδωτικά-εύφλεκτα (βλέπε σχετικές παραγράφους 8.3.3 και παράρτημα ?)
4. Τα χημικά αντιδραστήρια και ειδικά τα υγρά δεν πρέπει ποτέ να αποθηκεύονται στο
πάτωμα του εργαστηρίου με εξαίρεση ειδικούς αποθηκευτικούς χώρους.
5. Τα στερεά αποθηκεύονται χωριστά από τα υγρά.
6. Τα ράφια πρέπει να έχουν μπροστά ένα προστατευτικό ανάχωμα-εμπόδιο, σε ύψος
ανάλογο με τη συσκευασία ώστε να μην υπάρχει περίπτωση τυχαίας πτώσης.
7. Τα ράφια δεν πρέπει να φορτώνονται με μεγάλο βάρος.
8. Τα υγρά χημικά πρέπει να είναι αποθηκευμένα σε ράφια σε ύψος μικρότερο ή ίσο με το
ύψος του ώμου του κοντύτερου χρήστη.
9. Οι μεγάλες συσκευασίες (≥ 2.5 λίτρων) δεν πρέπει να τοποθετούνται σε ύψος
μεγαλύτερο από την επιφάνεια του πάγκου, ιδίως αν πρόκειται για υγρά
αντιδραστήρια.
10. Ερμάρια με γυάλινες πόρτες είναι ακατάλληλα.
11. Το καταλληλότερο υλικό για την κατασκευή ερμαρίων αποθήκευσης χημικών είναι το
ατσάλι με βαφή για προστασία από διάβρωση από οξέα. Το επόμενο καλύτερο είναι το
ξύλο, επίσης βαμμένο ώστε να προστατεύεται. Η βαφή κάθε ερμαρίου μπορεί να
γίνεται με διαφορετικό χρώμα ώστε να χρησιμεύει ως κωδικός της κατηγορίας των
αποθηκευμένων χημικών.
12. Η αποθήκευση γίνεται λαμβάνοντας υπόψη και τη θερμοκρασία που απαιτείται για
λόγους σταθερότητας του χημικού και αποφυγής αυτανάφλεξης ή έκρηξης.
13. Τα εύφλεκτα χημικά αποθηκεύονται μακριά από πηγές θερμότητας, σε ειδικά
θερμάντοχα ερμάρια και επισημαίνονται με μεγάλες πινακίδες. Τα ερμάρια αυτά θα
πρέπει να συνδεύονται με σύστημα εξαερισμού συνεχούς λειτουργίας.
14. Τα πολύ εύφλεκτα χημικά δεν αποθηκεύονται σε κοινά ψυγεία άλλα σε ειδικά γι αυτό
το σκοπό ψυγεία.
15. Τα εύφλεκτα χημικά και αέρια υπό πίεση δεν πρέπει να βρίσκονται σε χώρους όπου
υπάρχει μεγάλη ποσότητα χαρτιού.
16. Τα οξέα και οι βάσεις πρέπει να είναι αποθηκευμένα σε ειδικά ερμάρια για διαβρωτικά
χημικά (χωριστά τα οξέα από τις βάσεις). Μέσα στα ερμάρια πρέπει να τοποθετούνται
σε πλαστικά δοχεία. Συνιστάται να τοποθετούνται σε ένα δεύτερο δοχείο με άμμο. Σε
Page 56 of 668
περίπτωση σεισμού θα προστατευτούν τα δοχεία από το σπάσιμο αλλά και σε
περίπτωση θραύσης, η άμμος θα απορροφήσει τα διαβρωτικά υγρά που θα χυθούν.
17. Απαγορεύεται η αποθήκευση πυκνών βάσεων και οξέων κάτω από τον νεροχύτη.
Επειδή η αραίωση τους με το νερό είναι εξαιρετικά εξώθερμη μπορεί να προκληθούν
σοβαρά εγκαύματα σε περίπτωση ατυχήματος (θυμηθείτε την αραίωση του θειικού
οξέος).
18. Η αποθήκευση υδροφθορίου και υδροξειδίου του νατρίου γίνεται σε δοχεία
πολυπροπυλενίου διότι τα χημικά αυτά προσβάλουν το γυαλί.
19. Φιάλες αερίων υπό πίεση πρέπει να είναι καλά στηριγμένες ώστε να μην υπάρχει
κίνδυνος πτώσης.
20. Χημικά δεν αποθηκεύονται μαζί με τρόφιμα.
21. Τα χημικά αποθηκεύονται στην αρχική τους συσκευασία, η οποία έχει ελεγχθεί ως
προς την καταλληλότητα της ώστε να μην καταστρέφεται.
22. Σε περίπτωση λήξης της αρχικής συσκευασίας ή άλλης αιτίας που επιβάλλει την
αντικατάστασή της, το νέο δοχείο πρέπει να επιλεγεί ώστε να μην προσβάλλεται από
τη χημική ουσία. Στη νέα ετικέτα θα πρέπει να αναγράφεται η ονομασία της χημικής
ουσίας, η εταιρεία και ο αριθμός καταλόγου, η παρτίδα παραγωγής. Οι κίνδυνοι πρέπει
να επισημαίνονται (Παράγραφος 8.3.4).
23. Υπάρχουν χημικές ουσίες οι οποίες σε επαφή με τον αέρα και με την πάροδο του
χρόνου (π.χ. τρεις μήνες) σχηματίζουν υπεροξείδια με κίνδυνο έκρηξης. Οι
περισσότερες από αυτές ανήκουν στην κατηγορία των εύφλεκτων και αποθηκεύονται
ανάλογα. Θα ήταν όμως προτιμότερο να αποθηκεύονται σε ένα ερμάριο
συγκεντρωμένες και να ελέγχεται τακτικά η ημερομηνία που τα προμηθεύτηκε το
εργαστήριο. Μετά από το ενδεδειγμένο χρονικό διάστημα πρέπει να απορρίπτονται
ακολουθώντας τις ενδεδειγμένες διαδικασίες, σύμφωνα με το ΔΔΑ.
24. Στο εργαστήριο αποθηκεύονται οι κατά το δυνατόν μικρότερες ποσότητες χημικών.
Αυτός ο κανόνας είναι ιδιαίτερα πιο επιτακτικός σε περίπτωση επικίνδυνων
(εύφλεκτα και τοξικά) χημικών.
25. Τα επικίνδυνα χημικά και ιδίως οι μεγάλες συσκευασίες δεν μεταφέρονται ποτέ από τη
σκάλα αλλά πάντα με ανελκυστήρα.
26. Χημικές ουσίες δεν πρέπει να αποθηκεύονται σε συρτάρια ή ερμάρια γραφείων.
Μπορεί να εκλύονται ατμοί ή να σπάσουν και να λερωθούν αντικείμενα, τα οποία στη
συνέχεια μεταφερόμενα είναι δυνατόν να μολύνουν ανυποψίαστα άτομα με άγνωστη
τελικά χημική ουσία.
Page 57 of 668
27. Χημικές ουσίες δεν πρέπει να αποθηκεύονται εκτός του εργαστηρίου όπου άτομα μη
εκπαιδευμένα μπορεί να τεθούν σε κίνδυνο λόγω μη ενδεδειγμένων χειρισμών.
28. Πρέπει να τηρείται αρχείο με τα ΔΔΑ-MSDS των ουσιών που υπάρχουν στο
εργαστήριο και τα άτομα που θα χρησιμοποιήσουν πρώτη φορά κάποιες χημικές
ουσίες, θα πρέπει να μελετήσουν τα αντίστοιχα δελτία.
29. Πρέπει να τηρείται λεπτομερές και πάντα ενημερωμένο αρχείο με τα αποθηκευμένα
χημικά, τις αντίστοιχες ποσότητες και τις ημερομηνίες αγοράς και λήξης της
συσκευασίας και ενημέρωσης της αντίστοιχης καρτέλας.
30. Συνιστάται να γίνεται μηνιαίος έλεγχος στους χώρους αποθήκευσης των χημικών.
8.4.2 Χειρισμός χημικών αντιδραστηρίων
8.4.2.Α Γενικές οδηγίες
Όταν γίνεται χρήση χημικών αντιδραστηρίων, υπάρχουν κάποιοι βασικοί γενικοί
κανόνες που πρέπει να ακολουθούνται.
1. Λαμβάνεται υπόψη η κατηγορία επικινδυνότητάς του και τα ενδεικνυόμενα μέτρα
προφύλαξης. Οι πληροφορίες αυτές βρίσκονται στα ΔΔΑ –MSDS.
2. Η πειραματική διαδικασία μελετάται καλά και ο πειραματιστής πρέπει να βεβαιώνεται
ότι έχει σημειώσει σωστά και γνωρίζει καλά τα βήματα, τα χημικά αντιδραστήρια και
τις αντίστοιχες ποσότητες, τα σκεύη και τις συσκευές που απαιτούνται (υαλικά,
συσκευές θέρμανσης και ανάμιξης, ζυγός, κλπ) καθώς και τα μέσα ατομικής
προστασίας. Ιδιαίτερα σημειώνονται τα επικίνδυνα σημεία.
3. Προετοιμάζεται ο χώρος εργασίας, επιφάνεια του πάγκου ή του απαγωγού.
Απομακρύνονται τα περιττά και μη χρήσιμα για τη συγκεκριμένη εργασία αντικείμενα
και μεταφέρονται στην επιφάνεια εργασίας αυτά που θα χρειασθούν.
4. Ο πειραματιστής πρέπει να χρησιμοποιεί όλα τα απαιτούμενα μέσα ατομικής
προστασίας (Παράγραφος 8.6), ανάλογα με την επικινδυνότητα της εργασίας.
5. Οι εργασίες που περιλαμβάνουν χρήση ατμιζόντων και πτητικών υγρών και
εύφλεκτων, τοξικών και διαβρωτικών αερίων γίνονται πάντα στον απαγωγό.
6. Αν μια εργασία πρόκειται να γίνει για πρώτη φορά, χρησιμοποιούνται όσο το δυνατόν
μικρότερες ποσότητες αντιδραστηρίων με τις μέγιστες προφυλάξεις. Στη συνέχεια,
αφού καταγραφούν οι παρατηρήσεις και τα ενδεχόμενα προβλήματα και σχεδιαστούν
διορθωτικές κινήσεις, επαναλαμβάνεται σε επιθυμητή κλίμακα.
7. Η επιλογή του χημικού αντιδραστηρίου από το χώρο αποθήκευσης γίνεται με
προσεκτική ανάγνωση της ετικέτας και επιβεβαίωση της ονομασίας, του χημικού
Page 58 of 668
τύπου, της συγκέντρωσης, κλπ. Συνιστάται η ανάγνωση της ετικέτας δύο φορές για να
ελαχιστοποιηθεί τυχόν σφάλμα. Η λανθασμένη χρήση άλλης χημικής ένωσης με
παρεμφερές όνομα ή χημικό τύπο μπορεί να προκαλέσει ατύχημα.
8. Όταν επιθυμείται η λήψη συγκεκριμένης ποσότητας στερεού χημικού αντιδραστηρίου,
μεταφέρεται μικρή ποσότητα σε δευτερεύον δοχείο. Στο δοχείο τοποθετείται ετικέτα
με τα ακριβή χαρακτηριστικά του χημικού (Βλέπε παράγραφο 8.3.4). Από το
δευτερεύον δοχείο και με καθαρή σπάτουλα ζυγίζεται η επιθυμητή ποσότητα συνήθως
σε φαρμακευτικό ή αναλυτικό ζυγό, χρησιμοποιώντας ανάλογο σκαφίδιο ζύγισης. Αν η
μάζα υπερβαίνει την επιθυμητή, η περίσσεια δεν επιστρέφεται στο δοχείο του
αντιδραστηρίου αλλά απορρίπτεται σύμφωνα με τις ενδεδειγμένες διαδικασίες
Ουδέποτε χρησιμοποιείται το πώμα του δοχείου για μεταφορά ή ζύγιση του
αντιδραστηρίου.
9. Όταν επιθυμείται η λήψη συγκεκριμένης ποσότητας υγρού χημικού αντιδραστηρίου,
μεταφέρεται ποσότητα, με μικρή περίσσεια σε σχέση με την επιθυμητή, σε δευτερεύον
δοχείο. Η χρήση βαθμονομημένου δοχείου (π.χ. ποτηριού ζέσεως) βοηθά στη λήψη
μικρής περίσσειας ώστε να μην υπάρχει αφενός σπατάλη αφετέρου αύξηση του όγκου
των χημικών αποβλήτων εφόσον η περίσσεια απορρίπτεται και δεν επιστρέφεται στο
αρχικό δοχείο. Για τη μεταφορά από το μεγάλο στο δευτερεύον δοχείο να
χρησιμοποιείται χωνί, ιδίως αν το δεύτερο έχει στενό λαιμό (π.χ. κωνική φιάλη).
Πρέπει να λαμβάνεται πρόνοια ώστε μεταξύ του χωνιού και του στομίου του
δευτερεύοντος δοχείου να υπάρχει κενό για να φεύγει ο αέρας. Πρέπει να
χρησιμοποιείται υάλινη ράβδος για την ομαλή ροή του υγρού και την αποφυγή
διασποράς σταγόνων υγρού στην επιφάνεια εργασίας και στα εξωτερικά τοιχώματα
του δευτερεύοντος δοχείου. Η υάλινη ράβδος συγκρατείται με ελαφριά κλίση από την
κατακόρυφη θέση και ακουμπά στο εσωτερικό του τοιχώματος του χωνιού ή του
δοχείου. Το υγρό από το μεγάλο δοχείο ρέει ομαλά πάνω στη ράβδο και στη συνέχεια
στο χωνί ή απευθείας στο δευτερεύον δοχείο. Από το δευτερεύον δοχείο λαμβάνεται
τελικά η επιθυμητή ποσότητα υγρού χρησιμοποιώντας ακριβή βαθμονομημένα σκεύη.
Κατά τη μεταφορά του υγρού, το πρόσωπο του χειριστή θα πρέπει να είναι όσο το
δυνατόν μακρύτερα από το υγρό. Αν ποσότητα υγρού χυθεί στα εξωτερικά τοιχώματα
του δοχείου, πρέπει να καθαριστεί και αυτό και η επιφάνεια εργασίας πριν
απομακρυνθεί από τον πάγκο.
10. Για τη μέτρηση ή/και μεταφορά μικρών ποσοτήτων υγρού χρησιμοποιούνται
σιφώνια, υάλινα ή πλαστικά. Η αναρρόφηση του υγρού στο σιφώνιο γίνεται πάντα με
Page 59 of 668
τη χρήση κατάλληλου αναρροφητήρα, αντλίας ή ελαστικής σφαίρας αναρρόφησης
(poire) και ποτέ με το στόμα. Ποσότητα που περισσεύει δεν επιστρέφεται στο δοχείο
από όπου ελήφθη. Κατά την εφαρμογή του αναρροφητήρα, το σιφώνιο συγκρατείται
με το αριστερό χέρι ένα με δύο εκατοστά από το άκρο στο οποίο πρέπει να εφαρμοστεί
ο αναρροφητήρας. Αν η απόσταση είναι μεγαλύτερη υπάρχει μεγάλη πιθανότητα το
σιφώνιο να σπάσει και να τραυματιστεί ο χειριστής.
11. Τα πώματα των δοχείων των χημικών ουσιών δεν πρέπει να μολυνθούν διότι τότε θα
μολυνθεί και το περιεχόμενο των δοχείων. Κάθε φορά που χρησιμοποιείται ένα δοχείο
με χημική ουσία, το πώμα τοποθετείται πάνω σε ένα καθαρό χαρτί, λίγο μακρύτερα
από το μέρος όπου γίνεται η εργασία ώστε να μην εμποδίζει τους χειρισμούς. Μετά
από τη λήψη της επιθυμητής ποσότητας το δοχείο πρέπει να πωματίζεται και να
επιστρέφει στο χώρο αποθήκευσης. Αν αυτό δε γίνει και ανοιχθεί και δεύτερο δοχείο
με άλλη χημική ουσία, είναι δυνατόν το κάθε πώμα να μην επιστρέψει στο δοχείο από
όπου προήλθε με επικίνδυνα επακόλουθα.
12. Τα χημικά αντιδραστήρια δεν δοκιμάζονται και δεν αγγίζονται με γυμνά χέρια.
13. Αποφεύγεται ο χειρισμός χημικών αντιδραστηρίων ακριβώς κάτω από το πρόσωπο
και τη μύτη του χρήστη και η ανίχνευσή του με την οσμή. Αν δίδεται οδηγία να
παρατηρηθεί η οσμή, ακολουθούνται τα εξής βήματα: α) σε καμιά περίπτωση δεν
γίνεται εισπνοή απευθείας από το δοχείο β) Ο πειραματιστής γεμίζει τους πνεύμονές
του με αέρα γ) το δοχείο τοποθετείται σε απόσταση περίπου 20 cm από το πρόσωπο
και με κινήσεις των χεριών, αέρας με τους ατμούς του χημικού ωθείται προς το
πρόσωπο του πειραματιστή δ) ο τελευταίος δεν πρέπει να λάβει βαθιά εισπνοή.
14. Όταν προστίθεται χημική ουσία σε ένα δοχείο που περιέχεται άλλη και είναι δυνατόν
να προκληθεί χημική αντίδραση, η προσθήκη γίνεται σε μικρές δόσεις και πάντα υπό
ανάδευση. Η εργασία πρέπει να γίνεται στον απαγωγό και μακριά από το πρόσωπο
του εργαζόμενου. Η μέθοδος αυτή επιτρέπει τον καλύτερο έλεγχο της αντίδρασης και
ελαχιστοποιεί κινδύνους από την απότομη αύξηση της θερμοκρασίας, τη διασπορά
σταγονιδίων ή τον αφρισμό και την υπερχείλιση.
15. Η αραίωση πυκνών διαλυμάτων όπως οξέων του εμπορίου είναι μια εξαιρετικά
εξώθερμη διεργασία, ιδιαίτερα για συμπυκνωμένα οξέα με μεγάλη πυκνότητα όπως το
θειικό οξύ του εμπορίου (d20=1.84kg/L). Επειδή πολλά από τα πυκνά αυτά διαλύματα
ατμίζουν, η εργασία γίνεται στον απαγωγό. Χρησιμοποιούνται τα απαραίτητα είδη
ατομικής προστασίας, όπως εργαστηριακή ποδιά, γάντια και προστατευτικά γυαλιά.
Μικρές ποσότητες του οξέως προστίθενται αργά και με ανάδευση στο νερό και ποτέ
Page 60 of 668
αντίστροφα. Σε αντίθετη περίπτωση η απότομη έκλυση θερμότητας θα προκαλέσει
την απότομη διασπορά σταγονιδίων πυκνού οξέως προς όλες τις κατευθύνσεις.
Συνιστάται το δοχείο στο οποίο γίνεται η αραίωση να τοποθετείται μέσα ένα άλλο το
οποίο να περιέχει νερό, για να βοηθά στη ψύξη του παρασκευαζόμενου διαλύματος.
16. Ποτέ δεν πρέπει να αναμιγνύονται πυκνά οξέα με βάση. Ο εξουδετέρωση είναι επίσης
εξώθερμη και ελευθερώνεται επιπλέον θερμότητα η οποία προστίθεται στη θερμότητα
αραίωσης με αποτέλεσμα την απότομη διασπορά σταγονιδίων.
17. Οι εύφλεκτες χημικές ουσίες (παράγραφος 8.3.2 Α) πρέπει να χρησιμοποιούνται με
προσοχή.
Οι
περισσότεροι
οργανικοί
διαλύτες,
από
τις
περισσότερο
χρησιμοποιούμενες χημικές ενώσεις, ανήκουν σε αυτή τη κατηγορία. Οι εύφλεκτες
χημικές ουσίες είναι συγχρόνως και πολύ πτητικές και για αυτό το λόγο πρέπει να
χρησιμοποιούνται πάντα στον απαγωγό. Κατά τη χρήση τους δεν πρέπει να υπάρχει
κοντά αναμμένος λύχνος Bunsen ή άλλη θερμαντική πηγή, κινητήρας ή ηλεκτρική
συσκευή που μπορεί να προκαλέσει σπινθήρα. Αφού ληφθεί η απαραίτητη ποσότητα,
η φιάλη που περιέχει την εύφλεκτη ουσία πωματίζεται αμέσως. Εάν από κακό χειρισμό
χυθεί μεγάλη ποσότητα εύφλεκτης ουσίας στη επιφάνεια πάγκου ή πατώματος, θα
πρέπει αμέσως να αεριστεί όλος ο χώρος και δεν θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί καμιά
ηλεκτρική συσκευή ή διακόπτης που μπορεί να προκαλέσει σπινθήρα μέχρι να
ολοκληρωθεί η εξαέρωση. Οι εύφλεκτες ουσίες δεν πρέπει ποτέ να θερμαίνονται σε
ανοικτή φλόγα και ποτέ σε ποτήρι ζέσεως. Είναι καλύτερα να χρησιμοποιούνται
υδατόλουτρα και φιάλες Erlenmeyer (κωνικές) ή σφαιρικές φιάλες με συμπυκνωτή.
8.4.2.Β Διεργασίες με προσφορά ή έκλυση θερμότητας
8.6 Μέσα Ατομικής Προστασίας
8.6.1 Γενικά στοιχεία
Ο τρόπος με τον οποίο μια χημική ουσία επηρεάζει το σώμα εξαρτάται από πολλούς
παράγοντες: τη μορφή της ουσίας, τη δόση, δηλ. τη ποσότητα του χημικού που εισέρχεται
στο σώμα, την τοξικότητα της ουσίας, τα σημεία επαφής της με το σώμα. Τα
αποτελέσματα
μπορεί να είναι αμέσως ορατά όπως στην περίπτωση των χημικών
εγκαυμάτων από διαβρωτικές ουσίες ή να εμφανίζονται αργά μετά από μακροχρόνια
επαναλαμβανόμενη, μικρής δόσης έκθεση όπως π.χ. σε βενζιδίνη που οδηγεί σε καρκίνο
της ουροδόχου κύστης. Για το λόγο αυτό πρέπει όλα τα χημικά να θεωρούνται επικίνδυνα
και να χρησιμοποιούνται με μεγάλη προσοχή. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι δεν έχουν
όλα τα άτομα την ίδια ευαισθησία και τα ίδια συμπτώματα.
Page 61 of 668
Ο χώρος ενός χημικού εργαστηρίου είναι χώρος με αυξημένο κίνδυνο όσον αφορά στην
έκθεση σε επικίνδυνες χημικές ουσίες και σε ατυχήματα. Ο γενικότερος σχεδιασμός του
χώρου και των εργασιών που θα γίνονται θα πρέπει να στοχεύει στην αποτελεσματική
μείωση των κινδύνων. Επειδή όμως η πλήρης εξάλειψή τους δεν είναι δυνατή, είναι
ανάγκη να αυξηθούν τα μέτρα προστασίας εργαζόμενων και εκπαιδευόμενων με
κατάλληλη ένδυση και με την χρήση των μέσων ατομικής προστασίας.
8.6.2 Ένδυση-Υπόδυση στο Χημικό Εργαστήριο
Η ένδυση στο χημικό εργαστήριο πρέπει να είναι απλή. Τα ενδύματα από φυσικά υλικά
είναι προτιμότερα σε σχέση με τα συνθετικά. Γενικά είναι καλύτερα να χρησιμοποιούνται
ενδύματα που δεν σκίζονται και δεν καίγονται εύκολα. Δεν συνιστάται η χρήση ρούχων με
‘ελεύθερες’ άκρες ή αναδιπλώσεις, π.χ. κρόσσια, ζώνες, φαρδιά μανίκια, κορδόνια,
φουλάρια, κλπ. Εκτός του ότι μπορεί να λερωθούν ευκολότερα, είναι δυνατόν να
προκαλέσουν ατυχήματα παρασύροντας αντικείμενα από τον πάγκο ή ‘μπλέκοντας’ σε
χειρολαβές και συσκευές, να αναφλεγούν κατά τη χρήση λύχνου Bunsen ή να μολυνθούν
από χημικές ουσίες. Για τον ίδιο λόγο απαγορεύονται κοσμήματα όπως περιδέραια ή
βραχιόλια και τα μακριά μαλλιά πρέπει να είναι δεμένα και όσο το δυνατόν περιορισμένα.
Πριν την έναρξη εργασίας θα πρέπει να αφαιρεθεί ότι είναι δυνατόν από αυτά να
προκαλέσει ατύχημα.
Όπως έχει ήδη αναφερθεί σε προηγούμενες παραγράφους, μια από τις πύλες εισόδου
χημικών στο ανθρώπινο σώμα είναι το δέρμα. Για το λόγο αυτό είναι καλό να καλύπτεται
κατά το δυνατόν το μεγαλύτερο μέρος του. Για την προστασία των ενδυμάτων και την
κάλυψη του γυμνού τμήματος του κορμού και των χεριών πρέπει να χρησιμοποιείται
πάντα εργαστηριακή ποδιά (Βλέπε παράγραφο 8.6.3).
Τα υποδήματα αποτελούν σημαντικό παράγοντα για την ασφάλεια κατά την εργασία
σε χημικό εργαστήριο. Πρέπει να είναι δερμάτινα ή από ανάλογο υλικό, ώστε να
προστατεύεται το δέρμα του ποδιού αν χυθεί χημική ουσία. Πέδιλα ή υποδήματα με οπές
δεν επιτρέπονται γιατί δεν προσφέρουν καμιά προστασία. Υφασμάτινα υποδήματα δεν
συνιστώνται διότι απορροφούν υγρά. Πρέπει να προσφέρουν σταθερότητα στη βάδιση.
Για λόγο αυτό πρέπει εφαρμόζουν καλά στο πόδι και να έχουν χαμηλό και αρκετά φαρδύ
τακούνι.
Τραύματα και αμυχές πρέπει να καλύπτονται με κατάλληλα μέσα επίδεσης και σε
περίπτωση που βρίσκονται στα χέρια να χρησιμοποιούνται πάντα γάντια.
Τα απλά γυαλιά οράσεως και οι φακοί επαφής δεν θεωρείται ότι προσφέρουν
προστασία από σταγονίδια που πέφτουν από τα πλάγια. Θα πρέπει να χρησιμοποιούνται
Page 62 of 668
ειδικά για χημικά εργαστήρια προστατευτικά γυαλιά με πλαϊνά προστατευτικά(Βλ έπε
παράγραφο 8.6.3)..
Δεν υπάρχει συμφωνία στη βιβλιογραφία για το αν οι φακοί επαφής αυξάνουν τον
κίνδυνο τραυματισμού των ματιών. Είναι όμως δυνατόν να προσροφήσουν πτητικές
ουσίες που βρέθηκαν στην ατμόσφαιρα του εργαστηρίου και επειδή απαιτείται
περισσότερη ώρα για την απομάκρυνσή των προσροφημένων χημικών από ότι από
‘γυμνά’ μάτια, δεν συνιστάται η χρήση φακών επαφής μέσα στο χημικό εργαστήριο.
Επιπλέον, σε περίπτωση ατυχήματος όπου θα βρεθεί χημική ουσία μέσα στο μάτι, η
απομάκρυνση του φακού μπορεί να φέρει δυσκολίες και να καθυστερήσει την άμεση
έκπλυση του ματιού. Φακοί επαφής θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν μόνο με
ταυτόχρονη χρήση προστατευτικών γυαλιών που εφαρμόζουν καλά στο πρόσωπο (σαν
μάσκα).
8.6.3 Μέσα Ατομικής Προστασίας
Η χρήση εργαστηριακής ποδιάς είναι υποχρεωτική σε κάθε χημικό εργαστήριο. Σκοπός
είναι να προστατεύει τα ρούχα και τη μεγαλύτερη επιφάνεια των χεριών των
εργαζόμενων ή εκπαιδευόμενων από σταγονίδια χημικών ουσιών κατά τη χρήση τους. Για
τους λόγους αυτούς η εργαστηριακή ποδιά πρέπει:
1. Να έχει αρκετά μεγάλο μήκος.
2. Να είναι κλειστή κατά την εργασία.
3. Καλύτερα να έχει εύκολο κλείσιμο και όχι κουμπιά για να αφαιρείται εύκολα σε
περίπτωση ατυχήματος.
4. Να είναι κατασκευασμένη από υλικό που δεν καίγεται εύκολα, καλύτερα βαμβάκι παρά
συνθετικό υλικό.
5. Να είναι κρεμασμένη μακριά από ρούχα, παλτά, κλπ.
6. Να μην πλένεται μαζί με τα υπόλοιπα ρούχα.
8.7 Αντιμετώπιση Ατυχημάτων στο Χημικό Εργαστήριο
8.7.2 Τραυματισμοί και Πρώτες Βοήθειες
Βασικός κανόνας σε περίπτωση τραυματισμού εργαζόμενου ή εκπαιδευόμενου
σε χημικό εργαστήριο: Δεν εφαρμόζονται ιατρικές πρακτικές από κανέναν που
δεν έχει πτυχίο Ιατρικής ή ανάλογη σχετική πιστοποιημένη εκπαίδευση.
Page 63 of 668
Στην παράγραφο που ακολουθεί, περιγράφονται οι βασικές και άμεσες πρώτες
βοήθειες που δίδονται πριν την ιατρική περίθαλψη ή σε περίπτωση ελαφρού
τραυματισμού.
8.7.2 Α Υποχρεώσεις Υπευθύνων Εργαστηρίου
Οι πρώτες βοήθειες δίνονται από τους Υπεύθυνους του εργαστηρίου, οι οποίοι πρέπει
να ενημερώνονται άμεσα και να ενεργούν με ψυχραιμία και μεθοδικότητα. Σε αυτό το
σκοπό οι υπεύθυνοι του εργαστηρίου θα πρέπει:
1.
Να έχουν εντοπίσει και καταγράψει τις πιθανές αιτίες τραυματισμών στο
συγκεκριμένο εργαστήριο καθώς και τις διαδικασίες αντιμετώπισης τους. Τα ΔΔΑMSDS των χημικών ουσιών που χρησιμοποιούνται στο εργαστήριο είναι πολύ χρήσιμα
σε αυτή την προσπάθεια. Όταν χρησιμοποιούνται αντιδραστήρια που ενέχουν
ειδικούς κινδύνους και απαιτείται άμεση χορήγηση ενός αντιδότου πρέπει να
2.
3.
4.
5.
φροντίζουν να υπάρχει στο χώρο και να φυλάσσεται σε σωστές συνθήκες.
Να μπορούν να παρέχουν στοιχειώδεις πρώτες βοήθειες (περιγράφονται ανά
κατηγορία).
Να φροντίσουν να υπάρχει ερμάριο με τα είδη πρώτων βοηθειών και να ελέγχουν
το περιεχόμενο του ώστε να αντικαθίστανται άμεσα τα ληγμένα ή χρησιμοποιημένα
είδη.
Να φροντίσουν να είναι καταγραμμένα κοντά στην τηλεφωνική συσκευή τα
τηλέφωνα για τα επείγοντα ιατρικά περιστατικά.
Αν υπάρχουν συχνοί τραυματισμοί, ακόμα και μικροί, από την ίδια αιτία θα πρέπει
να ληφθεί μέριμνα για τη μείωσή τους (αλλαγή μεθοδολογίας ή/και συσκευών-
οργάνων, καλύτερη ενημέρωση για τις ασφαλείς διαδικασίες στη συγκεκριμένη
6.
τεχνική, κλπ.)
Να καταγράφουν τα περιστατικά τραυματισμών σε ένα ημερολόγιο του
εργαστηρίου. Η καταγραφή πρέπει να περιλαμβάνει ώρα και ημερομηνία, όνομα
τραυματία, ονόματα παρόντων ατόμων, είδος και αιτία τραυματισμού, πρώτες
7.
βοήθειες που δόθηκαν.
Να ενημερώνουν γραπτώς τον Υπεύθυνο Ασφαλείας και το Γιατρό Εργασίας του
Πανεπιστήμιου ακόμα και για τα απλά περιστατικά.
Οι πιο κοινές αιτίες τραυματισμών στα χημικά εργαστήρια είναι:
8.7.2. Β Τραύματα από σπασμένα υαλικά ή κοπτερά αντικείμενα
1. Τα άτομα που θα προσφέρουν πρώτες βοήθειες θα πρέπει να προφυλαχθούν από την
επαφή με το αίμα του τραυματία και άλλα υλικά ώστε να αποφευχθεί πιθανή μόλυνσή
Page 64 of 668
τους από ιούς. Πρέπει να χρησιμοποιηθούν μέσα ατομικής προστασίας π.χ. γάντια,
γυαλιά, μάσκα, κλπ.
2. Σε περίπτωση αμυχών ή μικρών τραυμάτων αφήνεται η ροή του αίματος για λίγα
δευτερόλεπτα και απομακρύνονται μικρά θραύσματα γυαλιού. Στη συνέχεια το
τραύμα απολυμαίνεται και επιδένεται. Μέχρι την πλήρη επούλωσή του, θα πρέπει να
προστατεύεται κατά την εργασία του τραυματία στο εργαστήριο, να μην βρέχεται ή
εκτίθεται σε ατμούς αντιδραστηρίων.
3. Σε περίπτωση βαθύτερων τραυμάτων, αν υπάρχουν θραύσματα δεν πρέπει να γίνεται
προσπάθεια να μετακινηθούν ακόμα και αν είναι ορατά διότι μπορεί να προκληθεί
μεγαλύτερη ζημιά. Ζητείται άμεσα ιατρική βοήθεια (βλέπε σοβαροί τραυματισμοί). Αν
υπάρχει σοβαρή αιμορραγία και μέχρι να έρθει η ιατρική βοήθεια, πρέπει να γίνει
προσπάθεια να περιοριστεί πιέζοντας το κατάλληλο σημείο ή χρησιμοποιώντας
αποστειρωμένη γάζα και επίδεσμο και όχι βαμβάκι.
4. Μετά το τέλος της παροχής πρώτων βοηθειών, τα άτομα που τις παρείχαν πρέπει να
πλένουν καλά τα χέρια (ακόμα και αν τα γάντια δεν φαίνεται να έχουν σκιστεί) και τις
γυμνές περιοχές του δέρματος που μπορεί να ήλθαν σε επαφή με αίμα ή άλλα υλικά
πιθανά μολυσμένα.
8.7.2. Γ Τραυματισμός ματιού
Τα προστατευτικά γυαλιά πρέπει να φοριούνται καθ’όλη τη διάρκεια της παραμονής
και εργασίας στο χημικό εργαστήριο. Παρόλα αυτά:
1.
αν τα μάτια έλθουν σε επαφή με χημική ουσία, πρέπει να εκπλένονται με άφθονο
νερό για αρκετή ώρα (τουλάχιστον 15 λεπτά) στις συσκευές εκπλύσεως ματιών ή στην
βρύση, προσπαθώντας να παραμείνουν τα βλέφαρα ανοικτά. Στη συνέχεια μπορεί να
χρησιμοποιηθεί και φυσιολογικός ορός. Συμβουλευτείτε το ΔΔΑ της χημικής ουσίας.
2.
Συνιστάται να ζητηθεί αμέσως και η εξέταση ενός οφθαλμίατρου.
Η έκπλυση με τη χρήση μόνο δοχείων με φυσιολογικό ορό δεν συνιστάται διότι
συνήθως δεν υπάρχει αρκετή ποσότητα υγρού για την αποτελεσματική έκπλυση του
ματιού. Αποτελεί μόνο προσωρινό μέτρο όταν δεν υπάρχει άμεσα παροχή με νερό.
Επίσης, συσκευές που δεν καθαρίζονται σε εβδομαδιαία βάση μπορεί να έχουν
3.
αναπτύξει μύκητες ή βακτήρια.
Δεν πρέπει ποτέ να χρησιμοποιηθεί κάποια άλλη χημική ουσία για την
εξουδετέρωση μιας χημικής ουσίας που βρέθηκε στο μάτι. Μπορεί να προκαλέσει
μεγαλύτερη βλάβη. Μόνο ένας οφθαλμίατρος μπορεί να υποδείξει τη σωστή
αντιμετώπιση.
Page 65 of 668
4. αν βρεθούν θραύσματα γυαλιού δεν πρέπει να γίνει έκπλυση με νερό γιατί μπορεί να
εισχωρήσουν
τραυματισμοί).
βαθύτερα.
Ζητείται
άμεσα
ιατρική
βοήθεια
(βλέπε
σοβαροί
8.7.2. Δ Εισπνοή ατμών ερεθιστικής ή επιβλαβούς χημικής ουσίας.
Το θύμα μεταφέρεται κοντά στο παράθυρο, το βάζουμε να κάτσει και του
υποδεικνύεται να πάρει βαθιές εισπνοές. Ακολουθούνται οι υποδείξεις του ΔΔΑ-MSDS της
χημικής ουσίας για την κάθε περίπτωση. Συνιστάται να ζητηθεί και η εξέταση ενός
γιατρού.
8.7.2 Ε Εγκαύματα
Τα εγκαύματα είναι συνηθισμένη αιτία τραυματισμών και προέρχονται είτε από
θερμές επιφάνειες είτε από διαβρωτικές χημικές ουσίες.
1. Στην περίπτωση εγκαυμάτων τόσο από θερμές επιφάνειες όσο και από χημικές ουσίες,
η περιοχή του εγκαύματος πρέπει να εκπλυθεί άμεσα για αρκετή ώρα με άφθονο νερό
(τουλάχιστον 15 λεπτά) χωρίς να γίνεται τριβή την προσβληθείσας περιοχής.
2. Σε περίπτωση ελαφρού εγκαύματος από θερμή επιφάνεια και εφόσον η επιδερμίδα δεν
έχει καταστραφεί, η πάσχουσα περιοχή αλείφεται με ειδική αλοιφή ή spray για
εγκαύματα και καλύπτεται με αποστειρωμένη γάζα.
3.Σε σοβαρά εγκαύματα ζητείται άμεσα ιατρική βοήθεια.
4. Στις περιπτώσεις εγκαυμάτων από χημικές ουσίες και μετά την έκλυση με άφθονο
νερό, ακολουθούνται οι υποδείξεις του ΔΔΑ-MSDS. Συνιστάται να ζητείται άμεσα ιατρική
βοήθεια διότι η χημική ουσία είναι δυνατόν να εισχωρήσει βαθύτερα στους ιστούς (βλέπε
σοβαροί τραυματισμοί).
5. Δεν πρέπει ποτέ να χρησιμοποιηθεί κάποια άλλη χημική ουσία για την εξουδετέρωση
μιας καυστικής ή διαβρωτικής χημικής ουσίας. Οι αντιδράσεις εξουδετέρωσης είναι
εξώθερμες και είναι δυνατόν να προκληθεί μεγαλύτερη βλάβη. Μόνο ένας ιατρός μπορεί
να υποδείξει τη σωστή αντιμετώπιση.
8.7.2 ΣΤ Κατάποση χημικών ουσιών
Ακολουθούνται οι υποδείξεις του ΔΔΑ-MSDS και ζητείται επείγουσα ιατρική βοήθεια
(βλέπε σοβαροί τραυματισμοί).
8.7.2 Ζ Σοβαροί τραυματισμοί
1. Είναι σημαντικό οι άνθρωποι δίπλα στο θύμα να διατηρήσουν τη ψυχραιμία τους.
Βιαστικές κινήσεις μπορεί να επιδεινώσουν τη κατάσταση του τραυματία.
2. Ζητείται άμεσα ιατρική βοήθεια και ασθενοφόρο.
Page 66 of 668
3. Από το τηλεφωνικό κέντρο του ΕΚΑΒ θα ζητηθεί η περιγραφή της αιτίας του
τραυματισμού ή της ασθένειας και της κατάσταση του τραυματία/ασθενούς.
4. Οι απαντήσεις πρέπει να δίνονται με συντομία και με τη μεγαλύτερη δυνατή σαφήνεια.
5. Πρέπει να αναφερθεί με σαφήνεια που βρίσκεται το εργαστήριο. Άτομα που γνωρίζουν
καλά το κτίριο πρέπει να σταλούν να περιμένουν το ασθενοφόρο στην είσοδό του.
6. Από το τηλεφωνικό κέντρο του ΕΚΑΒ θα δοθούν οδηγίες για τις άμεσες ενέργειες και
την παροχή πρώτων βοηθειών μέχρι την άφιξη του ασθενοφόρου. Οι υποδείξεις
ακολουθούνται καταγράμμα. Σε περίπτωση αμφιβολίας γίνεται νέα επικοινωνία με το
ΕΚΑΒ.
7. Το τραυματισμένο άτομο δεν πρέπει να μετακινείται εκτός αν υπάρχει κίνδυνος.
8. Ο υπεύθυνος υποδεικνύει την καταγραφή των ονομάτων των ατόμων που ήταν
παρόντα στο ατύχημα ειδικά στην περίπτωση που μπορεί να υπάρχει έκθεση σε
επικίνδυνες χημικές ουσίες.
9. Το τραυματισμένο άτομο θα πρέπει υποχρεωτικά να συνοδευτεί στο νοσοκομείο από
κάποιον που γνωρίζει το περιστατικό και την έκθεση σε επιβλαβή, διαβρωτικά ή τοξικά
χημικά που σχετίζονται με τον τραυματισμό. Αντίγραφα των αντίστοιχων ΔΔΑ-MSDS
είναι πολύ χρήσιμα.
10. Το περιστατικό πρέπει να καταγραφεί και να γίνει γραπτή αναφορά στον Υπεύθυνο
Ασφαλείας και τον Γιατρό Εργασίας του Πανεπιστημίου.
8.7.2. Η Είδη Πρώτων Βοηθειών
Σε κάθε εργαστήριο πρέπει να υπάρχει ένα ερμάριο Πρώτων Βοηθειών, σε ευδιάκριτη
θέση (με ξεκάθαρη σήμανση, κοινώς αποδεκτή) και σε κατάλληλες συνθήκες, π.χ. να μην
εκτίθεται στον ήλιο, σε υψηλές θερμοκρασίες και σε ατμούς χημικών ουσιών.
Περιεχόμενο του ερμαρίου Πρώτων Βοηθειών
1. αποστειρωμένες γάζες
2. επίδεσμοι
3. αυτοκόλλητοι επίδεσμοι (hansaplast)
4. αντισηπτικό για τις πληγές-οινόπνευμα
5. H2O2 (oxygéné αλλά μόνο για ρινορραγίες)
6. ψαλίδι & γάντια μιας χρήσης
7. αλοιφή για εγκαύματα
8. αλοιφή για τσιμπήματα εντόμων
9. φυσιολογικός ορός για έκπλυση ματιών
Page 67 of 668
Τα σκευάσματα πρέπει να είναι σε καλή κατάσταση (να μην είναι αλλοιωμένα) και να
βρίσκονται μέσα στην εμπορική τους συσκευασία ώστε να υπάρχουν οι οδηγίες και η
ημερομηνία λήξης. Το άτομο που παρέχει τις πρώτες βοήθειες πρέπει να χρησιμοποιεί
γάντια μιας χρήσης ώστε να μην έρχεται σε επαφή με το αίμα του τραυματία.
Δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται:
α. Ιώδιο - μπορεί να προκληθεί ζημία μαλακού ιστού από την ακατάλληλη χρήση.
β. Παγοκύστες –εάν υπάρχει διόγκωση του μαλακού ιστού ο ασθενής πρέπει να εξεταστεί
από έναν παθολόγο.
γ. Αμμωνία –εάν ένα άτομο είναι αναίσθητο, πρέπει να λάβει βοήθεια από ειδικό.
δ. Αιμοστατικός επίδεσμος –για τους ελαφρούς τραυματισμούς πρέπει να χρησιμοποιηθεί
η τεχνική πίεσης έως ότου η ιατρική βοήθεια είναι διαθέσιμη.
Πάνω στο ερμάριο πρέπει να υπάρχει ετικέτα με την τελευταία ημερομηνία επιθεώρησης
και το όνομα του ατόμου το οποίο έκανε την επιθεώρηση.
1. ΑΠΑΓΩΓΟΙ
Σύμφωνα με το προεδρικό διάταγμα υπ΄αρ. 16 αρ.φύλλου 10, 18/01/96 άρθρο 10.7.1 και
2 «ελάχιστες προδιαγραφές ασφαλείας και υγείας στους χώρους εργασίας σε συμμόρφωση
με την οδηγία 89/654/ΕΟΚ» ισχύουν τα εξής:
1. Με την επιφύλαξη των διατάξεων του άρθρου 26 του ν. 15568/85, οι σκόνες, καπνοί,
ατμοί και τα αέρια που δημιουργούνται στους χώρους εργασίας πρέπει κατά περίπτωση
να παρακρατούνται ή να απάγονται στο σημείο παραγωγής τους με τα κατάλληλα προς
τούτο μέσα, συστήματα και εγκαταστάσεις, τα οποία πρέπει να διατηρούνται σε καλή
κατάσταση λειτουργίας.
2. Οι επιβλαβείς παράγοντες πριν εκδιωχθούν στην εξωτερική ατμόσφαιρα, πρέπει να
υποβάλλονται σε ειδική, ανάλογα με την περίπτωση, επεξεργασία (συμπύκνωση,
κατακρήμνιση, εξουδετέρωση, μεταποίηση δια πυρός, κλπ.), ώστε να καθίστανται
αβλαβείς για τους ανθρώπους, τα ζώα και το περιβάλλον.
Page 68 of 668
Απαγωγός εστία νοείται ένας περιορισμένος χώρος όπου μπορούν να χρησιμοποιούνται
με ασφάλεια επικίνδυνα χημικά αντιδραστήρια, οργανικοί διαλύτες, πτητικά υγρά και
αέρια επιβλαβή για τους χρήστες και επικίνδυνα στην χρήση (εύφλεκτα, εκρηκτικά κ.λ.π.).
Πρέπει να υπάρχει δυνατότητα εξαερισμού του χώρου αυτού ώστε να μειώνεται η
πυκνότητα των ατμών και των επικίνδυνων αερίων.
ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΑΠΑΓΩΓΩΝ ΕΣΤΙΩΝ
Η κατασκευή της εστίας ακολουθεί προδιαγραφές ως προς τις διαστάσεις, τα υλικά
που θα χρησιμοποιηθούν, καθώς και τα συστήματα ασφαλείας που διαθέτει σύμφωνα με
τα διεθνή πρότυπα και ειδικά το ισχύον ΕΝ-14175-2, 3. Η απαγωγός - εστία αποτελείται
από:
1. τον κλωβό εργασίας
2. τον πάγκο έδρασης
3. το σύστημα απαγωγής αερίων
Ο κλωβός εργασίας και ο πάγκος έδρασης έχουν σαν βασικό στήριγμα μεταλλικό
πλαίσιο, περιμετρικά του οποίου, τοποθετούνται οι πλευρές και τα ανάλογα εξαρτήματα.
Το μεταλλικό πλαίσιο είναι κατασκευασμένο από επιλεγμένες δοκούς χάλυβα αφανούς
ραφής, διαστάσεων 60 x 30 x 2,5 mm και 30 x 30 x 2,5 mm και αποτελούνται από κάθετα
πλαίσια ειδικού σχεδιασμού καθώς και από οριζόντιες δοκούς συνδέσεως. Θα
συναρμολογηθούν μεταξύ τους με ειδικούς συνδέσμους ασφαλείας.
Τα πλαίσια και οι δοκοί βάφονται με ηλεκτροστατική βαφή φούρνου σε θερμοκρασία
240 0C, αφού υποστούν επεξεργασίες απολάδωσης, αποσκωρίασης και φωσφάτωσης.
Η βαφή φούρνου έχει εξαιρετική πρόσφυση στα μεταλλικά μέρη και αντέχει σε οξέα,
διαλύτες, τριβές σύμφωνα και με τις συνημμένες τεχνικές προδιαγραφές.
Ειδικότερα:
Page 69 of 668
Κλωβός εργασίας
Ο κλωβός εργασίας είναι κατασκευασμένος από οξύμαχο, υδρόφοβο βακελιτούχο
συμπαγές υλικό 6mm.
1.
2.
3.
4.
5.
•
•
Κάτω από την επιφάνεια εργασίας υπάρχει το πάνελ παροχών με τα εξής:
το χειριστήριο του νερού
δύο πρίζες στεγανές ασφαλείας τύπου σούκο
διακόπτη για τον ανεμιστήρα απαγωγής
διακόπτη για το φωτιστικό του κλωβού
στεγανό πίνακα με ασφάλειες αυτόματες, καθώς και προστασία για τον
ανεμιστήρα απαγωγής.
Στο εσωτερικό του ο κλωβός έχει:
στην πίσω πλευρά, διπλή πλάτη απαγωγής βαρέων και ελαφρών αερίων από υλικό
HPL 6 mm.
στην πλάτη αυτή θα μπορεί να τοποθετηθεί ειδικό εξάρτημα για την στήριξη
ικριωμάτων γυάλινων συσκευών.
Στην πλάτη έχει: το ακροφύσιο του νερού.
Στην οροφή έχει: το φωτιστικό, το στόμιο απαγωγής, ένα στόμιο ασφαλείας για την
απότομη εκτόνωση των αερίων εκρήξεως.
Το μπροστινό τμήμα του κλωβού σύρεται σε ειδικούς οδηγούς, με μεταλλικό πλαίσιο
και τζάμι ασφαλείας triplex 6 mm με ειδικό φίλμ στο εσωτερικό του. Το τζάμι ανασύρεται
με μηχανισμό αντιβάρων και σταθεροποιείται σε όποια επιθυμητή θέση.
Πάγκος έδρασης
1.
2.
3.
Ο πάγκος έδρασης της απαγωγού θα είναι κατασκευασμένος από:
το μεταλλικό πλαίσιο στήριξης
την επιφάνεια έδρασης
το ερμάριο
Επί του πάγκου θα υπάρχει η επιφάνεια εργασίας η οποία θα είναι είτε από
stoneware, είτε από συμπαγή μονοκόμματη πλάκα εποξικής ρητίνης, οι οποίες θα φέρουν
λεκανάκι ιδίου υλικού.
Κάτω από τον πάγκο θα υπάρχει ερμάριο, το οποίο θα είναι κατασκευασμένο από
φύλλα μελαμίνης πάχους 18 mm. Τα πορτόφυλλα θα έχουν χερούλι από PVC ή οξύμαχο
υλικό, εργονομικά σχεδιασμένο για εργαστηριακή χρήση.
Σύστημα απαγωγής αερίων
Page 70 of 668
Το σύστημα απαγωγής αερίων αποτελείται από:
- την σωλήνωση
- τον ανεμιστήρα
Κάθε σωλήνωση εξυπηρετεί μία απαγωγό εστία. Το σύστημα αναρρόφησης θα έχει
ικανότητα απαγωγής τουλάχιστον 2.200m³/h.
Ο απορροφητήρας είναι τριφασικός ή μονοφασικός αντιεκρηκτικού τύπου, εξωτερικής
ροής, από πολυπροπυλένιο (ΡΡ) και φτερωτή από P.V.C. με περίβλημα αντιστατικό, για να
μη δημιουργείται στατικός ηλεκτρισμός. Έχει ρυθμιστή στροφών και είναι χαμηλού
θορύβου κάτω από 60 db, και υψηλής στατικής πίεσης. Έχει ειδικό φίλτρο ενεργού
άνθρακα (δ/σεων 60Χ30Χ60 εκ. περίπου), κατάλληλο για συγκράτηση τοξικών,
καρκινογόνων και δύσοσμων αερίων.
Τα συστήματα ασφαλείας της απαγωγού εστίας είναι:
1. Το πάνελ χειρισμών διαθέτει ειδική διάταξη με πλήκτρα αφής, ώστε οι λειτουργίες να
είναι απόλυτα ασφαλείς για τον χρήστη.
2. Η δύναμη έλξης για το κατέβασμα ή το ανέβασμα του τζαμιού είναι μέγιστο 30 Newton.
3. Το τζάμι είναι εφοδιασμένο με σύστημα ασφαλείας, το οποίο, στην περίπτωση που
κοπεί κάποιο από τα δύο συρματόσχοινα συγκράτησης των αντιβάρων ή και τα δύο,
θα μπλοκάρει το τζάμι στην θέση που βρίσκεται, ώστε ο χρήστης που εργάζεται στην
εστία να μην κινδυνεύει να τραυματισθεί.
4. Το τζάμι είναι εφοδιασμένο με σύστημα που ανοίγει ηθελημένα έως τα 500 mm από την
επιφάνεια εργασίας. Για το υπόλοιπο της διαδρομής είναι τοποθετημένη ειδική
βαλβίδα, που με την απεμπλοκή της επιτρέπει την χρήση του άνω των 500 mm, ενώ
ταυτόχρονα ηχεί σήμα ακουστικό και ανάβει φωτεινή ένδειξη που υποδεικνύει στον
χρήστη ότι έχει υπερβεί το οριζόμενο όριο ασφαλείας κατά την χρήση. Όταν το τζάμι
θα επανέλθει κάτω από το ύψος των 500 mm, τότε θα σιγάσουν και οι ενδείξεις.
Page 71 of 668
5. Στο πάνελ των ενδείξεων είναι τοποθετημένη ειδική διάταξη που υποδεικνύει στον
χρήστη συνεχώς την μετωπική ταχύτητα απαγωγής στο άνοιγμα του τζαμιού.
Σύμφωνα και με την Ελληνική νομοθεσία, πρότυπο ΕΝ – 14175, αυτή υποχρεωτικά
πρέπει να είναι μεγαλύτερη των 0,5 m/sec. Στην περίπτωση που η ταχύτητα είναι
μικρότερη το σύστημα προειδοποιεί τον χρήστη με ηχητικό και ακουστικό σήμα.
6. Στην οροφή της εστίας υπάρχουν διατάξεις υποβοήθησης της εκτόνωσης των αερίων
όποιας έκρηξης.
7. Το πάνελ των ηλεκτρικών παροχών και ενδείξεων, καθώς και αυτό των χειριστηρίων
των υγρών και αερίων, είναι κατασκευασμένο από αλουμίνιο (με σύστημα ασφαλείας)
ή από πλαστικό.
8. Οι πρίζες που βρίσκονται τοποθετημένες στο πάνελ, διαθέτουν εξωτερικό διαφανές
προστατευτικό κάλυμμα και περιλαμβάνουν κάτω από αυτό προστατευμένες την
ενδεικτική λυχνία, καθώς και την ασφάλεια τήξεως για την προστασία της πρίζας. Η
προστασία τους για στεγανότητα θα είναι ΙΡ - 55.
Page 72 of 668
9. Στο πάνελ ρεύματος είναι τοποθετημένη ειδική διάταξη, για την περίπτωση που ο
χειριστής χρειασθεί το 100% της ισχύος του ανεμιστήρα. Ενεργοποιώντας, το
αντίστοιχο πλήκτρο το ηλεκτρονικό σύστημα ρύθμισης θα δίδει την εντολή στον
κινητήρα άμεσα να περιστραφεί με το 100% της ισχύος του.
2. ΧΗΜΙΚΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Το πρόβλημα των στερεών και υγρών αποβλήτων εργαστηρίων σε χημικά, βιολογικά,
μικροβιολογικά κλπ. ερευνητικά εργαστήρια στην χώρα μας, δεν έχει λυθεί. Παρόλα αυτά
η νομοθεσία και η εναρμόνιση με τις Οδηγίες της ΕΕ για τα τοξικά απόβλητα επιβάλλουν
να γίνονται μερικώς ορισμένες συγκεντρώσεις χλωριωμένων, και βαρέων μετάλλων για
να προστατευθεί το υδάτινο και χερσαίο περιβάλλον.
Η σωστή διάθεση των χημικών αποβλήτων είναι μια σοβαρή διαδικασία και κάθε
προσπάθεια πρέπει να αποβλέπει στο να γίνει αυτή η διαδικασία ασφαλής και αποδοτική.
H αναγνώριση και διαχείριση των χημικών αποβλήτων, είναι ευθύνη των ατόμων που
δημιούργησαν τα απόβλητα.
Κάθε υπεύθυνος εργαστηρίου, έχει την ευθύνη στο να ελέγξει αν τα χημικά απόβλητα
του εργαστηρίου έχουν συλλεχθεί με ασφάλεια, έχουν αναγνωριστεί και αποθηκευτεί για
διάθεση και αν όποιος έχει αναμιχθεί, είναι απολύτως ενημερωμένος για το πώς να
χρησιμοποιεί ειδικές μεθόδους και διαδικασίες απομάκρυνσης χημικών αποβλήτων.
Αρχικά πρέπει να σχεδιάζεται μια διαδικασία για τα χημικά απόβλητα πριν ξεκινήσει
κάποια εργασία. Να τοποθετούνται ετικέτες αναγνώρισης στα απόβλητα. Είναι ευθύνη
του κάθε τμήματος, ομάδας ή ερευνητή να αναγνωρίσει τα απόβλητα των υλικών σωστά
πριν τα πετάξει. Μη επιθυμητή ανάμειξη με μη συμβατά υλικά, μπορεί να προκαλέσει
σοβαρούς κινδύνους.
Είναι καθήκον καθενός να κρατά τις ποσότητες των αποβλήτων στο ελάχιστο, ώστε να
εξασφαλίζεται η προστασία του περιβάλλοντος
Page 73 of 668
Βασικές αρχές για κατάλληλη διαχείριση των τοξικών αποβλήτων των εργαστηρίων
είναι:
•
•
Το σύστημα αποχέτευσης πρέπει να είναι ξεχωριστό για τους νεροχύτες των
εργαστηρίων ώστε να καταστεί δυνατή η παρακολούθηση των υγρών αποβλήτων.
Οι χημικές ουσίες και οι διαλύτες που χρησιμοποιούνται πρέπει να καταγράφονται
σε ένα μεγάλο ποσοστό τους ώστε να καταστεί δυνατή η αποτίμηση των
ποσοτήτων που εκπλένονται ως απόβλητα κατά έτος.
Σημαντική βελτίωση μπορεί να σημειωθεί εφόσον γίνει μερική αντικατάσταση των
πλέον επικίνδυνων διαλυτών ή άλλων ουσιών με λιγότερο τοξικές.
Όλα τα χημικά απόβλητα πρέπει να αναγνωρίζονται με ένα χημικό όνομα,
περιλαμβανομένης και της αναλογίας μίγματος. Όλα τα δοχεία πρέπει να έχουν εμφανείς
ετικέτες γιατί η ασφάλεια μεταφοράς των χημικών είναι δυνατή, μόνο όταν ο καθένας
που χειρίζεται τα δοχεία γνωρίζει την ταυτότητα του περιεχομένου.
ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΑ
Τα χημικά απόβλητα πρέπει να συσκευάζονται ή να τοποθετούνται σε δοχεία και να
μεταφέρονται με τέτοιο τρόπο, ώστε να αποφεύγεται ο κίνδυνος να σημειωθεί έκρηξη, ή
διαρροή υγρού ή επικινδύνων ατμών. Απόβλητα που δεν έχουν συσκευασθεί σωστά και
αναγνωριστεί, δεν πρέπει να γίνονται δεκτά για διάθεση.
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Μια λίστα συσκευασίας πρέπει να συμπληρώνεται από το προσωπικό του
εργαστηρίου, ή από το τμήμα που θέλει να παραδώσει απόβλητα προς απομάκρυνση. Στη
λίστα συσκευασίας πρέπει να αναγράφονται η ποσότητα και το όνομα του χημικού, αν
είναι στερεό ή υγρό, και η επικινδυνότητά του, δηλαδή αν είναι εύφλεκτο, τοξικό, αν
αντίδρα με το νερό κ.ο.κ.
Το προσωπικό συλλογής αποβλήτων, θα έχει τη λίστα
συσκευασίας μαζί του όταν παραλαμβάνει τα χημικά απόβλητα.
ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΑ ΛΗΜΑΤΑ
Τα εργαστηριακά λήµατα είναι κάθε υγρό που καταλήγει τελικά στο αποχετευτικό
δίκτυο. Στην ιδεατή περίπτωση περιέχουν µόνο νερό. Στην καθηµερινή πρακτική
αποτελούνται συνήθως από υδατικά διαλύµατα τα οποία έχουν εξουδετερωθεί σε ένα pH
6 µε 8 και δεν περιέχουν βαρέα µέταλλα.
Page 74 of 668
Κατά την απόρριψή τους τα απόνερα πρέπει να πληρούν τα όρια που επιτρέπονται
από τα δηµοτικά νοµοθετήµατα για τα λήµατα. Πρέπει να τηρούν την αρχή ότι δεν
επιτρέπεται η αραίωση των ληµάτων µε σκοπό την τήρηση των επιτρεπτών ορίων σε
ρυπαντές. Η υπέρβαση των οριακών τιµών στο διπλάσιο από τις επιτρεπόµενες µπορεί να
οδηγήσει σε διώξεις. Επιτρέπεται να απορριφθούν στο δίκτυο αποχέτευσης µόνον οι
ουσίες οι οποίες δεν περιλαµβάνονται στους επόµενους πίνακες, δεν χαρακτηρίζονται σαν
επικίνδυνες ουσίες και είναι αβλαβείς για το περιβάλλον και τις µονάδες επεξεργασίας
των ληµάτων από τα δίκτυα αποχέτευσης.
Οι βασικές παράµετροι ποιότητας ληµάτων αποχέτευσης είναι:
• Οι τιµές pH των ληµάτων πρέπει να βρίσκονται µεταξύ 6.0 και 10.5
• Η θερµοκρασία δεν πρέπει να υπερβαίνει τους 35 οC.
• Η τοξικότητα των ληµάτων πρέπει να είναι µικρότερη από εκείνη που µπορεί να
επηρεάσει τις βιολογικές διεργασίες στις µονάδες επεξεργασίας ληµάτων (Wastewater
Treatment Plants (WWTP)), την απόρριψη ή την χρησιµοποίηση της ληµατολάσπης.
• Η συγκέντρωση σε βαφικές ύλες πρέπει να είναι µικρότερη από εκείνη που µπορεί να
προκαλέσει βαφές στις δηµόσιες µονάδες επεξεργασίας ληµάτων.
• Οι οριακές τιµές για φαινόλες (0.025 mg/L ληµάτων) είναι χαµηλές γιατί είναι δύσκολο
να αποµακρυνθούν κατά τη διαρκεια καθαρισµού του νερού.
• Οι οριακές τιµές για ουσίες που καταναλώνουν οξυγόνο όπως θειώδες νάτριο, άλατα
δισθενούς σιδήρου, ή θειοθειϊκά είναι 50 mg/L λήµατων.
ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΧΗΜΙΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ
Τα απόβλητα ορίζονται στην Νοµοθετική Πράξη Ανακύκλωση και ∆ιαχείρηση
Αποβλήτων (KrW-/AbfG) σαν κινητά εµπορεύµατα, τα οποία προτίθενται να
απορριφθούν από τους κατόχους και η απόρριψη των οποίων είναι υποχρεωτικό να γίνει
µε τον πρέποντα τρόπο για την προστασία της δηµόσιας υγείας και του περιβάλλοντος.
Η απόρριψη των εργαστηριακών αποβλήτων, εξαρτάται από το είδος των
εργαστηριακών πειραµάτων και των χηµικών ουσιών που χρησιµοποιούνται. Κάποιοι
τύποι επικίνδυνων αποβλήτων δεν µπορούν να απορριφθούν στην αρχική τους µορφή,
αλλά θα πρέπει πρώτα να υποστούν µια κατάλληλη προετοιµασία. Με τη βοήθεια
κατάλληλων διαδικασιών, τα απόβλητα αυτά µπορούν να αδρανοποιηθούν επι τόπου.
Ένα πλεονέκτηµα της αδρανοποίησης είναι επίσης η µείωση του κινδύνου των
ατυχηµάτων από τη µόλυνση του µη έµπειρου προσωπικού κατά τον χειρισµό τους και
έτσι μπορεί να αποφευχθεί ο κίνδυνος µόλυνσης του περιβάλλοντος.
Page 75 of 668
Όπως είναι φυσικό, είναι καλύτερα να αποφεύγεται ο σχηµατισµός αποβλήτων από τα
αρχικά στάδια. Αυτή είναι επίσης και η πρόθεση του Γερµανικού Νόµου Ανακύκλωσης και
∆ιαχείρησης (KrW-/AbfG) που είναι σε εφαρµογή από το 1996 (Το πλήρες όνοµα είναι
Νόµος για την προώθηση της διαχείρησης ανακύκλωσης και για την εξασφάλιση της
περιβαλοντικά συµβατής απόρριψης των αποβλήτων). Μετά από τις ρυθµίσεις αυτές,
κάθε ένας που προάγει, παράγει, µεταχειρίζεται, επεξεργάζεται και διανέµει εµπορεύµατα
δεσµεύεται να αποφεύγει το σχηµατισµό απόβλητων. Εάν αυτό είναι αδύνατο να
αποτραπεί, τότε το ποσό των αποβλήτων πρέπει να µειωθεί µε χωριστή συλλογή τους και
µε µέτρα ανακύκλωσης. Τελικά, µετά από όλες τις απαιτούμενες προσπάθειες, τα
αποµένοντα απόβλητα πρέπει να απορριφθούν «χωρίς κίνδυνο» για την υγεία και το
περιβάλλον.
Η επαναχρησιµοποίηση των εργαστηριακών αποβλήτων µπορεί να γίνει, π.χ. για τις
χρησιµοποιηµένες χηµικές ουσίες µε µια κατάλληλη διαδικασία ανακύκλωσης. Για
παράδειγµα αυτό εφαρµόζεται καλύτερα µε χρησιµοποιηµένους διαλύτες.
Οι οργανικοί διαλύτες όπως η αιθανόλη, η ακετόνη, το χλωροφόρµιο και ο
διαιθυλοαιθέρας συλλέγονται στα εργαστήρια χωριστά και επεξεργάζονται µε απόσταξη.
Κατά τη διάρκεια όλων των εργασιών (στην προκείµενη περίπτωση των χηµικών
πειραµάτων) όπου σχηµατίζονται µεγάλες ποσότητες απόβλητων πρέπει να εξεταστεί
προσεκτικά αν είναι δυνατή η µείωση του ποσού των αποβλήτων µε την εφαρµογή
κατάλληλων µέτρων (π.χ. εναλλακτικές συνθήκες για την αντίδραση, µείωση της
κλίµακας των αντιδραστηρίων). Μόνο στην περίπτωση όπου δεν είναι δυνατό να µειωθεί
το ποσό των αποβλήτων µε προφυλακτικά µέτρα και ανακύκλωση, θα πρέπει να
ακολουθηθεί ο συνήθης τρόπος απόρριψης των αποβλήτων.
Σύμφωνα με την ισχύουσα σχετική νομοθέσια:
• ΚΥΑ 13588/725/06 «Μέτρα όροι και περιορισμοί για την διαχείριση επικινδύνων
αποβλήτων σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της οδηγίας 91/689/ΕΟΚ….» (ΦΕΚ 383 Β)
• ΚΥΑ Η.Π. 24944/1159/06 «Έγκριση Γενικών Τεχνικών Προδιαγραφών για την
διαχείριση επικίνδυνων αποβλήτων …..» (ΦΕΚ 791 Β)
• ΚΥΑ 8668/2007 «Έγκριση Εθνικού Σχεδιασμού Διαχείρισης Επικινδύνων Αποβλήτων,
σύμφωνα με το άρθρο 5 της υπ’ αρ. 13588/725 ΚΥΑ…» (ΦΕΚ 287 Β)
• ΠΥΣ144/2.11.1987 "Προστασία του υδάτινου περιβάλλοντος από τη ρύπανση που
προκαλείται από ορισμένες επικίνδυνες ουσίες που εκχέονται σε αυτό και ειδικότερα
Page 76 of 668
καθορισμός οριακών τιμών ποιότητας του νερού σε κάδμιο, υδράργυρο και
εξαχλωροκυκλοεξάνιο (HCH)", σε συμμόρφωση με την οδηγία 76/464/ΕΟΚ και
Οδηγίες 82/176/ΕΟΚ και 83/513/ΕΟΚ "Μέτρα και περιορισμοί για την προστασία του
υδάτινου περιβάλλοντος και ειδικότερα καθορισμός οριακών τιμών των επικίνδυνων
ουσιών στα υγρά απόβλητα" σε συμμόρφωση με τις Οδηγίες 76/464/ΕΟΚ,
82/176/ΕΟΚ, 83/513/ΕΟΚ, 84/156/ΕΟΚ και 84/491/ΕΟΚ.
• ΚΥΑ 55648/2210/29.4.1991 "Μέτρα και περιορισμοί για την προστασία του υδάτινου
περιβάλλοντος και ειδικότερα καθορισμός οριακών τιμών των επικίνδυνων ουσιών
στα υγρά απόβλητα", σε συμμόρφωση με τις οδηγίες 82/280/ΕΟΚ και 84/347/ΕΟΚ.
Η διαχείρηση των χημικών αποβλήτων συνίσταται να πραγματοποιείται όπως
παρατίθεται παρακάτω.
ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ
Μια σηµαντική οµάδα απόβλητων είναι τα υπολείµµατα από χηµικές ουσίες οι οποίες
συνήθως ταξινοµούνται σαν επικίνδυνα απόβλητα. Οι ουσίες αυτές απαγορεύεται να
απορρίπτονται µέσω της αποκοµιδής των αστικών αποβλήτων ή του αποχετευτικού
δικτύου.
Οι διάφοροι τύποι αποβλήτων που κατηγοριοποιούνται σαν επικίνδυνα απόβλητα
πρέπει να συλλέγονται χωριστά και να παραδίδονται από τον παραγωγό σε εγκεκριµένες
εταιρίες. Ο παραγωγός αποβλήτων πρέπει να παρέχει τα απαραίτητα δεδοµένα για τα
επικίνδυνα απόβλητα. Ανάλογα µε τον τύπο των αποβλήτων πρέπει να τηρούνται
ορισµένες οριακές τιµές σε ότι αφορά τη σύνθεση και τις ιδιότητές τους. Ουσίες των
οποίων η απόρριψη απαιτεί υψηλό κόστος πρέπει να αποφεύγονται και να
αντικαθίστανται αν είναι δυνατόν από υποκατάστατα, των οποίων η απόρριψη είναι
οικονοµικότερη και φιλική προς το περιβάλλον.
ΣΥΛΛΟΓΗ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ
Τα
επικίνδυνα
απόβλητα
συλλέγονται
σε
ειδικά
δοχεία
τηρώντας
τους
θεσµοθετηµένους κανονισµούς. (π.χ. τη Οδηγία “Ordinance on the Hazardous Substances”,
αναφορά επίσης στις Οδηγίες “Legal Conditions for the Handling of Hazardous
Substances” και “Technical Guidelines on Safety in Chemical Laboratory Courses”. ∆εν
πρέπει να αναµιγνύονται με απόβλητα διαφορετικών τύπων. Για κάθε τύπο απόβλητου
θα πρέπει να χρησιµοποιούνται για συλλογή ειδικά δοχεία, τα οποία προµηθεύει το
πανεπιστήµιο. Τα δοχεία αυτά επιστρέφονται στη µονάδα συγκέντρωσης των αποβλήτων
Page 77 of 668
και θα πρέπει να γεµίζουν µέχρι το 90 % της χωρητικότητας (για να αποφεύγεται η
πιθανότητα διαρροής κατά τη µεταφορά). Τα δοχεία πρέπει να σφραγίζονται και να
επισηµαίνονται κατάλληλα. ∆ιαφορετικά οι εταιρίες αποκοµιδής δεν επιτρέπεται να τα
παραλαµβάνουν. Επίσης δοχεία κατεστραµµένα, µε διαρροές ή µολυσµένα εξωτερικά µε
επικίνδυνες ουσίες δεν θα παραλαµβάνονται.
Ο γενικός κανόνας του χειρισµού των επικίνδυνων αποβλήτων είναι να αποφεύγεται
κάθε πιθανότητα έκθεσης σε κίνδυνο των ανθρώπων και του περιβάλλοντος κατά την
αποθήκευση, µεταφορά και απόρριψη των υλικών αυτών.
ΧΗΜΙΚΑ ΥΠΟΛΕΙΜΜΑΤΑ
Σαν χηµικά υπολείµµατα χαρακτηρίζονται µόνον τα υλικά εκείνα τα οποία µπορούν να
αποκοµιστούν, τα οποία:
• είναι γνωστής σύστασης,
• δεν ταξινοµούνται σαν εκρηκτικά και
• δεν είναι ραδιενεργά.
∆εν πρέπει να περιέχουν συστατικά υψηλής τοξικότητας, όπως πολυχλωριωµένες
διβενζοδιοξίνες και φουράνια (PCDD/F), πολυχλωριωµένα διφαινύλια (PCB) ή πολεµικές
χηµικές ουσίες.
Οι περιέκτες αποβλήτων πρέπει να επισηµαίνονται κατάλληλα ακόµη και στα µικρά
δοχεία. Μικρά δοχεία και δοχεία µε προϊόντα από εργαστηριακά πειράµατα συλλέγονται
µαζί σε περιέκτες για στερεά υλικά και δηλώνονται π.χ. σαν «προϊόντα σύνθεσης από
εργαστηριακά µαθήµατα ανόργανης χηµείας».
Σε περίπτωση άγνωστων χηµικών ουσιών (π.χ. συσκευασία χωρίς εττικέτα)
προτείνεται να γίνει εκτίµηση του τύπου της άγνωστης ένωσης.
Οι χηµικές ουσίες που ταξινοµήθηκαν σε ορισµένες κατηγορίες αποβλήτων πρέπει να
διατεθούν σύµφωνα µε την κατηγορία που ανήκουν.
Παλαιά αχρησιµοποίητα χηµικά αντιδραστήρια που είναι σε κατάλληλα κλειστά δοχεία
µπορεί να προσφερθούν σε άλλες οµάδες και ινστιτούτα για περαιτέρω χρήση. Αυτά
µπορεί να αποκοµιστούν µόνο όταν κανένας δεν ενδιαφέρεται για την κατοχή τους.
Υπάρχει επίσης τρόπος να επιστραφούν τα περισσεύµατα από τις χηµικές ουσίες στον
παραγωγό τους.
Οι µεταφερόµενες χηµικές ουσίες ελέγχονται για την κατάσταση που βρίσκονται και
πιστοποιείται ο τύπος και η ποσότητά τους. Το περιεχόµενο µικρών συσκευασιών από
καθορισµένες χηµικές ουσίες συγκεντρώνεται σε µεγαλύτερες συσκευασίες. Μετά από
Page 78 of 668
ανάλυση και έλεγχο ποιότητας οι ουσίες αυτές χρησιµοποιούνται στην παραγωγή και
σύνθεση. Εάν η επαναχρησιµοποίηση δεν είναι εφικτή οι χηµικές αυτές ουσίες
αποκοµίζονται σύµφωνα µε τους υπάρχοντες κανονισµούς.
Μεγάλες ποσότητες χημικών αποβλήτων που πρέπει να απομακρυνθούν από ένα
εργαστήριο, ίσως είναι μεγαλύτερες από αυτές που μπορεί να μεταφέρει το προσωπικό
του Τμήματος. Σε αυτή την περίπτωση η μεταφορά θα γίνει με άλλα μέσα και το
εργαστήριο θα είναι αυτό που θα χρεωθεί οικονομικά την απομάκρυνση των αποβλήτων.
Μερικά παραδείγματα είναι: τα απόβλητα που συγκεντρώνονται σε βαρέλια και
προέρχονται από ερευνητικά προγράμματα, το καθάρισμα του εργαστηρίου από παλιά
αντιδραστήρια και χημικά τα οποία θα πρέπει να πακεταριστούν σε βαρέλια, χημικά
απόβλητα που πρέπει να πεταχτούν από μία δεξαμενή αποθήκευσης.
Ανόργανα Οξέα, Μίγµατα Οξέων και ∆ιαβρωτικά Υλικά
Οι τιµές pH των διαλυµάτων αυτών είναι κάτω από 6. Είναι όξινα υδατικά διαλύµατα
τα οποία πρέπει να είναι ελεύθερα από:
• Κυανιούχα (γιατί θα σχηµατιστεί υδροκυάνιο),
• Αµµωνιακά ιόντα (µέγιστη επιτρεπόµενη τιµή 0.1 mol/L) και
• Οργανικές ουσίες κάθε τύπου (π.χ. διαλύτες, λίπη και έλαια).
Χρησιµοποιηµένα οξέα περιέχοντα νιτρικό οξύ (π.χ. µίγµατα οξέος νίτρωσης) για να
απορριφθούν στο αποχετευτικό δίκτυο πρέπει να εξουδετερωθούν και στη συνέχεια να
απορριφθούν σαν «απόβλητα νερά πλύσεων».
Όξινα διαλύµατα τα οποία δεν περιέχουν βαρέα µέταλλα ή άλλες επικίνδυνες ουσίες
εξουδετερώνονται µε ισοµοριακές ποσότητες υδροξειδίου του νατρίου ή όξινου
ανθρακικού νατρίου και εν συνεχεία αποχύνονται στο αποχετευτικό δίκτυο του
εργαστηρίου.
Βάσεις, Αλκαλικά Μίγµατα και ∆ιαβρωτικά Υλικά
Η κατηγορία αυτή των απόβλητων περιέχει υγρά µε pH µεγαλύτερο του 8. Είναι
υδατικά αλκαλικά διαλύµατα τα οποία πρέπει να είναι ελεύθερα από:
• Κυανιούχα,
• Αµµωνιακά ιόντα (µέγιστη επιτρεπόµενη τιµή 0.1 mol/L), και
• Οργανικές ουσίες κάθε τύπου (π.χ. διαλύτες, λίπη και έλαια).
Page 79 of 668
Αλκαλικά διαλύµατα τα οποία δεν περιέχουν βαρέα µέταλλα ή άλλες επικίνδυνες
ουσίες εξουδετερώνονται µε ισοµοριακές ποσότητες υδροχλωρικού οξέος και εν συνεχεία
αποχύνονται στο αποχετευτικό δίκτυο του εργαστηρίου.
Απόβλητα νερά πλύσεων περιέχοντα µέταλλικά άλατα
Η κατηγορία αυτή των απόβλητων περιέχει υδατικά διαλύµατα µεταλλικών αλάτων τα
οποία πρέπει να είναι ελεύθερα από:
• Κυανιούχα,
• Αµµωνιακά ιόντα (µέγιστη επιτρεπόµενη τιµή 0.1 mol/L), και
• Οργανικές ουσίες κάθε τύπου (π.χ. διαλύτες, λίπη και έλαια).
Στην περίπτωση των υδατικών διαλυµάτων της κατηγορίας αυτής είναι δυνατόν να
επιτευχθεί µείωση του όγκου εφαρµόζοντας διαδικασίες συµπύκνωσης.
Υπολείµµατα από µέταλλα αλκαλίων
Κατά τη διάρκεια της ξήρανσης οργανικών διαλυτών προκύπτουν υπολλείµατα από
µεταλλικά αλκάλια. Τα υπολλείµατα νατρίου ή καλίου αντιδρούν µε στάγδην προσθήκη
αιθανόλης ή ισοπροπανόλης. Τελικά, τα διαλύµατα αυτά εξουδετερώνονται και
απορρίπτονται σαν διαλύτες ελεύθεροι αλογόνου.
Βαρέα µέταλλα
Βαρέα μέταλλα, όπως υδράργυρος, κάδμιο, χρώμιο κλπ., παρουσιάζουν πρόβλημα
ρύπανσης του υδάτινου περιβάλλοντος και δεν πρέπει να απορρίπτονται μαζί με τα άλλα
σκουπίδια. Τα βαρέα µέταλλα σε υδατικά διαλύµατα καταβυθίζονται σαν θειούχα ή
ανθρακικά άλατα. Τα προκύπτοντα ιζήµατα διηθούνται, ξηραίνονται και απορρίπτονται
σαν στερεά απόβλητα.
Απόβλητα περιέχοντα υδράργυρο (στοιχειακό υδράργυρο)
Η κατηγορία αυτή αποβλήτων που αποτελείται από στοιχειακό υδράργυρο (π.χ.
σπασµένα θερµόµετρα και µανόµετρα, διακόπτες υδραργύρου, λάµπες UV ατµών
υδραργύρου, υδράργυρος από αντλίες διάχυσης) συλλέγονται χωριστά. Ο συλλεχθείς
χρησιµοποιηµένος υδράργυρος θα επεξεργαστεί και θα επανακτηθεί σε ειδικά
εργοστάσια. Οι ενώσεις υδραργύρου δεν ανήκουν στην κατηγορία αυτή και θα
απορριφθούν σαν «καθαρές χηµικές ενώσεις ( fine chemicals)».
Page 80 of 668
Ο υδράργυρος πρέπει να αφαιρεθεί από τις συσκευές του εργαστηρίου και να
τοποθετηθεί σε βάζα ή φιάλες, πριν σταλεί στο χώρο αποθήκευσης των αποβλήτων.
Σπασμένα θερμόμετρα υδραργύρου πρέπει να τοποθετηθούν μέσα σε βάζα ή
δευτερεύοντα δοχεία. Τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν για τον καθαρισμό του
υδραργύρου, πρέπει να τοποθετηθούν σε δοχεία με ετικέτες και να σταλούν στην περιοχή
αποθήκευσης των αποβλήτων.
∆ιαλύµατα και απόβλητα περιέχοντα άργυρο
Για τις ουσίες αυτές συστήνεται η συλλογή τους µε σκοπό την επεξεργασία τους.
Υδροκυανικό οξύ και κυανιούχα
Οι ιδιαίτερα τοξικές χηµικές ενώσεις όπως το υδροκυανικό οξύ και τα άλατά του
(κυανιούχα) δεν πρέπει να χύνονται στα νερά αποχέτευσης. Πρέπει να αδρανοποιούνται
µε οξείδωση. Μια κατάλληλη µέθοδος οξείδωσης των ενώσεων αυτών σε εργαστηριακή
κλίµακα γίνεται µε διαλύµατα υποχλωριώδους νατρίου. Με τον τρόπο αυτό
σχηµατίζονται µόνον αβλαβείς ενώσεις όπως άζωτο, διοξείδιο του άνθρακα και ιόντα
χλωρίου µέσω των σχηµατιζόµενων ενδιαµέσων κυανικών ενώσεων. Μια εναλλακτική
µέθοδος είναι η οξείδωση σε αλκαλικές συνθήκες (pH 10 - 11) σε άζωτο και διοξείδιο του
άνθρακα. Ο έλεγχος της ολοκλήρωσης της οξείδωσης γίνεται µε την ειδική για την
περίπτωση, συλλογή Merckoquant Cyanide Testkit.
Σηµείωση: Η απόρριψη των κυανιούχων δεν πρέπει να γίνεται από τους ασκούµενους
φοιτητές του βασικού εργαστηριακού µαθήµατος Χηµείας. Πρέπει να επιβλέπεται από
ένα εξειδικευµένο άτοµο (π.χ. τον βοηθό του µαθήµατος). Είναι δυνατόν να σχηµατιστεί
υδροκυάνιο ή δικυάνιο από µια ακατάλληλη επεξεργασία.
∆ιαλύτες ελεύθεροι αλογόνου
Όλες οι οργανικές ενώσεις µπορούν να απορριφθούν σαν διαλύτες ελεύθεροι αλογόνου
αν τηρούν τις ακόλουθες προϋποθέσεις:
• Μπορεί να περιέχουν τα στοιχεία C, H, N, Na, O, P, και S.
• ∆εν πρέπει να υπάρχουν αλογόνα, ακόµη και ανόργανες αλογονούχες ενώσεις, όπως
άλατα.
• Τα διαλύµατα πρέπει να είναι υγρά σε θερµοκρασία δωµατίου.
• Εάν είναι στερεά πρέπει να διαλυθούν σε έναν κατάλληλο διαλύτη.
Page 81 of 668
Εάν είναι ανάγκη η τιµή του pH πρέπει να ρυθµιστεί στο 6-9. Οι ελεύθεροι αλογόνου
διαλύτες εάν είναι δυνατόν πρέπει να ανακυκλώνονται.
∆ιαλύτες περιέχοντες αλογόνα
Οι αλογονωµένοι διαλύτες πρέπει να συλλέγονται χωριστά και να επεξεργάζονται ή να
διατίθενται σε ειδικές εταιρείες. Οι διαλύτες αυτοί απαγορεύεται να αναµιγνύονται µε
άλλους.
Οργανικές ενώσεις µπορούν να απορριφθούν σαν αλογονωµένοι διαλύτες όταν:
• περιέχουν τα στοιχεία C, H, N, O, P, S, F, Cl, Br, και I,
• είναι υγρές σε θερµοκρασία δωµατίου,
• διαλύονται σε ένα κατάλληλο διαλύτη, αν είναι στερεές.
Εάν είναι ανάγκη η τιµή του pH πρέπει να ρυθµιστεί στο 6-9. Οι περιέχοντες αλογόνα
διαλύτες εάν είναι δυνατόν πρέπει να ανακυκλώνονται.
Οι
χλωριωμένοι
διαλύτες
και
οι
χλωριωμένες
ενώσεις,
λόγω
της
αργής
βιοδιασπασιμότητας, δεν πρέπει να απορρίπτονται στους νεροχύτες, αλλά να
συλλέγονται. Λόγω του προβλήματος που υπάρχει στην Ελλάδα για την διαχείριση των
ουσιών αυτών, πρέπει τα εργαστήρια να συλλέγουν τα υγρά και να τα υποβάλλουν σε
καθαρισμό με απόσταξη σε ειδικούς χώρους εκτός εργαστηριακών χώρων.
Άλλες τοξικές ουσίες που αναφέρονται στους κανονισμούς και συνήθως είναι σε
μικρές ποσότητες στα απόβλητα, μπορούν να κατεργασθούν με ισχυρές οξειδωτικές
συνθήκες (εφόσον το επιτρέπουν οι προδιαγραφές) για να καταστούν ανενεργές ουσίες.
Υδατοδιαλυτές χημικές ουσίες, οξέα, αλκάλια, άλατα κλπ, μπορούν να αποβληθούν στο
σύστημα αποχέτευσης και να εκπλυθούν με μεγάλη ποσότητα νερού.
Στερεά απόβλητα, διηθητικά χαρτιά, υπολείμματα ουσιών, άδεια πλαστικά και γυάλινα
φιαλίδια και μπουκάλια χημικών ουσιών μπορούν να τοποθετηθούν σε πλαστικούς
σάκους σκουπιδιών.
Σπασμένα γυαλικά, σύριγγες και μυτερά αντικείμενα, καθώς και άδεια γυάλινα
φιαλίδια και µπουκάλια χηµικών ουσιών πρέπει να τοποθετούνται προσεκτικά σε κάδους
και με πλαστική συσκευασία που θα είναι ασφαλής για τους εργαζόμενους καθαριότητας
της δημοτικής αρχής.
Τα υγρά απόβλητα φαινόλης και φαινόλης - χλωροφορµίου συλλέγονται σε γυάλινα
µπουκάλια και χύνονται στο νεροχύτη του χώρου αποθήκευσης των ραδιενεργών. (100-
200 ml τη φορά µαζί µε µεγάλη ποσότητα νερού).
Page 82 of 668
Μικρές ποσότητες βρωµιούχου αιθιδίου που χρησιµοποιούνται στις ηλεκτροφορήσεις
πηκτωµάτων αγαρόζης, µολυσµένα tips και eppendorfs πετιούνται σε πλαστικές
σακούλες και στη συνέχεια στα σκουπίδια. Τα γυαλικά και οι συσκευές ηλεκτροφόρησης
πλένονται µε άφθονο νερό και απορρυπαντικό.
Οργανικά διαλυτικά δεν πρέπει να ρίπτονται στην αποχέτευση. Αυτό αφορά όλα τα
οργανικά διαλυτικά εύφλεκτα ή όχι, διαλυτά ή όχι στο νερό. Τα οργανικά διαλυτικά
πρέπει να τοποθετούνται σε κατάλληλα δοχεία, όπου δεν θα υπάρχει κίνδυνος να
ξεφύγουν ατμοί ή υγρό. Τα δοχεία πρέπει να σφραγίζονται ερμητικά, να εφοδιάζονται με
ετικέτες και να στέλνονται στο χώρο των χημικών αποβλήτων.
Μίγματα από οργανικά διαλύματα που είναι συμβατά και αναμεμιγμένα σε ένα δοχείο,
πρέπει να φέρουν ετικέτα στην οποία θα αναγράφεται το ποσοστό επί τοις εκατό ή τα
μέρη του κάθε διαλυτικού στο μίγμα.
Οξέα και αλκαλικά διαλύματα, που έχουν υποστεί εξουδετέρωση, μπορούν να ριχθούν
στην αποχέτευση ακολουθούμενα από άφθονο νερό. Συμπυκνωμένα οξέα και καυστικά,
πρέπει να στέλνονται στο χώρο των χημικών αποβλήτων σε κατάλληλα δοχεία,
σφραγισμένα ερμητικά και με ετικέτα αναγνώρισης έξω από το κάθε δοχείο.
Ανόργανα και οργανικά στερεά στα αρχικά τους δοχεία, τα οποία είναι μολυσμένα,
παλιά ή αμφισβητήσιμης καθαρότητας πρέπει να σταλούν στον χώρο αποθήκευσης
χημικών αποβλήτων.
Μίγματα Κυανίου, Αρσενικό, Μόλυβδος και απόβλητα βαριών μετάλλων πρέπει να
τοποθετούνται σε φιάλες και δοχεία εφοδιασμένα με ετικέτες και σφραγισμένα καλά να
στέλνονται στο χώρο αποθήκευσης των χημικών αποβλήτων.
Αλκαλικά μέταλλα όπως το Na και το Κ, πρέπει να τοποθετούνται σε ειδικά δοχεία
καλυμμένα με ορυκτό λάδι, εφοδιασμένα με ετικέτες και σφραγισμένα καλά, ώστε να μην
υπάρχει καμιά πιθανότητα να έρθουν σε επαφή με το νερό. Κατόπιν να στέλνονται στο
χώρο αποθήκευσης των χημικών αποβλήτων.
Τα εύφλεκτα μέταλλα όπως το Μαγνήσιο, Στρόντιο, Θόριο και Ζιρκόνιο καθώς και άλλα
εύφλεκτα θρύμματα και λεπτές σκόνες, πρέπει να τοποθετούνται σε μεταλλικά δοχεία,
σφραγισμένα ερμητικά, με ετικέτες και να στέλνονται στο χώρο αποθήκευσης των
χημικών αποβλήτων.
Απόβλητο λάδι σε ποσότητες μικρότερες των 5 gl μπορεί να σταλεί στο χώρο
αποθήκευσης των χημικών αποβλήτων.
ΑΓΝΩΣΤΑ ΧΗΜΙΚΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ
Page 83 of 668
Δεν πρέπει να γίνονται δεκτά για διάθεση τα άγνωστα χημικά απόβλητα. Οι εργολάβοι
διάθεσης δεν δέχονται να μεταφέρουν άγνωστα απόβλητα. Είναι ευθύνη του τμήματος
που αναμειγνύεται να αναγνωρίσει όλα τα χημικά και αυτό μπορεί να απαιτεί εκλεκτό
προσωπικό του εργαστηρίου, φοιτητές και ικανά μέλη, να υποδείξουν τον ιδιοκτήτη
τέτοιων αγνώστων χημικών και την ταυτότητά τους.
Τελικά, μπορεί να απαιτηθούν οι υπηρεσίες ενός εργαστηρίου ανάλυσης, προκειμένου
να αναλύσει τα απόβλητα. Γενικά μπορεί να υπάρξει κίνδυνος κατά το άνοιγμα δοχείων με
άγνωστο περιεχόμενο. Έτσι πρέπει πάντοτε να τονίζεται στο προσωπικό και τους
φοιτητές, η ανάγκη αναγνώρισης και εφοδιασμού με ετικέτες που αναγράφουν τα χημικά
ονόματα, σε όλα τα χημικά απόβλητα και προϊόντα εργαστηρίων.
3. ΧΕΙΡΙΣΜΟΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΩΝ ΣΥΣΚΕΥΩΝ
Παρά το γεγονός ότι συνήθως επικεντρώνεται η προσοχή σε χημικούς κινδύνους στα
εργαστήρια, πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη η ασφαλής χρήση των εργαστηριακών
συσκευών. Ο εξοπλισμός στο εργαστήριο πρέπει να συσταθεί και να λειτουργεί σωστά για
να διασφαλιστεί η ελαχιστοποίηση των ατυχημάτων. Κοψίματα και εγκαύματα από τον
χειρισμό υαλικών είναι από τις πιο κοινές πηγές ατυχημάτων του εργαστηρίου. Το
σπασμένο γυαλί μπορεί να προκαλέσει διαρροή χημικών και πιθανό τραυματισμό. Χημική
έκρηξη μέσα σε γυάλινα σκεύη μπορεί να εκτοξεύσει θραύσματα γυαλιού παντού μέσα
στο εργαστήριο. Συστήματα κενού μπορεί να εκραγούν, εκτοξεύοντας γυαλιά και χημικές
ουσίες σε όλο το χώρο. Η επαφή εύφλεκτων ατμών με ηλεκτρικές συσκευές μπορεί να
προκαλέσει έκρηξη. Οι εργαζόμενοι σε εργαστήριο μπορεί να πάθουν ηλεκτροπληξία όταν
δεν χειρίζονται τις ηλεκτρικές συσκευές σωστά. Οι ακόλουθες διαδικασίες για την
ασφάλεια ελαχιστοποιούν τις πιθανότητες για ατυχήματα σε εργαστήρια και συμφωνούν
με τα προεδρικά διατάγματα, Π.Δ. 395/94 "Ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και
υγείας για την χρησιμοποίηση εξοπλισμού εργασίας από τους εργαζόμενους κατά την
εργασία σε συμμόρφωση με την Οδηγία 89/655/ΕΟΚ" και Π.Δ. 396/94 "Ελάχιστες
προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας για την χρήση από τους εργαζόμενους εξοπλισμών
ατομικής προστασίας κατά την εργασία σε συμμόρφωση με την Οδηγία 89/656/ΕΟΚ".
ΥΑΛΙΚΑ:
Page 84 of 668
Εκπαίδευση. Οι αρχάριοι χρήστες θα πρέπει να εκπαιδεύονται στη σωστή διαχείριση των
γυάλινων σκευών, ειδικά με συστήματα που παρουσιάζουν ασυνήθιστους κινδύνους,
όπως η υπερβολική πίεση ή κενό.
Υαλικά επιλογή. Η σωστή επιλογή των γυάλινων σκευών είναι πολύ σημαντική, διότι τα
γυαλικά έχουν σχεδιαστεί με μοναδικά χαρακτηριστικά για συγκεκριμένες λειτουργίες.
Συστήματα που περιέχουν γυάλινα είδη θα πρέπει να αξιολογούνται για να διασφαλιστεί
η ακεραιότητα του γυαλιού σε όλες τις λειτουργικές παραμέτρους. Μόνο γυαλικά ειδικά
σχεδιασμένα για εργασία υπό συνθήκες κενού θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν για το
σκοπό αυτό.
Χειρισμός. Ο προσεκτικός χειρισμός και η αποθήκευση των γυάλινων σκευών είναι
αναγκαία για να αποφευχθούν τα ατυχήματα. Τα κατεστραμμένα γυάλινα σκεύη πρέπει
να απορρίπτονται κατάλληλα. Χρειάζεται μεγάλη προσοχή όταν τοποθετείται πώμα σε
γυάλινο σωλήνα ή όταν συνδέεται εύκαμπτη σωλήνωση στο γυαλί. Τα άκρα του γυάλινου
σωλήνα πρέπει να είναι γυαλισμένα ή στρογγυλεμένα και να λιπαίνονται με γράσο ή
γλυκερίνη. Τα χέρια πρέπει να προστατεύονται με υφασμάτινα ή δερμάτινα γάντια. Οι
γυάλινες συσκευές υπό κενό θα πρέπει να χειρίζονται με μεγάλη προσοχή. Οι φιάλες
Dewar και άλλα γυάλινα σκεύη κενού πρέπει να στερεώνονται καλά και να ασφαλίζονται
ώστε να προστατευτούν οι εργαζόμενοι σε περίπτωση έκρηξης από τα θραύσματα.
Λαβίδες. Αυτές είναι ξύλινες ή μεταλλικές και χρησιμεύουν για το κράτημα των
δοκιμαστικών σωλήνων, όταν θερμαίνονται, είτε σε υδρόλουτρο, είτε σε γυμνή φλόγα. Τα
βοηθητικά αυτά όργανα θεωρούνται απαραίτητα για κάθε καθαρή και ασφαλή δουλειά
στο εργαστήριο.
Σπασμένο γυαλί. Πρέπει να χρησιμοποιούνται γάντια όταν υπάρχει επαφή με σπασμένα
γυαλιά, ειδικά εάν είναι μολυσμένα. Τα πολύ μικρά θραύσματα θα πρέπει να συλλέγονται
με φαράσι και σκούπα. Δεν θα πρέπει να ζητείται από το προσωπικό ασφαλείας να
Page 85 of 668
μαζεύει τα σπασμένα μολυσμένα γυαλιά. Τα σπασμένα γυαλιά δεν πρέπει ποτέ να
τοποθετούνται σε σακούλα σκουπιδιών. Τα σπασμένα γυαλιά πρέπει να τοποθετηθούν σε
ένα κουτί με την ένδειξη "Σπασμένα Γυαλιά" και να γίνει αμέσως επικοινωνία με το
προσωπικό ασφαλείας για τη σωστή απόρριψη.
ΣΥΣΚΕΥΗ ΑΠΟΣΤΑΞΗΣ:
Παροχή νερού. Οι περισσότερες μονάδες απόσταξης λειτουργούν με ψυκτήρες. Η πίεση
του νερού μπορεί να αλλάξει, και να προκαλέσει απροσδόκητα προβλήματα. Η ανεπαρκής
παροχή νερού μπορεί να επιτρέψει την διαφυγή αποσταγμένων ατμών. Η υπερβολικά
υψηλή ροή μπορεί να προκαλέσει το σκάσιμο των σωληνώσεων, πλημμυρίζοντας το
εργαστήριο. Όλοι οι εύκαμπτοι σωλήνες πρέπει να είναι χωρίς ρωγμές, σχισμές, ή
τσακίσματα και να φυλάσσονται μακριά από εστίες και φλόγες. Όλες οι συνδέσεις
εύκαμπτων σωλήνων θα πρέπει να είναι σταθερές και να στερεώνονται καλά ακόμα και
με σύρμα όταν πρόκειται για παρατεταμένη χρήση. Η ταχύτητα ροής θα πρέπει να είναι
περίπου ένα λίτρο ανά λεπτό. Για αυτόματες λειτουργίες, η πίεση του νερού θα πρέπει να
ρυθμιστεί αυτόματα.
Παροχή θέρμανσης. Θερμαινόμενοι μανδύες πρέπει να χρησιμοποιούνται για να
θερμαίνονται οι φιάλες απόσταξης. Πρέπει να χρησιμοποιείται ένας μεταβλητός
μετασχηματιστής τάσης. Η θερμοκρασία του μανδύα πρέπει να παρακολουθείται
προσεκτικά. Εάν αφεθεί αφύλακτος ο μανδύας θα πρέπει να είναι συνδεδεμένος με ένα
θερμοστάτη, ο οποίος θα απενεργοποιεί τον θερμαντήρα εάν έχει επιτευχθεί πολύ υψηλή
θερμοκρασία.
Συσκευές παροχής αποσταγμένου νερού. Οι μονάδες αυτές συνήθως προορίζονται να
λειτουργούν αυτόματα και αφήνονται χωρίς επίβλεψη για μεγάλα χρονικά διαστήματα.
Αυτές οι συσκευές πρέπει να είναι εφοδιασμένες με ένα θερμοστάτη αποκοπής,
ανεξάρτητα από τις συσκευές ελέγχου θερμοκρασίας. Αυτή η λειτουργία είναι απαραίτητη
για να αποφευχθεί η υπερθέρμανση, που θα μπορούσε να προκαλέσει πυρκαγιά. Όταν
έχει ολοκληρωθεί μια απόσταξη, ή παύει να λειτουργεί η συσκευή, θα πρέπει να
ενημερώνονται οι υπεύθυνοι.
ΣΥΣΚΕΥΕΣ ΚΕΝΟΥ:
Σε ένα σύστημα κενού η πίεση στο εξωτερικό του δοχείου συγκράτησης είναι
μεγαλύτερη από ό,τι στο εσωτερικό. Ένα σπάσιμο μέσα στο δοχείο θα προκαλέσει έκρηξη,
με αποτέλεσμα να εκτοξευθούν γυαλιά και χημικές ουσίες στον περιβάλλοντα χώρο, με
Page 86 of 668
μια πιθανή πυρκαγιά. Ακόμη και συσκευές υπό μέτρια πίεση, όπως αυτές κατά την
διήθηση νερού, μπορεί να είναι δυνητικά επικίνδυνες. Πρέπει να σημειωθεί ότι το κενό
που σχηματίζεται από μια υδραντλία ή μια διαφραγματική αντλία δεν είναι λιγότερο
επικίνδυνο από εκείνο μιας αντλίας υψηλού κενού. Η πίεση που εξασκείται στην γυάλινη
επιφάνεια είναι σχεδόν η ίδια και στις δύο περιπτώσεις. Ακόμη και το σχετικά μέτριο κενό
που εφαρμόζεται στις φιάλες διήθησης (Büchner) για διήθηση ιζημάτων προκαλεί πίεση
στην γυάλινη επιφάνεια της τάξης των 300-800 g/cm2. Ένας άλλος κίνδυνος που
συνδέεται με τον εξοπλισμό κενού είναι η ταχεία μεταβολή πίεσης που μπορεί να τραβήξει
επικίνδυνα υγρά και αέρια μέσα στο σύστημα κενού του κτιρίου ή της συσκευής.
Προστασία των ματιών. Ανάλογα με τον κίνδυνο οι εργαζόμενοι πρέπει να φορούν,
προστατευτικά γυαλιά, γυαλιά ανθεκτικά στην κρούση, ή και μάσκες όταν εργάζονται με
συσκευές κενού.
Γυάλινα δοχεία. Τα γυάλινα φιαλίδια θα πρέπει να στερεώνονται με ταινία τριβής ή να
τοποθετούνται σε μεταλλικό δοχείο αρκετά μεγάλο για να συγκρατήσει τη φιάλη. Εάν
αυτό δεν είναι δυνατό, τότε πρέπει να τοποθετηθεί μεταξύ της φιάλης και του χειριστή
ένα προστατευτικό κάλυμμα. Η φιάλη πρέπει να ελέγχεται για ρωγμές ή γρατσουνιές πριν
από τη χρήση. Θα πρέπει να χρησιμοποιούνται μόνο φιάλες με στρογγυλό πυθμένα ή με
παχύ τοίχωμα και επίπεδο πυθμένα που έχουν σχεδιαστεί ειδικά για την εργασία υπό
συνθήκες κενού. Απλά υαλικά δοχεία, κυρίως φιάλες με επίπεδο πυθμένα, που δεν
προορίζεται για την εργασία υπό κενό μπορεί να σπάσουν.
Dewar φιάλες. Τα δοχεία Dewar έχουν διπλότοιχες γυάλινες κοιλότητες στις
οποίες η διάκενη περιοχή τους έχει απαερωθεί σε υψηλό κενό και τα οποία μπορεί να
εκραγούν προς τα έσω. Ιδιαίτερα επικίνδυνο είναι το άνω άκρο. Για το λόγο αυτό τα
δοχεία Dewar πρέπει να καλύπτονται με ένα μεταλλικό πλέγμα και ο χειριστής πρέπει να
φοράει προστατευτικά γάντια.
Ξηραντήρες κενού. Οι γυάλινοι ξηραντήρες κενού θα πρέπει να είναι
κατασκευασμένοι από γυαλί που έχει σχεδιαστεί ειδικά για εργασία υπό κενό. Θα πρέπει
να περικλείονται με ένα προστατευτικό πλέγμα.
Page 87 of 668
Αποστάξεις κενού. Η φιάλη της αντίδρασης θα πρέπει να στερεώνεται και να τοποθετείται
σε ένα συρμάτινο κλωβό. Η απόσταξη πρέπει να γίνεται πίσω από προστατευτικό
κάλυμμα. Οι χειριστές πρέπει να φορούν μάσκα προσώπου. Βαλβίδα ασφαλείας θα πρέπει
να χρησιμοποιείται για την προστασία της συσκευής (όπως ένα μανόμετρο) και της πηγής
κενού, από μόλυνση. Η πίεση πρέπει να εξισώνεται αργά, αφού τελειώσει το πείραμα και
η φιάλη να ψύχεται σε θερμοκρασία δωματίου.
Υδραντλία Βαλβίδα ελέγχου πρέπει να τοποθετείται μεταξύ του αναρροφητήρα και του
δοχείου υπό κενό για να εμποδίζει το νερό από το να τραβηχτεί προς τα πίσω από τον
αναρροφητήρα εντός του δοχείου. Ο άμεσος αερισμός μιας θερμής συσκευής υπό κενό
πρέπει να αποφεύγεται, γιατί τα μίγματα αέρα ατμών που παράγονται στο εσωτερικό
μπορεί να προκαλέσουν έκρηξη.
Αντλία κενού. Βαλβίδα ασφαλείας θα πρέπει να τοποθετηθεί μεταξύ της συσκευής και της
αντλίας έτσι ώστε να μην μπουν διαλύτες και διαβρωτικά μέσα στο λάδι της αντλίας ή
στην ατμόσφαιρα του εργαστηρίου. Τα καυσαέρια από τις αντλίες πρέπει να εξαερίζονται
με ένα απαγωγό.
Μανόμετρα υδραργύρου. Μια ξαφνική αλλαγή στην πίεση μπορεί να προκαλέσει το
σπάσιμο του κλειστού άκρου του σωλήνα με αποτέλεσμα την διαφυγή του υδράργυρου.
Θα πρέπει να ενσωματωθεί στο μανόμετρο ένα τριχοειδές τμήμα ή μία διάταξη
εξαέρωσης. Το μανόμετρο θα πρέπει να τοποθετηθεί σε ένα δοχείο που θα μπορεί να
συγκρατήσει τον υδράργυρο σε περίπτωση διαρροής.
ΗΛΕΚΤΡΙΚΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ:
Η ακατάλληλη χρήση των ηλεκτρικών συσκευών αποτελεί μια κοινή πηγή ατυχημάτων
στα εργαστήρια. Ηλεκτροπληξίες, πυρκαγιές, εκρήξεις είναι μερικοί από τους πιθανούς
κινδύνους στο εργαστήριο. Οι επιπτώσεις από την επαφή με τα ηλεκτρικά κυκλώματα
κυμαίνονται από ήπιο μυρμήγκιασμα ως ηλεκτροπληξία, εγκαύματα και καρδιακή
ανακοπή. Επειδή τα βραχυκυκλώματα συχνά επιδεινώνονται, κάθε συσκευή που παράγει
Page 88 of 668
ένα ήπιο βραχυκύκλωμα θα πρέπει να αναφέρεται αμέσως και να απομακρύνεται από το
εργαστήριο. Ο σωστός σχεδιασμός των συσκευών, η συντήρηση και η εκπαίδευση του
προσωπικού μειώνει αυτούς τους κινδύνους.
Ηλεκτροπληξία Για να μειωθούν οι κίνδυνοι ηλεκτροπληξίας, όλες οι ηλεκτρικές συσκευές
πρέπει να είναι γειωμένες. Οι ηλεκτρικές πρίζες στο εργαστήριο θα πρέπει να ελέγχονται
περιοδικά για τη σωστή γείωση. Στις συσκευές που δεν λειτουργούν με τριφασικό ρεύμα
θα πρέπει να ελέγχονται τα καλώδια συνεχώς, εκτός αν φέρουν διπλή μόνωση. Οι
ηλεκτρικές συσκευές δεν θα πρέπει να χειρίζονται με βρεγμένα χέρια ή όταν στέκεσαι
πάνω σε ένα υγρό πάτωμα. Βρεγμένες συσκευές δεν πρέπει ποτέ να τίθενται σε
λειτουργία. Κάθε ηλεκτρική συσκευή που εκπέμπει θορύβους και οσμές θα πρέπει να
απενεργοποιείται και να αποσυνδέεται. Οι διατάξεις ασφαλείας ή ασφαλιστικές δικλείδες
για τον ηλεκτρικό εξοπλισμό δεν θα πρέπει να παρακάμπτονται.
Καρδιοαναπνευστική αναζωογόνηση (CPR). Ως πρόσθετο μέτρο προφύλαξης σε
περίπτωση ηλεκτροπληξίας, σε κάθε τμήμα θα πρέπει να εκπαιδευτούν πολλά άτομα στην
καρδιοαναπνευστική ανάνηψη.
Τοποθεσία. Οι ηλεκτρικές συσκευές πρέπει να βρίσκονται σε σημεία όπου μειώνεται η
πιθανότητα να χυθεί πάνω τους νερό ή χημικές ουσίες.
Επισκευή. Οι ηλεκτρικές συσκευές θα πρέπει να τίθενται εκτός λειτουργίας πριν από
οποιαδήποτε τροποποίηση κυκλώματος ή συντήρηση οποιασδήποτε συσκευής. Οι
ηλεκτρικές συσκευές θα πρέπει να επισκευάζονται μόνο από εξειδικευμένα άτομα.
Συσκευές υψηλής τάσης πρέπει να επισκευάζονται από εξειδικευμένο ηλεκτρολόγο. Αν σε
μια συσκευή έχει χαλάσει η ασφάλεια ή έχει παρακαμφθεί για λόγους επισκευής, τότε
πρέπει να αναρτάται μια πινακίδα.
Συσκευές που χρησιμοποιούνται με εύφλεκτα υλικά. Η φθορά ηλεκτρολογικού εξοπλισμού
μπορεί να προκαλέσει έκρηξη σε εργαστήρια όπου χρησιμοποιούνται εύφλεκτοι πτητικοί
διαλύτες. Συσκευές με κινητήρες επαγωγής, οι οποίοι δεν παράγουν σπινθήρες και
συσκευές με προστατευμένες ηλεκτρικές αντιστάσεις πρέπει να χρησιμοποιούνται με
εύφλεκτους πτητικούς διαλύτες. Αυτό ισχύει για τις συσκευές που χρησιμοποιούνται σε
αντλίες κενού, μηχανικά κόσκινα, συσκευές θέρμανσης, μαγνητικούς αναδευτήρες και
περιστροφικούς εξατμιστήρες. Ηλεκτρικές συσκευές κουζίνας, όπως μπλέντερ και μίξερ
δεν είναι εξοπλισμένες με κινητήρες επαγωγής και δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται σε
εργαστήρια όπου υπάρχουν εύφλεκτα υλικά. Ηλεκτρολογικές διατάξεις μπορεί να
προκαλέσουν έκρηξη, αν εύφλεκτα αέρια ή ατμοί φτάσουν σε υψηλές συγκεντρώσεις. Τα
Page 89 of 668
εύφλεκτα υγρά θα πρέπει να αποθηκεύονται σε ασφαλή σημεία όπως ψυγεία ή
καταψύκτες.
Προφύλαξη. Τα ηλεκτροφόρα μέρη των συσκευών που λειτουργούν με 50 Volt ή
περισσότερο θα πρέπει να καλυφθούν με ειδικά προστατευτικά, ώστε να μην έρθουν σε
τυχαία επαφή με αυτά.
Καλώδια τροφοδοσίας. Οι συσκευές δεν πρέπει ποτέ να αποσυνδέονται με τράνταγμα ή
τραβώντας από το καλώδιο τροφοδοσίας. Τα ηλεκτρικά καλώδια θα πρέπει να
επιθεωρούνται περιοδικά για να διασφαλιστεί η ακεραιότητα των μονωτικών επαφών.
Όλα τα φθαρμένα ή κατεστραμμένα καλώδια πρέπει να αντικαθίστανται.
Καλώδια προέκτασης. Οι μπαλαντέζες είναι για προσωρινή μόνο χρήση και δεν έχουν
σχεδιαστεί για να αντικαταστούν την μόνιμη καλωδίωση. Η μόνωση και το μέγεθος του
καλωδίου θα πρέπει να είναι επαρκής για την τάση και ρεύμα που διέρχεται. Τα καλώδια
προέκτασης πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο μικρά και προστατευμένα έτσι ώστε να
μην αποτελούν κίνδυνο για ηλεκτροπληξίες.
Πρόσβαση. Επαρκής πρόσβαση και χώρος εργασίας πρέπει να παρέχονται γύρω από
ηλεκτρικές συσκευές, ώστε να επιτρέπεται η ασφαλής λειτουργία τους. Η πρόσβαση σε
πίνακες ελέγχου και διακόπτες δεν πρέπει να εμποδίζεται. Ο πίνακας με τους διακόπτες
ασφαλείας πρέπει να προσδιορίζει σωστά τα κυκλώματα μέσα στο εργαστήριο.
Πρίζες. Όλες οι πρίζες στα εργαστήρια θα πρέπει να είναι σχεδιασμένες για τριφασικό
ρεύμα και να υπάρχει μια σύνδεση γείωσης. Όλες οι ηλεκτρικές καλωδιώσεις στα
εργαστήρια πρέπει να πληρούν τις απαραίτητες προδιαγραφές. Θα πρέπει να υπάρχουν
στον εργαστηριακό πάγκο αρκετές πρίζες ώστε να μην υπάρχει η ανάγκη για καλώδια
προέκτασης. Οι πρίζες που παρέχουν ηλεκτρική ενέργεια σε απαγωγούς θα πρέπει να
βρίσκονται εκτός του εσωτερικού του χώρου. Τα κυκλώματα δεν θα πρέπει να
επιβαρύνονται με πολύπριζα και καλώδια επέκτασης.
ΣΥΣΚΕΥΕΣ ΘΕΡΜΑΝΣΗΣ:
Οι θερμαντικές συσκευές είναι ο πιο κοινός τύπος ηλεκτρικής συσκευής που υπάρχει
στο εργαστήριο. Αν και πολύ πιο ασφαλή από ό, τι οι καυστήρες Bunsen, αυτές οι
συσκευές δημιουργούν ηλεκτρικούς κινδύνους και κινδύνους πυρκαγιάς, εάν δεν
χρησιμοποιηθούν σωστά.
Μεταβλητός μετασχηματιστής. Ελέγχει τη θερμοκρασία σε πολλές συσκευές θέρμανσης
του εργαστηρίου. Επειδή σπινθήρες μπορεί να παραχθούν όταν το κουμπί ελέγχου είναι
ενεργοποιημένο, οι μετασχηματιστές θα πρέπει να βρίσκονται σε περιοχή όπου δεν θα
Page 90 of 668
πρέπει να εκτίθενται σε εύφλεκτα υγρά ή ατμούς. Οι συνδέσεις από τον μεταβλητό
μετασχηματιστή προς τη συσκευή θέρμανσης δεν θα πρέπει να γίνονται με «alligator clip»
εξαιτίας του δυνητικού κινδύνου ηλεκτροπληξίας ή σπινθήρων. Οι συσκευές θέρμανσης οι
οποίες αφήνονται αφύλακτες τη διάρκεια της νύχτας θα πρέπει να είναι εξοπλισμένες με
μια συσκευή που κλείνει το ρεύμα αν υπερβληθεί μια προκαθορισμένη θερμοκρασία.
Ηλεκτρική αντίσταση. Η ηλεκτρική αντίσταση σε οποιαδήποτε συσκευή θέρμανσης
εργαστηρίου θα πρέπει να περικλείεται σε ένα μονωμένο σύστημα που εμποδίζει την
επαφή με τον εργαζόμενο και προστατεύεται από σπινθήρες.
Εργαστηριακές θερμαινόμενες πλάκες ή εστίες. Αυτές χρησιμοποιούνται συνήθως όταν
διαλύματα θα πρέπει να θερμαίνονται πάνω από 100 °C. Οι εστίες θα πρέπει να
σχεδιάζονται ειδικά για χρήση σε εργαστήριο. Εστίες κουζίνας δεν πρέπει ποτέ να
χρησιμοποιούνται στο εργαστήριο. Εστίες με εκτεθειμένες ηλεκτρικές αντιστάσεις ή
διακόπτες οι οποίοι παράγουν σπινθήρες δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται για να
θερμαίνονται εύφλεκτα υγρά. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δίνεται όταν θερμαίνονται
διαλύτες σε θερμαινόμενες πλάκες, αυτές θα πρέπει να έχουν προφυλαγμένες τις
αντιστάσεις για να διασφαλιστεί ότι το υγρό δεν βράζει πάνω από αυτές.
Οι φυσητήρες θερμού αέρα. Αυτοί χρησιμοποιούνται για να στεγνώσουν τα δείγματα και
τα υαλικά, για να θερμανθούν πλαστικοί σωλήνες, και για να θερμανθούν τα ανώτερα
τμήματα της συσκευής απόσταξης. Μολονότι οι φυσητήρες θερμού αέρα παρέχουν
άφλογη θερμότητα, είναι δυνητικώς επικίνδυνοι επειδή η ηλεκτρική θερμική αντίσταση
είναι ακάλυπτη και οι διακόπτες και ο κινητήρας μπορεί να παράγουν σπίθες. Φυσητήρες
θερμού αέρα δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται κοντά σε ανοικτά δοχεία εύφλεκτων υγρών
ή όπου μπορεί να υπάρχουν σημαντικές συγκεντρώσεις εύφλεκτων ατμών. Πιστολάκι για
τα μαλλιά οικιακής χρήσης πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο αν έχει διπλή μόνωση ή έχει
τριφασική υποδοχή.
Μανδύες θέρμανσης. Μανδύες θέρμανσης αποτελούνται από μία
μονωμένη ηλεκτρική αντίσταση η οποία περικλείεται με πολλές στρώσεις υφάσματος με
ίνες γυαλιού (fiberglass). Συνήθως χρησιμοποιούνται για να θερμάνουν σφαιρικές φιάλες
και παρεμφερή δοχεία αντίδρασης. Οι μανδύες θέρμανσης θα πρέπει να χρησιμοποιούνται
πάντα με ένα μεταβλητό αυτο-μετασχηματιστή. Υπέρβαση της τάσης που συνιστάται από
τον κατασκευαστή μπορεί να προκαλέσει λιώσιμο του μανδύα και να εκτεθεί γυμνή η
Page 91 of 668
ηλεκτρική αντίσταση. Οι Fiberglass μανδύες θα πρέπει να καλύπτονται με εξωτερικά
μεταλλικά περιβλήματα ώστε να μην έρθει ο εργαζόμενος σε επαφή με την ηλεκτρική
αντίσταση σε περίπτωση φθοράς. Προφυλάξεις πρέπει να ληφθούν και για την
περίπτωση κατά την οποία θα χυθεί νερό ή άλλα χημικά στον μανδύα με κίνδυνο
ηλεκτροπληξίας.
Λουτρά ελαίου. Τα ηλεκτρικά θερμικά λουτρά ελαίου χρησιμοποιούνται συνήθως όταν
είναι αναγκαία μια σταθερή θερμοκρασία. Ορυκτέλαιο, παραφίνη και γλυκερίνη
χρησιμοποιούνται για θερμοκρασίες κάτω των 200 οC. Λάδι πυριτίου χρησιμοποιείται για
θερμοκρασίες έως 300 οC. Τα λουτρά ελαίου πρέπει να παρακολουθούνται προσεκτικά για
να εξασφαλιστεί ότι η θερμοκρασία δεν έχει προσεγγίσει το σημείο ανάφλεξης των ατμών
του ελαίου. Αν ο θερμοστάτης στο λουτρό λαδιού αποτύχει, το λάδι θα υπερθερμανθεί και
μπορεί να ξεσπάσει πυρκαγιά. Τα λουτρά θέρμανσης που περιέχουν εύφλεκτα υγρά
πρέπει να διαθέτουν ανεξάρτητο θερμοστάτη για να εξασφαλιστεί ότι το σύστημα δεν θα
φθάσει σε θερμοκρασία αρκετά υψηλή ώστε να έχουμε ανάφλεξη. Το θερμαινόμενο λάδι
θα πρέπει να περιέχεται σε μια μεταλλική λεκάνη ή σε πιάτο πορσελάνης με χοντρά
τοιχώματα. Ποτέ σε ένα γυάλινο πιάτο ή ποτήρι. Το λουτρό λαδιού πρέπει να τοποθετηθεί
σε ένα σταθερό οριζόντιο στήριγμα. Λόγω της αστάθειάς του, ένα λουτρό ελαίου δεν
πρέπει ποτέ να τοποθετείται σε στρογγυλό δακτυλίο. Το νερό δεν πρέπει ποτέ να
επικοινωνήσει με το καυτό λάδι. Εξαιρετικά οξειδωτικές ουσίες (υπερχλωρικά, νιτρικά,
υπεροξείδια) δεν πρέπει ποτέ να θερμαίνονται σε λουτρό ελαίου.
Φούρνοι εργαστηρίου. Οι ηλεκτρικοί φούρνοι χρησιμοποιούνται συνήθως στο εργαστήριο
για την απομάκρυνση νερού ή διαλυτών από τις χημικές ουσίες και για να στεγνώσουν τα
γυαλικά. Επειδή αυτοί οι φούρνοι δεν είναι συνήθως σωστά αεριζόμενοι, τα αέρια και οι
ατμοί που παράγονται σε αυτούς βγαίνουν στην ατμόσφαιρα του εργαστηρίου. Είναι
επίσης δυνατόν, επικίνδυνες συγκεντρώσεις εκρηκτικών και εύφλεκτων μιγμάτων να
δημιουργηθούν στο εσωτερικό του φούρνου. Πολλές πυρκαγιές έχουν ξεκινήσει με την
τοποθέτηση διαλυτών με χαμηλό σημείο ανάφλεξης σε φούρνους. Οι φούρνοι δεν πρέπει
ποτέ να χρησιμοποιούνται για να στεγνώσουν τοξικές χημικές ουσίες που είναι μέτρια
πτητικές, εκτός αν ο φούρνος είναι σωστά αεριζόμενος. Τα υαλικά τα οποία ξεπλύθηκαν
με οργανικό διαλύτη θα πρέπει να πλένονται με αποσταγμένο νερό πριν από την
τοποθέτηση στον φούρνο για να στεγνώσουν. Λόγω του κινδύνου έκρηξης, οι
εργαστηριακοί φούρνοι πρέπει να κατασκευάζονται έτσι ώστε οι θερμικές αντιστάσεις
και τα κουμπιά ελέγχου της θερμοκρασίας να είναι φυσικά διαχωρισμένα από την
εσωτερική ατμόσφαιρα του φούρνου. Στους φούρνους που δεν πληρούν αυτές τις
Page 92 of 668
προϋποθέσεις θα πρέπει να αναρτηθεί μια πινακίδα με την ένδειξη «Αυτός ο φούρνος δεν
είναι ασφαλής για εύφλεκτα υγρά."
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
•
•
•
Άρθρο προδιαγραφές-μελέτη για εργαστηριακό εξοπλισμό πάτρα
Ευρωπαϊκή οδηγία ΕΝ-14175-2, 3
ΕΘΝΙΚΟ
Ι∆ΡΥΜΑ
ΕΡΕΥΝΩΝ,
ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ
ΕΡΕΥΝΩΝ
&
ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ, ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ, ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ
•
2004
•
Υλικών, ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ, ΒΟΛΟΣ 2005
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ, Εργαστήριο
•
Γενικό Χημείο του Κράτους: Κανονισμός Ασφαλείας. http://www.gcsl.gr
•
http://www.elinyae.gr
Ελληνικό
Ινστιτούτο
Υγιεινής
και
Ασφάλειας
της
Εργασίας,
•
Ένωση Ελλήνων Χημικών. www.eex.gr/
•
Απόβλητα Εργαστηρίων, http://www.chemist.gr/2009/02/633/
•
http://www.chem.uoa.gr/courses/organiki_1/ygieinh/hyg_020-037.pdf
•
εργαστηριακή εργασία
•
el.pdf
ΕΛΙΝΥΑΕ.
Ασφάλεια και υγιεινή στο εργαστήριο. Μέρος Δεύτερο: Επικίνδυνα Αντιδραστήρια και
ΚΑΝΟΝΕΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ, ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑΣ ΣΕ ΧΗΜΙΚΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ,
Επεξεργασία και απόρριψη των χηµικών αποβλήτων κατά την ηµερήσια
http://kriemhild.uft.unibremen.de/nop/el/articles/pdf/WasteTreatmentDisposal_
http://www.radford.edu/fpc/Safety/ChemHyg/chp3.htm
Page 93 of 668
ΕΝΟΤΗΤΑ IX
ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ
Page 94 of 668
9.1 ΧΡΗΣΗ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ- ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ
Οι βιολογικοί παράγοντες είναι μικροοργανισμοί στους οποίους συμπεριλαμβάνονται
και οι γενετικά τροποποιημένοι, οι κυτταροκαλλιέργειες και τα ενδοπαράσιτα του
ανθρώπου που μπορούν να προκαλέσουν οποιαδήποτε μόλυνση, αλλεργία ή τοξικότητα.
Σε
εργαστήρια
των
Σχολών
Θετικών
Επιστημών
και
Επιστημών
Υγείας
πραγματοποιούνται πειράματα με βιολογικούς παράγοντες στα πλαίσια ερευνητικών
προγραμμάτων, αλλά και στα πλαίσια της εκπαίδευσης προπτυχιακών φοιτητών. Οι
συμμετέχοντες στα πειράματα αυτά (Μέλη ΔΕΠ, μεταπτυχιακοί και προπτυχιακοί
φοιτητές) εκτίθενται σε μια σειρά κινδύνων από την χρήση βιολογικών παραγόντων
διαφορετικής επικινδυνότητας. Ο κίνδυνος από τον χειρισμό βιολογικών παραγόντων
που υπάρχουν σε βιολογικά δείγματα και στις καλλιέργειες τους είναι σημαντικός, ενώ
νοσήματα όπως ο τυφοειδής πυρετός, η φυματίωση, η ηπατίτιδα στις διάφορες μορφές
της, το σύνδρομο επίκτητης ανοσολογικής ανεπάρκειας (AIDS), η βουκέλωση, κ.ά. έχουν
πολλές φορές αναφερθεί και καταγραφεί σε εργαζόμενους σε εργαστήρια με βιολογικούς
παράγοντες. Συχνά, η μόλυνση από ορισμένους βιολογικούς παράγοντες δεν γίνεται
άμεσα αντιληπτή με αποτέλεσμα να αυξάνεται σημαντικά η πιθανότητα μετάδοσης του
νοσήματος κατά την συναναστροφή του μολυσμένου εργαζόμενου με τους ανθρώπους
της καθημερινότητάς του και όχι μόνο. Έτσι καθίσταται επιτακτική η ανάγκη για την
εφαρμογή:
α) κανονισμών λειτουργίας των εργαστηρίων όπου χρησιμοποιούνται βιολογικοί
παράγοντες ανάλογα με την επικινδυνότητά τους,
β) πρωτοκόλλων ασφάλειας για τον χειρισμό βιολογικών παραγόντων στους
εργαζόμενους και
γ) σχεδίων έκτακτης ανάγκης για την αντιμετώπιση ατυχημάτων κατά την διεξαγωγή
των πειραμάτων.
Οι λοιμογόνοι μικροοργανισμοί ταξινομούνται σε τέσσερεις κατηγορίες ανάλογα με τα
προβλήματα βιοασφάλειας που προκαλούν. Η ταξινόμηση αυτή έγινε από το Center of
Disease Control (CDC) στις ΗΠΑ. Τα κριτήρια που χρησιμοποιούνται για την κατάταξη
των μικροοργανισμών σε αυτές τις κατηγορίες είναι:
•
•
•
η λοιμογόνος δύναμη τους,
η μολυσματική δόση,
ο τρόπος μετάδοσης της λοίμωξης,
Page 95 of 668
•
•
•
η δυνατότητα παρασιτισμού,
η παρουσία κατάλληλων ξενιστών,
η
ύπαρξη
αποτελεσματικών
ανοσοποίηση) και
•
μέτρων
προφύλαξης
(παθητική
ή
ενεργητική
η διαθεσιμότητα αποτελεσματικής θεραπείας.
Για την ταξινόμηση θεωρείται ότι στα ερευνητικά εργαστήρια επικρατούν κανονικές
συνθήκες και οι ποσότητες των μικροοργανισμών που χρησιμοποιούνται για
ερευνητικούς και διαγνωστικούς σκοπούς είναι μικρές. Σε κάθε κατηγορία αντιστοιχούν
διαφορετικά επίπεδα βιοασφάλειας που καθορίζουν την υποδομή και την εργαστηριακή
πρακτική των αντίστοιχων εργαστηρίων.
Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν μικροοργανισμοί, όπως μη τροποποιημένο ή
διαμολυσμένο στέλεχος Ε. coli K12 και καλλιέργειες κυτταρικών σειρών, που δεν
προκαλούν νόσο ούτε σε ανθρώπους, ούτε σε ζώα. Για τον χειρισμό τους απαιτούνται οι
συνήθεις
εργαστηριακοί
χειρισμοί
και
υποδομές
που
χρησιμοποιούνται
στην
μικροβιολογία και οι εργασίες γίνονται σε εργαστηριακό πάγκο, εφόσον τηρούνται οι
βασικές αρχές της ορθής εργαστηριακής πρακτικής και συνίσταται να υπάρχει ειδικός
διακριτός χώρος.
Στην δεύτερη κατηγορία, ανήκουν μικροοργανισμοί που μπορούν να προκαλέσουν
ασθένεια σε ανθρώπους, παρουσιάζουν περιορισμένο κίνδυνο διασποράς ενώ υπάρχει
αποτελεσματική
προληπτική
και
θεραπευτική
αγωγή.
Στην
κατηγορία
αυτή
ταξινομούνται μικροοργανισμοί όπως ο ιός ηπατίτιδας Β, στελέχη Salmonella, καλλιέργεια
ανθρώπινων καρκινικών κυτταρικών σειρών και λεμφικών σειρών που φέρουν
επαγώγιμο EBV. Ο ατομικός κίνδυνος είναι μέτριος, ενώ ο κίνδυνος εξάπλωσης στο
κοινωνικό σύνολο είναι χαμηλός. Για την διεξαγωγή πειραμάτων με μικροοργανισμούς
της κατηγορίας αυτής απαιτείται ειδικός εξοπλισμός όπως εστίες κυτταροκαλλιέργειας
και ξεχωριστός χώρος για την διεξαγωγή των πειραμάτων, ενώ απαιτούνται ειδικοί
εργαστηριακοί χειρισμοί όπως εργαστηριακές μπλούζες, προσωπίδες ασφαλείας,
αποστείρωση των αποβλήτων, πρόσβαση μόνο σε όσους εργάζονται με τους
συγκεκριμένους παράγοντες καθώς και ειδική σήμανση στους χώρους και στον εξοπλισμό
που χρησιμοποιείται.
Στην τρίτη κατηγορία ανήκουν μικροοργανισμοί (πρωτογενείς καλλιέργειες ιστών
που προέρχονται από πρωτεύοντα, M. tuberculosis, κλπ.) που προκαλούν σοβαρή
λοίμωξη στους ανθρώπους, συνιστούν σοβαρό κίνδυνο για τους εργαζόμενους,
Page 96 of 668
παρουσιάζουν υψηλό κίνδυνο διασποράς στο κοινωνικό σύνολο, αλλά υπάρχει
αποτελεσματική προληπτική ή θεραπευτική αγωγή, ενώ τα μέτρα προστασίας είναι
ικανοποιητικά. Για την εργασία με μικροοργανισμούς αυτής της κατηγορίας απαιτούνται
περισσότερα μέτρα ασφάλειας σε σύγκριση με τις δύο πρώτες κατηγορίες, αλλά και
εξειδικευμένη εκπαίδευση των εργαζομένων.
Στην τέταρτη κατηγορία ανήκουν μικροοργανισμοί (HIV, ιός εγκεφαλοπάθειας,
monkey B virus, κλπ.) που προκαλούν σοβαρή λοίμωξη στους ανθρώπους, συνιστούν
σοβαρό κίνδυνο για τους εργαζόμενους, παρουσιάζουν υψηλό κίνδυνο διασποράς στο
κοινωνικό σύνολο, αλλά και δεν υπάρχει αποτελεσματική προληπτική ή θεραπευτική
αγωγή. Έχουν συχνά χαμηλή μολυσματική δόση και προκαλούν πολύ σοβαρή και συχνά
θανατηφόρα ασθένεια. Για την πραγματοποίηση πειραμάτων με μικροοργανισμούς αυτής
της κατηγορίας απαιτείται ξεχωριστή κτηριακή εγκατάσταση με αυξημένη δυνατότητα
καθαρισμού του αέρα, καθώς και ειδικός χειρισμός των αποβλήτων.
ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Οι βασικές οδηγίες καθώς και οι κανονισμοί για την ασφαλή λειτουργία των
εργαστηριακών χώρων με βιολογικούς παράγοντες, η πρόληψη της μόλυνσης από την
έκθεση σε βιολογικούς παράγοντες, η ασφαλής διαχείριση των αποβλήτων καθώς και οι
οδηγίες για τον ασφαλή τρόπο συσκευασίας και μεταφοράς βιολογικών παραγόντων
διαφορετικής επικινδυνότητας, εκδίδονται από διεθνείς οργανισμούς και επιτροπές
αρμόδιες για την υγεία και την ασφάλεια στο χώρο εργασίας, όπως οι World Health
Organization (WHO), Occupational Safety and Health Administration (OSHA), National
Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH) κ.α. Πολλές από τις οδηγίες αυτές
έχουν υιοθετηθεί και νομοθετηθεί από διάφορες χώρες.
Με βάση τις βασικές οδηγίες και τους κανονισμούς των διεθνών οργανισμών, το
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης εξέδωσαν αρχικά την
οδηγία 90/679/ΕΟΚ για την προστασία των εργαζομένων από κινδύνους που διατρέχουν,
λόγω της έκθεσης τους σε βιολογικούς παράγοντες κατά την εργασία. Ακολούθως, στα
πλαίσια της εναρμόνισης της παραπάνω οδηγίας σε αναθεωρημένες διατάξεις και
κανονισμούς που εκδόθηκαν από τους διεθνείς οργανισμούς, εκδόθηκαν οι τροποποιήσεις
93/88/ΕΟΚ, 95/30 ΕΚ, 97/59ΕΚ, 97/65/ΕΚ. Η οδηγία 2000/54/ΕΚ, η οποία περιλαμβάνει
τις διατάξεις όλων των προηγούμενων, ενώ μέχρι την προσαρμογή της ελληνικής
νομοθεσίας για την Υγιεινή και Ασφάλεια των εργαζομένων στην οδηγία 2000/54/ΕΚ
ισχύουν οι διατάξεις της οδηγίας 90/679/ΕΟΚ και οι τροποποιήσεις της, όπως ορίζονται
από τα Προεδρικά Διατάγματα 186/95, 174/97 και 15/99. Στις παραπάνω οδηγίες του
Page 97 of 668
Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν θεσπιστεί ειδικά μέτρα για τα εργαστήρια
στα οποία εκτελούνται εργασίες που προϋποθέτουν χειρισμό βιολογικών παραγόντων
για ερευνητικούς, αναπτυξιακούς, εκπαιδευτικούς ή διαγνωστικούς σκοπούς, με σκοπό να
ελαχιστοποιηθεί ο κίνδυνος της μόλυνσης. Όλο το νομοθετικό πλαίσιο βρίσκεται σε
συνεχή ανανέωση λόγω των νέων δεδομένων που προκύπτουν, της τεχνολογικής εξέλιξης
καθώς και της εμπειρίας που αποκτάται από την αντιμετώπιση ατυχημάτων κατά την
εργασία με βιολογικούς παράγοντες.
Προδιαγραφές Εργαστηριακών Χώρων
Ο βασικός στόχος για την μέγιστη δυνατή ελαχιστοποίηση της έκθεσης των
εργαζομένων σε εργαστήρια με βιολογικούς παράγοντες αφορά την «συγκράτηση» των
βιολογικών παραγόντων. Ο όρος «συγκράτηση» αφορά τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να
γίνεται ο χειρισμός των βιολογικών παραγόντων στο εργαστήριο, έτσι ώστε να
προληφθεί ή να ελεγχθεί η έκθεση των εργαζομένων όχι μόνο μέσα, αλλά και κοντά ή έξω
από αυτό. Η συγκράτηση των βιολογικών παραγόντων διακρίνεται σε πρωτοβάθμια και
δευτεροβάθμια.
Η πρωτοβάθμια συγκράτηση αποσκοπεί στην προστασία των άμεσα εργαζομένων
(επιστημονικό προσωπικό) στα εργαστήρια με βιολογικούς παράγοντες και του άμεσου
εργαστηριακού περιβάλλοντος. Αφορά τον φυσικό περιορισμό των μολυσματικών
παραγόντων που επιτυγχάνεται με την εφαρμογή καθορισμένων μεθόδων και τεχνικών
και την χρήση κατάλληλου εξοπλισμού, όπως είναι οι θάλαμοι βιολογικής ασφάλειας και ο
προσωπικός προστατευτικός εξοπλισμός. Η δευτεροβάθμια συγκράτηση έχει ως στόχο
την προστασία όλων των εργαζομένων στο εργαστήριο, καθώς και του εξωτερικού
περιβάλλοντος και επιτυγχάνεται με επαρκείς κα κατάλληλες κτιριακές εγκαταστάσεις
και την εφαρμογή σε αυτές συγκεκριμένων λειτουργικών διαδικασιών (ελεγχόμενη
είσοδο, λειτουργία συστημάτων εξαερισμού).
Με βάση την υπάρχουσα υποδομή στο Πανεπιστήμιο Πατρών επιτρέπεται η διεξαγωγή
εργαστηριακών ασκήσεων και ερευνητικών έργων σε εργαστήρια που περιλαμβάνουν
βιολογικούς παράγοντες της πρώτης και της δεύτερης κατηγορίας μετά από σχετική
ενημέρωση της Επιτροπής Υγιεινής και Ασφάλειας του Τμήματος που υπάγεται το
συγκεκριμένο εργαστήριο. Για την διεξαγωγή πειραμάτων με βιολογικούς παράγοντες της
τρίτης κατηγορίας ο επιστημονικός υπεύθυνος πρέπει να ζητήσει έγκριση από την
κεντρική Επιτροπή Υγιεινής και Ασφάλειας του Πανεπιστημίου Πατρών προκειμένου να
ελεγχθούν οι προδιαγραφές και η ασφάλεια του χώρου.
Page 98 of 668
Ακολούθως περιγράφονται οι βασικές απαιτήσεις και τα χαρακτηριστικά των χώρων
για την διεξαγωγή πειραμάτων με τις τρεις πρώτες κατηγορίες βιολογικών παραγόντων.
Σε κάθε περίπτωση, ο διευθυντής του εργαστηρίου είναι υπεύθυνος για την εξασφάλιση
και την διατήρηση των προδιαγραφών των χώρων καθώς και για την τήρηση των
κανονισμών ασφάλειας κατά την διεξαγωγή των πειραμάτων.
Για την διεξαγωγή πειραμάτων με την χρήση βιολογικών παραγόντων της πρώτης
κατηγορίας, ο χρησιμοποιούμενος εργαστηριακός χώρος δεν είναι απαραίτητο να είναι
διαχωρισμένος από τα υπόλοιπα τμήματα του κτηρίου. Η εργασία μπορεί να γίνει σε
ανοιχτούς εργαστηριακούς πάγκους χρησιμοποιώντας τα πρωτόκολλα χειρισμού αυτών
των βιολογικών παραγόντων. Δεν χρειάζεται ειδικός εξοπλισμός συγκράτησης ή κάποιο
σχέδιο έκτακτης ανάγκης λόγω της αμελητέας πιθανότητας πρόκλησης νοσήματος από
τους παράγοντες αυτούς.
Για την διεξαγωγή πειραμάτων με την χρήση βιολογικών παραγόντων της δεύτερης
κατηγορίας, ισχύουν οι βασικές προδιαγραφές της προηγούμενης κατηγορίας ενώ
πρέπει να είναι διαθέσιμο σύστημα απολύμανσης των εργαστηριακών αποβλήτων.
Επίσης είναι απαραίτητη η ύπαρξη απαγωγού για την διεξαγωγή πειραμάτων που μπορεί
να προκαλέσουν την δημιουργία αερολυμάτων ή εκτινάξεων υγρού.
Οι βασικές απαιτήσεις, για την διεξαγωγή πειραμάτων με βιολογικούς παράγοντες της
τρίτης κατηγορίας είναι:
1. η χρήση απομονωμένου χώρου,
2. η χρήση διπλής πόρτας εισόδου/εξόδου,
3. ο διαρκής έλεγχος του αέρα του εργαστηρίου και
4. η ύπαρξη αυτόκαυστου για την απολύμανση των μολυσματικών απορριμμάτων.
Πέραν των παραπάνω απαιτήσεων, πρέπει κάθε φορά να γίνεται αναπροσαρμογή
ανάλογα με τις οδηγίες που εκδίδονται από τα όργανα της πολιτείας και από διεθνείς
οργανισμούς.
Πειράματα με βιολογικούς παράγοντες της τέταρτης κατηγορίας απαγορεύονται,
αφού βασική προϋπόθεση είναι η χρήση ξεχωριστού κτιρίου για την διεξαγωγή τους και
τέτοια εγκατάσταση δεν υπάρχει επί του παρόντος στο Πανεπιστήμιο Πατρών.
9.2
ΒΑΣΙΚΕΣ
ΑΡΧΕΣ
ΚΑΛΗΣ
ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗΣ
ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ
ΜΕ
ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
Page 99 of 668
Κάθε βιολογικό δείγμα αντιμετωπίζεται ως πιθανά μολυσματικό, παρότι έχει ελεγχθεί
για την παθογενετικότητά του. Κατά τον χειρισμό βιολογικών δειγμάτων που εμπίπτουν
στην πρώτη κατηγορία πρέπει να ακολουθούνται οι παρακάτω οδηγίες.
•
•
•
•
Ο χώρος εργασίας πρέπει να είναι τακτοποιημένος και καθαρός.
Στους πάγκους εργασίας πρέπει να βρίσκεται μόνο ότι είναι απαραίτητο.
Πριν την έναρξη της εργασίας πρέπει ο πάγκος να καθαρίζεται με αραιωμένη
χλωρίνη.
Πρέπει να χρησιμοποιούνται πάντα ειδικές συσκευές προσαρμοσμένες στις πιπέττες
για την αναρρόφηση υγρών και πάντα να αποφεύγεται η αναρρόφηση υγρών με το
•
στόμα.
•
κατά την εργασία.
•
•
Το πρόσωπο και το στόμα δεν πρέπει να αγγίζονται σε καμία περίπτωση με τα χέρια
Δε συνίσταται η χρήση φακών επαφής όσων εργάζονται στον χώρο.
Συνίσταται η χρήση πλαστικών και γενικότερα αντικειμένων μιας χρήσης.
Μετά από κάθε χειρισμό και πριν την αλλαγή χώρου πρέπει να γίνεται καλό πλύσιμο
•
των χεριών.
•
παραγωγή αερίων (π.χ. ομογενοποίηση).
•
αλκοόλη όλα τα όργανα και τα υάλινα σκεύη που χρησιμοποιήθηκαν.
•
κοινά απόβλητα.
•
στο εργαστήριο.
Πρέπει να αποφεύγεται κάθε διαδικασία που θα μπορούσε να οδηγήσει στην
Μετά την ανάπτυξη μικροοργανισμών πρέπει να καθαρίζονται προσεκτικά με
Τα στερεά μολυσμένα απόβλητα πρέπει να αποστειρώνονται πριν απορριφθούν στα
Δεν πρέπει να φυλάσσονται μολυσμένα στερεά απόβλητα (π.χ. τρυβλία, πλαστικά)
Στα υγρά απόβλητα (υγρές καλλιέργειες, υπερκείμενα και ιζήματα από υγρές
καλλιέργειες) πρέπει να προστίθεται αλκοόλη ή αραιωμένη χλωρίνη για 12 ώρες
•
τουλάχιστον πριν απορριφθούν στα κοινά απόβλητα.
•
αλκοόλη ή αραιωμένη χλωρίνη.
Μετά την ολοκλήρωση των πειραμάτων οι πάγκοι πρέπει να καθαρίζονται με
Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται κατά την χρήση βελόνων και αιχμηρών αντικειμένων
εν γένει. Δεν πρέπει να επιχειρείται ποτέ ο επαναπωματισμός τους, δεν πρέπει να
λυγίζονται, ούτε να σπάζουν. Οι χρησιμοποιημένες βελόνες τοποθετούνται στον
πλησιέστερο ανθεκτικό κάδο που προορίζεται για τα αιχμηρά αντικείμενα. Να
Page 100 of 668
προτιμούνται οι συσκευές ασφαλείας στις οποίες οι βελόνες παραμένουν καλυμμένες
•
μετά την χρήση τους.
Σε καμία περίπτωση δεν επιτρέπεται η είσοδος και παραμονή παιδιών στους
εργαστηριακούς χώρους.
Κατά τον χειρισμό βιολογικών δειγμάτων που εμπίπτουν στην δεύτερη κατηγορία
πρέπει να ακολουθούνται εκτός από τις παραπάνω οδηγίες και τα ακόλουθα.
1. Πρέπει να χρησιμοποιούνται εστίες κυτταροκαλλιέργειας τύπου ΙΙ (Biosafety Cabinet
class II) οι οποίες πρέπει να συντηρούνται και να ελέγχονται τουλάχιστον μία φορά τον
χρόνο. Οι εστίες κυτταροκαλλιέργειας πρέπει να καθαρίζονται σχολαστικά μετά το
πέρας των πειραμάτων κάθε εργαστηριακή ημέρα. Στις εστίες αυτές πρέπει να γίνονται
εργασίες οι οποίες μπορεί να προκαλέσουν μολυσματικά νεφελώματα ή εκτινάξεις
υγρών ιδιαίτερα κατά την χρήση συσκευής έντονης ανακίνησης (vortex).
2. Πρέπει να χρησιμοποιούνται φυγόκεντροι με καλύμματα ασφαλείας.
3. Η πρόσβαση πρέπει να επιτρέπεται μόνο σε όσους έχουν συγκεκριμένη εργασία στον
χώρο.
4. Είναι απαραίτητη η σήμανση στην είσοδο του χώρου με το διεθνές σύμβολο
βιοκινδύνου (Universal Biohazard Symbol) και η σήμανση να περιλαμβάνει και τις
προϋποθέσεις εισόδου στον χώρο (ποδιές, μάσκες, κλπ.).
5. Πρέπει να παρέχεται στο προσωπικό η κατάλληλη εκπαίδευση και εάν χρειάζεται και
για κάθε μικροοργανισμό ξεχωριστά που χρησιμοποιείται.
6. Πρέπει να υπάρχει εγχειρίδιο βιοασφάλειας.
7. Τα απόβλητα των πειραμάτων αδρανοποιούνται απαραίτητα πριν απορριφθούν στα
κοινά απόβλητα, συνήθως με αποστείρωση ή άλλη ενδεδειγμένη κατά περίπτωση
μέθοδο, ενώ πρέπει να υπάρχουν κάδοι με απολυμαντικά (αραιωμένη χλωρίνη,
υδροξείδιο του νατρίου).
8. Πρέπει να αναρτάται κατάλογος των μικροοργανισμών που χρησιμοποιούνται, καθώς
και τα στοιχεία των υπεύθυνων για περίπτωση έκτακτης ανάγκης.
Οι χρησιμοποιούμενες φυγόκεντροι τοποθετούνται σε ασφαλή χώρο όπου επιτρέπεται
ο εύκολος χειρισμός των δειγμάτων. Τα σωληνάρια τοποθετούνται με συμμετρία ως προς
το κέντρο, ώστε να είναι ισοβαρισμένα και πρέπει να είναι καλά πωματισμένα. Η μείωση
των κραδασμών μπορεί να επιτευχθεί με σταδιακή αύξηση ή μείωση των στροφών σε
παλαιότερες συσκευές ενώ στις νεότερες συσκευές γίνεται αυτόματα. Οι φυγόκεντροι
πρέπει να συντηρούνται ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Πρέπει να καθαρίζονται
καθημερινά μετά το τέλος των εργασιών. Επειδή η επιφάνεια είναι μεταλλική πρέπει να
Page 101 of 668
αποφεύγεται η χρήση χλωρίνης γιατί είναι διαβρωτική και το καταλληλότερο
απολυμαντικό μέσο είναι η γλουταρική αλδεΰδη.
Πρέπει να υπάρχουν ψυγεία και εργαστηριακός εξοπλισμός με αποκλειστική χρήση για
αντιδραστήρια ή βιολογικά δείγματα και ΠΟΤΕ να μην τοποθετούνται τρόφιμα και/ή
ποτά σε αυτά. Στην εξωτερική πλευρά της πόρτας τους πρέπει να αναρτάται κατάλογος
του περιεχομένου τους.
Υδατόλουτρα που χρησιμοποιούνται σε πειράματα με μικροοργανισμούς πρέπει να
γεμίζονται με αποσταγμένο νερό, το νερό να βρίσκεται σε συνεχή κίνηση με την βοήθεια
κατάλληλης υδραντλίας και να γίνεται αναπλήρωση του μόνο με αποσταγμένο νερό,
προκειμένου να αποφευχθεί ο σχηματισμός αλάτων. Είναι απαραίτητη η προσθήκη
αντιμικροβιακών ενώσεων και πρέπει να γίνεται καθημερινός έλεγχος για την τυχόν
ύπαρξη μικροβίων ή αλγών. Το αποσταγμένο νερό στο υδατόλουτρο πρέπει να
αντικαθίσταται κάθε μήνα και το υδατόλουτρο πρέπει να πλένεται προσεκτικά με
σαπουνάδα. Σε περίπτωση μόλυνσης του νερού στο υδατόλουτρο προστίθεται διάλυμα
χλωρίνης 10% ή γλουταρική αλδεΰδη 2% που παραμένουν για 10 λεπτά στο υδατόλουτρο
και ακολουθεί απόρριψη του νερού και προσεκτικός καθαρισμός με σαπουνάδα. Επίσης
ελαιόλουτρα πρέπει να γεμίζονται με παραφινέλαιο. Απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή στην
χρήση των ελαιόλουτρων και των υδατόλουτρων ώστε να αποφευχθεί η πρόκληση
εγκαυμάτων. Πιθανό έγκαυμα πρέπει να αντιμετωπίζεται αμέσως και να ενημερώνεται ο
επιστημονικός υπεύθυνος.
Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται, όταν χρησιμοποιούνται υδραργυρικά θερμόμετρα, ώστε
να μην σπάσουν και απελευθερωθεί υδράργυρος. Οι ατμοί υδραργύρου είναι ιδιαίτερα
τοξικοί και τυχόν απελευθέρωση υδραργύρου πρέπει να αντιμετωπίζεται άμεσα
σύμφωνα με τις οδηγίες για ατυχήματα με χημικές ενώσεις. Συνίσταται η χρήση
θερμομέτρων χωρίς υδράργυρο ή ηλεκτρονικών θερμομέτρων.
Κατά την εργασία σε εστίες κυτταροκαλλιεργειών πρέπει να ακολουθούνται οι
παρακάτω οδηγίες:
1. Πριν την έναρξη των πειραμάτων η επιφάνεια πρέπει να απολυμαίνεται με
απολυμαντικό διάλυμα (συνήθως με τεχνική αλκοόλη).
2. Η εστία πρέπει να ανοίγεται τουλάχιστον 10-15 λεπτά πριν την έναρξη των
πειραμάτων,
3. Δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται λύχνοι Bunsen διότι παρεμποδίζουν το ρεύμα αέρος.
4. Η υπεριώδης ακτινοβολία πρέπει να ανοίγεται την για 10-15 λεπτά πριν την έναρξη
των πειραμάτων και πρέπει να είναι κλειστή όταν ξεκινήσουν. Η υπεριώδης
Page 102 of 668
ακτινοβολία μπορεί να είναι περισσότερο επιβλαβής, παρά χρήσιμη και κατά συνέπεια
δεν πρέπει να είναι ανοικτή όλο το βράδυ.
Σε περίπτωση πειραμάτων όπου χρησιμοποιούνται βιολογικά υλικά όπως δείγματα
αίματος και βιοψίες πρέπει να ακολουθούνται οι παρακάτω οδηγίες:
1. Είναι απαραίτητο να προηγηθεί διεξοδικός έλεγχος για μολυσματικές ασθένειες και
πρέπει να συνοδεύονται πάντα από πιστοποιητικό για την μη μολυσματικότητα τους,
2. Πρέπει να λαμβάνονται ειδικές προφυλάξεις ώστε να ελαχιστοποιείται η παραγωγή
αερίων, η διαφυγή σταγόνων στον περιβάλλοντα χώρο και στα όργανα, η χρήση
αιχμηρών αντικειμένων και να χρησιμοποιούνται όσο το δυνατόν περισσότερο
πλαστικά σκεύη μιας χρήσης.
3. Οι εργαζόμενοι πρέπει να φορούν απαραίτητα μάσκες, γάντια και εργαστηριακές
ποδιές.
4. Πρέπει να διαχωρίζονται τα στερεά από τα υγρά απόβλητα. Τα στερεά απόβλητα
αποστειρώνονται, ενώ τα υγρά απόβλητα αδρανοποιούνται, είτε με αποστείρωση, είτε
με χημική απολύμανση πριν απορριφθούν.
5. Σε δείγματα αίματος η χημική απολύμανση πρέπει να γίνει με την προσθήκη ενός
όγκου χλωρίνης εμπορίου σε δέκα όγκους υγρών αποβλήτων και επώαση για μια
εβδομάδα, ενώ η απόρριψη στο δίκτυο πρέπει να γίνει με καλό ξέπλυμα με νερό
δικτύου.
Εάν πάνω στον πάγκο εργασίας χυθούν σταγόνες βιολογικού υγρού, αυτές
καλύπτονται αρχικά με απορροφητικό χαρτί ή ύφασμα εμποτισμένο με απολυμαντικό.
Ακολούθως καθαρίζεται όλη η επιφάνεια με απολυμαντικό που παραμένει στην
επιφάνεια για 20 λεπτά. Ενημερώνεται όλο το προσωπικό που απασχολείται στον
συγκεκριμένο χώρο και η περιοχή απομονώνεται. Στην συνέχεια η επιφάνεια πλένεται
καλά με νερό και απορρυπαντικό. Αναλυτικότερες οδηγίες για την αντιμετώπιση
ατυχημάτων παρέχονται παρακάτω.
Σε περίπτωση που υπάρχουν μικτά απόβλητα όπως βιολογικά - ραδιενεργά απόβλητα
και βιολογικά - χημικά απόβλητα πρέπει να αναφερθεί στην Επιτροπή Υγιεινής και
Ασφάλειας του Τμήματος , επειδή συχνά προκύπτουν ειδικά προβλήματα που πρέπει να
αντιμετωπισθούν κατά περίπτωση. Πρέπει να επισημανθεί ότι απαγορεύεται η υγρή
αποστείρωση ραδιενεργών αποβλήτων καθώς και η χρήση χλωρίνης ως απολυμαντικού
στην περίπτωση ραδιενεργών δειγμάτων με Ι125.
ΑΠΟΛΥΜΑΝΣΗ
Page 103 of 668
Απολύμανση καλείται η διαδικασία μείωσης κυρίως των παθογόνων μικροοργανισμών
μιας επιφάνειας ή ενός αντικειμένου τουλάχιστον στο 1/1000 (οι σπόροι εξαιρούνται).
Ικανοποιητική θεωρείται η απολύμανση στη διάρκεια της οποίας ο πληθυσμός των
μικροοργανισμών μειώνεται κατά 10-5 και των βακτηρίων κατά 10-4. Στη συνέχεια
αναφέρονται τα συνηθέστερα χρησιμοποιούμενα απολυμαντικά.
Α. Φαινολικά απολυμαντικά.
Χρησιμοποιούνται σε τελική αραίωση 1/20, είναι αποτελεσματικά σε βακτήρια και
στους περισσότερους ιούς, είναι μη-αποτελεσματικά σε σπόρους, ενώ είναι διαβρωτικά
και παρουσιάζουν μειωμένη αποτελεσματικότητα σε υψηλές συγκεντρώσεις πρωτεϊνών.
Β. Χλωρίνη
Χρησιμοποιείται σε τελική αραίωση 1/20, είναι αποτελεσματική σε βακτήρια, ιούς και
ορισμένους σπόρους είναι μη-αποτελεσματική σε σπόρους, ενώ είναι διαβρωτική και
πρέπει να παρασκευάζεται φρέσκο διάλυμα κάθε εβδομάδα. Είναι ευαίσθητη στην
θερμότητα και το φως. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν εκτός από την χλωρίνη του
εμπορίου και ταμπλέτες υποχλωριώδους ασβεστίου, Ca(ClO)2.
Γ. Ιωδιοφόρα απολυμαντικά
Χρησιμοποιούνται σε τελική αραίωση 1/20, είναι αποτελεσματικά σε βακτήρια και
στους περισσότερους ιούς, είναι μη αποτελεσματικά σε σπόρους, ενώ είναι διαβρωτικά,
δεν λειτουργούν σε υγρά απόβλητα και είναι απολυμαντικά επιφανειών.
Δ. Αλκοόλες
Χρησιμοποιούνται κυρίως αιθανόλη και ισοπροπανόλη σε περιεκτικότητα 70%, είναι
αποτελεσματικές σε βακτήρια και στους περισσότερους ιούς, είναι μη αποτελεσματικές
σε σπόρους, ενώ είναι εύφλεκτα υλικά και σε συγκέντρωση 100% λειτουργούν ως
σταθεροποιητές. Αδρανοποιούν τον ιό της ηπατίτιδας Β, για την απολύμανση επιφανειών
χρησιμοποιείται βαμβάκι εμποτισμένο με αλκοόλη και οι επιφάνειες πρέπει να
παραμείνουν υγρές για ένα τουλάχιστον λεπτό (min).
Ε. Αλδεΰδες
Χρησιμοποιείται
κυρίως
φορμαλδεΰδη,
καθώς
και
το
στερεό
πολυμερές
παραφορμαλδεΰδη. Επίσης χρησιμοποιείται και διάλυμα γλουταρικής αλδεΰδης 2% με
pH>8. Οι αλδεΰδες δρουν μέσω της μετουσίωσης που προκαλούν στις πρωτεΐνες και τα
νουκλεϊνικά οξέα.
Page 104 of 668
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΜΟΛΥΝΣΕΩΝ ΜΙΚΡΗΣ Η ΜΕΣΑΙΑΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ
Σε περίπτωση οποιασδήποτε κλίμακας ατυχήματος πρέπει να ειδοποιηθεί ο Υπεύθυνος
της Ομάδας και της Επιτροπής Ασφάλειας του Τμήματος. Η βασική διαδικασία που πρέπει
να ακολουθείται σε κάθε περίπτωση περιγράφεται παρακάτω και συνήθως καλύπτει
σχεδόν το σύνολο των ατυχημάτων/μολύνσεων μικρής και μεσαίας κλίμακας που
μπορούν να συμβούν.
Έτσι σε περίπτωση που χυθεί μικρή (μερικές σταγόνες) ή μεγαλύτερη ποσότητα
βιολογικού υλικού στον πάγκο εργασίας, μέσα ή έξω από την εστία κυτταροκαλλιέργειας
και μέσα στον χώρο του εργαστηρίου ακολουθούνται οι κάτωθι διαδικασίες:
1. Μέσα στην εστία κυτταροκαλλιέργειας και για μικροοργανισμούς της πρώτης και της
δεύτερης κατηγορίας: η εστία αφήνεται σε λειτουργία, θα πρέπει να χρησιμοποιούνται
εργαστηριακά γάντια, προστατευτικά γυαλιά και εργαστηριακή ποδιά και να
ακολουθεί ψεκασμός με διάλυμα απολυμαντικού, να αφήνεται να δράσει για 20 min
και να σκουπίζεται με απορροφητικό χαρτί.
2. Έξω από την εστία κυτταροκαλλιέργειας και για μικροοργανισμούς της πρώτης και της
δεύτερης
κατηγορίας:
προστατευτικά
γυαλιά
πρέπει
και
να
χρησιμοποιούνται
εργαστηριακή
ποδιά,
η
εργαστηριακά
κηλίδα
ή
οι
γάντια,
κηλίδες
περικυκλώνονται με απορροφητικό χαρτί και απολυμαντικό μέσο, η μολυσμένη
περιοχή καλύπτεται με απολυμαντικό από έξω προς τα μέσα και σκουπίζεται με
απορροφητικό χαρτί. Στην περίπτωση ατυχήματος με μικροοργανισμούς της δεύτερης
κατηγορίας συνιστάται η χρήση προσωπίδας προφύλαξης (μάσκας).
3. Έξω από την εστία κυτταροκαλλιέργειας και για αίμα: πρέπει να χρησιμοποιούνται
εργαστηριακά γάντια, προστατευτικά γυαλιά και εργαστηριακή ποδιά, η κηλίδα ή οι
κηλίδες να περικυκλώνονται με απορροφητικό χαρτί και απολυμαντικό μέσο, η
μολυσμένη περιοχή να καλύπτεται με απολυμαντικό από έξω προς τα μέσα και να
σκουπίζεται με απορροφητικό χαρτί.
4. Έξω από την εστία κυτταροκαλλιέργειας και για βιολογικό υλικό που είναι ταυτόχρονα
και ραδιενεργό: απομονώνεται η περιοχή, ανάλογα με την φύση του ισοτόπου
λαμβάνονται τα μέτρα ατομικής προστασίας (μάσκα, γάντια, προστατευτικά γυαλιά,
εργαστηριακή ποδιά), πρώτα αντιμετωπίζεται ο βιολογικός κίνδυνος και μετά
καθαρίζεται η ραδιενέργεια.
5. Για σοβαρότερα ατυχήματα πρέπει να καλείται για την αντιμετώπισή τους η Επιτροπή
Ασφάλειας του Τμήματος η οποία διαθέτει αναλυτικό εγχειρίδιο αντιμετώπισης
ατυχημάτων.
Page 105 of 668
Συνίσταται η δημιουργία διαδικασιών αντιμετώπισης ατυχημάτων από τον υπεύθυνο
κάθε εργαστηρίου ανάλογα με την επικινδυνότητα των χρησιμοποιούμενων βιολογικών
παραγόντων και των ιδιαιτέρων χαρακτηριστικών κάθε εργαστηριακού χώρου. Οι
διαδικασίες αυτές πρέπει να είναι αναρτημένες σε προσβάσιμο σημείο του
εργαστηριακού χώρου και να γίνεται συχνή άσκηση αντιμετώπισης ατυχημάτων υπό την
επίβλεψη του υπεύθυνου του εργαστηριακού χώρου.
9.3 ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΠΕΙΡΑΜΑΤΟΖΩΩΝ ΣΕ
ΠΕΙΡΑΜΑΤΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ- ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ
Η χρησιμοποίηση ζώων για πειραματικούς και εκπαιδευτικούς σκοπούς, αποτελεί
επιστημονική δραστηριότητα που έχει συνεισφέρει και εξακολουθεί να συνεισφέρει τα
μέγιστα, κυρίως στη βελτίωση της Ιατρικής έρευνας για την καλύτερη ποιότητα ζωής των
ανθρώπων και των ζώων, στην αύξηση της παραγωγικότητας της κτηνοτροφίας με στόχο
την παραγωγή ασφαλών και υγιεινών τροφίμων ζωικής προέλευσης και στην καλύτερη
εκπαίδευση.
ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Οι οδηγίες και οι κανονισμοί για την προστασία των ζώων που χρησιμοποιούνται για
πειραματικούς και άλλους επιστημονικούς σκοπούς θεσπίζονται από το Προεδρικό
διάταγμα υπ’ αριθ. 160 σε συμμόρφωση προς την οδηγία 86/609/ΕΟΚ του Συμβουλίου
της 24ης Νοεμβρίου 1986 «Για την προσέγγιση των νομοθετικών, κανονιστικών και
διοικητικών διατάξεων των Κρατών Μελών σχετικά με την προστασία των ζώων που
χρησιμοποιούνται για πειραματικούς και άλλους επιστημονικούς σκοπούς».
1. Χρήση και φροντίδα πειραματόζωων
Σύμφωνα με το Άρθρο 4 Οδηγίας 86/609/ΕΟΚ, απαγορεύονται τα πειράματα στα οποία
χρησιμοποιούνται ζώα, τα οποία ανήκουν σε είδη τα οποία απειλούνται με εξαφάνιση και
θεωρούνται ότι ανήκουν σε είδη που απειλούνται με εξαφάνιση. Εξαιρούνται της
απαγόρευσης αυτής, εκείνα τα πειράματα που συμφωνούν με τον προαναφερόμενο
Κανονισμό και έχουν ως αντικείμενο:
• την έρευνα για τη διατήρηση των ειδών αυτών ή
Page 106 of 668
• σημαντικούς βιοιατρικούς σκοπούς για τους οποίους τα είδη αυτά είναι κατ’ εξοχήν τα
μόνα κατάλληλα.
Για να διασφαλισθεί η γενική φροντίδα, η περιποίηση, οι συνθήκες στέγασης και
διαβίωσης των ζώων, πρέπει να πληρούνται, με μέριμνα της οικείας κτηνιατρικής
Υπηρεσίας του Υπουργείου Γεωργίας, οι πιο κάτω προϋποθέσεις (΄Αρθρο 5 Οδηγίας
86/609/ΕΟΚ):
1. Σε όλα τα πειραματόζωα να παρέχεται στέγαση, περιβάλλον, κάποια ελάχιστη
ελευθερία κινήσεων, τροφή, νερό και φροντίδα κατάλληλη για την υγεία και την καλή
τους διαβίωση.
2. Κάθε περιορισμός της δυνατότητας ενός πειραματόζωου να ικανοποιεί τις
φυσιολογικές του ανάγκες και τις συνήθειές του, να μην υπερβαίνει το ελάχιστο
δυνατό.
3. Να διεξάγεται καθημερινός έλεγχος των περιβαλλοντικών συνθηκών κάτω από τις
οποίες τα πειραματόζωα εκτρέφονται, φυλάσσονται ή χρησιμοποιούνται.
4. Η ικανοποιητική διαβίωση και η κατάσταση της υγείας των πειραματόζωων να
ελέγχονται από κτηνίατρο που ορίζεται από τον υπεύθυνο του πειράματος, ώστε να
αποφεύγεται ο πόνος ή άσκοπη ταλαιπωρία, η αγωνία ή μόνιμη βλάβη της υγείας τους.
5. Να λαμβάνονται κατάλληλα μέτρα για την αποκατάσταση, το ταχύτερο δυνατό, κάθε
διαταραχής ή ταλαιπωρίας που διαπιστώνεται στο πειραματόζωο.
2. Χορήγηση έγκρισης για πειραματισμό με ζώα
Σύμφωνα με το Άρθρο 7 Οδηγίας 86/609/ΕΟΚ:
1. Όποιος επιθυμεί να πραγματοποιήσει πειράματα με πειραματόζωα πρέπει να έχει
έγκριση που χορηγείται από την οικεία Νομαρχία με εισήγηση της αρμόδιας
Περιφερειακής Κτηνιατρικής Υπηρεσίας.
2. Οι πτυχιούχοι της Σχολής Επιστημών Υγείας (τμήματα Ιατρικής, Οδοντιατρικής,
Φαρμακευτικής), της Σχολής Γεωτεχνικών Επιστημών (τμήμα Κτηνιατρικής) και της
Σχολής Φυσικών Επιστημών (Τμήμα Βιολογίας με ειδίκευση στη Ζωολογία),
δικαιούνται να υποβάλουν αίτηση για τη χορήγηση της απαιτούμενης στη παράγραφο
1 του παρόντος άρθρου έγκρισης, για να πραγματοποιήσουν πειράματα σε
σπονδυλωτά ζώα που περιλαμβάνουν χειρουργικές επεμβάσεις, εάν έχουν εξειδίκευση
που έχει αποκτηθεί κατά την άσκηση του επαγγέλματός τους ή κατά την άσκηση στο
Πανεπιστήμιο ή σε άλλες Επιστημονικές μονάδες, σε τομέα συναφή και μέσα στα
πλαίσια του πειράματος.
Page 107 of 668
Οι πτυχιούχοι Σχολής Φυσικών Επιστημών έχουν δικαίωμα να υποβάλουν αίτηση για
την χορήγηση της απαιτούμενης στην παράγραφο 1 του παρόντος άρθρου έγκρισης,
για να πραγματοποιήσουν πειράματα σε σπονδυλωτά ζώα που δεν περιλαμβάνουν
χειρουργικές επεμβάσεις, εάν έχουν εξειδίκευση που έχει αποκτηθεί κατά την άσκηση
του επαγγέλματός τους σε τομέα συναφή και μέσα στα πλαίσια του πειράματος.
3. Η αίτηση για την απόκτηση της έγκρισης ενός σχεδιασμένου πειράματος θα
υποβάλλεται γραπτώς στην προϊστάμενη Αρχή της Αρμόδιας Περιφερειακής
Κτηνιατρικής Υπηρεσίας και θα συνοδεύεται από αντίγραφο Ποινικού Μητρώου των
αρμόδιων προσώπων του παρόντος διατάγματος. Στην αίτηση αυτή πρέπει:
α) Να παρατίθενται επιστημονικές αποδείξεις ότι οι όροι που τίθενται στα άρθρα 3 και 4
του παρόντος διατάγματος τηρούνται.
β) Στην περίπτωση ενός επαναλαμβανόμενου πειράματος, να παρατίθενται
επιστημονικές αποδείξεις ότι αυτό είναι απαραίτητο για την επιβεβαίωση ενός
αποτελέσματος για το οποίο δεν είναι γνωστά αρκετά στοιχεία αν και έχει γίνει
εξαντλητική έρευνα στις κατάλληλες επιστημονικές πηγές.
γ) Να ορίζεται ο υπεύθυνος του πειράματος και αναπληρωτής του.
δ) Να πιστοποιείται ότι τα πρόσωπα αυτά κατέχουν την αρμοδιότητα που υπαγορεύεται
από την παρ. 1 του παρόντος άρθρου.
ε) Να ορίζεται ο υπεύθυνος Κτηνίατρος, ο οποίος θα πρέπει:
ι. να εξασφαλίζει ότι οι συνθήκες και οι διατάξεις για την προστασία των ζώων τηρούνται.
ιι. να παρέχει συμβουλές στο προσωπικό που συμμετέχει στη διενέργεια των πειραμάτων
και να μεριμνά για την διατήρηση των ζώων στις εγκαταστάσεις πειραματισμού.
ιιι. να δίνει τη γνώμη του σε κάθε αίτηση για την έγκριση ενός πειράματος που
πραγματοποιείται σε ζώα.
στ) Να παρατίθενται επιστημονικές αποδείξεις ότι δεν είναι λογικά και πρακτικά εφικτό
να χρησιμοποιηθεί άλλη μέθοδος επίτευξης των επιδιωκόμενων αποτελεσμάτων, η
οποία να είναι ικανοποιητική από επιστημονικής πλευράς και δεν συνεπάγεται την
χρησιμοποίηση ζώων. Διαφορετικά απαγορεύεται η διεξαγωγή του πειράματος.
ζ) Να γίνεται αιτιολόγηση στην αρμόδια Αρχή της επιλογής των ειδών, όταν επιβάλλεται η
διεξαγωγή του πειράματος.
η) Να παρατίθενται επιστημονικές αποδείξεις ότι έχει γίνει επιλογή μεταξύ των
πειραμάτων και έχουν προτιμηθεί εκείνα που απαιτούν τον μικρότερο αριθμό ζώων,
που χρησιμοποιούν ζώα με τον κατώτατο βαθμό νευροφυσιολογικής ευαισθησίας,
Page 108 of 668
προκαλούν λιγότερο πόνο, ταλαιπωρία, αγωνία ή μόνιμη βλάβη και που αναμένεται να
δώσουν τα ικανοποιητικότερα αποτελέσματα.
θ) Στην περίπτωση που στα πειράματα χρησιμοποιούνται ζώα που προηγουμένως ήταν
ελεύθερα στη φύση, να αποδεικνύεται ότι η χρησιμοποίηση ειδών άλλων ζώων δεν
επαρκεί για τους σκοπούς του πειράματος.
ι) Η έγκριση να παρέχεται στον υπεύθυνο του πειράματος ή τον αναπληρωτή του.
Οποιαδήποτε αλλαγή του υπεύθυνου του πειράματος ή του αναπληρωτή του να
δηλώνεται αμέσως στην αρμόδια αρχή. Στη περίπτωση αυτή η έγκριση παραμένει
έγκυρη για ένα μήνα.
ια) Η ισχύς της έγκρισης διαρκεί ένα έτος και ανανεώνεται.
Σύμφωνα με το Άρθρο 12 Οδηγίας 86/609/ΕΟΚ:
1. Τα πειράματα και τα στοιχεία των προσώπων που πραγματοποιούν πειράματα θα
κοινοποιούνται στις αρμόδιες Αρχές τουλάχιστον, ένα μήνα πριν τη έναρξή τους.
2. Η κοινοποίηση αυτή θα περιλαμβάνει:
α. Το σκοπό του πειράματος.
β. Το είδος και τον αριθμό των ζώων που χρησιμοποιούνται για το πείραμα.
γ. Τον τύπο του πειράματος, τη διαδικασία που χρησιμοποιείται συμπεριλαμβανομένης
της διαδικασίας της αναισθητοποίησης.
δ. Τον τόπο, την ημερομηνία έναρξης του πειράματος και το χρόνο διάρκειας αυτού.
ε. Το όνομα και τη Διεύθυνση του υπεύθυνου του πειράματος και του αναπληρωτή του.
3. Στην περίπτωση που προβλέπεται να υποβληθεί ζώο σε πείραμα, κατά το οποίο θα
υποστεί ή κινδυνεύει να υποστεί δυνατούς πόνους που μπορεί να είναι παρατεταμένοι,
το πείραμα αυτό πρέπει να έχει δηλωθεί και αιτιολογηθεί ρητά στην αρμόδια αρχή και
να έχει εγκριθεί σ' αυτή. Η αρχή αυτή μπορεί να μην εγκρίνει το πείραμα αυτό στην
περίπτωση που δεν είναι σίγουρη ότι το πείραμα είναι σημαντικό για τις βασικές
ανάγκες του ανθρώπου ή των ζώων.
Σύμφωνα με το Άρθρο 13 Οδηγίας 86/609/ΕΟΚ:
1. Βάσει των υποβαλλομένων αιτήσεων για την χορήγηση έγκρισης πραγματοποίησης
πειραμάτων οι περιφερειακές κτηνιατρικές υπηρεσίες αποστέλλουν στην Κεντρική
Διεύθυνση Προστασίας Ζωικής Παραγωγής του Υπουργείου Γεωργίας, ανά τρίμηνο, τα
παρακάτω στοιχεία: Τον αριθμό των καταχωρημένων εγκαταστάσεων ιδιαίτερα το
όνομα, την διεύθυνση, τον τύπο των εγκαταστάσεων, την περιγραφή τους, την
Page 109 of 668
χωρητικότητά τους, τα είδη και τον αριθμό των ζώων που εκτρέφονται, προμηθεύουν
ή χρησιμοποιούν για πειράματα και το όνομα των αρμόδιων προσώπων που
πραγματοποιούν πειράματα και τα προσόντα των προσώπων αυτών. Επίσης θα
αναφέρονται οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για την μη βάναυση θανάτωση των
ζώων, μαζί με κάθε εξαίρεση που χορηγείται στη περιοχή δικαιοδοσίας τους.
2. Βάσει των παραπάνω στοιχείων η κεντρική Διεύθυνση Προστασίας Ζωικής Παραγωγής
του Υπουργείου Γεωργίας θέτει, εφόσον είναι δυνατόν, στη διάθεση του κοινού τα
παρακάτω στατιστικά στοιχεία σχετικά με την χρησιμοποίηση των πειραματόζωων:
α) Τον αριθμό και τα είδη των ζώων που χρησιμοποιήθηκαν σε πειράματα.
β) Τον αριθμό των ζώων κατά επιλεγόμενες κατηγορίες που χρησιμοποιήθηκαν στα
πειράματα.
γ) Τον αριθμό των ζώων κατά επιλεγόμενες κατηγορίες που χρησιμοποιήθηκαν σε
πειράματα και απαιτούνται από τις κείμενες διατάξεις.
3. Από τις πληροφορίες που ανακοινώνονται βάσει των διατάξεων του παρόντος άρθρου
οι εμπορικής σημασίας είναι απόρρητες.
3. Εγκαταστάσεις εκτροφής των πειραματοζώων
Οι εγκαταστάσεις εκτροφής και προμήθειας υποχρεούνται να τηρούν (Άρθρο 17
Οδηγίας 86/609/ΕΟΚ):
α) Αρχείο εισόδου που θα καταγράφονται ο αριθμός και τα είδη των ζώων που
αποκτήθηκαν, δηλώνοντας την πηγή της προέλευσής τους και τον αριθμό και τα είδη
των ζώων που γεννήθηκαν στην εγκατάσταση. Οι ημερομηνίες γέννησης ή απόκτησης
των ζώων πρέπει να δηλώνονται.
β) Αρχείο εξόδου που θα καταγράφονται ο αριθμός και τα είδη των ζώων που πωλήθηκαν
ή προμηθεύτηκαν, τις ημερομηνίες πώλησης, προμήθειας, το όνομα και η διεύθυνση
του αποδέκτη και ο αριθμός και τα είδη των ζώων που πέθαναν στην εγκατάσταση
εκτροφής ή προμήθειας.
Τα αρχεία αυτά διατηρούνται το λιγότερο τρία χρόνια από την ημερομηνία της
τελευταίας εισόδου και τίθενται στη διάθεση της αρμόδιας περιφερειακής Υπηρεσίας του
Υπουργείου Γεωργίας κατά την διενέργεια περιοδικών Επιθεωρήσεων, από πρόσωπα που
ορίζονται από την παραπάνω αρμόδια αρχή.
Σύμφωνα με το Άρθρο 18 Οδηγίας 86/609/ΕΟΚ, ειδικά για τους σκύλους, τις γάτες και
τα πρωτεύοντα ισχύουν τα κάτωθι:
Page 110 of 668
1. Κάθε σκύλος, γάτα ή πρωτεύον, εκτός από τον άνθρωπο, που φυλάσσεται στις
εγκαταστάσεις εκτροφής, προμήθειας ή πειραματισμού, σημαδεύεται, πριν από τον
απογαλακτισμό με ατομικό αναγνωριστικό σημάδι με τρόπο που προκαλεί λιγότερο
πόνο.
2. Όταν ένας μη σημαδεμένος σκύλος γάτα ή πρωτεύον, εκτός από τον άνθρωπο,
εισάγεται σε μια εγκατάσταση για πρώτη φορά μετά τον απογαλακτισμό, σημαδεύεται
το συντομότερο δυνατό.
3. Όταν ένας σκύλος, γάτα ή πρωτεύον, εκτός από τον άνθρωπο, μεταφέρεται από μια
εγκατάσταση που αναφέρεται στην παράγραφο 1 σε άλλη, πριν τον απογαλακτισμό
και εφόσον δεν είναι πρακτικά δυνατό να σημαδευτεί εκ των προτέρων, η
εγκατάσταση υποδοχής πρέπει να τηρεί πλήρη στοιχεία, ιδίως για την ταυτότητα της
μητέρας, μέχρις ότου το ζώο σημαδευτεί.
4. Τα χαρακτηριστικά της ταυτότητας και της προέλευσης κάθε σκύλου ή γάτας ή
πρωτεύοντος εκτός από τον άνθρωπο καταγράφονται στα ειδικά βιβλία που
τηρούνται σε κάθε εγκατάσταση.
4. Εγκαταστάσεις πειραματισμού
Οι εγκαταστάσεις στις οποίες διεξάγονται πειραματισμοί με ζώα, σύμφωνα με τα
Άρθρα 19 και 21 της Οδηγίας 86/609/ΕΟΚ πρέπει να τηρούν να παρακάτω:
1. Καταχωρούνται σε ειδικά βιβλία της αρμόδιας περιφερειακής Κτηνιατρικής Υπηρεσίας.
• Οι εγκαταστάσεις αυτές καταχωρούνται μόνο αν τηρούνται οι ακόλουθες
προϋποθέσεις: Ο εσωτερικός εξοπλισμός των εγκαταστάσεων πειραματισμού να είναι
κατάλληλος για τα χρησιμοποιούμενα είδη ζώων και διεξαγωγή των πειραμάτων για
τα οποία προορίζονται.
• Ο σχεδιασμός, η κατασκευή και η λειτουργία των εγκαταστάσεων αυτών να
επιτρέπουν την αποτελεσματικότερη δυνατή διεξαγωγή των πειραμάτων, ώστε να
λαμβάνονται έγκυρα αποτελέσματα με τον ελάχιστον δυνατό αριθμό ζώων, το
λιγότερο πόνο, ταλαιπωρία, αγωνία, ή μόνιμη βλάβη.
2. Σε κάθε εγκατάσταση πειραματισμού:
ι. Ορίζονται ένα ή περισσότερα πρόσωπα διοικητικά υπεύθυνα για τη φροντίδα των ζώων
και τη λειτουργία του εξοπλισμού.
ιι. Ορίζεται ένας κτηνίατρος για την παροχή συμβουλών, θεραπείας των ζώων και ελέγχου
των συνθηκών διαβίωσης και ευζωίας των ζώων.
ιιι. Υπάρχει επαρκής αριθμός ειδικά εκπαιδευμένων προσώπων.
Page 111 of 668
3. Ορισμένα πειράματα είναι δυνατό να διεξάγονται εκτός των εγκαταστάσεων
πειραματισμού με την προϋπόθεση ότι εγκρίνονται από την αρμόδια Κτηνιατρική
Υπηρεσία του Υπουργείου Γεωργίας.
4. Στις εγκαταστάσεις πειραματισμού χρησιμοποιούνται κατ' αποκλειστικότητα ζώα που
προέρχονται από εγκαταστάσεις εκτροφής ή προμήθειας.
Αδέσποτα Κατοικίδια ζώα σε καμία περίπτωση δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιούνται
για πειράματα. Εξαίρεση γενική ή ειδική από αυτό τον κανόνα παρέχεται κάτω από
ειδικές περιπτώσεις που κρίνει η αρμόδια περιφερειακή Κτηνιατρική Υπηρεσία.
Η παραπάνω εξαίρεση δεν επεκτείνεται σε αδέσποτους σκύλους και γάτες.
5. Οι εγκαταστάσεις πειραματισμού υποχρεούνται να τηρούν στοιχεία όλων των
χρησιμοποιούμενων ζώων όπου θα εμφαίνονται ο αριθμός και τα είδη όλων των
αποκτηθέντων ζώων, οι εγκαταστάσεις από τις οποίες αυτά αποκτήθηκαν, η
ημερομηνία άφιξής τους στις εγκαταστάσεις και ο προορισμός του ζώου με την
ολοκλήρωση του πειράματος. Τα στοιχεία αυτά φυλάσσονται τουλάχιστον για τρία (3)
χρόνια από την ημερομηνία της τελευταίας εισόδου και τίθενται στη διάθεση της
αρμόδιας κτηνιατρικής περιφερειακής Υπηρεσίας του Υπουργείου Γεωργίας. Οι
εγκαταστάσεις πειραματισμού υπόκεινται στη διενέργεια περιοδικών Επιθεωρήσεων
από πρόσωπα που ορίζονται από την παραπάνω αρμόδια αρχή.
6. Σε κάθε εγκατάσταση πειραματισμού πρέπει να υπάρχουν ξεχωριστά στοιχεία που να
περιέχουν λεπτομέρειες για την ταυτότητα και την προέλευση κάθε σκύλου, γάτας ή
πρωτεύοντος.
5. Διεξαγωγή πειραμάτων
Σύμφωνα με το Άρθρο 10 Οδηγίας 86/609/ΕΟΚ, απαγορεύεται η χρησιμοποίηση ζώων
περισσότερο από μια φορά σε πειράματα που προκαλούν έντονο πόνο, αγωνία ή
ισοδύναμη ταλαιπωρία.
Για τη μεταχείριση των ζώων κατά τη διάρκεια διεξαγωγής πειραμάτων ώστε να
υφίστανται τη λιγότερη δυνατή ταλαιπωρία, ισχύουν οι παρακάτω κανόνες (΄Αρθρο 8
Οδηγίας 86/609/ΕΟΚ):
1. Όλα τα πειράματα διεξάγονται με γενική ή τοπική αναισθησία εκτός αν:
α) Η αναισθησία κρίνεται περισσότερο τραυματική για το ζώο από ότι το ίδιο το πείραμα.
β) Η αναισθησία δεν συμβιβάζεται με τον στόχο του πειράματος.
Page 112 of 668
Η αναισθησία θα πρέπει να χορηγείται στην περίπτωση σοβαρών τραυματισμών που
μπορεί να προκαλέσουν σοβαρό πόνο.
2. Στην περίπτωση που δεν είναι δυνατή η αναισθησία, πρέπει να χρησιμοποιούνται
αναλγητικά ή άλλες κατάλληλες μέθοδοι, ώστε ο πόνος, η ταλαιπωρία, η αγωνία ή βλάβη
να περιορίζονται όσο αυτό είναι δυνατόν και σε κάθε περίπτωση το ζώο να μην υφίσταται
δυνατό πόνο, αγωνία ή ταλαιπωρία.
3. Στην περίπτωση κατά την οποία ένα ζώο που έχει υποστεί αναισθησία ευρίσκεται σε
κατάσταση δυνατού πόνου, επειδή έπαψε η δράση του αναισθητικού, πρέπει να
χορηγούνται εγκαίρως αναλγητικά ή, εάν αυτό δεν είναι δυνατό, να θανατώνεται αμέσως
με μη βάναυσο τρόπο, υπό τον όρο ότι τα μέτρα αυτά συμβιβάζονται με το στόχο του
πειράματος.
Μετά τη λήξη κάθε πειράματος, θα πρέπει να ληφθούν υπόψη τα εξής (Άρθρο 9 Οδηγίας
86/609/ΕΟΚ):
1. Αποφασίζεται αν το ζώο θα διατηρηθεί στη ζωή ή αν θα θανατωθεί με μη βάναυσο
τρόπο, υπό τον όρο ότι δεν θα διατηρηθεί στη ζωή στη περίπτωση που πιθανότατα θα
εξακολουθήσει επί μακρό να πονά ή να υποφέρει, παρά το γεγονός ότι απ' όλες τις άλλες
απόψεις η υγεία του έχει αποκατασταθεί.
2. Οι αποφάσεις που αναφέρονται στην παράγραφο 1 πρέπει να λαμβάνονται από
αρμόδιο πρόσωπο κατά προτίμηση κτηνίατρο.
3. Στην περίπτωση κατά την οποία, με την λήξη ενός πειράματος:
α) Ένα ζώο πρέπει να διατηρηθεί στη ζωή, λαμβάνεται η απαιτούμενη για την κατάσταση
της υγείας του μέριμνα, τίθεται υπό την παρακολούθηση κτηνιάτρου και φυλάσσεται υπό
συνθήκες που ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις του άρθρου 5 του παρόντος διατάγματος.
Ωστόσο μπορεί να υπάρξει παρέκκλιση από τους όρους της παρούσας περίπτωσης όταν,
σύμφωνα με τη γνώμη κτηνιάτρου, η παρέκκλιση αυτή δεν επιφέρει καμία ταλαιπωρία για
το ζώο.
β) Ένα ζώο που δεν πρέπει να διατηρηθεί στη ζωή ή δεν μπορεί να επωφεληθεί από τις
διατάξεις του παρόντος διατάγματος, όσον αφορά τις συνθήκες διαβίωσής του,
θανατώνεται το συντομότερο δυνατόν με μη βάναυση μέθοδο.
Τέλος, εφόσον οι θεμιτοί σκοποί του πειράματος το απαιτούν, η αρμόδια Κεντρική
Υπηρεσία του Υπουργείου Γεωργίας μπορεί να επιτρέπει την απελευθέρωση του
συγκεκριμένου ζώου εφόσον έχει βεβαιωθεί ότι έγινε, ό,τι ήταν δυνατόν για την καλή
διαβίωσή του και εφόσον το επιτρέπει η κατάσταση της υγείας του και δεν υπάρχει
Page 113 of 668
κίνδυνος για τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον (Άρθρο 11 Οδηγίας 86/609/ΕΟΚ).
6. Εναλλακτικές μέθοδοι
Σύμφωνα με το άρθρο 23 Οδηγίας 86/609/ΕΟΚ, ενθαρρύνεται η έρευνα για την
ανάπτυξη εναλλακτικών τεχνικών που μπορούν να δώσουν το ίδιο επίπεδο πληροφοριών
με αυτό που λαμβάνεται από πειράματα στα οποία χρησιμοποιούνται ζώα,
χρησιμοποιώντας όμως λιγότερα ζώα ή εφαρμόζοντας λιγότερο επώδυνες διαδικασίες.
ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ YΓΙΕΙΝΗ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗ ΧΡΗΣΗ
ΠΕΙΡΑΜΑΤΟΖΩΩΝ
Τα άτομα που εργάζονται με πειραματόζωα εκτίθενται στους εξής βασικούς κινδύνους:
Εκδήλωση αλλεργιών
Τα άτομα που είναι πιο επιρρεπή στην εκδήλωση αλλεργιών από ζώα είναι όσοι έχουν
ιστορικό από εποχιακές αλλεργίες αλλά και οι καπνιστές. Κοινά συμπτώματα αλλεργιών
από πειραματόζωα είναι οι φλεγμονές στο δέρμα, τη μύτη και τα μάτια και η κνίδωση. Να
σημειωθεί ότι τα άτομα που αναπτύσσουν αλλεργίες απέναντι στα ζώα, έχουν αυξημένο
κίνδυνο εκδήλωσης άσθματος. Οι κύριες πηγές αλλεργιογόνων είναι:
•
•
•
•
Δαγκώματα από ζώα
Επαφή με υγρά, όπως τα ούρα και το σάλιο των ζώων
Αναθυμιάσεις από καυτηριασμό
Οτιδήποτε άλλο σχετιζόμενο με τα ζώα μπορεί να εισπνευσθεί
Ασθένειες μεταδιδόμενες από τα ζώα στον άνθρωπο
Αν και οι εν λόγω ασθένειες πλέον σπάνια εκδηλώνονται στα εργαστήρια, έχουν πολύ
σοβαρές συνέπειες στην υγεία και γι’ αυτό τα άτομα που χειρίζονται ζώα θα πρέπει να
είναι καταλλήλως ενημερωμένα. Οι πιο κοινές ασθένειες που μεταδίδονται με αυτόν τον
τρόπο είναι:
α) Τοξοπλάσμωση
Προκαλείται από το πρωτόζωο Τoxoplasma gondii και σχετίζεται κυρίως με τις γάτες.
Σχεδόν το ένα τρίτο το γυναικείου παγκόσμιου πληθυσμού έχει αντισώματα απέναντι
στην ασθένεια. Μεταδίδεται κυρίως από τα περιττώματα των ζώων.
β) Φυματίωση
Προκαλείται από το βακτήριο Mycobacterium tuberculosis. Μεταδίδεται επίσης και από
Page 114 of 668
τον άνθρωπο στα ζώα.
γ) Πυρετός Q
Πρόκειται για μια ιδιαίτερα μεταδοτική μόλυνση που προκαλείται από το βακτήριο
Coxiella burnetii. Σχετίζεται πρωτίστως με τα πρόβατα και άλλα μικρά μηρυκαστικά.
Κύριος τρόπος μετάδοσής του είναι η εισπνοή μικροοργανισμών.
Να σημειωθεί ότι οι έγκυες γυναίκες που χειρίζονται ζώα θα πρέπει να είναι ιδιαιτέρως
προσεκτικές, δεδομένου οι προαναφερθείσες ασθένειες πιθανόν να έχουν δυσμενείς
συνέπειες για τις ίδιες και το έμβρυο.
Δεδομένων των κινδύνων που μόλις αναφέρθηκαν, γίνεται προφανές ότι είναι
επιτακτική η λήψη μέτρων ασφαλείας κατά τη χρήση πειραματόζωων.
Μερικές γενικές προφυλάξεις είναι οι εξής:
α) Η χρήση γαντιών και εργαστηριακής μπλούζας κατά το χειρισμό των ζώων κρίνεται
απαραίτητη. Επίσης, συνίσταται η χρήση ιατρικής μάσκας.
β) Να αποφεύγεται κατά το δυνατόν η χρήση αιχμηρών αντικειμένων.
γ) Οι χρησιμοποιημένες βελόνες σε καμία περίπτωση να μην ξαναχρησιμοποιούνται. Να
πετάγονται σε ειδικούς κάδους για συλλογή αιχμηρών αντικειμένων.
δ) Απαγορεύεται η κατανάλωση ή αποθήκευση φαγητών και ποτών στους χώρους του
εργαστηρίου.
ε) Απαγορεύεται ο χειρισμός φακών επαφής στο χώρο του εργαστηρίου.
στ) Όλοι οι κανόνες ασφαλείας που έχουν δοθεί από τον υπεύθυνο πρέπει να τηρούνται
αυστηρά.
ζ) Η χρήση προστατευτικών γυαλιών κρίνεται απαραίτητη.
η) Τα απόβλητα των εργαστηριακών πρακτικών και διεργασιών να συγκεντρώνονται σε
κατάλληλα πλαστικά δοχεία και πλαστικούς σάκους. Εφόσον δεν υπάρχει κίνδυνος για την
δημόσια υγεία να διατίθενται στους χώρους αποκομιδής απορριμμάτων.
θ) Οποιαδήποτε δυσλειτουργία πρέπει να αναφέρεται αμέσως στον υπεύθυνο.
ι) Η καθημερινή απομάκρυνση των ακαθαρσιών των ζώων κρίνεται απαραίτητη.
κ) Οποιαδήποτε διαρροή (π.χ. κηλίδες αίματος) πρέπει αμέσως να καθαρίζεται με το
κατάλληλο απολυμαντικό μέσο.
λ) Αν κάποιο δάγκωμα ή γρατζουνιά από ζώο προκαλέσει αιμορραγία θα πρέπει να
καθαριστεί το τραύμα επιτόπου με σαπούνι και τρεχούμενο νερό για τουλάχιστον 15
λεπτά, οποιοδήποτε άλλο αντικείμενο μολύνθηκε να κρατηθεί για ανάλυση, να ενημερωθεί
άμεσα ο υπεύθυνος και να αναζητήσει ιατρική βοήθεια.
Page 115 of 668
9.4 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΥΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ- ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ
Βιοτεχνολογία, με την ευρεία έννοια, είναι κάθε τεχνική που χρησιμοποιεί ζωντανούς
οργανισμούς, ή μέρη ζωντανών οργανισμών, για να δημιουργήσει ή να τροποποιήσει
διάφορα προϊόντα, να βελτιώσει φυτά ή ζώα ή να αναπτύξει μικροοργανισμούς για μια
συγκεκριμένη χρήση. Εξ’ ορισμού, η αρχή της θα μπορούσε να χρονολογηθεί στις αρχές
του πολιτισμού, όταν οι άνθρωποι ξεκίνησαν να καλλιεργούν τη γη και να εξημερώνουν
ζώα.
Η βιοτεχνολογία δεν είναι τόσο μια ξεχωριστή επιστήμη, όσο ένα μείγμα
επιστημονικών κλάδων - Γενετική, Μοριακή βιολογία, Βιοχημεία, Εμβρυολογία και
Κυτταρική βιολογία, που μετατρέπονται σε παραγωγικές διαδικασίες. Οι μικροοργανισμοί
χρησιμοποιούνται ευρύτατα σε βιοτεχνολογικές εφαρμογές, καθώς χαρακτηρίζονται από
ταχύτατο ρυθμό πολλαπλασιασμού και μπορούν να αναπτυχθούν σε ποικιλία θρεπτικών
υποστρωμάτων. Σε κατάλληλες συνθήκες, διαφορετικές καλλιέργειες μικροοργανισμών
μπορούν να παράγουν σημαντικές ποσότητες μεγάλης ποικιλίας επιθυμητών προϊόντων.
Η απομόνωση των παραπάνω προϊόντων είναι σχετικά εύκολη, καθώς η πλειοψηφία τους
παράγεται εξωκυτταρικά, εκκρίνεται δηλαδή στο θρεπτικό υλικό της καλλιέργειας.
Εξ’ορισμού, το ανασυνδυασμένο δεοξυριβονουκλεϊκό οξύ (rDNA) αφορά την in
vitro εισαγωγή διαφορετικών τμημάτων DNA (εκ των οποίων το ένα είναι ο φορέας και τα
υπόλοιπα ασύνδετες αλληλουχίες DNA) που μπορούν να αντιγραφούν, σε ένα κύτταρο
ξενιστή, είτε αυτόνομα, είτε σαν αναπόσπαστο μέρος του γονιδιώματος του ξενιστή και τη
συντήρηση του συνεχούς πολλαπλασιασμού τους. Οι τεχνικές του ανασυνδυασμένου DNA
χρησιμοποιούνται:
•
στη γεωργία και την κτηνοτροφία, για την παραγωγή γενετικά τροποποιημένων
οργανισμών με βελτιωμένα χαρακτηριστικά.
•
στην ανθρωπολογία, για την κατανόηση των μυστηρίων της εξέλιξης της ζωής πάνω
στον πλανήτη.
•
στην ιατρική, για την παραγωγή αντιβιοτικών, εμβολίων ή θεραπευτικών ορμονών,
όπως η ινσουλίνη.
Τα εργαστήρια που χρησιμοποιούν βιοτεχνολογικές μεθόδους και παράγουν
τροποποιημένους οργανισμούς (προϊόντα βιοτεχνολογίας) πρέπει να ακολουθούν
ορισμένες βασικές αρχές υγιεινής και ασφάλειας, οι οποίες είναι παρόμοιες με αυτές για
Page 116 of 668
τους βιολογικούς παράγοντες. Στην περίπτωση όμως των νέων βιοτεχνολογικών
προϊόντων, και επειδή δεν είναι γνωστή η βιολογική τους δράση, πρέπει να λαμβάνονται
πρόσθετα μέτρα ασφάλειας στους εργαστηριακούς χώρους, τόσο για τους εργαζόμενους,
όσο και για την διαφυγή στο εξωτερικό περιβάλλον.
ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Στα πλαίσια της αξιολόγησης του κινδύνου από την απελευθέρωση γενετικά
τροποποιημένων οργανισμών στο περιβάλλον, θα πρέπει, ανάλογα με την περίπτωση, να
λαμβάνονται υπόψη οι παρακάτω παράγοντες:
Γενικά
1. Η φύση του οργανισμού ή του παράγοντα που μπορεί να απελευθερωθεί, όσον αφορά
το είδος του, το εύρος ξενιστών του και την παθογένεια του (αν υπάρχει) στον άνθρωπο,
στα ζώα, στα φυτά ή στους μικροοργανισμούς.
2. Η διαδικασία που χρησιμοποιήθηκε για να εισαχθεί η γενετική τροποποίηση.
3. Η φύση κάθε τροποποιημένου νουκλεϊκού οξέως και η προέλευσή του, η αναμενόμενη
λειτουργία του και ο βαθμός στον οποίο έχει χαρακτηριστεί.
4. Ο έλεγχος της γενετικής δομής του νέου οργανισμού.
5. Η γενετική σταθερότητα του νέου οργανισμού.
6. Οι επιπτώσεις που μπορεί να προβλεφθεί ότι θα έχει ο χειρισμός του οργανισμού στη
συμπεριφορά του στο φυσικό του οικότοπο.
7. Η ικανότητα του οργανισμού να σχηματίζει μορφές επιβίωσης όπως σπόρια και η
επίδραση που μπορεί να έχει το τροποποιημένο νουκλεϊκό οξύ σε αυτή του την ικανότητα.
Επιβίωση και διάδοση
Η επιβίωση, η ανθεκτικότητα και η διάδοση ενός νέου οργανισμού που
απελευθερώνεται, παίζει σαφώς ένα μείζονα ρόλο στις περιβαλλοντικές συνέπειες. Αυτό
ισχύει ιδιαίτερα όταν ο οργανισμός συνεχίζει να υφίσταται πέρα από το χρονικό διάστημα
που απαιτείται για τον επιδιωκόμενο σκοπό του. Σχετικά με αυτό, πρέπει να ληφθούν
υπόψη τα παρακάτω:
1. Τα χαρακτηριστικά ανάπτυξης και επιβίωσης του οργανισμού ξενιστή και η επίδραση
που μπορεί να έχει ο χειρισμός του σε αυτά.
2. Η ευαισθησία στη θερμοκρασία, στην υγρασία, στην αφυδάτωση, στις ακτίνες UV και
οι οικολογικές πιέσεις.
Page 117 of 668
3. Λεπτομέρειες κάθε τροποποίησης του οργανισμού που έγινε με σκοπό να επηρεάσει
την ικανότητά του για επιβίωση και μεταφορά γενετικού υλικού.
4. Η πιθανότητα μεταβίβασης του εισαχθέντος DNA σε άλλους οργανισμούς,
συμπεριλαμβανομένων των μεθόδων για έλεγχο, επιβίωση και μεταφορά.
Πρέπει να εφαρμοστούν μέθοδοι για να ελεγχθεί ή να εξαλειφθεί η επιβίωση
οποιουδήποτε περιττού οργανισμού ή νουκλεϊκού οξέως στο περιβάλλον ή πιθανόν σε
κάποιο προϊόν.
ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ YΓΙΕΙΝΗ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΣΤΑ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΑ
ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ
Ο όρος «περιορισμός» (containment) χρησιμοποιείται για να περιγράψει τις ασφαλείς
μεθόδους που εφαρμόζονται για τη διαχείριση των μολυσματικών παραγόντων που
βρίσκονται στο περιβάλλον του εργαστηρίου. Στα βιοτεχνολογικά εργαστήρια, ο σκοπός
του περιορισμού είναι να ελαττώσει την έκθεση των ερευνητών σε πιθανούς επιβλαβείς
παράγοντες, καθώς και να αποτρέψει την απελευθέρωση των εν λόγω παραγόντων στο
εξωτερικό περιβάλλον, αλλά και να προστατέψει τα παραχθέντα προϊόντα. Εφαρμόζονται
δύο είδη περιορισμών:
«Βιολογικός περιορισμός» (biological containment): Επιτυγχάνεται μέσω της
εκμετάλλευσης φυσικών φραγμών που περιορίζουν την ικανότητα ορισμένων
οργανισμών να επιβιώσουν και/ή να μεταβιβάσουν γενετική πληροφορία σε
συγκεκριμένα περιβάλλοντα.
«Φυσικός περιορισμός» (physical containment): Ο σκοπός του φυσικού περιορισμού
είναι να «φυλακίσει» τους ανασυνδυασμένους οργανισμούς και ως εκ τούτου να
αποτρέψει την έκθεση του ερευνητή και του περιβάλλοντος στους επιβλαβείς παράγοντες.
Ο φυσικός περιορισμός επιτυγχάνεται με:
• Σωστή εργαστηριακή πρακτική
• Χρήση κατάλληλου περιοριστικού εξοπλισμού
• Ειδικό εργαστηριακό σχεδιασμό
Η προστασία των ερευνητών και των φοιτητών από την έκθεση σε μολυσματικούς
παράγοντες παρέχεται από σωστές μικροβιολογικές τεχνικές και χρήση του κατάλληλου
προστατευτικού εξοπλισμού (πρωτογενής περιορισμός). Η προστασία του εξωτερικού
περιβάλλοντος από την έκθεση σε μολυσματικούς παράγοντες παρέχεται από ένα
συνδυασμό ειδικού σχεδιασμού εγκαταστάσεων και σωστών εργαστηριακών πρακτικών
Page 118 of 668
(δευτερογενής περιορισμός).
Στη συνέχεια αναφέρονται οι συνθήκες φυσικού περιορισμού που απαιτούνται για την
παραγωγή ευρείας κλίμακας (>20 L) βιοτεχνολογικών προϊόντων (large-scale operations).
1. Οι καλλιέργειες ζωντανών οργανισμών που περιέχουν μόρια ανασυνδυασμένου DNA
θα πρέπει να χειρίζονται σε κλειστά συστήματα (π.χ. σε κλειστά δοχεία που
χρησιμοποιούνται για τον πολλαπλασιασμό και την ανάπτυξη καλλιεργειών) ή σε άλλο
ειδικό εξοπλισμό πρωτογενούς περιορισμού που είναι κατασκευασμένος έτσι ώστε να
ελαττώνει την πιθανότητα διαφυγής τους.
2. Τα υγρά των καλλιεργειών δεν πρέπει να απομακρύνονται από το κλειστό σύστημα ή
τον εξοπλισμό πρωτογενούς περιορισμού, εκτός αν ο ζωντανός οργανισμός που περιέχει
μόρια ανασυνδυασμένου DNA έχει αδρανοποιηθεί. Η διαδικασία αδρανοποίησης πρέπει να
έχει αποδειχθεί ότι είναι αποτελεσματική χρησιμοποιώντας τον οργανισμό που θα
χρησιμεύσει ως ξενιστής για τον πολλαπλασιασμό των μορίων ανασυνδυασμένου DNA.
3. Η συλλογή δείγματος από ένα κλειστό σύστημα, η προσθήκη υλικών σε ένα κλειστό
σύστημα και η μεταφορά υγρών καλλιέργειας από ένα κλειστό σύστημα σε ένα άλλο,
πρέπει να γίνονται κατά τρόπο ώστε να ελαχιστοποιείται η απελευθέρωση αερολυμάτων
και η μόλυνση των εκτεθειμένων επιφανειών.
4. Τα αέρια που ελευθερώνονται από το κλειστό σύστημα ή τον εξοπλισμό πρωτογενούς
περιορισμού θα πρέπει να επεξεργάζονται με κατάλληλα φίλτρα ή άλλες διαδικασίες (π.χ.
αποτέφρωση), ώστε να ελαχιστοποιείται η απελευθέρωση ζωντανών οργανισμών που
περιέχουν μόρια ανασυνδυασμένου DNA στο περιβάλλον.
5. Το κλειστό σύστημα ή ο εξοπλισμός πρωτογενούς περιορισμού δεν θα πρέπει να
ανοίγεται για κανένα σκοπό, εκτός αν έχει αποστειρωθεί. Η διαδικασία αποστείρωσης
πρέπει να έχει αποδειχθεί ότι είναι αποτελεσματική, χρησιμοποιώντας τον οργανισμό που
θα χρησιμεύσει ως ξενιστής για τον πολλαπλασιασμό των μορίων ανασυνδυασμένου DNA.
6. Απαιτούνται σχέδια έκτακτης ανάγκης που θα περιλαμβάνουν μεθόδους και
διαδικασίες για τον χειρισμό μεγάλων απωλειών καλλιεργειών που περιέχουν μόρια
ανασυνδυασμένου DNA.
Αξίζει να σημειωθεί ότι μετά από περίπου 30 χρόνια έρευνας και βιομηχανικής χρήσης
του ανασυνδυασμένου DNA, δεν έχει τεκμηριωθεί καμιά βλάβη στο περιβάλλον, καμία
μόλυνση στους εργαζόμενους των εργαστηρίων και κανένας θάνατος λόγω έκθεσης σε
γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς. Αντιθέτως, έχουν υπάρξει συχνές περιπτώσεις
ασθενειών που προκλήθηκαν σε επιστήμονες που δούλευαν με μη ανασυνδυασμένους
Page 119 of 668
παθογόνους μικροοργανισμούς.
Αυτό δεν σημαίνει ότι η τεχνολογία του ανασυνδυασμένου DNA είναι ακίνδυνη, αλλά
ότι οι σχεδιασμοί για βιολογικό και φυσικό περιορισμό, που άρχισαν να εφαρμόζονται
πριν από 27 χρόνια, έχουν παράσχει την απαιτούμενη προστασία στους εργαζόμενους των
εργαστηρίων και στο περιβάλλον.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
•
http://www.stanford.edu/dept/EHS/prod/researchlab/bio/docs/Working_wit
•
h_Viral_Vectors.pdf
•
έναντι βιολογικών κινδύνων. Βρυξέλλες, 11.7.2007
•
f)
•
•
Επιτροπή των Ευρωπαϊκών κοινοτήτων. Πράσινη Βίβλος για την ετοιμότητα
(http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/site/el/com/2007/com2007_0399el01.pd
http://www.uta.edu/campus-ops/ehs/campus-safety/docs/11biochm.pdf
http://www.ehs.washington.edu/fsodesignrev/s7biosaflabs.pdf
•
http://www.phac-aspc.gc.ca/publicat/lbg-ldmbl-04/ch2-eng.php
•
Βασικές αρχές ασφάλειας εργαστηρίων, Νοέμβριος 2004
•
Εθνικό Ίδρυμα ερευνών, Ινστιτούτο βιολογικών ερευνών & Βιοτεχνολογίας.
(http://www.eie.gr/texnikos-asfaleias/docs/odigos.pdf)
Ανδριανή Γρηγοράτου. Υγιεινή και Ασφάλεια στον χώρο του Εργαστηρίου
(http://www.eekx-kb.gr/asfaleia_grigoratou[1].pdf)
•
«ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΣΦΑΛΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΠΡΑΚΤΙΚΗ», Ίδρυμα
τεχνολογίας και έρευνας Ινστιτούτο Μοριακής βιολογίας & Βιοτεχνολογίας,
•
Δεκέμβριος 2007
•
ζώων.
•
•
•
Σπύρος Κυριάκης. Νομοθεσία για την προστασία, την υγεία και την ευζωία των
(http://www.nagref.gr/journals/ethg/images/30/ethg30p3.pdf)
http://ethics.duth.gr/files/animal_directive_gr.pdf
http://animal.research.uiowa.edu/content/occupational-hazards-associatedcare-and-use-laboratory-animals#Potential risks
Αθανάσιος Βαλαβανίδης. Βασικές Αρχές Υγιεινής και Ασφάλειας σε Χημικά και
Βιοχημικά
Εργαστήρια.
Πληροφορίες
για
Επικίνδυνες
Χημικές
Ουσίες
(http://www.chem.uoa.gr/courses/organiki_1/ygieinh/hyg_049-063.pdf)
Page 120 of 668
•
•
•
•
http://www.iacuc.ucsf.edu/Safe/awSafeOhs.asp
http://kpe-kastor.kas.sch.gr/biodiversity_site/b/biotechnology.htm
http://www.envfor.nic.in/divisions/csurv/geac/annex-5.pdf
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%BD%CE%B1%CF%83%CF%85%
CE%BD%CE%B4%CF%85%CE%B1%CF%83%CE%BC%CE%AD%CE%BD%CE
•
•
%BF_DNA
http://dbtbiosafety.nic.in/guideline/OACD/Recombinant_DNA_safety_considera
tions.pdf
Richard Fink and Enda Moran. Biosafety for Large-Scale Containment Level 1
Operations Using Recombinant DNA Technology: No Emerging Hazards
•
(http://www.absa.org/abj/abj/051001fink.pdf)
John J. Doyle, Gabrielle J. Persley. Enabling the safe use of Biotechnology,
Principles and Practice (http://cbd.cbd.netdnacdn.com/doc/books/2008/B03133.pdf)
Page 121 of 668
ΕΝΟΤΗΤΑ X
ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΠΟ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΕΙΑ
10.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ – ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ
Οι
ακτινοβολίες
χωρίζονται
σε
δύο
μεγάλες
κατηγορίες
στις
ιοντίζουσες
ακτινοβολίες και στις μη ιοντίζουσες ακτινοβολίες. Ιοντίζουσες ακτινοβολίες είναι
οι ακτινοβολίες που μεταφέρουν ενέργεια ικανή να εισχωρήσει στην ύλη, να προκαλέσει
ιοντισμό των ατόμων της, να διασπάσει χημικούς δεσμούς και να προκαλέσει βιολογικές
βλάβες σε ζώντες οργανισμούς. Οι ιοντίζουσες ακτινοβολίες εκπέμπονται από τις φυσικές
και τεχνικές πηγές ακτινοβολίας. Τα ραδιενεργά υλικά εκπέμπουν ακτινοβολία που μπορεί
να είναι σωματιδιακή (ακτινοβολία α και β) και ηλεκτρομαγνητική όπως η ακτινοβολία-γ
Page 122 of 668
και η ακτινοβολία-Χ. Τα ραδιενεργά υλικά ταξινομούνται σε 4 κατηγορίες ανάλογα με την
σχετική ραδιοτοξικότητά τους (relative radiotoxicity per unit activity). Η εμβέλεια των
ακτινοβολιών αυξάνει με το ενεργειακό περιεχόμενο τους με αποτέλεσμα να
διαφοροποιούνται σημαντικά τα μέτρα προστασίας ανάλογα με την εκπεμπόμενη
ακτινοβολία και την ενέργεια της. Μη ιοντίζουσες ακτινοβολίες είναι αυτές που
μεταφέρουν σχετικά μικρή ενέργεια, ανίκανη να προκαλέσει ιοντισμό, ικανή όμως να
προκαλέσει ηλεκτρικές, χημικές και θερμικές επιδράσεις στα κύτταρα, που μπορούν να
αποβούν άλλοτε επιβλαβείς και άλλοτε ευεργετικές για τη λειτουργία τους.
Μεγάλος αριθμός ραδιενεργών στοιχείων και ουσιών χρησιμοποιούνται για
πειραματικούς και ερευνητικούς σκοπούς. Σε εργαστήρια των Σχολών Θετικών
Επιστημών και Επιστημών Υγείας του Πανεπιστημίου Πατρών πραγματοποιούνται
πειράματα με ραδιενεργά υλικά στα πλαίσια ερευνητικών προγραμμάτων κυρίως, ενώ στα
πλαίσια της εκπαίδευσης προπτυχιακών φοιτητών η χρήση ραδιενεργών υλικών είναι
περιορισμένη. Οι συμμετέχοντες στα πειράματα αυτά (Μέλη ΔΕΠ, μεταπτυχιακοί και
προπτυχιακοί φοιτητές) εκτίθενται σε μια σειρά κινδύνων από την χρήση ραδιενεργών
υλικών διαφορετικής επικινδυνότητας. Η έκθεση στην ιοντίζουσα ακτινοβολία καθώς και
η μόλυνση από ραδιενεργά υλικά, δεν γίνεται άμεσα αντιληπτή. Οι ακτινοβολίες
σχετίζονται με σωματικές μεταλλάξεις και με κυτταρικές νεοπλασίες. Η έκθεση στην
ακτινοβολία είναι ανάλογη του χρόνου, αντιστρόφως ανάλογη του τετραγώνου της
απόστασης από την πηγή τους ενώ τα αποτελέσματα της έκθεσης στην ακτινοβολία είναι
αθροιστικά.
Σημαντικές εφαρμογές στην έρευνα έχουν οι ακτινοβολίες LASER (Light Amplification
by Stimulated Emission of Radiation), τα μήκη κύματος των οποίων βρίσκονται στην
περιοχή του ορατού και του υπερύθρου του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος. Η υψηλή
συγκέντρωση της ακτίνας φωτός μπορεί να προκαλέσει σημαντικές βλάβες στον
ανθρώπινο οφθαλμό («κάψιμο» του αμφιβληστροειδούς) ακόμη και για ακτίνες Laser
χαμηλής ισχύος, ενώ μεγαλύτερης ισχύος δέσμες Laser μπορούν να προκαλέσουν σοβαρές
βλάβες στο δέρμα. Ειδικότερα, ακτίνες Laser στην περιοχή του υπερύθρου είναι
περισσότερο επικίνδυνες διότι μπορούν να προκαλέσουν βλάβες χωρίς να γίνουν άμεσα
αντιληπτές καθώς η δέσμη δεν είναι ορατή.
Έτσι καθίσταται επιτακτική η ανάγκη για την εφαρμογή:
α) κανονισμών λειτουργίας των εργαστηρίων όπου χρησιμοποιούνται ραδιενεργά υλικά
ανάλογα με την επικινδυνότητα τους,
Page 123 of 668
β) πρωτοκόλλων ασφάλειας για τον χειρισμό ραδιενεργών στους εργαζόμενους,
γ) σχεδίων έκτακτης ανάγκης για την αντιμετώπιση ατυχημάτων κατά την διεξαγωγή των
πειραμάτων και
δ)προσεκτικής αποθήκευσης και απόρριψης ραδιενεργών υλικών.
10.2 ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΠΟ ΙΟΝΙΖΟΥΣΑ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ
Νομοθετικό Πλαίσιο
Οι βασικές οδηγίες καθώς και οι κανονισμοί για την ασφαλή λειτουργία των
εργαστηριακών χώρων όπου χρησιμοποιούνται ραδιενεργά υλικά, η ασφαλής διαχείριση
των ραδιενεργών αποβλήτων καθώς και οι οδηγίες για τον ασφαλή τρόπο συσκευασίας
και μεταφοράς ραδιενεργών υλικών με διαφορετική επικινδυνότητα, εκδίδονται κυρίως
από την Διεθνή Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας (International Atomic Energy Authority).
Πολλές από τις οδηγίες αυτές έχουν υιοθετηθεί και νομοθετηθεί από διάφορες χώρες. Στην
Ελλάδα,
το
Κέντρο
Ερευνών
‘Δημόκριτος’
και
συγκεκριμένα
το
Εργαστήριο
Ραδιοπροστασίας όπου εδρεύει η Ελληνική Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας (ΕΕΑΕ) είναι
υπεύθυνο για την χορήγηση αδειών λειτουργίας εργαστηριακών χώρων με ραδιενεργά
υλικά, για μετρήσεις και προβλήματα υγιεινής και ασφάλειας εργαζομένων με ραδιενεργά
υλικά καθώς και για οτιδήποτε σχετίζεται με την αποθήκευση, μεταφορά και ασφαλή
διάθεση ραδιενεργών υλικών. Επίσης μεριμνά για την εφαρμογή των κανονισμών και
εισηγείται πρόσθετα μέτρα, όταν κριθεί σκόπιμο, προκειμένου να επιτυγχάνεται ο
αντικειμενικός σκοπός των κανονισμών και να περιορίζεται η έκθεση των εργαζομένων
στις ακτινοβολίες.
Η βασική νομοθεσία για την Ελλάδα είναι η απόφαση Α2 στ/1539/1985 (ΦΕΚ 280/Β,
13/5/1985) που αφορά τους βασικούς κανόνες προστασίας της υγείας του πληθυσμού
και των εργαζομένων από τις ιοντίζουσες ακτινοβολίες.
Η απόφαση αυτή είναι σε συμμόρφωση προς τις οδηγίες 80/836/Euratom/15.7.1980
και 84/467/Euratom/3.9.1984. Ο πρόσφατος κανονισμός για την Ακτινοπροστασία
εκδόθηκε με Υπουργική Απόφαση 1014(ΦΟΡ)94, ΦΕΚ 216Β, 6/3/2001 και είναι
διαθέσιμος στην ιστοσελίδα της Ελληνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας (www.eeae.gr).
Στην ίδια ιστοσελίδα υπάρχει πλήρες αρχείο της νομοθεσίας (Ελληνικής και Κοινοτικής)
που αφορά θέματα σχετικά με ραδιενεργά υλικά και προστασία από την ραδιενέργεια.
Προϋποθέσεις
Page 124 of 668
Η χρήση ραδιενεργών υλικών επιτρέπεται ΜΟΝΟ σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους
των ερευνητικών εργαστηρίων του Πανεπιστημίου Πατρών. Οι χώροι αυτοί πρέπει να
ικανοποιούν τις προϋποθέσεις που θέτει η ΕΕΑΕ και να διαθέτουν την αντίστοιχη άδεια
λειτουργίας που χορηγείται από την ΕΕΑΕ μετά από έλεγχο του εργαστηριακού χώρου. Η
ΕΕΑΕ έχει την δυνατότητα να πραγματοποιεί ελέγχους στους χώρους αυτούς για όλο το
χρονικό διάστημα που έχει χορηγηθεί η άδεια λειτουργίας τους. Δεν επιτρέπεται η χρήση
των χώρων αυτών για άλλες δραστηριότητες κατά το χρονικό διάστημα που έχει
χορηγηθεί η άδεια λειτουργίας τους από την ΕΕΑΕ για την χρήση ραδιενεργών ισοτόπων.
Επίσης ΔΕΝ επιτρέπεται η χρήση ραδιενεργών ισοτόπων α) στους χώρους αυτούς εφόσον
έχει λήξει η σχετική άδεια λειτουργίας τους και β) σε οποιοδήποτε άλλο χώρο ή
εγκατάσταση του Πανεπιστημίου Πατρών που χρησιμοποιείται για άλλες ερευνητικές
δραστηριότητες. Επιτρέπεται η πρόσβαση και η δυνατότητα διεξαγωγής πειραμάτων
στους χώρους αυτούς ΜΟΝΟ σε άτομα που διαθέτουν αποδεδειγμένη εμπειρία/
εκπαίδευση στην χρήση ραδιενεργών υλικών.
Για την υποβολή αίτησης λειτουργίας χώρου για πειράματα με ραδιενεργές ενώσεις
καθώς και για την έγκριση που έχει ληφθεί από την ΕΕΑΕ, πρέπει να ενημερώνεται η
αρμόδια επιτροπή Υγιεινής και Ασφάλειας καθώς και ο Υπεύθυνος Τεχνικός Ασφάλειας
του Πανεπιστημίου Πατρών.
Α. Χορήγηση Άδειας Λειτουργίας.
Για την λειτουργία εργαστηρίου, όπου θα χρησιμοποιηθούν σε πειράματα ραδιενεργά
υλικά, πρέπει να εκδοθεί άδεια από την ΕΕΑΕ. Η αίτηση για τη χορήγηση άδειας
λειτουργίας υποβάλλεται στην ΕΕΑΕ από το διευθυντή του εργαστηρίου και πρέπει να
συνοδεύεται από ορισμένα δικαιολογητικά. Τα σημαντικότερα δικαιολογητικά είναι:
1.
Βιογραφικό σημείωμα του προσώπου που θα αναλάβει την υπευθυνότητα του
2.
Αναλυτική κατάσταση των ατόμων που θα απασχοληθούν στο εργαστήριο και την
εργαστηρίου με αποδεικτικά της εμπειρίας του για χρήση ανοικτών ραδιενεργών πηγών.
ειδικότητάς τους.
3.
Κάτοψη των χώρων του εργαστηρίου, καθώς και της διαδρομής της αποχέτευσης
4.
Αναλυτική κατάσταση των συσκευών του εργαστηρίου.
στην οποία θα καταλήγουν τα υγρά ραδιενεργά κατάλοιπα.
5.
Περιληπτική περιγραφή των πειραμάτων και της εκτιμούμενης ποσότητας των
χρησιμοποιούμενων ραδιοϊσοτόπων ανά πείραμα και ετησίως.
Page 125 of 668
6.
7.
Οι οδηγίες ακτινοπροστασίας που δίνονται στο προσωπικό του εργαστηρίου.
Έκθεση ακτινοπροστασίας και διαχείρισης των ραδιενεργών καταλοίπων (υγρών
και στερεών).
Πριν την κατάθεση αίτησης λειτουργίας εργαστηρίου με ραδιενεργά ισότοπα ή την
ανανέωση αδείας λειτουργίας στην ΕΕΑΕ, πρέπει ο ενδιαφερόμενος να επικοινωνεί με την
ΕΕΑΕ, προκειμένου να ενημερωθεί για τυχόν αλλαγές στα παραπάνω αιτούμενα
δικαιολογητικά, καθώς και στις προδιαγραφές του χώρου που πρόκειται να
χρησιμοποιηθεί. Η ΕΕΑΕ μετά την αξιολόγηση των απαραίτητων δικαιολογητικών
προβαίνει σε επιτόπιο έλεγχο του εργαστηρίου και αφού διαπιστωθεί ότι πληρούνται όλες
οι προϋποθέσεις ασφαλούς λειτουργίας και ακτινοπροστασίας εκδίδει την άδεια
λειτουργίας. Η άδεια λειτουργίας ισχύει για δύο χρόνια και ανανεώνεται μετά από
αίτηση των ενδιαφερομένων. Στην αίτηση θα πρέπει να αναφέρονται τυχόν αλλαγές στις
εγκαταστάσεις, τα όργανα και το προσωπικό του εργαστηρίου. Η ΕΕΑΕ μετά την
αξιολόγηση των ανωτέρω, προβαίνει εκ νέου σε επιτόπιο έλεγχο και, εφόσον πληρούνται
οι προϋποθέσεις, στην ανανέωση της άδειας λειτουργίας του εργαστηρίου.
Β. Προδιαγραφές χώρου ερευνητικού εργαστηρίου για χρήση ραδιενεργών υλικών
1.
Ο χώρος μετρήσεων πρέπει να έχει επιφάνεια τουλάχιστον 10 m2, στον οποίο θα
2.
Η τράπεζα εργασίας πρέπει να είναι επιστρωμένη με μη απορροφητικό υλικό.
γίνονται αποκλειστικά εργασίες με ραδιενεργά υλικά.
3.
Ο απαγωγός-εστία πρέπει να είναι πλήρους απαγωγής αέρα, εφόσον στο εργαστήριο
γίνονται εργασίες με πτητικές ραδιενεργές ουσίες (π.χ. ιωδιώσεις).
4.
Ο ανοξείδωτος νιπτήρας πρέπει να έχει παροχή νερού, η οποία να ρυθμίζεται μέσω
5.
Οι κάδοι καταλοίπων από Plexiglass πρέπει να ανοίγουν με το πόδι.
κατάλληλου μηχανισμού με τα πόδια ή τους αγκώνες.
6.
Πρέπει να υπάρχει εστία εργασίας από προστατευτικό Plexiglass πάχους 1 cm για την
πλήρη προστασία από τα σωματίδια β. Εάν πρόκειται να χρησιμοποιηθεί ιώδιο πρέπει να
τοποθετηθεί προστατευτικό κάλυμμα μολύβδου.
7.
8.
Το δάπεδο πρέπει να είναι καλυμμένο με λείο, μη απορροφητικό υλικό (όχι πλακάκι).
Οι επιφάνειες των πάγκων εργασίας και των τοίχων πίσω από τους πάγκους και τους
νιπτήρες του εργαστηρίου πρέπει να είναι καλυμμένες με λείο, μη απορροφητικό υλικό
(δεν πρέπει να καλύπτεται με πλακάκια).
9.
Απαιτείται η ύπαρξη ειδικά ασφαλιζόμενου χώρου για την αποθήκευση ραδιενεργών
Page 126 of 668
ισοτόπων και ειδικού χώρου για την αποθήκευση ραδιενεργών αποβλήτων.
Γ. Απαιτήσεις εξοπλισμού ερευνητικού εργαστηρίου
1.
Κατάλληλο σύστημα μέτρησης ραδιενεργών δειγμάτων (π.χ. αν γίνεται εργασία με
2.
Φυγόκεντρος αποκλειστικής χρήσης, αν τα πειράματα απαιτούν τη χρήση τέτοιας
3.
Ψυγείο αποκλειστικής χρήσης.
5.
Κατάλληλο όργανο μέτρησης ακτινοβολίας του χώρου (survey meter) ή επιφανειακής
ισότοπα που εκπέμπουν ακτινοβολία β απαιτείται β-counter).
συσκευής.
4.
Γάντια, λαβίδες και πιπέτες αποκλειστικής χρήσης.
ραδιορύπανσης (contamination monitor).
Σημειώνεται ότι όλα τα όργανα και συσκευές που χρησιμοποιούνται ως εξοπλισμός στο
ερευνητικό εργαστήριο πρέπει να χρησιμοποιούνται αποκλειστικά για τα πειράματα με τα
ραδιενεργά ισότοπα. ΔΕΝ επιτρέπεται η χρήση τους σε πειράματα εκτός του ερευνητικού
χώρου που έχει χορηγηθεί άδεια για την χρήση ραδιενεργών υλικών. Επίσης πρέπει να
ακολουθούνται πιστά τα πρωτόκολλα διαχείρισης εξοπλισμού μετά την ολοκλήρωση των
πειραμάτων με ραδιενεργές ενώσεις. Ο εξοπλισμός δεν πρέπει να χρησιμοποιείται άμεσα
για άλλες ερευνητικές δραστηριότητες πριν ελεγχθεί για πιθανή ραδιενεργό μόλυνση.
Δ. Οδηγίες ακτινοπροστασίας
1.
Οι πάγκοι εργασίας, όπου γίνονται εργασίες με ραδιοϊσότοπα, πρέπει να
χρησιμοποιούνται αποκλειστικά για αυτό το σκοπό και οφείλουν να έχουν σε εμφανές
σημείο το σήμα των ιοντιζουσών ακτινοβολιών.
2.
Οι χώροι όπου φυλάσσονται ραδιοϊσότοπα (ράφια, ψυγεία) θα πρέπει να έχουν σε
εμφανές σημείο το σήμα των ιοντιζουσών ακτινοβολιών. Να μην τοποθετείται το σήμα
των ιοντιζουσών ακτινοβολιών σε χώρους όπου δεν είναι απαραίτητο.
3.
Ο νιπτήρας που χρησιμοποιείται αποκλειστικά για την απόρριψη υγρών ραδιενεργών
4.
Απαγορεύονται τα τρόφιμα, τα ποτά και το κάπνισμα στους χώρους, όπου γίνονται
5.
Πριν την πραγματοποίηση κάποιας εργασίας με ραδιοϊσότοπο, πρέπει να μελετώνται
καταλοίπων πρέπει να έχει σε εμφανές σημείο το σήμα των ιοντιζουσών ακτινοβολιών.
εργασίες με ραδιοϊσότοπα.
οι ιδιότητές του και να λύνονται πιθανές απορίες σχετικά με τη χρήση του. Πριν την
έναρξη της εργασίας με ραδιοϊσότοπα να στρώνονται στον πάγκο εργασίας μερικά φύλλα
Page 127 of 668
απορροφητικού χαρτιού. Μετά το πέρας της εργασίας, τα χαρτιά να απορρίπτονται στον
ειδικό κάδο του εργαστηρίου.
6.
Κατά την πραγματοποίηση εργασίας με ραδιοϊσότοπα είναι απαραίτητη η χρήση
εργαστηριακής ποδιάς, δυο ζευγαριών γαντιών latex και προστατευτικών γυαλιών σε
περιπτώσεις όπου υπάρχει κίνδυνος εκτίναξης σταγονιδίων. Επίσης απαγορεύονται τα
ανοιχτά παπούτσια κατά την εργασία με ραδιοϊσότοπα.
7.
Αν είναι εφικτό, να χρησιμοποιούνται εστίες εργασίας κλειστού τύπου, ώστε να
8.
Συνίσταται η χρησιμοποίηση της ελάχιστης απαιτούμενης ποσότητας ραδιενεργού
9.
Πριν την εφαρμογή νέων τεχνικών με ραδιενεργές ενώσεις, συνίσταται η
περιορίζεται η εξάπλωση της ραδιορύπανσης σε περίπτωση ατυχήματος.
ένωσης για το κάθε πείραμα.
πραγματοποίηση μερικών δοκιμών με αντίστοιχες μη-ραδιενεργές ενώσεις, προκειμένου
να αποκτηθεί εμπειρία στον χειρισμό τους και να εντοπιστούν πιθανά προβλήματα στις
τεχνικές αυτές. Η ύπαρξη προβλημάτων πρέπει να έχει επιλυθεί πλήρως πριν την
πραγματοποίηση πειραμάτων με ραδιενεργές ενώσεις.
10. Πρέπει να κρατούνται οι σωστές αποστάσεις από τις ραδιενεργές πηγές – ο
διπλασιασμός της απόστασης από την ραδιενεργό πηγή οδηγεί στον υποτετραπλασιασμό
της δόσης κατά την έκθεση.
11. Απαγορεύεται
η
πλήρωση
πιπετών/σιφωνίων
με
αναρρόφηση
διαλυμάτων
ραδιενεργών ουσιών με το στόμα. Να χρησιμοποιούνται πάντα αυτόματες πιπέτες.
12. Απαγορεύεται η απόρριψη των στερεών ραδιενεργών καταλοίπων (φιαλιδίων,
γαντιών, χαρτιών, πιπετών κλπ.) στους κάδους των κοινών απορριμμάτων του
εργαστηρίου. Να χρησιμοποιούνται πάντα οι ειδικοί κάδοι απορριμμάτων που
προορίζονται για ραδιενεργά κατάλοιπα.
13. Να μην γίνεται απόρριψη των υγρών ραδιενεργών καταλοίπων στους κοινούς
νιπτήρες. Τα υγρά ραδιενεργά κατάλοιπα πρέπει να συλλέγονται και να φυλάσσονται σε
επισημασμένες φιάλες οι οποίες πρέπει να αποθηκεύονται στον ειδικό χώρο φύλαξης των
καταλοίπων του εργαστηρίου. Η απόρριψη τους στον ειδικό νιπτήρα του εργαστηρίου
επιτρέπεται κάτω από ορισμένες συνθήκες και πρέπει να συνοδεύεται με ταυτόχρονη ροή
άφθονου νερού.
14. Μετά το πέρας της εργασίας με ραδιοϊσότοπα πρέπει να πλένονται σχολαστικά τα
χέρια με σαπούνι και άφθονο νερό.
15. Είναι πολύ σημαντικό να γίνεται έλεγχος των χώρων που χρησιμοποιήθηκαν για
Page 128 of 668
τυχόν ύπαρξη ραδιορύπανσης. Σε περίπτωση που γίνει αντιληπτή ραδιορύπανση, πρέπει
να μην εξαπλωθεί με κανένα τρόπο και να σημειωθεί η περιοχή με μαρκαδόρο. Στη
συνέχεια με τη χρήση γαντιών πρέπει να σκουπιστεί η περιοχή με στεγνό απορροφητικό
χαρτί διαγράφοντας κύκλους με φορά από έξω προς τα μέσα. Δεν πρέπει να
χρησιμοποιηθεί νερό, γιατί η ρύπανση θα εξαπλωθεί. Στη συνέχεια πρέπει να ελέγχθει η
περιοχή με τον ανιχνευτή ή με smear test (Προσάρτημα Α1). Σε περίπτωση που ανιχνευθεί
ξανά ραδιορύπανση πρέπει να επαναληφθεί η παραπάνω διαδικασία.
16. Μετά την ολοκλήρωση των εργασιών με ραδιενεργές ενώσεις ο ερευνητής πρέπει να
ελέγξει με τον μετρητή Geiger τα χέρια και τα ρούχα του, να πλυθεί και να μετρηθεί ξανά.
Σε περίπτωση μόλυνσης πρέπει να ενημερωθεί ο Διευθυντής του εργαστηρίου και
ακολούθως ο Τεχνικός Ασφάλειας του Πανεπιστημίου.
17. Να κρατούνται πάντα αρχεία παραλαβής και απόρριψης ραδιοϊσοτόπων σύμφωνα με
το πρωτόκολλο που προτείνεται από την ΕΕΑΕ.
18. Να ελέγχεται συχνά ο χώρος εργασίας για πιθανή μόλυνση από ραδιενεργές ενώσεις.
1.
2.
3.
Σε περίπτωση ατυχήματος πρέπει:
Αρχικά να ληφθεί μέριμνα για το προσωπικό που μολύνθηκε.
Να ενημερωθούν ο Διευθυντής του εργαστηρίου και οι συνάδελφοι.
Ο Διευθυντής του εργαστηρίου πρέπει να ενημερώσει άμεσα τον Τεχνικό Ασφάλειας
του Πανεπιστημίου.
4.
Πρέπει να περιοριστούν οι μη αναγκαίες κινήσεις στην περιοχή του ατυχήματος,
6.
Σε περίπτωση που κάποιο ραδιοϊσότοπο πέσει στο δέρμα, φορώντας γάντια, να γίνει
5.
Να ακολουθηθεί το πρωτόκολλο καθαρισμού.
απαλή εντριβή της περιοχής με σαπούνι και άφθονο νερό αποφεύγοντας τη δημιουργία
εκδορών.
Ε. Διαχείριση ραδιενεργών καταλοίπων
Πρέπει να τηρούνται πάντα αρχεία παραλαβής και απόρριψης ραδιενεργών ουσιών. Για
την απόρριψη των ραδιενεργών καταλοίπων πρέπει να τηρούνται οι ακόλουθες οδηγίες:
1.
Είναι απαραίτητη η χρήση ξεχωριστού κάδου απορριμμάτων για κάθε είδος
ραδιοϊσοτόπου που προμηθεύεται το εργαστήριο. Στους κάδους πρέπει να τοποθετούνται
διπλοί σάκοι (περιέκτες) απορριμμάτων ώστε να μην σχίζονται και να αποφεύγεται η
διασπορά ραδιενεργού υλικού. Για κάθε σάκο να τηρείται ξεχωριστό αρχείο στερεών
καταλοίπων.
Page 129 of 668
2.
Όταν ένας σάκος γεμίσει με στερεά ραδιενεργά κατάλοιπα πρέπει να σφραγίζεται, να
σημειώνεται στο αρχείο και σε ετικέτα επάνω στο σάκο η προβλεπόμενη ημερομηνία
απόρριψης του στα κοινά απορρίμματα καθώς και το όνομα του χρήστη. Στη συνέχεια να
τοποθετείται στον ειδικό χώρο αποθήκευσης μέχρι την ημερομηνία απόρριψης του.
3.
Να χρησιμοποιείται ξεχωριστό αρχείο καταλοίπων για την απόρριψη υγρών στον
4.
Να ελαχιστοποιείται η συσσώρευση αποβλήτων και να τα απομακρύνεται πάντα
ειδικό νιπτήρα του εργαστηρίου.
μέσω της ενδεδειγμένης διαδικασίας.
Στο σχετικό πρωτόκολλο απόρριψης των ραδιενεργών καταλοίπων πρέπει να
αναγράφεται ο αριθμός του σάκου, η ημερομηνία απόρριψης, το ισότοπο και η αντίστοιχη
ενεργότητά του (μCi) και ο χρήστης.
ΣΤ. Απόρριψη υγρών ραδιενεργών καταλοίπων
Επιτρέπεται η απόρριψη υγρών ραδιενεργών καταλοίπων σε δημόσιο σύστημα
διάθεσης λυμάτων εφόσον:
1. Η απόρριψη γίνεται από νιπτήρα, ή άλλη κατάλληλη υποδοχή, που προορίζεται
αποκλειστικά για το σκοπό αυτό, με ταυτόχρονη ροή σημαντικής ποσότητας νερού και
εφόσον τα κατάλοιπα διασπείρονται ή διαλύονται αμέσως στο νερό.
2. Η μέγιστη συγκέντρωση των ραδιενεργών ουσιών σ’ οποιοδήποτε σημείο του
αποχετευτικού δικτύου του εργαστηρίου δεν υπερβαίνει το 1 GBq.m-3.
3. Η ποσότητα της ραδιενέργειας του ισοτόπου που απορρίπτεται σε μία ημέρα δεν
υπερβαίνει τα 270 μCi. Στην περίπτωση που απορρίπτεται μίγμα ισοτόπων η
επιτρεπόμενη ποσότητα για απόρριψη την ημέρα δεν πρέπει να υπερβαίνει τα όρια
απόρριψης που έχει θέσει η ΕΕΑΕ.
4. Η απόρριψη των υγρών καταλοίπων γίνεται μετά την παρέλευση ορισμένου χρόνου για
το ισότοπο (4 μήνες για το 125I, 3 μήνες για το 35S, 2 μήνες για το 33P και ένας (1) μήνας για
το 32P).
Ζ. Απόρριψη καταλοίπων υγρού σπινθηριστή
Τα κατάλοιπα αυτά πρέπει να διαχωρίζονται από τα άλλα είδη καταλοίπων και να
τυγχάνουν ειδικής μεταχείρισης, λόγω των οργανικών διαλυτών που περιέχουν. Τα
κατάλοιπα αυτά μπορεί να διατεθούν χωρίς να λαμβάνεται υπόψη ο κίνδυνος από τη
ραδιενέργεια εφόσον η ποσότητα του περιεχομένου 3Η δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 3.109
Page 130 of 668
Bq ενώ για τον 14C δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 3.108 Bq σύμφωνα με την ΕΕΑΕ.
Πρέπει να τηρούνται οι προϋποθέσεις κάθε άλλου κανονισμού που αφορά στη διάθεση
άλλων περιεχομένων επικινδύνων υλικών.
Σε περιπτώσεις που δεν εμπίπτουν στα παραπάνω αναφερόμενα, ο προτεινόμενος από
τον ενδιαφερόμενο τρόπος απόρριψης καταλοίπων υγρού σπινθηριστή πρέπει να εγκριθεί
από την ΕΕΑΕ. Η ΕΕΑΕ μπορεί να ενημερώσει κάθε ενδιαφερόμενο για τις ποσότητες
ραδιοϊσοτόπων ώστε να γίνει υπολογισμός των ημερησίων ορίων απόρριψης υπό την
μορφή υγρών ραδιενεργών καταλοίπων σε δημόσιο σύστημα διάθεσης λυμάτων.
Η. Απόρριψη στερεών καταλοίπων
Επιτρέπεται η απόρριψη στερεών ραδιενεργών καταλοίπων στα κοινά απορρίμματα
εφόσον:
1. Η ραδιενεργός συγκέντρωση δεν υπερβαίνει τις τιμές των επιπέδων αποδέσμευσης που
έχει θέσει η ΕΕΑΕ.
2. Δεν περιέχουν αντικείμενα ή δεν περιέχονται σε αντικείμενα που μπορεί να
επαναχρησιμοποιηθούν.
3. Για ραδιενεργά κατάλοιπα που παρουσιάζουν ιδιαιτερότητες και η διαχείρισή τους δεν
εμπίπτει στις προηγούμενες παραγράφους, ο τρόπος διαχείρισης εγκρίνεται κατά
περίπτωση από την ΕΕΑΕ.
4. Στερεά ραδιενεργά κατάλοιπα τα οποία υπόκεινται σε σήψη, πρέπει να διαχωρίζονται
από τα υπόλοιπα στερεά κατάλοιπα. Εάν είναι αναγκαία η φύλαξή τους προκειμένου να
μειωθεί η εκπεμπόμενη ραδιενέργεια, πρέπει να αποθηκεύονται υπό συνθήκες που
αποτρέπουν τη σήψη τους.
5. Το μέγιστο επιτρεπτό ημερήσιο όριο απόρριψης στερεών καταλοίπων στα κοινά
απορρίμματα είναι μία (1) σακούλα.
Θ. Διάθεση αερίων
Δεν επιτρέπεται η απελευθέρωση στο περιβάλλον ραδιενεργών αερίων ή αερίων
λυμάτων που περιέχουν ραδιενεργές ουσίες εκτός αν:
Α) Τα αέρια ή τα αέρια λύματα διασπείρονται αμέσως στην ατμόσφαιρα και η μέση
ημερήσια απόρριψη του ραδιενεργού ισοτόπου δεν υπερβαίνει τις τιμές που καθορίζει η
ΕΕΑΕ. Σε περίπτωση ύπαρξης περισσοτέρων ραδιοϊσοτόπων, η συγκέντρωση δεν πρέπει
Page 131 of 668
να υπερβαίνει τα όρια που έχει θέσει η ΕΕΑΕ.
Β) Σε ειδικές περιπτώσεις, είναι δυνατή η υπέρβαση των συγκεντρώσεων που έχει θέσει η
ΕΕΑΕ, μόνο μετά χορήγηση ειδικής αδείας από την ΕΕΑΕ. και κατόπιν μελέτης των ειδικών
τοπικών συνθηκών.
Ι. Φύλαξη ραδιενεργών καταλοίπων
Ραδιενεργά κατάλοιπα τα οποία δεν είναι δυνατόν να απορριφθούν αμέσως σύμφωνα
με τις διατάξεις του παρόντος και περιέχουν ραδιοϊσότοπα με χρόνο υποδιπλασιασμού
μικρότερο των 60 περίπου ημερών, φυλάσσονται ώστε να μειωθεί η ραδιενέργεια τους
μέχρις ότου η απόρριψη τους γίνει επιτρεπτή, σύμφωνα με τον Παρόντα Κανονισμό. Οι
χώροι φύλαξης πρέπει να εγκρίνονται από την ΕΕΑΕ.
Σε κάθε δοχείο ή σάκο πρέπει να αναγράφεται το είδος και η κατ’ εκτίμηση ραδιενέργεια
των ισοτόπων, ο χρόνος έναρξης της φύλαξης και άλλες πληροφορίες που χαρακτηρίζουν
τα κατάλοιπα.
Κ. Ειδικές περιπτώσεις διάθεσης και διαχείρισης
Ειδικές περιπτώσεις διάθεσης και διαχείρισης ραδιενεργών καταλοίπων που δεν
προβλέπονται στο παρόν, εφαρμόζονται μόνο μετά από έγκριση της ΕΕΑΕ. Στη σχετική
έγκριση καθορίζονται: ο τρόπος διάθεσης και διαχείρισης, το είδος των καταλοίπων, τυχόν
όρια ραδιενέργειας ή συγκέντρωσης ραδιενεργών ουσιών και ότι άλλο κρίνει αναγκαίο η
ΕΕΑΕ.
Λ. Καταγραφή στοιχείων
Ο κάτοχος αδείας εργαστηρίου υποχρεούται να τηρεί αρχείο στο οποίο να
καταχωρούνται το είδος και οι ποσότητες των ραδιονουκλιδίων που περιέχονται στα
κατάλοιπα τα οποία απορρίπτονται με οποιονδήποτε τρόπο καθημερινά, το μήνα και το
έτος, είτε φυλάσσονται στο εργαστήριο ή μεταφέρονται σε εγκαταστάσεις διαχείρισης
ραδιενεργών καταλοίπων που διαθέτουν τη σχετική άδεια. Στο ίδιο αρχείο θα
καταγράφεται το είδος και κατ’ εκτίμηση η ποσότητα των ραδιονουκλιδίων, η οποία
απορρίπτεται με τα εκκρίματα των ασθενών.
10.3 ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΠΟ ΜΗ ΙΟΝΙΖΟΥΣΑ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ
Οι μη-ιοντίζουσες είναι οι ηλεκτρομαγνητικές ακτινοβολίες που δεν μπορούν να
Page 132 of 668
προκαλέσουν βιολογικές επιδράσεις λόγω ιοντισμού. Μεταφέρουν σχετικά μικρή ενέργεια
που δεν είναι αρκετή να προκαλέσει ιοντισμό, ενώ είναι αρκετή για να προκαλέσει
ηλεκτρικές, χημικές και θερμικές επιδράσεις στα κύτταρα. Οι βλάβες αυτές μπορούν να
αποβούν άλλοτε επιβλαβείς και άλλοτε ευεργετικές για τη λειτουργία τους με αποτέλεσμα
να χρησιμοποιούνται ως θεραπευτικά μέσα.
Στις μη-ιοντίζουσες ακτινοβολίες περιλαμβάνονται:
Α) τα στατικά ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία, όπως είναι αυτά που δημιουργούνται στο
φυσικό περιβάλλον, όπως το μαγνητικό πεδίο της γης. Η έκθεση σε αυτά τα πεδία είναι
διαρκής, ενώ η ένταση τους είναι περίπου σταθερή,
Β) τα ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία χαμηλής συχνότητας που δημιουργούνται στο
περιβάλλον από διατάξεις μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, καθώς και από συστήματα τα
οποία λειτουργούν με ηλεκτρική ενέργεια (ηλεκτρικοί κινητήρες, θερμαντικά σώματα,
κ.ά.)
Γ) τα ραδιοκύματα και τα μικροκύματα που εκπέμπονται από κεραίες επικοινωνιών όπως
οι κεραίες της ραδιοφωνίας και της τηλεόρασης, οι σταθμοί βάσης κινητής τηλεφωνίας
καθώς και τας συστήματα εντοπισμού θέσης-ταχύτητας (radar) και
Δ) η υπέρυθρη, η ορατή και η υπεριώδης ακτινοβολία.
Οι βιολογικές επιδράσεις των μη-ιοντιζουσών ακτινοβολιών διαφέρουν ουσιαστικά από
αυτές της ιοντίζουσας ακτινοβολίας και εξαρτώνται από την ένταση και τη συχνότητά
τους καθώς και από τον χρόνο έκθεσης. Έτσι, ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία χαμηλής
συχνότητας επιδρούν στο ανθρώπινο σώμα, επάγοντας πεδία και ρεύματα στο εσωτερικό
του, ενώ τα ραδιοκύματα και τα μικροκύματα θερμαίνουν τα κύτταρα και τους ιστούς.
Νομοθετικό Πλαίσιο
Η Ελληνική Νομοθεσία, εναρμονιζόμενη στις βασικές οδηγίες διεθνών οργανισμών
όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, η Διεθνής Επιτροπή για την προστασία από τις μη
ιοντίζουσες ακτινοβολίες και η Ευρωπαϊκή Ένωση, υιοθέτησε βασικούς περιορισμούς και
επίπεδα αναφοράς και εξέδωσε όρια για την ασφαλή έκθεση του κοινού στο περιβάλλον
διατάξεων εκπομπής χαμηλών και υψηλών συχνοτήτων σε όλο το φάσμα των σύγχρονων
εφαρμογών και υπηρεσιών (ηλεκτρομαγνητικά πεδία στο εύρος συχνοτήτων 0-300 GHz).
Αρμόδια ελληνική υπηρεσία για τον έλεγχο και την εφαρμογή των κανονισμών της
ελληνικής νομοθεσίας, είναι η Ελληνική Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας (ΕΕΑΕ), η οποία
μέσω ελέγχων και επί τόπου μετρήσεων, καταγράφει τα επίπεδα της έκθεσης του γενικού
Page 133 of 668
πληθυσμού και διασφαλίζει την τήρηση των θεσμοθετημένων ορίων σε όλους τους
ελεύθερα προσπελάσιμους από το κοινό χώρους στο περιβάλλον σταθμών κεραιών και
διατάξεων ηλεκτρικής ενέργειας, προδιαγράφοντας ειδικά μέτρα προφύλαξης του κοινού
(όπου είναι αυτά απαραίτητα). Στην ιστοσελίδα της ΕΕΑΕ, υπάρχουν σειρά Προεδρικών
Διαταγμάτων, Κανονισμών και βασικών οδηγιών της Ελληνικής και της Κοινοτικής
Νομοθεσίας, εγκύκλιοι και αποφάσεις του Διοικητικού Συμβουλίου της ΕΕΑΕ, που
αφορούν το πλαίσιο λειτουργίας διατάξεων που εκπέμπουν μη-ιοντίζουσα ακτινοβολία, τα
αποδεκτά όρια για τον πληθυσμό και τους εργαζόμενους σε χώρους όπου εκπέμπεται μηιοντίζουσα ακτινοβολία, καθώς και τα μέτρα προστασίας του πληθυσμού και των
εργαζομένων.
Ακτινοπροστασία από μη ιονίζουσες ακτινοβολίες
Οι βλάβες που μπορούν να προκληθούν από την μη-ιοντίζουσα ακτινοβολία
περιορίζονται μόνο κατά την διάρκεια ή αμέσως μετά το πέρας της έκθεσης σε αυτές.
Επίσης οι βλάβες προκαλούνται μόνο όταν η ένταση της ακτινοβολίας και ο χρόνος
έκθεσης σε αυτές ξεπεράσουν ορισμένα όρια, όπως η υπερβολική έκθεση στην υπεριώδη
ακτινοβολία. Σημαντική επίδραση στην πρόκληση βλαβών από τις μη-ιοντίζουσες
ακτινοβολίες έχουν οι ιδιαιτερότητες του εκτιθέμενου ατόμου. Στον γενικό πληθυσμό
υπάρχουν και ειδικές ομάδες ατόμων όπως μικρά παιδιά, ασθενείς, ηλικιωμένοι, έγκυες,
στους οποίους συχνά τα όρια πρόκλησης βλαβών είναι χαμηλότερα από το μέσο όρο του
γενικού συνόλου. Η τήρηση όμως των βασικών περιορισμών για τις ομάδες αυτές
εξασφαλίζει και την απουσία των βλαβερών επιδράσεων στην υγεία. Οι βασικοί
περιορισμοί προκύπτουν από τα ελάχιστα όρια για την πρόκληση αποδεδειγμένων
βλαβερών επιδράσεων στην υγεία αφού υιοθετηθούν μεγάλοι συντελεστές ασφαλείας π.χ.
για τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία στο φάσμα 0- 300 GHz, της τάξης του 50.
Οι περισσότεροι βασικοί περιορισμοί δεν αφορούν μετρήσιμα μεγέθη στο περιβάλλον
όπου λειτουργούν οι διατάξεις εκπομπής μη-ιοντίζουσας ακτινοβολίας, αλλά επαγόμενα
μεγέθη στο εσωτερικό του σώματος των ανθρώπων που είναι δύσκολο να μετρηθούν και
μπορεί να ποικίλουν σημαντικά ανάμεσα σε άτομα της ίδιας πληθυσμιακής ομάδας. Για
τον λόγο αυτό και λαμβάνοντας υπόψη τις δυσμενέστερες συνθήκες έκθεσης του ατόμου
σε μη-ιοντίζουσες ακτινοβολίες, προκύπτουν «επίπεδα αναφοράς» που είναι εύκολα
μετρήσιμες παράμετροι της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας και η τήρησή τους
εξασφαλίζει και την τήρηση του βασικού περιορισμού και κατά συνέπεια την απουσία των
Page 134 of 668
βλαβερών επιδράσεων στην υγεία.
Με την εξέλιξη της τεχνολογίας και την γνώση που αποκτάται σε σχέση με τις βλάβες
που προκαλούνται από την έκθεση σε μη-ιοντίζουσες ακτινοβολίες τα όρια έκθεσης σε
αυτές για την αποφυγή πρόκλησης βλαβών τελούν υπό συνεχή αναθεώρηση.
Βασικές πηγές μη-ιοντίζουσας ακτινοβολίας σε εργαστηριακούς χώρους είναι:
Α) τα κύρια συστήματα μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας και τυχόν διατάξεις
υποβιβασμού της ηλεκτρικής τάσης (μετασχηματιστές),
Β) ηλεκτρικοί κινητήρες σε διάφορες συσκευές όπως αντλίες υψηλού κενού, φυγόκεντροι
κ.ά.,
Γ) συσκευές με ισχυρά μαγνητικά πεδία όπως οι συσκευές Μαγνητικού Πυρηνικού
Συντονισμού (NMR) και
Δ) τα συστήματα αποστείρωσης χώρων και απαγωγών με υπεριώδη ακτινοβολία.
Περισσότερα για την προφύλαξη από την υπεριώδη ακτινοβολία περιγράφονται
παρακάτω.
Γενικός κανόνας: η τήρηση των ορίων έντασης των μη-ιοντιζουσών ακτινοβολιών
καθώς και του μέγιστου χρόνου έκθεσης σε αυτές, περιορίζει σημαντικά τον κίνδυνο
πρόκλησης βλαβών στον ανθρώπινο οργανισμό.
10.4 ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΠΟ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ LASER
Σημαντικός αριθμός ερευνητικών συσκευών και πειραματικών διατάξεων είναι
εξοπλισμένες με πηγές ακτινοβολίας Laser. Οι πηγές ακτινοβολίας Laser βρίσκονται
συνήθως στις εμπορικές ερευνητικές συσκευές πλήρως προστατευμένες στο εσωτερικό
των συσκευών και με την βοήθεια κατάλληλων συστημάτων ασφάλειας η δέσμη Laser δεν
μπορεί να προκαλέσει καμία βλάβη κατά την χρήση τους. Στις ανοικτές πειραματικές
διατάξεις και σε ορισμένες ερευνητικές συσκευές η δέσμη Laser μπορεί να προκαλέσει
προβλήματα κατά την λειτουργία των συσκευών και διατάξεων αυτών αφού η δέσμη
«ταξιδεύει» στον ανοικτό χώρο. Παράγοντες που μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο
πρόκλησης βλάβης, ιδιαίτερα στους οφθαλμούς, είναι τυχόν ανακλάσεις και διάχυση της
δέσμης στον περιβάλλοντα χώρο, καθώς και η χρήση υπέρυθρων πηγών ακτινοβολίας
Laser οι οποίες είναι αόρατες από τον άνθρωπο.
Επίδραση της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας Laser σε βιολογικούς ιστούς
Η ακτινοβολία Laser είναι ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία και δεν προκαλεί ιοντισμό
Page 135 of 668
στην ύλη. Αντιθέτως οι ακτίνες-Χ και οι ακτίνες-γ προκαλούν ιοντισμό στην ύλη, λόγω του
πολύ μικρότερου μήκους κύματος και της μεγαλύτερης ενέργειας που μεταφέρουν. Η
ακτινοβολία Laser επιδρά στους βιολογικούς ιστούς με τρεις διαφορετικούς μηχανισμούς,
όπως:
•
•
•
Ανάκλαση,
Διάβαση και
Απορρόφηση.
Οι ιδιότητες της ακτινοβολίας Laser και το είδος του ιστού καθορίζουν τον μηχανισμό
επίδρασης καθώς και το ποσοστό κάθε μηχανισμού στην περίπτωση που επιδρούν
περισσότεροι μηχανισμοί ταυτόχρονα. Ο σημαντικότερος μηχανισμός που προκαλεί
βλάβες στους ιστούς είναι η απορρόφηση. Η απορρόφηση της ακτινοβολίας Laser μπορεί
να προκαλέσει:
Α) θερμική επίδραση: η ακτινοβολία Laser προκαλεί ταλάντωση-δόνηση στα μόρια του
βιολογικού ιστού με αποτέλεσμα την παραγωγή θερμότητας. Μπορεί να προκληθεί ακόμη
και έγκαυμα όταν ξεπερασθούν τα όρια έκθεσης και ισχύος της ακτινοβολίας.
Β) θερμο-ακουστική επίδραση: προκαλείται όταν η ακτινοβολία Laser είναι
διαμορφωμένη σε σύντομους (μικρότερων από 1 ms), αλλά ισχυρούς παλμούς.
Προκαλείται τοπική απότομη και πολύ υψηλή αύξηση της θερμοκρασίας, με αποτέλεσμα
την ταχύτατη εξάτμιση του νερού που περιέχεται στους βιολογικούς ιστούς και την
επακόλουθη έκρηξη των κυττάρων.
Γ) φωτοχημική επίδραση: λαμβάνει χώρα όταν το μήκος κύματος της ακτινοβολίας
Laser δίνει την απαραίτητη ενέργεια για την έναρξη χημικής αντίδρασης μεταξύ
ορισμένων οργανικών μορίων.
Ο οφθαλμός αποτελεί εκείνο το όργανο του ανθρωπίνου σώματος που κινδυνεύει
περισσότερο από την έκθεση του στην ακτινοβολία Laser ακόμη και για δέσμες χαμηλής
ισχύος. Αυτό οφείλεται στην κατασκευή του ανθρώπινου οφθαλμού και συγκεκριμένα α)
στο ότι είναι διαφανής στο ορατό φως και στο εγγύς υπέρυθρο τμήμα του
ηλεκτρομαγνητικού φάσματος και β) στον μηχανισμό εστίασης του προσπίπτοντος
φωτός στα κύτταρα του αμφιβληστροειδή χιτώνα. Η ισχύς εστίασης καθορίζεται από τη
σχέση μεταξύ της διαμέτρου της ίριδας και της διαμέτρου της σχηματιζόμενης φωτεινής
κηλίδας στον αμφιβληστροειδή. Αυτό προκαλεί σημαντική μείωση της τελικής διαμέτρου
(τουλάχιστον
κατά
τρεις
τάξεις
μεγέθους),
ενώ
η
πυκνότητα
ισχύος
της
ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας μπορεί να αυξηθεί κατά παράγοντα 106 εξαιτίας της
Page 136 of 668
μείωσης του τελικού εμβαδού που προσπίπτει η ακτινοβολία Laser. Έτσι η ισχύς του Laser
αυξάνει σε εκατοντάδες χιλιάδες W ανά mm2, προκαλώντας αναπόφευκτο έγκαυμα.
Συνήθως η βλάβη δεν γίνεται αισθητή και είναι πολύ μικρής έκτασης, είναι όμως
αθροιστική και συνίσταται οι εργαζόμενοι να επισκέπτονται τακτικά οφθαλμίατρο,
προκειμένου να διαπιστώνονται έγκαιρα τυχόν εγκαύματα. Ο κίνδυνος πρόκλησης
εγκαύματος είναι μεγαλύτερος κατά την χρήση υπερύθρων Laser στα οποία η δέσμη και
τυχόν ανακλάσεις της στον χώρο εργασίας είναι αόρατες.
Τα επίπεδα μέγιστης επιτρεπόμενης έκθεσης (ΜΕΕ) καθορίζουν την μέγιστη ποσότητα
της ακτινοβολίας Laser στην οποία μπορεί να εκτεθεί ο άνθρωπος με ασφάλεια. Η ΜΕΕ
εκφράζεται σε J.cm-2 ή W.cm-2 και εξαρτάται από το μήκος κύματος της ακτινοβολίας
Laser, την διάρκεια έκθεσης στην ακτινοβολία Laser, την συχνότητα των παλμών
(συνεχούς ή διαμορφωμένου κύματος) και την φύση της έκθεσης (σε συγκεντρωμένη ή
διάχυτη δέσμη).
Οι συσκευές Laser κατατάσσονται σε τέσσερεις βασικές κατηγορίες, ανάλογα με τα
χαρακτηριστικά της ακτινοβολίας τους και τον κίνδυνο που υπάρχει κατά την χρήση τους,
σύμφωνα με το Εθνικό Ίδρυμα Προτύπων της Αμερικής (ANSI). Τα χαρακτηριστικά της
ακτινοβολίας είναι:
Α) το μήκος κύματος,
Β) η ισχύς εξόδου και
Γ) η διάρκεια των παλμών.
Η εκπεμπόμενη ακτινοβολία από την πηγή Laser που μπορεί να προκαλέσει βλάβη
καθορίζεται από δύο παραμέτρους: α) το άνοιγμα-παράθυρο εξόδου της δέσμης και β)
από την απόσταση από την συσκευή στην οποία γίνεται η μέτρηση.
Κατηγορία – Ι
Η κατηγορία αυτή περιλαμβάνει όλες τις πηγές ακτινοβολίας Laser, οι οποίες δεν
μπορούν να προκαλέσουν βλάβη ακόμη και στον οφθαλμό υπό φυσιολογικές συνθήκες. Η
μέγιστη ισχύς των πηγών ακτινοβολίας Laser He-Ne δεν ξεπερνά τα 0.4 μW, η οποία είναι
χαμηλότερη από το όριο της μέγιστης επιτρεπόμενης έκθεσης. Δεν προκαλούν βλάβες
στον οφθαλμό ακόμη και όταν κοιτάξει κάποιος την δέσμη για αρκετό χρονικό διάστημα,
ανεξάρτητα από το μήκος κύματος της εκπεμπόμενης ακτινοβολίας και καλούνται ‘Laser
ασφαλή για τον οφθαλμό’.
Κατηγορία – ΙΙ
Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται όλες οι πηγές ακτινοβολίας Laser στην περιοχή
Page 137 of 668
του ορατού φωτός με χαμηλή ισχύ, ικανή όμως να διεγείρει το αντανακλαστικό κλείσιμο
της ίριδας του ματιού προκειμένου να προστατευθεί. Η μέγιστη ισχύς ενός συνεχούς
κύματος ορατού Laser στην κατηγορία ΙΙ είναι 1 mW. Αυτές οι πηγές ακτινοβολίας Laser
είναι κατάλληλες για πειράματα σε φοιτητές και μαθητές. Εάν το μήκος κύματος της
εκπεμπόμενης ακτινοβολίας Laser είναι στο υπέρυθρο και η ηλεκτρομαγνητική
ακτινοβολία Laser ξεπερνά τα όρια της κατηγορίας -Ι, τότε οι πηγές αυτές κατατάσσονται
στην κατηγορία-ΙΙΙ.
Κατηγορία – ΙΙI
Η κατηγορία-ΙΙΙ χωρίζεται σε δύο κατηγορίες, την ΙΙΙα και ΙΙΒ. Στην κατηγορία ΙΙΙα
ανήκουν όλες οι πηγές ακτινοβολίας Laser στην ορατή περιοχή του φωτός με επίπεδο
ισχύος που δεν βλάπτει ανθρώπους με φυσιολογική λειτουργία οφθαλμού, λόγω της
αντανακλαστικής αντίδρασης της ίριδας. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν όλες οι πηγές
ακτινοβολίας Laser με μέση ισχύ εξόδου από 1 έως 5 φορές ισχυρότερη της κατηγορίας-Ι,
ανάλογα με την διάρκεια της έκθεσης. Σε περίπτωση χρήσης οπτικών βοηθητικών
συστημάτων για την παρατήρηση της δέσμης μπορεί να προκληθεί βλάβη στον οφθαλμό
του παρατηρητή. Η μέγιστη επιτρεπόμενη ισχύς για πηγές ακτινοβολίας Laser αερίου He-
Ne και Laser ημιαγωγών είναι 5 mW.
Στην κατηγορία-ΙΙΙβ ανήκουν όλες οι πηγές ακτινοβολίας Laser οι οποίες δεν
ταξινομούνται στις κατηγορίες -Ι ή –ΙΙ, εκπέμπουν είτε στο ορατό είτε στο υπέρυθρο και
μπορούν να προκαλέσουν βλάβη στον οφθαλμό του παρατηρητή ακόμη και χωρίς την
χρήση οπτικών βοηθητικών συστημάτων. Η μέγιστη ισχύς για πηγές ακτινοβολίας Laser
στην κατηγορία -ΙΙΙβ είναι 0.5 W.
Κατηγορία-IV
Στην κατηγορία αυτή ανήκουν όλες οι πηγές ακτινοβολίας Laser που δεν ανήκουν σε
καμία από τις προηγούμενες τρεις κατηγορίες και θεωρούνται μεγάλης ισχύος.
Οποιαδήποτε πηγή ακτινοβολίας Laser με ισχύ μεγαλύτερη από 0.5 W ανήκει σε αυτή την
κατηγορία. Η εκπεμπόμενη ακτινοβολία τους μπορεί να προκαλέσει:
• βλάβη στο οφθαλμό ακόμη και από σκεδασμένη δέσμη,
• βλάβη στο δέρμα και
• πυρκαγιά.
Νομοθετικό Πλαίσιο
Ορισμένες βασικές αρχές για την λειτουργία συσκευών με πηγές ακτινοβολίας Laser
Page 138 of 668
έχουν τεθεί στην Ελληνική Νομοθεσία με το Προεδρικό Διάταγμα 377/1993 ‘Προσαρμογή
της Ελληνικής Νομοθεσίας στις οδηγίες 89/392/ΕΟΚ και 91/368/ΕΟΚ του Συμβουλίου
των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων σχετικά με τις μηχανές’. Συγκεκριμένα, στο παράρτημα Ι,
παράγραφος 1.5.12 περιγράφονται οι βασικές αρχές προστασίας από τους κινδύνους που
οφείλονται στους εξοπλισμούς Laser.
Μέτρα προστασίας από την ακτινοβολία Laser
Ο υπεύθυνος πρέπει να επεξηγεί και να ενημερώνει για τους κινδύνους όσους
εργάζονται σε χώρους με πηγές ακτινοβολίας Laser. Για κάθε επόμενη κατηγορία (από την
Ι στην ΙV) απαιτούνται πρόσθετα μέτρα ελέγχου και προστασίας του χρήστη και των
παρόντων.
Οι κανόνες ασφάλειας για την χρήση συσκευών ακτινοβολίας Laser πρέπει να
βρίσκονται σε ευκρινές σημείο και να φέρουν τις κατάλληλες σημάνσεις και
προειδοποιήσεις. Είναι απαραίτητη η ανάρτηση σχετικών προειδοποιητικών σημάτων
στις εισόδους του χώρου όπου υπάρχουν οι συσκευές με ακτινοβολία Laser, καθώς και η
σήμανση των συσκευών για την κατηγορία στην οποία ανήκει η πηγή ακτινοβολίας Laser
που διαθέτουν. Επίσης, πρέπει να υπάρχει κατάλληλο οπτικό σύστημα στην είσοδο του
χώρου, προκειμένου να προειδοποιεί τυχόν εισερχόμενους για την λειτουργία της πηγής
ακτινοβολίας Laser.
Οι εργαζόμενοι σε χώρους με πηγές ακτινοβολίας Laser πρέπει:
1) να φορούν υποχρεωτικά τα κατάλληλα προστατευτικά γυαλιά κατά την διάρκεια της
εργασίας τους, ακόμη και όταν δημιουργούνται δυσκολίες,
2) να αποφεύγουν να κοιτάξουν απευθείας την δέσμη ακτινοβολίας Laser,
3) να λαμβάνουν μέτρα για την προστασία των χεριών τους και άλλων μερών του
σώματος από τη ακτινοβολία,
4) να μην επιτρέπουν σε κανέναν την είσοδο στους χώρους αυτούς κατά την διάρκεια
λειτουργίας της πηγής ακτινοβολίας Laser,
5) να ανάβουν την πηγή ακτινοβολίας Laser μόνον εφόσον έχει απομακρυνθεί από την
πορεία της κάθε ανακλώσα επιφάνεια που θα μπορούσε να την οδηγήσει προς
ανεπιθύμητες κατευθύνσεις,
6) να αποφεύγουν να φορούν οτιδήποτε μπορεί να ανακλά την δέσμη Laser, όπως
ρολόγια, κοσμήματα,
7) να επισκέπτονται ανά τακτά χρονικά διαστήματα οφθαλμίατρο προκειμένου να
Page 139 of 668
διαγνωσθούν έγκαιρα τυχόν βλάβες του αμφιβληστροειδούς,
8) να αποφεύγουν να τρώνε και να πίνουν, όπως άλλωστε σε όλους του εργαστηριακούς
χώρους.
Επίσης εκτός από τους κινδύνους της πηγής ακτινοβολίας Laser υπάρχουν ορισμένοι
επιπλέον κίνδυνοι από τα ηλεκτρικά συστήματα των συσκευών Laser, όπως:
1) οι συσκευές Laser λειτουργούν σε υψηλές τάσεις και τυχόν διαρροές μπορεί να
προκαλέσουν ηλεκτροπληξία, ο δε κίνδυνος αυξάνει όταν χρησιμοποιείται νερό για την
ψύξη της συσκευής Laser,
2) κίνδυνος από κρυογονικά υγρά ψύξης των συσκευών Laser (υγρό άζωτο, υγρό ήλιο) τα
οποία μπορούν να προκαλέσουν ασφυξία και
3) κίνδυνος εκδήλωσης φωτιάς (από πυκνωτές, εύφλεκτα αέρια ή διαλύτες, στατικός
ηλεκτρισμός).
4) πρέπει να αποφεύγεται κάθε επέμβαση για την επισκευή της συσκευής Laser από μη
εξουσιοδοτημένα άτομα, ακόμη και όταν είναι συνδεδεμένη στην ηλεκτρική παροχή,
αλλά εκτός λειτουργίας.
Σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να προκληθεί μόλυνση της ατμόσφαιρας του
εργαστηριακού χώρου που λειτουργεί η πηγή ακτινοβολίας Laser. Οι σημαντικότερες
αιτίες για την πρόκληση της μόλυνσης είναι α) προϊόντα του συστήματος αερίων του
Laser (ενεργό αέριο, σύστημα ψύξης, κ.ά.) και β) καπνοί που δημιουργούνται από την
απανθράκωση ή την αποδόμηση ιστών, κάτι που απαντάται συχνότερα σε χειρουργικές
εφαρμογές. Έτσι είναι απαραίτητη η χρήση κατάλληλου κλιματιστικού συστήματος, το
οποίο, εκτός από την διατήρηση της θερμοκρασίας του χώρου σε καθορισμένα επίπεδα
που να εξασφαλίζουν την ομαλή λειτουργία της συσκευής με πηγή ακτινοβολίας Laser, να
καθαρίζει επαρκώς την ατμόσφαιρα.
Ανάλογες προφυλάξεις πρέπει να λαμβάνονται σε εργαστηριακούς χώρους όπου
χρησιμοποιούνται άλλα είδη επιβλαβούς ακτινοβολίας, όπως η υπεριώδης ακτινοβολία
στην περιοχή μήκους κύματος από 100 έως 400 nm (UVA (400-315nm), UVB (315-280nm)
και UVC (280-100nm)).
Η παρατεταμένη έκθεση στην UVB ακτινοβολία μπορεί να προκαλέσει εγκαύματα και
μερικές φορές καρκίνο του δέρματος. Εντούτοις, η πλέον θανατηφόρα μορφή είναι το
κακοήθες μελάνωμα το οποίο προκαλείται από την άμεση καταστροφή του DNA
(ελεύθερες ρίζες και οξειδωτικό). Στους ανθρώπους, σε παρατεταμένη έκθεση τους σε UV
ακτινοβολία μπορεί να προκληθούν οξεία και χρόνια προβλήματα υγείας στο δέρμα, στους
Page 140 of 668
οφθαλμούς και στο ανοσοποιητικό σύστημα. Επιπλέον, η UVC-ακτινοβολία μπορεί να
προκαλέσει σοβαρές επιδράσεις οι οποίες ανάλογα με την περίπτωση να είναι
μεταλλαξιογόνες ή καρκινογόνες. Η UVC-ακτινοβολία έχει την μεγαλύτερη ενέργεια και
είναι ο πιο επικίνδυνος τύπος της υπεριώδους ακτινοβολίας. Η ακτινοβολία UVC
κατακρατείται σε σημαντικό ποσοστό από την ατμόσφαιρα και γι’ αυτό δεν είχε δοθεί
ιδιαίτερη προσοχή σε αυτήν τις τελευταίες δεκαετίες. Εντούτοις, η χρήση της σε συσκευές
αποστείρωσης μπορεί να προκαλέσει σημαντικά προβλήματα εάν η λυχνία UV παραμένει
αναμμένη, ενώ η συσκευή είναι ανοικτή.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
•
•
Ελληνική Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας (http://www.eeae.gr/gr/)
•
Βασικές αρχές ασφάλειας εργαστηρίων, Νοέμβριος 2004
Εθνικό Ίδρυμα ερευνών, Ινστιτούτο βιολογικών ερευνών & Βιοτεχνολογίας.
(http://www.eie.gr/texnikos-asfaleias/docs/odigos.pdf
ΕΝΟΤΗΤΑ XI
ΜΕΣΑ ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ (ΜΑΠ)
Page 141 of 668
11.1 ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΜΕΣΑ ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ
Ορισμός για τα μέσα ατομικής προστασίας
Κάθε εξοπλισμός μαζί με τα εξαρτήματα του τον οποίο, ο εργαζόμενος, ο ερευνητής και
ο εκπαιδευόμενος πρέπει να φορά ή να φέρει για να προστατεύεται από έναν ή
περισσότερους κινδύνους που απειλούν την ασφάλεια ή την υγεία του κατά την εργασία,
θεωρείται ως Μέσo (ή εξοπλισμός) Ατομικής Προστασίας.
Η χρήση των ΜΑΠ πρέπει να θεωρείται ως η τελευταία λύση για την προστασία των
εργαζομένων και ειδικά των εκπαιδευόμενων και να γίνεται μόνον εφόσον οι κίνδυνοι δεν
μπορούν να αποφευχθούν, ούτε να περιοριστούν επαρκώς με τεχνικά μέτρα ή μέτρα
συλλογικής προστασίας ή με μέτρα, μεθόδους ή διαδικασίες οργάνωσης της εργασίας.
Κάθε ΜΑΠ πρέπει να είναι κατάλληλο για τους σχετικούς κινδύνους, χωρίς το ίδιο να
οδηγεί σε αυξημένο κίνδυνο. Πρέπει να ανταποκρίνεται στις συνθήκες που επικρατούν
στο χώρο εργασίας και εκπαίδευσης και να ταιριάζει σωστά στο χρήστη.
Το Πανεπιστήμιο πρέπει να παρέχει τα ΜΑΠ και να πληρώνει κάθε δαπάνη σχετικά με
αυτά, καθώς επίσης και να διασφαλίζει την καλή κατάστασή τους από άποψη λειτουργίας
και υγιεινής.
Η κατάρτιση και η επίδειξη για τη χρησιμοποίηση των Μέσων Ατομικής Προστασίας
αποτελεί επίσης υποχρέωση των υπευθύνων των εργαστηρίων του πανεπιστημίου.
Γενικές απαιτήσεις μέσων ατομικής προστασίας
Τα ΜΑΠ πρέπει:
1.Να είναι σύμφωνα με τις εκάστοτε ισχύουσες διατάξεις σχετικά με το σχεδιασμό και την
κατασκευή τους από πλευράς ασφάλειας και υγείας.
2.Να είναι κατάλληλα για τους κινδύνους που πρέπει να προλαμβάνονται και η χρήση
τους να μη συνεπάγεται νέους κινδύνους.
3.Να επιλέγονται με βάση τις συγκεκριμένες κάθε φορά συνθήκες και ανάγκες.
4.Να προσαρμόζονται στο χρήστη.
Page 142 of 668
5.Να χρησιμοποιούνται μόνο για τις προβλεπόμενες χρήσεις και σύμφωνα με τις οδηγίες
του κατασκευαστή.
6.Να συνοδεύονται με σαφείς οδηγίες χρήσης στην ελληνική γλώσσα.
7.Να συντηρούνται, να επισκευάζονται και να καθαρίζονται τακτικά.
8.Να αντικαθίστανται όταν παρουσιάζουν προχωρημένη φθορά ή έχει λήξει ο
επιτρεπόμενος χρόνος χρήσης τους.
9.Να φυλάσσονται σε ειδικές θέσεις ή χώρους με καλές συνθήκες καθαριότητας και
υγιεινής.
10.Σε περίπτωση πολλαπλών κινδύνων, αν χρησιμοποιούνται περισσότερα του ενός
ΜΑΠ, πρέπει να είναι συμβατά μεταξύ τους και αποτελεσματικά.
11.Σε περίπτωση που τα ΜΑΠ διαθέτουν σύστημα με το οποίο μπορούν να συνδέονται με
άλλο συμπληρωματικό σύστημα, το εξάρτημα σύνδεσης πρέπει να έχει μελετηθεί και
κατασκευαστεί έτσι ώστε να μπορεί να προσαρμοστεί μόνο σε σύστημα κατάλληλου
τύπου.
12.Τα ΜΑΠ που προορίζονται για χρήση σε εκρηκτική ατμόσφαιρα πρέπει να
σχεδιάζονται και να κατασκευάζονται έτσι ώστε να μην είναι δυνατό να παραχθεί σε
αυτά τόξο ή σπινθήρας ηλεκτρικής ή ηλεκτροστατικής προέλευσης λόγω κρούσης, ο
οποίος μπορεί να προκαλέσει ανάφλεξη εκρηκτικού μίγματος.
13.Να προορίζονται για προσωπική χρήση.
14.Τα ΜΑΠ επιτρέπεται να διατίθενται στην αγορά και να τίθενται σε χρήση, εφόσον
είναι κατάλληλα κατασκευασμένα, ώστε να προφυλάσσουν την υγεία και να
εξασφαλίζουν την ασφάλεια των χρηστών (χωρίς να θίγεται η υγεία και η ασφάλεια
άλλων προσώπων) και εφόσον συντηρούνται κατάλληλα και χρησιμοποιούνται για τον
κατάλληλο σκοπό.
15.Τα ΜΑΠ που διατίθενται στην αγορά απαιτείται να φέρουν τη σήμανση CΕ πάνω τους
και στην συσκευασία τους με τέτοιο τρόπο, ώστε να είναι ορατή και ευανάγνωστη και να
παραμείνει ανεξίτηλη κατά την αναμενόμενη διάρκεια ζωής τους.
16.Για κάθε Μέσο Ατομικής Προστασίας που διατίθεται στην αγορά, ο κατασκευαστής
υποχρεωτικά συντάσσει και παραδίνει ενημερωτικό σημείωμα στην ελληνική γλώσσα
που περιέχει χρήσιμα στοιχεία γι’ αυτό, όπως:
-Τα στοιχεία του κατασκευαστή.
-Τις οδηγίες χρήσης, αποθήκευσης, συντήρησης, καθαρισμού, επιθεώρησης και
απολύμανσης.
Page 143 of 668
-Τις επιδόσεις που επιτεύχθηκαν από τις τεχνικές δοκιμές για τον προσδιορισμό, το
επίπεδο ή την κατηγορία προστασίας του. Τα προς τα εξαρτήματα που μπορούν να
χρησιμοποιηθούν.
-Τις διάφορες κατηγορίες προστασίας, συναρτήσει του επιπέδου κινδύνων και τα όρια
εκτός των οποίων αντενδείκνυται η χρησιμοποίηση του.
-Την ημερομηνία ή χρονική διάρκεια απόσυρσής του.
-Τη συσκευασία της ασφαλούς μεταφοράς.
-Τη σημασία της σήμανσης που υπάρχει.
-Εφόσον οι περιστάσεις απαιτούν χρησιμοποίηση ενός μέσου ατομικής προστασίας από
περισσότερους του ενός εργαζόμενου ή εκπαιδευόμενου, πρέπει να λαμβάνονται
κατάλληλα μέτρα, έτσι ώστε αυτή να μη θέτει κανένα πρόβλημα υγείας ή υγιεινής στους
διάφορους χρήστες.
11.2 ΚΑΝΟΝΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΜΕΣΩΝ ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ
Κατά τη χορήγηση των ΜΑΠ και μετά πρέπει να γίνεται:
•
Ενημέρωση των εργαζομένων και των εκπαιδευόμενων για τους κινδύνους που
απειλούν την ασφάλεια και την υγεία τους, τα προληπτικά μέτρα που έχουν ήδη ληφθεί,
τα μέτρα και τις προφυλάξεις που πρέπει να τηρούν, καθώς και για τους κινδύνους που
παραμένουν σε ορισμένες εργασίες ή θέσεις εργασίας και κάνουν αναγκαία τη χρήση των
μέσων ατομικής προστασίας.
•
Παροχή οδηγιών για την αποτελεσματική χρήση των ΜΑΠ, με σχετική εκπαίδευση ή
και εξάσκηση των εργαζομένων και των εκπαιδευόμενων όποτε χρειάζεται.
•
•
•
Περιοδικός έλεγχος της σωστής χρήσης τους.
Φροντίδα για τη φύλαξη τους σε θέσεις με καλές συνθήκες καθαριότητας και υγιεινής.
Διάθεση κατάλληλων διευκολύνσεων και μέσων για τις αναγκαίες συντηρήσεις,
επισκευές και καθαρισμούς τους, σύμφωνα με τις οδηγίες του κατασκευαστή.
•
Αντικατάσταση τους σε περίπτωση φθοράς ή όταν έχει λήξει ο επιτρεπόμενος χρόνος
χρήσης τους.
Η πολιτική χρήση των ΜΑΠ θα πρέπει να συνδυάζεται με το γεγονός ότι ο χώρος
εκτελέσεως των εργαστηριακών ασκήσεων είναι χώρος με αυξημένο κίνδυνο ατυχημάτων
και συνεπώς θα πρέπει να ακολουθούνται αυστηρά οι όροι υγιεινής και ασφάλειας, ως
ακολούθως:
Page 144 of 668
• Απαγορεύεται εξ’ ολοκλήρου και για οποιοδήποτε λόγο, η χρήση μηχανών, ηλεκτρικών
διατάξεων, η χρησιμοποίηση τοξικών ουσιών και η ανάρτηση βαρέων αντικειμένων με
ή χωρίς χρήση γερανών από σπουδαστές, χωρίς προηγούμενη ρητή συγκατάθεση και
παρουσία του εκάστοτε επιβλέποντος Καθηγητή ή Επιστημονικού Συνεργάτη ή
Εργαστηριακού Συνεργάτη ή Τεχνικού προσωπικού (Ε.Τ.Ε.Π.).
• Την ευθύνη για την ασφαλή εκτέλεση κάθε Εργαστηριακής δοκιμής κατά την
διδασκαλία ή εκπόνηση Πτυχιακών εργασιών, Διδακτορικών ή Ερευνητικών
Προγραμμάτων, την έχει ο εκάστοτε Επιβλέπων Καθηγητής ή Επιστημονικός ή
Εργαστηριακός Συνεργάτης ή Τεχνικό προσωπικό (Ε.Τ.Ε.Π.), ο οποίος θα πρέπει να
τηρεί τα προσήκοντα μέτρα ασφαλείας σύμφωνα με τις οδηγίες και τις υποδείξεις του
παρόντος Κανονισμού Ασφαλείας για αποφυγή τραυματισμού του ιδίου και των
παρευρισκομένων.
• Τα Μέσα Ατομικής Προστασίας θα πρέπει να είναι σε εμφανές σημείο του Εργαστηρίου
και να είναι στη διάθεση αυτού, που είναι Υπεύθυνος και επιβλέπων για την εκτέλεση
της εκάστοτε εργαστηριακής δοκιμής.
Οι εργαζόμενοι και οι εκπαιδευόμενοι πρέπει:
1. Να φορούν τα ΜΑΠ, όπου απαιτείται, για την προστασία της ασφάλειας και της
υγείας τους.
2. Να χρησιμοποιούν σωστά τα ΜΑΠ που τίθενται στη διάθεσή τους και μετά τη χρήση
τους να τα τακτοποιούν στη θέση τους.
3. Να ακολουθούν πιστά τις οδηγίες χρήσης.
4. Να αναφέρουν αμέσως στους υπεύθυνους κάθε παρατηρούμενη ανωμαλία κατά τη
χρήση των ΜΑΠ ή άλλη αιτία που δικαιολογεί τη συντήρηση, την επισκευή ή την
αντικατάστασή τους.
Στις παρακάτω εικόνες παρουσιάζονται παραδείγματα ορθής και λανθασμένης χρήσης
κάποιων μέσων ατομικής προστασίας.
Page 145 of 668
Σωστό
Σωστό
Λάθος
Σωστό
Λάθος
11.3 ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΜΕΣΩΝ ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΕΣ
ΑΡΧΕΣ ΧΡΗΣΗΣ ΤΟΥΣ
Προστασία Κεφαλιού
Στις περιπτώσεις που οι εργαζόμενοι εκτίθενται σε κίνδυνο τραυματισμού του
κεφαλιού, κατά τη διάρκεια της εργασίας, πρέπει να εφοδιάζονται με κατάλληλο κράνος
ασφαλείας. Ο κίνδυνος αυτός μπορεί να προέλθει κυρίως από:
Πτώση των ιδίων των εργαζομένων.
Πτώση ή εκτίναξη αντικειμένων.
Πρόσκρουση σε αντικείμενο, μηχάνημα ή στοιχείο κατασκευής.
Ηλεκτρισμό.
Τα προστατευτικά κράνη πρέπει να επιλέγονται ανάλογα με το είδος, τη σοβαρότητα
και τις ιδιαιτερότητες των προς εκτέλεση εργασιών. Π.χ. στις περιπτώσεις κινδύνου
Page 146 of 668
ατυχήματος
οι εργαζόμενοι πρέπει να εφοδιάζονται με προστατευτικά κράνη από
μονωτικό υλικό.
Προστασία κορμού
Όταν κατά τη διάρκεια της εργασίας υπάρχει κίνδυνος να λερωθούν ή να
καταστραφούν τα κανονικά ρούχα των εργαζομένων και των εκπαιδευόμενων, πρέπει
αυτοί να εφοδιάζονται με τα κατάλληλα για το είδος της εργασίας ενδύματα εργασίας,
όπως:
1. Ενδύματα προστασίας από τις κακοκαιρίες, σε εργασίες
στο ύπαιθρο με βροχή ή κρύο.
2. Προστατευτικά
ενδύματα
που
δύσκολα, για εργασίες συγκόλλησης.
αναφλέγονται
3. Προστατευτικά ενδύματα για εκτέλεση εργασιών
σε θέσεις με πιθανότητα ύπαρξης εκρηκτικού
περιβάλλοντος.
4. Δερμάτινες ποδιές για εργασίες συγκόλλησης.
5. Εργαστηριακές ποδιές, γιλέκα και σακάκια προστασίας
από τις μηχανικές, χημικές και βιολογικές προσβολές.
6. Ζώνες συγκράτησης κορμού.
Τα παραπάνω πρέπει να καθαρίζονται ή να απολυμαίνονται αν απαιτείται, να
σέρνονται μετά τη χρήση τους και να φυλάσσονται σε καλά αεριζόμενο χώρο μακριά από
πηγές θερμότητας.
Η Εργαστηριακή ποδιά ή Φόρμα εργασίας είναι απαραίτητες καθόλη την διάρκεια της
εργασίας μέσα στα εργαστήρια.
Κατά την χρήση χημικών ουσιών, βιολογικών παραγόντων και ακτινοβολιών πρέπει
να λαμβάνονται όλα τα μέτρα, ώστε η έκθεση των εργαζομένων να μειωθεί στο ελάχιστο
δυνατό. Πολύ συχνά κατά την εργασία τους, οι εργαζόμενοι εκθέτουν το σώμα τους σε
κινδύνους.
Οι κίνδυνοι αυτοί είναι δυνατόν να προέρχονται μεταξύ άλλων από:
• Χρήση χημικών ουσιών
• Χρήση κοφτερών εργαλείων
• Ηλεκτρισμό
• Υψηλές θερμοκρασίες
• Εκτόξευση θερμών υλικών (τηγμένα μέταλλα, θερμά ρευστά, κλπ.)
Page 147 of 668
• Μηχανές με κινούμενα μέρη όπου είναι δυνατόν να πιαστούν τμήματα των ρούχων
• Έκθεση σε αντίξοες καιρικές συνθήκες (δριμύ ψύχος, βροχή)
• Συνθήκες μειωμένης ορατότητας
• Επικίνδυνες ακτινοβολίες
Υπάρχουν διάφορα είδη προστατευτικής ενδυμασίας τα οποία είναι κατάλληλα για
προστασία από συγκεκριμένους κινδύνους. Παραδείγματα προστατευτικών ενδυμάτων
είναι οι ποδιές εργαστηρίων, ολόσωμες φόρμες προστασίας από τοξικές ουσίες, τζάκετ
προστασίας από το ψύχος, αντιπυρικές φόρμες εργασίας, αντιπυρικές στολές
προσέγγισης, τζάκετ υψηλής αντανακλαστικότητας (για συνθήκες χαμηλής ορατότητας),
ποδιές προστασίας κατά τις συγκολλήσεις και αδιάβροχα.
Ενδύματα χημικής προστασίας
ΕΝ13034
ΤΥΠΟΣ 6
Ενδύματα προστασίας από υγρά χημικά προϊόντα - Απαιτήσεις σχετικές με ενδύματα
χημικής προστασίας που παρέχουν περιορισμένη προστασία έναντι υγρών χημικών
προϊόντων (εξοπλισμός τύπου 6), όπου περιλαμβάνονται είδη ένδυσης που προστατεύουν
μόνο ορισμένα τμήματα του σώματος (Τύπος PB (6)).
Το πρότυπο αυτό καθορίζει τις ελάχιστες απαιτήσεις που σχετίζονται με ενδύματα
χημικής προστασίας περιορισμένης χρήσης ή επαναλαμβανόμενης χρήσης με παροχή
περιορισμένης προστασίας. Τα ενδύματα χημικής προστασίας περιορισμένης χρήσης
σχεδιάζονται για χρήση σε πιθανή έκθεση σε ελαφριές αναθυμιάσεις, σπρέι υγρά ή υπό
χαμηλή πίεση, σε ελαφρές κηλίδες, ενάντια στα οποία δεν είναι απαραίτητη η πλήρης
παρεμπόδιση της διαπότισης από τα υγρά (σε μοριακό επίπεδο).
ΕΝ13982-1
ΤΥΠΟΣ 5
Ενδύματα προστασίας προς χρήση ενάντια σε στερεά σωματίδια - Απαιτήσεις
απόδοσης ενδυμάτων προστασίας ενάντια σε χημικά προϊόντα που παρέχουν προστασία
σε όλο το σώμα ενάντια σε στερεά σωματίδια που μεταφέρονται από τον αέρα (ενδύματα
τύπου 5).
Page 148 of 668
Το πρότυπο αυτό καθορίζει τις ελάχιστες απαιτήσεις για τα ενδύματα χημικής
προστασίας που είναι ανθεκτικά στη διείσδυση αιωρούμενων στερεών σωματιδίων
(τύπος 5). Τα ενδύματα αυτά προστατεύουν όλο το σώμα, για παράδειγμα τον κορμό,
τους βραχίονες και τα πόδια.
ΕΝ14605
ΤΥΠΟΣ 4
ΤΥΠΟΣ 3
Ενδύματα προστασίας από υγρά χημικά προϊόντα - Απαιτήσεις σχετικές με ενδύματα
χημικής προστασίας των οποίων τα στοιχεία συνένωσης μεταξύ των διαφόρων τμημάτων
του ενδύματος είναι στεγανά για τα υγρά (τύπος 3) ή τις αναθυμιάσεις (τύπος 4), όπου
περιλαμβάνονται είδη ένδυσης που προστατεύουν μόνο ορισμένα τμήματα του σώματος
(Τύποι ΡΒ (3) και ΡΒ (4)).
Οι προδιαγραφές αυτές τηρούν τις ελάχιστες απαιτήσεις για περιπτώσεις
περιορισμένης χρήσης ή επαναχρησιμοποίησης των ενδυμάτων χημικής προστασίας:
Ενδύματα προστασίας όλου του σώματος εξοπλισμένα με ενώσεις στεγανές για τα
υγρά ανάμεσα στα διάφορα τμήματα του ενδύματος (Τύπος 3: ενδύματα στεγανά στα
υγρά).
Ενδύματα προστασίας όλου του σώματος εξοπλισμένα με ενώσεις στεγανές για τις
αναθυμιάσεις ανάμεσα στα διάφορα τμήματα του ενδύματος (Τύπος 4: ενδύματα
στεγανά στις αναθυμιάσεις).
Σημείωση: Παλαιότερα τα πρότυπα αυτά ονομάζονταν ΕΝ1512 (Τύπος 4) και ΕΝ1513
(Τύπος 3) αντίστοιχα.
ΕΝ943-2
ΤΥΠΟΣ 2
ΤΥΠΟΣ 1
Ενδύματα προστασίας από υγρά και αέρια χημικά προϊόντα, όπου περιλαμβάνονται τα
υγρά σπρέι και τα στερεά σωματίδια - Απαιτήσεις απόδοσης συνόλων χημικής
προστασίας στεγανά σε αέρια (Τύπος 1), με προορισμό τις ομάδες διάσωσης (ΕΤ).
Page 149 of 668
Το πρότυπο αυτό καθορίζει τις ελάχιστες απαιτήσεις και τις μεθόδους δοκιμασίας που
σχετίζονται με τα σύνολα χημικής προστασίας με εξαερισμό ή χωρίς, για περιορισμένη ή
επαναλαμβανόμενη χρήση, όπου περιλαμβάνονται είδη όπως τα γάντια και οι μπότες.
Τα ενδύματα διακρίνονται σε δύο τύπους:
Τύπος 1 - Σύνολο χημικής προστασίας "στεγανό στα αέρια"
1α: με τροφοδοσία αναπνεύσιμου αέρα ανεξάρτητα από την περιρρέουσα ατμόσφαιρα,
για παράδειγμα συσκευή αναπνευστικής προστασίας, απομονωμένη, αυτόνομη με
ανοιχτό κύκλωμα, με συμπιεσμένο αέρα, που μεταφέρεται στο εσωτερικό του συνόλου
χημικής προστασίας.
1β: με τροφοδοσία αναπνεύσιμου αέρα, για παράδειγμα συσκευή αναπνευστικής
προστασίας, απομονωμένη, αυτόνομη με ανοιχτό κύκλωμα, με συμπιεσμένο αέρα, που
μεταφέρεται στο εξωτερικό του συνόλου χημικής προστασίας.
1γ: με αναπνεύσιμο αέρα θετικής πίεσης, με εισαγωγή αέρα για παράδειγμα.
Τύπος 2 - Σύνολο χημικής προστασίας "μη στεγανό στα αέρια"
Σύνολο χημικής προστασίας, "μη στεγανό στα αέρια", με αναπνεύσιμο αέρα που
διασφαλίζει θετική πίεση.
Πρότυπο
Τύπος
Χημική προστασία
ΕΝ13982-1
5
Ενάντια στη σκόνη (αμίαντου)
ΕΝ13034
ΕΝ14605
ΕΝ14605
ΕΝ943-2
ΕΝ943-2
6
4
3
2
1
Ενάντια στις κηλίδες
Ενάντια στις αναθυμιάσεις
Ενάντια στους πίδακες
Μη στεγανό στα αέρια
Στεγανό στα αέρια
Πίνακας 11.1 Πρότυπα για τα ενδύματα χημικής προστασίας
a - Όταν ο εξοπλισμός προστασίας προστατεύει, μόνο ορισμένα τμήματα του σώματος
(κορμός, βραχίονες, πόδια), αξιώνονται μόνο οι απαιτήσεις απόδοσης για τα υλικά
κατασκευής του ενδύματος (τύπος 6, 4 και 3)
b - Ισχύει μόνο για τα σύνολα όπου η αναπνευστική μάσκα αποσυναρμολογείται και δεν
είναι εξαρτώμενη.
Ενδύματα θερμικής προστασίας
Page 150 of 668
ΕΝ470-1
Ενδύματα προστασίας - Προστασία που χρησιμοποιείται κατά τη συγκόλληση και
σχετικές τεχνικές
Το πρότυπο αυτό καθορίζει τις απαιτήσεις απόδοσης των ενδυμάτων προστασίας που
προορίζονται για τους χειριστές συγκόλλησης και των σχετικών τεχνικών με παρόμοιους
κινδύνους. Ο τύπος αυτός ενδύματος έχει ως αντικείμενο την προστασία εκείνου που
φέρει το ένδυμα ενάντια σε μικρές εκτοξεύσεις μετάλλου σε τήξη, την επαφή μικρής
διάρκειας με φλόγα, όπως και ενάντια στις υπεριώδεις ακτίνες. Προορίζεται για συνεχή
χρήση μέχρι 8 ώρες σε θερμοκρασία ατμόσφαιρας.
ΕΝ533
Ενδύματα προστασίας - Προστασία ενάντια στη θερμότητα και τη φλόγα
Το πρότυπο αυτό καθορίζει τις απαιτήσεις απόδοσης για τα υλικά και συνδυασμούς
υλικών ανάπτυξης περιορισμένης φλόγας που χρησιμοποιούνται σε ενδύματα
προστασίας. Τα υλικά και οι συνδυασμοί υλικών ανάπτυξης περιορισμένης φλόγας
χρησιμοποιούνται για την κατασκευή ενδυμάτων προστασίας, ώστε να μειωθούν οι
κίνδυνοι ανάφλεξης του ενδύματος και οι λοιποί κίνδυνοι. Αρμόζουν στην προστασία
ενάντια στην τυχαία επαφή με μικρές φλόγες ανάφλεξης σε συνθήκες που δεν
παρουσιάζουν ιδιαίτερους κινδύνους λόγω θερμότητας.
ΕΝ533
Δείκτης: 1 / 2 ή 3
Αρ : Αριθμός πλύσεων
Υθ : Θερμοκρασία συντήρησης
Δοκιμασίες
Ανάπτυξη
περιορισμένης φλόγας
Κωδικοί Αποδόσεις
Α
Α
Page 151 of 668
Θερμότητα μεταγώγιμη
Θερμότητα ακτινοβόλος
Εκτοξεύσεις
τηγμένου αλουμινίου
Εκτοξεύσεις
χυτοσιδήρου σε τήξη
Β
Β1 ως Β5
Δ
Δ1 ως Δ3
Ε
Ε1 ως Ε3
Γ
Γ1 ως Γ4
Πίνακας 11.2 Προστασία ενάντια στη θερμότητα και τη φλόγα – Δοκιμασίες και
αποδόσεις για τα υλικά και συνδυασμούς υλικών ανάπτυξης περιορισμένης
φλόγας που χρησιμοποιούνται σε ενδύματα προστασίας.
ΕΝ531
Ενδύματα προστασίας - Προστασία για εργάτες εκτεθειμένους στη θερμότητα
Το πρότυπο εφαρμόζεται σε ενδύματα προστασίας για εργάτες στη βιομηχανία
εκτεθειμένους στη θερμότητα. Καθορίζει τις απαιτήσεις απόδοσης και τις μεθόδους
δοκιμασίας για τα υλικά που χρησιμοποιούνται στα ενδύματα προστασίας. Δοκιμάζεται:
Υλικά
Υλικά που δεν δημιουργούν ανάπτυξη φλόγας...
Με δείκτη 2
... και δεν τρυπούν στην επαφή με τη φλόγα
Με δείκτη 1
Με δείκτη 3
... αλλά τρυπούν στην επαφή με τη φλόγα
... και δεν τρυπούν στην επαφή με τη φλόγα
Πίνακας 11.3
Προστασία ματιών και προσώπου
Οι εργαζόμενοι, πολύ συχνά, είναι δυνατόν να εκτεθούν σε κινδύνους που μπορεί να
βλάψουν τα μάτια και το πρόσωπο τους. Τέτοιοι κίνδυνοι μπορεί να προέρχονται από
εκτοξευόμενα αντικείμενα, λιωμένα μέταλλα, χημικά υγρά, οξέα ή καυστικά υγρά, χημικά
αέρια και ακτινοβολίες. Παραδείγματα πιθανών τραυματισμών των οφθαλμών ή του
προσώπου περιλαμβάνουν:
•Είσοδο στους οφθαλμούς σκόνης, βρωμιάς, μεταλλικών ή ξύλινων σωματιδίων από
εργασίες επεξεργασίας ξύλων ή μετάλλων.
• Εκτίναξη επικίνδυνων χημικών υγρών (χημικά, καυστικά, ερεθιστικά υγρά, ατμούς κ.α.)
Page 152 of 668
• Χτυπήματα από αιωρούμενα αντικείμενα (αλυσίδες, σχοινιά κλπ).
• Επίδραση βλαβερής ακτινοβολίας από συγκολλήσεις, ακτίνες λέιζερ κλπ.
Οι βασικοί τύποι μέσων ατομικής προστασίας των ματιών και του προσώπου είναι:
• Γυαλιά ασφαλείας: Διαθέτουν σκελετό ασφαλείας (μεταλλικό ή πλαστικό) και φακούς
ανθεκτικούς σε καταπόνηση. Επίσης διαθέτουν πλαϊνό προστατευτικό.
• Γυαλιά τύπου μάσκας: Έχουν σφιχτή εφαρμογή γύρω από τα μάτια καλύπτοντάς τα
τελείως. Προστατεύουν από κρούσεις, σκόνη και εκτόξευση υγρών.
• Προσωπίδες: Κατασκευάζονται από διαφανές πλαστικό και καλύπτουν ολόκληρο το
πρόσωπο. Συνήθως είναι αντιθαμβωτικές και προστατεύουν από εκτοξευόμενα υγρά ή
σπρέι βλαβερών υγρών, αλλά δεν προστατεύουν από κινδύνους κρούσεων.
Για να επιλεχθούν τα σωστά γυαλιά ή η σωστή προσωπίδα προστασίας:
1.Αναγνωρίζεται πρώτα το είδος του κινδύνου: εκτόξευση σωματιδίων, υπεριώδης
ακτινοβολία, κλπ.
2.Προσδιορίζεται το είδος προστασίας που είναι απαραίτητο: γυαλιά με βραχίονες, γυαλιά
μάσκες, προσωπίδες, βοηθητικά-επιπρόσθετα γυαλιά, κλπ.
3.Επισημένεται το χαρακτηριστικό στοιχείο της απαιτούμενης προστασίας: γυαλιά που
δεν ραγίζουν, έναντι υδρατμών, με σκίαση, κλπ. Διαλέξτε τον τύπο φακού: με ολόκληρη
οθόνη, με δυο ξεχωριστούς φακούς. Επιλέξτε τον επιθυμητό τύπο σκελετού: με μοντέρνο
σχεδιασμό, κλασσικό.
Οι βασικές απαιτήσεις για τα γυαλιά αναφέρονται στα ακόλουθα Ευρωπαϊκά πρότυπα:
ΕΝ 166 (ορολογία) - ΕΝ 167 (οπτικές δοκιμές) - ΕΝ 168 (μη οπτικές δοκιμές). Οι βασικές
πληροφορίες για τα πεδία χρήσης προκύπτουν από τη σήμανση, η οποία πρέπει να
υπάρχει και στους οπτικούς δίσκους και στο σκελετό.
Τα γυαλιά ασφαλείας είναι απαραίτητα για το μεγαλύτερο μέρος των πειραματικών
μεθόδων και ιδιαίτερα για πειράματα όπου υπάρχει κίνδυνος εκρήξεων (συσκευές κενού),
ανάμιξη δραστικών ουσιών, βίαιες αντιδράσεις, εκτίναξη υγρών κατά το βράσιμο κλπ. Τα
γυαλιά μπορούν να προσδεθούν και να βρίσκονται μπροστά στον ερευνητή καθόλη την
διάρκεια της εργασίας του, οπότε να τα χρησιμοποιεί την κατάλληλη στιγμή.
Προστασία της ακοής
Οι εργαζόμενοι πρέπει να προστατεύονται από τους κινδύνους που προέρχονται ή
μπορεί να προέλθουν κατά την εργασία, όταν εκτίθενται σε θόρυβο.
Η έκθεση σε υψηλό θόρυβο μπορεί να προκαλέσει πτώση της ακουστικής ικανότητας
του εργαζόμενου. Επίσης προκαλεί φυσιολογική και ψυχολογική καταπόνηση. Οι
Page 153 of 668
κίνδυνοι που δημιουργούνται από την ηχοέκθεση πρέπει να μειώνονται στο κατώτατο
εύλογα εφικτό επίπεδο, λαμβάνοντας υπόψη την τεχνική πρόοδο και τα διαθέσιμα μέτρα
ελέγχου του θορύβου κυρίως στην πηγή (επιλογή μηχανών με χαμηλές εκπομπές
θορύβου, εγκλεισμός των πηγών θορύβου, ηχοαπορροφητικά υλικά στο κτίριο ή
ηχοπετάσματα).
Ο θόρυβος κατά την εργασία εκτιμάται και εφόσον υπάρχει ανάγκη μετράται,,
προκειμένου να επισημανθούν οι τόποι εργασίας που πιθανόν δημιουργείται πρόβλημα.
Τα τρία βασικά είδη Μέσων Ατομικής Προστασίας της ακοής είναι:
1.ωτοασπίδες
2.ωτοβύσματα
3.ωτοπώματα.
Η επιλογή των κατάλληλων προστατευτικών της ακοής πρέπει να γίνεται μετά από
ανάλυση των συχνοτήτων του θορύβου αλλά και λαμβάνοντας υπόψη το είδος της
εργασίας και τις συνθήκες στο εργασιακό περιβάλλον.
Προστασία των αναπνευστικών οδών
Όταν η προστασία της υγείας των εργαζομένων από την εισπνοή επικίνδυνης σκόνης,
καπνών, τοξικών αερίων ή την έλλειψη επαρκούς ποσότητας οξυγόνου δεν μπορεί να
εξασφαλιστεί αποτελεσματικά με κλειστά συστήματα, εγκαταστάσεις
επαρκούς τοπικού εξαερισμού ή άλλα τεχνικής φύσεως μέτρα, πρέπει
αυτοί να εφοδιάζονται με τα κατάλληλα, ανάλογα με τη φύση της
εργασίας και το είδος του επαγγελματικού κινδύνου, Μέσων Ατομικής
Προστασίας των αναπνευστικών οδών.
Αυτά τα Μέσα Ατομικής Προστασίας πρέπει να επιτρέπουν την τροφοδοσία του
χρήστη με αέρα κατάλληλο για αναπνοή, όταν αυτός εκτίθεται σε ατμόσφαιρα μολυσμένη
ή και με ανεπαρκή συγκέντρωση οξυγόνου.
Υπάρχουν δυο βασικές κατηγορίες ΜΑΠ της αναπνοής:
• Συσκευές με φίλτρα, οι οποίες εξαρτώνται από την ατμόσφαιρα του εργασιακού
περιβάλλοντος.
• Αναπνευστικές συσκευές, οι οποίες δεν εξαρτώνται από την ατμόσφαιρα του
εργασιακού περιβάλλοντος.
Για να επιλεχθεί η κατάλληλη συσκευή αναπνευστικής προστασίας πρέπει να:
• Προσδιοριστεί ο τύπος του κινδύνου: σκόνες, καπνοί, κλπ.
• Προσδιοριστεί το τοξικό προϊόν.
Page 154 of 668
• Εντοπιστεί και καταγραφεί η τοξικότητα (συγκέντρωση).
• Συγκριθεί με την Μέση Τιμή Έκθεσης ΤΕ/ΟΤΕ.
• Επιλεχθεί ο τύπος του φίλτρου (Ρ1, Ρ2, Ρ3).
Κατά την παραπάνω διαδικασία πρέπει να ληφθεί υπόψη το περιβάλλον στο οποίο
γίνεται η εργασία (υγρασία, θερμοκρασία, κλπ).
Τα Μέσα Ατομικής Προστασίας της αναπνοής διακρίνονται σε τρεις βασικές
κατηγορίες:
1. Αναπνευστήρες με φίλτρο για τον καθαρισμό του εισπνεόμενου αέρα του
άμεσου περιβάλλοντος από τα αιωρούμενα τοξικά αέρια ή τη σκόνη π.χ. μάσκες
που καλύπτουν το μισό ή ολόκληρο το πρόσωπο και είναι εφοδιασμένες με μηχανικό ή
χημικό φίλτρο. Μπορεί να είναι μιας χρήσης ή πολλών χρήσεων με δυνατότητα
καθαρισμού ή αντικατάστασης του φίλτρου, όταν καταστραφεί ή λήξει ο χρόνος
ισχύος του (προκειμένου για χημικό φίλτρο). Η εισρόφηση του αέρα μέσω φίλτρου,
γίνεται συνήθως με φυσικό τρόπο κατά την εισπνοή του εργαζόμενου. Όμως σε
ειδικούς τύπους τέτοιων αναπνευστήρων μπορεί να γίνεται με τη βοήθεια κατάλληλων
ενσωματωμένων ανεμιστήρων. Οι ανεμιστήρες αυτοί κινούνται με μικρές φορητές
μπαταρίες και εξασφαλίζουν έτσι θετική πίεση μέσα στον αναπνευστήρα, η οποία
εμποδίζει την είσοδο μολυσμένου αέρα από το περιβάλλον. Οι αναπνευστήρες αυτής
της κατηγορίας δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται σε χώρους με ανεπάρκεια οξυγόνου.
Σε αυτές τις περιπτώσεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν οι παρακάτω κατηγορίες
αναπνευστήρων που συνδυάζονται συνήθως με μάσκες οι οποίες καλύπτουν ολόκληρο
το πρόσωπο.
2. Αυτοδύναμες αναπνευστικές συσκευές. Η ίδια η συσκευή παρέχει, με κατάλληλο
εσωτερικό κύκλωμα, τον αέρα ή το οξυγόνο που χρειάζεται για την αναπνοή του
εργαζομένου που τη φορά. Είναι κατάλληλη ιδιαίτερα για περιπτώσεις έκτακτης
ανάγκης και δίνει στον εργαζόμενο μεγάλη ελευθερία κίνησης.
3. Αναπνευστικές συσκευές με συνεχή παροχή καθαρού αέρα μέσω σωλήνα από το
εξωτερικό περιβάλλον εκτός του μολυσμένου χώρου εργασίας. Ο αέρας
διοχετεύεται με τη φυσική εισπνοή του εργαζομένου ή συνήθως υπό πίεση με τη
βοήθεια φυσητήρα, φιάλης υπό πίεση ή αεροσυμπιεστή. Η συσκευή αυτή δίνει τη
δυνατότητα μακροχρόνιας παραμονής και εργασίας σε μολυσμένα περιβάλλοντα, αλλά
περιορίζει σημαντικά την ελευθερία κίνησης του εργαζόμενου.
Page 155 of 668
Γενικά για το αναπνευστικό προστατευτικό εξοπλισμό πρέπει να ισχύουν τα εξής:
• Τα συστατικά υλικά και τα λοιπά συστατικά αυτών των τύπων των Μέσων Ατομικής
Προστασίας πρέπει να επιλέγονται, να σχεδιάζονται και να συνδυάζονται έτσι ώστε να
εξασφαλίζεται η λειτουργία και υγιεινή της αναπνοής του χρήστη κατά τη διάρκεια της
•
χρήσης τους, υπό τις προβλεπόμενες συνθήκες χρήσης.
Ο βαθμός στεγανότητας της προσωπίδας (μάσκας), η πίεση κατά την εισπνοή, καθώς
και όσον αφορά τις διηθητικές συσκευές η ικανότητα καθαρισμού πρέπει να είναι
τέτοιες, ώστε σε περίπτωση μολυσμένης ατμόσφαιρας η διείσδυση μολυσματικών
•
ουσιών να είναι χαμηλή και να μη δημιουργεί κινδύνους στην υγεία του χρήστη.
Για τις διηθητικές συσκευές ο κατασκευαστής πρέπει στο ενημερωτικό του σημείωμα
να αναφέρει το χρονικό όριο αποθήκευσης του φίλτρου σε καινούρια κατάσταση όταν
•
διατηρείται στην αρχική του συσκευασία.
•
ίδιο τον εργαζόμενο.
Να είναι κατά το δυνατό προσωπικός, δηλαδή να χρησιμοποιείται κάθε φορά από τον
Να καθαρίζεται τουλάχιστον μια φορά την ημέρα, όταν φυσικά δεν είναι μιας χρήσης
και να απολυμαίνεται τακτικά και οπωσδήποτε πριν δοθεί για χρήση σε άλλο
•
εργαζόμενο.
Να ελέγχεται και να συντηρείται σε συχνά διαστήματα και να αντικαθίσταται άμεσα,
όταν
διαπιστώνεται
ότι
δεν
αποτελεσματικής λειτουργίας.
καλύπτει
τις
προϋποθέσεις
ασφαλούς
και
Να φυλάσσεται, όταν δεν χρησιμοποιείται, σε καθαρούς κλειστούς χώρους ή κλειστά
δοχεία που πληρούν τους όρους υγιεινής.
Φίλτρα για σκόνες και φελιζόλ
Κάθε φίλτρο προσδιορίζεται από έναν κωδικό χρώματος.
Επίπεδο απορρόφησης των φίλτρων για αέρια και ατμούς
Επίπεδο 1 Φίλτρο μικρών δυνατοτήτων (συγκέντρωση μολυσματικού υλικού
< από 0,1% ή 1000 ppm*)
Επίπεδο 2 Φίλτρο μικρών δυνατοτήτων (συγκέντρωση μολυσματικού υλικού
< από 0,5% ή 5000 ppm*)
Επίπεδο 3 Φίλτρο υψηλών δυνατοτήτων (συγκέντρωση υλικού < από 0,1%)
Page 156 of 668
*ppm: η επιμέρους συγκέντρωση ανά εκατομμύριο
Πίνακας 11.4 Επίπεδα απορρόφησης των φίλτρων για αέρια και ατμούς
Χάρτης χρήσης των φίλτρων
Διύλιση για
αέρια
Περιγραφή τύπου προστασίας
και
ατμούς
Τύπος Α
Έναντι οργανικών αερίων και ατμών με σημείο βρασμού >
Τύπος Β
Έναντι ανόργανων αερίων και ατμών, εκτός από μονοξείδιο
Τύπος C
Τύπος Κ
των 65 0C (διαλυτικά και υδρογονάνθρακες).
του άνθρακα.
Έναντι διοξειδίου του θείου και ορισμένων καυστικών
αερίων και ατμών.
Έναντι της αμμωνίας και ορισμένων παραγώγων αμινών.
Πίνακας 11.5 Χάρτης χρήσης των φίλτρων
Προδιαγραφές για τις αναπνευστικές μάσκες
Οι βασικές προδιαγραφές που αφορούν αναπνευστικές μάσκες παρουσιάζονται
παρακάτω:
ΕΝ136: Μάσκες ολοκλήρου προσώπου
Περιλαμβάνει δοκιμές που αφορούν την αντίσταση στη θερμοκρασία, τα χτυπήματα, τη
φωτιά, τη θερμική ακτινοβολία, την τριβή, τα προϊόντα καθαρισμού και απολύμανσης.
Επιπλέον, περιλαμβάνει επιθεώρηση του οπτικού μέρους της μάσκας το οποίο πρέπει να
αναγράφει το λογότυπο και πληροφορίες για τον κατασκευαστή.
ΕΝ140: Μάσκες μισού προσώπου και μάσκες ενός τετάρτου
Αφορά δοκιμές ανθεκτικότητας στα χτυπήματα, τα προϊόντα καθαρισμού και
απολύμανσης, τη θερμοκρασία, τη φωτιά και την αναπνευστική αντίσταση.
ΕΝ141 / ΕΝ14387: Φίλτρα αερίων και μεικτά φίλτρα
Περιλαμβάνει εργαστηριακές δοκιμές για επιβεβαίωση της συμβατότητας, της
ανθεκτικότητας στα χτυπήματα, τη θερμοκρασία, την υγρασία, τα διαβρωτικά
περιβάλλοντα και την αντίσταση σε μηχανικούς και αναπνευστικούς κινδύνους.
ΕΝ143: Φίλτρα προστασίας από σωματίδια
Page 157 of 668
Αναφέρεται στην ανθεκτικότητα στα χτυπήματα, τη θερμοκρασία, την υγρασία και τα
διαβρωτικά περιβάλλοντα, καθώς επίσης και την αντίσταση σε μηχανικούς και
αναπνευστικούς κινδύνους.
ΕΝ149: Μάσκες μισού προσώπου με φίλτρο
Περιλαμβάνει δοκιμές ανθεκτικότητας στα χτυπήματα, τα προϊόντα καθαρισμού και
απολύμανσης, τη θερμοκρασία, τη φωτιά και την αντίσταση σε αναπνευστικούς
κινδύνους.
ΕΝ405: Μάσκες μισού προσώπου με φίλτρο, εφοδιασμένες με βαλβίδες και φίλτρα
αερίων ή μεικτά φίλτρα
Διασαφηνίζει τις δοκιμές με θέμα την ανθεκτικότητα στους χειρισμούς, τη χρήση, τα
χτυπήματα, στη φωτιά και στην αντίσταση σε αναπνευστικούς κινδύνους.
Κάθε τοξική ουσία έχει ένα όριο συγκέντρωσης στον αέρα που δεν πρέπει να
υπερβαίνεται χωρίς χρήση αναπνευστικής προστατευτικής συσκευής. Το όριο αυτό
εκφραζόμενο σε mg/m3 ή ppm (μέρος ανά εκατομμύριο) ονομάζεται Μέση Τιμή Έκθεσης
(ΜΤΕ) και είναι η μέση συγκέντρωση η οποία δεν πρέπει να υπερβαίνεται κατά τη
διάρκεια έκθεσης 8 ωρών.
Προστασία χεριών και βραχιόνων
Εάν η εκτίμηση των κινδύνων του εργασιακού περιβάλλοντος καταδείξει ότι οι
εργαζόμενοι αντιμετωπίζουν κίνδυνους για τα χέρια και τους βραχίονες, οι οποίοι δεν
μπορούν να αποτραπούν με τεχνικά μέτρα, τότε είναι απαραίτητη η χρήση μέσων
ατομικής προστασίας.
Η χρήση μέσων ατομικής προστασίας των χεριών και των βραχιόνων είναι απαραίτητη
στις περιπτώσεις που προκύπτουν κίνδυνοι από:
• Επαφή με ουσίες τοξικές, ερεθιστικές, διαβρωτικές και θερμές
• Εκτόξευση θερμών ή αιχμηρών σωματιδίων
• Επαφή με ηλεκτρικό ρεύμα
• Έκθεση σε ακτινοβολίες
• Έκθεση σε μικροοργανισμούς
• Επαφή με αντικείμενα, εργαλεία ή μηχανήματα υψηλής θερμοκρασίας ή με επιφάνειες
και ακμές αιχμηρές ή κοφτερές
• Χρήση μηχανημάτων ή εργαλείων που είναι δυνατόν να τραυματίσουν τα χέρια.
Page 158 of 668
Για την επιλογή των μέσων προστασίας των χεριών θα πρέπει να είναι γνωστοί οι
κίνδυνοι από τους οποίους πρέπει να προστατευτούν οι εργαζόμενοι, η ένταση των
κινδύνων αυτών καθώς και άλλες ιδιότητες που θα πρέπει να έχουν τα ΜΑΠ για την
εκτέλεση της εργασίας π.χ. πάχος, ελαστικότητα, οπτική ικανότητα. Ανάλογα με το βαθμό
προστασίας έναντι ορισμένων από τους προαναφερόμενους κινδύνους, τα γάντια
κατατάσσονται σε διάφορα επίπεδα. Για παράδειγμα η προστασία για τους μηχανικούς
κινδύνους κωδικοποιείται σε τέσσερις αριθμούς, κάθε ένας από τους οποίους συμβολίζει
επίπεδο αντοχής σε τριβή, κοπή με λεπίδα, διάσχιση και διάτρηση.
Η προστασία των χεριών από την έκθεση των παραπάνω αιτιών επιτυγχάνεται με τη
χρήση κατάλληλων γαντιών.
Οδηγίες για τη χρήση και συντήρηση των γαντιών:
1. Δεν προσφέρουν όλα τα γάντια την ίδια προστασία. Ανάλογα με την εργασία που
εκτελείται υπάρχουν και τα κατάλληλα γάντια.
2. Να γίνεται έλεγχος στα γάντια πριν από κάθε χρήση ώστε να μην υπάρχουν τρύπες
στα άκρα ή ανάμεσα στα δάκτυλα.
3. Πριν βγουν τα γάντια, πρέπει πρώτα να ξεπλένονται με σαπούνι και νερό για να
απομακρυνθούν τα χημικά, τα ξένα σώματα κλπ, να στεγνώνονται καλά και να
αερίζονται.
4. Να μην στεγνώνονται πάνω σε καλοριφέρ, σόμπα κλπ. Η διαρκής επίδραση της
θερμότητας αλλοιώνει τα γάντια και αυξάνει τη διαπερατότητα.
5. Τα γάντια για χημικά να μην αφήνονται γυρισμένα το μέσα έξω. Αυτό μπορεί να
παγιδεύει χημικά ή ατμούς μέσα σε αυτά και να σαπίσει το υλικό τους.
6. Τα γάντια με τα μανικέτια να μην αποθηκεύονται διπλωμένα. Η πτυχή
επηρεάζει το υλικό και μπορεί να σκιστούν εύκολα.
7. Να ελέγχονται τα γάντια που παραμένουν στις αποθήκες και να γίνεται
αντικατάσταση των παλιών και των χαλασμένων.
8. Τα γάντια του ηλεκτροτεχνίτη πρέπει κάθε έξι μήνες να ελέγχονται για διηλεκτρική
αντοχή, αν χρησιμοποιούνται συχνά, και κάθε δώδεκα αν χρησιμοποιούνται
ευκαιριακά.
9. Τα γάντια πρέπει να φυλάσσονται σε μέρος ξηρό και σκοτεινό, όπου η θερμοκρασία
κυμαίνεται μεταξύ 10 και 21 °C.
Page 159 of 668
Τα γάντια κατατάσσονται σε κατηγορίες ανάλογα με τις ειδικές ιδιότητες που
έχουν.
ΚΩΔΙΚΟΣ
ΑΝΤΟΧΗ ΣΕ:
Η
ΕΛΑΙΑ
Α
Ζ
ΟΞΕΑ
ΟΖΟΝ
Μ
ΥΨΗΛΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΑΤΑΠΟΝΗΣΗ
0
ΧΑΜΗΛΕΣ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΕΣ
Κ
ΣΥΝΟΛΟ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΩΝ
Πίνακας 11.6 Κατηγορίες γαντιών ανάλογα με τις ειδικές ιδιότητές τους
Σε κάθε γάντι πρέπει να υπάρχουν τα παρακάτω:
1.Το CΕ (σήμα πιστότητας της ΕΟΚ).
2.Ο αριθμός του εργαστηρίου που το ενέκρινε.
3.Το έτος παραγωγής του.
4.Τον όνομα του κατασκευαστή.
5.Οι ιδιαίτερες ιδιότητες του πχ. Α, Η, ή RC.
6.Το σύμβολο προστασίας από ηλεκτρικούς κινδύνους που είναι το διπλό τρίγωνο.
7.Διαφορετικός χρωματισμός ανά κλάση.
Δεν προσφέρουν όλα τα γάντια την ίδια προστασία.
Κατηγορίες:
• Δερμάτινα γάντια
• Δερματοπάνινα
• Αμφιδέξια
• Λεπτά βιομηχανικά
• Ηλεκτροσυγκολλητών τύπου Α΄
• Ηλεκτροσυγκολλητών τύπου Β΄
Page 160 of 668
• Προστασίας από το ψύχος
• Προστασίας μονωτικών (αναφέρθηκε ήδη στην κατηγορία των γαντιών
ηλεκτροτεχνίτη)
• Συνθετικά γάντια
• Προστασίας από θερμότητα
• Προστασίας από πετρελαιολιπαντικά
• Προστασίας από οργανικούς διαλύτες
• Με αυξημένη προστασία από κοψίματα
• Νιτριλίου μιας χρήσεως
• Από ύφασμα και συνθετικό υλικό
• Μεταλλικά γάντια
• Από μεταλλικό πλέγμα και προστατευτικό καρπού
Τύποι γαντιών για χρήση με διάφορους διαλύτες:
Πίνακας 11.7 Τύποι γαντιών για χρήση με διάφορους διαλύτες
Σημείωση: Τα υλικά τα οποία αναγράφονται στη δεύτερη στήλη εντός παρενθέσεων
παρέχουν περιορισμένη προστασία.
Ελαστικά και συνθετικά γάντια
Οι ενδείξεις ανθεκτικότητας επιτρέπουν να εκτιμηθούν οι δυνατότητες αντίστασης
κάθε υλικού, γνωρίζοντας ότι ένα προϊόν που χρησιμοποιείται με τρόπο παρατεταμένο ή
Page 161 of 668
διακοπτόμενο δεν έχει απαραίτητα τον ίδιο τρόπο προστασίας. Πρέπει να επιβεβαιωθεί
συστηματικά η συμπεριφορά του γαντιού σε σχέση με φαινόμενα που θα μπορούσαν να
επηρεάσουν την αποτελεσματικότητά του. Δυο φαινόμενα μπορούν να συμβούν:
• Αποδόμηση: Το γάντι αλλοιώνεται και χάνει τις φυσικές του ιδιότητες. Γενικά,
χαλαρώνει ή σκληραίνει.
• Διαπερατότητα: Αν και το γάντι δεν παρουσιάζει καμιά διαπερατότητα ή ατέλεια, το
χημικό προϊόν μπορεί να περάσει σταδιακά μέσω του γαντιού και το χέρι κινδυνεύει να
έρθει σε επαφή με το επικίνδυνο προϊόν.
Εφαρμόζεται η Ευρωπαϊκή Νομοθεσία που έχει υιοθετηθεί από την εθνική νομοθεσία:
Κοινοτικές Οδηγίες 89/109/CEE και 90/128/CEE για υλικά και αντικείμενα από πλαστικό
που προορίζονται να έρχονται σε επαφή με τα διατροφικά εμπορεύματα. Οι οδηγίες αυτές
παρέχουν εκτενή λίστα μονομερών και άλλων πρόσθετων που επιτρέπεται να
χρησιμοποιούνται στην κατασκευή αντικειμένων από πλαστικό.
Σε αυτό το πλαίσιο οι δοκιμές παγκόσμιας μετακίνησης των συνθετικών των γαντιών
προς την τροφική προσομοίωση, όπως η αλκοόλη στους 95 οC, υδατικοί προσομοιωτές
και το λάδι, πραγματοποιούνται για να επαληθευτεί ότι αυτή η μετακίνηση παραμένει σε
καθορισμένα όρια:
•
Παγκόσμιος περιορισμός μετακίνησης: το πλαστικό (PVC) δεν πρέπει να μεταδίδεται
σε τρόφιμα σε ποσότητες πάνω των 10 mg/ dm² της επιφάνειας των υλικών ή του
•
αντικειμένου.
Ειδικός
περιορισμός
μετακίνησης:
Για
συγκεκριμένους
τύπους
πρόσθετων
καθορίζεται ένας συγκεκριμένος περιορισμός μετακίνησης από τη νομοθεσία.
Ευρωπαϊκά πρότυπα για τα γάντια προστασίας
Για να μπορέσουν να ενταχθούν στην κατηγορία ΙΙ, τα γάντια προστασίας
υποβάλλονται σε κανονιστικές απαιτήσεις: πρέπει να ικανοποιούν τις γενικές απαιτήσεις
του ΕΝ420, δηλαδή:
• Σεβασμός στην ασφάλεια (pH, ποσοστό χρωμίου VI, κλπ.).
• Σεβασμός στο χάρτη των μεγεθών (δείτε τον παρακάτω πίνακα).
• Επιτυχία στη δοκιμή δεξιότητας (προσαρμογή του προϊόντος στη χρήση).
• Σεβασμός στις οδηγίες, τις πληροφορίες και την ταυτότητα.
• Κανονικοποιημένη ετικέτα/ ταυτότητα
Page 162 of 668
Σύμφωνα με την Οδηγία 89/686/CEE οι κανονικοποιημένες ετικέτες των γαντιών
πρέπει να περιλαμβάνουν τα ακόλουθα στοιχεία:
• Την επωνυμία
• Το λογότυπο
• Την αναφορά του προϊόντος
• Το μέγεθος του
• Το πληροφοριακό βιβλιαράκι που δείχνει ότι υπάρχει μια ανακοίνωση για κάθε
αντικείμενο (κατ' ελάχιστο σε 7 γλώσσες).
• Τα κανονικοποιημένα εικονοσύμβολά του με τους δείκτες επίδοσης του.
ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΨΥΧΟΥΣ
ΕΝ511
Ο κανόνας ΕΝ511 καθορίζει τις απαιτήσεις και τις μεθόδους δοκιμών των γαντιών
προστασίας ενάντια στο ψύχος που μεταδίδεται κατακόρυφα ή εξ επαφής έως τους -50οC.
Το ψύχος μπορεί να σχετίζεται με τις κλιματολογικές συνθήκες ή με βιομηχανική
δραστηριότητα.
ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΦΩΤΙΑΣ
ΕΝ407
Ο κανόνας ΕΝ407 καθορίζει τις μεθόδους δοκιμών των γενικών απαιτήσεων στα επίπεδα
θερμικής απόδοσης και την ετικέτα των γαντιών προστασίας έναντι της θερμότητας/
ζέστης. Εφαρμόζεται σε όλα τα γάντια που πρέπει να προστατεύουν τα χέρια έναντι της
θερμότητας ή των φλογών κάτω από μία ή περισσότερες από τις παρακάτω μορφές:
φωτιά, θερμότητα εξ επαφής, θερμότητα κατακόρυφης μετάδοσης, εκπεμπόμενη
θερμότητα, σπίθες από μικρές εκτοξεύσεις λειωμένου μετάλλου ή μεγάλες εκτοξεύσεις
συντηγμένου μετάλλου.
ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΜΙΚΡΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ
Page 163 of 668
ΕΝ374-2
Ο κανόνας ΕΝ374-2 καθορίζει τη μέθοδο δοκιμών για την αντοχή ενάντια στην
εισχώρηση χημικών παραγόντων ή/ και μικροοργανισμών στα προστατευτικά γάντια.
Εφόσον τα γάντια αντιστέκονται στην εισχώρηση, που δοκιμάζονται σύμφωνα με το
αντίστοιχο τμήμα του ΕΝ374-2, αποτελούν ένα αποτελεσματικό φραγμό ενάντια στους
μικροβιολογικούς κινδύνους.
ΧΗΜΙΚΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ
ΕΝ374-3
Ο κανόνας ΕΝ374-3 αφορά στον καθορισμό της αντοχής των υλικών που αποτελούν
τα γάντια στη διαπερατότητα σε προϊόντα χημικά, όχι αέρια, πιθανώς επικίνδυνα σε
περίπτωση παρατεταμένης επαφής. Συμφωνείται λοιπόν να τονίζεται το γεγονός ότι
αυτή η δοκιμή δε λαμβάνει υπόψη της τις συνθήκες που απαντώνται κατά τη χρήση και
ότι η αξία της είναι ουσιαστικά σχετική, όταν συγκρίνονται δυο υλικά σε μεγάλες
κατηγορίες χρόνου χρήσης.
Στη νέα έκδοση ΕΝ374-3 του 2003 τα γάντια θεωρούνται ανθεκτικά στα χημικά
προϊόντα αν έχουν δείκτη απόδοσης τουλάχιστον ίσο με 2 για τρεις δοκιμασίες με ενώσεις
από την παρακάτω λίστα χημικών προϊόντων.
A
Μεθανόλη
C
Ακετονιτρίλιο
B
D
E
F
G
Ακετόνη
Διχλωρομεθάνιο
Διθειούχος
άνθρακας
Τολουένιο
Διαιθυλαμίνη
H
Τετραυδροφουράνιο
J
ν-Επτάνιο
I
Οξικό αιθύλιο
Page 164 of 668
K
Καυστικό νάτριο
L
Θειικό οξύ 96%
40%
Πίνακας 11.8 Χημικά προϊόντα που χρησιμοποιούνται στις δοκιμασίες
ανθεκτικότητας των γαντιών
Προστασία ποδιών
Εργαζόμενοι που λόγω της θέσης της εργασίας ή των χώρων στους οποίους
ασχολούνται κινδυνεύουν να τραυματιστούν στα πόδια, πρέπει να εφοδιάζονται με τα
κατάλληλα, ανάλογα με το είδος του επαγγελματικού κινδύνου, προστατευτικά
υποδήματα ή μπότες και όποτε χρειάζεται, με κατάλληλες περικνημίδες.
Υπάρχουν υποδήματα χαμηλά και υποδήματα που φτάνουν υψηλότερα στην κνήμη. Τα
υψηλότερα υποδήματα προσφέρουν μεγαλύτερη άνεση, προστατεύουν μεγαλύτερο
τμήμα του ποδιού, εξασφαλίζουν την καλύτερη στήριξή του, αντιστέκονται στην κάμψη
και έτσι μειώνουν τους κίνδυνος τραυματισμού κατά τη χρήση.
Ο κίνδυνος τραυματισμού των ποδιών μπορεί να προέλθει από:
1.πτώση αντικειμένων, πρόσκρουση ή σύνθλιψη.
2.Ουσίες θερμές, τοξικές, ερεθιστικές ή διαβρωτικές.
3.Καρφιά ή άλλα αιχμηρά υλικά ή επιφάνειες.
4.Εργαλεία με κοφτερές ακμές.
5.Ολισθηρές επιφάνειες.
Οι βασικοί τύποι μέσων ατομικής προστασίας των ποδιών είναι οι παρακάτω:
• Περικνημίδες (γκέτες): Προστατεύουν το πόδι από κίνδυνους θερμότητας όπως τηγμένα
μέταλλα και σπινθήρες συγκολλήσεων.
• Προστατευτικά του μεταταρσίου: Προστατεύουν το άνω τμήμα του ποδιού μεταξύ
δακτύλων και αστραγάλου από κινδύνους κρούσης ή σύνθλιψης.
• Προστατευτικά των δακτύλων: Τοποθετούνται πάνω από τα δάκτυλα σε κανονικά
υποδήματα και προστατεύουν από κρούση ή σύνθλιψη.
• Υποδήματα ασφαλείας: Διαθέτουν προστατευτικό κάλυμμα (μεταλλικό) των δακτύλων
και σόλα με αντοχή στην θερμότητα. Επίσης είναι δυνατόν να διαθέτουν στο
εσωτερικό της σόλας μεταλλικό προστατευτικό από διείσδυση αιχμηρών αντικειμένων.
Μπορεί να είναι αγώγιμα από το ηλεκτρικό ρεύμα έτσι ώστε να προλαμβάνεται η
δημιουργία στατικού ηλεκτρισμού σε χώρους όπου είναι πιθανή η δημιουργία
Page 165 of 668
εκρηκτικών ατμοσφαιρών. Σε περιπτώσεις που πρέπει να παρέχουν προστασία από το
ηλεκτρικό ρεύμα θα πρέπει να είναι κατάλληλα μονωμένα.
Όπως και κάθε άλλο μέσο ατομικής προστασίας, τα μέσα προστασίας των ποδιών θα
πρέπει να ελέγχονται πριν από κάθε χρήση. Οι εργαζόμενοι θα πρέπει να ακολουθούν τις
οδηγίες του κατασκευαστή για τον καθαρισμό και την γενικότερη φροντίδα των μέσων
ατομικής προστασίας των ποδιών.
Ανάλογα με το είδος των προς εκτέλεση εργασιών επιλέγονται και τα κατάλληλα
προστατευτικά υποδήματα ή μπότες για τους εργαζόμενους όπως:
•
•
•
•
•
Υποδήματα, μπότες ασφάλειας.
Υποδήματα, μπότες με συμπληρωματική προστασία του άκρου του ποδιού.
Υποδήματα, μπότες για προστασία από το κρύο.
Υποδήματα, μπότες για προστασία από τα ηλεκτροστατικά φορτία.
Υποδήματα, μπότες με ηλεκτρική μόνωση.
Προστασία από πτώσεις
Σχοινιά και ζώνες ασφαλείας.
Οι εργαζόμενοι σε θέσεις εργασίας με σημαντική υψομετρική διαφορά από τον
περιβάλλοντα χώρο, που δεν είναι δυνατό να προστατευτούν από τον κίνδυνο πτώσης με
τεχνικά ή με άλλα μέτρα συλλογικής προστασίας, πρέπει να εφοδιάζονται με ατομικές
ζώνες και σχοινιά ασφαλείας.
Ισχύουν οι παρακάτω βασικές αρχές:
1. Όλα τα μεταλλικά μέρη των ζωνών και των σχοινιών ασφαλείας πρέπει να είναι
κατασκευασμένα από σφυρήλατο χάλυβα ή από άλλο ισοδύναμο αντοχής υλικό.
2. Τα σχοινιά ασφαλείας πρέπει να είναι κατασκευασμένα από συνθετικά νήματα
υψηλής αντοχής ή από ειδικό εύκαμπτο συρματόσχοινο, αν υπάρχει κίνδυνος να
κοπούν από εξωτερική αιτία.
3. Οι γάντζοι που χρησιμοποιούνται για την αγκύρωση των ζωνών ασφαλείας πρέπει να
είναι ειδικοί για το σκοπό αυτό.
4. Οι ζώνες ασφαλείας, τα σχοινιά ασφάλειας και όλα τα εξαρτήματα σύνδεσης και
αγκύρωσης πρέπει, χωριστά το καθένα και συναρμολογημένα, να έχουν όριο θραύσεως
τουλάχιστον 1300 Κg και να μπορούν να σηκώνουν με ασφάλεια αιωρούμενο φορτίο
βάρους 450 Κg τουλάχιστον.
5. Οι ζώνες και τα σχοινιά ασφαλείας πρέπει να ελέγχονται πριν από κάθε χρήση. Επίσης
Page 166 of 668
θα πρέπει να μην είναι κομμένα ή μόνιμα παραμορφωμένα.
6. Κατά τη χρήση των σχοινιών ασφαλείας πρέπει να αποφεύγεται η επαφή του με
κοφτερές γωνίες, πηγές θερμότητας, οξέα ή καυστικές ουσίες.
7. Οι ζώνες ασφαλείας πρέπει να προσαρμόζονται μόνες τους ή με σχοινιά ασφαλείας, σε
ένα σταθερό και ασφαλές σημείο αγκύρωσης. Στις περιπτώσεις που είναι αναγκαίο,
μπορεί να χρησιμοποιείται συγχρόνως και ιδιαίτερο σχοινί ασφαλείας με ανεξάρτητη
αγκύρωση.
8. Απαγορεύεται να στερεώνεται παραπάνω από ένα σχοινί ασφαλείας στο ίδιο σημείο
αγκύρωσης. Επίσης απαγορεύεται να συνδέονται με το ίδιο σχοινί ασφαλείας,
περισσότεροι από ένας εργαζόμενοι.
9. Οι ζώνες και τον σχοινιά ασφαλείας πρέπει να χρησιμοποιούνται και να στερεώνονται
κατάλληλα, ώστε να περιορίζουν το ύψος ελεύθερης πτώσης του εργαζόμενου στο 1,5
m.
10. Όταν η ζωή και η ασφάλεια ενός εργαζόμενου ο οποίος εργάζεται σε απομονωμένη
θέση εργασίας, εξαρτάται μόνο από τη ζώνη ή το σχοινί ασφαλείας, αυτός δεν πρέπει
να εργάζεται χωρίς παρακολούθηση.
Προστασία από κινούμενα οχήματα
Οι εργαζόμενοι που εκτίθεται συχνά σε κίνδυνο ατυχήματος από κινούμενα οχήματα
πρέπει να εφοδιάζονται με:
1. Ειδικά ευδιάκριτα ακόμη και σε συνθήκες μειωμένης ορατότητας, ενδύματα χρώματος
ζωηρού κίτρινου ή πορτοκάλι.
2. Μέσα ή εξαρτήματα που ανακλούν το φως.
Προστασία από ηλεκτροπληξία
Τα Μέσα Ατομικής Προστασίας που προορίζονται να προστατεύουν ολόκληρο το σώμα
ή μέρος του από τις επιδράσεις του ηλεκτρικού ρεύματος πρέπει να είναι επαρκώς
μονωτικά για τις τιμές τάσης στις οποίες ενδέχεται να εκτεθεί ο χρήστης υπό τις πλέον
δυσμενείς απρόβλεπτες συνθήκες.
Ο κατασκευαστής οφείλει να αναφέρει ειδικά στο ενημερωτικό του σημείωμα το σκοπό
για τον οποίο χρησιμοποιούνται αποκλειστικά αυτοί οι τύποι ΜΑΠ καθώς και το είδος και
την περιοδικότητα των ηλεκτρικών δοκιμών τις οποίες οι συσκευές αυτές πρέπει να
υφίστανται κατά τη διάρκεια ζωής τους.
Page 167 of 668
11.4 Η ΒΑΣΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΜΑΠ
•
Απόφ. 130558/89 Υπ. Προεδρίας της Κυβερνήσεως, Εθνικής Αμύνης, Εσωτερικών,
Οικονομικών, Εργασίας και Υγείας Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων «Υγιεινή
και Ασφάλεια των εργαζομένων στα μηχανογραφικά Κέντρα του Δημοσίου, ΝΠΔΔ
•
και ΟΤΑ» (ΦΕΚ 471 τεύχος Β της 12.6.89)
Απόφ. 2078920/9085/0022/89 Υπ. Προεδρίας της Κυβερνήσεως,
Εσωτερικών,
Οικονομικών και Εργασίας «Χορήγηση ειδών ατομικής προστασίας σε υπαλλήλους
•
των ΟΤΑ» (ΦΕΚ 800, τεύχος Β της 11.10.89)
Απόφ. 2024216/2802/0022/1990 «Είδη ατομικής προστασίας των εργαζομένων
στα εργαστήρια των υπηρεσιών περιβάλλοντος του ΥΠΕΧΩΔΕ» (ΦΕΚ 265/Β/104-90)
•
Απόφ. ΔΙΔ4/Φ7.1/30330/1990 «Χορήγηση ειδών ατομικής προστασίας, σε
•
υπαλλήλους του Υπουργείου Προεδρίας της Κυβερνήσεως» (ΦΕΚ 609E/21-9-90)
•
υπαλλήλους των ΟΔΔΥ».
•
130709/1991 (ΦΕΚ 879, Β 29.10.1991)
Απόφ. 2039708/3491/0022/1991 «Χορήγηση ειδών ατομικής προστασίας σε
Απόφ. Υπ. Προεδρίας της Κυβερνήσεως, Εσωτερικών, Οικονομικών και Εργασίας
Απόφ. Οικ. Β. 4373/1205/93 «Συμμόρφωση της Ελληνικής Νομοθεσίας με την
89/686/ΕΟΚ
Οδηγία
του Συμβουλίου της 21ης Δεκεμβρίου 7989 για την
προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών σχετικά με τα μέσα ατομικής
•
προστασίας» (ΦΕΚ 187Β/23-3-93)
Απόφ. 2040831/14806/0022/93 «Χορήγηση ειδών ατομικής προστασίας σε
υπαλλήλους του Μηχανικού εξοπλισμού των Νομαρχιακών Ταμείων» (ΦΕΚ 497
Έ/7-7-93)
•
•
Απόφ. 2054482/6210/0022/93 «Χορήγηση ειδών ατομικής προστασίας σε
υπαλλήλους του Οργανισμού Κεντρικής αγοράς Αθηνών» (ΦΕΚ 718/Β/16-9-93)
Απόφ. 194/93 Υπ. Προεδρίας της Κυβέρνησης, Οικονομικών και Εργασίας «Είδη
ατομικής προστασίας των τεχνικών και υγειονομικών επιθεωρητών των
•
υπηρεσιών του Υπουργείου Εργασίας» (ΦΕΚ 963 τεύχος Β της 31.12.93)
Απόφ. αρ. 2041405/4678/0022/94 «Τροποποίηση απόφασης για χορήγηση ειδών
ατομικής
προστασίας
σε
υπαλλήλους
του
Νομαρχιακών Ταμείων» (ΦΕΚ 535 Έ/7-7-94)
μηχανικού
εξοπλισμού
των
Page 168 of 668
•
Προεδρικό διάταγμα υπ. αριθμ. 396/1994 «Ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας
και υγείας για τη χρήση από τους εργαζόμενους εξοπλισμών ατομικής προστασίας
κατά την εργασία σε συμμόρφωση προς την οδηγία του Συμβουλίου 89/656/ΕΟΚ»
(ΦΕΚ 220ΓΑ/19-12-94)
•
Απόφ. Αρ. 8881 «Τροποποίηση της 4373/1205/11.3.1993 Κοινής απόφασης των
Υπουργών Εθνικής Οικονομίας, Εργασίας και Βιομηχανίας Ενέργειας και
τεχνολογίας για τα μέσα ατομικής προστασίας σε συμμόρφωση προς τις οδηγίες
•
του Συμβουλίου 93/95/ΕΟΚ και 93/68/ΕΟΚ» (ΦΕΚ 450/Β/19940)
Απόφ. Αρ. Οικ. Β 5261/190 «Τροποποίηση της κοινής απόφασης των Υπουργών
Εθνικής Οικονομίας, Εργασίας και Βιομηχανίας Ενέργειας και τεχνολογίας για το
μέσα ατομικής προστασίας όπως τροποποιήθηκε και ισχύει σήμερα σε
συμμόρφωση προς την Οδηγία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου
96/58/ΕΟΚ» (ΦΕΚ113/ΊΒ/1997)
Εικόνες με χρήση μέσων ατομικής προστασίας
Page 169 of 668
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
•
Ελληνικό Ινστιτούτο Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας. Θέματα Υγείας και
Ασφάλειας της Εργασίας για Επιχειρήσεις γ΄ κατηγορίας (αρθρ. 2, Π. Δ. 294/1988).
•
Αθήνα, 2008.
•
πρόληψη του επαγγελματικού κινδύνου, ΕΛΙΝΥΑΕ. Αθήνα, 2001.
•
Αθήνα, 2001.
•
Ασφαλίσεων, Γενική Διεύθυνση Συνθηκών και Υγιεινής της Εργασίας. Αθήνα 2001.
Δρίβας Σ. Ζορμπά Κ. Κουκουλάκη Θ. Μεθοδολογικός οδηγός για την εκτίμηση και
Κουκουλάκη Θ. Η τυποποίηση σε θέματα Υγείας και Ασφάλειας της Εργασίας.
Μέσα Ατομικής Προστασίας Ακοής. Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών
Μπελεσιώτη Κ. Μικροοικονομική Ανάλυση των Συνθηκών Υγιεινής και Ασφάλειας
στον χώρο εργασίας, Πτυχιακή εργασία, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, Τμήμα
•
Οικιακής Οικονομίας και Οικολογίας. Αθήνα, 2005.
•
Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων. Αθήνα,2001.
•
Μεταλλουργός, Υπεύθυνη Παραρτήματος Ιωαννίνων ΕΛΙΝΥΑΕ
•
ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2011, Γ΄ ΕΚΔΟΣΗ
•
Νομοθετικό Πλαίσιο για την Υγεία και την Ασφάλεια των εργαζομένων. Υπουργείο
ΜΕΣΑ ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ (ΜΑΠ), Τάνια Ζορμπά, Μηχανικός Μεταλλείων ΟΔΗΓΟΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑΣ ΓΙΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ ΧΗΜΕΙΑΣ, ΛΕΥΚΩΣΙΑ
Υγιεινή και Ασφάλεια στον χώρο του Εργαστηρίου, Ανδριανή Γρηγοράτου
•
Γενικό Χημείο του Κράτους: Κανονισμός Ασφαλείας. http://www.gcsl.gr
•
http://www.elinyae.gr
Ελληνικό
Ινστιτούτο
Υγιεινής
και
¨Ένωση Ελλήνων Χημικών. www.eex.gr/
Ασφάλειας
της
Εργασίας,
ΕΛΙΝΥΑΕ.
Page 170 of 668
•
Πανεπιστήμιο Κύπρου - Τμήμα Χημείας. Οδηγός ασφάλειας και υγείας στα
εργαστήρια, 2004.
ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ
 http://estia.hua.gr:8080/dspace/bitstream/123456789/400/1/mpelesiwth.pdf
 http://www.elinyae.gr/el/lib_file_upload/themata_G%20KAT.1256113241515.pdf
Page 171 of 668
ΕΝΟΤΗΤΑ XII
ΣΗΜΑΝΣΗ
Page 172 of 668
12.1
ΣΗΜΑΝΣΗ
ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ
ΚΑΙ
ΥΓΕΙΑΣ
ΣΤΗΝ
ΕΡΓΑΣΙΑ
ΚΑΙ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ - ΓΕΝΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ
Το ίδρυμα του Πανεπιστημίου οφείλει να προβλέπει και να εξασφαλίζει την ύπαρξη
σήμανσης ασφάλειας και υγείας κατά την εργασία και την εκπαίδευση, σύμφωνα με τις
διατάξεις, όταν οι υπαρκτοί ή πιθανοί κίνδυνοι δεν μπορούν να αποφευχθούν ή να
μειωθούν επαρκώς με τα τεχνικά μέσα συλλογικής προστασίας ή με μέτρα, μεθόδους ή
διαδικασίες οργάνωσης της εργασίας και της εκπαίδευσης. Παράλληλα η ενδεικτική
σήμανση και η σήμανση εντοπισμού διευκολύνει την εκτέλεση όλων των εργασιών και
των δραστηριοτήτων στους Πανεπιστημιακούς χώρους.
Βέβαια η σηματοδότηση σε καμία περίπτωση δεν υποκαθιστά ή δεν περιορίζει τη λήψη
των
εκάστοτε
αναγκαίων
μέτρων
προστασίας
εκπαιδευόμενων, αλλά δρα συμπληρωματικά.
των
εργαζομένων
και
των
Για την επιλογή της κατάλληλης σήμανσης οι υπεύθυνοι οφείλουν να λαμβάνουν
υπόψη τη γραπτή εκτίμηση κινδύνου που γίνεται σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις.
12.1.1 Ενημέρωση και εκπαίδευση
Στα πλαίσια της ενημέρωσης για τη σήμανση στους χώρους του
Πανεπιστημίου,
οι
εργαζόμενοι και οι φοιτητές θα πρέπει να ενημερώνονται από τους υπεύθυνους σχετικά
με όλα τα μέτρα που υπάρχουν ή πρόκειται να ληφθούν, σε ότι αφορά στη σήμανση
ασφαλείας και υγείας που χρησιμοποιείται.
Η σήμανση που χρησιμοποιείται στους διάφορους χώρους πρέπει να απεικονίζεται με
τις επεξηγήσεις της σημασίας της σε μικρογραφία, σε συγκεντρωτικούς πίνακες. Οι
πίνακες αυτοί πρέπει να βρίσκονται αναρτημένοι σε προσιτά και εμφανή σημεία των
χώρων του Πανεπιστημίου, ώστε να λαμβάνουν γνώση όλα τα άτομα που
δραστηριοποιούνται με οποιονδήποτε τρόπο σε αυτό.
Σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις το ίδρυμα οφείλει να παρέχει στους εργαζόμενους
και τους φοιτητές κατάλληλη κατάρτιση, κυρίως με τη μορφή οδηγιών για ότι αφορά στη
σήμανση ασφάλειας και υγείας. Η εκπαίδευση αυτή αφορά ειδικότερα στη σημασία της
σήμανσης, κυρίως όταν αυτή περιλαμβάνει τη χρήση λέξεων και στις γενικές και ειδικές
συμπεριφορές που υιοθετούνται.
12.1.2 Είδη σήμανσης
Page 173 of 668
Όλοι οι εργασιακοί χώροι του πανεπιστημίου πρέπει να φέρουν την κατάλληλη
σήμανση, τόσο για τις εργασιακές διεργασίες που λαμβάνουν χώρα, όσο και για τον
εξοπλισμό, τα υλικά και τις μεθόδους που χρησιμοποιούνται σε κάθε εργαστήριο και χώρο
εκπαίδευσης. Πρέπει να υπάρχει σήμανση:
Ενδεικτική. Η σήμανση αυτή παρέχει ενδείξεις των εργασιακών χώρων των γραφείων,
των αμφιθεάτρων, των αιθουσών διδασκαλίας, των εξόδων κινδύνου, των αποθηκών,
των διαδρόμων και των διαφόρων εργαστηρίων, όπου διεξάγονται αναλυτικές ή άλλες
εργαστηριακές πρακτικές. Στην είσοδο του κτιρίου και σε ορισμένα καίρια σημεία πρέπει
να υπάρχει σχεδιάγραμμα των κτιριακών εγκαταστάσεων και σαφείς ενδείξεις για τις
εισόδους, εξόδους και την διαρρύθμιση των κτιρίων, για τον καλύτερο εντοπισμό των
χώρων. Ενδεικτική σήμανση υπάρχει επίσης στα υλικά, τον εξοπλισμό και τις διάφορες
μεθόδους που χρησιμοποιούνται στους διάφορους χώρους του Πανεπιστημίου, κυρίως
στα εργαστήρια.
Ασφάλειας και υγείας. Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται όλες εκείνες οι σημάνσεις
οι οποίες αναφέρονται σε ένα ορισμένο αντικείμενο, δραστηριότητα ή κατάσταση και
παρέχουν μια ένδειξη ή οδηγίες σχετικά με την ασφάλεια ή/και την υγεία κατά την
εργασία, εκπαίδευση και έρευνα. Ανάλογα με την περίπτωση η σήμανση αυτού του είδους
μπορεί να πραγματοποιείται μέσω πινακίδας, χρώματος, προφορικής ανακοίνωσης,
ακόμη και μέσω χειρονομιών και φωτεινού ή ηχητικού σήματος.
Απαγορευτική.
Εδώ
περιλαμβάνονται
τα
σήματα
που
απαγορεύουν
κάποια
συγκεκριμένη συμπεριφορά, δραστηριότητα ή χρήση εξοπλισμού, μεθόδου και υλικού που
μπορεί να προκαλέσει κίνδυνο.
Προειδοποιητική. Αυτή είναι η σήμανση που προειδοποιεί για ένα υπαρκτό ή πιθανό
κίνδυνο.
Υποχρεωτική. Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται τα σήματα που ορίζουν μια
συμπεριφορά. Η συμπεριφορά αυτή είναι υποχρεωτικό να ακολουθηθεί.
Διάσωσης ή βοήθειας. Η σήμανση αυτή παρέχει ενδείξεις σχετικές με τις εξόδους
κινδύνου ή τα μέσα βοήθειας ή διάσωσης.
Η σήμανση μπορεί να περιλαμβάνει:
Πινακίδες. Πινακίδα είναι κάθε σήμα το οποίο με το συνδυασμό γεωμετρικού σχήματος,
χρωμάτων και ενός συμβόλου ή εικονογράμματος, παρέχει μια συγκεκριμένη ένδειξη, η
ορατότητα της οποίας εξασφαλίζεται από φωτισμό επαρκούς έντασης.
Page 174 of 668
Πρόσθετες πινακίδες. Αυτές είναι πινακίδες που χρησιμοποιούνται μαζί με μία από τις
κύριες πινακίδες που αναφέρονται παραπάνω και οι οποίες παρέχουν συμπληρωματικές
ενδείξεις.
Χρώμα ασφαλείας. Είναι κάθε χρώμα στο οποίο προσδίδεται μια συγκεκριμένη σημασία.
Σύμβολο ή εικονοσύμβολο. Είναι κάθε εικόνα που περιγράφει μια κατάσταση ή συνιστά
μια συγκεκριμένη συμπεριφορά και η οποία χρησιμοποιείται πάνω σε μια πινακίδα ή μια
φωτεινή επιφάνεια.
Φωτεινό σήμα. Κάθε σήμα που εκπέμπεται από συσκευή αποτελούμενη από διαφανή ή
διαφώτιστα υλικά, φωτιζόμενα από το εσωτερικό ή από πίσω, κατά τέτοιο τρόπο, ώστε
να εμφανίζεται από μόνη της ως φωτεινή επιφάνεια.
Ηχητικό σήμα. Είναι κάθε κωδικό ηχητικό σήμα που εκπέμπεται από ειδική συσκευή,
χωρίς χρήση ανθρώπινης ή συνθετικής φωνής.
Προφορική ανακοίνωση. Είναι κάθε προκαθορισμένο προφορικό μήνυμα με χρήση
ανθρώπινης ή συνθετικής φωνής.
Σήμα διά χειρονομιών. Αυτό είναι κίνηση ή/και θέση των βραχιόνων ή/και των χεριών,
σύμφωνα με κωδική μορφή, για την καθοδήγηση ατόμων που εκτελούν χειρισμούς, οι
οποίοι ενέχουν υπαρκτό ή πιθανό κίνδυνο για τους εργαζόμενους.
12.2 ΕΛΑΧΙΣΤΕΣ ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΣΗΜΑΝΣΗ
ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΟΝ ΤΟΠΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
12.2.1 Οι σημάνσεις ασφάλειας και υγείας πρέπει να χρησιμοποιούνται μόνο για τη
μετάδοση του μηνύματος ή της πληροφορίας που προσδιορίζεται στο παρόν.
12.2.2 Τρόποι σήμανσης.
12.2.2.1 Μόνιμη σήμανση:
α) Η σήμανση που σχετίζεται με απαγόρευση, προειδοποίηση και υποχρέωση, καθώς και
εκείνη που αφορά τον εντοπισμό και την αναγνώριση των μέσων διάσωσης και βοήθειας,
γίνεται με πινακίδες κατά μόνιμο τρόπο. Η σήμανση που προορίζεται για τον εντοπισμό
και την αναγνώριση των υλικών και των εξοπλισμών καταπολέμησης πυρκαγιάς γίνεται
κατά μόνιμο τρόπο με πινακίδες ή/και χρώμα ασφαλείας.
β) Η σήμανση στα δοχεία και στους σωλήνες γίνεται όπως προβλέπεται παρακάτω.
γ) Η σήμανση πιθανών κινδύνων κρούσεων σε αντικείμενα, καθώς και πτώσεων ατόμων
γίνεται κατά μόνιμο τρόπο με χρώμα ασφαλείας ή με πινακίδες.
δ) Η σήμανση των οδών κυκλοφορίας γίνεται κατά μόνιμο τρόπο με χρώμα ασφαλείας.
Page 175 of 668
12.2.2.2 Περιστασιακή σήμανση:
α) Η επισήμανση επικίνδυνων συμβάντων, η κλήση ατόμων για μια συγκεκριμένη
ενέργεια, καθώς και η επείγουσα απομάκρυνση ατόμων γίνονται κατά περιστασιακό
τρόπο και λαμβάνοντας υπόψη την εναλλαξιμότητα και τη συμπληρωματικότητα, με
φωτεινό σήμα, ηχητικό σήμα ή/και προφορική ανακοίνωση.
β) Η καθοδήγηση ατόμων που εκτελούν χειρισμούς οι οποίοι ενέχουν υπαρκτό ή πιθανό
κίνδυνο γίνεται κατά τρόπο περιστασιακό, με σήματα δια χειρονομιών ή/και προφορική
ανακοίνωση.
12.2.3 Εναλλαξιμότητα και συμπληρωματικότητα των σημάνσεων.
12.2.3.1 Επίσης αποτελεσματικότητας η επιλογή είναι ελεύθερη μεταξύ:
α) Ενός χρώματος ασφαλείας ή μιας πινακίδας για την επισήμανση πιθανών κινδύνων
παραπατήματος ή πτώσης σε διαφορετικό επίπεδο.
β) Των φωτεινών σημάτων, των ακουστικών σημάτων ή της προφορικής ανακοίνωσης.
γ) Του σήματος δια χειρονομιών ή της προφορικής ανακοίνωσης.
12.2.3.2 Ορισμένοι τρόποι σήμανσης μπορούν να χρησιμοποιηθούν μαζί, όπως:
α) Φωτεινό και ηχητικό σήμα.
β) Φωτεινό σήμα και προφορική ανακοίνωση.
γ) Σήμα δια χειρονομιών και προφορική ανακοίνωση.
12.2.4 Οι ενδείξεις που αναφέρονται στον παρακάτω πίνακα έχουν εφαρμογή σε κάθε
σήμανση που περιλαμβάνει ένα χρώμα ασφαλείας.
Χρώμα
Κόκκινο
Σημασία ή σκοπός
Απαγορευτικό σήμα
Κίνδυνος-Συναγερμός
Ενδείξεις και
διευκρινίσεις
Επικίνδυνες
συμπεριφορές
Διακοπή, στάση,
Page 176 of 668
συστήματα επείγουσας
Υλικό και εξοπλισμός
καταπολέμησης
Αναγνώριση και
Προειδοποιητικό
σήμα. Προσοχή, προφυλακτικά
πυρκαγιάς
Κίτρινο ή
πορτοκαλοκίτρινο
Μπλε
διακοπής. Εκκένωση
Έλεγχος
Σήμα υποχρέωσης
εντοπισμός
μέτρα
Συγκεκριμένη
συμπεριφορά ή δράση.
Υποχρέωση να φέρεται
εξοπλισμός ατομικής
Πράσινο
Σήμα
βοήθειας.
διάσωσης
ασφαλείας
ασφαλείας
ή Πόρτες, έξοδοι, οδοί,
Κατάσταση υλικά, θέσεις, χώροι.
Επιστροφή στην ομαλή
κατάσταση
Πίνακας 12.1 Σήμανση και χρώματα ασφαλείας
12.2.5 Η αποτελεσματικότητα μιας σήμανσης:
12.2.5.1 Δεν πρέπει να μειώνεται με τον κακό σχεδιασμό, τον ανεπαρκή αριθμό, την κακή
θέση, την κακή κατάσταση ή κακή λειτουργία των μέσων ή συστημάτων σήμανσης.
12.2.5.2 Δεν πρέπει να μειώνεται με την παρουσία άλλης σήμανσης ή άλλης πηγής
εκπομπής του ίδιου τύπου, που επηρεάζει την ορατότητα ή την ακουστότητα, πράγμα
που συνεπάγεται ιδιαίτερα ότι:
α) Πρέπει να αποφεύγεται η τοποθέτηση υπερβολικού αριθμού πινακίδων σε άμεση
γειτνίαση μεταξύ τους.
β) Δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται συγχρόνως δυο φωτεινά σήματα, τα οποία μπορεί να
συγχέονται.
γ) Δεν πρέπει να χρησιμοποιείται φωτεινό σήμα κοντά σε άλλη, μη σαφώς διακρινόμενη
φωτεινή πηγή.
δ) Δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται συγχρόνως δύο ηχητικά σήματα.
ε) Δεν πρέπει να χρησιμοποιείται ηχητικό σήμα, αν στον περιβάλλοντα χώρο υπάρχει
ιδιαίτερα δυνατός θόρυβος.
Page 177 of 668
12.2.6 Τα μέσα και τα συστήματα σήμανσης πρέπει, ανάλογα με την περίπτωση, να
καθορίζονται, να συντηρούνται, να ελέγχονται και να επισκευάζονται τακτικά, να
αντικαθίστανται αν είναι αναγκαίο, κατά τρόπο ώστε να διατηρούν τις εγγενείς τους
ιδιότητες ή/και τα λειτουργικά τους χαρακτηριστικά.
12.2.7 Ο αριθμός και η θέση των μέσων ή των συστημάτων σήμανσης που πρέπει να
εγκατασταθούν, αποτελούν συνάρτηση της σημασίας των υπαρκτών ή πιθανών κινδύνων
ή της ζώνης που πρέπει να καλυφθεί.
12.2.8 Για τις σημάνσεις που έχουν ανάγκη πηγής ενέργειας για να λειτουργήσουν, πρέπει
να εξασφαλίζεται επικουρική τροφοδοσία σε περίπτωση διακοπής της κανονικής
τροφοδοσίας τους, εκτός και αν με τη διακοπή της εξαφανίζεται και ο κίνδυνος.
12.2.9 Ένα φωτεινό ή/και ηχητικό σήμα υποδεικνύει, με την ενεργοποίησή του, την
έναρξη κάποιας επιζητούμενης ενέργειας και πρέπει να διαρκεί όσο η ενέργεια το απαιτεί.
Τα φωτεινά ή ηχητικά σήματα πρέπει να είναι σε ετοιμότητα αμέσως μετά από κάθε
χρησιμοποίηση.
12.2.10 Η καλή λειτουργία και πραγματική αποτελεσματικότητα των φωτεινών και των
ηχητικών σημάτων πρέπει να ελέγχεται πριν τεθούν σε λειτουργία και στη συνέχεια
αρκετά συχνά.
2.11 Στην περίπτωση που οι εργαζόμενοι και οι εκπαιδευόμενοι, τους οποίους αφορά η
σήμανση έχουν περιορισμένες ακουστικές ή οπτικές ικανότητες ή δυνατότητες,
περιλαμβανομένης της περίπτωσης όπου αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι φέρουν
εξοπλισμό ατομικής προστασίας, θα πρέπει να ληφθούν τα κατάλληλα συμπληρωματικά
μέτρα ή μέτρα υποκατάστασης.
12.2.12 Οι χώροι, οι αίθουσες, τα εργαστήρια ή οι αποθήκες που χρησιμοποιούνται για να
αποθηκεύονται οι επικίνδυνες ουσίες ή παρασκευάσματα σε ικανές ποσότητες, πρέπει να
επισημαίνονται με κατάλληλη προειδοποιητική πινακίδα.
12.3 ΕΛΑΧΙΣΤΕΣ ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΙΣ ΠΙΝΑΚΙΔΕΣ
ΣΗΜΑΝΣΗΣ
12.3.1 Εγγενή χαρακτηριστικά.
12.3.1.1 Η μορφή και τα χρώματα των πινακίδων ορίζονται ανάλογα με το συγκεκριμένο
σκοπό
τους
(απαγορευτικές
πινακίδες,
προειδοποιητικές
πινακίδες,
πινακίδες
υποχρέωσης, διάσωσης ή βοήθειας και σχετικές με το υλικό ή τον εξοπλισμό
καταπολέμησης της πυρκαγιάς).
Page 178 of 668
12.3.1.2 Τα εικονοσύμβολα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο απλά και πρέπει να
παραλείπονται οι άχρηστες, όσον αφορά την κατανόησή τους, λεπτομέρειες.
12.3.1.3 Τα εικονοσύμβολα που χρησιμοποιούνται πρέπει να ποικίλουν ελαφρά ή να είναι
αναλυτικότερα σε σχέση με τις παραστάσεις, υπό τον όρο ότι η σημασία τους θα είναι
ισοδύναμη και ότι δεν θα συγχέεται από διαφορές ή προσαρμογές.
12.3.1.4 Οι πινακίδες κατασκευάζονται από υλικό με την καλύτερη δυνατή αντοχή σε
κρούσεις, σε κακές καιρικές συνθήκες και σε δυσμενείς επιδράσεις του περιβάλλοντος.
12.3.1.5 Οι διαστάσεις, καθώς και τα χρωματομετρικά και φωτομετρικά χαρακτηριστικά
των πινακίδων πρέπει να εξασφαλίζουν την καλή ορατότητα και την κατανόησή τους.
12.3.2 Συνθήκες χρήσης.
12.3.2.1 Οι πινακίδες τοποθετούνται καταρχήν σε κατάλληλο ύψος και σε θέση ανάλογα
με τη οπτική γωνία, αφού ληφθούν υπόψη ενδεχόμενα εμπόδια, είτε στο σημείο εισόδου
μιας ζώνης γενικού κινδύνου, είτε σε άμεση γειτονία συγκεκριμένου κινδύνου ή
επισημαινόμενου αντικειμένου και σε καλά φωτισμένο, εύκολα προσπελάσιμο και ορατό
μέρος.
12.3.2.2 Θα πρέπει να χρησιμοποιούνται σε περίπτωση κακών συνθηκών φυσικού
φωτισμού φωσφορίζοντα χρώματα, ανακλαστικά υλικά ή τεχνητός φωτισμός.
12.3.2.3 Η πινακίδα πρέπει να αφαιρείται, όταν η κατάσταση που δικαιολογούσε την
ύπαρξή της παύει να υφίσταται.
12.3.3 Πινακίδες που θα χρησιμοποιούνται.
12.3.3.1 Απαγορευτικές πινακίδες.
α)Εγγενή χαρακτηριστικά:
i) Κυκλικό σχήμα.
ii) Μαύρο εικονοσύμβολο σε λευκό φόντο, με κόκκινη (το κόκκινο πρέπει να καλύπτει
τουλάχιστον το 35% της επιφάνειας της πινακίδας) περίμετρο και γραμμή (που
κατεβαίνει από αριστερά προς τα δεξιά, καθ’ όλο το μήκος του εικονογράμματος, υπό
γωνία 45 0).
12.3.3.2 Προειδοποιητικές πινακίδες.
α)Εγγενή χαρακτηριστικά:
i) Σχήμα τριγωνικό.
ii) Μαύρο εικονοσύμβολο σε κίτρινο φόντο, με μαύρο περίγραμμα (το κίτρινο πρέπει να
καλύπτει τουλάχιστον το 50% της επιφάνειας της πινακίδας).
12.3.3.3 Πινακίδες υποχρέωσης.
α)Εγγενή χαρακτηριστικά:
Page 179 of 668
i) Σχήμα κυκλικό.
ii) Λευκό εικονοσύμβολο σε μπλε φόντο (το μπλε πρέπει να καλύπτει τουλάχιστον το 50%
της επιφάνειας της πινακίδας).
12.3.3.4 Πινακίδες διάσωσης ή βοήθειας.
α)Εγγενή χαρακτηριστικά.
i) Σχήμα ορθογώνιο ή τετραγωνικό.
ii) Λευκό εικονοσύμβολο σε πράσινο φόντο (το πράσινο πρέπει να καλύπτει τουλάχιστον
το 50% της επιφάνειας της πινακίδας).
3.3.5 Πινακίδες που αφορούν το πυροσβεστικό υλικό ή τον εξοπλισμό.
α)Εγγενή χαρακτηριστικά:
i) Σχήμα ορθογώνιο ή τετράγωνο.
ii) Λευκό εικονοσύμβολο σε κόκκινο φόντο (το κόκκινο πρέπει να καλύπτει το
τουλάχιστον το 50% της επιφάνειας της πινακίδας).
12.4 ΕΛΑΧΙΣΤΕΣ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗ
ΔΟΧΕΙΩΝ ΚΑΙ ΣΩΛΗΝΩΣΕΩΝ
12.4.1 Στα χρησιμοποιούμενα κατά την εργασία δοχεία που περιέχουν επικίνδυνες ουσίες
ή παρασκευάσματα, όπως αυτές ορίζονται στην ΚΥΑ 378/94: «Επικίνδυνες ουσίες,
ταξινόμηση, συσκευασία και επισήμανση αυτών, σε συμμόρφωση προς την οδηγία του
Συμβουλίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων 67/548/ΕΟΚ όπως έχει τροποποιηθεί και
ισχύει» (ΦΕΚ 705/Β/94) και στην ΚΥΑ 1197/89: «Ταξινόμηση, συσκευασία και
επισήμανση των επικίνδυνων παρασκευασμάτων» (ΦΕΚ567/Β/90), καθώς και στα
δοχεία που χρησιμοποιούνται για την αποθήκευση αυτών των επικίνδυνων ουσιών ή
παρασκευασμάτων και στις εμφανείς σωληνώσεις που περιέχουν ή μεταφέρουν τέτοιες
επικίνδυνες ουσίες ή παρασκευάσματα, πρέπει να υπάρχει ετικέτα με εικονοσύμβολο ή
σύμβολο σε έγχρωμο φόντο, όπως προβλέπεται από τις παραπάνω διατάξεις.
12.4.2 Η σήμανση αυτή πρέπει να τοποθετείται υπό τις ακόλουθες προϋποθέσεις:
12.4.2.1 Στην (στις) ορατή (ές) πλευρά (ές).
12.4.2.2 Με μορφή άκαμπτης πινακίδας, αυτοκόλλητου σήματος ή ζωγραφισμένης
ένδειξης.
12.4.3 Οι ετικέτες που χρησιμοποιούνται στις σωληνώσεις πρέπει να τοποθετούνται
εμφανώς και πλησίον των χώρων που παρουσιάζουν το μεγαλύτερο κίνδυνο, όπως
δικλείδες και σημεία σύνδεσης, με τρόπο δε αρκούντως επαναληπτικό.
Page 180 of 668
12.4.4 Οι αποθηκευτικοί χώροι, αίθουσες ή περίβολοι που χρησιμοποιούνται για να
αποθηκεύονται οι επικίνδυνες ουσίες ή παρασκευάσματα σε ικανές ποσότητες πρέπει να
επισημαίνονται με κατάλληλη προειδοποιητική πινακίδα.
12.4.5 Η αποθήκευση ορισμένων επικίνδυνων ουσιών ή παρασκευασμάτων μπορεί να
επισημαίνεται με την προειδοποιητική πινακίδα: «γενικός κίνδυνος».
12.4.6 Οι πινακίδες ή οι ετικέτες που αναφέρονται ανωτέρω πρέπει να τοποθετούνται,
ανάλογα με την περίπτωση κοντά στο χώρο αποθήκευσης ή στη θύρα πρόσβασης στην
αποθήκη.
12.5
ΕΛΑΧΙΣΤΕΣ
ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ
ΣΧΕΤΙΚΑ
ΜΕ
ΤΗ
ΣΗΜΑΝΣΗ
ΕΜΠΟΔΙΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΩΝ ΣΗΜΕΙΩΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ
ΣΗΜΑΝΣΗ ΤΩΝ ΟΔΩΝ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ
12.5.1 Σήμανση εμποδίων και επικίνδυνων σημείων.
12.5.1.1 Η σήμανση των κινδύνων για πρόσκρουση σε εμπόδια, πτώσεων αντικειμένων,
καθώς και ατόμων, πραγματοποιείται στο εσωτερικό των κτιριακών χώρων, όπου ο
εργαζόμενος και ο εκπαιδευόμενος έχει πρόσβαση στα πλαίσια της εργασίας του, με τη
βοήθεια κίτρινου χρώματος, το οποίο εναλλάσσεται με μαύρο ή κόκκινο χρώμα, που
εναλλάσσεται με άσπρο.
12.5.1.2 Οι διαστάσεις της σήμανσης αυτής πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις διαστάσεις
του επισημαινόμενου εμποδίου ή επικίνδυνου σημείου.
12.5.1.3 Οι κίτρινες, οι μαύρες, οι κόκκινες ή οι άσπρες λωρίδες πρέπει να έχουν κλίση 45
0
και να έχουν διαστάσεις περίπου ίσες μεταξύ τους.
12.5.2 Οριζόντια σήμανση των οδών κυκλοφορίας.
12.5.2.1 Όταν για την προστασία των εργαζομένων και των εκπαιδευόμενων, απαιτείται
η χρησιμοποίηση κι ο εξοπλισμός των χώρων, οι οδοί που προορίζονται ειδικά για την
κυκλοφορία οχημάτων πρέπει να επισημαίνονται από τις δύο πλευρές τους με συνεχή
λωρίδα ιδιαίτερα ορατού χρώματος, κατά προτίμηση άσπρου ή κίτρινου, αφού ληφθεί
υπόψη το χρώμα του δαπέδου.
12.5.2.2 Η τοποθέτηση των λωρίδων πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις απαραίτητες
αποστάσεις ασφαλείας μεταξύ οχημάτων, που ενδεχομένως κυκλοφορούν, και κάθε
αντικειμένου που μπορεί να βρίσκεται είτε κοντά, είτε ανάμεσα στους πεζούς και τα
οχήματα.
Page 181 of 668
12.5.2.3 Οι μόνιμες οδοί που βρίσκονται εντός των οικοδομημένων ζωνών πρέπει επίσης
να επισημαίνονται εφόσον χρειάζεται, εκτός εάν είναι εφοδιασμένες με κατάλληλα
περιφράγματα ή πλακοστρώσεις.
12.6 ΕΛΑΧΙΣΤΕΣ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΦΩΤΕΙΝΑ ΣΗΜΑΤΑ
12.6.1 Εγγενή χαρακτηριστικά.
12.6.1.1 Το φως που πρέπει να εκπέμπεται από ένα σήμα πρέπει να δημιουργεί
κατάλληλη φωτεινή αντίθεση στο περιβάλλον του, ανάλογα με τις συνθήκες
χρησιμοποίησης που προβλέπονται, χωρίς να προκαλεί θάμπωμα λόγω υπερβολής ή κακή
ορατότητα λόγω ανεπάρκειας.
12.6.1.2 Η φωτεινή επιφάνεια που εκπέμπει ένα σήμα μπορεί να είναι ενιαίου χρώματος
ή να περιέχει ένα εικονοσύμβολο σε καθορισμένο φόντο.
12.6.1.3 Το ενιαίο χρώμα πρέπει να είναι σύμφωνο με τον πίνακα σημασίας των
χρωμάτων.
12.6.1.4 Όταν το σήμα περιλαμβάνει εικονοσύμβολο, αυτό το τελευταίο θα πρέπει, κατ’
αναλογία, να είναι σύμφωνο με τους κανόνες που το αφορούν.
12.6.2 Ειδικοί κανόνες χρήσης.
12.6.2.1 Αν ένα σύστημα μπορεί να εκπέμπει συνεχές και διακεκομμένο σήμα, το
διακεκομμένο σήμα θα χρησιμοποιηθεί για να υποδεικνύει, σε σχέση με το συνεχές, ένα
υψηλότερο επίπεδο κινδύνου η μια αυξημένη ανάγκη επέμβασης ή ζητούμενης ή
επιβαλλόμενης δράσης.
12.6.2.2 Η διάρκεια κάθε λάμψης και η συχνότητα των λάμψεων ενός διακεκομμένου
φωτεινού σήματος πρέπει να μελετηθούν κατά τρόπο ώστε να εξασφαλίζουν καλή
κατανόηση του μηνύματος και να αποφεύγεται κάθε σύγχυση είτε μεταξύ διαφόρων
φωτεινών σημάτων, είτε με ένα συνεχές φωτεινό σήμα.
12.6.2.3 Αν ένα διακεκομμένο φωτεινό σήμα χρησιμοποιείται αντί ή ως συμπλήρωμα
ηχητικού σήματος, πρέπει ο κώδικας του σήματος να είναι ταυτόσημος.
12.6.2.4 Ένα σύστημα εκπομπής φωτεινού σήματος, που χρησιμοποιείται σε περίπτωση
σοβαρού κινδύνου, πρέπει να επιτηρείται ειδικά ή να διαθέτει βοηθητικό λαμπτήρα.
12.7 ΕΛΑΧΙΣΤΕΣ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΗΧΗΤΙΚΑ ΣΗΜΑΤΑ
12.7.1 Εγγενή χαρακτηριστικά.
12.7.1.1 Ένα ηχητικό σήμα πρέπει:
Page 182 of 668
α) Να έχει ηχητικό επίπεδο σαφώς ανώτερο των διάχυτων θορύβων του περιβάλλοντος,
κατά τρόπο ώστε να είναι ακουστό χωρίς να είναι υπερβολικό ή οδυνηρό.
β) Να αναγνωρίζεται εύκολα, λαμβάνοντας υπόψη κυρίως τη διάρκεια των παλμών, το
διαχωρισμό μεταξύ παλμών και ομάδων παλμών και να διακρίνεται σαφώς, αφενός, από
ένα άλλο ηχητικό σήμα και αφετέρου, από τους διάχυτους θορύβους του περιβάλλοντος.
γ) Εάν ένα σύστημα μπορεί να εκπέμπει ηχητικό σήμα σε κυμαινόμενη και σταθερή
συχνότητα, θα χρησιμοποιείται η κυμαινόμενη συχνότητα για να υποδεικνύει, σε σχέση με
τη σταθερή, υψηλότερο κίνδυνο ή επείγουσα ανάγκη επέμβασης ή ζητούμενης ή
επιβαλλόμενης ενέργειας.
12.7.2 Κώδικες που χρησιμοποιούνται.
Ο ήχος σήματος εκκένωσης πρέπει να είναι συνεχής.
12.8 ΕΛΑΧΙΣΤΕΣ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΟΦΟΡΙΚΗ
ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ
12.8.1 Εγγενή χαρακτηριστικά.
12.8.1.1 Η προφορική ανακοίνωση πραγματοποιείται μεταξύ ενός ομιλητή ή πομπού και
ενός ή περισσοτέρων ακροατών, με τη μορφή σύντομων κειμένων, ομάδων λέξεων ή/και
μεμονωμένων λέξεων, ενδεχόμενα κωδικοποιημένων.
12.8.1.2 Τα προφορικά μηνύματα είναι όσο το δυνατόν σύντομα, απλά και σαφή. Η
προφορική ικανότητα του ομιλητή και οι ακουστικές δυνατότητες του ακροατή ή των
ακροατών πρέπει να είναι επαρκείς για την εξασφάλιση μιας ασφαλούς προφορικής
ανακοίνωσης.
12.8.1.3 Η προφορική ανακοίνωση είναι άμεση (χρησιμοποίηση της ανθρώπινης φωνής)
ή έμμεση (ανθρώπινη ή συνθετική φωνή, εκπεμπόμενη από ειδικό μέσο).
12.8.2 Ειδικοί κανόνες χρήσης.
12.8.2.1 Τα άτομα στα οποία απευθύνεται το σήμα θα πρέπει να γνωρίζουν καλά την
χρησιμοποιούμενη γλώσσα, ώστε να μπορέσουν να κατανοήσουν ορθά το προφορικό
μήνυμα και να υιοθετήσουν, σύμφωνα με το μήνυμα, μια κατάλληλη συμπεριφορά στον
τομέα της ασφάλειας και της υγείας.
12.8.2.2 Αν η προφορική ανακοίνωση χρησιμοποιείται στη θέση ή ως συμπλήρωμα
σημάτων με χειρονομίες, πρέπει να χρησιμοποιούνται λέξεις-κωδικοί.
Page 183 of 668
12.9 ΕΛΑΧΙΣΤΕΣ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΚΑΙ
ΤΟΝ ΕΝΤΟΠΙΣΜΟ ΤΟΥ ΠΥΡΟΣΒΕΣΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ
12.9.1 Ο πυροσβεστικός εξοπλισμός πρέπει να αναγνωρίζεται μέσω του χρωματισμού
του εξοπλισμού και μέσω πινακίδας εντοπισμού ή/και χρωματισμού των θέσεων στις
οποίες βρίσκεται ή της πρόσβασης στις θέσεις αυτές.
12.9.2 Το χρώμα αναγνώρισης αυτών των υλικών και του εξοπλισμού είναι το κόκκινο. Η
κόκκινη επιφάνεια πρέπει να είναι επαρκής ώστε να επιτρέπει εύκολη αναγνώριση.
12.9.3 Οι πινακίδες που προβλέπονται πρέπει να χρησιμοποιούνται ανάλογα με τις θέσεις
των εξοπλισμών αυτών.
Οι ελάχιστες προδιαγραφές σχετικά με τα σήματα με χειρονομίες δεν κρίνεται σκόπιμο να
αναλυθούν καθώς τα σήματα αυτά δεν χρησιμοποιούνται στους χώρος του
Πανεπιστημίου.
Ακολουθεί πίνακας με τις πινακίδες σήμανσης ασφαλείας.
ΠΙΝΑΚΙΔΕΣ ΣΗΜΑΝΣΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ
ΑΠΑΓΟΡΕΥΤΙΚΕΣ ΠΙΝΑΚΙΔΕΣ
Απαγορεύεται
το κάπνισμα
Απαγορεύεται
η χρήση γυμνής
φλόγας και το κάπνισμα
Απαγορεύεται
η διέλευση πεζών
Απαγορεύεται
η κατάσβεση
με νερό
Μη πόσιμο νερό
Page 184 of 668
Μην αγγίζετε
Απαγορεύεται
η είσοδος στους
μη έχοντες ειδική άδεια
Απαγορεύεται
η είσοδος στα οχήματα
διακίνησης φορτίων
ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΤΙΚΕΣ ΠΙΝΑΚΙΔΕΣ
Εύφλεκτες ύλες ή/και
υψηλή θερμοκρασία
Αιωρούμενα φορτία
Οχήματα διακίνησης
Εκρηκτικές ύλες
Κίνδυνος
ηλεκτροπληξίας
Μη ιοντίζουσες
Τοξικές ύλες
Γενικός κίνδυνος
Διαβρωτικές ύλες
Ακτινοβολία λέιζερ
Ισχυρό μαγνητικό
Κίνδυνος
Ραδιενεργά υλικά
Αναφλέξιμες ύλες
Page 185 of 668
φορτίων
Βιολογικός κίνδυνος
ακτινοβολίες
πεδίο
Χαμηλή θερμοκρασία
παραπατήματος
Κίνδυνος πτώσης
Βλαβερές ή
ερεθιστικές ύλες
Page 186 of 668
ΠΙΝΑΚΙΔΕΣ ΥΠΟΧΡΕΩΣΗΣ
Υποχρεωτική προστασία
των αυτιών
Υποχρεωτική προστασία
ματιών
Υποχρεωτική
προστασία των
αναπνευστικών οδών
Υποχρεωτική
προστασία προσώπου
Υποχρεωτική προστασία
των ποδιών
Υποχρεωτική
προστασία των χεριών
Υποχρεωτική προστασία
κεφαλιού
Υποχρεωτική ατομική
προστασία έναντι των
πτώσεων
Υποχρεωτική προστασία
του σώματος
Γενική
υποχρέωση
ΠΙΝΑΚΙΔΕΣ ΔΙΑΣΩΣΗΣ ΚΑΙ ΒΟΗΘΕΙΑΣ
Πρώτες βοήθειες
Φορείο
Θαλάμους για ντους
Πλύση ματιών
ασφαλείας
Τηλέφωνο για διάσωση
και πρώτες βοήθειες
Page 187 of 668
Οδός/Έξοδος κινδύνου
Κατεύθυνση που πρέπει να ακολουθηθεί
ΠΙΝΑΚΙΔΕΣ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΠΥΡΟΣΒΕΣΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟ
Πυροσβεστική
μάνικα
Σκάλα
Πυροσβεστήρας
Τηλέφωνο για την
καταπολέμηση
Page 188 of 668
Κατεύθυνση που πρέπει να ακολουθηθεί (ενδεικτικά σήματα επιπλέον των παραπάνω πινακίδων)
Πίνακας 12.1 Πίνακίδες σήμανσης ασφαλείας
12.10 ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗ ΧΗΜΙΚΩΝ ΟΥΣΙΩΝ – ΠΗΓΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΓΙΑ
ΤΙΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΩΝ ΧΗΜΙΚΩΝ ΟΥΣΙΩΝ
Για να επιτευχθεί ο στόχος της μεταφοράς αξιόπιστων πληροφοριών στο χρήστη είναι
απαραίτητη η ταξινόμηση των χημικών ουσιών σε ομοειδείς κατηγορίες από την άποψη
της δράσης των ουσιών, είτε στον άνθρωπο, είτε στο περιβάλλον του. Η ταξινόμηση αυτή
δεν βασίζεται κατ’ ανάγκη σε ανάλογη χημική δομή. Η οδηγία 67/548/ΕΟΚ για την
ταξινόμηση, την συσκευασία και την επισήμανση των επικίνδυνων ουσιών, καθώς και η
ανάλογη οδηγία 88/379/ΕΟΚ για τα παρασκευάσματα (μίγματα ουσιών), έχουν θέσει τις
βάσεις για μια ενοποιημένη αντίληψη αντιμετώπισης των κινδύνων που προκύπτουν από
τη χρήση των χημικών.
Σύμφωνα με τις ρυθμίσεις τις σχετικές με την επισήμανση των ουσιών και των
παρασκευασμάτων, χημικά που παρουσιάζουν ανάλογη δράση κατατάσσονται στη ίδια
κατηγορία (π.χ. εύφλεκτα, διαβρωτικά, ερεθιστικά κλπ.) και χαρακτηρίζονται από ένα
ειδικό σήμα της κατηγορίας τους. Οι ορισμοί που περιέχονται στα κείμενα αυτά είναι
απλοί και γενικοί και σκοπό έχουν την σωστή και ταχεία κατάταξή τους. Εκρηκτικές είναι
π.χ. «ουσίες και παρασκευάσματα που δύνανται να εκραγούν υπό την επίδραση φλογός ή
που είναι πλέον ευαίσθητα σε κρούσεις ή τριβές όπως το δινιτροβενζόλιο».
Δεδομένου ότι μια ουσία μπορεί να παρουσιάζει ταυτόχρονα περισσότερες ιδιότητες,
είναι δυνατός ο πολλαπλός χαρακτηρισμός (π.χ. ουσία εύφλεκτη και επιβλαβής), που
συνοδεύεται από τα αντίστοιχα σήματα. Το σήμα κάθε κατηγορίας είναι ένα τετράγωνο σε
πορτοκαλί φόντο, με ένα σχέδιο που απεικονίζει ή συμβολίζει τη δράση των χημικών της
ομάδας. Το σήμα συνοδεύεται από ένα λατινικό γράμμα, το οποίο σε ορισμένες
περιπτώσεις ακολουθείται από ένα δείκτη ή το σύμβολο + (π.χ. οι εξαιρετικά εύφλεκτες
ουσίες φέρουν το F+, οι επιβλαβείς το Xn, οι διαβρωτικές το C, κλπ.).
Τα σήματα αποτελούν το πρώτο επίπεδο πληροφοριών που είναι ενδιαφέρουσες ή και
απαραίτητες στο χρήστη τους. Η ποικιλία των κινδύνων και των μέτρων απαιτεί
περισσότερο εξειδικευμένη γνώση. Αυτό επιτυγχάνεται με τις τυποποιημένες φράσεις
κινδύνου (φράσεις R, όπου R=risk) και τις τυποποιημένες φράσεις προφύλαξης ή
ασφαλούς χρήσης (φράσεις S, όπου S=safety). Οι πρώτες προσφέρουν πληροφορίες για
τους κινδύνους που εγκυμονεί η χρήση της εκάστοτε ουσίας, ενώ οι δεύτερες αναφέρονται
σε μέτρα που είναι απαραίτητο να λάβει κάποιος ώστε να αποφευχθεί η βλάβη της υγείας
του. Οι φράσεις είναι κωδικοποιημένες και φέρουν έναν αριθμό μετά το γράμμα R ή S, π.χ.
η φράση R27 σημαίνει «Πολύ τοξικό σε επαφή με το δέρμα», η φράση S37 σημαίνει
«Φοράτε κατάλληλα γάντια», ενώ είναι δυνατές και μικτές φράσεις σε κάθε κατηγορία,
που συνδυάζουν τις επιμέρους. Η φράση π.χ. R36/38 σημαίνει «Ερεθίζει τα μάτια και το
δέρμα», ενώ η φράση S3/7/9 «Διατηρήσατε το δοχείο κλεισμένο σε χώρο δροσερό και
καλώς αεριζόμενο» (Παράρτημα, πίνακας 12.2). Επίσης, στον πίνακα 12.3 του
παραρτήματος της ενότητας παρατίθενται τα γνωστά καρκινογόνα, ουσίες τοξικές για το
αναπαραγωγικό σύστημα και υλικά οξείας και υψηλής τοξικότητας.
Στους εργαστηριακούς χώρους του πανεπιστημίου βρίσκονται συχνά μεγάλες
ποσότητες χημικών ουσιών σε διάφορες συσκευασίες. Κάθε συσκευασία πρέπει να φέρει
ετικέτα (βλ. εικόνα 12.1) με όλες τις βασικές πληροφορίες για την περιεχόμενη ουσία: την
ταυτότητα του προϊόντος, την καθαρότητα της ουσίας, τα σήματα ταξινόμησης (π.χ.
διαβρωτικές κ.λπ.), τις φράσεις κινδύνου και προφυλάξεων, το όνομα και τη διεύθυνση
του παραγωγού κλπ. Σημειώνεται ότι στα προϊόντα που κυκλοφορούν στην Ευρώπη, οι
βασικές πληροφορίες για τους κινδύνους ή τα μέτρα πρέπει να είναι γραμμένα στην
τοπική γλώσσα, επομένως οι ετικέτες για τις ουσίες και τα παρασκευάσματα που
χρησιμοποιούνται στο Πανεπιστήμιο πρέπει να είναι γραμμένες στην ελληνική γλώσσα.
Εικόνα 12.1. Επισήμανση του Βενζολίου
12.11 ΔΕΛΤΙΑ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ (MSDS)
Το άρθρο 25 του Ν. 1568/1985 αναφέρει ότι «ο εργοδότης οφείλει να γνωρίζει τους
κινδύνους τους οποίους συνεπάγεται για την υγεία του εργαζόμενου παράγοντες που
χρησιμοποιούνται ή δημιουργούνται στους τόπους εργασίας και προκειμένου να
συμμορφωθεί με τις παραπάνω απαιτήσεις, δικαιούται να ζητά από τον παρασκευαστή,
εισαγωγέα ή προμηθευτή των παραγόντων αυτών, πληροφορίες τόσο για τους κινδύνους
που συνεπάγονται για την υγεία των εργαζομένων, όσο και για τις μεθόδους ασφαλούς
χρήσης τους». Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε την οδηγία 91/155/ΕΟΚ (Υπουργική
Απόφαση 378/94) όπου προβλέπεται η υποχρέωση παροχής δωρεάν πληροφοριών από
τον παραγωγό, τον εισαγωγέα ή τον διανομέα προς τον χρήστη. Οι πληροφορίες πρέπει να
παρέχονται υπό την μορφή ενός Δελτίου Δεδομένων Ασφάλειας Προϊόντος (Material
Safety Data Sheets, συντομογραφία MSDS, εικόνα 12.2). Το άρθρο 3 της οδηγίας αναφέρει
τις πληροφορίες που υποχρεωτικά πρέπει να περιέχονται σε ένα δελτίο δεδομένων
ασφάλειας. Συγκεκριμένα:
• Στοιχεία της ουσίας ή του παρασκευάσματος και στοιχεία για την επιχείρηση/εταιρεία
• Σύσταση και στοιχεία για τα συστατικά του παρασκευάσματος, προσδιορισμός των
κινδύνων, πρώτες βοήθειες (ανάλογα με τον τρόπο έκθεσης του θύματος)
• Μέτρα για την καταπολέμηση της πυρκαγιάς (κατάλληλα και ακατάλληλα μέσα
πυρόσβεσης)
• Μέτρα για την αντιμετώπιση τυχαίας έκλυσης (προσωπικές και περιβαντολλογικές
προφυλάξεις και μέτρα καθαρισμού).
• Χειρισμός και αποθήκευση, έλεγχος της έκθεσης στο προϊόν και ατομική προστασία
(π.χ. τύπος εξοπλισμού για τη προστασία χεριών, οφθαλμών κλπ.)
• Φυσικές και χημικές ιδιότητες (π.χ. οσμή, pH, σημείο ή περιοχή ζέσης, τήξης, ανάφλεξης
τάση ατμών κλπ.)
• Σταθερότητα και δραστικότητα (συνθήκες ή υλικά που πρέπει να αποφεύγονται,
επικίνδυνα προϊόντα αποσύνθεσης)
• Τοξικολογικά στοιχεία
• Οικολογικά στοιχεία (π.χ. ικανότητα αποικοδόμησης, δυνατότητα βιοσυσσώρευσης
κλπ.)
• Μέθοδοι εξάλειψης της ουσίας ή του παρασκευάσματος
• Στοιχεία σχετικά με τη μεταφορά
• Στοιχεία σχετικά με τις κανονιστικές διατάξεις
• Άλλα στοιχεία
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το άρθρο 3 της Υ. Δ. 508/91 (συμπλήρωση της Υ.Α.
1197/89 σε συμμόρφωση προς την Οδηγία 91/155/ΕΟΚ)αναφέρει ότι «Το δελτίο
δεδομένων ασφάλειας… πρέπει να περιέχει υποχρεωτικά τις ακόλουθες ενδείξεις στην
ελληνική».
1. ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΠΡΟΙΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ
ΠΡΟΪΟΝ: ΧΧΧΧ
ΧΡΗΣΗ: Αλκαλικό καθαριστικό χαμηλού αφρού
2. ΣΥΝΘΕΣΗ:
• Μίγμα αλκαλικών αλάτων, μεταξύ των οποίων αλκαλικά υδροξείδια, πυριτικά αλκαλικά άλατα με
οργανικούς παρεμποδιστές, αναστολείς διάβρωσης και μειωτές επιφανειακής τάσης, ανιονικούς
και μη ανιονικούς.
• Συστατικά πολύ επικίνδυνα ή ταξινομήσιμα έτσι, βάσει των Ιταλικών νόμων DPR 256/74 και
Ευρωπαϊκών (CEE):
Πυριτικά άλατα: 5-10% (C- R34)
Υπεροξείδιο του νατρίου: 1- 2% (C- R35)
Ταξινόμηση και σήμανση “Χ”, ερεθιστικό R38/38, S26, S28, S24/25.
3. ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΤΗΤΑΣ (ΚΙΝΔΥΝΟΥ):
Το προϊόν μπορεί να προκαλέσει ερεθισμούς δέρματος, ιδιαίτερα μετά από παρατεταμένη επαφή.
Τα μάτια και οι βλεννογόνοι είναι πιο ευαίσθητοι και ο ερεθισμός μπορεί να δημιουργήσει
έγκαυμα.
4. ΜΕΤΡΑ ΠΡΩΤΩΝ ΒΟΗΘΕΙΩΝ:
• Επαφή με τα μάτια: Πλύνετε αμέσως με άφθονο νερό για τουλάχιστον 15 λεπτά. Συμβουλευτείτε
γιατρό.
• Επαφή με το δέρμα: Πλύνετε με άφθονο νερό.
• Εισπνοή: Αν το προϊόν χρησιμοποιηθεί σύμφωνα με τους αναφερόμενους κανόνες και σε
κατάλληλο χώρο, δεν υπάρχουν κίνδυνοι από την εισπνοή του.
• Κατάποση: Μην προκαλέσετε εμετό. Ζητήστε αμέσως ιατρική βοήθεια.
5. ΜΕΤΡΑ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ:
• Προτεινόμενοι τρόποι σβέσης: Χρησιμοποιήστε νερό, CO2, αφρό… ξηρά σκόνη
• Απαγορευμένοι τρόποι σβέσης: Κανένας ιδιαίτερα
• Μέτρα προστασίας: Ατομικοί αναπνευστήρες
6. ΜΕΤΡΑ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΥΧΑΙΑΣ ΔΙΑΡΡΟΗΣ:
Φυλάξτε το προϊόν μακριά από το δίκτυο αποχέτευσης και επιφανειακά νερά. Συγκεντρώστε το σε
πλαστικά δοχεία. Απορροφήστε το χυμένο προϊόν με κατάλληλο υλικό. Πλύνετε τη μολυσμένη
περιοχή με νερό.
Εικόνα 12.2 Παράδειγμα Δελτίου Δεδομένων Ασφάλειας Προϊόντος (Material
Safety Data Sheets, συντομογραφία MSDS)
12.12 ΣΥΜΒΟΛΑ ΚΑΙ ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΕΣ
ΟΥΣΙΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΜΑΤΑ
Τα σύμβολα και οι ενδείξεις κινδύνου για τις επικίνδυνες ουσίες και παρασκευάσματα
είναι:
Εκρηκτικές (Ε): Στερεές, υγρές, παχύρευστες ή ζελατινώδεις ουσίες και παρασκευάσματα
που αντιδρούν εξώθερμα και με ταυτόχρονη ταχεία έκλυση αερίων, ακόμη και χωρίς την
παρουσία ατμοσφαιρικού οξυγόνου και που υπό καθορισμένες συνθήκες δοκιμής
εκπυρσοκροτούν, αναφλέγονται έντονα και γρήγορα ή εκρήγνυνται υπό την επίδραση
θερμότητας και περιορισμού.
Οξειδωτικές (Ο): Ουσίες και παρασκευάσματα τα οποία, σε επαφή με άλλες ουσίες και
ιδίως εύφλεκτες ουσίες, προκαλούν ισχυρώς εξώθερμη αντίδραση.
Εύφλεκτες (F): Υγρές ουσίες και παρασκευάσματα με χαμηλό σημείο ανάφλεξης.
Εξαιρετικά εύφλεκτες (F+): Ουσίες και παρασκευάσματα με εξαιρετικά χαμηλό σημείο
ανάφλεξης και χαμηλό σημείο ζέσεως, καθώς και αέριες ουσίες και παρασκευάσματα οι
οποίες υπό κανονική θερμοκρασία και πίεση αναφλέγονται στον αέρα.
Τοξικές (T): Ουσίες και παρασκευάσματα που εισπνεόμενα, καταπινόμενα ή
απορροφούμενα μέσω του δέρματος ακόμα και σε μικρές ποσότητες, προκαλούν το
θάνατο ή οξείες ή χρόνιες βλάβες της υγείας.
Πολύ τοξικές (T+): Ουσίες και παρασκευάσματα που εισπνεόμενα, καταπινόμενα ή
απορροφούμενα μέσω του δέρματος ακόμα και σε ελάχιστη ποσότητα, προκαλούν το
θάνατο ή οξείες ή χρόνιες βλάβες της υγείας.
Επιβλαβείς (Xn): Ουσίες και παρασκευάσματα που εισπνεόμενα, καταπινόμενα ή
απορροφούμενα μέσω του δέρματος μπορούν να προκαλέσουν το θάνατο ή οξείες ή
χρόνιες βλάβες της υγείας.
Διαβρωτικές (C): Ουσίες και παρασκευάσματα τα οποία σε επαφή με ζώντες ιστούς
μπορούν να τους καταστρέψουν.
Ερεθιστικές (Xi): Μη διαβρωτικές ουσίες και παρασκευάσματα τα οποία με άμεση,
παρατεταμένη ή επαναλαμβανόμενη επαφή με το δέρμα ή τους βλεννογόνους, μπορούν να
προκαλέσουν φλεγμονές.
Επικίνδυνες για το περιβάλλον (N): Ουσίες και παρασκευάσματα τα οποία αν
εισαχθούν στο περιβάλλον, παρουσιάζουν ή μπορεί να παρουσιάσουν άμεσο ή μελλοντικό
κίνδυνο για έναν ή περισσότερους τομείς του περιβάλλοντος.
Ετικέτες
Η ετικέτα αποτελεί την πρώτη πηγή πληροφόρησης για το προϊόν. Θα πρέπει να
υπάρχει μία ετικέτα σε κάθε δοχείο, καθώς επίσης και στα δοχεία μετάγγισης της
επικίνδυνης ουσίας ή παρασκευάσματος.
Η ετικέτα θα πρέπει να είναι γραμμένη στην ελληνική γλώσσα και να περιέχει τα
ακόλουθα:
• Ονομασία ή ονομασίες των ουσιών που περιέχονται στο δοχείο
• Όνομα, διεύθυνση και αριθμό τηλεφώνου του παρασκευαστή/ εισαγωγέα
• Σύμβολα και ενδείξεις κινδύνου
• Φράσεις που υποδηλώνουν τους ειδικούς κινδύνους (φράσεις R)
• Φράσεις που υποδηλώνουν τις οδηγίες ασφαλούς χρήσης (φράσεις S)
•
Για τις ουσίες, τον αριθμό ΕΟΚ
Στην εικόνα 12.3 δίνεται ένα παράδειγμα επισήμανσης μιας χημικής ουσίας καθώς και των
στοιχείων που θα πρέπει να περιέχει η ετικέτα. Στην εικόνα 12.4 δίνονται επίσης
παραδείγματα επισημάνσεων χημικών ουσιών με τις ανάλογες ετικέτες. Στον πίνακα 12.4
παρουσιάζεται η σημασία των συμβόλων που χρησιμοποιούνται στις ετικέτες με
παραδείγματα προϊόντων και προληπτικά μέτρα.
Εικόνα 12.3 Επισήμανση του Τολουολίου και ενδείξεις των χαρακτηριστικών του.
Εικόνα 12.4 Παραδείγματα επισημάνσεων χημικών ουσιών με ετικέτες
Πίνακας 12.4 Σημασία των συμβόλων που χρησιμοποιούνται στις ετικέτες με
παραδείγματα προϊόντων και προληπτικά μέτρα
12.13 ΧΡΩΜΑΤΙΣΜΟΣ ΣΩΛΗΝΩΣΕΩΝ
Ο χρωματισμός των σωληνώσεων γίνεται στα εμφανή σημεία του δικτύου των
σωληνώσεων και κοντά στα σημεία που υπάρχουν οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι, όπως οι βάνες
και τα σημεία σύνδεσης. Τα χρώματα που χρησιμοποιούνται για τις διάφορες κατηγορίες
των μεταφερόμενων
ουσιών μέσω σωληνώσεων,
πρέπει να επεξηγούνται σε
συγκεντρωτικούς πίνακες στις εισόδους και σε εμφανή σημεία του εργασιακού χώρου.
Πίνακας 12.5 Χρωματισμός σωληνώσεων
12.14 ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗ ΦΙΑΛΩΝ ΠΕΠΙΕΣΜΕΝΩΝ ΑΕΡΙΩΝ
Οι φιάλες πεπιεσμένων αερίων χαρακτηρίζονται από το χρωματισμό που φέρουν στο
κωνοειδές πάνω μέρος του λαιμού της φιάλης. Το χρώμα χαρακτηρίζει το αέριο που
περιέχει. Το υπόλοιπο κυλινδρικό σώμα της φιάλης είναι χρώματος γκρι, ανεξάρτητα από
το περιεχόμενό της.
Ειδικότερα για κάθε αέριο ή μίγμα αερίων ο λαιμός της φιάλης είναι
χρωματισμένος ως εξής:
Πίνακας 12.6 Χρωματισμός φιαλών πεπιεσμένων αερίων ανάλογα με το
περιεχόμενο αέριο
12.15 Η ΣΗΜΑΝΣΗ ΣΤΙΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ - Η ΣΥΜΦΩΝΙΑ ADR
O ευρωπαϊκός κώδικας που διέπει τις οδικές μεταφορές είναι η «Ευρωπαϊκή
Συμφωνία για την Διεθνή Οδική Μεταφορά Επικινδύνων Εμπορευμάτων ADR».
Η συμφωνία αφορά το τμήμα χερσαίων μεταφορών της Οικονομικής Επιτροπής του
ΟΗΕ και υπογράφηκε το 1957 στη Γενεύη. Οι εκάστοτε αναθεωρήσεις των κειμένων της
ADR γίνονται δεκτές από την Ελλάδα.
Σήμανση επικίνδυνων φορτίων
Πορτοκαλί πινακίδες αναγνώρισης του κινδύνου
Είδος κινδύνου που ορίζει ο πάνω αριθμός:
2 Εκπομπή αερίων
3 Εύφλεκτα υγρά (ατμοί) και αέρια
4 Εύφλεκτα στερεά
5 Οξειδωτική αντίδραση
6 Τοξικότητα
7 Διαβρωτικότητα
8 Κίνδυνος αιφνίδιας αντίδρασης
Στην ομάδα εικόνων 12.5 παρουσιάζεται η σήμανση επικίνδυνων φορτίων ανά
κλάση
Εικόνες 12.5 Σήμανση επικίνδυνων φορτίων
Εικόνα 12.6 Σήμανση γενικών φορτίων
12.16 ΠΕΡΙΦΡΑΞΗ ΕΡΓΟΤΑΞΙΩΝ ΣΤΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ
Ο περιβάλλων χώρος και η περίμετρος του εργοταξίου πρέπει να σημαίνονται και να
περιφράσσονται κατάλληλα.
Δίκτυο περίφραξης
Προειδοποιητικοί φανοί
Ταινία σήμανσης κινδύνου
Εικόνες 12.7 Σήμανση σε εργοτάξια
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
 Βαλαβανίδης Α. Βασικές Αρχές Υγιεινής και Ασφάλειας στα Χημικά και Βιοχημικά
Εργαστήρια. Πληροφορίες για Επικίνδυνες Χημικές ουσίες. Τμήμα Χημείας Πανεπιστημίου
Αθηνών, 2007.
 Ελληνικό Ινστιτούτο Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας. Θέματα Υγείας και Ασφάλειας της
Εργασίας για Επιχειρήσεις γ΄ κατηγορίας (αρθρ. 2, Π. Δ. 294/1988). Αθήνα, 2008.
 Κουκουλάκη Θ. Τυποποίηση σε θέματα υγείας και ασφάλειας στην εργασία Αθήνα, ΕΛΙΝΥΑΕ,
1999.
 Σαραφόπουλος Ν. Οδηγός Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας, Αθήνα: Μεταίχμιο, 2001.
 Δόντας Σ., Κομνηνός Ξ. Βασικές αρχές υγείας και ασφάλειας στα χημικά εργαστήρια. Υγιεινή
και Ασφάλεια της Εργασίας.
 Δρίβας Σ., Ζορμπά Κ., Κουκουλάκη Θ. Μεθοδολογικός οδηγός για την εκτίμηση και πρόληψη
του επαγγελματικού κινδύνου, 2η έκδοση. Αθήνα, ΕΛΙΝΥΑΕ, 2001.
 Σήμανση ασφάλειας και υγείας στους χώρους εργασίας, Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών
Ασφαλίσεων, Γενική Διεύθυνση Συνθηκών και Υγιεινής της Εργασίας. Αθήνα 2011
ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ:
 http://www.elinyae.gr/el/lib_file_upload/themata_G%20KAT.1256113241515.pdf
 http://www.chem.uoa.gr/courses/organiki_1/val_hyg_asfaleia.htm
 http://www.mlsi.gov.cy/mlsi/dli/dli.nsf/All/248B0AD129F4F64CC2257168003765BC/$file
/
simansi.pdf
 http://www.eng.ucy.ac.cy/EFM/Safety/6.pdf
ΕΝΟΤΗΤΑ XIII
ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ
13.1 ΓΕΝΙΚΑ
Το εργασιακό περιβάλλον και οι εσωτερικοί χώροι αποτελούν πλέον τις σημαντικότερες
περιοχές έκθεσης σε χημικούς, φυσικούς και βιολογικούς παράγοντες που μπορούν να
έχουν αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία του ανθρώπου.
Τις τελευταίες δεκαετίες έχουν επιτευχθεί σημαντικά βήματα στην προστασία των
εργαζομένων από τοξικές, καρκινογόνες και επικίνδυνες ουσίες στους εργαστηριακούς
χώρους με μέτρα για τη προστασία της υγείας και ασφάλειας και αυστηρές νομοθετικές
διατάξεις.
Η Ελλάδα ως μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), έχει προωθήσει μεγάλο αριθμό
οδηγιών και κανονιστικών διατάξεων για τον περιορισμό ή απαγόρευση επικίνδυνων
ουσιών στους εργασιακούς χώρους. Επίσης, την τελευταία δεκαετία έχει ενισχυθεί ο θεσμός
του γιατρού εργασίας και του τεχνικού ασφαλείας, καθώς και οι διαδικασίες της
επιθεώρησης εργασίας του Υπουργείου Εργασίας (Διεύθυνση Συνθηκών και Υγιεινής της
Εργασίας) για την αντιμετώπιση εργατικών ατυχημάτων, επαγγελματικών ασθενειών, και
επίβλεψης των κανόνων υγείας και ασφάλειας στο εργασιακό περιβάλλον.
13.2
ΡΥΠΑΝΣΗ
ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ
ΚΑΙ
ΚΟΙΝΟΧΡΗΣΤΩΝ
ΧΩΡΩΝ
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΩΝ ΑΠΟ ΧΗΜΙΚΟΥΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
Η ρύπανση εσωτερικών χώρων των πανεπιστημίων και ιδιαίτερα εργαστηρίων σε
σχολές θετικών επιστημών, δεν θεωρείται επικίνδυνη για την υγεία, εφόσον λαμβάνονται
μέτρα προστασίας της υγείας και ασφάλειας. Παρόλα αυτά, η χρήση τοξικών χημικών
ουσιών, διαλυτών, πτητικών αρωματικών ενώσεων και άλλων επικίνδυνων ουσιών (πυκνά
οξέα, ισχυρά οξειδωτικά, κλπ.) επιβάλλει την εφαρμογή κανόνων υγιεινής και ασφάλειας
για
τους
φοιτητές,
ερευνητές
και
το
επιστημονικό
προσωπικό.
Πολυάριθμες
επιδημιολογικές έρευνες με χημικούς, βιοχημικούς και βιολόγους που εργάζονταν σε
εργαστήρια πανεπιστημίων, δείχνουν ότι τα προβλήματα υγείας και ασφάλειας είναι
περιορισμένα, αλλά με τη προϋπόθεση ότι λαμβάνονται μέτρα προστασίας των
εργαζομένων. Οι εργαζόμενοι σε χημικά, βιοχημικά, και βιοϊατρικά εργαστήρια εκτίθενται
σε χημικούς ρύπους, φυσικούς παράγοντες (θόρυβος ακτινοβολία) και βιολογικά υλικά
αλλά και σε ρύπους των εσωτερικών χώρων ( CO2, CO, πτητικές οργανικές ουσίες από
υλικά, NOx, φορμαλδεΰδη από πλαστικά υλικά, σκόνη ξηρής μελάνης εκτυπωτών και
φωτοτυπικών μηχανημάτων, σκόνη χαρτιού κλπ.). Οι συνθήκες εργασίας στους
εσωτερικούς χώρους εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την ποιότητα των χώρων, όπου
διεξάγονται τα πειράματα, τον εξαερισμό τους, το θόρυβο, το φωτισμό την υγρασία, τη
χρήση απαγωγών και από μια σειρά παραγόντων υγείας και κανόνων ασφάλειας.
13.3
ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ
ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΩΝ
ΕΡΕΥΝΩΝ
ΓΙΑ
ΤΟΥΣ
ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΥΣ ΣΕ ΧΗΜΙΚΑ ΚΑΙ ΒΙΟΧΗΜΙΚΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ
Ο αριθμός των εργαζομένων σε χημικά, βιοχημικά, βιολογικά και βιοϊατρικά εργαστήρια
(πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, εργαστήρια αναλύσεων νοσοκομείων, κλπ.) έχει
αυξηθεί σημαντικά. Στις ΗΠΑ, η υπηρεσία Επαγγελματικής Υγιεινής και Ασφάλειας
κατέγραψε 1 εκατομμύριο εργαζόμενων σε 74.000 εργαστήρια (σε εργαστηριακούς
χώρους πανεπιστημίων, ερευνητικών κέντρων, νοσοκομείων κλπ). Σημαντική αύξηση του
αριθμού των εργαζομένων σε εργαστήρια έχει σημειωθεί και στις χώρες της Ευρώπης και
άλλων αναπτυγμένων χωρών (Ιαπωνία, Αυστραλία, Καναδάς κλπ).
Οι εργαζόμενοι σε χημικά, βιοχημικά και άλλα εργαστήρια, αλλά και σε διάφορα
εργαστήρια εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, ερευνητικών κέντρων και ιατρικών υπηρεσιών,
εκτίθενται καθημερινά σε πολυάριθμους χημικούς, φυσικούς και βιολογικούς παράγοντες.
Οι επιπτώσεις στην υγεία και ασφάλεια των εργαζομένων σε εργαστήρια από τις
εκθέσεις στους παράγοντες αυτούς δεν έχουν μελετηθεί επαρκώς.
Υπάρχουν ποικίλες συνθήκες εργασίας, εκθέσεις σε μίγματα χημικών ουσιών,
συγχυτικοί παράγοντες (όπως το κάπνισμα, οι διατροφικές συνήθειες κλπ.) και πιθανές
συνεργικές δράσεις διαφόρων παραγόντων. Οι επαγγελματικές ασθένειες εργαζομένων,
της κατηγορίας αυτής έχουν καταγραφεί σε διάφορες χώρες.
Στα χημικά και ερευνητικά
εργαστήρια
υπάρχει μεγάλος
αριθμός τοξικών,
καρκινογόνων και μεταλλαξιγόνων χημικών ουσιών. Η αποθήκευση, διαχείριση και χρήση
των ουσιών αυτών, έστω και σε μικρές ποσότητες, έχει ως αποτέλεσμα την έκθεση σε
ατμούς, αέρια και σταγονίδια με άγνωστες συνέπειες στην υγεία. Οι εκθέσεις μπορούν να
γίνουν με εισπνοή, κατάποση ή μέσω του δέρματος. Οι οργανικοί διαλύτες (βενζόλιο,
αιθέρας, τολουόλιο, ξυλόλιο, διθειάνθρακας, διοξάνιο κλπ), λόγω της πτητικότητας που
παρουσιάζουν,
είναι
ουσίες που μπορούν να προκαλέσουν
σημαντικό αριθμό
επαγγελματικών ασθενειών. Επίσης, διάφορα αιωρούμενα εισπνεόμενα σωματίδια που
κυκλοφορούν στους χώρους των εργαστηρίων και ο καπνός του τσιγάρου του
περιβάλλοντος μπορούν να αποβούν επιβλαβείς για τους πνεύμονες. Ιδιαίτερη σημασία
αποκτούν οι συνθήκες εργασίας σε βιοχημικά, βιοτεχνολογικά και βιοϊατρικά εργαστήρια
όπου μπορούν να υπάρχουν βακτήρια, ιοί και άλλοι βιολογικοί οργανισμοί. Οι εκθέσεις σε
βιολογικούς παράγοντες μπορούν να έχουν άμεσες συνέπειες στην υγεία των
εργαζομένων. Επίσης, διάφορα υλικά των εργαστηρίων μπορούν να προκαλέσουν
αλλεργικές αντιδράσεις στους εργαζόμενους. Η ασφάλεια σε χημικά και ερευνητικά
εργαστήρια είναι επίσης ένας άλλος τομέας που μπορεί να αποβεί επικίνδυνος για την
υγεία και ακεραιότητα των εργαζομένων. Τα μέτρα πρόληψης και διαχείρισης πυρκαγιών,
εκρήξεων, διαρροών, αερίων, εκροών καυστικών υγρών (οξέα και αλκάλια), καθώς και τα
μέτρα για σπασμένα υάλινα όργανα, προφύλαξη από όργανα εκπομπής ακτινοβολιών κλπ,
είναι πρωταρχικής σημασίας για την ασφάλεια των εργαζομένων. Η χρήση ατομικών
μέσων προστασίας για τους εργαζόμενους σε όλα τα στάδια της εργασίας τους είναι
μεγάλης σημασίας για την ασφάλεια τους.
Όλοι οι εργασιακοί χώροι στα χημικά, βιοϊατρικά και ερευνητικά εργαστήρια πρέπει να
κατασκευασθούν και να λειτουργούν με τις "ελάχιστες προδιαγραφές των χώρων
εργασίας για την υγιεινή και ασφάλεια" (89/654/ΕΟΚ) και σύμφωνα με μέτρα της
Οδηγίας-πλαίσιο 89/391/ΕΟΚ "μέτρα για την βελτίωση της ασφάλειας και υγείας κατά
την εργασία" (Οδηγία- πλαίσιο 89/391/ΕΟΚ και 89/654/ΕΟΚ που εναρμονίσθηκαν με τα
Π.Δ. 16/18.1.1996 , ΦΕΚ 10/Α, και Π.Δ.17/18.1.1996, ΦΕΚ 11/Α).
Οι παθήσεις που χαρακτηρίζονται ως επαγγελματικές, προσβάλλουν όλα σχεδόν τα
συστήματα του ανθρώπινου οργανισμού. Οι πιο συχνές αφορούν το αναπνευστικό και
μυοσκελετικό σύστημα. Υπάρχουν, όμως, και επαγγελματικές παθήσεις του δέρματος, του
ήπατος, του αίματος, του νευρικού συστήματος, του ουροποιητικού συστήματος, του
καρδιαγγειακού συστήματος, των αισθητήριων οργάνων. Στην πρώην Δυτική Γερμανία,
στη δεκαετία του 1980, οι πέντε βασικές αιτίες πρόωρης συνταξιοδότησης ήταν (κατά
σειρά συχνότητας) τα καρδιαγγειακά νοσήματα, οι διαταραχές του μυοσκελετικού
συστήματος, τα κακοήθη νεοπλάσματα, οι ψυχιατρικές παθήσεις και τα νοσήματα του
αναπνευστικού συστήματος.
Οι βιομηχανικοί εργάτες κινδυνεύουν να δηλητηριαστούν από μόλυβδο, υδράργυρο,
χαλκό και άλλα μέταλλα. Μπορεί να προσβληθούν από νοσήματα του αναπνευστικού
συστήματος, όπως η σιλίκωση και η ασβέστωση. Το μονοξείδιο του άνθρακα, το υδρόθειο,
το διοξείδιο του άνθρακα και άλλα τοξικά αέρια μπορεί να προκαλέσουν ασφυξία. Ένας
εργαζόμενος μπορεί επίσης να δηλητηριαστεί από οργανικούς διαλύτες, να εκτεθεί σε
ιονίζουσα ακτινοβολία ή να εκτεθεί σε αλλεργιογόνους παράγοντες. Οι παράγοντες αυτοί,
περίπου 3.000 τον αριθμό, προκαλούν δερματικές παθήσεις και αναπνευστικές αλλεργίες
κυρίως άσθμα, που η συχνότητά του αυξάνει σε πολλές βιομηχανικές χώρες.
Οι εργαζόμενοι σε γραφεία μπορεί να εμφανίσουν το αποκαλούμενο «σύνδρομο του
γραφείου», που χαρακτηρίζεται από μη ειδικά συμπτώματα (κεφαλαλγίες, ιλίγγους,
αίσθημα κοπώσεως κ.ά.) και αποδίδεται σε επιδράσεις στοιχείων του εργασιακού
περιβάλλοντος, όπως οι συνθήκες φωτισμού και εξαερισμού, το στρες και η εργασία
μπροστά σε οθόνες ηλεκτρονικού υπολογιστή (Η/Υ).
Ειδικότερα για τους χειριστές Η/Υ, πλήθος ερευνών τα τελευταία χρόνια έχουν
διαπιστώσει ποικίλα προβλήματα υγείας. Η πολύωρη χρήση πληκτρολογίου με
ταυτόχρονη παρακολούθηση της οθόνης, έχει δυσμενείς επιπτώσεις στο μυοσκελετικό
σύστημα, όπως οσφυαλγίες, τενοντοθυλακίτιδα της πηχεοκαρπικής άρθρωσης και
δευτεροπαθή επικονδυλίτιδα του αγκώνα. Παράλληλα, προκαλεί εξασθένηση των
οφθαλμικών μυών, πονοκεφάλους, δερματικές αλλοιώσεις ή επιβάρυνση προϋπάρχουσας
δερματοπάθειας (λ.χ. ακμή), νευρικότητα και ψυχική καταπόνηση.
Ανάλογες διαταραχές σε χρήστες Η/Υ, διαπιστώθηκαν και στην Ελλάδα. Οι Έλληνες
χρήστες, όπως εξάλλου και οι Ευρωπαίοι συνάδελφοί τους, δεν ήταν ενημερωμένοι για
τους σχετικούς κινδύνους και για τους τρόπους αντιμετώπισής τους. Η Ευρωπαϊκή Ένωση
έχει εκδώσει οδηγίες για τις ειδικές συνθήκες εργασίας, οι οποίες όμως δεν τηρούνται στις
περισσότερες περιπτώσεις. Επίσης, η εργασία σε βάρδιες και οι υπερωρίες βλάπτουν την
υγεία. Διαταραχές ύπνου, αρτηριακής πίεσης, μεταβολικού ρυθμού, σακχάρου αίματος και
πνευματικής διαύγειας, καθώς και αλλαγές διατροφικών συνηθειών και διαταραχές της
οικογενειακής και κοινωνικής ζωής, παρατηρούνται στους εργαζόμενους που εναλλάσσουν
πρωινές με νυχτερινές βάρδιες. Υπάρχουν επίσης ενδείξεις για αύξηση της συχνότητας του
πεπτικού έλκους. Ο βαθμός εμφάνισης των διαταραχών αυτών εξαρτάται από ορισμένους
ενδιάμεσους παράγοντες, όπως είναι οι συνθήκες κατοικίας, η οικογενειακή κατάσταση, η
προσωπικότητα, οι δυνατότητες προσαρμογής. Οι υπερωρίες προκαλούν επίσης έντονες
ψυχολογικές διακυμάνσεις. Οι διαταραχές αυτές σχετίζονται κυρίως με το εργασιακό
στρες.
Πρόσφατα, το ενδιαφέρον για τους επαγγελματικούς καρκίνους έχει αυξηθεί σημαντικά.
Διάφοροι ερευνητές έχουν επιχειρήσει να εκτιμήσουν το πρόβλημα του επαγγελματικού
καρκίνου. Έτσι στην περίοδο 1970-1979 διάφοροι συγγραφείς υποστήριξαν ότι το 3-5%
όλων των καρκίνων οφείλεται σε επαγγελματικές εκθέσεις. Αρχικά, ο Cole διατύπωσε την
άποψη ότι 15% των καρκίνων των ανδρών και 5% των γυναικών, οφείλονται στο
επάγγελμα, ενώ το 1978 οι Bridford et al υποστήριξαν ότι μέχρι και το 40% όλων των
καρκίνων μπορεί να οφείλεται σε επαγγελματική έκθεση. Οι περισσότερο πρόσφατοι
υπολογισμοί (Doll & Petro 1981) ανεβάζουν το ποσοστό αυτό σε 20%.
Η μελέτη των επαγγελματικών καρκίνων παρουσιάζει πολλές δυσκολίες, ιδιαίτερα
σχετικά με την έκθεση (και τη δόση έκθεσης των εργαζομένων). Έτσι συχνά οι
εργαζόμενοι, είτε δεν γνωρίζουν τη σύνθεση των ουσιών στις οποίες εκτίθενται, είτε δεν
υπάρχουν, από πλευράς εργοδοσίας, στοιχεία σχετικά με τις θέσεις εργασίας και τα είδη
έκθεσης εργαζομένων.
Τα όργανα που συνήθως προσβάλλονται από επαγγελματικούς καρκίνους είναι το
ήπαρ, οι πνεύμονες, ο υπεζωκότας, η ρινική κοιλότητα και τα παραρρίνια, ο λάρυγγας, τα
οστά, το δέρμα, η ουροδόχος κύστη, ο μυελός των οστών και πιθανώς ο προστάτης.
Από πλευράς προληπτικών μέτρων, έχουν προταθεί και συχνά εφαρμοστεί μία ή
περισσότερες από τις παρακάτω μεθόδους:
•
Αλλαγή στον τρόπο επεξεργασίας και διαδικασίας παραγωγής των καρκινογόνων
ουσιών.
•
•
Χρήση υποκατάστατων ουσιών, όπου αυτό είναι εφικτό.
Χρήση
γενικών
και
ατομικών
προστατευτικών
μέτρων.
Στα
πρώτα
περιλαμβάνονται συστήματα απαγωγής, εξαερισμού και μόνωσης και στα δεύτερα
προσωπίδες, στολές, αλοιφές.
Για να είναι δυνατή κάθε μορφή πρόληψης, είναι απαραίτητο να ενισχυθεί η σύγχρονη
γνώση σχετικά με την πιθανή καρκινογονικότητα διαφόρων ουσιών.
13.4 ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ
Οι βιολογικοί παράγοντες (π.χ. ιοί ηπατίτιδας, HIV), τα μυοσκελετικά φορτία, οι χημικές
ουσίες (π.χ. κυτταροστατικά, αναισθητικά αέρια), η ακτινοβολία, το άγχος και η
επαγγελματική εξουθένωση και οι φυσικοί παράγοντες (π.χ. θόρυβος, θερμικό περιβάλλον)
αποτελούν τους σημαντικότερους παράγοντες κινδύνου στο εργασιακό περιβάλλον.
Ακτινοβολία
Η έκθεση σε μη ιονίζουσα ακτινοβολία, δηλαδή στο φάσμα της ηλεκτρομαγνητικής
ακτινοβολίας που περιλαμβάνει τα ραδιοκύματα, την υπεριώδη και την υπέρυθρη
ακτινοβολία, τα λέιζερ (laser) κλπ, λόγω της μικρής διείσδυσης στους ιστούς, δεν
σχετίζεται επί του παρόντος με σοβαρά προβλήματα υγείας. Όμως οι επιπτώσεις στο
δέρμα και τους οφθαλμούς είναι επιβεβαιωμένες και πρέπει να λαμβάνονται όλα τα
απαραίτητα μέτρα για την ελαχιστοποίηση της έκθεσης, ενημέρωση, προστασία, και
ιατρική παρακολούθηση των εργαζομένων. Οι μακροχρόνιες επιπτώσεις στην υγεία, από
την έκθεση σε ιονίζουσα ακτινοβολία, περιλαμβάνουν την ακτινοδερματίτιδα, την
απλαστική αναιμία τα μυελοδυσπλαστικά νοσήματα, τη πρόωρη γήρανση, τις διαταραχές
αναπαραγωγής, τις νευρολογικές διαταραχές και την καρκινογένεση.
Επαγγελματική βαρηκοΐα
Στη χώρα μας, τα στοιχεία καταγραφής επαγγελματικών νοσημάτων είναι ελλιπή,
ωστόσο, προκύπτει ότι η επαγγελματική βαρηκοΐα καλύπτει σημαντικό ποσοστό στο
σύνολο των καταγεγραμμένων επαγγελματικών ασθενειών.
Η βαρηκοΐα είναι μόνιμη βαρηκοΐα αντίληψης (νευροαισθητήρια), που προκαλείται από
εκφυλιστικές αλλοιώσεις στο αισθητήριο όργανο της ακοής, δηλαδή στο αυτί, ως συνέπεια
χρόνιας επαγγελματικής έκθεσης σε θόρυβο και η οποία εγκαθίσταται αργά και βαθμιαία.
Ελάχιστος χρόνος εργασίας για την αναγνώριση της βαρηκοΐας ως επαγγελματική
ασθένεια θεωρούνται τα πέντε χρόνια.
Η επαγγελματική βαρηκοΐα αποτελεί σημαντική αναπηρία που δεν θεραπεύεται.
Απαραίτητη λοιπόν είναι, η λήψη προληπτικών μέτρων τόσο στο επίπεδο της πηγής και
της διάδοσης του θορύβου, όσο στο επίπεδο του εργαζομένου, μέσω της ιατρικής
πρόληψης και της εκπαίδευσής του σχετικά με την αναγνώριση της βλαπτικής δράσης του
θορύβου στον οργανισμό του και στη συμμόρφωσή του σχετικά με τη χρήση κυρίως των
ατομικών μέτρων προστασίας κατά του θορύβου.
Η πρόληψη της επαγγελματικής βαρηκοΐας βασίζεται κυρίως στην άμεση διάγνωσή της,
μέσω του επαγγελματικού ιστορικού και της ακοομετρικής εξέτασης.
Η ιατρική πρόληψη βασίζεται στην ιατρική παρακολούθηση των εργαζομένων που
εκτίθενται σε θόρυβο, και σε οργανωτικές παρεμβάσεις που στοχεύουν στη μείωση του
χρόνου έκθεσης των εργαζομένων στον βλαπτικό παράγοντα. Η λήψη ενός αναλυτικού
επαγγελματικού ιστορικού είναι απαραίτητη για τη σωστή διάγνωση πριν από την
ακοομετρική εξέταση και αποτελούν έργο του Ειδικού Ιατρού Εργασίας.
Η ακοομετρική εξέταση πραγματοποιείται κατά την έναρξη του εργαζομένου σε έκθεση
υψηλών επιπέδων θορύβου και κατόπιν σε τακτά χρονικά διαστήματα (μία φορά
ετησίως), σε συνθήκες ακουστικής ανάπαυσης, δηλαδή τουλάχιστον 14 ώρες μετά την
έκθεση σε θόρυβο. Η συγκεκριμένη εξέταση αποτελεί βασικό μέσο πρώιμης διάγνωσης
επαγγελματικής βαρηκοΐας, αλλά επίσης βοηθάει στον εντοπισμό και στην πρόληψη των
βλαπτικών παραγόντων που οδηγούν στη μείωση της ακουστικής ικανότητας.
13.5 ΧΗΜΙΚΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ
Υδράργυρος
Ο υδράργυρος απορροφάται κυρίως από το αναπνευστικό σύστημα μέσω εισπνοής, από
το δέρμα και τους βλεννογόνους. Μακροχρόνια έκθεση σε υδράργυρο μπορεί να έχει
νευρολογικές και ψυχολογικές επιπτώσεις, κεφαλαλγία, ευερεθιστότητα, κόπωση,
απώλεια βάρους και συγγενείς διαμαρτίες. Όργανα στόχους του υδράργυρου, αποτελούν
το ΚΝΣ και οι νεφροί. Άτομα που εκτίθενται σε μεγάλες ποσότητες ατμών είναι δυνατόν να
αναπτύξουν χημική πνευμονίτιδα. Η οξεία δηλητηρίαση λόγω κατάποσης, προκαλεί
εντεραιμορραγία, εμετούς, λιποθυμίες, και νεφρική ανεπάρκεια. Σε χρόνια δηλητηρίαση
παρατηρείται τρόμος, ουλίτιδα, και ψυχικές διαταραχές. Ο τρόμος παρατηρείται κατά την
ανάπαυση και εκδηλώνεται κυρίως στα χέρια ενώ, μπορεί να συνοδεύεται με αταξία και
δυσκολία στο βάδισμα και την ομιλία. Ασθενείς με χρόνια δηλητηρίαση από οργανικές
ενώσεις του υδραργύρου παρουσιάζουν περιφερική νευροπάθεια, κυρίως αισθητικού
τύπου, ενώ ανόργανες ενώσεις του μπορεί να προκαλέσουν νέκρωση στα νεφρικά
σωληνάρια.
Οξείδιο του αιθυλενίου
Το οξείδιο του αιθυλενίου που χρησιμοποιείται στην αποστείρωση έχει καταταχθεί στα
πιθανά επαγγελματικά καρκινογόνα. Προκαλεί διαταραχές στο αναπαραγωγικό σύστημα
και χρωμοσωμικές διαταραχές. Υπάρχουν σημαντικές ενδείξεις από μελέτες ότι το
θεσμοθετημένο επιτρεπτό όριο των 5 ppm για 8ωρη έκθεση, που ισχύει σήμερα, δεν
προσφέρει ικανοποιητικό επίπεδο προστασίας έναντι των κινδύνων, γεγονός που
συνεπάγεται από την πρόταση της Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας και Ασφάλειας των ΗΠΑ
(NIOSH) για επαναπροσδιορισμό του ορίου στο 1 ppm. Ένας γενικός κανόνας, σε κάθε
περίπτωση που η φύση και η βαρύτητα των συνεπειών ενός κινδύνου δεν επιτρέπει τον
προσδιορισμό ενός απολύτως ασφαλούς ορίου έκθεσης, είναι να λαμβάνεται κάθε τεχνικό
(αντικατάσταση ή υποκατάσταση της ουσίας με μια λιγότερο επικίνδυνη), οργανωτικό
(ελαχιστοποίηση του χρόνου έκθεσης) και ατομικό μέσο προστασίας για τη διαφύλαξη της
υγείας των εργαζομένων.
Αέρια αναισθησίας
Η έκθεση σε αέρια και ατμούς αναισθησίας (πρωτοξείδιο του αζώτου, αλοθάνιο,
φλουράνιο κλπ.) μπορεί να προκαλέσει διαταραχές αναπαραγωγής, συγγενείς ανωμαλίες
στα έμβρυα εγκύων, διαταραχές στην ηπατική και νεφρική λειτουργία και νευρολογικές
διαταραχές.
Το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας και Ασφάλειας των ΗΠΑ (NIOSH) προτείνει ότι κανένας
εργαζόμενος δεν πρέπει να εκτίθεται σε περισσότερο από 2 ppm των αλογόνων
αναισθητικών αερίων και σε περίπτωση που συνυπάρχει πρωτοξείδιο του αζώτου, αυτό
δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 25 ppm. Η προστασία από τους κινδύνους των αναισθητικών
αερίων περιλαμβάνει κατάλληλο εξαερισμό, πρακτικές ελαχιστοποίησης της έκλυσης των
αερίων και συστηματική παρακολούθηση του περιβάλλοντος και της υγείας των
εργαζομένων.
Φορμαλδεΰδη
Η φορμαλδεΰδη είναι άχρωμο, εύφλεκτο αέριο με μια έντονη, ερεθιστική οσμή.
Χρησιμοποιείται σε διαλύματα ως φορμαλίνη (37-50% φορμαλδεΰδη), μεθυλαλδεΰδη,
μεθανάλη, μεθυλογλυκόλη, παραφορμόλη κ.α. Η φορμαλδεΰδη απορροφάται μέσω
εισπνοής, κατάποσης ή διαδερμικά και γρήγορα μεταβολίζεται σε φορμικό οξύ από την
φορμαλδεΰδική αφυδρογενάση. Η φορμαλδεΰδη καθαίρεται από το πλάσμα σε λεπτά
(LD50 1-1,5 λεπτό), με συνέπεια ακόμη και έκθεση σε υψηλές συγκεντρώσεις να μην
μπορεί να ανιχνευθεί άμεσα. Αποβάλλεται κυρίως ως διοξείδιο του άνθρακα. Σχηματίζει
προϊόντα προσθήκης με μακρομόρια (DNA και πρωτεΐνες). Σε αυτό πιθανά οφείλεται η
καρκινογόνος δράση της. Χαμηλή έκθεση στη φορμαλδεΰδη κατά την εργασία, σχετίζεται
με κυτταρογενετικές αλλαγές στα επιθηλιακά κύτταρα του στόματος και στα
λεμφοκύτταρα. Αυτές οι κυτταρογενετικές επιδράσεις αποτελούν χρήσιμους βιολογικούς
δείκτες εκτεθειμένων εργαζομένων. Υπερπλαστικές και δυσπλαστικές αλλοιώσεις έχουν
παρατηρηθεί στον ρινικό βλεννογόνο εξαιτίας της έκθεσης στη φορμαλδεΰδη.
Επαρκής εξαερισμός και χρήση των κατάλληλων μέτρων ατομικής προστασίας είναι
ουσιώδους σημασίας για την προστασία των εργαζομένων. Γυαλιά ασφάλειας ή μάσκα
ολοκλήρου προσώπου θα πρέπει να χρησιμοποιούνται, όπου το πιτσίλισμα είναι δυνατό.
Επίσης αδιάβροχος προστατευτικός ρουχισμός (ποδιά, γάντια και μπότες νεοπρενίου) θα
πρέπει να χρησιμοποιείται, για την προστασία του δέρματος και τη μείωση της
απορρόφησης.
Αντισηπτικά-απολυμαντικά
Οι εργαζόμενοι στην καθαριότητα είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένοι διότι έρχονται σε άμεση
επαφή με τα καθαριστικά απολυμαντικά, καθώς και με τις αναθυμιάσεις τους. Οι
συνηθέστερες επιπτώσεις είναι χημικά εγκαύματα και δερματίτιδες. Η αμμωνία και η
χλωρίνη μπορούν να δημιουργήσουν επίσης αναπνευστικά προβλήματα, ενώ συχνά
προκύπτουν προβλήματα στους οφθαλμούς από τα πιτσιλίσματα, σταγονίδια που
εκτοξεύονται. Ισχυρά χημικά όπως το υδροξείδιο του νατρίου, το οποίο προκαλεί σοβαρά
εγκαύματα και αναπνευστικά προβλήματα και φαινολικά παράγωγα που απορροφώνται
από το δέρμα και επιδρούν στο νευρικό σύστημα, πρέπει να αποφεύγονται. Τα
αντισηπτικά που χρησιμοποιούνται περιλαμβάνουν τη χλωρεξιδίνη, τις αλκοόλες
(αιθυλική, ισοπροπυλική, προπανόλη), τα ιωδοφόρα, τα άλατα τεταρτοταγούς αμμωνίου,
την παρα-χλωρο-μεταξυλενόλη (PCMX) και την τρικλοζάνη.
Διαλύτες
Οι διαλύτες είναι αρωματικές αλειφατικές ενώσεις και διακρίνονται σε λιποδιαλυτούς
και υδατοδιαλυτούς. Οι λιποδιαλυτοί που συγκεντρώνονται στο ΚΝΣ προκαλούν υπνηλία,
σύγχυση, μείωση της συγκέντρωσης, έλλειψη του ενδιαφέροντος καθώς και έκπτωση στην
επίδοση στα διάφορα ψυχομετρικά τεστ. Η πιο σοβαρή εκδήλωση από το ΚΝΣ, είναι η
τοξική εγκεφαλοπάθεια η οποία είναι μια μη αναστρέψιμη κατάσταση και χαρακτηρίζεται
από σημεία και συμπτώματα διάχυτης βλάβης του ΚΝΣ και διαταραχές συμπεριφοράς,
μνήμης, ψυχοκοινωνικής δραστηριότητας και σκέψης. Στους διαλύτες περιλαμβάνονται
υδρογονάνθρακες, κυκλοπαραφίνες, αλκοόλες, εστέρες, αιθέρες, κετόνες, αλδεΰδες και
πολλές άλλες οργανικές κυρίως ουσίες. Οι επιπτώσεις από την έκθεση στους διαλύτες
εξαρτώνται από το βαθμό απορρόφησής τους, είτε μέσω του δέρματος, είτε μέσω της
εισπνοής. Η δερματίτιδα είναι ένα από τα συνηθέστερα επακόλουθα, ενώ έχουν
καταγραφεί επίσης παθήσεις και διαταραχές του αναπνευστικού, της ηπατικής και
νεφρικής λειτουργίας.
13.6 ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΕΣ ΠΝΕΥΜΟΝΟΠΑΘΕΙΕΣ
Σήμερα, ως επαγγελματική πνευμονοπάθεια ορίζεται κάθε οξεία ή χρόνια διαταραχή
των πνευμόνων, η οποία είναι δυνατόν να αποδοθεί στην εισπνοή βλαπτικών παραγόντων
στο χώρο εργασίας. Αυτός ο ορισμός περιλαμβάνει όλες τις πνευμονικές παθήσεις που
αποδίδονται αποκλειστικά στη έκθεση των πασχόντων σε βλαπτικούς παράγοντες στο
χώρο εργασίας.
Διάγνωση επαγγελματικών πνευμονοπαθειών
Η προσεκτική και καλά τεκμηριωμένη διάγνωση των πνευμονοπαθειών επαγγελματικής
αιτιολογίας είναι αναγκαία και σημαντική για τους παρακάτω λόγους:
Α. Για τον περιορισμό ή και τη διακοπή της έκθεσης του πάσχοντα εργαζόμενου στους
βλαπτικούς παράγοντες, που είναι δυνατόν να επιδεινώσουν την κατάσταση της υγείας
του.
Β. Για τη διασφάλιση της προβλεπόμενης από την ασφαλιστική νομοθεσία μεταχείρισης,
που αφορά στους πάσχοντες από επαγγελματικά νοσήματα.
Γ. Για τη λήψη προληπτικών μέτρων με στόχο την προστασία των άλλων εργαζομένων που
είναι εκτεθειμένοι σε βλαπτικούς παράγοντες.
Αξιολόγηση του πάσχοντα
•
•
•
Αυτή η δραστηριότητα περιλαμβάνει:
Τη λήψη του ατομικού, οικογενειακού και επαγγελματικού ιστορικού.
Τη κλινική εξέταση και ακρόαση ασθενούς.
Τον εργαστηριακό έλεγχο του ασθενούς.
Στο πλαίσιο αυτό περιλαμβάνονται:
•
Η ακτινογραφία θώρακος, με βάση τις πρότυπες ακτινογραφίες ILO (του Διεθνούς
Γραφείου Εργασίας) για τη σωστή ταξινόμησή τους.
•
Ο σπιρομετρικός έλεγχος της αναπνευστικής λειτουργίας.
Επίσης, ανάλογα με το είδος της διαταραχής, η εργαστηριακή διερεύνηση μπορεί να
περιλαμβάνει:
•
•
•
•
•
Δοκιμασίες προκλήσεως, τόσο ειδικές όσο και μη ειδικές.
Βρογχοσκόπηση και βρογχοκυψελιδική έκπλυση (BAL) ή/ και βιοψία.
Ανοσολογικές δοκιμασίες (RAST test).
Κυτταρολογική εξέταση (asbestos bodies).
Διάχυση αερίων.
Διατύπωση της διάγνωσης
Στη διαδικασία αυτή, βασικό στοιχείο για το χαρακτηρισμό της νόσου ως
επαγγελματικής, εκτός από τα συμπτώματα, είναι η τεκμηρίωση της επαγγελματικής
έκθεσης σε συγκεκριμένους ενοχοποιούμενους βλαπτικούς παράγοντες, όπως επίσης και
τα λοιπά κλινικά και εργαστηριακά ευρήματα, με τα οποία προσδιορίζεται και ο βαθμός
της βλάβης που έχει προκληθεί.
Συνηθέστερες επαγγελματικές πνευμονοπάθειες είναι:
Πνευμονικές αντιδράσεις από ερεθισμό
Πολλά αέρια, ατμοί και aerosols προκαλούν οξεία τοξικότητα στο αναπνευστικό δένδρο,
προκαλώντας οξεία φλεγμονή στο αναπνευστικό επιθήλιο και το παρέγχυμα.
Τα κυριότερα σημεία του αναπνευστικού δένδρου, στα οποία οι διάφοροι βλαπτικοί
παράγοντες ασκούν τη μεγαλύτερη επίδραση τους, προσδιορίζονται από το βαθμό
υδατοδιαλυτότητας και το μέγεθος των σωματιδίων.
Υψηλής διαλυτότητας παράγοντες προκαλούν υπερέκκριση στους βλεννογόνους των
οφθαλμών, του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος (ρινική κοιλότητα και φάρυγγα)
και των αεροφόρων οδών.
Χαμηλότερης υδατοδιαλυτότητας παράγοντες ασκούν τη μεγαλύτερη επίδρασή τους
στις περιφερικές μικρές αεροφόρους οδούς και το πνευμονικό παρέγχυμα.
Σωματίδια μεγέθους μεγαλύτερου των 10 μm τείνουν να αποβάλλονται στο ανώτερο
αναπνευστικό σύστημα, ενώ εκείνα που το μέγεθος τους κυμαίνεται από 3-10 μm
εναποτίθενται προτίστως στο πνευμονικό παρέγχυμα και τις μικρές αεροφόρους οδούς.
Είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι η κάθαρση του εισπνεόμενου αέρα στο ανώτερο
αναπνευστικό σύστημα, με την απομάκρυνση των υδατοδιαλυτών παραγόντων και των
μεγάλου μεγέθους σωματιδίων, είναι δυνατόν να υπερκεραστεί από τις υψηλές
συγκεντρώσεις στον αέρα βλαπτικών παραγόντων, καθώς και από την αύξηση του
αερισμού των πνευμόνων. Κατά συνέπεια, σημαντικότερες επιπτώσεις συναντώνται στο
κατώτερο τμήμα (μικρές αεροφόροι οδοί) του αναπνευστικού συστήματος.
Υψηλής διαλυτότητας αέρια ή aerosols, όπως το διοξείδιο του θείου ή το υδροχλώριο,
προκαλούν χαρακτηριστικές αντιδράσεις στα μάτια, στο ρινοφάρυγγα και στις μεγάλες
αεροφόρους οδούς.
Βρογχοσπασμός από μια αντίστοιχη έκθεση, παρατηρείται συχνότερα σε άτομα που
πάσχουν από άσθμα.
Αυτές οι εκδηλώσεις ερεθισμού αποδράμουν μετά τη διακοπή της έκθεσης. Χρόνια
έκθεση σε παράγοντες όπως το SO2 μπορούν να προκαλέσουν συμπτώματα όπως
παραγωγικό βήχα, που είναι δυνατόν να διαρκέσουν για αρκετό χρόνο και μετά τη διακοπή
της έκθεσης. Έκθεση σε ιδιαίτερα υψηλές συγκεντρώσεις υδατοδιαλυτών βλαπτικών
παραγόντων προκαλεί εκτεταμένες φλεγμονώδεις αλλοιώσεις στο αναπνευστικό σύστημα.
Τα δύο σημαντικότερα προβλήματα μιας οξείας ερεθιστικής τοξικότητας είναι:
-Το οίδημα του λάρυγγα, που μπορεί να οδηγήσει σε απόφραξη και ανάγκη τραχειοτομίας.
-Το πνευμονικό οίδημα.
Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να επισημανθεί ότι οι εκδηλώσεις αυτές δεν συνδέονται
άμεσα με την έκθεση, αλλά είναι δυνατόν να εμφανιστούν 24-28 ώρες μετά από αυτή. Οι
ανώτερες καταστάσεις χρήζουν άμεσης ιατρικής θεραπευτικής αντιμετώπισης.
Επαγγελματικό άσθμα
Ως επαγγελματικό άσθμα ορίζεται κάθε μεταβαλλόμενος περιορισμός του εύρους των
αεροφόρων οδών, που προκαλείται από την έκθεση, στο εργασιακό περιβάλλον, σε
μεταφερόμενες δια του αέρα σκόνες, αέρια, ατμούς ή καπνούς. (Newman Taylor, 1980).
Οι εκτιμήσεις που αναφέρονται στο άσθμα επαγγελματικής αιτιολογίας κυμαίνονται
ανάμεσα στο 5-50% του συνολικού ποσοστού των πασχόντων από άσθμα γενικά. Η
διακύμανση αυτή εξαρτάται τόσο από ατομικούς, όσο και από άλλους ειδικούς
παράγοντες.
Όταν τίθενται υπόνοια επαγγελματικού άσθματος για έναν εργαζόμενο, η διαγνωστική
προσέγγιση για τη διερεύνησή του θα πρέπει να περιλαμβάνει τα εξής δύο στάδια:
1ο Καταρχήν, είναι αναγκαίο να επιβεβαιωθεί ότι ο εργαζόμενος πάσχει από άσθμα. Αυτό
είναι δυνατόν να επαληθευτεί μετρώντας μεταβολές των παραμέτρων της αναπνευστικής
λειτουργίας μέσω του σπιρομετρικού ελέγχου.
2ο Να προσδιοριστεί ο αιτιολογικός παράγοντας που συνδέεται με την επαγγελματική
έκθεση στο χώρο εργασίας και τις διαταραχές της αναπνευστικής λειτουργίας. Πρέπει
ωστόσο, να επισημανθεί ότι συχνά το ατομικό και επαγγελματικό ιστορικό αποτελούν το
μοναδικό τεκμήριο για τη σχέση ανάμεσα στην εργασία και τα συμπτώματα της νόσου.
Από τη στιγμή που θα τεθεί η διάγνωση επαγγελματικού άσθματος, είναι απαραίτητο ο
εργαζόμενος να αλλάξει θέση εργασίας, προκειμένου να αποφευχθεί η έκθεση στον
ενοχοποιούμενο αιτιολογικό παράγοντα.
Πρόληψη των επαγγελματικών πνευμονοπαθειών
Η πρόληψη των παθήσεων αυτών περιλαμβάνει την εφαρμογή τριών βασικών αρχών:
Α) Τη χρησιμοποίηση τεχνικών μέσων ελέγχου των συστημάτων εξαερισμού, τον
περιορισμό των επικίνδυνων διαδικασιών, την αντικατάσταση υλών και υλικών με
αντίστοιχα λιγότερα επικίνδυνα, καθώς και άλλα μέτρα, που στοχεύουν στον περιορισμό
των βλαπτικών συγκεντρώσεων των παραγόντων αυτών στο χώρο εργασίας.
Β) Τη χρησιμοποίηση ατομικών μέσων προστασίας (προστατευτικές μάσκες), με σκοπό
τον περιορισμό της εισπνεόμενης ποσότητας βλαπτικών παραγόντων στο χώρο εργασίας.
Γ) Τη χρησιμοποίηση διοικητικών και οργανωτικών μέτρων, με στόχο την απομάκρυνση
από τους βεβαρημένους χώρους εργασίας των ατόμων που έχουν υποστεί βλάβη στην
υγεία τους ή που διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο για μια τέτοια βλάβη.
13.7 ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΔΕΡΜΑΤΟΣ
Τα επαγγελματικά προβλήματα του δέρματος είναι τα συχνότερα απαντώμενα
επαγγελματικά προβλήματα. Αν ληφθεί υπόψη ότι το δέρμα είναι το όργανο που κατ’
εξοχήν φέρνει τον άνθρωπο σε επαφή με το περιβάλλον του, είναι λογικό να αναμένεται
ότι οι επαγγελματικές δερματοπάθειες θα είναι εξαιρετικά συχνές, λόγω άμεσης επαφής
του δέρματος με το ποικίλο επαγγελματικό περιβάλλον.
Ένα άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των επαγγελματικών προβλημάτων του δέρματος
είναι το γεγονός ότι είναι εξαιρετικά εύκολο να διαπιστωθεί η επαγγελματική αιτιολογία
τους.
Από πλευράς συχνότητας, αποτελούν το 1/3 όλων των δηλωμένων επαγγελματικών
νόσων.
Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται οι παράγοντες που μπορεί να
προκαλέσουν επαγγελματικά προβλήματα του δέρματος.
Χημικοί παράγοντες
Φυτικοί παράγοντες
Οξέα
Εσπεριδοειδή
Βάσεις
Είδη σέλινου
Πετρέλαιο και παράγωγα του
Εσπεριδοειδή
Διαλύτες
Απορρυπαντικά
Πλαστικά
Φυτικοί παράγοντες
Είδη σέλινου
Φυσικοί παράγοντες
Ρητίνες
Ακτινοβολίες
Ενώσεις νικελίου
Άνεμοι
Ενώσεις χρωμίου
Χημικά παραγωγής ελαστικών
Ηλιακό φως
Βιολογικοί παράγοντες
Υγρασία
Βακτηρίδια
Μηχανικοί παράγοντες
Ιοί
Μύκητες
Παράσιτα
Ακραίες θερμοκρασίες
Πίεση
Τριβή
Δονήσεις
Πίνακας 13.1 Παράγοντες που μπορεί να προκαλέσουν επαγγελματικά προβλήματα
του δέρματος.
ΝΟΣΟΛΟΓΙΚΕΣ ΟΝΤΟΤΗΤΕΣ
Α. Δερματίτιδα εξ επαφής
Υπάρχουν δυο μορφές δερματίτιδας εξ επαφής:
Η πρωτοπαθής δερματίτιδα εξ ερεθισμού είναι μη αλλεργική αντίδραση του
δέρματος, που προκαλείται από έκθεση σε ερεθιστικές ουσίες. Θεωρητικά, κάθε ουσία σε
επαρκή συγκέντρωση και μετά από μεγάλη διάρκεια έκθεσης είναι δυνατόν να προκαλέσει
δερματίτιδα εξ επαφής. Συνήθεις ερεθιστικές ουσίες, που προκαλούν άμεση και σοβαρή
βλάβη του δέρματος, είναι τα ισχυρά διαλύματα οξέων και βάσεων, ενώ ασθενέστερες
ουσίες, που απαιτούν μακροχρόνια παρατεταμένη έκθεση και να προκαλέσουν βλάβη,
είναι τα απορρυπαντικά, τα σαπούνια και οι διαλύτες.
Η αλλεργική δερματίτιδα εξ επαφής αποτελεί εκδήλωση καθυστερημένης
υπερευαισθησίας και οφείλεται σε έκθεση ευαισθητοποιημένων ατόμων σε αλλεργιογόνα.
Συνήθως, μικρό ποσοστό όλων των ατόμων που έχουν εκτεθεί σε αλλεργιογόνα
παρουσιάζουν αντίδραση. Η περίοδος επώασης μετά από την αρχική ευαισθητοποίηση
είναι 5-21 ημέρες, αλλά ο χρόνος αντίδρασης μετά από επανέκθεση κυμαίνεται από 6-72
ώρες.
Β) Ακμή
Παρότι η ακμή είναι σύνηθες φαινόμενο της εφηβικής ηλικίας, είναι δυνατόν να
παρουσιαστεί και ως αποτέλεσμα έκθεσης σε αδιάλυτα, βαρέα έλαια και γράσα, που
χρησιμοποιούνται.
Στην ίδια κατηγορία συμπεριλαμβάνεται και η χλωροακμή, που οφείλεται στην έκθεση
σε χλωριωμένους υδρογονάνθρακες.
Γ) Νεοπλάσματα
Τα επαγγελματικά νεοπλάσματα του δέρματος μπορεί να είναι καλοήθη, κακοήθη ή
προκαρκινικές αλλοιώσεις. Συνήθη αίτια καλοηθών νεοπλασμάτων είναι το βηρύλλιο και
το πυρίτιο.
Υπερκεράτωση μπορεί να προκληθεί από διάφορα έλαια ή υπεριώδη ακτινοβολία, ενώ
κακοήθεις όγκοι του δέρματος, τόσο βασικοκυτταρικοί, όσο και ακανθοκυτταρικοί,
μπορούν να προκληθούν από έκθεση σε υδρογονάνθρακες.
Διάγνωση επαγγελματικών δερματοπαθειών
Η διάγνωση επαγγελματικής δερματοπάθειας συνήθως βασίζεται σε λήψη λεπτομερούς
ιστορικού, αλλά ενισχύεται και από την προσεκτική κλινική εξέταση και τις εργαστηριακές
εξετάσεις, όπως η βιοψία του δέρματος, οι καλλιέργειες για μικροοργανισμούς και οι
εξετάσεις για αλλεργική δερματίτιδα.
Κύριο μέλημα στην αντιμετώπιση των δερματοπαθειών, γενικά, είναι η κατά το δυνατόν
εντόπιση του αιτιολογικού παράγοντα, παρά το γεγονός ότι συχνά η θεραπεία μπορεί να
είναι και συμπτωματική.
Α. ιστορικό
-Χρονολογική σειρά γεγονότων
-Περιγραφή των δερματικών αλλοιώσεων
-Περιγραφή πιθανής ανικανότητας
-Εντόπιση πιθανής ανικανότητας
-Εντόπιση όλων των πιθανών εκθέσεων
-Εξέταση της παρουσίας ή μη παρόμοιων αλλοιώσεων σε άλλους εργαζόμενους
-Αποτέλεσμα προηγούμενης θεραπείας
Β. Κλινική εξέταση
Προσοχή στη μορφή και εντόπιση των αλλοιώσεων
Γ. Εξετάσεις δερμοαντιδράσεων
Πίνακας 13.2 Λήψη ιστορικού και κλινική εξέταση στη διάγνωση επαγγελματικών
δερματοπαθειών
Πρόληψη επαγγελματικών δερματοπαθειών
Η πρόληψη των επαγγελματικών δερματοπαθειών βασίζεται σε μια σειρά μέτρων, που
είναι συνδυασμός περιβαλλοντικών μέτρων, μέτρων ατομικής προστασίας και ιατρικών
μέτρων.
Α) περιβάλλον
Η εξασφάλιση καθαρού περιβάλλοντος είναι μέγιστης σημασίας. Η διατήρηση του
καθαρού περιβάλλοντος συμπεριλαμβάνει τα εξής τρία σκέλη:
-Συχνός καθαρισμός του χώρου εργασίας (δάπεδα, τοίχοι, παράθυρα, μηχανήματα).
-Εντόπιση, αναγνώριση και επισήμανση των επικίνδυνων ουσιών, έτσι ώστε να είναι
δυνατόν να απομακρυνθούν, να μεταβληθούν ή να αντικατασταθούν.
-Εξασφάλιση κατάλληλου εξαερισμού με τη χρήση απορροφητήρων και άλλων
προστατευτικών συστημάτων και οργάνων, όπου είναι απαραίτητο.
Β) Μέτρα ατομικής προστασίας
Τα ατομικά προστατευτικά μέτρα μπορούν να καταταγούν στις εξής κατηγορίες:
Μέτρα προσωπικής υγιεινής και καθαριότητας
Τα μέτρα αυτά περιλαμβάνουν το σχεδιασμό και την κατάλληλη τοποθέτηση λουτήρων
με ζεστό και κρύο νερό, πετσέτες και κατάλληλα απορρυπαντικά. Σε χώρους όπου
χρησιμοποιούνται ισχυρά διαβρωτικά υλικά, θα πρέπει να υπάρχουν λουτήρες ασφαλείας.
Προστατευτική ενδυμασία
Η κατάλληλη προστατευτική ενδυμασία περιλαμβάνει τόσο τα γάντια όσο και τις
ολόσωμες φόρμες ή μπότες, ανάλογα με το είδος εργασίας. Η επιλογή της γίνεται με βάση
το μέρος του σώματος που χρειάζεται προστασία και το είδος των ουσιών που
χρησιμοποιούνται και με τις οποίες είναι δυνατόν να έρθει σε επαφή ο εργαζόμενος.
Προστατευτικές κρέμες
Οι προστατευτικές κρέμες, σε γενικές γραμμές, παρέχουν σημαντικά μικρότερο βαθμό
προστασίας από την κατάλληλη ενδυμασία. Υπάρχουν όμως περιπτώσεις όπου η χρήση
τους είναι εντελώς απαραίτητη. Παραδείγματα τέτοιων περιπτώσεων παρουσιάζονται
παρακάτω:
•
•
Όταν είναι απαραίτητο να διατηρηθεί η αίσθηση της αφής σε υψηλό επίπεδο.
Όταν χρειάζεται προστασία του δέρματος του προσώπου και δεν υπάρχει
κατάλληλη μάσκα.
Γ) Ιατρικά μέτρα
Ιατρικά μέτρα για την πρόληψη των δερματοπαθειών πρέπει να λαμβάνονται σε τρία
στάδια:
Το πρώτο στάδιο περιλαμβάνει την εξέταση πριν από την πρόσληψη. Κατά την
εξέταση αυτή, θα πρέπει να εντοπιστούν όλα τα άτομα με ιστορικό ατοπικής δερματίτιδας,
με ψωρίαση των άκρων χειρών και με δερμογραφισμό. Η τοποθέτηση των ατόμων αυτών
σε εργασίες με συχνή έκθεση σε ισχυρά χημικά και νερό θα πρέπει να αποφεύγεται, ενώ τα
άτομα με προβλήματα ακμής δεν πρέπει να τοποθετούνται σε θέσεις εργασίας όπου μπορεί
να υπάρξει έκθεση σε ατμούς από έλαια.
Σε αντίθεση με τη λήψη λεπτομερούς ιστορικού, ο έλεγχος για αλλεργική ευαισθησία δεν
έχει αποδώσει σε επίπεδο πρόληψης, αφενός γιατί το ποσοστό των ατόμων με ευαισθησία
που αποκαλύπτονται κατά την εξέταση είναι μικρό και αφετέρου γιατί είναι δυνατόν να
προκληθεί ευαισθητοποίηση.
Στο δεύτερο στάδιο, όλες οι ουσίες που χρησιμοποιούνται σε ένα χώρο εργασίας
ελέγχονται για καρκινογονικότητα, αλλεργιογονικότητα, ερεθιστικότητα ή δυνατότητα
πρόκλησης ακμής. Σε περίπτωση που τεκμηριωθεί ότι κάποια ουσία έχει μια από τις
παραπάνω ιδιότητες, θα πρέπει να τοποθετηθούν κατάλληλες ετικέτες και οι εργαζόμενοι
να ενημερωθούν και να διδαχθούν τρόπους αποφυγής της έκθεσης στην ουσία αυτή.
Το τρίτο στάδιο περιλαμβάνει την τοποθέτηση των εργαζομένων που ανέπτυξαν
δερματοπάθειες σε θέσεις εργασίας όπου, είτε δεν υπάρχει έκθεση σε βλαπτικούς
παράγοντες, είτε η έκθεση σ’ αυτούς είναι μικρότερη. Άτομα με αλλεργικές δερματίτιδες
είναι εντελώς απαραίτητο να μεταφερθούν σε άλλη εργασία, δεδομένου ότι η έκθεση και
σε μικρές ακόμα δόσεις θα προκαλέσει ανάπτυξη δερματοπάθειας. Αντίθετα, άτομα με
δερματίτιδα εξ ερεθισμού είναι πιθανό να μπορέσουν να συνεχίσουν να εργάζονται, αν
ληφθούν τα κατάλληλα προστατευτικά μέσα.
13.8 ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΗΠΑΤΟΣ
Είναι γνωστό ότι πολλές χημικές ουσίες στα εργαστήρια είναι ηπατοτοξικές. Συχνά,
συμβαίνει κανείς να μην έχει υποψιαστεί ότι η ουσία ήταν ηπατοτοξική, μέχρι την
εμφάνιση συμπτωμάτων οξείας ηπατοτοξικότητας στους εργαζόμενους.
Μέχρι στιγμής, έχουν ενοχοποιηθεί χημικές ενώσεις, όπως ο τετραχλωράνθρακας, τα
πολυχλωριούχα διφαινύλια ή PCBs, οι νιτροζαμίνες και το δινιτροβενζόλιο.
Είναι ενδιαφέρον ότι χημικές ενώσεις της ίδιας χημικής δομής παρουσιάζουν
διαφορετική τοξικότητα. Έτσι, στην ομάδα των αλοαλκανίων, η τοξικότητα αυξάνει όσο
ελαττώνεται ο αριθμός των ατόμων κατά μόριο. Η διαπίστωση αυτή οδήγησε σε
αντικατάσταση αρκετών ουσιών, όπου αυτό ήταν δυνατό. Έτσι στη βιομηχανία, οι
διαλύτες τετραχλωράνθακα και τετραχλωροαιθανίου έχουν αντικατασταθεί με διχλωρίδιο
του μεθυλενίου (CH2CI2) και με τριχλωροαιθυνέλιο (C2HCI3).
Νοσολογικές οντότητες
Συνέπεια της έκθεσης σε ηπατοτοξικές ουσίες είναι η ανάπτυξη οξείας ηπατίτιδας ή
μορφών χρόνιας ηπατοπάθειας, όπως κίρρωσης, όγκων ήπατος κλπ.
Οξεία ηπατίτιδα
Σήμερα, οξεία ηπατίτιδα προκαλείται στον επαγγελματικό χώρο, συνήθως μετά από
τυχαία κατάποση μεγάλων ποσοτήτων γνωστής ηπατοτοξικής ουσίας.
Τα συμπτώματα είναι ίδια με εκείνα της οξείας ιογενούς ηπατίτιδας (πονοκέφαλος,
ζάλη, ναυτία, εμετοί), αρχίζουν όμως 12-48 ώρες μετά την έκθεση και οι ασθενείς
παραμένουν απύρετοι. Εξαίρεση αποτελούν οι χημικές ουσίες δινιτροφαινόλη και
μεθυλενοδιανιλίνη, οι οποίες προκαλούν οξεία χολοστατική ηπατίτιδα, που, εκτός από τα
συνήθη συμπτώματα ηπατίτιδας, αρχίζει και με πυρετό, ρίγη και κνησμό.
Χρόνια ηπατοπάθεια
Η χρόνια ηπατίτιδα μπορεί να παρουσιαστεί ως κίρρωση ή ως καρκίνος του ήπατος και
είναι συνήθως αποτέλεσμα μακροχρόνιας έκθεσης σε μικρές δόσεις ηπατοτοξικών ουσιών.
Δεδομένου ότι η λανθάνουσα περίοδος για την ανάπτυξη των παραπάνω νόσων είναι
μακρά, είναι δυνατόν χιλιάδες εργαζόμενοι να έχουν εκτεθεί πριν ενοχοποιηθεί μια ουσία.
Μέχρι στιγμής, η χρόνια έκθεση στις περισσότερες ουσίες που προκαλούν οξεία ηπατίτιδα
δεν έχει συσχετιστεί με χρόνια ηπατοπάθεια. Αυτό μπορεί να οφείλεται και στο ότι:
Τόσο η κίρρωση του ήπατος όσο και ο καρκίνος του ήπατος είναι νοσήματα αρκετά
συχνά στο γενικό πληθυσμό, με αποτέλεσμα η τεκμηρίωση της σχέσης τους με την
επαγγελματική έκθεση να είναι δύσκολη. Η λανθάνουσα περίοδος των νόσων αυτών είναι
μακρά.
Για τους δύο παραπάνω λόγους, η ενοχοποίηση ενός παράγοντα για την ανάπτυξη
χρόνιας
ηπατοπάθειας
εργαζομένων.
απαιτεί
μακροχρόνια
παρακολούθηση
μεγάλων
ομάδων
Μεγάλη επίπτωση χρόνιας ηπατικής νόσου έχει ανακοινωθεί σε χημικούς και σε
εργάτες, που έχουν εκτεθεί σε πλουτώνιο και τετραχλωροαιθάνιο.
Πρόληψη
Για την έγκαιρη διάγνωση της χρόνιας ηπατοπάθειας υπάρχουν δύο δοκιμασίες
διαλογής:
Τα επίπεδα της γ-γλουταμινικής τρανσφεράσης του ορού (γGT) που χρησιμοποιούνται
για την παρακολούθηση εργατών στυρολίου.
Το επίπεδο απέκκρισης του πράσινου, του ενδοκυανιδίου για την παρακολούθηση
εργατών, πολυβινυλοχλωριδίου.
Η αποτελεσματικότητα και των δύο αυτών δοκιμασιών δεν έχει πλήρως ελεγχθεί και η
ανάπτυξη επιπρόσθετων δοκιμασιών είναι απαραίτητη. Ιδιαίτερα, πρέπει να σημειωθεί ότι
χρειάζεται να αναπτυχθούν μέθοδοι που να μπορούν να μετρήσουν αρσενικό,
τετραχλωράνθακα και βινυλοχλωρίδιο στα ούρα. Μέχρι στιγμής όμως, τέτοιες μέθοδοι δεν
έχουν επινοηθεί. Άλλο σημαντικό μέτρο προστασίας είναι η οργάνωση της εργασίας κατά
τρόπο που να ελαχιστοποιεί την απευθείας επαφή των εργαζομένων με ηπατοτοξικά
υλικά. Τέλος, κατά την εξέταση πριν από την πρόσληψη, είναι απαραίτητο να εντοπίζονται
οι εργαζόμενοι με εθισμό στο αλκοόλ ή τα βαρβιτουρικά που ως γνωστό αποτελούν
παράγοντες κινδύνου για ηπατοπάθειες. Κατά τις περιοδικές εξετάσεις, θα πρέπει να
ελέγχεται και η ηπατική λειτουργία. Σε περίπτωση εντόπισης ηπατικής βλάβης, είναι
απαραίτητο να απομακρύνεται ο εργαζόμενος από τη θέση εργασίας του μέχρις ότου, είτε
αντικατασταθεί η ηπατοτοξική ουσία, είτε υπάρξουν επαρκή γενικά ή ατομικά μέτρα
προστασίας, τα οποία θα διασφαλίσουν τη περαιτέρω έκθεση.
13.9
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ
ΠΟΥ
ΟΦΕΙΛΟΝΤΑΙ
ΣΕ
ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ
Η συσχέτιση των προβλημάτων αναπαραγωγής με τους χώρους εργασίας είναι πολύ
πρόσφατη και παραμένει δύσκολη. Παραδοσιακά, οι προσπάθειες προστασίας του
εμβρύου και του νεογνού γίνονταν με τη κλασική απαγόρευση έκθεσης σε διάφορους
παράγοντες «όλων των γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας» και ελάχιστα είχε
αντιμετωπιστεί η πιθανή βλάβη των γονάδων των ανδρών.
Περισσότερο πρόσφατα, όμως, έγινε κατανοητό ότι το εργασιακό περιβάλλον είναι
δυνατόν να προκαλέσει βλάβη στις γονάδες, τόσο των ανδρών, όσο και των γυναικών.
Είναι γνωστό ότι χρειάζονται 70 περίπου ημέρες για την αναπαραγωγή ενός
σπερματοζωαρίου και 7-21 επιπλέον ημέρες για την ωρίμανσή του. Μεταβολή της ορχικής
λειτουργίας μπορεί να προκληθεί από παράγοντες που επηρεάζουν είτε την αναπαραγωγή,
είτε τη μεταφορά του σπέρματος. Γνωστοί τέτοιοι παράγοντες είναι η κρυψορχία, οι
φλεγμονές, τα τραύματα, η κιρσοκήλη, η ραδιενεργός ακτινοβολία, διάφοροι τοξικοί
παράγοντες, καθώς και διάφοροι αυτοάνοσοι και φαρμακευτικοί παράγοντες.
Αντίθετα, τα ωάρια υπάρχουν από τη γέννηση και ωριμάζουν σταδιακά μετά την ήβη.
Μεταβολές της ωοθηκικής λειτουργίας μπορεί να προκληθούν από παράγοντες, που
εμποδίζουν την ωρίμανση ή την απελευθέρωση των ωαρίων.
Βλάβες στην αναπαραγωγή μπορούν να προκληθούν και μετά τη γονιμοποίηση από
παράγοντες, που είτε εμποδίζουν την εμφύτευση του ωαρίου, είτε διαπερνούν τον
πλακούντα και επηρεάζουν το έμβρυο.
Επίδραση τοξικών παραγόντων στις γονάδες
Διάφοροι τοξικοί παράγοντες μπορεί να επηρεάζουν τα γεννητικά κύτταρα,
προκαλώντας το θάνατο τους ή μεταλλάξεις. Μεταλλάξεις μπορούν να προκληθούν τόσο
στα γεννητικά όσο και στα σωματικά κύτταρα. Μόνο εκείνες, όμως, που επηρεάζουν τα
γεννητικά κύτταρα είναι δυνατόν να επιδράσουν στις επόμενες γενεές. Γενικά, πιστεύεται
ότι οι περισσότερες μεταλλάξεις είναι ασύμβατες με τη ζωή. Κατά συνέπεια, έμβρυα με
τέτοιου είδους μεταλλάξεις αποβάλλονται αυτόματα και, επομένως, η συχνότητα των
αυτόματων εκτρώσεων αποτελεί ένα μέτρο μεταλλάξεων λόγω, είτε πατρικής, είτε
μητρικής έκθεσης σε μεταλλαξιογόνα.
Είναι παραδεκτό ότι, αφού η γυναίκα γεννιέται με όλα της τα ωάρια, μεταλλάξεις
μπορούν να προκληθούν από παράγοντες που μπορούν να την επηρεάσουν σε
οποιαδήποτε φάση της ζωής της. Αντίθετα, οι όρχεις παράγουν εκατομμύρια
σπερματοζωάρια καθημερινά και αφού η ωρίμανση τους διαρκεί περίπου 90 ημέρες (ή
λιγότερο), η επίδραση περιβαλλοντικών παραγόντων θα είναι περιορισμένη. Χημικοί
παράγοντες, που είναι γνωστό ότι επηρεάζουν τη σπερματογένεση, είναι το φυτοφάρμακο
διβρωμοχλωροπροπάνιο
(DBCP),
τα
αναισθητικά
αέρια,
ο
διθειάνθρακας,
το
φυτοφάρμακο Kepone, ο μόλυβδος, τα μικροκύματα και η ιονίζουσα ακτινοβολία. Υψηλές
απαιτήσεις στην εργασία και πιθανή έκθεση σε ηλεκτρομαγνητικό πεδίο μπορεί να
προκαλέσουν υπογονιμότητα.
Αναγνώριση και μελέτη των προβλημάτων λόγω αναπαραγωγής
Στη μελέτη των προβλημάτων αυτών υπάρχουν ιδιαίτερες δυσκολίες. Κάθε χρόνο
εισάγονται στη βιομηχανία εκατοντάδες νέες χημικές ουσίες, οι περισσότερες από τις
οποίες δεν έχουν ελεγχθεί από πλευράς μεταλλαξιογέννεσης. Θεωρητικά, η καθεμιά από
αυτές τις ουσίες μπορεί να έχει περισσότερες από μία επιπτώσεις ταυτόχρονα
(τερατογένεση, στείρωση, μιτώσεις κλπ), ενώ η επίδρασή τους μπορεί να επηρεάζεται από
τον χρόνο, τη διάρκεια και την ένταση της έκθεσης.
Το αποτέλεσμα πολύ σπάνια είναι ειδικό για την έκθεση. Τις περισσότερες φορές,
μάλιστα, μπορεί να είναι αυτόματη έκτρωση, οπότε είναι δύσκολο να μετρηθεί, διότι είτε
δεν υπάρχουν γνωστά στοιχεία για τη συχνότητα των αυτόματων εκτρώσεων στο γενικό
πληθυσμό, είτε γιατί είναι δύσκολο να βρεθεί κατάλληλο δείγμα σύγκρισης.
Για να επιλυθούν αυτά τα προβλήματα, θα ήταν απαραίτητο να γίνεται κάποιος βασικός
έλεγχος όλων των ουσιών βιομηχανικής χρήσης για επίδραση στο αναπαραγωγικό
σύστημα, παρόμοιος με αυτόν που γίνεται για καρκινογένεση. Παράλληλα, στοιχεία, όπως
το επάγγελμα μητρός και πατρός είναι απαραίτητα.
Πρόληψη
Βασικό αξίωμα της Προληπτικής Ιατρικής είναι ότι, εκτός από την παρούσα γενιά, θα
πρέπει να ληφθεί πρόνοια προστασίας των επόμενων γενεών και της αναπαραγωγής,
τουλάχιστον από παράγοντες των οποίων η επίδραση είναι γνωστή.
Παρόλα αυτά, θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή, ώστε να μην αποκλειστούν
εργαζόμενοι από κάποιο επάγγελμα, απλώς και μόνο λόγω της ηλικίας τους ή του φύλου
τους (με τη δικαιολογία, δηλαδή, ότι βρίσκονται σε αναπαραγωγική ηλικία). Για
παράδειγμα, ο όρος «οι γυναίκες ή οι άνδρες αναπαραγωγικής ηλικίας» συμπεριλαμβάνει
και άτομα που είναι ήδη στείρα ή έχουν επιλέξει να χρησιμοποιούν κάποια μορφή
αντισύλληψης και να μην αποκτήσουν πλέον παιδιά.
Επιπλέον, όσον αφορά στις έγκυες, σε ένα μεγάλο αριθμό εργασιακών χώρων δεν
εφαρμόζονται οι κανόνες που ισχύουν για τις συνθήκες εργασίας κατά τη διάρκεια της
εγκυμοσύνης. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα εμφάνιση πρόωρων τοκετών και γέννηση νεογνών
μειωμένου βάρους. Έτσι, κρίνεται απαραίτητος ο έλεγχος για την τήρηση της σχετικής
ισχύουσας νομοθεσίας.
Παράλληλα, οι κλινικοί ιατροί που χειρίζονται προβλήματα στείρωσης, πολλαπλών
αυτόματων εκτρώσεων και συγγενών ανωμαλιών, θα πρέπει να λαμβάνουν λεπτομερές
ιστορικό, που να συμπεριλαμβάνει πλήρες επαγγελματικό ιστορικό και των δύο συζύγων,
έτσι ώστε να τεκμηριώνονται πιθανές νέες σχέσεις επαγγέλματος και προβλημάτων
αναπαραγωγής.
13.10 ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΑ ΚΑΡΔΙΑΚΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ
Μέχρι σήμερα έχει τεκμηριωθεί η σχέση ορισμένων τουλάχιστον παραγόντων του
βιομηχανικού περιβάλλοντος, όπως των νιτρωδών, του μονοξειδίου του άνθρακα και του
διθειάνθρακα, με τις νόσους του καρδιαγγειακού, ενώ υπάρχει πληθώρα άλλων που έχουν
ενοχοποιηθεί με μεγαλύτερη ή μικρότερη βεβαιότητα.
Παράγοντες που σχετίζονται με την ανάπτυξη επαγγελματικών καρδιαγγειακών
νοσημάτων:
• Διθειάνθρακας
• Μονοξείδιο του άνθρακα
• Ινογόνες κόνεις
• Θόρυβος
• Ιονίζουσα ακτινοβολία
Τα νοσήματα του καρδιαγγειακού, για τα οποία έχουν ενοχοποιηθεί παράγοντες του
εργασιακού περιβάλλοντος είναι:
• Η ισχαιμική νόσος του μυοκαρδίου
• Οι αρρυθμίες που δεν είναι επακόλουθο ισχαιμικής καρδιοπάθειας
• Η καρδιομυοπάθεια
• Η υπέρταση.
Ισχαιμική νόσος του μυοκαρδίου
Η χρόνια έκθεση σε διθειάνθρακα επιταχύνει τη δημιουργία αθηρωματωδών πλακών,
είτε μέσω αύξησης της αρτηριακής πίεσης, είτε μέσω αύξησης των επίπεδων
χοληστερόλης. Επιπλέον, ο διθειάνθρακας ελαττώνει την ινοδόλυση και πιθανόν να δρα
και μέσω αυτού του μηχανισμού.
Ο
διθειάνθρακας
χρησιμοποιείται
κυρίως
στην
παραγωγή
viscose/rayon,
τετραχλωριδίου του άνθρακα και σε χημικά εργαστήρια. Όσον αφορά στο μονοξείδιο του
άνθρακα, το οποίο είναι άχρωμο και άοσμο, οξεία έκθεση σε μεγάλες δόσεις προκαλεί
ελάττωση του όγκου του αίματος που προωθείται από την καρδιά, ελάττωση του
οξυγόνου που μεταφέρεται από την αιμοσφαιρίνη και αναστολή των μιτοχονδρικών
ενζύμων.
Επιπλέον, οξεία έκθεση πειραματόζωων σε μονοξείδιο, έδειξε ελάττωση του ουδού του
μυοκαρδίου για πρόκληση κοιλιακής μαρμαρυγής. Χρόνια έκθεση σε μονοξείδιο επιταχύνει
την αρτηριοσκλήρυνση, μέσω αύξησης, είτε της εναπόθεσης χοληστερόλης στα τοιχώματα
των αρτηριών, είτε της συγκολλητικότητας των αιμοπεταλίων.
Χρόνια έκθεση σε ινογόνες κόνεις μπορεί να οδηγήσει σε καρδιακή κάμψη και σε αύξηση
του κινδύνου εμφράγματος του μυοκαρδίου μέσω ελάττωσης της ζωτικής χωρητικότητας
των πνευμόνων.
Υπάρχουν επίσης, μελέτες που δείχνουν αυξημένο κίνδυνο αρτηριοσκλήρυνσης σε
άτομα που εκτίθενται σε ραδιενεργό ακτινοβολία, μέσω κάποιας μετάλλαξης στις λείες
μυϊκές ίνες.
Τέλος, οξεία έκθεση σε ισχυρό θόρυβο είναι δυνατόν να προκαλέσει αύξηση των
κατεχολαμινών, της χοληστερόλης και των τριγλυκεριδίων, καθώς και υπέρταση.
Είναι σημαντικό, κατά τη λήψη ιστορικού να λαμβάνεται και πλήρες επαγγελματικό
ιστορικό. Το ιστορικό αυτό πρέπει να περιλαμβάνει την ώρα, κατά την οποία εμφανίζονται
τα συμπτώματα, την ενδεχόμενη συνύπαρξη ζάλης, κεφαλαλγίας, ή ναυτίας κατά την ώρα
εργασίας και το αν υπήρξε έκθεση σε κάποιες από τις ενοχοποιούμενες ουσίες. Στη
διάρκεια της κλινικής εξέτασης, θα πρέπει να επισημαίνονται η ερυθρότητα του δέρματος
(μονοξείδιο
του
άνθρακα),
οι
εσχάρες
από
αισθητικοκινητικές ανωμαλίες (διθειάνθρακας).
εγκαύματα
(θερμότητα)
και
οι
Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι η δοκιμασία κόπωσης μπορεί να είναι παθολογική σε
άτομα με έκθεση σε μονοξείδιο του άνθρακα, ακόμα και επί απουσίας υποκειμενικής
αρτηριοσκλήρυνσης.
Αρρυθμίες
Διάφοροι επαγγελματικοί παράγοντες μπορεί να προκαλέσουν καρδιακή αρρυθμία ή
και να αυξήσουν τον κίνδυνο εμφάνισης αρρυθμίας σε έδαφος υποκειμενικής
καρδιοπάθειας.
Οι διαλύτες και οι υδρογονάνθρακες, όπως το βενζόλιο, το τριχλωροαιθυνέλιο και οι
φθοριούχες ενώσεις του άνθρακα, μπορούν να επιδράσουν απευθείας στο μυοκάρδιο και
να αυξήσουν την ευαισθησία του στις κατεχολαμίνες.
Τη διαπίστωση της έκθεσης σε οργανικούς διαλύτες διευκολύνει η παρουσία σημείων
και συμπτωμάτων, όπως ο ερεθισμός των οφθαλμών και του ρινικού βλεννογόνου, η
ερυθρότητα των βλεννογόνων του λάρυγγα, του φάρυγγα και η ρινική καταρροή. Ανάλογα
με το είδος του συγκεκριμένου διαλύτη, μπορεί να συνυπάρχουν ανωμαλίες στο αίμα, τους
νεφρούς ή το ήπαρ. Οι αρρυθμίες που οφείλονται σε χημική έκθεση μπορεί να είναι
υπερκοιλιακές ή κοιλιακές.
Καρδιομυοπάθειες
Καρδιομυοπάθεια έχει παρατηρηθεί μετά από επαγγελματική έκθεση σε κοβάλτιο. Οι
εργαζόμενοι εκτίθενται συνήθως είτε σε ατμούς, είτε σε σκόνη κοβαλτίου. Άλλα μέταλλα
που έχουν ενοχοποιηθεί για την πρόκληση ηλεκτροκαρδιογραφικών ανωμαλιών είναι το
αντιμόνιο, το αρσενικό, ο μόλυβδος και ο υδράργυρος, οι ανωμαλίες όμως αυτές δεν ήταν
τυπικές
καρδιομυοπάθειας.
Παρόλα
αυτά,
έχουν
παρατηρηθεί
αναστρέψιμες
ηλεκτροκαρδιογραφικές αλλαγές, συμβατές με καρδιομυοπάθεια σε παιδιά που είχαν
εκτεθεί σε μόλυβδο.
Υπέρταση
Το 90% των περιπτώσεων υπέρτασης χαρακτηρίζονται ως ιδιοπαθείς, ενώ η
δευτεροπαθής υπέρταση αποδίδεται συνήθως σε στένωση της νεφρικής αρτηρίας, νεφρική
παρεγχυματική νόσο ή ενδοκρινολογικά προβλήματα.
Επαγγελματικοί παράγοντες που έχουν συσχετιστεί με την υπέρταση είναι το κάδμιο
και ο μόλυβδος, η δράση των οποίων εξασκείται μέσω της προκαλούμενης νεφρικής
βλάβης.
Συνεπώς, στη διαφορική διάγνωση της υπέρτασης θα πρέπει να συμπεριλαμβάνεται η
επαγγελματική έκθεση σε μόλυβδο ή κάδμιο και να διενεργούνται οι απαραίτητες
εργαστηριακές εξετάσεις.
Αντιμετώπιση και πρόληψη των επαγγελματικών καρδιοπαθειών
Εκτός από τη συνήθη αντιμετώπιση των καρδιαγγειακών προβλημάτων, θα πρέπει να
λαμβάνονται υπόψη τα κατώθι:
Α) Σε περίπτωση ισχαιμίας λόγω έκθεσης σε μονοξείδιο του άνθρακα, θα πρέπει να
λαμβάνεται αμέσως δείγμα για μέτρηση της ανθρακυλαιμοσφαιρίνης στο αίμα και στη
συνέχεια να χορηγείται καθαρό O2.
B) Σε περίπτωση αντισταθμιστικού αγγειοσπασμού λόγω αποστέρησης νιτρωδών, θα
πρέπει να χορηγούνται θεραπευτικά νιτρώδη.
Όσον αφορά την πρόληψη, τονίζεται ιδιαίτερα η κατά το δυνατόν εξασφάλιση υγιεινού
περιβάλλοντος. Άτομα με προϋπάρχοντα προβλήματα από το καρδιαγγειακό, είναι
δυνατόν να εμφανίσουν επιδείνωση όταν εκτεθούν σε ορισμένους παράγοντες, στους
οποίους
συμπεριλαμβάνονται
το
μονοξείδιο
του
άνθρακα,
οι
διαλύτες,
μεθυλενοχλωρίδιο, οι υδρογονάνθρακες, καθώς επίσης και το υπερβολικό ψύχος.
το
13.11 ΝΕΥΡΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
Τα τελευταία χρόνια, αυξάνει το ενδιαφέρον για την ανάπτυξη νευρολογικών και
συμπεριφορικών προβλημάτων σε διάφορα επαγγέλματα.
Συνήθως, η εντόπιση ενός συγκεκριμένου παράγοντα για την ανάπτυξη των
συμπτωμάτων αυτού του είδους είναι εφικτή. Άλλες φορές, όμως ενοχοποιείται μια ομάδα
χημικών ουσιών π.χ. διαλύτες.
Συχνά τα νευρολογικά συμπτώματα, που οφείλονται σε επαγγελματική έκθεση,
παρουσιάζουν δοσολογική σχέση, η οποία κυμαίνεται από απλή ελάττωση της νευρικής
αγωγιμότητας, μέχρι σοβαρές νευροπάθειες και εγκεφαλοπάθειες.
Το ίδιο συχνά παρατηρούνται προβλήματα με καθαρά ψυχιατρικά συμπτώματα, τα
οποία κυμαίνονται από το σύνδρομο της «μαζικής» ψυχογενούς νόσου, μέχρι και τη χρόνια
νευρασθένεια».
Δεδομένου ότι συνεχώς παράγονται νέες χημικές ουσίες, είναι φυσικό να αναμένεται ότι
θα αντιμετωπίσουμε και πολλές νευροτοξικές ουσίες στο μέλλον.
Μετά από έκθεση σε βιομηχανικές νευροτοξικές ουσίες, είναι δυνατόν να
παρουσιαστούν προβλήματα τόσο από το περιφερικό (ΠΝΣ) όσο και από το κεντρικό
νευρικό σύστημα (ΚΝΣ) ή ακόμη και από τα δύο μαζί.
Τα παθολογοανατομικά ευρήματα της βλάβης του ΠΝΣ συνίστανται σε τμηματική
απομυελίνωση ή υποστροφή των νευραξόνων, ενώ στο ΚΝΣ έχουν παρατηρηθεί βλάβες
της νευροαγωγιμότητας, που επηρεάζουν την ντοπαμίνη, τη νορεπινεφρίνη, το γ-
αμινοβουτυρικό οξύ και τη σεροτονίνη.
Συμπτώματα μετά από έκθεση σε νευροτοξικές ουσίες
Όλες οι νευροτοξίνες που επηρεάζουν το ΠΝΣ προκαλούν μικτή κινητικοαισθητική
περιφερική νευροπάθεια.
Τα βασικά συμπτώματα είναι αρχικά αιμωδίες στα χέρια και τα πόδια, που
ακολουθούνται από κινητική αδυναμία. Στη συνέχεια, επηρεάζονται περισσότερο οι
κεντρικοί μύες.
Άλλα συμπτώματα που μπορούν να εμφανιστούν είναι εξωπυραμιδικές εκδηλώσεις,
υποτονία ή δυστονία, ανάπτυξη προσωπείου μάσκας ή ακόμα και σπασμοί. Από το ΚΝΣ
έχει αναφερθεί αυξημένη συχνότητα όγκων του εγκεφάλου.
Η διάγνωση επαγγελματικής νευρολογικής νόσου τίθεται με ηλεκτρομυογράφημα και
έλεγχο της νευρικής αγωγιμότητας, που μπορούν να εφαρμοστούν εξατομικευμένα ή
ευρύτερα ως δοκιμασίες διαλογής.
ΝΕΥΡΟΠΑΘΕΙΕΣ
Το κυριότερο αντικείμενο της πρόληψης και αντιμετώπισης των επαγγελματικών
νευροπαθειών είναι η εντόπιση του νευροτοξικού παράγοντα και η απομάκρυνση του
εργαζόμενου από τη συνεχιζόμενη έκθεση. Η εντόπιση του παράγοντα αυτού αποτελεί και
ευρύτερο μέτρο πρόληψης, δεδομένου ότι η αντικατάστασή του ή η βελτίωση των
συνθηκών εργασίας προστατεύει τους υπόλοιπους εργαζόμενους.
Οι κυριότερες απειλές στην υγεία του ανθρώπου από βαρέα μέταλλα σχετίζονται με
έκθεση σε μόλυβδο, κάδμιο, υδράργυρο, αρσενικό.
Πρόληψη επαγγελματικών νευροπαθειών
Η Πρόληψη μπορεί να επιτευχθεί με δύο ειδών προγράμματα:
Α) τα ιατρικά προγράμματα
Β) τα περιβαλλοντικά προγράμματα
Τα ιατρικά προγράμματα περιλαμβάνουν:
• Εξέταση πριν από τη πρόσληψη, έτσι ώστε άτομα με προϋπάρχοντα νευρολογικά
προβλήματα, π.χ. με περιφερική νευροπάθεια ή με επιληψία, να μην τοποθετηθούν σε
χώρους όπου υπάρχει έκθεση σε νευροτοξικές ουσίες.
• Περιοδικά προγράμματα παρακολούθησης. Τα προγράμματα αυτά πρέπει να
περιλαμβάνουν, πλην της κλινικής εξέτασης και της λήψης ιστορικού, εξετάσεις αίματος
για προσδιορισμό της περιεκτικότητας σε μόλυβδο και πρωτοπορφυρίνη του
ψευδαργύρου, εξετάσεις ούρων για επίδραση μολύβδου στο ουροποιητικό και για
προσδιορισμό έκθεσης σε υδράργυρο και σταθμισμένες ψυχολογικές δοκιμασίες για άτομα
εκτιθέμενα σε διαλύτες.
• Μέτρηση χολινεστεράσης αίματος για άτομα εκτιθέμενα σε οργανοφωσφορικά
εντομοκτόνα.
• Πιθανώς, εξέταση νευρικής αγωγιμότητας.
13.12 ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΟΥΡΟΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ
Το ουροποιητικό αποτελεί βασικό σύστημα για τη διατήρηση της ομοιόστασης του
οργανισμού και την απέκκριση των άχρηστων ουσιών. Κατά συνέπεια, λόγω των ειδικών
λειτουργιών του, βρίσκεται σε αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης διαταραχών από έκθεση σε
βλαπτικούς παράγοντες του επαγγελματικού περιβάλλοντος.
Σε γενικές γραμμές, οι νόσοι του ουροποιητικού συστήματος που σχετίζονται με την
επαγγελματική έκθεση μπορούν να διαιρεθούν σε τρεις βασικές κατηγορίες:
•
•
•
Τραύματα
Μη νεοπλασματικές παθήσεις του ουροποιητικού
Νεοπλάσματα του ουροποιητικού
ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΑΥΜΑΤΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΟΥΡΟΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ
Τα τραύματα αυτά είναι συνήθη όταν συμβεί επαγγελματικό ατύχημα, και συχνά
διαφεύγουν της έγκαιρης διάγνωσης από τον κλινικό ιατρό.
Ο πιο συχνός τραυματισμός αφορά στους νεφρούς και μπορεί να συμβεί, είτε κατά τον
άμεσο τραυματισμό της κοιλιακής ή νεφρικής χώρας, είτε κατά την πτώση από ύψος με
πρόσκρουση στο έδαφος των γλουτών ή των άκρων ποδών.
Ο τραυματισμός μπορεί να οδηγήσει σε ανατομική βλάβη, απόφραξη, οξεία αιμορραγία
ή οξεία νεφρική ανεπάρκεια. Άλλοι συνήθεις τραυματισμοί είναι αυτοί της ουροδόχου
κύστης και σπανιότερα της ουρήθρας.
ΜΗ ΝΕΟΠΛΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΝΕΦΡΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ
Αυτές μπορούν να παρουσιαστούν με τη μορφή οξείας ή χρόνιας νεφρικής
ανεπάρκειας (κυρίως σπειραματονεφρίτιδας).
Η οξεία νεφρική ανεπάρκεια μπορεί να οφείλεται σε άμεση δράση νεφροτοξικών ουσιών
στο νεφρό, ή να είναι δευτεροπαθής λόγω ισχαιμίας, ή λόγω επίδρασης αιμολυτικών ή
ραβδομυολυτικών παραγόντων. Η ισχαιμία είναι συνήθως αποτέλεσμα απώλειας αίματος.
Οι αιμολυτικοί παράγοντες μπορεί να οδηγήσουν σε αιμοσφαιρινουρία, η οποία μέσω
σχηματισμού κυλίνδρων προκαλεί απόφραξη των ουροφόρων σωληναρίων και ολιγουρία.
Η ραβδομυόληση είναι σύνηθες αποτέλεσμα ατυχήματος, έντονης σωματικής εργασίας ή
και ηλεκτροπληξίας.
Οι νεφροτοξικοί παράγοντες μπορούν να διαιρεθούν σε τέσσερις ομάδες:
Α) Γλυκόλες
Η αιθυλενογλυκόλη είναι η συνηθέστερη νεφροτοξική ουσία από τις γλυκόλες.
Πρόκειται για υδατοδιαλυτή άοσμη και άχρωμη ουσία. Μέχρι στιγμής, οξεία νεφρική βλάβη
εξαιτίας της, έχει περιγραφεί μόνο ύστερα από κατάποση. Επειδή, όμως έχει αναφερθεί
διαδερμική δηλητηρίαση με παράγωγο της αιθυλενογλυκόλης, είναι πιθανή και η
διαδερμική δηλητηρίαση μετά από επαγγελματική έκθεση.
Β) Οργανικοί διαλύτες
Από τους πλέον νεφροτοξικούς (όπως και ηπατοτοξικούς) διαλύτες είναι ο
τετραχλωράνθρακας, ο οποίος μπορεί να προκαλέσει δηλητηρίαση είτε μετά από
κατάποση, είτε και μετά από εισπνοή ατμών. Χαρακτηριστική της δηλητηρίασης με
τετραχλωράνθακα, είναι η εμφάνιση της ολιγουρίας, 7-10 ημέρες μετά από την έκθεση.
Γ) Μέταλλα
Από τα μέταλλα, περισσότερο γνωστή είναι η δηλητηρίαση μετά από έκθεση σε
υδράργυρο. Η έκθεση γίνεται με εισπνοή ατμών και μετάλλου. Είναι αμφίβολο αν η
θεραπεία με χηλικές ενώσεις αποδίδει.
Δ) Άλλες ουσίες
Στις ουσίες αυτές συμπεριλαμβάνεται το οξαλικό οξύ. Έχουν περιγραφεί δύο τρόποι
έκθεσης στο οξαλικό οξύ, που οδηγούν σε μη νεοπλασματική νεφρική νόσο: η δερματική
επαφή και η κατάποση.
ΝΕΟΠΛΑΣΜΑΤΑ ΟΥΡΟΠΟΙΗΤΙΚΟΥ
Α) Καρκίνος του νεφρού
Σε πειραματόζωα, καρκίνο του νεφρού είναι δυνατόν να προκαλέσει η ιονίζουσα
ακτινοβολία, διάφορες ενώσεις του μολύβδου, η διμεθυλνιτροζαμίνη και η αφλατοξίνη Β.
Υπάρχουν ανακοινώσεις περιπτώσεων καρκίνου του νεφρού μετά από έκθεση σε
ανόργανο μόλυβδο και ανεπιβεβαίωτες επιδημιολογικές έρευνες, σύμφωνα με τις οποίες
επαγγελματική έκθεση του πατέρα σε μόλυβδο αυξάνει τον κίνδυνο ανάπτυξης όγκου του
Wilms στα παιδιά.
Β) Καρκίνος της ουροδόχου κύστης
Ο καρκίνος της ουροδόχου κύστης είναι ίσως η καλύτερα μελετημένη επαγγελματική
νόσος του ουροποιητικού. Όσον αφορά στον επαγγελματικό καρκίνο, είναι ο τρίτος κατά
σειρά συχνότητας μετά τον επαγγελματικό καρκίνο του δέρματος και του πνεύμονα.
Πρόσφατα έχει παρατηρηθεί ότι επαγγελματικός καρκίνος μπορεί, επίσης να αναπτυχθεί
στη νεφρική πύελο, τους ουρητήρες και την ουρήθρα. Αιτία όλων αυτών των
νεοπλασμάτων θεωρείται η επαφή του επιθηλίου με καρκινογόνες ουσίες, κυρίως
αρωματικές αμίνες, που βρίσκονται σε υψηλή συγκέντρωση στα ούρα. Η έκθεση στις
παραπάνω ουσίες γίνεται κυρίως με εισπνοή, κατάποση ή απορρόφηση μέσω του
δέρματος. Οι ουσίες αυτές συνδέονται στο ήπαρ με θειικές ρίζες ή γλυκουρονικό οξύ και
κατόπιν αποβάλλονται από τους νεφρούς. Στη συνέχεια, το ένζυμο β-γλυκουρονιδάση και
το κατάλληλο Ph των ούρων διευκολύνουν τη διάσπαση των ουσιών σε υδροξυλιωμένα
καρκινογόνα.
Το πρώτο σύμπτωμα ενός όγκου του ουροποιητικού είναι η αιματουρία και σπανιότερα
ο πόνος στην περιοχή των νεφρών.
Διάφοροι μέθοδοι διαλογής έχουν προταθεί για την έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου της
ουροδόχου κύστης. Οι κυριότερες είναι:
•
η εξέταση ούρων για την παρουσία αίματος,
• η κυστεοσκόπηση και η κυτταρολογική ούρων.
Μέχρι στιγμής, η καλύτερη μέθοδος πρόληψης είναι η πρωτογενής αποφυγή έκθεσης,
δηλαδή η ελάττωση του επιπέδου έκθεσης με τη χρήση των ατομικών προστατευτικών
μέτρων ή μέτρων βελτίωσης του περιβάλλοντος.
Γ) Καρκίνος του προστάτη
Μέχρι στιγμής έχουν ενοχοποιηθεί οι ατμοί οξειδίου, του καδμίου σε άτομα που
ασχολούνται με παραγωγή καδμίου. Από πλευράς πρόληψης, υπάρχει η μέτρηση του PSA
(prostatic specific antigen), καθώς και η δακτυλική εξέταση από το ορθό.
13.13 ΛΟΙΜΩΞΕΙΣ-ΔΙΑΣΠΟΡΑ
Οι εργαζόμενοι του Πανεπιστημίου που απασχολούνται στο νοσοκομείο, εκτίθενται
στον κίνδυνο λοιμώξεων, ως αναπόφευκτη συνέπεια της επαφής με τους ασθενείς. Οι
συνέπειες ποικίλουν, από ιώσεις έως βαριές και ενίοτε θανατηφόρες παθήσεις. Οι
λοιμώξεις που έχουν χαρακτηριστεί ως επαγγελματικές περιλαμβάνουν αυτές που
μεταδίδονται αιματογενώς. (σύνδρομο επίκτητης ανοσολογικής ανεπάρκειας, ηπατίτιδα B,
ηπατίτιδα C), αυτές που μεταδίδονται διαμέσου της εντεροστοματικής οδού (σαλμονέλων,
ηπατίτιδα Α) και αυτές που μεταδίδονται με άμεση επαφή (ερπητοϊώσεις, ψώρα). Συνήθως
η μετάδοση συμβαίνει όταν παραβιάζεται μια ή περισσότερες από τις τρεις βασικές αρχές
για τον έλεγχο των λοιμώξεων: το πλύσιμο των χεριών, ο εμβολιασμός και ο κατάλληλος
περιορισμός των πασχόντων.
Μετάδοση δια της εντερο-στοματικής οδού
Η ηπατίτιδα Α αποτελεί ένα σημαντικό κίνδυνο για τους επαγγελματίες υγείας, αν και
διαδράμει συνήθως χωρίς επιπλοκές. Η μετάδοση γίνεται μέσω της εντερο-στοματικής
οδού, ενώ αγωγός συνήθως είναι τα τρόφιμα και το νερό. Οι εργαζόμενοι στα τμήματα
λοιμωδών, τα εργαστήρια και τα παιδιατρικά πρέπει να εμβολιάζονται.
Ο εμβολιασμός προσφέρει προστασία για 10 περίπου χρόνια. Στους ενήλικες γίνονται 2
έως 3 δόσεις, σε χρονικό διάστημα από 6 έως 12 μήνες. Για να είναι αποτελεσματικό το
εμβόλιο πρέπει να χορηγηθούν όλες οι δόσεις. Σε περίπτωση που υπήρξε επαφή υψηλού
κινδύνου, που μπορεί να προκαλέσει λοίμωξη με τον ιό, μπορεί να χορηγηθεί ειδική
ανοσοσφαιρίνη η οποία μπορεί να δώσει μια βραχυπρόθεσμη προστασία. Η ειδική
ανοσοσφαιρίνη τύπου igG μπορεί να χορηγηθεί στη δόση των 0,02 ml/kg. Δίνεται σε όλα
τα άτομα που είχαν στενή επαφή με ένα ασθενή που πρόσφατα παρουσίασε ηπατίτιδα Α.
Η βραχυπρόθεσμη προστασία που η ειδική ανοσοσφαιρίνη μπορεί να δώσει, διαρκεί από 1
μέχρι 2 μήνες.
Αιματογενής διασπορά
Έκθεση σε αίμα συμβαίνει, συνήθως, εξαιτίας τρυπήματος από βελόνα (55-80%) ή
κοψίματος και επαφής υγιούς δέρματος ή βλεννογόνων (10-20%). Οι ιοί της ηπατίτιδας Β
(HBV), της C (HCV) και του AIDS (HIV) μεταδίδονται αιματογενώς. Σε κίνδυνο
βρίσκονται όλοι οι εργαζόμενοι που έρχονται σε επαφή με ασθενείς ή μολυσμένο αίμα και
τα παράγωγά του. Ο κίνδυνος λοίμωξης αυξάνεται όταν η βελόνα έχει μεγάλο υπόλειμμα
αίματος και όταν προέρχεται από ασθενή που πάσχει και από AIDS. Πολλές περιπτώσεις
έκθεσης θα είχαν αποφευχθεί με αλλαγές συμπεριφοράς και πρακτικών, με ασφαλέστερες
συσκευές και τεχνικές και με τη χρήση των κατάλληλων μέσων ατομικής προστασίας
(ΜΑΠ).
Η ηπατίτιδα Β (HBV) αποτελεί σοβαρή πάθηση καθώς εκτός από την κατάσταση
φορείας μπορεί να προκληθεί οξύ επεισόδιο ή να εμφανιστεί χρόνια λοίμωξη με
μακροχρόνιες συνέπειες την κίρρωση και τον καρκίνο του ήπατος. Μελέτες έχουν δείξει ότι
το 0,5% των εργαζομένων στα νοσοκομεία είναι χρόνιοι φορείς (HBsAg). Στην Ελλάδα η
επίπτωση της νόσου μειώνεται συνεχώς τα τελευταία έτη. Το ποσοστό των χρόνιων
φορέων είναι μικρότερο του 1%.
Κλινική εικόνα: Συνήθως είναι ήπια. Σε πολλές περιπτώσεις αρχικά εμφανίζεται
κακουχία, πυρετός, ναυτία εμετοί και ευαισθησία στη περιοχή του ήπατος. Αργότερα 4-7
μέρες μετά από την έναρξη των συμπτωμάτων, εμφανίζεται ο ίκτερος. Οι άρρωστοι έχουν
σκούρα ούρα και κόπρανα τα οποία έχουν χάσει το φυσιολογικό καστανό χρώμα και
εμφανίζονται σαν γκρίζα ή άσπρα. Στη κλινική εξέταση παρατηρείται διόγκωση του
ήπατος και σε ορισμένες περιπτώσεις και του σπλήνα.
Διάγνωση: Η ανίχνευση του αυστραλιανού αντιγόνου στον ορό και η παρουσία
αντισωμάτων θέτουν τη διάγνωση και προσδιορίζουν το στάδιο της νόσου.
Πρόληψη: Το εμβόλιο της ηπατίτιδας Β είναι αποτελεσματικό, διότι επιτρέπει στο
σύστημα άμυνας του οργανισμού να αντιδράσει αποτελεσματικά εναντίον του ιού,
προσφέροντας έτσι προστασία από τη μόλυνση. Στους ενήλικες γίνονται 3 δόσεις: Δύο
δόσεις με διάστημα τεσσάρων εβδομάδων και η 3η δόση πέντε μήνες μετά τη 2η. Η
ηπατίτιδα C 7είναι μία λοίμωξη που προσβάλλει κυρίως το ήπαρ. Αυτή η ασθένεια
οφείλεται στον ιό της ηπατίτιδας C (HCV). Η ηπατίτιδα C συχνά δεν παρουσιάζει κάποια
συμπτώματα, ωστόσο η χρόνια λοίμωξη μπορεί να προκαλέσει ουλές στο ήπαρ και να
οδηγήσει, μετά από χρόνια, σε κίρρωση. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι άνθρωποι που
εμφανίζουν κίρρωση, παρουσιάζουν, επίσης, ηπατική ανεπάρκεια, καρκίνο του ήπατος ή
πολύ διογκωμένες φλέβες στον οισοφάγο και στο στομάχι, οι οποίες μπορούν να
οδηγήσουν σε αιμορραγία, ή και στον θάνατο.
Η αντιμετώπιση του ιού HCV γίνεται συνήθως με τις ουσίες πεγκιντερφερόνη και
ριμπαβιρίνη. Ένα ποσοστό 50-80% των ανθρώπων που ακολουθούν φαρμακευτική αγωγή
θεραπεύονται. Οι άνθρωποι που αναπτύσσουν κίρρωση ή καρκίνο του ήπατος, είναι
πιθανό να χρειαστούν μεταμόσχευση ήπατος, ωστόσο ο ιός επανεμφανίζεται, συνήθως,
μετά τη μεταμόσχευση. Για την ηπατίτιδα C δεν υπάρχει εμβόλιο.
AIDS:
Οφείλεται σε λοίμωξη από ιό ο οποίος ονομάζεται ιός του AIDS ή HIV. O Ιός του AIDS
καταστρέφει τα βοηθητικά Τ-λεμφοκύτταρα, που παίζουν σημαντικό ρόλο στο
ανοσολογικό σύστημα του ανθρώπου, με αποτέλεσμα το προσβεβλημένο άτομο να
καταλήγει σε ανοσολογική ανεπάρκεια. Οι επιπτώσεις αυτές καθιστούν τον άνθρωπο
ευάλωτο σε πολλές λοιμώξεις από ιούς, πρωτόζωα, μύκητες και βακτηρίδια. Επιπλέον
στους ασθενείς αυτούς παρατηρείται συχνότερη εμφάνιση καρκίνου.
Ο ιός HIV προσκολλάται στο δέκτη CD4 που βρίσκεται στα Τ-λεμφοκύτταρα καθώς και
στα μακροφάγα. Το RNA του ιού αυτού μπαίνει στο κύτταρο του ξενιστή, όπου και
αντιγράφεται με τη βοήθεια της αντίστροφης μεταγραφάσης σε DNA. Αυτό πλέον το DNA
του ιού, ενσωματώνεται με το DNA των χρωμοσωμάτων του ξενιστή. Από εκεί και πέρα,
μπορεί πλέον ο ιός να ελέγξει τη παραγωγή νέων σωματίων HIV, που εξέρχονται από το
αρχικά προσβαλλόμενο κύτταρο του ξενιστή. Εναλλακτικά, το ενσωματωμένο DNA μπορεί
ακόμα να μείνει αδρανές και να μην εντοπιστεί από το ανοσοποιητικό σύστημα. Ο HIV
αποφεύγει σταθερά την ανοσοαπόκριση, παραμένοντας στα κενοτόπια μέσα στα
μακροφάγα. Σημειώνεται επίσης, ότι ο HIV μπορεί να δεχθεί υψηλά ποσοστά αντιγονικής
ποικιλότητας, επειδή σφάλματα κατά την αντιγραφή του RNA του ιού σε DNA προκαλούν
μεγάλες αλλαγές στη φύση των περιβαλλουσών πρωτεϊνών του ιού. Γεγονός πάντως είναι
ότι δεν προσβάλλονται από AIDS όλοι οι φορείς του HIV, όμως όλοι μπορούν να τον
μεταδώσουν. Ο μέσος χρόνος από την προσβολή από τον ιό και την εμφάνιση του AIDS
είναι περίπου 10 χρόνια.
Τελικά το προσβληθέν άτομο υποκύπτει σε διάφορες λοιμώξεις, επειδή ακριβώς η
αποτυχία του ανοσοποιητικού συστήματος είναι αποτέλεσμα της σταδιακής μείωσης του
αριθμού των CD4 Τ-λεμφοκυττάρων. Μέχρι σήμερα δεν έχει ανακαλυφθεί εμβόλιο, επειδή
ο ιός αυτός παρουσιάζει μεγάλη ικανότητα αποφυγής του ανοσοποιητικού συστήματος. Οι
έρευνες δημιουργίας ενός τέτοιου εμβολίου συνεχίζονται από πλήθος επιστημονικών
εργαστηρίων. Μέχρι τελευταία έχει χρησιμοποιηθεί η αζινοθυμιδίνη (ΑΖΤ) που
τουλάχιστον εμποδίζει την αντιγραφή του ιού, πλην όμως παρουσιάζει πολλές
παρενέργειες. Παράλληλα, έχει χρησιμοποιηθεί και η ακτινοθεραπεία, που επίσης
δημιουργεί πολλές παρενέργειες.
Αερογενής διασπορά
Η φυματίωση που βρίσκεται σε έξαρση παγκοσμίως εξαιτίας της εξάπλωσης του AIDS
και της αύξησης των πολυανθεκτικών στη θεραπεία περιπτώσεων, αποτελεί σοβαρό
κίνδυνο για τους εργαζόμενους στα νοσοκομεία. Η νόσος προκαλείται από το
μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης και η μετάδοση γίνεται αερογενώς μέσω των εκκρίσεων
του αναπνευστικού συστήματος. Η διενέργεια προσυμπτωματικού ελέγχου με τη μέθοδο
της φυματοαντίδρασης, σε ομάδες επαγγελματιών υγείας, έχει προταθεί στη διεθνή
βιβλιογραφία.
Το
ποσοστό
θετικής
αντίδρασης
(προηγούμενη
επαφή
με
το
μυκοβακτηρίδιο) στις περισσότερες μελέτες κυμαίνεται από 10 έως 40%, εξαρτάται όμως
από την ειδικότητα και από προηγούμενο εμβολιασμό BCG. Αποτελεσματικό μέτρο
πρόληψης της φυματίωσης είναι ο εμβολιασμός. Το προσωπικό του νοσοκομείου πρέπει να
υπόκειται σε έλεγχο φυματοαντίδρασης που αποτελεί έκφραση του βαθμού ανοσίας του
στο μυκοβακτηρίδιο.
Η ερυθρά είναι μία μολυσματική νόσος της παιδικής και εφηβικής ηλικίας, η μετάδοση
γίνεται αερογενώς ή και με επαφή, ενώ η νόσος συνήθως διαδράμει υποκλινικά ή με ήπια
κλινική εικόνα. Σε κίνδυνο βρίσκονται οι εργαζόμενες γυναίκες που είναι σε
αναπαραγωγική ηλικία, διότι σχετίζεται με κίνδυνο αποβολής ή εμφάνισης συγγενών
διαμαρτιών (σύνδρομο συγγενούς ερυθράς), ιδιαίτερα στη περίπτωση που το άτομο
προσβάλλεται στο πρώτο τρίμηνο της κύησης. Χάρη στον εμβολιασμό, τόσο η νόσος, όσο
και η συγγενής μορφή της, έχουν πολύ χαμηλή επίπτωση. Ο έλεγχος και η πρόληψη αφορά
κυρίως τον εμβολιασμό. Στους ενήλικες που έρχονται συχνά σε επαφή με άτομα υψηλού
κινδύνου και δεν αποδεικνύουν ότι έχουν ανοσία, συνιστάται μια δόση, χωρίς
επαναληπτική.
Ο κυτταρομεγαλοϊός (CMV) ανήκει στην ομάδα των ερπητοϊών, ενώ μετά την αρχική
μόλυνση, ο ιός παραμένει στον οργανισμό με την πιθανότητα να ενεργοποιηθεί ξανά. Η
μετάδοση γίνεται μέσω της επαφής με πάσχοντες ή μολυσμένο υλικό. Σε κίνδυνο βρίσκεται
το προσωπικό που φροντίζει τα νεογνά, όπως γιατροί στο παιδιατρικό και μαιευτικό
τμήμα και σε ειδικές μονάδες φροντίδας. Όταν στα τέλη Μαρτίου του 2003 ξέσπασε η
ιογενής επιδημία του Σοβαρού Οξέως Αναπνευστικού Συνδρόμου (SARS), κανείς δεν
υπέθετε ότι σε λιγότερο από 4 μήνες θα είχαν διαγνωστεί 8.500 περιπτώσεις και θα είχαν
πεθάνει περισσότερα από 800 άτομα. 60% των περιπτώσεων ήταν ενδονοσοκομειακές και
πολλές φορές αφορούσαν σε προσωπικό των νοσοκομείων. Η στρατηγική πρόληψης
περιέλαβε την άμεση απομόνωση των ύποπτων περιστατικών, την αντισηψία και την
ατομική προστασία δηλαδή πλύσιμο χεριών, χρήση γαντιών, ποδιάς και μάσκας. Επιδημίες
όπως αυτή του οξέος αναπνευστικού συνδρόμου (SARS), πέρα από τον κίνδυνο νόσησης
έχουν τεράστιες ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις στους εργαζόμενους στα νοσοκομεία.
Πρόληψη μετάδοσης του κυτταρομεγαλοϊού: Η απαραίτητη προϋπόθεση για τη
διακοπή και αποφυγή της μετάδοσης του κυτταρομεγαλοϊού είναι η καλή ατομική και
συλλογική υγιεινή. Εξάλλου, η βασική αυτή αρχή ισχύει για την πρόληψη όλων των
ιογενών μολύνσεων. Το συχνό και προσεκτικό πλύσιμο των χεριών είναι η απαραίτητη
προϋπόθεση για την αποφυγή του ιού. Αυτό ισχύει για όλους, άλλα ιδιαίτερα οι ασθενείς με
μειωμένη άμυνα του οργανισμού και το προσωπικό που τους περιθάλπει, πρέπει να είναι
ιδιαίτερα προσεκτικοί. Οι έγκυες γυναίκες και οι ανοσοκατασταλμένοι πρέπει να δίνουν
μεγάλη σημασία στο πλύσιμο των χεριών και να αποφεύγουν την επαφή με υγρά του
σώματος άλλων ανθρώπων. Ο κυτταρομεγαλοϊός μεταδίδεται από το αίμα, το σάλιο, τις
βλέννες και τα ούρα.
Η θεραπεία κατά του κυτταρομεγαλοϊού:
Υπάρχουν αντιϊικά φάρμακα που είναι ενεργά κατά του κυτταρομεγαλοϊού, όπως η
γανκυκλοβίρη. Τα φάρμακα αυτά χρησιμοποιούνται σε ασθενείς με σοβαρή μείωση της
άμυνας του οργανισμού τους και σε νεογέννητα που εκδηλώνουν σημεία μόλυνσης από τον
κυτταρομεγαλοϊό. Τα εν λόγω φάρμακα έχουν σοβαρές παρενέργειες. Για το λόγο αυτό
χρησιμοποιούνται μόνο σε ασθενείς με επιβεβαιωμένη και σοβαρή μόλυνση από τον
κυτταρομεγαλοϊό.
Τέτανος
Ο τέτανος είναι μια οξεία νόσος που προκαλείται από την εξωτοξίνη του κλωστηριδίου
του τετάνου, το οποίο αναπτύσσεται αναερόβια στην περιοχή του τραύματος.
Κλινικές εκδηλώσεις
Ο τέτανος μπορεί να είναι γενικευμένος ή εντοπισμένος. Ο εντοπισμένος τέτανος, ο
οποίος είναι ασυνήθης μορφή της νόσου, μπορεί να προηγείται της έναρξης του
γενικευμένου τετάνου, αλλά είναι ηπιότερος και χαρακτηρίζεται από επίμονη μυϊκή
σύσπαση στην ίδια ανατομική περιοχή που βρίσκεται το τραύμα. Μόνο το 1% των
περιπτώσεων καταλήγει. Ο κεφαλικός τέτανος αποτελεί σπάνια μορφή εντοπισμένου
τετάνου, που εμφανίζεται δευτερογενώς μετά από κρανιοπροσωπικές κακώσεις ή
λοιμώξεις και εκδηλώνεται με παράλυση κρανιακών νεύρων.
Ο γενικευμένος τέτανος είναι η συχνότερη μορφή (80%). Χαρακτηρίζεται από
σύσπαση των μασητήρων μυών, τρισμό των οδόντων, σαρδόνιο γέλιο και οπισθότονο.
Επώδυνοι τονικοκλονικοί σπασμοί εκλύονται συνεχώς, ή κατά ώσεις μετά από οπτικά ή
ακουστικά ερεθίσματα. Ο λαρυγγοσπασμός μπορεί να προκαλέσει ασφυξία και ο σπασμός
του σφιγκτήρα της ουροδόχου κύστης, επίσχεση ούρων. Η διέγερση του συμπαθητικού
νευρικού συστήματος προκαλεί κυκλοφορικές διαταραχές όπως υπέρταση, ταχυκαρδία
και αρρυθμία. Ο ασθενής επανέρχεται πλήρως μετά από μήνες.
Ο τέτανος οφείλεται στο κλωστηρίδιο του τετάνου, το οποίο είναι θετικό κατά Gram
αναερόβιο μικρόβιο που παράγει σπόρους. Το κλωστηρίδιο του τετάνου είναι ευαίσθητο
στη θερμότητα και καταστρέφεται παρουσία οξυγόνου. Αντίθετα οι σπόροι είναι πολύ
ανθεκτικοί στη θερμότητα και τα συνήθη αντισηπτικά. Αντέχουν στους 121 0C για 10-15
λεπτά και είναι επίσης σχετικά ανθεκτικοί στη φαινόλη και άλλους χημικούς παράγοντες.
Το κλωστηρίδιο και οι σπόροι του βρίσκονται κυρίως στο έδαφος, τη σκόνη και τον
εντερικό σωλήνα ανθρώπων και ζώων. Σε αγροτικές περιοχές σημαντικός αριθμός ατόμων
φέρει τον μικροοργανισμό, οι σπόροι του οποίου, μπορούν επίσης να βρεθούν σε
δερματικές επιφάνειες.
Παθογένεια
Το κλωστηρίδιο δεν κυκλοφορεί στον οργανισμό. Πολλαπλασιάζεται μόνο στο σημείο
που ενοφθαλμίζεται. Παράγει τις τοξίνες τετανοσπασμίνη και τετανολυσίνη που
κυκλοφορούν μέσω αιματικής και λεμφικής κυκλοφορίας. Η τετανοσπασμίνη είναι
ισχυρότατη νευροτρόπος τοξίνη και ευθύνεται για την κλινική εικόνα της νόσου. Η τοξίνη
δρα σε διάφορα σημεία του ΚΝΣ, όπως τα πρόσθια κέρατα, ο νωτιαίος μυελός, το
συμπαθητικό νευρικό σύστημα και η τελική κινητική πλάκα, όπου η τοξίνη αναστέλλει την
απελευθέρωση ακετυλοχολίνης από τις νευρικές απολήξεις και παρακωλύει τη
φυσιολογική λειτουργία της νευρομυικής σύναψης. Αποτέλεσμα αυτών είναι η μόνιμη
μυϊκή σύσπαση και οι σπασμοί που εκλύονται αυτόματα ή μετά από εξωτερικά
ερεθίσματα. Η άλλη τοξίνη, τετανολυσίνη, προκαλεί αιμόλυση των ερυθρών αιμοσφαιρίων.
Τρόπος μετάδοσης
Οι σπόροι του κλωστηριδίου εισέρχονται στον οργανισμό από σημείο λύσης της
συνέχειας του δέρματος π.χ. από τραύμα, έγκαυμα ή το ομφαλικό κολόβωμα. Κλειστά
τραύματα όπως από αιχμηρά όργανα είναι ιδιαιτέρως επικίνδυνα, γιατί δημιουργούν
άριστες συνθήκες για την ανάπτυξη αναερόβιων μικροβίων. Περιπτώσεις τετάνου έχουν
αναφερθεί και μετά από χειρουργική επέμβαση του πεπτικού συστήματος, στη χλωρίδα
του οποίου μπορεί να υπάρχει το μικρόβιο.
Η μετάδοση γίνεται κυρίως μέσω επιμολυσμένου τραύματος. Το τραύμα μπορεί να είναι
μεγάλο ή μικρό. Τα τελευταία χρόνια, η μεγαλύτερη αναλογία περιπτώσεων τετάνου
οφείλεται σε μικρά τραύματα που περνούν απαρατήρητα, ενώ στα μεγάλα η περιποίηση
του τραύματος είναι προφανής. Λοίμωξη από κλωστηρίδιο τετάνου μπορεί να συμβεί μετά
από χειρουργικές επεμβάσεις, εγκαύματα, βαθιά τραύματα από βελόνα, μέση ωτίτιδα,
οδοντική λοίμωξη, δείγμα ζώου, έκτρωση και εγκυμοσύνη.
Ο τέτανος δεν μεταδίδεται από άτομο σε άτομο. Αποτελεί το μόνο νόσημα που
προλαμβάνεται με εμβολιασμό και είναι λοιμώδες χωρίς να είναι μεταδοτικό.
Χρόνος επώασης
Ο χρόνος επώασης της νόσου ποικίλλει, από 3 ως 21 ημέρες (συνήθως 7-10 ημέρες).
Συνήθως όσο μακρύτερα από το ΚΝΣ είναι το σημείο ενοφθαλμισμού, τόσο μεγαλύτερος
είναι ο χρόνος επώασης. Επίσης, όσο μικρότερος είναι ο χρόνος επώασης, τόσο μεγαλύτερη
είναι η πιθανότητα του θανάτου.
Διάγνωση
Δεν υπάρχουν εργαστηριακά ευρήματα χαρακτηριστικά του τετάνου. Η διάγνωση είναι
αποκλειστικά κλινική και δεν στηρίζεται σε βακτηριολογική επιβεβαίωση, αφού το
κλωστηρίδιο απομονώνεται στην πύλη εισόδου μόνο σε 30% των περιπτώσεων και η
απομόνωση του κλωστηριδίου από το τραύμα δεν παρουσιάζει ούτε ευαισθησία, ούτε
ειδικότητα. Επίσης, το κλωστηρίδιο μπορεί να απομονωθεί και σε ασθενείς που δεν
πάσχουν από τέτανο. Το ιστορικό πρόσφατου τραυματισμού και μη εμβολιασμού και η
ανάλογη κλινική εικόνα αποτελούν τα σημεία στα οποία στηρίζεται η διάγνωση.
Στρατηγικές πρόληψης και ελέγχου
Προληπτικά μέτρα
Η πρόληψη του τετάνου γίνεται με χορήγηση αντιτετανικού εμβολίου. Το εμβόλιο
περιέχει 10 μον. Lf τοξοειδούς του τετάνου, που είναι συνήθως προσροφημένα σε άλατα
αλουμινίου και πλεονεκτούν γιατί επιμηκύνουν τη διάρκεια ανοσίας. Κυκλοφορεί ως
μονοδύναμο, διδύναμο (DT) σε συνδυασμό με διφθερίτιδα και τριδύναμο (DTaP/ Tdap) με
διφθερίτιδα και κοκκύτη και χορηγείται ενδομυϊκά. Πρακτικά, χρησιμοποιείται το
τριδύναμο εμβόλιο που προστατεύει και εναντίον του κοκκύτη και της διφθερίτιδας. Η
αποτελεσματικότητα του εμβολίου του τετάνου φθάνει το 100% και η διάρκεια ανοσίας
τα 10 χρόνια. To τριπλό εμβόλιο γίνεται στο 2ο, 4ο, 6ο, 15ο-18ο μήνα ζωής και ακόμη στα
4-6 χρόνια. Αναμνηστικές δόσεις του εμβολίου (Tdap ή Td) συστήνονται κάθε 10 έτη,
ξεκινώντας από τα 11-12 έτη. Ως πρώτη αναμνηστική δόση χορηγείται άπαξ το Tdap και
συνεχίζεται το πρόγραμμα με το Td. Σε εργαζόμενους σε περιβάλλον υψηλού κινδύνου
προσβολής από τέτανο, η αναμνηστική δόση του εμβολίου επαναλαμβάνεται κάθε 5
χρόνια. Παιδιά 7-10 ετών, έφηβοι και ενήλικες με ατελή ή άγνωστο εμβολιαστικό ιστορικό
θα πρέπει να λάβουν 3 δόσεις του εμβολίου ξεκινώντας με μία δόση Tdap ακολουθούμενη
από μια δόση Td, τουλάχιστον 4 εβδομάδες αργότερα και μια δεύτερη δόση Td μετά από 6
-12 μήνες. Ενήλικες, ακόμη και άνω των 65 ετών, που δεν έχουν εμβολιαστεί με Tdap θα
πρέπει να εμβολιαστούν και στην συνέχεια να τους χορηγείται αναμνηστική δόση Td κάθε
10 έτη.
Προφύλαξη σε περίπτωση τραυματισμού: Η αναγκαιότητα για ενεργητική ανοσοποίηση
(εμβολιασμός) ή παθητική (ειδική σφαιρίνη TIG) εξαρτάται, τόσο από το ιστορικό
εμβολιαστικής κάλυψης του ασθενή, όσο και από την κατάσταση του τραύματος.
Ανεξάρτητα από το επίπεδο ανοσοποίησης του ατόμου, κάθε επιμολυσμένο τραύμα θα
πρέπει να απολυμαίνεται σωστά, καθώς και να απομακρύνονται τυχόν νεκρωμένοι ιστοί.
Παθητική ανοσοποίηση με τουλάχιστον 250 i.u. υπεράνοσης αντιτετανικής γ-σφαιρίνης
(TIG) χορηγούνται ενδομυϊκά, ανεξάρτητα από την ηλικία του ασθενούς, σε ασθενείς με
ρυπαρά και βαθιά τραύματα και ιστορικό μη εμβολιασμού, ή άγνωστο ιστορικό, ή
εμβολιασμό με λιγότερες από 3 δόσεις του εμβολίου.
Τα Ιατρεία Εργασίας (Υπηρεσίες Υγείας και Ασφάλειας της Εργασίας), σε στενή
συνεργασία με τις Επιτροπές Νοσοκομειακών Λοιμώξεων των νοσοκομείων, μπορούν να
ελαχιστοποιήσουν τον κίνδυνο των λοιμώξεων εκτελώντας εμβολιασμούς, εκπαιδεύοντας
το προσωπικό για τους κινδύνους και την πρόληψη τους, διεξάγοντας εκτιμήσεις κινδύνου
και εκδίδοντας οδηγίες διαχείρισης των κινδύνων και τηρώντας τα αναγκαία αρχεία.
•
•
Τα βασικά σημεία των προγραμμάτων πρόληψης των λοιμώξεων περιλαμβάνουν:
Εκτίμηση του κινδύνου λοίμωξης και ιεράρχηση των μέτρων πρόληψης
Εφαρμογή ενός προγράμματος συνεχιζόμενης εκπαίδευσης για την ασφάλεια και την
πρόληψη λοιμώξεων
•
•
Διενέργεια του κατάλληλου προγράμματος εμβολιασμών
Καταγραφή, αξιολόγηση και βελτίωση της πολιτικής διαχείρισης της επαγγελματικής
έκθεσης
•
Καταγραφή, επιτήρηση και ανάπτυξη στρατηγικής πρόληψης
•
Ιατρικό και κλινικό εργαστηριακό έλεγχο νεοπροσληφθέντων και της ανοσοποίησης
τους
•
Ύπαρξη πολιτικής και οδηγιών διαχείρισης για εργαζόμενους με λοιμώξεις ή ύποπτη
έκθεση
Στα πολύ σημαντικά μέτρα πρωτογενούς πρόληψης περιλαμβάνονται και οι
εμβολιασμοί. Το σημαντικότερο εμβόλιο είναι αυτό έναντι της ηπατίτιδας Β. Είναι
σημαντικό να εκτιμάται και η απόκριση στο εμβόλιο. Ο εμβολιασμός έναντι του ιού της
ηπατίτιδας Α θα πρέπει να περιορίζεται στο προσωπικό δερματολογικών και παιδιατρικών
κλινικών, στα ογκολογικά και άλλα τμήματα όπου υπάρχουν ανοσοκατασταλμένοι, φορείς
HIV κλπ.
Ο εμβολιασμός κατά της γρίπης προτείνεται σε όλους τους εργαζόμενους στα
νοσοκομεία, ειδικότερα σε όσους έρχονται σε επαφή με ασθενείς, γιατί η πιθανότητα
νόσησης είναι μεγάλη και το κόστος απουσιών υπερβαίνει κατά πολύ το κόστος του
εμβολίου. Το AIDS σήμερα, παρά τα ακριβά φάρμακα που είναι διαθέσιμα, παραμένει
νόσος η οποία επιφέρει το θάνατο. Ανάλογα με το περιβάλλον και το επίπεδο των ιατρικών
υπηρεσιών, αυτό το αποτέλεσμα έρχεται συντομότερα σε υπανάπτυκτες χώρες και
αργότερα στον αναπτυγμένο κόσμο. Τα αντιρετροϊκά φάρμακα που παρέχονται για την
ασθένεια παρατείνουν την ζωή των ασθενών, αλλά δε θεραπεύουν το AIDS.
13.14 ΜΥΟΣΚΕΛΕΤΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ
Με τον όρο μυοσκελετικές παθήσεις ονομάζουμε τις βλάβες των μυών, συνδέσμων,
τενόντων, αρθρώσεων και νεύρων, βλάβες οι οποίες προκαλούνται ή επιδεινώνονται κατά
κύριο λόγο από την εργασία και από τις επιπτώσεις του άμεσου εργασιακού
περιβάλλοντος.
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το 25% των εργαζομένων πάσχουν από οσφυαλγία και το
23% από μυαλγίες. Παραδοσιακά, οι μυοσκελετικές παθήσεις σχετίζονται με τη
χειρωνακτική εργασία, όπως μετακίνηση φορτίων, συχνές κάμψεις και στροφές του
κορμού, βαριά σωματική εργασία και δονήσεις του σώματος. Προβλήματα όμως
παρουσιάζονται και σε υπαλλήλους γραφείου λόγω της κακής στάσης του σώματος κατά
τη διάρκεια της εργασίας τους και της πολύωρης ενασχόλησής τους με τους ηλεκτρονικούς
υπολογιστές. Ο κίνδυνος εμφάνισης τείνει να αυξάνεται, λόγω του ρυθμού εργασίας, της
αύξησης του ωραρίου εργασίας, της χαμηλής ικανοποίησης από την εργασία, των υψηλών
εργασιακών απαιτήσεων, αλλά και του εργασιακού άγχους, που επιτείνεται τα τελευταία
χρόνια με την οικονομική κρίση. Οι γυναίκες φαίνεται να εκτίθενται σε μικρότερο βαθμό σε
φυσικούς παράγοντες κινδύνου, αν και η δουλειά γραφείου, καθώς και οι κινήσεις των
χεριών και των βραχιόνων και η εργασία σε επίπονες ή κουραστικές στάσεις αφορούν
εξίσου και τα δύο φύλα.
Οι μυοσκελετικές παθήσεις, εκτός από την υπονόμευση της υγείας των εργαζομένων,
μειώνουν την αποδοτικότητά τους και αυξάνουν τις κοινωνικές δαπάνες του κράτους, ενώ
παράλληλα μειώνουν σημαντικά την απασχολησιμότητα και την ικανότητα προς εργασία.
Εκτός από τα προβλήματα της ιεράς και της οσφυϊκής μοίρας της σπονδυλικής στήλης,
άλλα συνήθη προβλήματα είναι αυτά της αυχενικής μοίρας, η τενοντίτιδα, η
επικονδυλίτιδα, η τενοντοθυλακίτιδα, το σύνδρομο καρπιαίου σωλήνα, η οστεοαρθρίτιδα
του αγκώνα κλπ. Κοινό χαρακτηριστικό των περισσότερων προβλημάτων είναι η σχέση
τους με τις επαναληπτικές κινήσεις.
Μέτρα πρόληψης μυοσκελετικών παθήσεων
Η αντιμετώπιση των μυοσκελετικών παθήσεων ξεκινάει μέσα από τον ίδιο τον χώρο
εργασίας και περιλαμβάνει την πρόληψη, τη θεραπεία και την αποκατάσταση. Η πρόληψη,
όπως και σε όλες τις περιπτώσεις, είναι η καλύτερη μέθοδος. Η πρόληψη περιλαμβάνει την
εκτίμηση του επαγγελματικού κινδύνου, αξιολογώντας την επίδραση που ασκούν οι
φυσικοί παράγοντες της εργασίας, οι οργανωτικοί και ψυχοκοινωνικοί παράγοντες, οι
βιολογικοί και μηχανικοί παράγοντες, καθώς και οι ατομικοί παράγοντες, προκειμένου να
λαμβάνονται τα αναγκαία μέτρα για τον έλεγχο και την τροποποίησή τους.
Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δοθεί στην εργονομική οργάνωση της εργασίας, έτσι ώστε
να ελαττωθούν οι κινήσεις κάμψης, στροφής και το υπερβολικό βάρος. Με κατάλληλη
οργάνωση είναι δυνατόν να ελαττωθούν κατά το 1/3 τα προβλήματα της σπονδυλικής
στήλης.
Ο κύριος στόχος στην εφαρμογή μέτρων πρόληψης είναι η ελάττωση των
επαναληπτικών κινήσεων. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με τρία είδη μέτρων:
• Καλή οργάνωση της εργασίας
• Κατάλληλη εκπαίδευση των εργαζομένων
• Σχεδιασμό των εργαλείων
Από πλευράς οργάνωσης της εργασίας, είναι αυτονόητο ότι το απλούστερο μέτρο είναι
η ελάττωση του ρυθμού του συνολικού αριθμού των επαναληπτικών κινήσεων, ανά
περίοδο εργασίας. Αυτό, όμως, είναι και το δυσκολότερα αποδεκτό από τον εργοδότη
μέτρο, δεδομένου ότι ελαττώνει την παραγωγή. Άλλο, περισσότερο αποδεκτό και
αποτελεσματικό μέτρο είναι η εναλλαγή των εργαζομένων σε διάφορες θέσεις εργασίας,
έτσι ώστε να μην κάνουν τις ίδιες επαναληπτικές κινήσεις καθόλη τη διάρκεια της
εργάσιμης ημέρας.
Αν η εργασία γίνεται συνήθως με το ένα χέρι, θα μπορούσε να οργανωθεί η εργασία και
να διδαχθεί ο εργαζόμενος να χρησιμοποιεί και τα δύο χέρια, αν αυτό είναι δυνατό.
Τέλος, επειδή η τενοντοθυλακίτιδα παρουσιάζεται συχνότερα κατά την αρχική
εκπαίδευση του εργαζόμενου σε μια εργασία, είναι απαραίτητο οι εκπαιδευόμενοι σε
εργασίες με επαναληπτικές κινήσεις να εισέρχονται στην εργασία σταδιακά, έτσι ώστε,
στην αρχή τουλάχιστον, να μην εργάζονται με τον ρυθμό των έμπειρων εργαζομένων.
Σημαντικό προληπτικό ρόλο παίζει και ο σχεδιασμός των εργαλείων, των οποίων το
μέγεθος και το σχήμα επηρεάζει τη θέση και τις κινήσεις των χεριών, του καρπού και των
βραχιόνων.
13.15 ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΥ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗ
Η αυξανόμενη χρήση του ηλεκτρονικού υπολογιστή στους χώρους του πανεπιστημίου,
δημιουργεί αρκετά προβλήματα υγείας.
Η πολύωρη χρήση του ποντικιού υπολογιστή, μπορεί να προκαλεί πόνο, πρήξιμο και
μούδιασμα στο χέρι, πόνους στον καρπό, ώμο και αυχένα.
Τα άτομα που εργάζονται με υπολογιστή για περισσότερο από 66% του χρόνου
εργασίας τους, κινδυνεύουν περισσότερο από προβλήματα όχι μόνο στο χέρι, αλλά και
στον καρπό, ώμο και αυχένα.
Ο χρόνος χρήσης του ποντικιού έχει άμεση σχέση με την πρόκληση παθολογίας. Όσο
περισσότερο αυξάνονται οι ώρες χρήσης του ποντικιού τόσο μεγαλώνει ο κίνδυνος για
προβλήματα. Τα προβλήματα δημιουργούνται από τις συνεχείς, επαναλαμβανόμενες
πανομοιότυπες κινήσεις του χεριού που γίνονται κατά τη χρήση του ποντικιού.
Προκαλείται ένταση στους μυς και μικροτραυματισμοί στις αρθρώσεις και στους τένοντες.
Όταν παρατηρείται µία οθόνη Η/Υ, αυτό που συµβαίνει είναι να χάνεται η αίσθηση του
βάθους, της στερεοπτικής όρασης και επίσης η προσαρµογή βρίσκεται σε ένα µόνιµο
σηµείο εργασίας. Επίσης, η σύγκλιση των µατιών, (αυτό που συµβαίνει όταν κοιτάµε κοντά
- τα δύο µάτια συγκλίνουν το ένα προς το άλλο) βρίσκεται και αυτή σε µία συνεχή
υπερδιέγερση. Επίσης µειώνεται και η συχνότητα µε την οποία ανοιγοκλείνουν τα
βλέφαρά µας. Αυτό είναι πολύ σηµαντικά διαφορετικό από το να διαβάζουµε τυπωµένη
γραπτή ύλη, γιατί οι περισσότερες οθόνες υπολογιστή, ειδικά αυτές που περιέχουν µία
καθοδική λυχνία, δεν δίνουν µία συνεχή εικόνα, αλλά µία εικόνα που περνάει καρέ-καρέ και
ο εγκέφαλος τη συνδέει για να βλέπουµε µία συνεχή εικόνα. Αυτή είναι µία εικόνα η οποία
είναι οµόφωτη και έχει πολύ διαφορετικό contrast (αντίθεση) και καθαρότητα.
Μετά από πολύωρη χρήση υπολογιστών, αυτό που συµβαίνει είναι ότι τα κωνία, τα
κύτταρα αυτά που χρησιµοποιούµε για την αντίληψη της έγχρωµης όρασης,
υπερλειτουργούν συνεχώς, πολλές φορές, η εικόνα αυτή από την υπερλειτουργία των
κωνίων παραµένει στον εγκέφαλό µας παρότι έχει αλλάξει η εικόνα της οθόνης του
υπολογιστή. Αυτό λέγεται “after effect” ή φαινόµενο McCollough και κάποιες φορές
αντιστρέφεται η αντίληψη των χρωµάτων.
Οφθαλμολογικά συμπτώματα οφειλόμενα στον ηλεκτρονικό υπολογιστή:
•
•
•
•
•
•
Πονοκέφαλος κατά τη διάρκεια χρήσης και μετά
Πόνος ανάµεσα στα µάτια
Μάτια ξηρά ή /και ερεθισμένα
Θολή όραση
Αργή επανεστίαση κατά την ώρα χρήσης της οθόνης
Μετά από πολύωρη χρήση του Η/Υ υπάρχει δυσκολία της όρασης των μακρινών
αντικειμένων
•
•
Περιστασιακή διπλωπία
Κακή εκτίμηση των χρωμάτων
Η πολύωρη εργασία στον Ηλεκτρονικό Υπολογιστή χωρίς διαλείμματα, δημιουργεί
αυξημένο κίνδυνο για θρόμβωση των φλεβών, που μπορεί να οδηγήσει ακόμη και στο
θάνατο.
Στην εποχή μας, οι άνθρωποι εργάζονται πολύ περισσότερες ώρες σε καθιστικές
εργασίες, όσο ποτέ άλλοτε. Στους τομείς των τεχνολογιών πληροφόρησης και άλλους, οι
εργαζόμενοι με τη βοήθεια ηλεκτρονικών υπολογιστών μπορεί να κάθονται για πολλές
ώρες χωρίς διακοπή. Οι άνθρωποι δεν σηκώνονται να περπατούν στα γραφεία τους ή
αλλού, με αποτέλεσμα να επηρεάζεται αρνητικά η κυκλοφορία του αίματος στα κάτω άκρα
τους (πόδια, κνήμες, μηροί).
Η κατάσταση αυτή δημιουργεί προϋποθέσεις για την πρόκληση θρόμβωσης φλεβών
των κάτω άκρων, με πνευμονική εμβολή.
Η θρόμβωση των φλεβών των κάτω άκρων, είναι επικίνδυνη πάθηση. Θρόμβοι που
αποσπώνται από μια τέτοια θρόμβωση, φτάνουν διαμέσου της κυκλοφορίας του αίματος
στους πνεύμονες και μπορούν να προκαλέσουν πνευμονική εμβολή.
Η θρόμβωση στα κάτω μέλη προκαλεί τοπικά πόνο, πρήξιμο, ερυθρότητα και διάταση
των επιφανειακών φλεβών.
Η πνευμονική εμβολή αποφράσσει ζωτικά αγγεία στους πνεύμονες. Προκαλεί πόνο,
ταχύπνοια, ταχυκαρδία, προβλήματα ανταλλαγής αερίων στους πνεύμονες.
Πρόκειται για πάθηση που απαιτεί επείγουσα αντιμετώπιση και που συνοδεύεται με
υψηλό ποσοστό θανάτων.
Υπολογίζεται ότι η θρόμβωση φλεβών των κάτω άκρων, συμβαίνει ετησίως σε 1 για
κάθε 1000 άτομα. Το ποσοστό θνησιμότητας κυμαίνεται από 1% έως 5%.
Τα τελευταία χρόνια, οι γιατροί επεσήμαναν ότι η σύγχρονη τεχνολογία με την έκρηξη
των τεχνολογιών πληροφόρησης και της χρήσης ηλεκτρονικών υπολογιστών και
διαδικτύου, λόγω της πολύωρης καθιστικής ζωής που προκαλούν, έχει καταστεί ακόμη
ένας σοβαρός λόγος θρόμβωσης και πνευμονικής εμβολής.
Μέτρα πρόληψης
•
Η οθόνη του υπολογιστή θα πρέπει να είναι σε ελαφρώς χαμηλότερο επίπεδο από
•
εκείνο των ματιών.
•
βραχιόνων και των καρπών να είναι παράλληλα με το έδαφος.
•
•
Το πληκτρολόγιο πρέπει να βρίσκεται σε θέση τέτοια ώστε το κάτω μέρος των
Το κάθισμα είναι απαραίτητο να έχει ρυθμιζόμενα μέρη ώστε να προσαρμόζεται
στις ανάγκες του χρήστη.
Οι μηροί πρέπει να είναι επίσης παράλληλοι με το έδαφος, όπως και τα χέρια.
Η αντίθεση και φωτεινότητα της οθόνης πρέπει να είναι ρυθμισμένες στον
επιθυμητό για το χρήστη βαθμό, ώστε να αισθάνεται άνετα και να μην κουράζονται
•
•
τα μάτια του.
Ο φωτισμός του χώρου πρέπει να είναι 3 φορές εντονότερος από αυτόν της οθόνης.
•
Πρέπει να γίνεται χρήση φίλτρου οθόνης.
•
κόπος για την ανάγνωση ενός κειμένου ή τη συγγραφή του.
•
•
•
Είναι σημαντικό να εργάζεται κανείς σε μεγάλη οθόνη ώστε να μην καταβάλλεται
Στην οθόνη δεν πρέπει να αντανακλά φώς από παράθυρο ή άλλη φωτεινή πηγή.
Είναι απαραίτητο το τακτικό καθάρισμα της οθόνης από την σκόνη.
Ρύθμιση της φωτεινότητας και το κοντράστ της οθόνης σας.
Εργαζόμενοι στο Πανεπιστήμιο που χρησιμοποιούν συνεχώς υπολογιστές µπορεί να
έχουν κάποια µικρή διαθλαστική ανωµαλία, όπως λίγη µυωπία, λίγο αστιγµατισµό,
λίγη υπερµετρωπία, κάτι που αν το διορθώσουν µε τη χρήση γυαλιών ή φακών
επαφής θα τους βοηθήσει να χρησιµοποιούν τις συσκευές αυτές µε πολύ
•
µεγαλύτερη άνεση.
Η χρήση συνθετικών δακρύων µπορεί να βοηθήσει µε τη ξηροφθαλμία που µπορεί
να προκαλέσει η πολύωρη χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών από µείωση της
ταχύτητας και συχνότητας των µατιών, όπως επίσης και η σωστή ενυδάτωση της
ατµόσφαιρας στην οποία λειτουργεί το άτοµο που χρησιµοποιεί τον ηλεκτρονικό
υπολογιστή.
•
Το σημαντικότερο όλων είναι τα σύντομα και συχνά διαλείμματα 2-3 λεπτών κάθε
15-20 λεπτά εργασίας/ 5 λεπτών για κάθε μισή ώρα εργασίας ή των 10 λεπτών για
μια ώρα εργασίας.
13.16 ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟ ΑΓΧΟΣ (stress) ΚΑΙ ΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗ (burn out)
Το επαγγελματικό άγχος σήμερα αποτελεί μετά τις μυοσκελετικές παθήσεις, τη
συχνότερη αιτία νοσηρότητας των εργαζομένων. Συνήθως εμφανίζεται σε νέα άτομα με
υψηλό επίπεδο μόρφωσης που εργάζονται στην παροχή υπηρεσιών (υγεία, εκπαίδευση).
Το στρες ευθύνεται για αυξημένη συχνότητα και διάρκεια απουσιών, μειωμένη
παραγωγικότητα και υψηλά ιατρο-φαρμακευτικά κόστη. Το μέσο κόστος δε των
αποζημιώσεων, εξαιτίας επαγγελματικού άγχους, είναι υπερδιπλάσιο του μέσου κόστους
των αποζημιώσεων από όλες μαζί.
Η πρόκληση του επαγγελματικού άγχους, στρες εξαρτάται από τις συνθήκες εργασίας
και τα ατομικά χαρακτηριστικά του εργαζόμενου. Αν και δεν υπάρχει κοινά αποδεκτός
ορισμός, υπάρχει ευρεία αποδοχή ως προς τους παράγοντες που το προκαλούν και τις
επιπτώσεις που μπορεί να επιφέρει. Ένα άτομο βιώνει στρες όταν αισθάνεται δυσαρμονία
πραγματική ή πλασματική, ανάμεσα στις απαιτήσεις μιας κατάστασης και τα αποθέματα
(βιολογικά, ψυχολογικά, κοινωνικά) που διαθέτει για να την αντιμετωπίσει. Οι κυριότερες
πηγές στρες στο επαγγελματικό περιβάλλον είναι ο μεγάλος φόρτος εργασίας, οι μεγάλες
απαιτήσεις σε σχέση με τις δυνατότητες του εργαζόμενου και το αντίστροφο, η μονοτονία,
και οι αντιθέσεις ή/και η έλλειψη υποστήριξης και ανατροφοδότησης από συναδέλφους
και προϊσταμένους, ο έντονος θόρυβος ή η υπερβολική ησυχία, η εργασιακή ανασφάλεια,
το αίσθημα κινδύνου, η κακή κοινωνική και ατομική αποδοχή του επαγγέλματος κ.α.
Το επαγγελματικό άγχος έχει συσχετιστεί με πολλές παθήσεις. Εκδηλώνεται ως ένταση,
θυμός, κατάθλιψη, μειωμένη συγκέντρωση, ευερεθιστότητα, μειωμένη κοινωνικότητα και
άλλα. Επίσης, πιο σοβαρές διαταραχές έχουν περιγραφεί όπως σωματόμορφες διαταραχές
(υποχονδρίαση και ψυχογενής πόνος), κλινική κατάθλιψη, διαταραχές πανικού και
αγοραφοβία. Συνιστώσες του επαγγελματικού άγχους όπως ο υπερβολικός φόρτος
εργασίας, το παρατεταμένο ωράριο, η σύγκρουση ρόλων, η μη ικανοποίηση από την
εργασία, η μειωμένη συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων έχουν συσχετιστεί με εμφάνιση
υπέρτασης, δυσλιπιδαιμίας, στεφανιαίας νόσου και εμφράγματος του μυοκαρδίου. Επίσης
το στρες έχει συσχετιστεί με πεπτικό έλκος, μυοσκελετικές παθήσεις, κεφαλαλγία, άσθμα,
σακχαρώδη διαβήτη, διαταραχές στην αναπαραγωγή, αυξημένη κατανάλωση καπνού,
αλκοόλ και άλλων ουσιών.
Η σχέση του επαγγελματικού στρες με τα ατυχήματα είναι πολυπαραγοντική. Η ελλιπής
χρήση των μέσων ατομικής προστασίας, η εργασία κατά αποκοπή (εργολαβία), η
υπερωριακή απασχόληση, όπως και η κατάχρηση ουσιών (αλκοόλ), συνδέονται σε κάποιες
περιπτώσεις με το στρες και οδηγούν σε αυξημένη επίπτωση ατυχημάτων.
Εκτός από τους επαγγελματικούς παράγοντες κινδύνου, αλλαγές κοινωνικού,
πολιτιστικού και ιδεολογικού χαρακτήρα ευθύνονται επίσης για την αύξηση του άγχους
των εργαζομένων. Σε αυτούς τους παράγοντες της αυξησης του στρες περιλαμβάνονται:
1. Η ναρκισσιστική κουλτούρα: οι άνθρωποι σήμερα περισσότερο από ποτέ, πρέπει να
αυτοκαθορίζουν τους ρόλους τους, να κτίζουν και να διατηρούν το δικό τους κοινωνικό
δίκτυο, κάτι που απαιτεί σημαντική προσπάθεια και κοινωνική δεξιότητα.
2. Η αύξηση του διανοητικού και σωματικού φόρτου εργασίας, τόσο του ποιοτικού (π.χ.
Εξελιγμένη τεχνολογία) όσο και του ποσοτικού.
3. Η αποδυνάμωση της αυθεντίας - εξουσίας. Σήμερα, οι ήρωες του 80 (δάσκαλοι και
γιατροί) παραχώρησαν τη θέση τους στους χρηματιστές και τα υψηλόβαθμα στελέχη των
επιχειρήσεων. Το κοινό δεν εμπιστεύεται όπως παλιότερα τους επαγγελματίες, οι οποίοι
κατηγορούνται ότι λειτουργούν συντεχνιακά και με ιδιοτέλεια.
4. Η προσγείωση στη πραγματικότητα. Το κοινό προσδοκά πολλά από τον επαγγελματία
υγείας, τα οποία δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα, ιδιαίτερα στην αρχή της
καριέρας του. Ο ίδιος ο εργαζόμενος διαπιστώνει ότι δεν έχει την αυτονομία που
φανταζόταν ο ίδιος και πιστεύουν οι άλλοι ότι έχει, διαπιστώνει ότι αντί για μία εργασία
προκλητική και ενδιαφέρουσα υπάρχει ρουτίνα και ανία και συχνά, προσλαμβάνει την
έλλειψη συναδελφικότητας και την αρνητική στάση/συμπεριφορά των πελατών-κοινού.
5. Η αλλαγή του «ψυχολογικού συμβολαίου». Οι εργαζόμενοι σήμερα δίνουν περισσότερα,
νιώθοντας παράλληλα μεγαλύτερη αβεβαιότητα σε σχέση με το παρελθόν.
Η πρόληψη και η διαχείριση του επαγγελματικού άγχους αποτελούν μεγάλες
προκλήσεις. Οι υπηρεσίες ΥΑΕ πρέπει να αναπτύσσουν προσεγγίσεις διαχείρισης, τόσο σε
ατομικό όσο και σε ομαδικό επίπεδο. Η αντιμετώπιση του σε ατομικό επίπεδο μπορεί να
περιλαμβάνει φυσική άσκηση και ασκήσεις χαλάρωσης. Με οργανωτικές παρεμβάσεις
μπορεί να ενισχυθούν το υποστηρικτικό περιβάλλον εργασίας, η συνεχιζόμενη εκπαίδευση
και η ποικιλία στα καθήκοντα.
Η παρατεινόμενη δυσαρμονία μεταξύ των απαιτήσεων της εργασίας και της ικανότητας
του εργαζομένου (επαγγελματικού στρες) μπορεί να οδηγήσει σε επαγγελματική
εξουθένωση (burn out). Η επαγγελματική εξουθένωση διαφέρει από το στρες γιατί
προϋποθέτει:
• Πολύ ισχυρά αρχικά κίνητρα (‘ in order to burn out, one first has to be on fire’). Αυτό
σημαίνει ότι τα πιο πολύτιμα και πετυχημένα επαγγελματικώς άτομα διατρέχουν
μεγαλύτερο κίνδυνο για επαγγελματική εξουθένωση.
• Δυσμενές, μη υποστηρικτικό εργασιακό περιβάλλον, με μεγάλες συναισθηματικές
απαιτήσεις, έλλειψη ανατροφοδότησης και μετρήσιμων στόχων. Το δεύτερο παράδοξο
εδώ, είναι ότι ο τομέας των υπηρεσιών συχνά δημιουργεί ένα δυσμενές εργασιακό
περιβάλλον.
• Οδηγεί σε ασθένεια, σε κατάθλιψη, σε χαμηλή αυτοεκτίμηση με συνέπεια την αύξηση
των απουσιών και την κακή απόδοση στην εργασία.
Τα
κύρια
συμπτώματα
της
επαγγελματικής
εξουθένωσης
περιλαμβάνουν
συναισθηματική και νοητική εξάντληση, αρνητική συμπεριφορά προς τους άλλους και
μειωμένη αποτελεσματικότητα και απόδοση. Η επαγγελματική εξουθένωση διαφέρει από
την κατάθλιψη και το σύνδρομο χρόνιας κόπωσης, γιατί σχετίζεται με την εργασία, είναι
παροδική, περιλαμβάνει συμπτώματα τόσο κοινωνικού χαρακτήρα όσο και συμπεριφοράς.
Η επαγγελματική εξουθένωση (burn out) δε φαίνεται να σχετίζεται με άλλα προβλήματα
υγείας και με την αντικειμενική απόδοση στην εργασία.
Παρεμβάσεις μπορούν να γίνουν σε επίπεδο ατομικό διαπροσωπικών σχέσεων και
οργανωτικό.
Ο σκοπός είναι να αναγνωριστούν, να προληφθούν ή να εξουδετερωθούν οι παράγοντες
κινδύνου και οι συνέπειες της επαγγελματικής εξουθένωσης.
Τα βασικά στοιχεία ενός προγράμματος προληπτικής παρέμβασης στο χώρο εργασίας
περιλαμβάνουν.
• την εκτίμηση-καταγραφή του προβλήματος
• τη βελτίωση σε ατομικό επίπεδο (γνωστικές ή συμπεριφοριστικές προσεγγίσεις) και σε
οργανωτικό επίπεδο, την εξουδετέρωση ή μείωση των επαγγελματικών παραγόντων που
προκαλούν στρες
• τη βελτίωση της προσαρμογής της εργασίας στον άνθρωπο (person job fit). Σε ατομικό
επίπεδο πρέπει να βελτιωθούν οι δεξιότητες και να υπάρχουν πιο ρεαλιστικές προσδοκίες.
Σε οργανωτικό επίπεδο πρέπει να αλλάξουν εργασιακές πρακτικές, ανάλογες για
παράδειγμα με τον προγραμματισμό του χρόνου προσέλευσης και αποχώρησης σε
ασθενείς με πρόσφατο έμφραγμα του μυοκαρδίου, προκειμένου να αποφεύγουν το
συντονισμό.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Ρύπανση εργαστηρίων και κοινόχρηστων χώρων πανεπιστημίων από χημικούς
παράγοντες
• Σαραφόπουλος Ν. Οδηγός Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας. Μεταίχμιο, Αθήνα
2003.
• Βαλβανίδης Α. Χημικοί Παράγοντες στο Εργασιακό Περιβάλλον. Προβλήματα Υγείας και
Ασφάλειας των Εργαζομένων. Εκδ. Σύγχρονα Θέματα, Αθήνα 1995.
• Μπανούτσος Η. Σαραφόπουλος Ν. Εγχειρίδιο Νομοθεσίας Υγιεινής και Ασφάλειας της
Εργασίας. Τόμος Α και Β, ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε Αθήνα 1994.
• Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων. Γενική Διεύθυνση Συνθηκών και
Υγιεινής της Εργασίας. Νομοθετήματα Εναρμόνισης του Εθνικού μας Δικαίου προς τις
Κοινοτικές Οδηγίες για την Υγιεινή και Ασφάλεια των Εργαζομένων. Εκδ. Υπ. Εργασίας και
Κ.Α., Αθήνα 2000. Νομοθετικό Πλαίσιο για την Υγιεινή και Ασφάλεια των Εργαζομένων.
Εκδ. Υπ. Εργασίας και Κ.Α., Αθήνα 2000.
• Ελληνικό Ινστιτούτο Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας (ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε) Υγιεινή και
ασφάλεια της εργασίας 2003, 13: 3-35.
• Βαλβανίδης Α. Ρύπανση εσωτερικών χώρων και Χημικοί Παράγοντες. Σύνδρομο
αρρωστημένου κτιρίου. Στο: Βαλβανίδης Α. Χημικοί Παράγοντες στο Εργασιακό
Περιβάλλον. Προβλήματα υγείας και ασφάλειας των εργαζομένων. Σύγχρονα θέματα,
Αθήνα, 1995:89-104
• World Health Organization. Indoor Air Pollutants: Exposure and Health Effects. WHO-
EURO Reports and studies 78. WHO publs, Geneva, 1983; WHO. WHO Regional Office for
Europe. WHO Regional publications, European series, No 23, Copenhagen, 1987.
Ακτινοβολία
• Kamenopoulou V, Drikos G, Dimitriou P. Dose constraints to the individual annual doses
of exposed workers in the medical sector. European Journal of Radiology 2001;37(3):204-8
• Kontogeorgakos D, Limouris GS, Kamenopoulou V, et al. Optimization of doses received
by the hospital staff and the members of the family of patients undergoing 111 in-dtpa-d
phe1-octreotide therapy. Radiant Prot Dosimetry 2007 (in print)
•
Markopoulos V, Alexopoulos EC. Case report: hydroquinine and/or glutaraldehyde
induced acute myeloid leukaemia? Occup Med Toxicol 2006; 26(1):19.
Θόρυβος
•
Ades HW et al. An exploratory study of the biological effects of noise. (BENOX Report).
Office of Naval Research Report of Project 144079. University of Chicago, Chicago, 1953.
•
Cohen A, Anticaglia J, Jones HH. Sociocusis: Hearing loss from nonoccupational noise
exposure. Sound Vibrat 1970, 4: 12-20.
•
Gasaway DC. Hearing conservation: Α practical manual and guide. Prentice-Hall,
Englewood Cliffs, NJ, 1985.
•
Noise: Environmental Health Criteria 12. World Health Organization, Geneva,
Switzerland, 1980.
Χημικοί κίνδυνοι
•
Accorsi A, Barbieri A, Raffi GB, Violante FS. Biomonitoring of exposure to nitrous oxide,
sevoflurane, isoflurane and halothane by automated GC/MS headspace urinalysis.
International Archives of Occupational and Environmental Health 2001; 74(8):541-548.
•
Ensslin AS, Huber R, Pethran A, et al. Biological monitoring of hospital pharmacy
personnel occupationaly exposed to cytostatic drugs: Urinary excretion and cytogenetics
studies. International Archives of Occupational and Environmental Health 1997;70(3):205-
208
•
Schulte PA, Boeniger M, Walker JT, et al. Biologic markers in hospital workers exposed
to low levels of ethylene oxide. Mutation Research-Genetic Toxicology Testing and
Biomonitoring of Environmental or Occupational Exposure 1992;278(4):237-251.
Πνευμονοπάθειες
•
American Medical Association. The respiratory system in: Guides to the avaluation of
permanent impairment. 2nd ed. American Medical Association, Chicago, 1984:85-102
•
Department of Health and Social Security. Occupations and asthma. Report of the
Industrial Injuries Advisory Council. Her Majesty’s Stationery Office, London, 1981
•
Ferris BG (principal investigator). Epidemiology standardization project. Am Rev
Respir Dis 1978, (part 2):1-120
•
Parkers WR. Occupational lung disorders. 2nd ed. London, Butterworth Heinemann,
1982
Προβλήματα δέρματος
• Committee of Occupational Dermatoses of the Council of Industrial Health. The
problems of prolonged and recurrent industrial dermatitis. JAMA 1958, 168:516
•
•
Rycroft RJ. Occupational dermatoses in perspective. Lancet 1980, 2:24-26
Wang CL. The problem of skin disease in industry. Office of Occupational Safety and
Health Statistics, US Department of Labor, 1978
Νοσήματα ήπατος
•
Charbonneau M, Tuchweber B, Plaa GL. Acetone potentiation of chronic liver injury
induced by repetitive administration of carbon tetrachloride. Hepatology 1986, 6:694-700
•
Davidson SC, Leevy CM, Chamberlayne EC. Guidelines for detection of hepatotoxicity
due to drugs and chemicals. US Department of Health, Education and Welfare, NIH
publication, Washington, DC, 1979:79-313
•
Dossing M, Skinhoj P. Occupational liver injury. Present state of knoeledge and future
perspective. Int Arch Occup Environ Health 1985, 56:1-21
Προβλήματα αναπαραγωγής
•
American Medical Association Council on Scientific Affairs. Effects of pregnancy on work
performance. JAMA 1984, 251:1995-1997 Barlow SM, Sullivan FM. Reproductive hazards of
industrial chemicals: An evaluation of animal and human data. Academic Press, London,
1982
•
Bellinger DC. Teratogen update: Lead and pregnancy. Birth Defects Res A Clin Mol
Teratol 2005, 73:409-420
Καρδιακά νοσήματα
•
Alderman MH, Davis TK. Hypertension control at the worksite. J Occup Med 1976,
18:793-796
•
Davidson DM. Returno to work after cardiac events: Α review. J Cardiac Rehabil 1983,
3:60-69
•
Rosenman KD. Cardiovascular disease and environmental exposure Br J Ind Med 1979,
36:85-97
•
Speizer FE, Wegman DH, Ramirez A. Palpitation rates associated with fluorocarbon
exposure in a hospital setting. N Engl J Med 1975, 292:624-626
•
Goldsmith JR, Aronow WS. Carbon monoxide and coronary heart disease: A review.
Environ Res 1975, 10:236-248
Νευρολογικά προβλήματα
•
Aratani J. Suzuki H, Hashimoto K. Measurement of vibratory perception threshold (VTP)
in workers exposed to organic solvents. Environ Res 1993, 61:357-361
•
Baker EL et al. Occuoational lead neurotoxicity: A behavioural and electrological
evaluation: I. Study design and one year results. Br J Ind Med 1984, 41:352-361
•
Schenk VW, Stolk PJ. Psychosis following arsenic (possibly thallium) poisoning. A
clinical-neuropathological report. Psychiatr Neurol Naurochir
Νοσήματα του ουροποιητικού συστήματος
• Askergen A. Solvents and the kidney. Prog Clin Biol Res 1986, 220:155-167
•
Giberson A, Vaziri ND, Mirahamadi K, Rosen SM. Hemodialysis of acute arsenic
intoxication with transientrenal failure. Arch Intern Med 1976, 136:1303-1304
•
Smith AH, Shearn VI, Wood R. Asbestos and kidney cancer: The evidence supports a
casual association. Am J Ind Med 1989, 16:159-166
•
Wedden RP. Occupational renal disease. Am J kidney Dis 1984, 3:241-257
Λοιμώξεις
•
Bell DM. Occupational risk of human immunodeficiency virus infection in healthcare
workers: An overview. American Journal of Medicine 1997;102(5):9-15
•
De Vries G, Sebek MM, Lambregts-van Weezenbeek CS. Healthcare workers with
tuberculosis infected during work. Eur Respir J 2006;28(6):1216-21
•
Struve J, Aronsson B, Frenning B, Forsgren M, Weiland O. Prevalence of hepatitis B virus
markers and exposure to occupational risks likely to be associated with acquisition of
hepatitis B virus among health care workers. J Infect 1992;24(2):147-56
•
Trim JC Elliot TSJ. A review of sharps injuries and preventative strategies. Journal of
Hospital Infection 2003;53(4):237-242
Μυοσκελετικές παθήσεις - παθήσεις από τη χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή
• Biering-Sorensen F. Physical measurements as risk indicators for low-back trouble
during a one-year period. Spine 1984, 9:106-119
• Snook SH. The design of manual handling tasks. Ergonomics 1978, 21:963-985
•
Troup JD. Causes, prediction and prevention of back pain at work. Scand J Work Environ
Health 1984, 10:419-428
Άγχος και επαγγελματική εξουθένωση
•
Schanfeli W, Enzmann D. The burn out comparision to study and practice: a critical
analysis. Taylor and Francis 1998
•
Tselebis A, Gournas G, Tzitzanidou G, Panagiotou A, Ilias I. Anxiety and depression in
Greek nursing and medical personnel. Psychol Rep 2006;99(1):93-6
•
Tselebis A, Moulou A, Ilias I. Burnout versus depression and sense of coherence: study
of Greek nursing staff. Nurs Health Sci 2001;3(2):69-71
Ηλεκτρονικές διευθύνσεις
• Ελληνικό Ινστιτούτο Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας (ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε.)
• http://www.elinyae.gr/
Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων
http://www.keel.org.gr/home/
Γραφείο νοσοκομειακών λοιμώξεων: http://www.keel.org.gr/hosp-inf
• Γραφείο πρόληψης βιολογικών & τοξικών κινδύνων: http://www.keel.org.gr/bt/
• http://www.ecdc.eu.int/index.html
ΕΝΟΤΗΤΑ XIV
ΟΔΙΚΑ ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ
14.1 ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΟΔΙΚΑ ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ
Στατιστικά στοιχεία για την Ευρώπη και την Ελλάδα
Οι μεταφορές είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι της παγκόσμιας οικονομίας με τραγικές
όμως συνέπειες, σε ότι αφορά τους θανάτους από τα τροχαία. Παγκοσμίως περισσότεροι
από 1,2 εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν, ενώ 50 εκατομμύρια τραυματίζονται κάθε
χρόνο στους δρόμους. Το 2004 οι τραυματισμοί από τροχαία ήταν η ένατη αιτία θανάτων
του παγκοσμίου πληθυσμού, ενώ αποτελούν την πρώτη αιτία θανάτων για τις ηλικίες 1729.
Άμεσα και έμμεσα κόστη από αυτή την κατάσταση προκύπτουν και έχουν ως συνέπεια
το 1-3% του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος να χάνεται, επηρεάζοντας την οικονομική και
κοινωνική ανάπτυξη και ευημερία ιδιαίτερα στις οικονομικά αδύναμες χώρες. Για την
Ελλάδα το ποσοστό αυτό υπολογίζεται στο 2% του ΑΕΠ. Άμεσα κόστη αποτελούν ιατρικές
δαπάνες, κόστη επισκευής των οχημάτων, διαδικαστικά κόστη και κόστη επισκευής των
υποδομών. Έμμεσα κόστη είναι η μείωση της ποιότητας ζωής και η μείωση της
παραγωγικότητας. Τα άτομα που υφίστανται ατυχήματα (πέραν της πιο σοβαρής
επίπτωσης που μπορεί να έχουν: τον θάνατο), παραμένουν πολλές φορές με σημαντικές
αναπηρίες και ψυχολογικά τραύματα για όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Ακόμα και όταν
πρόκειται για τις πιο ελαφριές περιπτώσεις, όπου οι βλάβες είναι αναστρέψιμες, το κόστος
για τη θεραπεία και την αποκατάσταση και την μετατραυματική υποστήριξη είναι πολύ
σημαντικό, με τη συμμετοχή πολλών υπηρεσιών, συμπεριλαμβανομένων των υγειονομικών
υπηρεσιών και της κοινωνικής πρόνοιας. Πέραν του χρηματικού κόστους, το κόστος των
ατυχημάτων σε προσωπικό, αλλά και κοινωνικό επίπεδο δεν μπορεί να αποτιμηθεί.
Στην Ευρώπη η οδική ασφάλεια αποτελεί μείζον κοινωνικό θέμα. Σε κάθε θάνατο που
σημειώνεται στους δρόμους της Ευρώπης, αντιστοιχούν, κατ' εκτίμηση, τέσσερις
τραυματισμοί με μόνιμη αναπηρία, όπως εγκεφαλικές κακώσεις ή βλάβη του νωτιαίου
μυελού, 10 σοβαροί και 40 ελαφρότεροι τραυματισμοί. Εάν γινόταν προσπάθεια του
κόστους των ατυχημάτων στην Ε.Ε., θα υπολογιζόταν σε δισεκατομμύρια Ευρώ. Για
παράδειγμα, έχει υπολογιστεί ότι οι βλάβες που προκαλούνται σε τροχαία επιβαρύνουν
τον προϋπολογισμοί της Ε.Ε. με περίπου 45 δις Ευρώ.
Το 2009, περισσότεροι από 35.000 άνθρωποι βρήκαν το θάνατο στους δρόμους της Ε.Ε.
Την ίδια χρονιά στην Ελλάδα, για πρώτη φορά μετά το 1982, ο αριθμός των νεκρών
βρίσκεται κάτω από τους 1.500. Σε σχέση με το 2001 οι θάνατοι μειώθηκαν από τους 172
ανά εκατομμύριο πληθυσμού στους 130 ανά εκατομμύριο, μια πτώση της τάξης του 23%,
ποσοστό όμως αισθητά χαμηλότερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο του 36%. Το 2009 σε
σχέση με το 2008 καταγράφηκε μείωση, σε ατυχήματα και παθόντες. Στα θανατηφόρα
ατυχήματα και στους νεκρούς καταγράφηκε μείωση, κατά 7,1% και 6,2%, αντιστοίχως,
(100 λιγότερα ατυχήματα και 96 λιγότεροι νεκροί), σε σχέση με το 2008. Οι σοβαρά
τραυματίες μειώθηκαν κατά 11,6%, ενώ οι ελαφρά τραυματισθέντες μειώθηκαν μόνο κατά
2,7%, ο απόλυτος αριθμός όμως αυτών, παραμένει μεγάλος, 16.683 άτομα. Στο πρώτο
εννεάμηνο του 2010 παρατηρήθηκε αύξηση των ατυχημάτων κατά 3,2% και αύξηση των
παθόντων κατά 2,6%. Παρόλα αυτά, οι νεκροί σημείωσαν μείωση κατά 14,3%, με τους
ελαφρά και βαριά τραυματίες να σημειώνουν μικρή αύξηση κατά 4,1% και 1,8%
αντίστοιχα.
Επισημαίνονται ομάδες υψηλού κινδύνου για τις οποίες το πρόβλημα είναι εντονότερο.
Το πρόβλημα επιτείνεται επίσης από την έλλειψη σαφούς νομικού πλαισίου για τις
συνθήκες οδήγησης των μη επαγγελματιών οδηγών. Οι ίδιοι γενικά τύποι συμπεριφοράς
σχετίζονται με το γενικό κίνδυνο τροχαίου ατυχήματος και κατά τη διάρκεια της
διαδρομής προς και από την εργασία, με διαφοροποίηση όμως σε σχέση με τη βαρύτητα
τους.
Σε ευρωπαϊκό αλλά και εθνικό επίπεδο, προτείνονται συγκεκριμένες δράσεις για τη
μείωση των ατυχημάτων κατά τη διαδρομή των εργαζομένων προς και από την εργασία
για να βοηθηθούν οι οργανισμοί να εφαρμόσουν ολοκληρωμένες στρατηγικές για την
οδική ασφάλεια, αλλά και τη γενικότερη κουλτούρα ασφαλείας εντός των οργανισμών.
Καταδεικνύονται επίσης τα πολλαπλά οφέλη που απορρέουν από τις δράσεις για την οδική
ασφάλεια που σχετίζονται με την εργασία, τόσο για τον εργαζόμενο όσο και για την
επιχείρηση/Οργανισμό.
Η ανάλυση που θα γίνει αφορά κυρίως μη επαγγελματίες οδηγούς και τις διαδρομές
τους προς και από το χώρο της εργασίας, και οι οποίοι συνήθως οδηγούν τα δικά τους
επιβατικά οχήματα. Οι παράγοντες επικινδυνότητας και τα μέτρα έχουν μελετηθεί
εκτενέστερα για τους επαγγελματίες οδηγούς. Για τους οδηγούς με ερασιτεχνική άδεια
οδήγησης που μετακινούνται προς και από την εργασία τους, οι παράγοντες κινδύνου που
συσχετίζονται άμεσα με την εργασία δεν έχουν μελετηθεί το ίδιο διεξοδικά και ως συνέπεια
δεν είναι εύκολα διακριτοί, όπως επίσης και οι δράσεις για την αντιμετώπιση του
προβλήματος.
Δεν υπάρχουν ικανοποιητικά δεδομένα σε σχέση με τη μετακίνηση προς και από την
εργασία και την οδήγηση κατά την εργασία μη επαγγελματιών οδηγών. Αυτό συμβαίνει
διότι ο σκοπός της μετακίνησης στις περισσότερες περιπτώσεις δεν καταγράφεται στα
δεδομένα της Τροχαίας ή της ασφαλιστικής εταιρείας μετά το ατύχημα.
Αυτό που είναι ευρέως αποδεκτό είναι ότι η οδική συμπεριφορά του συνόλου των μη
επαγγελματιών οδηγών σε ότι σχετίζεται με την εργασία, είναι ένας σημαντικός
παράγοντας επικινδυνότητας.
Η έννοια του εργατικού ατυχήματος στην Ελλάδα περιλαμβάνει και τα οδικά
ατυχήματα (κατά την προσέλευση και αποχώρηση από την εργασία)
Στην Ελλάδα ως εργατικό ατύχημα θεωρείται κάθε ζημιογόνο για την υγεία του
ασφαλισμένου βίαιο συμβάν, κατά την εκτέλεση εργασίας ή συνδεδεμένο με αυτή. Έτσι, ως
εργατικό ατύχημα μπορεί να νοηθεί και το βίαιο συμβάν το οποίο, αν και δεν έχει συμβεί
στο χώρο εργασίας του μισθωτού ή κατά το ωράριο απασχόλησής του, εν τούτοις
προκλήθηκε εξ αιτίας της παροχής εργασίας. Στην περίπτωση αυτή το ατύχημα ( το οποίο
δεν είναι άμεση συνέπεια της παρεχόμενης εργασίας και δεν έχει συμβεί στο χώρο
εργασίας του μισθωτού ή κατά το ωράριο απασχόλησής του), συνδέεται με αυτή σε σχέση
αίτιου και αποτελέσματος (για το λόγο ότι εξαιτίας της εργασίας δημιουργήθηκαν οι
ιδιαίτερες εκείνες αναγκαίες συνθήκες για το ατύχημα).
Συνεπώς ως εργατικό ατύχημα μπορεί να νοηθεί και το ατύχημα που προκαλείται σε
ασφαλισμένο μισθωτό κατά τη διάρκεια της διαδρομής που ακολουθεί από την κατοικία
του προς τον τόπο εργασίας του ή και αντίστροφα, με οποιοδήποτε μεταφορικό μέσο
κοινής χρήσης, μέσω όμως του συνήθους δρομολογίου, αρκεί να υπάρχει στον
ασφαλισμένο η πρόθεση να μεταβεί στην εργασία του ή να επιστρέψει απ' αυτή. Δεν
πρέπει όμως ο εργαζόμενος να έχει παρεκκλίνει από τη συνήθη διαδρομή του ή να
εμπλέκεται σε δραστηριότητα μη σχετική προς τη μετάβαση ή επιστροφή. Παρόλα αυτά οι
περισσότεροι εργαζόμενοι δεν γνωρίζουν ότι το τροχαίο ατύχημα προς και από την
εργασία αποτελεί εργατικό ατύχημα για να διεκδικήσουν τα νόμιμα δικαιώματά τους.
14.2 ΑΙΤΙΑ ΤΡΟΧΑΙΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ
Αίτια τροχαία ατυχημάτων
Ορισμένοι τύποι συμπεριφοράς αυξάνουν σημαντικά τον κίνδυνο ατυχήματος και
τραυματισμού:
• Υπέρβαση του ορίου ταχύτητας
• Κατανάλωση οινοπνεύματος και ουσιών
• Παραβίαση σήμανσης, ιδιαίτερα STOP και κόκκινου σηματοδότη
• Αντικανονική προσπέραση και κίνηση στο αντίθετο ρεύμα κυκλοφορίας
• Απόσπαση συγκέντρωσης προσοχής και χρήση κινητού τηλεφώνου
• Μη χρήση ζώνης ασφαλείας και κράνους
• Στρες και βιασύνη
• Κούραση και υπνηλία
• Ηλικία και φαρμακευτική αγωγή
• Μη εφαρμογή των κανόνων του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας
Οι ίδιοι γενικά τύποι συμπεριφοράς σχετίζονται με τον κίνδυνο ατυχήματος κατά τη
διάρκεια της διαδρομής προς και από την εργασία, με διαφοροποίηση όμως σε ότι αφορά
την επιμέρους σοβαρότητα του κάθε παράγοντα στο συνολικό αποτέλεσμα.
Προτεινόμενες δράσεις
Οι κύριοι στόχοι των δράσεων για την οδική ασφάλεια θα πρέπει να είναι η πρόληψη
και η σημαντική μείωση των ατυχημάτων και των θυμάτων κατά τη διαδρομή των
εργαζομένων προς και από την εργασία.
Είναι πολύ σημαντικό το ίδρυμα του Πανεπιστημίου να εισάγει την κουλτούρα της
οδικής
ασφάλειας
στους
εργαζόμενους
και
στους
εκπαιδευόμενους.
Ο
πιο
αποτελεσματικός τρόπος είναι η ενσωμάτωση σχετικής εκπαίδευσης και ενημέρωσης στο
εκπαιδευτικό πρόγραμμα και στη γενικότερη πολιτική ασφαλείας του ιδρύματος. Η
εκπαίδευση θα πρέπει να προσφέρει γνώσεις σχετικές με τις αιτίες κινδύνων, τις έμμεσες
και άμεσες επιπτώσεις των ατυχημάτων σε προσωπικό, Πανεπιστημιακό αλλά και εθνικό
επίπεδο, επιτυγχάνοντας τη συνειδητοποίηση και επαγρύπνηση των εργαζομένων και των
εκπαιδευόμενων σε σχέση με την οδική ασφάλεια. Η εκπαίδευση θα πρέπει να παρέχεται
με βιωματικό τρόπο και θα πρέπει να ενθαρρύνει την ενεργητική συμμετοχή των
εργαζομένων και των φοιτητών με ομαδικές συζητήσεις και αλληλεπίδραση.
Στη διαμόρφωση των προγραμμάτων και την παροχή της εκπαιδευτικής διαδικασίας,
ιδανικά θα πρέπει να συμμετέχει ένας αριθμός φορέων, οι οποίοι θα συνεισφέρουν κατά
συμπληρωματικό τόπο. Μη κυβερνητικοί Οργανισμοί όπως το Ινστιτούτο Οδικής
Ασφάλειας (Ι.Ο.ΑΣ) «Πάνος Μυλωνάς», εταιρείες παροχής εκπαίδευσης για την οδική
ασφάλεια, κρατικοί φορείς, αστυνομία και πυροσβεστική, ασφαλιστικές εταιρείες,
συνδικαλιστικές οργανώσεις, εταιρικά στελέχη, σύλλογοι πολιτών και εργαζομένων,
σύλλογοι θυμάτων τροχαίων ατυχημάτων, ιατρικές επαγγελματικές εταιρείες, σύλλογοι
πεζών και ποδηλατών, λέσχες αυτοκίνητων και μοτοσικλετών κλπ. μπορούν να έχουν
σημαντική συμβολή στο θέμα.
Το περιεχόμενο της εκπαίδευσης θα πρέπει να ενσωματώνει περισσότερη και καλύτερη
πληροφόρηση, εφαρμογή βέλτιστων πρακτικών και διαχείριση της οδικής ασφάλειας
εντός του Πανεπιστημίου. Για παράδειγμα, η πληροφόρηση μπορεί να περιλαμβάνει
στοιχεία σε σχέση με την ισχύουσα κατάσταση όπως στοιχεία από τις βάσεις δεδομένων
της αστυνομίας και της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας της Ελλάδος (Ε.Σ.Υ.Ε.), σε βάθος
αναλύσεις και αναφορές της αστυνομίας και του Σ.ΕΠ.Ε. και δεδομένα όπως το γεγονός ότι
οι γυναίκες έχουν λιγότερα ατυχήματα και σοβαρούς τραυματισμούς, οι νεότεροι οδηγοί
έχουν περισσότερα ατυχήματα (49% των θανάτων αφορά ηλικίες μέχρι 36 ετών), οι
μερικής απασχόλησης με σύμβαση εργασίας επίσης εμπλέκονται σε περισσότερα
ατυχήματα σε σχέση με τους μόνιμους υπαλλήλους, καθώς επίσης το γεγονός ότι η
πλειοψηφία των ατυχημάτων (60%) συμβαίνουν στη διαδρομή προς την εργασία. Οι
καμπάνιες και οι πληροφορίες μπορεί να είναι στοχευμένες σε επικίνδυνες συμπεριφορές,
όπως για παράδειγμα για την οδήγηση υπό την επήρεια αλκοόλ, ή γενικές. Γενικά, οι
δράσεις οι οποίες στοχεύουν μόνο στη συμπεριφορά είναι λιγότερο αποτελεσματικές από
τις δράσεις σε συνδυασμό με επιβολή του νόμου. Έτσι, θα πρέπει να παρέχεται
τουλάχιστον η πληροφορία σε σχέση με τις επιπτώσεις που επιφέρει η επιβολή του νόμου,
για να ισχυροποιηθεί το μήνυμα. Έχει υπολογιστεί πως εάν ο ΚΟΚ γινόταν 100% σεβαστός
ο αριθμός των τραυματιών θα μπορούσε να μειωθεί κατά 27% και ο αριθμός των νεκρών
κατά 48% (Elvik 1997). Η αστυνόμευση όμως σε καμία περίπτωση δεν είναι επαρκής για
να διασφαλίσει από μόνη της την προσήλωση στον ΚΟΚ.
Οι εκστρατείες συνειδητοποίησης είναι επίσης ένα σημαντικό εργαλείο με χαμηλό
σχετικά κόστος ανά εργαζόμενο σε σχέση με την εκπαίδευση. Περιλαμβάνουν μαζικές
καμπάνιες εντός και εκτός του πανεπιστημίου, κατά τη διάρκεια εκδηλώσεων, μηνύματα
ηλεκτρονικού ταχυδρομείου κλπ. Αυτό επίσης μπορεί να επιτευχθεί με τη διανομή
εκδόσεων και φυλλαδίων για την οδική ασφάλεια, καθώς και την εισαγωγή μηνυμάτων
στις πανεπιστημιακές εκδόσεις για το προσωπικό του ιδρύματος, όπως επίσης και ειδική
αναφορά στον εσωτερικό άλλα και το εξωτερικό διαδικτυακό τόπο του πανεπιστημίου.
Το Πανεπιστήμιο επίσης θα πρέπει να ενθαρρύνει δράσεις, για την οδική ασφάλεια, ή να
μετέχει ως έταιρος σε σχετικές ΜΚΟ, ως ένδειξη κοινωνικής ευθύνης. Αυτό το μήνυμα θα
πρέπει να διαδίδεται τόσο εντός του Πανεπιστημίου, όσο και εκτός αυτού. Είναι πολύ
σημαντικό να σχεδιάζονται και να εφαρμόζονται ολοκληρωμένες στρατηγικές για την
οδική ασφάλεια, αλλά και τη γενικότερη κουλτούρα ασφαλείας εντός του Οργανισμού.
Τα προγράμματα εργασίας πρέπει να καταρτίζονται έτσι ώστε να μην δημιουργούν
συνθήκες στρες και βιασύνης στους εργαζόμενους, αφού για παράδειγμα θα πρέπει να
υπάρχει αρκετός χρόνος για την εκτέλεση της εργασίας, ή να προκαλείται η μικρότερη
δυνατή διαταραχή των βιολογικών ρυθμών στους εργαζόμενους.
Υπάρχει σαφής σχέση μεταξύ της κουλτούρας ασφαλείας, και του τρόπου
συμπεριφοράς των εργαζομένων ως οδηγοί. Οποιαδήποτε βελτίωση στην μία παράμετρο
θα είχε ως αποτέλεσμα θετικό αντίκτυπο και στην άλλη.
Οφέλη που απορρέουν από τις δράσεις για την οδική ασφάλεια που σχετίζεται με
την εργασία
Τα οφέλη από τη διαχείριση της οδικής ασφάλειας που σχετίζεται με την εργασία είναι
πολλαπλά. Αντίθετα με την κοινή αντίληψη, κατά κανόνα τα πραγματικά κόστη των
ατυχημάτων για τους οργανισμούς και τις εταιρίες είναι πάντα υψηλότερα από τα κόστη
συντήρησης και ασφάλισης. Οι συνέπειες των ατυχημάτων όταν πρόκειται για μικρές
επιχειρήσεις είναι πολύ μεγαλύτερες από αυτές των μεγάλων. Τα οφέλη από την πρόληψη
και την ορθή διαχείριση της εργασίας στο βαθμό που σχετίζεται με την οδική ασφάλεια
είναι ιδιαίτερα σημαντικά, ανεξάρτητα από το μέγεθος της επιχείρησης ή ενός οργανισμού.
Έρευνες και μελέτες περιπτώσεων (case studies) έχουν καταδείξει ότι τα οφέλη από τη
διαχείριση της εργασίας που σχετίζονται με την οδική ασφάλεια και την πρόληψη – μείωση
ατυχημάτων περιλαμβάνουν:
• μικρότερη απώλεια σε εργατοημέρες λόγω τραυματισμών
• μείωση κινδύνου ασθενειών
• μειωμένο stress και βελτιωμένο ηθικό
• μικρότερη ανάγκη για έρευνες και γραφειοκρατικές διαδικασίες
• απώλεια χρόνου λόγω ανακατανομής της εργασίας
• λιγότερα εταιρικά οχήματα για επισκευές
• μείωση τρέχοντος κόστους λόγω καλύτερων οδηγικών προτύπων
• λιγότερες απώλειες και συναλλαγές
Τα θανατηφόρα τροχαία ατυχήματα είναι συνήθως ο σημαντικότερος παράγοντας
θανατηφόρων εργατικών ατυχημάτων και αφορά τόσο τους επαγγελματίες όσο και τους
ερασιτέχνες οδηγούς πού μετακινούνται προς και από την εργασία.
Η προώθηση των πρακτικών ασφαλούς οδήγησης για την υγεία και ασφάλεια στην
εργασία μπορεί να επεκταθεί και στην οδήγηση στην ιδιωτική ζωή, προκειμένου να
μειώνονται οι πιθανότητες τραυματισμού σε τροχαία οδικά συμβάντα και εκτός της
εργασίας, συμβάλλοντας έτσι σημαντικά στην περαιτέρω προώθηση της μείωσης των
τροχαίων ατυχημάτων συνολικά και στη βελτίωση της οδικής ασφάλειας στη χώρα μας.
14.3 ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΠΟΥ ΣΥΝΤΕΛΟΥΝ ΣΤΗΝ ΑΠΟΦΥΓΗ ΤΩΝ
ΟΔΙΚΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ
Ενεργητική ασφάλεια
Η έννοια της ενεργητικής ασφάλειας περιλαμβάνει τα συστήματα εκείνα του
αυτοκινήτου που βοηθούν στην αποφυγή ενός ατυχήματος. Όπως είναι γνωστό η
καλύτερη θεραπεία είναι η πρόληψη.
Τι περιλαμβάνει:
Η ενεργητική ασφάλεια περιλαμβάνει τις δυνατότητες του αυτοκινήτου που
εξασφαλίζουν τη μικρότερη δυνατή έκθεση σε κίνδυνο. Αυτές είναι: οι καλές επιδόσεις, τα
ισχυρά φρένα και το ABS, η καλή οδική συμπεριφορά, το ηλεκτρονικό σύστημα και η
παρεχόμενη άνεση στην οδήγηση.
Η ενεργητική ασφάλεια παίζει σημαντικό ρόλο στο προσπέρασμα, στο φρενάρισμα και
στην συμπεριφορά στις στροφές.
Πρακτικές συμβουλές
Καλή συντήρηση οχήματος (έχει άμεσο αντίκτυπο στην οδική ασφάλεια). Η κακή
λειτουργία του κινητήρα μειώνει την απόδοσή του, ενώ φρένα, αμορτισέρ και ελαστικά σε
κακή κατάσταση αυξάνουν την απόσταση του φρεναρίσματος και μειώνουν την ευστάθεια
του οχήματος.
Το αυξημένο βάρος και η χρησιμοποίηση του κλιματισμού αυξάνει τις αποστάσεις
φρεναρίσματος και τη διάρκεια προσπεράσματος, μειώνοντας την ενεργητική ασφάλεια.
Απαιτείται εξοικείωση με τη χρήση των συστημάτων του αυτοκίνητου και σωστή χρήση
των φώτων (μισή ώρα μετά τη δύση του ήλιου και μισή ώρα πριν την ανατολή του ήλιου)
και των δεικτών πορείας (φλας).
Παθητική ασφάλεια
Η παθητική ασφάλεια περιλαμβάνει όλα τα συστήματα του αυτοκινήτου που
προστατεύουν τους επιβαίνοντες σε περίπτωση ατυχήματος.
Τι περιλαμβάνει
Περιλαμβάνει κυρίως τη σχεδίαση του αυτοκινήτου, με ζώνες παραμόρφωσης και
διάφορες ενισχύσεις στη δομή του αμαξώματος, καθώς και τις ζώνες ασφαλείας, τους
αερόσακους και την εργονομία του εσωτερικού και των υλικών του.
Πώς λειτουργεί
Ολόκληρο το αμάξωμα λειτουργεί σαν μαξιλάρι κατά τη διάρκεια της πρόσκρουσης,
μειώνοντας τις δυνάμεις που δέχονται οι επιβάτες. Προκειμένου να γίνει αυτό, οι επιβάτες
πρέπει να παραμείνουν στη θέση τους κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης και τουλάχιστον
μέχρι τη στιγμή που θα ανοίξουν οι αερόσακοι. Αυτό το εξασφαλίζει η πρόσδεσή τους με
τις ζώνες ασφαλείας. Έτσι η κίνηση τους είναι ελεγχόμενη και οι αερόσακοι θα τους
προστατεύσουν.
Πώς χρησιμοποιείται
Η λειτουργία των συστημάτων παθητικής ασφάλειας είναι αυτόματη. Αυτό που πρέπει
να κάνει ο οδηγός και οι επιβάτες είναι να έχουν προετοιμαστεί, ώστε να μην ακυρώσουν
τη λειτουργία αυτών των συστημάτων. Να φορούν δηλαδή τη ζώνη ασφαλείας και να
έχουν το κάθισμά τους σε αρκετά όρθια θέση. Επιπλέον να μην έχουν μέσα στο αυτοκίνητο
αντικείμενα που κατά την πρόσκρουση θα κινηθούν ανεξέλεγκτα και πιθανώς θα τους
τραυματίσουν.
Πρακτικές συμβουλές
Ακόμη και το ασφαλέστερο αυτοκίνητο αδυνατεί σε περίπτωση ατυχήματος να
προστατεύσει τον επιβάτη που δεν φοράει τη ζώνη ασφαλείας.
Οι αερόσακοι προστατεύουν μόνο σε συνδυασμό με τις ζώνες ασφαλείας.Αν δεν γίνεται
χρήση τους, οι αερόσακοι θα ανοίξουν με τεράστια ταχύτητα και υπάρχει κίνδυνος να
είναι αυτοί που θα προκαλέσουν τραυματισμό ή ακόμα και θάνατο. Οι έφηβοι και τα άτομα
μετρίου αναστήματος καλό είναι να κάθονται στο πίσω κάθισμα. Αν είναι απαραίτητο να
καθίσουν εμπρός, τότε καλό είναι το κάθισμα να σύρεται όσο γίνεται πιο πίσω.
Η ζώνη ασφαλείας
Τι συγκρατεί:
Η ζώνη ασφαλείας κρατά τα πόδια στο κάθισμα και τον κορμό όρθιο. Για να το κάνει
αυτό πρέπει το κάθισμα να είναι σωστά ρυθμισμένο.
Η σωστή θέση
Η ζώνη έρχεται πίσω από τον ώμο ακουμπώντας τον (ούτε από πολύ χαμηλά ώστε να
κάμπτεται πίσω, ούτε από πολύ ψηλά ώστε να μην τον ακουμπά και να φτάνει στο λαιμό).
Το κάτω τμήμα της πρέπει να περνάει πάνω από τα πόδια και κάτω από την κοιλιά. Έτσι
συγκρατεί τον επιβάτη από το θώρακα και τη λεκάνη και όχι από τα μαλακά σημεία, όπως
το λαιμό και την κοιλιά. Ιδιαίτερη προσοχή σε αυτό πρέπει να δίνουν οι έγκυες γυναίκες.
Τα μαξιλαράκια των καθισμάτων
Ο ρόλος τους
Τα μαξιλαράκια των καθισμάτων βρίσκονται εκεί για προστασία, όχι για ξεκούραση. Η
ρύθμιση τους σε ύψος πρέπει να είναι τέτοια, ώστε σε περίπτωση σύγκρουσης, είτε από
εμπρός, είτε (και κυρίως) από πίσω, το κεφάλι να υποστηρίζεται προφυλάσσοντας τον
άνθρωπο από τραυματισμό στον αυχένα.
Η σωστή θέση
Το πάνω μέρος του μαξιλαριού πρέπει να βρίσκεται στο ύψος των αυτιών και κοντά στο
κεφάλι. Ο επιβάτης καθισμένος στη θέση του, πρέπει να φέρει το μαξιλάρι με τα δυο χέρια
σε αυτό το ύψος και μετά να του δώσει τη σωστή κλίση, ώστε να είναι όσο πιο κοντά του
γίνεται. Ο κάθε επιβάτης φροντίζει μαζί με τη ζώνη ασφαλείας του, να ρυθμίσει και το
ύψος του μαξιλαριού του.
Αερόσακος
Απενεργοποίηση του αερόσακου
Ο αερόσακος μπορεί να απενεργοποιείται όταν δεν υπάρχει συνοδηγός, εφόσον όμως
στο όχημα επιβαίνει συνοδηγός, πρέπει υποχρεωτικά να είναι ενεργοποιημένος.
Ηλεκτρονικά συστήματα για αύξηση της ασφάλειας
Τα τελευταία χρόνια η χρήση της τεχνολογίας στα οχήματα έχει φέρει στην διάθεση των
κατασκευαστών πολλά ηλεκτρονικά συστήματα, που συμβάλλουν σημαντικά στην αύξηση
της ασφάλειας. Τα κυριότερα είναι τα εξής: ABS, EBD, ASR, ESP, Brake Assist, AWD.
Η επιλογή του οχήματος και του εξοπλισμού του πρέπει να πραγματοποιείται με κριτήριο
την αύξηση της ασφάλειας.
Βοηθητικός εξοπλισμός
Ο βοηθητικός εξοπλισμός θα πρέπει να οργανώνεται σωστά, όπως προβλέπει ο ΚΟΚ.
Αυτός
πρέπει
υποχρεωτικά
προειδοποιητικό τρίγωνο.
να
περιλαμβάνει
φαρμακείο,
πυροσβεστήρα
και
Συντήρηση του οχήματος
Ο σημαντικότερος ρόλος της συντήρησης, πέρα από τη διατήρηση και αύξηση της ζωής
του οχήματος, είναι να διατηρεί τα συστήματα του οχήματος σε άριστη λειτουργία,
παρέχοντας ασφάλεια στις μετακινήσεις.
Τακτικά σέρβις
Κατά τη διάρκεια της προγραμματισμένης συντήρησης του οχήματος, ελέγχονται όλα τα
συστήματα, ώστε να προληφθεί οποιαδήποτε πιθανή βλάβη. Εξασφαλίζεται έτσι η σωστή
και ασφαλής λειτουργία όλων των συστημάτων του (σύστημα φρένων, διεύθυνσης,
ανάρτησης, ηλεκτρικά και κινητήρας).
Έλεγχος, φόρτωση και σχεδιασμός για κάλυψη μεγάλων αποστάσεων
• Έλεγχος στάθμης υγρών
• Έλεγχος ιμάντα
• Έλεγχος ελαστικών και πίεσης ελαστικών
• Καθαρισμός παμπρίζ και καθρεπτών
• Απομάκρυνση αντικειμένων από τους αερόσακους
• Σωστή φόρτωση
• Τα υγρά, τα λάστιχα και ο κλιματισμός πρέπει να προσαρμόζονται ανάλογα με την εποχή
Οδικό δίκτυο
Το οδικό δίκτυο πρέπει να παρέχει την αναγκαία ασφάλεια στους οδηγούς που το
χρησιμοποιούν. Πρέπει να υπάρχει καλή σχεδίαση, εκτέλεση και συντήρηση των έργων στο
οδικό δίκτυο. Στα πλαίσια της προσπάθειας αυτής περιλαμβάνονται:
• η αποφυγή των πολύ κλειστών στροφών με λανθασμένη κλίση και του χαμηλού
συντελεστή τριβής (αύξηση της ολισθηρότητας)
• η επισκευή των φθορών του οδοστρώματος και των λακκουβών
• η επαρκής οριζόντια και κάθετη σήμανση
• η ύπαρξη διαχωριστικών στηθαίων
Επειδή όμως αυτό δεν είναι πάντα εφικτό και συχνά παρουσιάζονται προβλήματα, είναι
ιδιαίτερα σημαντικό να τηρείται ο Κώδικας Οδικής Ασφάλειας και να καταβάλλεται η
μέγιστη δυνατή προσοχή κατά την οδήγηση (και από τους πεζούς), ώστε να αποφεύγονται
ανά πάσα στιγμή παγίδες και επικίνδυνα σημεία.
Ενθάρρυνση της βελτίωσης των οδικών υποδομών
Στόχος: Βελτίωση των οδικών υποδομών με τον εντοπισμό και την εξάλειψη των «μελανών
σημείων».
Οι βελτιώσεις στις οδικές υποδομές μπορούν να συμβάλουν στη μείωση της συχνότητας
και σοβαρότητας των τροχαίων ατυχημάτων. Η έγκαιρη ανίχνευση μη ομαλών συνθηκών
στην οδική κυκλοφορία και η διαβίβαση των συναφών στοιχείων στον οδηγό, συντελούν
στη βελτίωση της οδικής ασφάλειας. Στο πλαίσιο της ανάπτυξης των "ευφυών οδών", η
θέση σε λειτουργία του ευρωπαϊκού συστήματος εντοπισμού στίγματος, μέσω δορυφόρων
Galileo από το 2008, θα επιτρέψει την ανάπτυξη συστημάτων πλοήγησης και κατεύθυνσης,
την παροχή πληροφοριών σχετικά με την κατάσταση της κυκλοφορίας ή την
παρακολούθηση των οχημάτων που μεταφέρουν επικίνδυνα εμπορεύματα.
Σύντομα πρόκειται να εφαρμοστεί οδηγία-πλαίσιο όσον αφορά την ασφάλεια των
οδικών υποδομών, με στόχο την καθιέρωση εναρμονισμένου συστήματος διαχείρισης των
"μελανών σημείων" και ελέγχου της οδικής ασφάλειας για τις οδικές αρτηρίες που
εντάσσονται στο διευρωπαϊκό δίκτυο (ΔΔΜ).
Κυριότερα μέτρα:
Πρόταση οδηγίας όσον αφορά την ασφάλεια των οδικών υποδομών, κατάρτιση τεχνικών
κατευθυντηρίων γραμμών για τις μεθόδους διεξαγωγής των ελέγχων, τη διαχείριση της
ασφάλειας στις αστικές περιοχές, τις τεχνικές περιορισμού της ταχύτητας, επεξεργασία
οδηγού ορθής πρακτικής για τις ισόπεδες διαβάσεις, υλοποίηση έργων έρευνας και
επίδειξης με θεματικό αντικείμενο τις «ευφυείς οδούς», διεξαγωγή μελετών σχετικά με τον
αντίκτυπο των νέων έργων στην ασφάλεια, βελτίωση του επιπέδου της ασφάλειας στις
σήραγγες, κλπ.
Γενικοί κανόνες οδικής ασφάλειας
•
Στην Ελλάδα η πρώτη αιτία δυστυχημάτων είναι η υπερβολική ταχύτητα, για αυτό
το λόγο είναι απαραίτητο να τηρούνται τα όρια ταχύτητας.
•
Η διπλή διαχωριστική γραμμή προειδοποιεί για κινδύνους και απαγορεύει την
προσπέραση.
•
•
•
•
Οι μονοδρομήσεις πρέπει να τηρούνται.
Η σωστή στάθμευση συμβάλλει στην ασφάλεια.
Η υπακοή στους σηματοδότες είναι υποχρεωτική.
Ιδιαίτερη προσοχή στις αφύλαχτες διαβάσεις.
Κίνηση μέσα στην πόλη
•
•
•
Προσοχή στις διασταυρώσεις και στην προτεραιότητα σε αυτές.
Τα σταθμευμένα αυτοκίνητα μπορεί να κρύβουν πεζούς.
Αυτοκίνητα κοντά στις διασταυρώσεις, κάδοι απορριμμάτων και πινακίδες
περιορίζουν την ορατότητα.
•
Αυτοκίνητα σταθμευμένα εκατέρωθεν του δρόμου αφήνουν στενό πέρασμα για τα
διερχόμενα οχήματα.
•
Οι μοτοσικλετιστές συχνά στριμώχνονται στο πλάι των αυτοκινήτων στην
προσπάθειά τους να προσπεράσουν, θέτοντας σε κίνδυνο τον εαυτό τους και τους
άλλους οδηγούς.
•
Πεζοί και μοτοσικλετιστές συχνά έρχονται στο πλάι των αυτοκινήτων στις
διασταυρώσεις, περιορίζοντας την ορατότητα περισσότερο.
•
•
Η μικρή ορατότητα επιβάλλει πολύ χαμηλή ταχύτητα στα στενά.
Η προτεραιότητα από δεξιά ισχύει πάντοτε, εκτός και αν ορίζει διαφορετικά η
σήμανση. Σε κάθε διασταύρωση η ταχύτητα πρέπει να μειώνεται υποχρεωτικά, ακόμη
και αν υπάρχει προτεραιότητα.
Κίνηση στις κεντρικές αρτηρίες και λεωφόρους της πόλης
•
Όπως και στις εθνικές οδούς, έτσι και στις λεωφόρους πρέπει να τηρείται ο
κανόνας: οδήγηση από δεξιά και προσπέραση από αριστερά.
•
•
Αλλαγή λωρίδας πάντα με χρήση φλας και όχι την τελευταία στιγμή.
Η αίσθηση ότι τα αυτοκίνητα στις άλλες λωρίδες κινούνται πιο γρήγορα, είναι
συνήθως ψευδής. Μένοντας στην ίδια λωρίδα κινείται κανείς με την ίδια ταχύτητα
και δεν θέτει σε κίνδυνο τους μοτοσικλετιστές που περνούν ανάμεσα στα
•
αυτοκίνητα.
•
στα οχήματα που κατευθύνονται αλλού, είναι επικίνδυνες.
•
•
•
Οι προσπεράσεις την τελευταία στιγμή, εκτός του ότι δημιουργούν δυσκολίες και
Η κίνηση πρέπει να γίνεται ανάμεσα στις διαγραμμίσεις και όχι πάνω σε αυτές.
Η στάση στα φανάρια πρέπει να γίνεται πίσω από τις διαβάσεις των πεζών.
Πορτοκαλί φανάρια που αναβοσβήνουν εφιστούν την προσοχή για άλλα οχήματα
και πεζούς που έχουν προτεραιότητα.
Οι αναστροφές στις λεωφόρους απαγορεύονται.
Στάθμευση σε δρόμο με κίνηση
•
Όταν εντοπίζεται ο χώρος στάθμευσης πρέπει το συντομότερο να ειδοποιούνται οι
άλλοι (με αλάρμ ή με τους δείκτες πορείας) για την πρόθεση στάθμευσης.
•
•
Δεν κόβεται ποτέ κάθετα η κίνηση σε ένα δρόμο.
Η ταχύτητα πρέπει να μειώνεται βαθμιαία και αισθητά, πάντα με τα αλάρμ
αναμμένα.
•
Κάνοντας τον ελιγμό στάθμευσης πρέπει πάντα να γίνεται έλεγχος αν υπάρχει
πεζός στην κατεύθυνση κίνησης.
•
Οι πεζοί δεν είναι απαραίτητα εξοικειωμένοι με τα φώτα της όπισθεν. Είναι
απαραίτητο να γίνεται έλεγχος των προθέσεών τους και μετά να πραγματοποιείται η
στάθμευση.
•
Δικυκλιστές αλλά και αυτοκινητιστές συνηθίζουν αν χωρούν από δίπλα, να
προσπερνούν την ώρα της στάθμευσης. Ο οδηγός του οχήματος που σταθμεύει πρέπει
να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός.
•
Μετά τη στάθμευση, η πόρτα πρέπει να ανοίγεται με πολλή προσοχή, αφού πρώτα
γίνει έλεγχος από τον καθρέφτη.
•
Ξεκινώντας από θέση στάθμευσης, πρέπει πρώτα να βγαίνει φλας και να γίνεται
έλεγχος για διερχόμενα αυτοκίνητα και πεζούς.
Κίνηση στις εθνικές οδούς
•
•
Η οδήγηση πρέπει να γίνεται με κεντρικό γνώμονα την ασφάλεια:
Οδήγηση από δεξιά, προσπέραση από αριστερά.
•
•
•
•
•
Διατήρηση σταθερής ταχύτητας.
Συμμόρφωση με τα όρια ταχύτητας.
Διατήρηση των αποστάσεων.
Διευκόλυνση των προσπεράσεων.
Μη χρήση της βοηθητικής λωρίδας (τελευταία δεξιά), παρά μόνο σε περίπτωση
ανάγκης.
•
•
Το φλας δεν υποχρεώνει, αλλά προειδοποιεί.
Αλλαγή πορείας, μόνο όταν υπάρχει χώρος για αυτό.
Κίνηση στους επαρχιακούς δρόμους διπλής κατεύθυνσης.
Πολλοί από τους δρόμους αυτούς χαρακτηρίζονται ως Εθνικές Οδοί π.χ. Αθηνών -
Πατρών και χρειάζονται επιπλέον προσοχή.
•
Οι δρόμοι αυτοί έχουν πολλές στροφές. Η ταχύτητα θα πρέπει να είναι ανάλογη με
τις περιστάσεις.
•
•
•
•
Η σήμανση για τις στροφές δεν προειδοποιεί για το πόσο κλειστές είναι.
Πρέπει να υπάρχει μείωση της ταχύτητας πριν τη στροφή.
Η διπλή διαχωριστική γραμμή απαγορεύει το προσπέρασμα.
Η ορατότητα του δρόμου περιορίζεται τόσο από τις στροφές, όσο και από τις
υψομετρικές μεταβολές.
•
Προσπέραση μόνο όταν η διακοπτόμενη γραμμή το επιτρέπει και το αντίθετο
ρεύμα είναι ελεύθερο.
•
Ο υπολογισμός της απόστασης προσπεράσματος είναι πολύ δύσκολος. Αυτοκίνητα
φορτωμένα, με ανοικτά παράθυρα ή με κλιματισμό σε λειτουργία, απαιτούν αυξημένη
απόσταση προσπεράσματος, η οποία πρέπει να συνυπολογίζεται.
•
Αν
δεν
υπάρχει
πρόθεση
προσπεράσματος,
αφήνεται
χώρος
προπορευόμενο όχημα, ώστε να χωρέσει όποιος θέλει να προσπεράσει.
•
από
το
Πρέπει να διευκολύνεται όποιος θέλει να προσπεράσει, ακόμη και αν παρανομεί ή
εκθέτει τον εαυτό του σε κίνδυνο.
•
Έντονοι πλευρικοί άνεμοι υπάρχουν σε ανοίγματα δρόμων μετά από βουνά,
δενδροστοιχίες ή και σε γέφυρες. Σπάνια υπάρχει σήμανση για τους ανέμους αυτούς.
Κίνηση σε βρεγμένο οδόστρωμα
•
Το νερό στο οδόστρωμα μειώνει την πρόσφυση των ελαστικών. Αυτό σημαίνει πως
πρέπει να υπάρχει ιδιαίτερη προσοχή.
•
Το νερό στο δρόμο μπορεί να τριπλασιάσει την απόσταση ακινητοποίησης και το
φρενάρισμα.
•
•
Δεν νοείται οικονομία στη χρήση υαλοκαθαριστήρων και φώτων.
Η χρήση των φώτων διευκολύνει την ορατότητα μεταξύ των διερχόμενων
οχημάτων.
•
Λιμνάζοντα νερά στο οδόστρωμα, σε συνθήκες με σχετικά μεγάλη ταχύτητα,
προκαλούν το φαινόμενο της υδρολίσθησης.
•
Τα
λιμνάζοντα
νερά
μπορεί
να
κρύβουν
λακκούβες.
αντιμετωπίζουν ακόμη μεγαλύτερο κίνδυνο από τις λακκούβες αυτές.
Οι
μοτοσικλέτες
Κίνηση σε παγωμένο και χιονισμένο δρόμο
•
•
Η οδήγηση σε χιόνι ή πάγο πρέπει να γίνεται μόνο αν υπάρχει άμεση ανάγκη.
Τα θερινά ή all weather λάστιχα που έχουν τα περισσότερα αυτοκίνητα στην
Ελλάδα δεν συμπεριφέρονται το χειμώνα και ειδικά σε θερμοκρασίες κάτω των 7 0C,
όπως το καλοκαίρι.
•
Σε χαμηλές θερμοκρασίες μπορεί να υπάρχει πάγος ακόμη και αν δεν έχει χιονίσει.
Γι’ αυτό πρέπει να υπάρχει ιδιαίτερη προσοχή.
•
Οι κινήσεις του τιμονιού πρέπει να είναι πολύ απαλές. Απαγορεύεται η απότομη
επιτάχυνση ή επιβράδυνση.
•
Το αυτοκίνητο δεν σταματά εύκολα στις κατηφόρες, γι’ αυτό πρέπει να
αποφεύγονται. Σε αντίθετη περίπτωση, η κατάβαση πρέπει να γίνεται πολύ αργά, με
πρώτη ταχύτητα στο κιβώτιο ταχυτήτων.
•
Η μεγαλύτερη απόσταση ασφαλείας είναι απαραίτητη.
Σαμαράκια - Λακκούβες
•
Η πλημμελής συντήρηση των δρόμων δεν προλαμβάνει συχνά τη φθορά των
δρόμων, με αποτέλεσμα να υπάρχουν λακκούβες και σαμαράκια στους ελληνικούς
δρόμους.
•
Η διάβαση των δρόμων που έχουν λακκούβες και σαμαράκια πρέπει να γίνεται με
ιδιαίτερα χαμηλή ταχύτητα.
•
Πέφτοντας σε μια λακκούβα, το τιμόνι του αυτοκινήτου μπορεί να αντιδράσει
βίαια, οπότε υπάρχει κίνδυνος να χαθεί ο έλεγχος του αυτοκινήτου και να βγει εκτός
πορείας.
•
Δεν πρέπει να γίνεται μείωση της ταχύτητας πριν τη λακκούβα γιατί δεν δίνεται
χρόνος στον επόμενο οδηγό να αντιδράσει.
•
Η διατήρηση των αποστάσεων ασφαλείας δίνει τη δυνατότητα έγκαιρης
αντίδρασης σε απότομο φρενάρισμα του μπροστινού οχήματος.
•
Τα σαμαράκια τοποθετούνται συνήθως μπροστά από σχολεία, παιδικές χαρές και
γενικά όπου υπάρχουν πολλοί πεζοί. Στους δρόμους αυτούς η κίνηση γίνεται με πολλή
προσοχή και χαμηλή ταχύτητα.
•
Τα μεγάλα τσιμεντένια σαμαράκια μπορεί να απογειώσουν το όχημα, όταν υπάρχει
μεγάλη ταχύτητα.
Πεζοδρόμια
•
Ως πεζοδρόμια θεωρούνται τα άκρα των διαβάσεων των πεζών, τουλάχιστον σε ότι
έχει να κάνει με τη στάθμευση.
•
Οι πεζοί οφείλουν να χρησιμοποιούν τα πεζοδρόμια και να μην κατεβαίνουν στο
δρόμο παρά μόνο αν είναι απαραίτητο. Σ’ αυτή την περίπτωση πρέπει να
χρησιμοποιούν τις διαβάσεις.
Οδικά έργα – Καιρικά φαινόμενα
•
Αρκεί ένα σήμα που προειδοποιεί για έργα επί της οδού για να ελαττωθεί η
ταχύτητα.
•
Αν στενεύει ένας δρόμος με τη λωρίδα κίνησης να καταργείται, πρέπει να γίνεται
είσοδος το συντομότερο δυνατό στη διπλανή, αφού προηγουμένως ελεγχθεί η κίνηση
και υπάρξει προειδοποίηση με φλας.
•
Σε δρόμους με κίτρινες διαγραμμίσεις διατηρείται χαμηλή ταχύτητα και δεν
γίνονται προσπεράσεις.
•
Αν το αυτοκίνητο πάθει βλάβη, εισέρχεται το συντομότερο στη βοηθητική λωρίδα
και τοποθετείται το προειδοποιητικό τρίγωνο σε απόσταση τουλάχιστον 100 m. Καλό
είναι να μην παραμένουν ο οδηγός και οι επιβάτες στο όχημα, αλά πίσω από τις
προστατευτικές μπάρες, αν φυσικά υπάρχουν.
Συμβουλές σε περίπτωση κακοκαιρίας
Σε περίπτωση μετακίνησης εκτός πόλεως πρέπει να γίνεται:
•
Ενημέρωση για τον καιρό και την κατάσταση του οδικού δικτύου.
•
Προγραμματισμός ταξιδιού , έτσι ώστε να μη συμπέσει με την αιχμή των καιρικών
φαινομένων.
•
•
•
•
Έλεγχος για την καλή λειτουργία των συστημάτων του αυτοκινήτου.
Έλεγχος του ρεζερβουάρ του αυτοκινήτου για καύσιμα.
Εφοδιασμός με αντιολισθητικές αλυσίδες.
Εφοδιασμός με κουτί πρώτων βοηθειών.
Σε περίπτωση μετακίνησης μέσα στην πόλη πρέπει να γίνεται:
•
•
•
Προτίμηση των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς.
Κίνηση με ιδιαίτερη προσοχή και συμμόρφωση στις υποδείξεις των τροχονόμων.
Αποφυγή των άσκοπων μετακινήσεων.
Παγωμένοι δρόμοι: συμβουλές προς οδηγούς και πεζούς
Η Ελληνική Αστυνομία συμβουλεύει τους πολίτες, σε περιπτώσεις δυσμενών καιρικών
φαινομένων, να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί στις μετακινήσεις τους. Στο πλαίσιο αυτό
συστήνει στους πεζούς:
•
Να περπατούν με μεγάλη προσοχή ιδιαίτερα τις πρώτες πρωινές και νυκτερινές
ώρες, καθώς υπάρχει μεγάλη πιθανότητα οι δρόμοι να είναι παγωμένοι.
•
Να φροντίσουν να φορούν τα κατάλληλα υποδήματα όταν πρόκειται να
μετακινηθούν.
•
•
Να προτιμούν για τις μετακινήσεις τους τα μέσα μαζικής μεταφοράς.
Να αποφεύγουν να περπατούν στα τμήματα των δρόμων και των πεζοδρομίων
όπου υπάρχει παγετός.
Παράλληλα, οι οδηγοί:
•
•
•
•
•
•
•
Να φροντίζουν το όχημά τους να έχει αντιολισθητικές αλυσίδες.
Να χρησιμοποιούν πάντα τις αντιολισθητικές αλυσίδες όπου υπάρχουν ειδικές
συνθήκες κυκλοφορίας (παγετός, κλπ.).
Να φορούν πάντα τη ζώνη ασφαλείας.
Να ενημερώνονται για τον καιρό και την κατάσταση του οδικού δικτύου αν
πρόκειται να ταξιδέψουν.
Να ελέγχουν την καλή λειτουργία των συστημάτων του αυτοκινήτου τους.
Να φροντίζουν ώστε να είναι εφοδιασμένοι με αρκετά καύσιμα.
Να μειώνουν ταχύτητα και να αφήνουν αρκετή απόσταση από το προπορευόμενο
όχημα για να μπορούν να σταματήσουν με ασφάλεια.
•
Να μη φρενάρουν απότομα γιατί υπάρχει κίνδυνος να εκτραπούν της πορείας τους.
Με τον ίδιο τρόπο να λειτουργούν και όταν πρόκειται να επιταχύνουν ή να
•
στρίψουν.
•
ιδιαίτερα όπου δεν υπάρχει μεγάλη ορατότητα.
Να έχουν αναμμένα τα φώτα πορείας για να γίνονται πιο εύκολα αντιληπτοί,
Να διατηρούν τα φώτα και τους υαλοκαθαριστήρες του οχήματός τους πάντα
•
καθαρούς.
•
οχήματός τους.
•
δρόμους που δεν είναι πολυσύχναστοι.
•
Να οδηγούν με χαμηλή ταχύτητα για να έχουν τη δυνατότητα ελέγχου του
Να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί όταν διασχίζουν γέφυρες, ανισόπεδες διαβάσεις και
Αν
οδηγούν
σε
χωματόδρομους.
επαρχιακό
δρόμο,
να
αποφεύγουν
τους
χιονισμένους
Να έχουν στο νου τους ότι ενδεχομένως να χρειαστεί πολύ μεγαλύτερος χρόνος για
να ακινητοποιήσουν το όχημά τους όταν οδηγούν σε παγωμένο δρόμο.
Χρήση αντιολισθητικών αλυσίδων
Η Ελληνική Αστυνομία συμβουλεύει τους οδηγούς, σε περιπτώσεις δυσμενών καιρικών
φαινομένων, να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί στις μετακινήσεις τους και να χρησιμοποιούν
αντιολισθητικές αλυσίδες, όπου απαιτείται η χρήση τους. Ως γνωστό, τα οχήματα δεν
μπορούν να κινηθούν σε ολισθηρό οδόστρωμα, καθώς οι τροχοί γλιστρούν πάνω στη λεία
επιφάνεια.
Σχετικά με τη χρήση των αντιολισθητικών αλυσίδων οι οδηγοί θα πρέπει να έχουν
υπόψη τους ότι:
•
Όσο περισσότερη επιφάνεια του πέλματος του τροχού καλύπτεται με αλυσίδα,
τόσο καλύτερη είναι η πρόσφυση, καθώς η επιφάνεια του τροχού που πλέον έχει
αποκτήσει τα εξογκώματα της αντιολισθητικής αλυσίδας μπορεί να «πιάσει» στο
•
χιόνι ή τον πάγο και να κινήσει το όχημα.
Οι αντιολισθητικές αλυσίδες χρησιμοποιούνται μόνο όταν το οδόστρωμα είναι
ολισθηρό. Δεν θα πρέπει να χρησιμοποιούνται όταν το όχημα κινείται σε καθαρό
οδόστρωμα, καθώς προκαλούν φθορές τόσο στα ελαστικά, όσο και στο
•
οδόστρωμα.
Οι αντιολισθητικές αλυσίδες τοποθετούνται στους κινητήριους τροχούς. Κατά τη
χρήση τους, οι κινήσεις του οδηγού πρέπει να είναι απαλές διότι μπορεί οι
κινητήριοι τροχοί να έχουν μεγαλύτερη πρόσφυση, ενώ το ίδιο δεν συμβαίνει με
τους υπόλοιπους τροχούς.
•
•
Η ταχύτητα που ενδείκνυται να κινείται ένα όχημα όταν φέρει αντιολισθητικές
αλυσίδες δεν θα πρέπει να ξεπερνά τα 20 με 30 χλμ/ ανά ώρα.
Για την τοποθέτηση και συντήρηση των αντιολισθητικών αλυσίδων οι οδηγοί θα
πρέπει να συμβουλεύονται αντίστοιχα τις οδηγίες τοποθέτησης και συντήρησης
•
που διαθέτουν.
Οι σωστά τοποθετημένες αλυσίδες πρέπει να δείχνουν και να είναι «τεντωμένες».
Σε κάθε περίπτωση οι οδηγοί οφείλουν να συμμορφώνονται με τις υποδείξεις και τις
οδηγίες των τροχονόμων και να διατηρούν τη ψυχραιμία τους. Η ψυχραιμία είναι ο
καλύτερος σύμμαχος σε τέτοιες περιπτώσεις.
Σε περίπτωση αποκλεισμού οι οδηγοί πρέπει :
•
Να παραμείνουν στο αυτοκίνητό και να φροντίσουν να ανάβουν τη μηχανή για 10
•
λεπτά ανά ώρα.
•
τον ευκολότερο εντοπισμό τους από τις διασωστικές ομάδες.
Να τοποθετήσουν στην κεραία του ραδιοφώνου ένα ύφασμα με έντονο χρώμα για
Να έχουν εξοπλισθεί με υλικά όπως αδιάβροχα, ομπρέλες, σφυρίχτρα, γαλότσες,
φακός, κουβέρτες, νερό, πρόχειρο φαγητό, σταφίδες, σοκολάτες μπορεί να φανεί
χρήσιμος.
Οι «άλλοι οδηγοί»
•
Οι περισσότεροι οδηγοί οδηγούν αντανακλαστικά. Ανιχνεύουν το δρόμο μπροστά
τους και προετοιμάζονται για τις δικές τους κινήσεις και παράλληλα αποτυπώνουν
•
μια αίσθηση για το πώς θα αντιδράσουν οι προπορευόμενοι.
•
ικανοτήτων των οδηγών.
•
Στο δρόμο δεν πρέπει να γίνεται επίδειξη ούτε του αυτοκινήτου, ούτε των
Ο δρόμος δεν ανήκει σε κανέναν.
Εάν ο οδηγός αντιληφθεί μια παράβαση από κάποιον άλλο, δεν σημαίνει ότι μπορεί
να την κάνει και ο ίδιος.
Μετά το ατύχημα
Σε περίπτωση εμπλοκής σε ατύχημα πρέπει να γίνεται:
•
•
•
Διατήρηση της ψυχραιμίας, ώστε να πραγματοποιηθούν οι ενέργειες που
απαιτούνται.
Φροντίδα για τη σήμανση του χώρου του ατυχήματος.
Κλήση των Αρχών σε βοήθεια, αν είναι απαραίτητο (Τροχαία, ΕΚΑΒ).
•
Απαγόρευση μετακίνησης τραυματιών (εκτός εύλογων περιπτώσεων όπως σε
•
περίπτωση πυρκαγιάς).
•
αιμορραγία, απώλεια των αισθήσεων ή αναπνευστική ανεπάρκεια.
•
υποστήριξης.
•
Φροντίδα για την παροχή πρώτων βοηθειών σε έκτακτες μόνο περιπτώσεις όπως
Κάλυψη του τραυματία με ότι υπάρχει διαθέσιμο και παροχή ψυχολογικής
Υποστήριξη της προσπάθειας των Αρχών για απομάκρυνση των οχημάτων ή τυχόν
θραυσμάτων.
Υποστήριξη του έργου των αστυνομικών και ασφαλιστικών αρχών για καταγραφή
του συμβάντος.
Τι ορίζει ο Κ.Ο.Κ. αναλυτικότερα:
•
Αν συμβεί ένα οδικό τροχαίο ατύχημα ο οδηγός που εμπλέκεται σε αυτό θα πρέπει:
Να σταματήσει αμέσως στον τόπο του ατυχήματος, χωρίς όμως να δημιουργήσει
•
πρόσθετους κινδύνους στην κυκλοφορία.
•
Αστυνομική Αρχή.
•
πληροφορία.
Να λάβει μέτρα κυκλοφοριακής ασφάλειας και να ειδοποιήσει την πλησιέστερη
Να ανταλλάξει τα στοιχεία της ταυτότητάς του, καθώς και κάθε χρήσιμη
Σε περίπτωση μόνον υλικών ζημιών και όταν ο ζημιωθείς δεν είναι παρών, πρέπει
μέσα σε 24 ώρες να τον ενημερώσει για όλες τις σχετικές πληροφορίες με τον πιο
κατάλληλο τρόπο ή μέσω του πλησιέστερου Αστυνομικού Τμήματος.
Αν από το Τροχαίο ατύχημα προκλήθηκε θάνατος ή σωματική βλάβη, κάθε οδηγός
και οποιοσδήποτε άλλος που ενεπλάκη θα πρέπει:
•
•
•
Να προσφέρει την αναγκαία βοήθεια και συμπαράσταση στους παθόντες.
Να ειδοποιήσει την πλησιέστερη αστυνομική αρχή και να παραμείνει στον τόπο
του ατυχήματος έως ότου φθάσουν εκεί οι αρμόδιες αρχές.
Να εμποδίσει οποιαδήποτε μεταβολή των στοιχείων (μετακίνηση οχημάτων,
εξαρτημάτων κ.α.) στον τόπο του ατυχήματος, που θα μπορούσε να δυσχεράνει το
•
έργο της Αστυνομίας.
Να βοηθήσει τους συνανθρώπους και την Τροχαία στο έργο της. Να κρατήσει τα
στοιχεία ταυτότητας αυτοπτών μαρτύρων ή οποιαδήποτε στοιχεία μπορεί, όσων
εγκαταλείπουν τον τόπο του ατυχήματος (όπως φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά,
αριθμό κυκλοφορίας, τύπο και χρώμα οχήματος κ.α.).
Διάσωση και περίθαλψη των θυμάτων τροχαίων ατυχημάτων
Στόχος: Μελέτη των βέλτιστων πρακτικών στον τομέα της ιατρικής περίθαλψης μετά από
ατύχημα.
Πολλές χιλιάδες ζωές θα μπορούσαν να σωθούν στην ΕΕ εάν βελτιωνόταν η ταχύτητα
επέμβασης και η διάγνωση τη στιγμή του τροχαίου ατυχήματος. Ο αριθμός κλήσης
112 παρέχει τη δυνατότητα στους φορείς εκμετάλλευσης των τηλεφωνικών δικτύων να
χορηγούν στις υπηρεσίες παροχής πρώτων βοηθειών τις πληροφορίες που επιτρέπουν τον
εντοπισμό της τοποθεσίας από την οποία πραγματοποιήθηκε κλήση έκτακτης ανάγκης σε
περίπτωση ατυχήματος. Θα πρέπει επίσης να διατίθενται αναλυτικά στοιχεία όσον αφορά
τη σοβαρότητα των τραυμάτων, ώστε να διαμορφωθεί σαφέστερη εικόνα των
δυνατοτήτων μείωσης των ζημιών και να αξιολογηθεί η αποτελεσματικότητα των
ιατρικών υπηρεσιών παροχής πρώτων βοηθειών.
Κυριότερα μέτρα:
Υλοποίηση έργων επίδειξης, στα οποία εντάσσεται η συνολική αλυσίδα παροχής
πρώτων βοηθειών και μελέτη των βέλτιστων πρακτικών στον τομέα της ιατρικής
περίθαλψης μετά από ατύχημα.
Συγκέντρωση, ανάλυση και διάδοση των στοιχείων για τα ατυχήματα
Στόχος: Βελτίωση της συγκέντρωσης και ανάλυσης των στοιχείων για τα ατυχήματα με
σκοπό τον εντοπισμό των πεδίων πρωταρχικής δράσης.
Αν και τα ατυχήματα αποτελούν απρόβλεπτα συμβάντα, η γνώση των αιτίων, των
περιστάσεων και των συνεπειών τους είναι απαραίτητη για να καταστεί δυνατός ο έλεγχος
και η αποφυγή τους ή για να μειωθεί η σοβαρότητά τους. Οι έρευνες πρέπει να διεξάγονται
σε εθνικό επίπεδο χωρίς καθυστέρηση με βάση μια ευρωπαϊκή μεθοδολογία. Τα πορίσματα
θα πρέπει να κοινοποιούνται σε ομάδα ανεξάρτητων εμπειρογνωμόνων, η οποία θα είναι
επιφορτισμένη με τη βελτίωση της νομοθεσίας και την προσαρμογή της μεθοδολογίας στις
τεχνικές εξελίξεις.
Σχετικό παράδειγμα αποτελεί η βάση δεδομένων CARE (EN) που βασίζεται σε εκθέσεις
της αστυνομίας και η οποία θα πρέπει να αναπτυχθεί με πνεύμα διαφάνειας.
Κυριότερα μέτρα:
Ανάπτυξη και συμπλήρωση της βάσης δεδομένων CARE, αξιολόγηση και βελτίωση των
συστημάτων διασύνδεσης των στοιχείων των νοσοκομείων με τις εθνικές στατιστικές για
τα τροχαία ατυχήματα, σύσταση ευρωπαϊκού παρατηρητηρίου οδικής ασφαλείας, χάραξη
ευρωπαϊκής μεθοδολογίας που θα εφαρμόζεται στις ανεξάρτητες έρευνες για τα τροχαία
ατυχήματα, συγκρότηση ομάδας ανεξάρτητων εμπειρογνωμόνων, κλπ.
Ένας ευρωπαϊκός χάρτης οδικής ασφαλείας
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο πρόκειται να κινητοποιηθούν όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη, οι
μεταφορικές επιχειρήσεις, οι αυτοκινητοβιομηχανίες, οι επιχειρήσεις εξοπλισμού των
οχημάτων, οι ασφαλιστικές εταιρείες και οι οργανισμοί εκμετάλλευσης των υποδομών, οι
τοπικές και περιφερειακές αρχές, καλώντας τα να συνυπογράψουν έναν ευρωπαϊκό χάρτη
οδικής ασφαλείας. Οι υπογράφοντες θα πρέπει να αναλάβουν ειδικές δεσμεύσεις οι οποίες
θα δημοσιοποιηθούν, ενώ η τήρησή τους θα αποτελέσει αντικείμενο παρακολούθησης.
Κοινή χρήση των δρόμων με φορτηγά και λεωφορεία
Τα φορτηγά και τα λεωφορεία είναι συνήθως αρκετά μεγαλύτερα από ένα τυπικό
όχημα. Είναι μακρύτερα, βαρύτερα και πιο ισχυρά. Οι οδηγοί για να κινούνται στο δρόμο
μαζί τους με ασφάλεια πρέπει να έχουν υπ' όψη τις παρακάτω βασικές αρχές:
Περισσότερος χώρος στα βαρέα οχήματα για να σταματήσουν
Τα βαρέα οχήματα χρειάζονται μεγάλη απόσταση για να σταματήσουν. Αν λοιπόν το
φανάρι γίνει κόκκινο και πλησιάζει ένα φορτηγό ή λεωφορείο, οδηγός του άλλου οχήματος
να μην μπεί στη λωρίδα κυκλοφορίας τους γιατί έτσι θα μειωθεί η απόσταση που έχουν για
να σταματήσουν. Παρομοίως, σε ρέουσα κυκλοφορία, ένα βαρύ όχημα μπορεί να
προσπαθεί να κρατά απόσταση ασφαλείας από κάποιο προπορευόμενο όχημα, και αν
κοπεί ο δρόμος μπαίνοντας μπροστά του, μπορεί να μην έχει αρκετό χώρο για να
σταματήσει με ασφάλεια.
Περισσότερος χώρος στα φορτηγά και τα λεωφορεία για να στρίψουν
Τα φορτηγά και τα λεωφορεία που στρίβουν καταλαμβάνουν περισσότερο από μια
λωρίδα στις γωνίες και στις κυκλικές διασταυρώσεις. Ο οδηγός πρέπει να βεβαιωθεί ότι
τους αφήνει αρκετό χώρο για να στρίψουν. Δεν πρέπει να θεωρηθεί δεδομένο ότι μπορούν
να μείνουν εντελώς μέσα στη λωρίδα τους.
Τα ατυχήματα με λεωφορεία και φορτηγά είναι πιο πιθανό να προκαλέσουν σοβαρό
τραυματισμό ή θάνατο, γι' αυτό πρέπει να δωθεί ιδιαίτερη προσοχή κοντά σ' αυτά τα
οχήματα.
Νομοθετικό πλαίσιο σχετικά με την κυκλοφορία τουριστικών λεωφορείων και
λεωφορείων Δ.Χ.
•
•
Η ελληνική νομοθεσία προβλέπει τα ακόλουθα που αφορούν στην κυκλοφορία των
τουριστικών λεωφορείων και λεωφορείων Δ.Χ.:
Σύμφωνα με το άρθρο 9 του Ν. 393/76 για κάθε διοργανωμένη εκδρομή πρέπει να
καταρτίζεται αναλυτικό πρόγραμμα στο οποίο αναγράφονται λεπτομερώς μεταξύ
•
των άλλων και τα διανυόμενα κάθε ημέρα χιλιόμετρα.
Σύμφωνα με την υπ’ αριθ. 515489/76 κοινή απόφαση τα τουριστικά λεωφορεία θα
πρέπει να είναι εφοδιασμένα με κατάσταση επιβατών, τόσο κατά την αναχώρηση
•
στο εξωτερικό όσο και κατά την άφιξή τους στη χώρα μας.
Για τις εκδρομές εξωτερικού το λεωφορείο πρέπει να είναι εφοδιασμένο με τα
προβλεπόμενα από τους διεθνείς κανονισμούς και τα προεδρικά διατάγματα 59/56
και 83/86 έντυπα (βιβλίο ΕΟΚ ή βιβλίο ASOR), τα οποία θα πρέπει να είναι
συμπληρωμένα και θεωρημένα.
•
Τα λεωφορεία που πραγματοποιούν τις εκδρομές πρέπει να φέρουν τον
προβλεπόμενο εξοπλισμό και να δίδεται μεγάλη προσοχή στην καθαριότητα και
εμφάνισή τους, να υπάρχουν δε απαραίτητα σε κάθε λεωφορείο τα προβλεπόμενα
από το άρθρο 13 Ν. 711/77 δελτίο απογραφής και δελτίο τεχνικού ελέγχου από το
•
οικείο ΚΤΕΟ (άρθρο 86 Κ.Ο.Κ., Π.Δ. 1387/81, Ν. 1350/83).
Σύμφωνα με το άρθρο 10 Ν. 711/77 και Π.Δ. 237/86 όπως τροποποιήθηκε και
συμπληρώθηκε μεταγενέστερα, κάθε Δ.Χ. τουριστικό λεωφορείο πρέπει να είναι
•
ασφαλισμένο τόσο για το όχημα, όσο και για τους επιβάτες αυτού.
Για τη μεταφορά υπεραρίθμων επιβατών, εφαρμογή έχουν οι διατάξεις του άρθρου
33 του Κ.Ο.Κ.. Ευνόητο τυγχάνει ότι για τους παραβάτες οδηγούς και ιδιοκτήτες
των ειδικών τουριστικών λεωφορείων, εφαρμογή έχουν και οι διατάξεις του
•
άρθρου 15 παρ. 1 και 5 του Ν. 711/77.
Σε κάθε λεωφορείο πρέπει να υπάρχουν, σύμφωνα με την υπ’ αριθ.
51266/2955/75 Απόφαση Υπουργού Απασχολήσεως όπως τροποποιήθηκε και
•
συμπληρώθηκε μεταγενέστερα, τα βιβλία δρομολογίων και εργασίας.
Τα λεωφορεία πρέπει να είναι εφοδιασμένα με την προβλεπόμενη από το άρθρο 88
του Κ.Ο.Κ. άδεια κυκλοφορίας και για την οδήγησή τους απαιτείται άδεια
•
ικανότητας οδηγού Δ΄ κατηγορίας σύμφωνα με το άρθρο 94 του Κ.Ο.Κ..
Τέλος, σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 7 του Ν. 2466/96 τα τουριστικά
λεωφορεία Δημ. Χρήσης αποσύρονται της κυκλοφορίας μετά τη συμπλήρωση
είκοσι τριών (23) ετών από την ημερομηνία της πρώτης κυκλοφορίας τους στην
•
ημεδαπή ή αλλοδαπή.
Σε περίπτωση, που κατά τον έλεγχο, διαπιστωθεί κυκλοφορία λεωφορείου μετά τη
συμπλήρωση του ανωτέρω ορίου ηλικίας (ημέρα-μήνας-έτος), τότε εκτός από την
καταμήνυση του υπαιτίου για παράβαση της παρ. 5 του άρθρου 15 του Ν. 711/77
(προστέθηκε με το άρθρο 23 του Ν. 1437/84), θα ενημερώνεται και ο Ε.Ο.Τ.,
αφενός μεν για την επιβολή των προβλεπόμενων από του άρθρου 13 του Ν.
2466/96 Διοικητικών Κυρώσεων και αφετέρου για την έκδοση υπό το Γενικού
Γραμματέα του, απόφασης για την οριστική ανάκληση της άδειας κυκλοφορίας του
•
τουριστικού λεωφορείου.
Εάν όμως, κατά τον ανωτέρω έλεγχο, διαπιστωθεί ότι το συγκεκριμένο λεωφορείο
δεν είναι εφοδιασμένο με πιστοποιητικό τεχνικού ελέγχου του ΚΤΕΟ, τότε αυτό θα
ακινητοποιείται σύμφωνα με την παρ. ιδ΄ του άρθρου 1 της υπ’ αριθ. 30870/83
κοινής απόφασης των Υπουργών Συγκοινωνιών και Δημόσιας Τάξης και θα
διατάσσεται παράλληλα και έκτακτος τεχνικός έλεγχος τούτου, σύμφωνα με την
παρ. 2 του άρθρου 2 της ανωτέρω κοινής υπουργικής απόφασης.
14.4 ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ
Οδηγός – Οδηγικές απαιτήσεις
Δίπλωμα
Το δίπλωμα περιλαμβάνει ουσιαστική εκπαίδευση και γνώση που αποκομίζεται κατά
την διαδικασία απόκτησής του. Η απόκτηση του διπλώματος με πλάγιο τρόπο είναι
ανεύθυνο και ανήθικο, αφού θέτει σε κίνδυνο τις ζωές όλων.
Εμπειρία – Απειρία
Η αναγνώριση της έλλειψης εμπειρίας δεν είναι ντροπή. Η αναζήτηση βοήθειας από πιο
έμπειρους οδηγούς στα δύσκολα διευκολύνει και διδάσκει.
Αγωγή
Η κυκλοφοριακή αγωγή πρέπει να καθιερωθεί στο σχολείο αλλά να ενισχύεται και από
το σπίτι. Στην Ελλάδα οι άνθρωποι χωρίς δίπλωμα οδήγησης δεν έχουν ποτέ εκπαιδευτεί
στη χρήση των οδών και την εφαρμογή των κανόνων του ΚΟΚ. Η συνεχής εκπαίδευση των
οδηγών και πεζών, διατηρεί τους χρήστες των οδών σε εναρμόνιση με την υπάρχουσα
κατάσταση , την τεχνολογία και τους κινδύνους.
Φιλοσοφία οδήγησης
Η εύρεση της χρυσής τομής ανάμεσα σε επιθετική και αμυντική οδήγηση επιτυγχάνεται
μέσω της εμπειρίας του κάθε οδηγού. Η αμυντική οδήγηση μπορεί να αποβεί επικίνδυνη,
ειδικά όταν προκαλείται από φόβο του οδηγού. Η επιθετική οδήγηση μπορεί να γίνει αιτία
ατυχήματος, ιδιαίτερα αν ο οδηγός δεν έχει τον χρόνο να εκτιμήσει σωστά τις συνθήκες
κίνησης ή όταν λειτουργεί αυθόρμητα.
Αντίληψη περιβάλλοντος
Οδηγώ για τους άλλους.
Είναι το απόφθεγμα που συνοψίζει τη λογική κίνησης στο δρόμο. Ο οδηγός πρέπει να
αντιλαμβάνεται τους δίπλα, πίσω και εμπρός του, να προβλέπει και να προλαμβάνει τους
κινδύνους.
Ασφαλής οδήγηση
Οδήγηση χαμηλού κινδύνου
Η οδήγηση δεν είναι ποτέ ακίνδυνη, αλλά θα πρέπει να γίνεται προσπάθεια οδήγησης
«με χαμηλό κίνδυνο». Ένας οδηγός χαμηλού κινδύνου έχει καλή παρατηρητικότητα,
ελέγχει την ταχύτητα και ξέρει σε ποιο σημείο του δρόμου να οδηγεί.
Παρατηρητικότητα
Το κλειδί για καλή παρατηρητικότητα είναι η ανίχνευση. Ανίχνευση σημαίνει να
κινούνται συνεχώς τα μάτια ελέγχοντας μια περιοχή για μερικά δευτερόλεπτα και μετά να
μετακινείται το βλέμμα σε άλλη περιοχή.
Ο οδηγός πρέπει να κοιτάει:
Σε μεγάλη απόσταση.
Στο οδόστρωμα.
Αριστερά και δεξιά.
Συχνά τους καθρέπτες σας και το ταμπλό οργάνων.
Εάν ένα όχημα περάσει την κεντρική γραμμή και κατευθυνθεί προς την αντίθετη
κατεύθυνση, ο οδηγός του άλλου οχήματος πρέπει να μειώσει ταχύτητα, να πάει στα δεξιά
και να αναβοσβήσει τα φώτα πορείας. Εάν ένας ή δύο τροχοί ξεφύγουν από την άσφαλτο,
πρέπει να μειώσει ταχύτητα σταδιακά και να ξαναμπεί προσεκτικά στο δρόμο.
Έλεγχος ταχύτητας
O οδηγός θα πρέπει να οδηγεί με ταχύτητα που είναι εντός του ορίου ταχύτητας και του
επιτρέπει να αντιδρά και να σταματάει μέσα σε απόσταση που μπορεί να δεί ότι είναι
ελεύθερη. Όταν δεί πιθανούς κινδύνους, πρέπει να μειώσει ταχύτητα και να ετοιμαστεί να
σταματήσει (να ακουμπήσει το πόδι στο φρένο), για παράδειγμα όταν υπάρχουν πεζοί
κοντά στο δρόμο ή όταν άλλα οχήματα μπορεί να στρίψουν μπροστά σας. Εάν δεν μπορεί
να δεί σε απόσταση τουλάχιστον πέντε δευτερολέπτων μπροστά, πρέπει να μειώσει
ταχύτητα.
Επίσης πρέπει να μειώσει ταχύτητα σε υγρούς, παγωμένους δρόμους ή δρόμους με
χαλίκι, όπου θα πάρει περισσότερη ώρα στο όχημά να σταματήσει.
Οδήγηση στο σωστό σημείο του δρόμου
Ο οδηγός θα πρέπει να οδηγεί φροντίζοντας ώστε το όχημα να είναι σε όσο το δυνατόν
μεγαλύτερη απόσταση από κινδύνους (αυτό λέγεται οριοθέτηση), για παράδειγμα
πηγαίνοντας στα αριστερά καθώς ανεβαίνει προς την κορυφή ενός λόφου, να αφήσει χώρο
ανάμεσα σε σας και στα οχήματα που έρχονται από την αντίθετη κατεύθυνση, ή
απομακρύνοντας το όχημα από παρκαρισμένα αυτοκίνητα για να αποφύγει τυχόν πόρτες
οχημάτων που ανοίγουν και πεζούς. Πρέπει να ελέγξει τους καθρέφτες πριν να κάνει
κάποια αλλαγή ταχύτητας ή θέσης.
Αποστάσεις ασφαλείας
Ένας οδηγός χαμηλού κινδύνου διατηρεί απόλυτη απόσταση ασφαλείας γύρω από το
όχημα. Η απόσταση ασφαλείας μπορεί να ελεγχθεί ρυθμίζοντας την ταχύτητα και τη θέση
του οχήματος στο δρόμο. Για να καθορίσει την απόσταση ασφαλείας στο μπροστινό τμήμα
του οχήματος, πρέπει να λάβει υπόψη δύο σημαντικούς παράγοντες: το χρόνο
αντανακλαστικών και το χρόνο αντίδρασης.
Χρόνος αντανακλαστικών
Ο χρόνος αντανακλαστικών είναι ο χρόνος που ο οδηγός χρειάζεται για να:
Δει τις πληροφορίες.
Να αντιληφθεί τι σημαίνουν.
Να αποφασίσει ποια θα είναι η αντίδρασή του.
Να προκαλέσει αυτή την αντίδραση.
Ένας οδηγός με καλή φυσική κατάσταση, που είναι συγκεντρωμένος, σε ετοιμότητα και
όχι υπό την επήρεια αλκοόλ ή ναρκωτικών ουσιών και που δεν είναι κουρασμένος ή
αφηρημένος, χρειάζεται περίπου ενάμισι δευτερόλεπτο για να αντιδράσει.
Χρόνος αντίδρασης
Ο χρόνος αντίδρασης είναι ο χρόνος που απαιτείται για να αναλάβει δράση ο οδηγός.
Γενικά, απαιτείται ελάχιστος χρόνος ενάμισι δευτερολέπτου για να αντιδράσει. Σε πολλές
περιπτώσεις, το φρενάρισμα μπορεί να είναι η μόνη δυνατή αντίδραση. Η απότομη αλλαγή
κατεύθυνσης σπάνια είναι η κατάλληλη κίνηση και μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα μια πιο
σοβαρή σύγκρουση, για παράδειγμα μετωπική σύγκρουση.
Συνεχής εγρήγορση
Η κίνηση στους δρόμους είναι μια πολύ σύνθετη διαδικασία στην οποία ο εγκέφαλος
μας πρέπει να είναι 100% συμμέτοχος. Εκτός από το να ελέγχει ο οδηγός το δικό του
όχημα, πρέπει να υπολογίζει την πορεία αυτού, αλλά και των υπολοίπων, να ακολουθεί την
διαδρομή, να εξετάζει όλους τους κινδύνους και να ψυχολογεί τους γύρω του, μαντεύοντας
πολλές φορές τις προθέσεις τους.
Απόσπαση της προσοχής μας από την οδήγηση
Ο σύγχρονος τρόπος ζωής προσπαθεί να συμπυκνώσει το χρόνο και σε κάθε μονάδα του
να γίνονται περισσότερα πράγματα. Όταν ο οδηγός οδηγεί όμως δεν έχει αυτή την
πολυτέλεια. Δεν έχει το μυαλό του τη δυνατότητα να απορροφήσει και το σημαντικότερο,
να επεξεργαστεί όλα τα σήματα των αισθήσεων του. Τα μάτια του αντιλαμβάνονται όλο το
οπτικό πεδίο, αλλά είναι ο εγκέφαλος που θα διαχωρίσει τα σημαντικά από τα ασήμαντα.
Όταν η σκέψη του είναι αποσπασμένη αλλού, η όραση του μπορεί ως αίσθηση να
λειτουργεί, σαν αποτελεσματικότητα όμως υστερεί σημαντικά. Τα ερεθίσματα που παίρνει
από τα μάτια και τα αυτιά περνούν απαρατήρητα, πολλές φορές με μοιραίες συνέπειες.
Είναι εκεί, αλλά όχι παρόν. Η απόσπαση της προσοχής από παράλληλες ασχολίες
(συζητήσεις, κάπνισμα, κινητό) μειώνει αισθητά την αντίληψη και το χρόνο αντίδρασης
του οδηγού. Δεν είναι λίγες οι φορές που ένας μηχανικός τρόπος οδήγησης γίνεται
υποσυνείδητα ο μόνος τρόπος οδήγησης, σε σημείο που να μην θέτει καν σε λειτουργία
ακόμη και τα βοηθήματα του αυτοκινήτου του, τα οποία συντελούν στη μεγιστοποίηση
της επαφής του με το περιβάλλον.
Καθημερινή οδήγηση
Συγκέντρωση – Η επανάληψη «σκοτώνει» την προσοχή
Υπάρχουν τουλάχιστον δύο σημεία αναφοράς για κάθε οδηγό, το σπίτι και η δουλειά
του. Η διαδρομή από το ένα στο άλλο καθημερινά είναι η ίδια. Οι κινήσεις γίνονται
επαναλαμβανόμενα, οι συνθήκες όμως διαφέρουν.
Ρουτίνα
Ένα δρόμο που παίρνει ένας οδηγός δύο φορές την ημέρα, πέντε φορές την εβδομάδα,
πενήντα δύο φορές το χρόνο, τον διασχίζει πεντακόσιες φορές το χρόνο. Οι πιθανότητες να
έχει ατύχημα σε αυτό το δρόμο έναντι κάποιου άλλου είναι πολλές, ακριβώς λόγω της
συχνότητας με την οποία κινείται σε αυτόν. Άρα εκεί πρέπει να δώσει τη μεγαλύτερη
προσοχή.
Πώς αλλάζει
Η επανάληψη κάνει την οδήγηση μηχανική και την απογυμνώνει από την προσοχή και
την εγρήγορση. Κάθε ημέρα η ίδια διαδρομή πρέπει να γίνεται μια νέα διαδρομή.
Εναλλακτικές διαδρομές για τον ίδιο προορισμό, εκ περιτροπής οδήγηση με συναδέλφους
και η χρήση των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς μειώνουν αυτές τις πιθανότητες.
Κόπωση
Η κόπωση ευθύνεται για μεγάλο ποσοστό των οδικών ατυχημάτων των εργαζομένων. Η
κόπωση του οδηγού είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη, γιατί επηρεάζει τους πάντες, άσχετα με το
αν είναι πεπειραμένος οδηγός ή όχι. Τι είναι η κόπωση οδηγού;
Η κόπωση είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει το αίσθημα της
«υπνηλίας», της «κούρασης» ή της «εξάντλησης». Είναι το σήμα που δίνει το σώμα ότι
χρειάζεται να σταματήσει και να ξεκουραστεί ή να κοιμηθεί. Ο καλύτερος τρόπος να
αποφύγει την κόπωση ο οδηγός είναι να φροντίσει να κοιμηθεί καλά πριν ξεκινήσει. Ο
μόνος τρόπος να αντιμετωπίσει την κόπωση οδηγού όταν έχει ήδη αρχίσει να οδηγεί είναι
να σταματήσει και να ξεκουραστεί μέχρις ότου νιώσει ξεκούραστος.
Στοιχεία για την κόπωση
1. Η κόπωση σχετίζεται με τις ώρες που κανονικά θα κοιμόταν ο οδηγός. Ο κίνδυνος
θανατηφόρου τροχαίου λόγω κόπωσης είναι τέσσερις φορές μεγαλύτερος ανάμεσα στις 10
μ.μ. και τις 6 π.μ., γιατί αυτές είναι οι ώρες που το σώμα είναι προγραμματισμένο να
κοιμάται. Η θερμοκρασία του σώματός και η πίεσή πέφτουν. Έτσι, τη νύχτα και σε κάποιο
βαθμό και το απόγευμα, η ικανότητά του να εκτελεί εργασίες μπορεί να μειωθεί
σημαντικά, συμπεριλαμβανομένης της οδήγησης.
Ο εικοσιτετράωρος ρυθμός (ο φυσικός κύκλος ύπνου) προκαλεί αυτόν τον τύπο κόπωσης
και δεν μπορεί να κάνει τίποτα για να τον σταματήσει. Έτσι, εάν ο οδηγός μετακινείται τη
νύχτα ή νωρίς το πρωί, διατρέχει μεγαλύτερο κίνδυνο κόπωσης οδηγού.
2. Ο μέσος άνθρωπος χρειάζεται περίπου οχτώ ώρες ύπνου κάθε βράδυ για να
λειτουργήσει κανονικά και οι έφηβοι χρειάζονται ακόμη περισσότερες. Όταν μειώνει τις
ώρες του βραδινού ύπνου, αρχίζει να συγκεντρώνει αυτό που αποκαλείται «χρέος ύπνου».
Ο μόνος τρόπος να αντιμετωπίσει την απώλεια ύπνου είναι με τον ύπνο.
3. Ο βαθμός της κόπωσης εξαρτάται από το πόσο χρόνο έχει μείνει ξύπνιος ο οδηγός. Όταν
έχει μείνει ξύπνιος για 17 ώρες, ο κίνδυνος εμφάνισης κόπωσης οδηγού αυξάνεται
σημαντικά.
4. Ο κίνδυνος να υποφέρει ένας οδηγός από κόπωση είναι μεγάλος αμέσως μόλις ξυπνήσει,
όταν αισθάνεται ακόμα εξαντλημένος. Αυτό ονομάζεται ‘αδράνεια ύπνου’ και συνήθως
διαρκεί 15 με 30 λεπτά. Πρέπει να περιμένει μέχρις ότου ξεπεράσει την αδράνεια ύπνου και
μετά να οδηγήσει. Όλοι αυτοί οι παράγοντες αυξάνουν την κόπωση.
5. Ο κίνδυνος κόπωσης οδηγού αυξάνει ανάλογα με το πόση ώρα οδηγεί. Για να μειώσει την
κόπωση πρέπει να έχει ως στόχο δεκαπεντάλεπτες στάσεις κάθε δύο ώρες. Προσοχή: η μόνη
θεραπεία για την κόπωση είναι ένας καλός βραδινός ύπνος.
Σημάδια κόπωσης του οδηγού
Η κόπωση οδηγού εμποδίζει σημαντικά τη συγκέντρωσή του και την κρίση του και
καθυστερεί την αντίδρασή του. Στην πραγματικότητα, μερικές από τις επιπτώσεις της
κόπωσης είναι τόσο επικίνδυνες όσο και οι επιπτώσεις του αλκοόλ στην οδήγηση. Ενόσω ο
οδηγός οδηγεί θα πρέπει να έχει το νου του μήπως εμφανιστούν πρώιμα προειδοποιητικά
σημάδια κόπωσης:
Χασμουρητό.
Απώλεια συγκέντρωσης.
Τα μάτια είναι κουρασμένα ή πονάνε.
Αίσθημα ανησυχίας.
Αίσθημα υπνηλίας.
Κάνει λιγότερες και μεγαλύτερες διορθώσεις στο τιμόνι.
Δεν προσέχει τα οδικά σήματα.
Δυσκολεύεται να παραμείνει στη λωρίδα του.
Εάν αισθάνεται κούραση και παρατηρεί αυτά τα σημάδια, είναι η ώρα για να σταματήσει,
αναζωογονηθεί, επιβιώσει. Τα συχνά διαλείμματα κάθε δύο ώρες θα βοηθήσουν να
αποφύγει την κόπωση.
Άγχος – Ψυχική κατάσταση
Το άγχος είναι η μάστιγα της εποχής μας. Το άγχος δεν κρύβεται στην οδήγηση. Η
έλλειψη εμπειρίας και ο φόβος αλλά και η δυσκολία αντιμετώπισης των άλλων οδηγών
επιβαρύνει την κατάσταση.
Βιασύνη
Η συνήθης αντίδραση σε αυτή την περίπτωση είναι η επιθετική ή η αμυντική οδήγηση, η
απομάκρυνση από τη χρυσή τομή που οδηγεί στην ασφαλή οδήγηση. Η βιασύνη που
προκαλεί, ακυρώνει την πρώτη προτεραιότητα των μετακινήσεών μας την ασφάλεια και
προβάλει την ταχύτητα ως πρωταρχική ανάγκη. Επιτρέπει στον εαυτό μας να
διακινδυνεύσει για μερικά λεπτά χρόνου, ο οποίος βέβαια φαντάζει ως αιωνιότητα κάτω
από το πρίσμα του άγχους.
Διάθεση
Μαζί με το άγχος ένας οδηγός έχει να αντιμετωπίσει και την εκάστοτε ψυχική του
διάθεση. Άσχετο με το αν είναι καλή ή κακή, πολλές φορές το αποτέλεσμα είναι το ίδιο: η
απόσπαση της προσοχής του. Η καλή διάθεση είναι το ζητούμενο, αλλά δεν πρέπει να
παρεμβάλλεται ανάμεσα στον οδηγό και το δρόμο. Η κατήφεια είναι εχθρός της ασφάλειας.
Καλό είναι να μην οδηγεί κακοδιάθετος και στεναχωρημένος.
Συνθήκες οδήγησης
Μπαίνοντας στο αυτοκίνητο, πρέπει να αφήνει απ’ έξω οτιδήποτε του αποσπά την
προσοχή, είτε αυτό προέρχεται από τον ίδιο τον οδηγό, είτε από τους συνεπιβάτες του. Τα
«πάρτι» στο αυτοκίνητο αποσπούν την προσοχή και εμποδίζουν τον οδηγό. Ακόμη
χειρότερα οι διαπληκτισμοί τον εκνευρίζουν και τα νεύρα του βρίσκουν διέξοδο στον τρόπο
οδήγησης. Η πραγματικότητα της στιγμής πρέπει να επικρατεί κάθε άλλης, ώστε ο οδηγός
να κάνει αυτό που πρέπει με ασφάλεια.
Κακές συνθήκες
Ο χρόνος που αφιερώνει ένας οδηγός στις μετακινήσεις δεν είναι ελεύθερος, όταν τον
περνάει μέσα στο αυτοκίνητο οδηγώντας. Έτσι, όταν οδηγεί δεν έχει την πολυτέλεια των
παράπλευρων ενασχολήσεων. Τόσο η απασχόληση του ενός χεριού από φαγητό, τσιγάρο ή
κινητό τηλέφωνο, όσο και η απόσπαση της προσοχής του οδηγού για να φάει, να καπνίσει ή
να συνομιλήσει, μεγιστοποιούν τον κίνδυνο ατυχήματος. Αν κατά το χρόνο της μετακίνησης
θέλει να χαλαρώσει, καλό θα ήταν να προτιμήσει τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς ή ένα ταξί. Η
χρήση κινητού τηλεφώνου κατά την οδήγηση είναι η χειρότερη συνήθεια, αφού ακόμη και
όταν δεν απασχολεί το χέρι, απασχολεί το μυαλό.
Οδήγηση και οινόπνευμα/φάρμακα
Η οδήγηση υπό την επήρεια οινοπνεύματος, φαρμάκων ή άλλων ουσιών σκοτώνει. Η
αντιμετώπιση του φαινομένου γίνεται με τρεις τρόπους: αστυνόμευση, τεχνολογία, παιδεία.
Δεδομένης της σοβαρότητας του φαινομένου, οι ποινές, τα πρόστιμα και η συχνότητα των
ελέγχων πρέπει να είναι τέτοια που πραγματικά να αποκλείουν οποιαδήποτε πιθανότητα
παράβασης. Από και πέρα όμως η ευθύνη περνά στα χέρια όλων μας. Αστυνόμευση,
τεχνολογία και παιδεία είναι το τρίπτυχο αντιμετώπισης της οδήγησης υπό την επήρεια
αλκοόλ και φαρμάκων. Ο στιγματισμός και η περιθωριοποίηση του φαινομένου από τα
Μ.Μ.Ε. συμπληρώνει την πληροφόρηση και την παιδεία του κόσμου. Η υιοθέτηση
αποτελεσματικών και δοκιμασμένων τρόπων μετακίνησης από τους τόπους διασκέδασης
μειώνει κατακόρυφα τον κίνδυνο ατυχημάτων.
Φάρμακα και ναρκωτικές ουσίες χωρίς ιατρική συνταγή
Πολλά φάρμακα που χορηγούνται με ιατρική συνταγή και μερικά που χορηγούνται χωρίς
ιατρική συνταγή μπορεί να κάνουν έναν οδηγό ανίκανο να οδηγήσει. Μπορεί να επηρεάσουν
τη συγκέντρωσή του, τη διάθεσή του, τον συντονισμό και τις αντιδράσεις του κατά την
οδήγηση.
Ένας οδηγός δεν θα πρέπει να οδηγεί όταν παίρνει φάρμακα με προειδοποιητική ετικέτα
που λέει ότι απαγορεύεται η οδήγηση.
Φάρμακα που επηρεάζουν την οδήγηση
Μερικά παυσίπονα.
Μερικά φάρμακα για την πίεση, τη ναυτία, τις αλλεργίες, τις φλεγμονές και τις μυκητιάσεις.
Ηρεμιστικά, καταπραϋντικά και υπνωτικά χάπια.
Μερικά χάπια διαίτης.
Μερικά φάρμακα κατά του κρυολογήματος και της γρίπης.
Μείωση του κινδύνου από τη χρήση φαρμάκων
• Ο οδηγός θα πρέπει να διαβάσει τις ετικέτες και τις πληροφορίες που δίνει το φάρμακο.
• Δεν θα πρέπει να οδηγήσει εάν παίρνει κάποιο φάρμακο που μπορεί να επηρεάσει την
ικανότητα οδήγησής του.
• Απαγορεύονται τα φάρμακα που χορηγήθηκαν με ιατρική συνταγή σε τρίτο πρόσωπο,
καθώς είναι άγνωστο πώς μπορεί να επηρεάσουν.
• Ο οδηγός θα πρέπει να ρωτήσει το γιατρό ή το φαρμακοποιό για το αν μπορεί να οδηγεί
ενόσω παίρνει το φάρμακο.
Αίσθημα ευθύνης
Το αίσθημα ευθύνης αποτρέπει συμπεριφορές που θέτουν τον εαυτό μας και τους γύρω
μας. Η ασφάλεια ως προϋπόθεση μετακίνησης είναι αποτέλεσμα της ευθύνης που
αναλαμβάνουν οι εμπλεκόμενοι. Η ασφάλεια ως προϋπόθεση μετακίνησης πρέπει να
περάσει και στις οδικές μεταφορές με την εφαρμογή των ίδιων αρχών που έχουν
καθιερωθεί και στις αεροπορικές μετακινήσεις.
Προσωπική ασφάλεια
Ο οδηγός επωμίζεται όχι μόνο τη δικιά του ασφάλεια, αλλά και των επιβαινόντων στο
αυτοκίνητό του. Η χρήση της ζώνης ασφαλείας, η σωστή θέση των καθισμάτων, το
περιβάλλον της καμπίνας, είτε αυτό έχει να κάνει με την ορατότητα, είτε με το θόρυβο
(μουσική, συζητήσεις), είναι μέλημά του σε κάθε μετακίνηση. Απαραίτητη είναι φυσικά και
η ικανότητα του να διαπιστώνει πότε είναι ο ίδιος έτοιμος να οδηγήσει. Στην αντίθετη
περίπτωση την οδήγηση πρέπει να την εμπιστεύεται σε κάποιον άλλο επιβάτη ή αν είναι
μόνος να κινείται με εναλλακτικά μέσα.
Ασφάλεια επιβατών
Οι επιβάτες πρέπει με τη σειρά τους να διευκολύνουν το έργο του οδηγού αποδεχόμενοι
αδιαμαρτύρητα τη χρήση ζώνης (και οι πίσω), τη συμμόρφωση με τις υποδείξεις του καθώς
και την παροχή στοιχειωδών διευκολύνσεων όπως η μη παρεμπόδιση του οπτικού πεδίου
στις διασταυρώσεις ή κατά την όπισθεν και η έγκαιρη παροχή πληροφοριών ως προς την
ακολουθητέα πορεία.
Παραμονή μέσα σε ένα όχημα
Κανείς δεν πρέπει να ταξιδεύει με οποιοδήποτε μέρος του σώματός του έξω από το
παράθυρο ή την πόρτα του οχήματος εκτός αν πρόκειται για τον οδηγό την ώρα που κάνει
σήμα με το χέρι του για αλλαγή της πορείας, σταμάτημα ή μείωση ταχύτητας.
Ο οδηγός δεν πρέπει να οδηγεί με επιβάτη στο όχημα ή με οποιοδήποτε μέρος του
σώματος του επιβάτη έξω από το όχημα.
Τρόποι συμπεριφοράς
Η τήρηση του Κ.Ο.Κ. επιτρέπει τη σίγουρη διαπραγμάτευση των κυκλοφοριακών
συνθηκών. Η λήψη όλων των μέτρων ασφαλούς οδήγησης παρέχει σιγουριά στη
μετακίνησή μας. Η επίδειξη ευγένειας δημιουργεί το σωστό κλίμα στη μετακίνηση, που έτσι
γίνεται ευκολότερη, ασφαλέστερη και πιο ήρεμη.
Κυκλοφοριακό – Εκνευρισμός, προγραμματισμός
Χρόνος, εκνευρισμός και κίνδυνος μειώνονται αν ο οδηγός σχεδιάσει την διαδρομή πριν
ξεκινήσει. Κολλημένος στην κίνηση, θα πρέπει να προσπαθήσει να ηρεμήσει και να το
πάρει απόφαση πως θα αργήσει, ειδοποιώντας τους ενδιαφερόμενους.
Πεζός
Δικαιώματα και υποχρεώσεις
Ο πεζός είναι ο πιο ευαίσθητος χρήστης των οδών. Για το λόγο αυτό ο Κ.Ο.Κ. έχει
προβλέψει να έχει ο πεζός προτεραιότητα. Η τήρηση του Κ.Ο.Κ. από τους οδηγούς
εξασφαλίζει ένα ποσοστό της ασφάλειας των πεζών, όχι όμως την απόλυτη ασφάλεια τους.
Ως πεζοί συμμετέχουν στην κυκλοφορία όπως τα αυτοκίνητα και οι μοτοσικλέτες.
Συμμετοχή στην κυκλοφορία
Ο οδηγός πρέπει να παραχωρεί στους πεζούς την προτεραιότητα όπως ορίζει ο Κ.Ο.Κ.
και να μην την καταπατά λόγω ισχύος και μεγέθους. Η χρήση των πεζοδρομίων ως χώρων
στάθμευσης εξαναγκάζει τους πεζούς να περπατούν στο οδόστρωμα, εκτιθέμενοι σε άμεσο
κίνδυνο. Οι πεζοί πρέπει να τηρούν τον Κ.Ο.Κ., να χρησιμοποιούν τις διαβάσεις, να
συμμορφώνονται με τους φωτεινούς σηματοδότες και να περπατούν στα πεζοδρόμια.
Σεβασμός στους άλλους
Όταν ο οδηγός χρησιμοποιεί τους δρόμους, πρέπει να σκέφτεται και τους άλλους και να
κατανοεί ότι όλοι κάνουν λάθη. Εάν κάποιος κάνει κάτι που μπορεί να ξαφνιάσει ή
ενοχλήσει, θα πρέπει να μείνει ήρεμος και διατηρήσει την ψυχραιμία του. Δεν πρέπει να
αντιδράσει με απειλητικό ή επιθετικό τρόπο. Αυτό το είδος συμπεριφοράς συχνά
αποκαλείται «επιθετική οδήγηση». Η επιθετική οδήγηση είναι επικίνδυνη και παράνομη.
Εάν κάποιος είναι επιθετικός απέναντί στον οδηγό, θα πρέπει να παραμείνει ήρεμος και
μην κάνει κάτι που μπορεί να χειροτερεύσει την κατάσταση.
Κοινή χρήση των δρόμων με τους πεζούς
Οι πεζοί έχουν δικαίωμα να μοιράζονται το δρόμο μαζί με τους οδηγούς. Οι οδηγοί,
απαιτείται από το νόμο να δίνουν προτεραιότητα στους πεζούς στις διαβάσεις και όταν
στρίβουν σε διασταυρώσεις. Ωστόσο, θα πρέπει να είναι πάντα έτοιμοι να σταματήσουν
για τους πεζούς.
Ιδιαίτερα ευάλωτοι πεζοί είναι: οι ηλικιωμένοι, τα παιδιά και τα άτομα που είναι υπό την
επήρεια αλκοόλ ή ναρκωτικών ουσιών.
Ένας οδηγός θα πρέπει να οδηγεί αργά και να είναι έτοιμος να σταματήσει όταν οδηγεί
κοντά σε περιοχές όπου κινούνται πεζοί. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό:
-Στις διαβάσεις πεζών και κοντά σ' αυτές ή στα φανάρια. Οπουδήποτε υπάρχουν παιδιά
που περπατούν ή παίζουν.
-Κοντά σε ξενοδοχεία/μπαρ όπου είναι πιθανό να υπάρχουν πεζοί που πίνουν.
-Κοντά σε εμπορικά κέντρα και άλλα μέρη με κίνηση όπου είναι πιθανό να διασχίζουν το
δρόμο περισσότεροι άνθρωποι.
-Κοντά σε σχολεία, ιδιαίτερα όταν φτάνουν ή φεύγουν τα παιδιά. Όπου υπάρχουν
παρκαρισμένα αυτοκίνητα ή λεωφορεία που έχουν σταματήσει, ιδιαίτερα σχολικά
λεωφορεία.
-Σε διασταυρώσεις όπου διασχίζουν πεζοί (οι πεζοί έχουν προτεραιότητα στο δρόμο στον
οποίο στρίβετε).
Τρόποι συμπεριφοράς
Το να θέτει ένας πεζός σε κίνδυνο τη ζωή του μόνο και μόνο για να κάνει χρήση των
δικαιωμάτων του, δεν είναι φρόνιμο. Μπορεί να έχει προτεραιότητα στις διαβάσεις, σε
κάθε περίπτωση όμως θα πρέπει να είναι σίγουρος ότι ο οδηγός του ερχόμενου
αυτοκινήτου τον έχει δει. Σύμφωνα με το άρθρο 38 του Κ.Ο.Κ. ισχύει ότι οι πεζοί που
χρησιμοποιούν το οδόστρωμα υποχρεούνται να βαδίζουν αντίθετα με την κατεύθυνση της
κυκλοφορίας. Ο λόγος της καθιέρωσης της κίνησης των πεζών αντίθετα με την
κατεύθυνση κυκλοφορίας των οχημάτων είναι προφανής. Μόνο έτσι ο πεζός βλέπει τα
αυτοκίνητα που έρχονται απέναντι του και μπορεί να αντιδράσει σε περίπτωση κινδύνου.
Τα σκούρα χρώματα στα ρούχα, ιδίως τη νύχτα ή όταν βρέχει κάνουν τους πεζούς
«αόρατους».
Πότε κινδυνεύουν οι πεζοί
Περισσότεροι από τους μισούς θανάτους πεζών συμβαίνουν στο σκοτάδι ή το
σούρουπο. Θέλει ιδιαίτερη προσοχή όταν διασχίζουν το δρόμο πεζοί τις ώρες αυτές.
•
Θα πρέπει ένας οδηγός να οδηγεί αργά και να είναι έτοιμος να σταματήσει:
Όταν η ορατότητα είναι χαμηλή, όπως όταν βρέχει, έχει ομίχλη, είναι νύχτα, αυγή ή
σούρουπο, γιατί οι πεζοί δεν αντιλαμβάνονται πάντα πόσο δύσκολο είναι να τους δει
κανείς.
•
Όταν ένας οδηγός μπαίνει ή βγαίνει από γκαράζ θα πρέπει να δίνει προτεραιότητα
στους πεζούς και τα άλλα οχήματα.
•
Όταν προσεγγίζει σταθμευμένο λεωφορείο ή ελαφρύ όχημα συρμού από το οποίο
κατεβαίνουν επιβάτες ή περνούν το δρόμο.
•
•
Όταν οι πεζοί διασχίζουν το δρόμο μακριά από διαβάσεις.
Όταν οι πεζοί συγκεντρώνονται σε μεγάλες ομάδες. Όταν οι πεζοί συγκεντρώνονται
κοντά και γύρω από κέντρα που πωλούν ποτά ή σε κέντρα ειδικών εκδηλώσεων.
•
Οι πεζοί, ιδιαίτερα τα παιδιά, διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο όταν οι οδηγοί
κάνουν όπισθεν.
•
Ένας οδηγός θα πρέπει να προσέχει όταν κάνει όπισθεν και δεν πρέπει να κινείται
με την όπισθεν για μεγαλύτερη απόσταση απ' όσο χρειάζεται.
Ένας πεζός θα πρέπει να:
• Διασχίζει το δρόμο στα κατάλληλα σημεία για τους πεζούς, όπως διαβάσεις και
φανάρια.
• Δεν θα πρέπει να θεωρεί ποτέ δεδομένο ότι ένα όχημα που πλησιάζει θα σταματήσει για
αυτόν.
• Θα πρέπει να αποφύγει να περνάει το δρόμο ανάμεσα σε παρκαρισμένα αυτοκίνητα ή
μπροστά από λεωφορεία.
• Όταν περπατάει σε τμήματα που προορίζονται τόσο για τους ποδηλάτες όσο και για
τους πεζούς, να προχωράει στην αριστερή μεριά.
• Να φοράει ρούχα με ανοιχτά ή έντονα χρώματα το βράδυ ή όταν επικρατούν συνθήκες
χαμηλής ορατότητας.
• Τα παιδιά έως δέκα ετών πρέπει να είναι υπό επίβλεψη σε συνθήκες κυκλοφορίας και
να κρατούν το χέρι ενηλίκου όταν περνούν το δρόμο.
• Δεν θα πρέπει να προκαλούν κυκλοφοριακούς κινδύνους και να μην παρακωλύουν
χωρίς λόγο το δρόμο για τους οδηγούς ή τους άλλους πεζούς.
• Οι πεζοί πρέπει να χρησιμοποιούν τα πεζοδρόμια και στις λωρίδες πράσινου όπου
υπάρχουν. Όπου αυτό είναι αδύνατο πρακτικά, οι πεζοί πρέπει να παραμένουν στην άκρη
του δρόμου και να περπατούν προς κατεύθυνση αντίθετη από αυτήν της κυκλοφορίας των
οχημάτων.
• Οι πεζοί υπό την επήρεια αλκοόλ είναι μια από τις πιο συνηθισμένες ομάδες που
εμπλέκονται σε τροχαία ατυχήματα.
Δικυκλιστές
Δικαιώματα και υποχρεώσεις
Οι δικυκλιστές είναι εξίσου ευάλωτοι με τους πεζούς, ενώ πολλές φορές διατρέχουν
πολλαπλάσιο κίνδυνο λόγω της αυξημένης ταχύτητας με την οποία κινούνται. Η
κατάσταση επιδεινώνεται όταν ως δικυκλιστές δεν τηρούν τον Κ.Ο.Κ., θέτοντας σε κίνδυνο
τον εαυτό τους με τις παραλείψεις, την ίδια στιγμή που –σωστά- απαιτείται αυξημένη
προσοχή από τους υπολοίπους.
Συμμετοχή στην κυκλοφορία
Η λογική «όπου χωράω πάω» εκτός του ότι δεν συμβαδίζει με τον Κ.Ο.Κ. θέτει σε
κίνδυνο όλους τους χρήστες των δρόμων. Οι υπόλοιποι οδηγοί δεν είναι σίγουρο ότι θα
αντιληφθούν τουλάχιστον έγκαιρα ένα δίκυκλο που κινείται σε σημείο του δρόμου που δεν
προβλέπεται ή στα κενά ανάμεσα στα αυτοκίνητα, πόσο μάλλον στο αντίθετο ρεύμα, στο
πεζοδρόμιο ή αντίθετα στην κυκλοφορία.
Τρόποι συμπεριφοράς
Η απαίτηση για προσοχή από τους υπόλοιπους οδηγούς είναι λογική, η λογική όμως
χάνεται όταν οι δικυκλιστές δεν σέβονται ούτε τους εαυτούς τους, μη λαμβάνοντας τα
απαραίτητα μέτρα ασφαλείας (κράνος, γάντια), πόσο μάλλον τους γύρω τους, από τους
οποίους όμως απαιτούν την αυξημένη προσοχή τους.
Συνοπτικά «Οδηγώ με Ασφάλεια» σημαίνει ένας οδηγός:
• Μαθαίνει και εφαρμόζει τον Κ.Ο.Κ.
• Δεν οδηγεί όταν έχει καταναλώσει οινοπνευματώδη ποτά
• Σέβεται τα όρια ταχύτητας
• Δεν κάνει αντικανονικά προσπεράσματα
• Δεν παραβιάζει τον κόκκινο σηματοδότη
• Σταματάει στο STOP και δίνει προτεραιότητα
• Δίνει προτεραιότητα στους πεζούς και στα άτομα με ειδικές ανάγκες
• Σέβεται τα σήματα και τις υποδείξεις των τροχονόμων
• Φοράει πάντοτε ζώνη ασφαλείας
• Τοποθετεί τα παιδιά στο πίσω κάθισμα του αυτοκινήτου και τους φοράει ζώνη
ασφαλείας
• Σε περίπτωση που οδηγεί ή είναι συνεπιβάτης σε μοτοσικλέτα, φοράει πάντα κράνος
• Πριν ξεκινήσει για ταξίδι, ελέγχει το όχημα που θα οδηγήσει
Κοινή χρήση των δρόμων
Όλοι όσοι χρησιμοποιούν τους δρόμους για να οδηγούν αυτοκίνητο ή μοτοσικλέτα ή να
περπατήσουν έχουν υποχρέωση να τους μοιράζονται με άλλους. Δείχνοντας σεβασμό στις
ανάγκες όλων όσων χρησιμοποιούν τους δρόμους, μπορούν να βοηθήσουν να γίνουν οι
δρόμοι μας ασφαλέστεροι για όλους.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
 http://www.ioas.gr/uploads/files/551.pdf
 http://www.astynomia.gr/index.php?option=ozo_content&perform=view&id=125&Ite
mid=118&lang=
 http://ec.europa.eu/health-eu/my_environment/road_safety/index_el.htm
ΕΝΟΤΗΤΑ XV
ΠΡΩΤΕΣ ΒΟΗΘΕΙΕΣ
15.1 ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΑΤΥΧΉΜΑΤΟΣ
Aτυχήματα συμβαίνουν καθημερινά οποιαδήποτε στιγμή και σε οποιοδήποτε μέρος. Η
παροχή των πρώτων βοηθειών, όποτε υπάρχει η δυνατότητα, είναι καθήκον όλων μας.
Ακόμη και χωρίς ειδική εκπαίδευση στις πρώτες βοήθειες, η τήρηση ορισμένων απλών
κανόνων και οδηγιών μπορεί όχι μόνο να περιορίσει μια βλάβη που έχει προκληθεί από
ατύχημα, αλλά ακόμη και να σώσει μια ανθρώπινη ζωή.
Α. Εκτίμηση και αξιολόγηση της κατάστασης
Σε περίπτωση ατυχήματος, είναι σημαντικό ο καθένας να προσπαθήσει να βοηθήσει
τους πάσχοντες ή τους τραυματίες, ακόμη και αν δεν έχει ιδιαίτερες ιατρικές γνώσεις, γιατί
η παρέμβασή του μπορεί να σώσει μια ζωή. Δεν πρέπει να φοβηθεί να πλησιάσει στη σκηνή
ενός ατυχήματος. Εάν αντιληφθεί ότι είναι παρόν ένα άτομο με ειδικές γνώσεις, να μην
παρέμβει στο έργο του και να βοηθήσει όπως μπορεί και αν του ζητηθεί. Εάν είναι μόνος,
πρέπει να παραμείνει ψύχραιμος, να σκεφτεί λογικά και να αξιολογήσει την κατάσταση.
Β. Έλεγχος της ασφάλεια της περιοχής
Πολλές φορές η κατάσταση που προκάλεσε το ατύχημα εξακολουθεί να υπάρχει τη
στιγμή που κάποιος ανακαλύπτει το θύμα ή τα θύματα. Πρέπει να βεβαιωθεί ότι δε θα
κινδυνεύσει η δική του σωματική ακεραιότητα εάν πλησιάσει στη σκηνή του ατυχήματος.
Πρέπει να θυμηθεί ότι δεν μπορεί να βοηθήσει εάν έχει τραυματιστεί ο ίδιος. Ειδικά σε
περίπτωση τροχαίου ατυχήματος πρέπει να ακολουθήσει ορισμένους απλούς κανόνες:
• Να παρκάρει με ασφάλεια μακριά από το σημείο του ατυχήματος.
• Να τοποθετήσει προειδοποιητικό τρίγωνο σε απόσταση 200 μέτρων και από τις δύο
πλευρές του δρόμου.
• Να σβήσει το διακόπτη κάθε οχήματος που συμμετείχε στο τροχαίο ατύχημα και αν
μπορεί, να αποσυνδέσει τη μπαταρία.
• Να δείξει προσοχή καθώς διασχίζει το δρόμο, ειδικά εάν η κίνηση είναι αυξημένη.
Γ. Εκτίμηση της κατάστασης του θύματος - Πρώτες βοήθειες
Πρέπει να ελεγχθεί η κατάσταση στην οποία βρίσκεται το θύμα. Συγκεκριμένα, να
εκτιμηθεί εάν ο πάσχων:
• έχει τις αισθήσεις του.
• αναπνέει.
• έχει σφυγμό.
Ανάλογα με τα ευρήματα, θα καθοριστεί και ο τρόπος αντιμετώπισης. Εάν δηλαδή η
κατάσταση του θύματος είναι πολύ σοβαρή και κινδυνεύει η ζωή του, πρέπει να ξεκινήσει
αμέσως την παροχή των πρώτων βοηθειών και να ζητήσει από κάποιο παρευρισκόμενο να
μεριμνήσει για την κλήση για βοήθεια.
Εάν η κατάσταση του πάσχοντος θεωρηθεί ότι δεν εμπνέει ανησυχία, πρέπει να
εξασφαλίσει αρχικά την προσέλευση βοήθειας και κατόπιν να ξεκινήσει την παροχή των
πρώτων βοηθειών, ακολουθώντας τις οδηγίες που παρέχονται στο παρόν εγχειρίδιο.
Σε περίπτωση που τα θύματα είναι περισσότερα από ένα, καλό θα ήταν να ασχοληθεί
αρχικά με εκείνο που θεωρεί ότι έχει περισσότερο ανάγκη τη βοήθεια.
Εάν υπάρχει η δυνατότητα, καλό θα ήταν να ζητήσει τη βοήθεια των παρευρισκομένων ή
των διερχομένων.
Δ. Κλήση για βοήθεια
Είναι πάντοτε σημαντικό αυτός που βρίσκεται στο τόπο του ατυχήματος να καλέσει για
βοήθεια σε κάθε περίπτωση ατυχήματος. Ακόμη και η κλήση για βοήθεια πρέπει να γίνει με
προσοχή και ψυχραιμία, γιατί οι πληροφορίες που θα δώσει είναι πολύ σημαντικές για να
καθοριστεί το είδος της βοήθειας που πρέπει να παρασχεθεί και να γίνει η αντίστοιχη
προετοιμασία. Έτσι, λοιπόν:
• Πρέπει να δώσει τον αριθμό του τηλεφώνου του.
• Να δώσει σαφείς πληροφορίες σχετικά με την τοποθεσία του ατυχήματος.
ΠΡΟΣΟΧΗ: Όποιος βρίσκεται στο τόπο του ατυχήματος θα πρέπει να μείνει κοντά στον
πάσχοντα μέχρι να έρθει η βοήθεια που ζήτησε. Ακόμη και αν ο πάσχων έχει συνέλθει, είναι
πιθανό να βρίσκεται σε κατάσταση σοκ, επομένως δεν θα πρέπει να τον αφήσει να σηκωθεί
και θα πρέπει να του μιλάει, διαρκώς καθησυχάζοντάς τον για να ηρεμήσει και να περιορίσει
το φόβο του.
Πρέπει να δώσει πληροφορίες σχετικά με τη σοβαρότητα του ατυχήματος και την
κατάσταση των πασχόντων. Να τονίσει τον αριθμό των ατόμων που θα χρειαστούν
βοήθεια και την κατάσταση στην οποία βρίσκονται, για παράδειγμα εάν έχουν τις
αισθήσεις τους, εάν αναπνέουν και έχουν σφυγμό, εάν φέρουν σοβαρά εξωτερικά
τραύματα κ.λπ.
• Να διευκρινίσει εάν υφίστανται ιδιαίτερες συνθήκες στην περιοχή, όπως για παράδειγμα
διαρροή καυσίμων, πυρκαγιά, αναθυμιάσεις ή κακές καιρικές συνθήκες.
Όλοι θα πρέπει να έχουν στο αυτοκίνητό τους το κουτί των πρώτων βοηθειών,
εξοπλισμένο με όλα τα απαραίτητα εφόδια και πρόσφατα ανανεωμένο. Το κουτί των
πρώτων βοηθειών πρέπει να φυλάσσεται σε χώρο χωρίς υγρασία και να ελέγχεται συχνά.
Τι πρέπει να περιέχει ένα κουτί πρώτων βοηθειών
Βασικά Υλικά
• Εύκολα αναγνωρίσιμο, αδιάβροχο κουτί
• 20 αυτοκόλλητα επιθέματα (λευκοπλάστ)
• 6 αποστειρωμένες γάζες μέσου μεγέθους
• 2 αποστειρωμένες γάζες μεγάλου μεγέθους
• 2 αποστειρωμένες γάζες πολύ μεγάλου μεγέθους
• 2 αποστειρωμένα οφθαλμικά επιθέματα
• 6 τριγωνικοί επίδεσμοι
• 6 παραμάνες
• Γάντια μιας χρήσης
Πρόσθετα Χρήσιμα Υλικά
• Ψαλίδι
• Τσιμπιδάκι
• Βαμβάκι
• Ρολό λευκοπλάστ
• Πλαστικό κάλυμμα προσώπου για τεχνητή αναπνοή
15.2 ΤΕΧΝΗΤΗ ΑΝΑΠΝΟΗ ΚΑΙ ΚΑΡΔΙΟΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΗ ΑΝΑΖΩΟΓΟΝΗΣΗ
(ΚΑΑ)
Τεχνητή αναπνοή
Ο τεχνητός αερισμός των πνευμόνων ή όπως λέγεται, η τεχνητή αναπνοή περιλαμβάνει
μεθόδους που μπορούν να εφαρμοστούν στον τόπο του ατυχήματος και μεθόδους με
σύγχρονες συσκευές (αναπνευστήρες) υψηλής τεχνολογίας, οι οποίες χρησιμοποιούνται
μόνο στις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας και Ανάνηψης.
Οι αναπνευστικές οδοί (μύτη, στόμα, φάρυγγας) καθαρίζονται καλύτερα με φορητή
συσκευή αναρρόφησης και κατάλληλες σπάτουλες και λαβίδες, εφόσον υπάρχουν. Είναι
ευνόητο ότι, πριν ο ανανήπτης ασχοληθεί με τον άρρωστο και ενώ τον τοποθετεί στη θέση
ανάνηψης, πρέπει να ζητά ιατρική βοήθεια και βέβαια να εξασφαλίζει τη συμπαράσταση
των παρευρισκομένων. Σε περίπτωση που βρίσκεται μόνος του στον τόπο του ατυχήματος
θα πρέπει να διατηρήσει την ψυχραιμία του και να δώσει τις πρώτες βοήθειες.
Η τεχνητή αναπνοή συμπεριλαμβάνεται στις μεθόδους που αποτελούν μαζί με την
απελευθέρωση των αναπνευστικών οδών και την τεχνητή κυκλοφορία με καρδιακή
συμπίεση, τα επείγοντα μέτρα της καρδιοπνευμονικής ανάνηψης, δηλαδή την πρώτη φάση
της προσπάθειας αναζωογόνησης:
Τεχνητή αναπνοή με τα χέρια:
Η τεχνητή αναπνοή με τα χέρια σκοπό έχει τη συμπίεση του θώρακα του θύματος και
μετά την αυτόματη έκπτυξή του. Αυτή η μέθοδος σήμερα έχει εγκαταλειφθεί, γιατί δεν
είναι αποτελεσματική.
Τεχνητή αναπνοή στόμα με στόμα (φιλί της ζωής) και
στόμα με μύτη:
Έχει
αποδειχθεί
πειραματικά
ότι
είναι
η
πιο
αποτελεσματική μέθοδος τεχνητής αναπνοής και γίνεται με
την εμφύσηση εκπνεόμενου αέρα του ανανήπτη μέσα στους
πνεύμονες του θύματος. Η μέθοδος αυτή, γνωστή και ως "φιλί
της ζωής", έχει καθιερωθεί πια παγκόσμια και έχει
υποκαταστήσει όλες τις άλλες γνωστές μεθόδους που σκοπό έχουν τη συμπίεση και την
αυτόματη έκπτυξη του θώρακα. Πρέπει να τοποθετηθεί το κεφάλι σε θέση υπερέκτασης
(προς τα πίσω) και αφού διαπιστωθεί ότι δεν υπάρχουν ξένες ουσίες (εμέσματα, αίμα) ή
ξένα σώματα μέσα στο στόμα, πρέπει να κλείσουν τα ρουθούνια της μύτης με το ένα χέρι
και να εμφυσηθεί εκπνεόμενος αέρας έπειτα από μια βαθιά εισπνοή. Αυτή είναι η τεχνητή
αναπνοή "στόμα με στόμα" ή "φιλί της ζωής". Στη μέθοδο αυτή η έκπτυξη του θώρακα
επιβεβαιώνει την είσοδο του εκπνεόμενου αέρα του ανανήπτη στους πνεύμονες του
θύματος και αποδεικνύει την ορθότητα και την αποτελεσματικότητα της τεχνικής.
Η φάση της εισπνοής επιτυγχάνεται ενεργητικά με την εμφύσηση του εκπνεόμενου
αέρα και η φάση της εκπνοής πραγματοποιείται παθητικά χάρη στην ελαστικότητα του
θωρακικού τοιχώματος και των πνευμόνων. Εάν ο θώρακας δεν εκπτύσσεται κατά την
εμφύσηση, σημαίνει ή ότι υπάρχει εμπόδιο στην αναπνευστική οδό ή ότι η τεχνική δεν
εφαρμόζεται σωστά. Στην περίπτωση αυτή έλκεται με τον αντίχειρα στο εσωτερικό του
στόματος η κάτω γνάθος, το κεφάλι φέρεται προς τα πίσω (υπερέκταση) και καθαρίζεται
και πάλι η αναπνευστική οδός από τυχόν κώλυμα. Επιχειρείται νέα εμφύσηση.
Το ίδιο περίπου γίνεται στην τεχνητή αναπνοή "στόμα με μύτη", με τη διαφορά ότι εδώ
κλείνεται το στόμα και η εμφύσηση γίνεται με το στόμα του ανανήπτη στη μύτη του
θύματος. Ο πνευμονικός αερισμός με εκπνεόμενο αέρα είναι αποτελεσματικός και
ασφαλής, και μπορεί να συνεχιστεί για μεγάλο χρονικό διάστημα. Το μόνο μειονέκτημα
είναι η μικρή περιεκτικότητα σε οξυγόνο του εκπνεόμενου αέρα (16%) έναντι του
ατμοσφαιρικού (21%). Είναι ικανή όμως να διασώσει τη ζωή του θύματος. Στην τεχνητή
αναπνοή "στόμα με στόμα" απαραίτητη είναι η υπερέκταση της κεφαλής για να
απελευθερωθεί το ανώτερο τμήμα της αναπνευστικής οδού, διαφορετικά ο αέρας που
εμφυσάται και μάλιστα με υπερβολική πίεση εισέρχεται εν μέρει ή εξ ολοκλήρου διαμέσου
του οισοφάγου στο στόμαχο του θύματος και προκαλεί τη διάτασή του. Πρόκειται για
συνηθισμένο σφάλμα και για την αποφυγή του χρειάζεται προσοχή και κατάλληλη
εκπαίδευση και εξάσκηση. Όταν ο στόμαχος έχει διαταθεί με αέρα, απαγορεύεται η πίεση
του επιγάστριου για την έξοδό του, γιατί υπάρχει ο κίνδυνος αναγωγής και εισρόφησης
γαστρικού περιεχομένου.
Η καρδιακή μάλαξη (συμπίεση)
Αρχίζει να εφαρμόζεται στον τόπο του ατυχήματος, μόλις
διαπιστωθεί η καρδιοπνευμονική παύση, από την απουσία
σφυγμών και αναπνευστικών κινήσεων. Η εξωτερική
καρδιακή συμπίεση με κλειστό θώρακα εφαρμόστηκε πρώτη
φορά το 1960, στο νοσοκομείο της Βαλτιμόρης. Η τεχνική της
στηρίζεται στο γεγονός ότι η καρδιά καταλαμβάνει το χώρο
ανάμεσα στο στέρνο και τη σπονδυλική στήλη. Έτσι, όταν
εφαρμοστεί πίεση επάνω στο στέρνο, η καρδιά συμπιέζεται μεταξύ αυτού και της
σπονδυλικής στήλης και το αίμα εξωθείται από τις καρδιακές κοιλότητες προς τους
πνεύμονες και την περιφέρεια. Όταν αίρεται η πίεση πάνω στο στέρνο, το θωρακικό
τοίχωμα επανέρχεται, λόγω της ελαστικότητάς του, στην αρχική του θέση και έτσι
δημιουργείται αρνητική πίεση, η οποία προκαλεί πλήρωση της καρδιάς με αίμα.
Το σημείο στο οποίο εφαρμόζεται η πίεση είναι το κάτω μισό του στέρνου, ακριβώς
πάνω από την ξιφοειδή απόφυση. Ο ανανήπτης στέκεται δίπλα στο πλευρό του θύματος
και τοποθετεί το πίσω τμήμα της παλάμης του ενός χεριού στο προκαθορισμένο σημείο
του στέρνου και την παλάμη του άλλου χεριού επάνω στη ράχη του πρώτου. Τα δάχτυλα
δεν πρέπει να αγγίζουν το θωρακικό τοίχωμα. Η πίεση εξασκείται μόνο με το πίσω τμήμα
της παλάμης και πρέπει να είναι σταθερή και ισχυρή, έτσι ώστε το στέρνο να μετακινείται
προς τη σπονδυλική στήλη περίπου 3 έως 5 cm.
Η ένταση της πίεσης εξαρτάται από την ηλικία και την ανατομική κατασκευή του
θύματος. Άλλη πίεση εφαρμόζεται στο στέρνο ενός αθλητικού άνδρα και άλλη στο μικρό
στήθος ενός βρέφους, όπου οι ρόγες των δαχτύλων του ανανήπτη αρκούν για την
εφαρμογή της απαιτούμενης πίεσης. Είναι σημαντικό ότι η πίεση επάνω στο στέρνο πρέπει
να γίνεται με το βάρος του σώματος του ανανήπτη, με τα χέρια άκαμπτα στους αγκώνες,
έτσι ώστε το έργο της συμπίεσης να είναι ξεκούραστο.
Το θύμα τοποθετείται σε ύπτια θέση επάνω σε μία σκληρή
και ανένδοτη επιφάνεια (δάπεδο ή σκληρή σανίδα), για να
είναι περισσότερο αποτελεσματική η καρδιακή συμπίεση. Η
συχνότητα των καρδιακών συμπιέσεων είναι 60 έως 70 το
λεπτό και η αναλογία με την τεχνητή αναπνοή πρέπει να είναι
πέντε προς ένα. Δηλαδή μία αναπνοή για κάθε πέντε καρδιακές συμπιέσεις. Η
καρδιοπνευμονική ανάνηψη είναι φανερό ότι γίνεται πιο εύκολα και περισσότερο
αποτελεσματικά, όταν ένα άτομο εφαρμόζει την τεχνητή αναπνοή και άλλο την καρδιακή
συμπίεση ή όταν εναλλάσσονται περισσότερα άτομα κάθε πέντε με δέκα λεπτά στην
προσπάθεια ανάνηψης του θύματος. Ισχυρή και βίαιη πίεση επάνω στο στέρνο, κατά τη
διάρκεια της εξωτερικής καρδιακής μάλαξης, μπορεί να προκαλέσει σοβαρές επιπλοκές,
όπως κατάγματα των πλευρών και του στέρνου, τραυματισμό της καρδιάς και των
πνευμόνων ή του πνευμονοθώρακα και τραυματισμό του ήπατος, του σπλήνα, του
στομάχου και του οισοφάγου.
Η διακοιλιακή συμπίεση της καρδιάς γίνεται στις περιπτώσεις που, ενώ υπάρχει ήδη
λαπαροτομία, συμβαίνει και καρδιακή ανακοπή. Ο ανανήπτης, στην προκειμένη περίπτωση
ο χειρουργός, συμπιέζει ρυθμικά την καρδιά μεταξύ της παλάμης του ενός χεριού που
τοποθετείται επάνω στο στέρνο και της παλάμης του άλλου χεριού που εισάγεται κάτω
από το διάφραγμα. Γίνεται όταν υπάρχει ήδη θωρακοτομή, στην περίπτωση καρδιακής
ανακοπής και όταν δεν αποδίδουν η εξωτερική μάλαξη και η διακοιλιακή συμπίεση.
Προκειμένου να γίνει ενδοθωρακική συμπίεση της καρδιάς, διενεργείται χωρίς
καθυστέρηση ευρεία τομή κατά μήκος του τετάρτου ή του πέμπτου αριστερού
μεσοπλεύριου διαστήματος, δύο περίπου δάχτυλα επί τα εκτός του χείλους του στέρνου.
Στον άνδρα η τομή αντιστοιχεί ακριβώς κάτω από τη θηλή του αριστερού μαστού. Για να
γίνει ενδοθωρακική συμπίεση της καρδιάς, το δεξί χέρι του ανανήπτη εισάγεται μέσα στο
θώρακα και συμπιέζεται η καρδιά.
Όμως, η τεχνητή κυκλοφορία και η αναπνοή γίνονται και όταν υπάρχει το ενδεχόμενο
καρδιακής παύσης, η οποία στα βρέφη εκδηλώνεται με έντονη βραδυκαρδία.
Η γνώση της τεχνικής της τεχνητής αναπνοής και της καρδιοαναπνευστικής
αναζωογόνησης (ΚΑΑ) είναι πολύ σημαντική γιατί μπορεί πραγματικά να σώσει μια
ανθρώπινη ζωή.
Πρόκειται για μια διαδικασία που έχει σκοπό να διατηρήσει την παροχή οξυγόνου στον
εγκέφαλο και την καρδιακή λειτουργία του θύματος για όσο χρονικό διάστημα χρειαστεί.
Σειρά
ενεργειών
της
τεχνητής
αναπνοής
αναζωογόνησης (ΚΑΑ) γενικά
ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ
1. Να ελεγχθεί εάν ο πάσχων έχει τις αισθήσεις του.
2. Να ελεγχθεί εάν ο πάσχων αναπνέει.
και
της
καρδιοαναπνευστικής
• Αναπνέει. Να τοποθετηθεί σε στάση ανάνηψης.
• Δεν αναπνέει. Να γίνουν δύο τεχνητές αναπνοές.
3. Να ελεγχθεί εάν ο πάσχων έχει σφυγμό.
• Έχει σφυγμό. Να συνεχιστεί η τεχνητή αναπνοή εάν δεν αναπνέει ή να τοποθετηθεί το
θύμα σε στάση ανάνηψης εάν αναπνέει κανονικά.
• Δεν έχει σφυγμό. Να γίνει καρδιοαναπνευστική αναζωογόνηση (ΚΑΑ).
1. Εάν ο πάσχων έχει τις αισθήσεις του θα πρέπει να:
• Γίνει μια απλή ερώτηση στο θύμα, όπως αν «είναι καλά», δυνατά και καθαρά, κοντά στο
αυτί του.
• Να πιαστεί το θύμα από τους ώμους και να τρανταχτεί ελαφρά.
2. Έλεγχος εάν ο πάσχων αναπνέει
• Πρέπει πρώτα να ανοίξουν οι αναπνευστικές οδοί. Είναι πιθανό, καθώς ο πάσχων είναι
ξαπλωμένος και έχει χάσει τις αισθήσεις του, η γλώσσα του να πέφτει προς τα πίσω και να
κλείνει τoν φάρυγγά του, μην αφήνοντάς τον να αναπνεύσει. Ο ανανήπτης θα πρέπει να
τοποθετήσει το δείκτη και το μέσο δάκτυλο κάτω από το πιγούνι του θύματος και το άλλο
χέρι στο μέτωπό του και να κάμψει το κεφάλι του απαλά προς τα πίσω. Εάν υποψιαστεί ή
φοβηθεί πως έχει τραυματιστεί ο αυχένας, οι χειρισμοί του πρέπει να είναι προσεκτικοί και
η κάμψη του κεφαλιού πολύ μικρή.
• Πρέπει να ελέγξει εάν ο ασθενής αναπνέει: Να βάλει το αυτί του μερικά εκατοστά πάνω
από το κεφάλι του θύματος κοιτώντας προς το στήθος του. Να ακολουθήσει τον κανόνα
κοίτα, άκουσε, νιώσε, να κοιτάξει εάν ανεβοκατεβαίνει ο θώρακάς του, να ακούσει τον ήχο
της αναπνοής στο αυτί του και να νιώσει την αναπνοή του στο μάγουλό του. Εάν δεν
αντιλαμβάνεται κανένα από αυτά τα σημεία, ο πάσχων δεν αναπνέει.
• Εάν ο πάσχων αναπνέει, πρέπει να τοποθετηθεί σε στάση ανάνηψης.
Ανεύρεση σφυγμού
Ο πιο εύκολος τρόπος είναι να τοποθετηθεί ο δείκτης και ο μέσος στο κενό που
δημιουργείται ανάμεσα στη τραχεία και στο μεγάλο μύ του λαιμού και να πιεστεί ελαφρά.
Μπορεί επίσης να ψηλαφιστεί ο σφυγμός τοποθετώντας το δείκτη και το μέσο δάκτυλο
στον καρπό, προς την πλευρά του αντίχειρα.
Έλεγχος:
Τη συχνότητα: ο μέσος όρος σφύξεων σε ένα ενήλικα είναι περίπου 70 το λεπτό, αλλά
μπορεί να κυμαίνεται φυσιολογικά από 50-90 το λεπτό. Στα βρέφη είναι φυσιολογικά
περισσότερες, περίπου 120 το λεπτό.
Τη δύναμη: ο φυσιολογικός σφυγμός είναι σχετικά εύκολα ψηλαφητός. Σε αντίθετη
περίπτωση χαρακτηρίζεται ως αδύναμος.
Το ρυθμό: ο φυσιολογικός σφυγμός είναι ρυθμικός.
Θέση ανάνηψης για ενήλικες
Η θέση ανάνηψης είναι μια ειδική στάση του σώματος η οποία αφενός δεν επιτρέπει στη
γλώσσα του πάσχοντος να πέφτει προς τα πίσω και να φράσσει το φάρυγγά του μην
αφήνοντάς τον να αναπνεύσει, αφετέρου επιτρέπει στα υγρά να βγαίνουν από το στόμα σε
περίπτωση που ο πάσχων κάνει εμετό, μειώνοντας έτσι τον κίνδυνο της πνιγμονής.
Επιπλέον, είναι μια ασφαλής και άνετη στάση που συγκρατεί τον πάσχοντα και αποτρέπει
τους τραυματισμούς.
Ο ανανήπτης θα πρέπει να:
1. Γονατίσει δίπλα στον πάσχοντα. Να λυγίσει σε ορθή γωνία το χέρι του πάσχοντα που
βρίσκεται προς την πλευρά του.
2. Να φέρει το άλλο του χέρι κάτω από το μάγουλο που βρίσκεται προς την πλευρά του
και να το συγκρατήσει εκεί.
3. Με το άλλο του χέρι, να λυγίσει το πόδι του πάσχοντος που βρίσκεται από την άλλη
πλευρά του και στη συνέχεια να τραβήξει από εκεί για να περιστρέψει το σώμα του
πάσχοντα προς την πλευρά του.
4. Να κάμψει το κεφάλι προς τα πίσω για να παραμείνουν ανοιχτές οι αεροφόρες οδοί και
να διατηρήσει το πόδι που βρίσκεται προς την πάνω μεριά λυγισμένο σε ορθή γωνία σε
σχέση με τον κορμό.
• Εάν ο πάσχων δεν αναπνέει πρέπει να ξεκινήσει τεχνητή αναπνοή στόμα με στόμα. Με το
ένα του χέρι ο ανανήπτης να κλείσει καλά τα ρουθούνια του πάσχοντα και στη συνέχεια,
να πάρει βαθιά αναπνοή και να εφαρμόσει καλά τα χείλη του γύρω από τα χείλη του
θύματος. Πρέπει να φυσήξει δυνατά μέσα στο στόμα του πάσχοντα μέχρι να δεί το θώρακά
του να ανασηκώνεται (περίπου για 2 δευτερόλεπτα). Πρέπει να σταματήσει την εμφύσηση
μέχρι να κατέβει ο θώρακας (περίπου 4 δευτερόλεπτα) και να επαναλάβει.
Μετά από δύο εμφυσήσεις να περάσει στο βήμα 3.
3. Έλεγχος εάν ο πάσχων έχει σφυγμό
• Εάν ο πάσχων έχει σφυγμό, πρέπει να συνεχιστεί η τεχνητή αναπνοή και να ελέγχεται ο
σφυγμός ανά τακτά χρονικά διαστήματα, μέχρι να επανέλθει η αναπνοή ή μέχρι να φτάσει
η ιατρική βοήθεια.
• Εάν ο πάσχων δεν έχει σφυγμό, πρέπει να ξεκινήσει άμεσα καρδιοαναπνευστική
αναζωογόνηση.
Ο ανανήπτης πρέπει να ακολουθήσει τα παρακάτω βήματα:
α. Να γονατίσει δίπλα στον πάσχοντα.
β. Να τοποθετήσει το κάτω μέρος της παλάμης σας στο κάτω άκρο του στέρνου (μπορεί να
ψηλαφήσει μια από τις τελευταίες πλευρές και να την ακολουθήσει μέχρι να συναντήσει το
στέρνο, δηλαδή το οστό που βρίσκεται στη μέση του θώρακα). Ακριβώς από πάνω να
τοποθετήσει την παλάμη του άλλου του χεριού και να δέσει τα δάκτυλά του.
γ. Να ξεκινήσει να συμπιέζει το θώρακα κατακόρυφα προς τα κάτω, χρησιμοποιώντας
ταυτόχρονα και το βάρος του σώματός του. Ο θώρακας πρέπει να κατεβαίνει περίπου 4 - 5
εκατοστά.
δ. Να κάνει 15 μαλάξεις και στη συνέχεια να σταματήσει για να δώσει δύο εμφυσήσεις
στόμα με στόμα. Πρέπει να συνεχίσει μ’ αυτό το ρυθμό 15 - 20 μέχρι να φτάσει η ιατρική
βοήθεια.
ΠΡΟΣΟΧΗ: Δεν πρέπει να πραγματοποιούνται βίαιες κινήσεις και δεν πρέπει να μετακινείται
το θύμα εάν δεν υπάρχει απόλυτη ανάγκη επειδή μπορεί να επιδεινωθεί η κατάστασή του.
Προστασία στην τεχνητή αναπνοή
Ο κίνδυνος να μεταδοθεί κάποια ασθένεια κάνοντας τεχνητή αναπνοή χαρακτηρίζεται ως
αδύναμος.
15.3 ΑΙΜΟΡΡΑΓΙΑ ΚΑΙ ΤΡΑΥΜΑΤΑ
Ανάλογα με το αγγείο που έχει τραυματιστεί, η αιμορραγία μπορεί να είναι αρτηριακή,
τριχοειδική ή φλεβική. Στην αρτηριακή αιμορραγία, το αίμα έχει έντονο ερυθρό χρώμα και
είναι κατά ώσεις, δηλαδή σφύζει. Στην τριχοειδική αιμορραγία το αίμα έχει σταθερή αργή
ροή και συνήθως δεν πρόκειται για σοβαρού βαθμού αιμορραγία, διότι τις περισσότερες
φορές σταματά αυτόματα. Στη φλεβική αιμορραγία το αίμα είναι σκούρου κόκκινου
χρώματος (φλεβικό αίμα) και έχει συνεχή ροή, χωρίς να σφύζει. Βασικά, υπάρχουν δύο
μεγάλες κατηγορίες αιμορραγίας, η εσωτερική και η εξωτερική.
Η εσωτερική αιμορραγία είναι αυτή που το αίμα συγκεντρώνεται σε μια κοιλότητα του
σώματος και τις περισσότερες φορές δεν είναι εμφανής. Έτσι, δύσκολα εντοπίζεται και
ακόμη πιο δύσκολα ελέγχεται. Συνήθως, ο άρρωστος ή το θύμα παρουσιάζει τα
συμπτώματα του υπογκαιμικού - υποβολαιμικού σοκ (ταχυκαρδία, πτώση αρτηριακής
πίεσης, έντονη εφίδρωση, λιποθυμία). Η αρχική αντιμετώπιση της εσωτερικής αιμορραγίας
στον τόπο που θα συμβεί δεν είναι εύκολη, διότι πέρα από τα βασικά μέτρα αντιμετώπισης
του υπογκαιμικού σοκ δεν υπάρχουν άλλοι τρόποι αντιμετώπισης. Είναι συνεπώς
απαραίτητη η άμεση μεταφορά του ατόμου που αιμορραγεί στο πλησιέστερο νοσοκομείο.
Αντίθετα, η εξωτερική αιμορραγία είναι εμφανής και χρειάζεται να ελεγχθεί με απλά
μέσα πριν μεταφερθεί ο τραυματίας στο νοσοκομείο.
Μεγάλη εξωτερική αιμορραγία
Η μεγάλη εξωτερική αιμορραγία, που μπορεί να είναι αποτέλεσμα ενός σοβαρού
τροχαίου ατυχήματος, μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη ζωή του τραυματισμένου ατόμου,
αλλά η έγκαιρη παροχή των σωστών πρώτων βοηθειών μπορεί να το σώσει. Μια μεγάλη
αιμορραγία μπορεί να είναι ιδιαίτερα τρομακτική για το άτομο που βρίσκεται στη περιοχή
του ατυχήματος αλλά θα πρέπει να παραμείνει ψύχραιμος και να ακολουθήσει ορισμένους
απλούς κανόνες, η βοήθεια που θα προσφέρει θα είναι πολύ σημαντική.
ΤΙ ΘΑ ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΕΙ:
• Εμφανές τραύμα στο οποίο οφείλεται η απώλεια αίματος.
• Ο ασθενής μπορεί να είναι ωχρός και κάθιδρος, ενώ μπορεί να παραπονείται για αίσθημα
ζάλης και αδυναμίας.
• Ο σφυγμός του ασθενούς είναι αδύναμος και ίσως να ψηλαφάται δύσκολα.
• Εάν η απώλεια αίματος είναι μεγάλη, ο ασθενής μπορεί να έχει χάσει τις αισθήσεις του.
• Εάν η πληγή είναι καλυμμένη, πρέπει να αφαιρεθούν τα ρούχα με όσο το δυνατόν
λιγότερες κινήσεις ή και κόβοντάς τα.
• Πρέπει να εφαρμοστεί άμεση πίεση πάνω από το τραύμα, χρησιμοποιώντας ένα καθαρό
ύφασμα ή ότι άλλο υπάρχει διαθέσιμο. Αυτό θα περιορίσει την αιμορραγία.
• Πρέπει το τραυματισμένο μέλος να βρίσκεται ψηλά, πάνω από το επίπεδο της καρδιάς.
Αυτό θα περιορίσει ακόμη περισσότερο την απώλεια αίματος.
• Ο πάσχων θα πρέπει να ξαπλώσει.
• Πρέπει να ζητηθεί ιατρική βοήθεια.
• Όταν η αιμορραγία υποχωρήσει, πρέπει να τυλιχτεί η
πληγή με αποστειρωμένο
επίδεσμο, όχι υπερβολικά σφιχτά αλλά οπωσδήποτε σταθερά. Εάν ο επίδεσμος εμποτιστεί
με αίμα, πρέπει να τοποθετηθεί νέος επίδεσμος χωρίς να αφαιρεθεί ο προηγούμενος.
• Ίσως χρειαστεί να ξεκινήσει αναζωογόνηση.
ΤΙ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ
• Να μην εφαρμοστεί περίδεση, δηλαδή να μη δεθεί σφιχτά, ψηλότερα από το σημείο της
αιμορραγίας με σκοπό να την σταματήσει, γιατί αυτό είναι δυνατό να προκαλέσει σοβαρή
βλάβη στους ιστούς.
ΠΡΟΣΟΧΗ:
Πρέπει να φορεθούν πλαστικά γάντια μιας χρήσης, τα οποία πρέπει να
υπάρχουν πάντα στο φαρμακείο του αυτοκινήτου. Τα χέρια πρέπει να πλένονται με σαπούνι
και νερό πριν έρθουν σε επαφή με τον τραυματισμένο και εάν υπάρχουν πληγές ή αμυχές στα
χέρια, πρέπει να καλυφθούν με λευκοπλάστη.
Αιμορραγία από τη μύτη – ρινορραγία
Η ρινορραγία διακρίνεται σε πρόσθια και οπίσθια. Στην πρόσθια
ρινορραγία η αιμορραγία προέρχεται από το μπροστινό μέρος της μύτης
και το αίμα ρέει από το ένα ή και από τα δύο ρουθούνια. Στην πρόσθια
αιμορραγία το πρώτο που πρέπει να γίνει είναι να ηρεμήσει ο παθών, να
αναπνέει από το στόμα και να κλείνει με τα δάχτυλά πιεστικά τα ρουθούνια. Ακόμη,
μπορεί να μπει μια γάζα κάτω από το άνω χείλος και να τοποθετήθούν κρύες κομπρέσες
πάνω στη μύτη. Αν παρ' όλα αυτά η αιμορραγία δεν σταματήσει, πρέπει να φυσήξει από
το ρουθούνι το οποίο αιμορραγεί, για να αφαιρεθούν τυχόν ξένα σώματα και πήγματα
αίματος.
Στη συνέχεια ένα βαμβάκι σε σχήμα και μέγεθος στυλό (το οποίο εμποτίζεται σε
υπεροξείδιο του υδρογόνου, δηλαδή οξυζενέ), μπαίνει όλο στο ρουθούνι, ώστε αυτό να
κλείσει ερμητικά. Αυτό ονομάζεται πρόσθιος επιπωματισμός. Η αιμορραγία πρέπει να
σταματήσει και η αφαίρεση του βαμβακιού γίνεται έπειτα από έξι ώρες. Σε περίπτωση
που ύστερα από ένα έως τρία λεπτά εξακολουθεί να ρέει αίμα στη στοματική κοιλότητα,
σημαίνει ότι η αιμορραγία είναι οπίσθια, οπότε είναι απαραίτητη η ταχεία μεταφορά του
ασθενούς στο νοσοκομείο για τη διενέργεια οπίσθιου επιπωματισμού από εξειδικευμένο
γιατρό. Στα παιδιά εφαρμόζεται πιεστική μέθοδος. Εάν δεν σταματά η αιμορραγία,
γίνεται πρόσθιος επιπωματισμός. Το βαμβάκι έχει σχήμα στυλό, αλλά μέγεθος ανάλογο
με το ρουθούνι του παιδιού.
Στην οπίσθια ρινορραγία το αίμα προέρχεται από το πίσω μέρος της μύτης, κυλά στο
φάρυγγα και καταπίνεται ή βγαίνει από το στόμα. Η τελευταία είναι αρκετά σοβαρή και
επικίνδυνη, καθώς τα αγγεία που βρίσκονται στο βάθος της μύτης είναι μεγαλύτερα και
όταν σπάνε η ποσότητα του αίματος που χάνεται είναι σημαντική.
Μερικές φορές οι επίμονες ρινορραγίες, που διαρκούν περισσότερο από είκοσι λεπτά,
οφείλονται σε σοβαρές αρρώστιες, όπως είναι οι εξής:
•
•
•
•
•
•
Υπέρταση
Αναιμία
Αρτηριοσκλήρωση
Αιμορροφιλία
Λευχαιμία
Χρόνια νεφρίτιδα κλπ. Σε αυτές τις περιπτώσεις είναι απαραίτητος ο λεπτομερής
έλεγχος, ο οποίος θα οδηγήσει στη γρήγορη διάγνωση της πάθησης.
Η ρινορραγία είναι μια πολύ συχνή κατάσταση, η οποία ωστόσο, μπορεί να ανησυχήσει
τον πάσχοντα, ειδικά εάν η απώλεια αίματος είναι μεγάλη. Η συνηθέστερη αιτία
ρινορραγίας είναι ο τραυματισμός των αγγείων της μύτης, είτε από φύσημα της μύτης, είτε
από εξωτερικούς χειρισμούς.
ΤΙ ΘΑ ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΕΙ
• Πολλές φορές η ρινορραγία δε γίνεται αντιληπτή από τον ίδιο τον πάσχοντα αλλά από
κάποιον τρίτο. Παρατηρείται απώλεια αίματος από τη μύτη, η οποία, σε ορισμένες
περιπτώσεις, μπορεί να είναι και μεγάλη.
ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ
• Να ζητηθεί από τον πάσχοντα να διατηρεί το κεφάλι του σκυμμένο προς τα μπροστά.
• Ο πάσχων πρέπει να πιέσει με τον αντίχειρα και το δείκτη το μαλακό μέρος της μύτης,
ακριβώς κάτω από το κόκαλο για 10 λεπτά.
• Εάν η αιμορραγία δεν έχει υποχωρήσει μετά την πάροδο των 10 λεπτών, πρέπει να
εφαρμοστεί πίεση για λίγο μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Εάν η αιμορραγία και πάλι δεν
ελέγχεται, πρέπει να αναζητηθεί ιατρική βοήθεια.
ΤΙ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΣΥΜΒΕΙ
• Είναι πολύ διαδεδομένη η λανθασμένη τακτική αντιμετώπισης της ρινορραγίας όπου ο
πάσχων παροτρύνεται, να διατηρεί το κεφάλι του γερμένο προς τα πίσω. Ωστόσο, αυτή η
αντιμετώπιση πρέπει οπωσδήποτε να αποφεύγεται, καθώς με τον τρόπο αυτό, το αίμα
καταπίνεται και μπορεί να προκαλέσει έμετο ή πνιγμονή.
• Ο πάσχων δεν πρέπει να φυσήξει τη μύτη του ή γενικότερα να την ερεθίσει με
οποιονδήποτε τρόπο, επειδή η αιμορραγία θα καθυστερήσει περισσότερο να σταματήσει.
ΠΡΟΣΟΧΗ: Εάν το αίμα είναι πολύ αραιό, σαν νερό, ειδικά εάν έχει προηγηθεί τραυματισμός
στο κεφάλι, πρέπει να αναζητηθεί άμεσα ιατρική βοήθεια γιατί μπορεί να υποκρύπτεται μια
πολύ επείγουσα ιατρική κατάσταση.
Αιμορραγία από το αυτί
Αιμορραγία από το αυτί είναι δυνατόν να προκληθεί από τραυματισμό που προκάλεσε
ρήξη τυμπάνου.
ΤΙ ΘΑ ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΕΙ
• Απώλεια αίματος από το αυτί.
• Εάν η αιτιολογία της αιμορραγίας είναι η ρήξη τυμπάνου, ο πάσχων θα παραπονεθεί για
έντονο πόνο στο αυτί σε συνδυασμό με πονοκέφαλο και ελάττωση της ακοής.
• Πρέπει να ζητηθεί από τον πάσχοντα να γυρίσει το κεφάλι του από την πλευρά του
τραυματισμένου αυτιού, έτσι ώστε το αίμα να πέφτει προς τα κάτω.
• Πρέπει να ζητηθεί ιατρική βοήθεια.
• Το αυτί δεν πρέπει να είναι καλυμμένο με γάζες.
Τέτανος και τραύμα
Τραύμα κατά την ανατομική-χειρουργική ορολογία είναι "η λύση της συνεχείας του
δέρματος ή των βλεννογόνων με συμμετοχή ή όχι των υποκειμένων ιστών". Σύμφωνα με
τον όρο αυτό, τραύμα θεωρείται τόσο το απλό τσίμπημα βελόνας, όσο και κάθε μικρή ή
μεγάλη τομή του δέρματος. Το τραύμα "μπλοκάρει" την προστασία του οργανισμού,
καθιστώντας δυνατή την "εισβολή" και την ανάπτυξη παθογόνων μικροβίων. Μεταξύ των
πολλών μικροβίων που μπορούν να εισέλθουν στον οργανισμό είναι και αυτό του τετάνου.
Ο τέτανος είναι μία φοβερή μετατραυματική ασθένεια.
Το
μικρόβιο
είναι
ευαίσθητο
σε
αντιβιοτικά
(π.χ.,
πενικιλίνη,
τεραμυκίνη,
μετρονιδαζόλη), αλλά για τις τοξίνες απαιτούνται ειδικές ουσίες οι αντιτοξίνες, οι οποίες
περιέχονται στον αντιτετανικό ορό.
Μικρά τραύματα
Οι μικρής έκτασης τραυματισμοί είναι συχνό φαινόμενο, ειδικά σε παιδιά. Η σωστή
περιποίησή τους είναι πολύ σημαντική προκειμένου να αποφευχθούν μολύνσεις ή άλλες
επιπλοκές.
ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ
• Τα χέρια πρέπει να πλυθούν καθαρά πριν ασχοληθούν με την περιποίηση του τραύματος.
Εάν υπάρχουν γάντια μιας χρήσης να φορεθούν.
• Εάν το τραύμα είναι βρώμικο, πρέπει να ξεπλυθεί βάζοντάς το κάτω από τρεχούμενο
καθαρό νερό. Εάν ο ασθενής δεν έχει επαναλάβει πρόσφατα την αναμνηστική δόση του
αντιτετανικού εμβολίου πρέπει να αναζητήσει ιατρική βοήθεια.
• Εάν υπάρχει αιμορραγία, το τραυματισμένο σκέλος πρέπει να τοποθετηθεί ψηλά, πάνω
από το επίπεδο της καρδιάς.
• Πρέπει να καλυφθεί με καθαρή γάζα.
• Αποφυγή της άμεσης επαφής με την πληγή, ειδικά εάν υπάρχουν πληγές ή εκδορές στα
χέρια.
• Εάν υπάρχει ενσφηνωμένο μεγάλο ξένο σώμα μέσα στην πληγή, να μην αφαιρεθεί. Να
αντιμετωπιστεί η αιμορραγία και κατόπιν ζητηθεί ιατρική βοήθεια.
Τραύματα προσώπου
Οι κακώσεις αυτές είναι πολύ συχνές, επειδή αυξήθηκε η συχνότητα των τροχαίων
ατυχημάτων.
Γενικές αρχές στη φροντίδα των τραυμάτων του προσώπου
•
•
Προφύλαξη από τη λοίμωξη και τον τέτανο (εμβολιασμός).
Καθαρισμός προσώπου με άφθονο, αποστειρωμένο φυσιολογικό ορό και προετοιμασία
του τραύματος με αντισηπτικό διάλυμα.
•
Οι τρίχες του προσώπου ή της κεφαλής γύρω από το τραύμα ξυρίζονται (όχι όμως τα
φρύδια).
•
•
•
Δημιουργία καθαρού χειρουργικού πεδίου.
Τα ξένα σώματα και οι νεκρωμένοι ιστοί αφαιρούνται.
Εφαρμογή πιεστικής επίδεσης μετά τη συρραφή τους.
Θλαστικό τραύμα χειλιών
Αυτό το τραύμα συρράπτεται με λεπτό νάιλον ράμμα, το οποίο αφαιρείται έπειτα από
τέσσερις ημέρες. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα μικρά τραύματα στη γλώσσα «κλείνουν»
γενικά χωρίς συρραφή.
Σε μεγαλύτερα απαιτείται προσεκτική και ανατομικά σωστή συμπλησίαση με χρήση
ραμμάτων που απορροφώνται. Παράλληλα, η πλύση του στόματος με οξυγονούχο νερό
εμποδίζει το σχηματισμό εφελκίδων και πυωδών συλλογών.
Η αιμορραγία στο εσωτερικό του στόματος από σπασμένα δόντια και τραύματα στη
γλώσσα πρέπει να ελέγχεται προσεκτικά, κυρίως όταν ο άρρωστος είναι αναίσθητος.
Επίσης, επιβάλλεται να ελέγχεται αν υπάρχει κάκωση της σπονδυλικής στήλης, οπότε θα
πρέπει να αποφεύγονται οι χειρισμοί για τη διάνοιξη των αεροφόρων οδών πριν
ακινητοποιηθεί ο αυχένας.
Θλαστικά τραύματα βλεφάρων
Η επανόρθωση τέτοιων τραυμάτων σε ευθεία γραμμή επιφέρει εισολκή της ουλής και
κακό αισθητικό αποτέλεσμα. Έτσι, κατά τη συμπλησίαση των χειλέων του τραύματος
λαμβάνεται υπόψη η φαιά γραμμή (δηλαδή το όριο των βλεφαρίδων), που αποκαθίσταται
πρώτη. Αν αυτή δεν ευθυγραμμιστεί με ακρίβεια, θα δημιουργηθεί τομή στο βλέφαρο.
Θλαστικό τραύμα μετώπου
Απαιτείται επιμελημένος καθαρισμός και συρραφή. Στα πολύ μικρά τραύματα αρκεί η
συμπλησίαση και η εφαρμογή αυτοκόλλητων ταινιών. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται εάν
υπάρχει κάταγμα του κρανίου. Αν συμβαίνει αυτό πρέπει να εισαχθεί στο νοσοκομείο για
διενέργεια ακτινογραφικού έλεγχου.
Ξένα σώματα προσώπου
Τέτοια μπορεί να είναι μικρές πέτρες, ρινίσματα, σκάγια κ.ά. Πρέπει να αποσπώνται
άμεσα, διαφορετικά προκαλούν εξογκώματα και μόνιμη χρώση του δέρματος. Για ξένα
σώματα που βρίσκονται βαθιά απαιτούνται ειδικά εργαλεία, προκειμένου να
αφαιρεθούν.
Ο τραυματισμός του λαιμού
Περιλαμβάνει κυρίως ξένα σώματα, τα οποία έχουν εισχωρήσει στο λαιμό του
αρρώστου, και ρήξεις της τραχείας και του λάρυγγα. Οι μεγάλοι κίνδυνοι στις περιπτώσεις
αυτές είναι η αιμορραγία και η απόφραξη των αναπνευστικών οδών.
Το χτύπημα στο τιμόνι του αυτοκινήτου ή η απόπειρα αυτοκτονίας με απαγχονισμό
προκαλούν συνήθως κάκωση και ρήξη της τραχείας, που μπορεί να προκαλέσει την
απώλεια της φωνής, την απόφραξη των αεροφόρων οδών και τη διαφυγή αέρα στους
μαλακούς ιστούς του λαιμού, με αποτέλεσμα την εμφάνιση υποδόριου εμφυσήματος. Οι
πρώτες βοήθειες περιλαμβάνουν:
•
•
•
Τη διάνοιξη και τη διατήρηση των αναπνευστικών οδών
Την ακινητοποίηση του αυχένα
Τον έλεγχο της αιμορραγίας
Τα ξένα σώματα δεν αφαιρούνται στον τόπο του ατυχήματος, παρά μόνο όταν
εμποδίζουν την αναπνοή. Η χορήγηση οξυγόνου επιβάλλεται.
Τραυματισμοί δέρματος
Το δέρμα ως εξωτερικό όργανο υπόκειται συχνά σε μηχανικές κακώσεις. Αυτές μπορεί
να είναι από απλή δερματίτιδα εξ επαφής (ερεθισμός), έως σχηματισμός εκδορών
(γδαρσίματα), τραυματικών φυσαλίδων (φουσκάλες) και ανοιχτών πληγών, οι οποίες τις
περισσότερες φορές χρειάζονται συρραφή από χειρουργό. Οι τραυματικές πομφόλυγες
(φουσκάλες) οφείλονται κυρίως σε μηχανικές κακώσεις, ιδιαίτερα έπειτα από τριβή.
Επομένως, συναντώνται προπαντός στα πέλματα ή στις παλάμες ύστερα από
χειρωνακτικές εργασίες.
• Καλό πλύσιμο της περιοχής με σαπούνι και νερό.
• Στέγνωμα της περιοχής χρησιμοποιώντας γάζα ή καθαρό μαντίλι ή χαρτομάντιλο.
• Αν η φουσκάλα είναι μεγάλη, πρέπει να καλυφθεί με μεγάλη γάζα που θα στερεωθεί με
λευκοπλαστ.
• Η περιοχή πρέπει να σκεπαστεί με φαρδιά γάζα και να γίνονται αλλαγές κάθε μία με δύο
μέρες.
• Αποφυγή σπασίματος της φυσαλίδας κατά την περιποίηση.
• Αν αυτό συμβεί, πρέπει να καθαριστεί καλά η πληγή και να εφαρμοστεί αντισηπτικό
διάλυμα.
• Καθαριότητα στα ράκη της πληγής χωρίς υπερβολές.
Πρώτες Βοήθειες
•
•
Ο τραυματίας πρέπει να ηρεμήσει και να καθίσει.
Η πληγή πρέπει να ξεπλυθεί με φυσιολογικό ορό ή στην ανάγκη με δροσερό νερό.
•
•
•
•
Για το σκοπό αυτό πρέπει να χρησιμοποιηθεί διπλωμένη γάζα ή βαμβάκι ή στην ανάγκη
καθαρό βαμβακερό ύφασμα.
Η απομάκρυνση από υπολείμματα χώματος ή γυαλιών είναι απαραίτητη.
Δεν χρειάζονται έντονες κινήσεις, διότι τα ξένα σώματα μπορεί να εισέλθουν πιο βαθιά
στην πληγή.
Ορισμένα ξένα σώματα (π.χ., η άσφαλτος), ακόμη και αν μείνουν ως ίχνη στο δέρμα, θα
προκαλέσουν μετά την επούλωση μόνιμες δυσχρωμίες (σημάδια από ξένο σώμα).
•
Αν υπάρχει αιμορραγία, η πληγή πρέπει να συμπιεστεί με καθαρή και στεγνή γάζα 10 -
15 λεπτά συνεχώς. Στις περισσότερες περιπτώσεις η πίεση σταματά την αιμορραγία.
•
Κατόπιν να τοποθετηθεί αντισηπτική ουσία, γάζα εμποτισμένη με αντιβιοτικό, στεγνή
αποστειρωμένη γάζα και το τραύμα να κλείσει με λευκοπλάστη.
•
Η πληγή δεν πρέπει να καλύπτεται, γιατί θα κολλήσει πάνω της και θα είναι δύσκολη η
απομάκρυνσή του στην επόμενη αλλαγή.
•
Σε αυτή την περίπτωση, η πληγή πρέπει να βραχεί πριν από την αλλαγή με
αποστειρωμένο φυσιολογικό ορό και να ξεκολλήσει το βαμβάκι μόνο του.
•
Πρέπει να γίνουν αλλαγές του τραύματος κάθε μία με δύο μέρες μέχρι να επουλωθεί η
πληγή.
•
Αν η πληγή φλέγεται και υπάρχουν πόνος, έντονο πρήξιμο και κοκκίνισμα, ο γιατρός
πρέπει να χορηγήσει αντιβίωση, γιατί η πληγή έχει μολυνθεί με μικρόβια. Είναι μία
επιπλοκή που συμβαίνει πολύ συχνά.
•
Αν ο πάσχων δεν έχει κάνει αντιτετανικό εμβόλιο, πρέπει να απευθυνθεί στο
νοσοκομείο για να του χορηγηθούν αντιτετανικός ορός και εμβόλιο.
Μεγάλα τραύματα
Σε περίπτωση μεγάλου τραύματος, όπως μπορεί να συμβεί για παράδειγμα σε ένα
τροχαίο ατύχημα, στόχος είναι να περιοριστεί όσο είναι δυνατόν η αιμορραγία και να γίνει
έγκαιρη μεταφορά του ασθενούς στο νοσοκομείο όπου θα του παρασχεθεί η απαιτούμενη
βοήθεια.
α. Μεγάλα τραύματα στο θώρακα
ΤΙ ΘΑ ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΕΙ
• Αιμορραγία από το σημείο του τραυματισμού.
• Πιθανή δυσκολία στην αναπνοή και βήχας.
• Αμέσως πρέπει να καλυφθεί η πληγή, ακόμη και με το χέρι του ίδιου του πάσχοντα.
• Η πληγή πρέπει να σκεπαστεί με καθαρή γάζα και να στερεωθεί έτσι ώστε να είναι
τεντωμένη με πλαστικό ή αλουμινόχαρτο.
• Ο πάσχων πρέπει να καθίσει στη στάση που διευκολύνει περισσότερο την αναπνοή του.
• Θα πρέπι να υπάρχει ετοιμότητα για να πραγματοποιηθεί καρδιοαναπνευστική
αναζωογόνηση (ΚΑΑ) εάν χρειαστεί.
β. Μεγάλα τραύματα στην κοιλιά
• Η πληγή πρέπει να καλυφθεί με μια καθαρή γάζα. Όταν αυτή διαποτιστεί με αίμα, πρέπει
να τοποθετηθεί μια δεύτερη γάζα πάνω από την πρώτη, χωρίς να αφαιρεθεί.
• Αν είναι δυνατό, να καλυφθεί με καθαρή πλαστική σακούλα, σε αντίθετη περίπτωση να
χρησιμοποιηθεί γάζα.
• Εάν χρειαστεί να γίνει καρδιοαναπνευστική αναζωογόνηση (ΚΑΑ)
γ. Συνθλιπτικά τραύματα
• Εάν ο πάσχων είναι παγιδευμένος για λιγότερο από 10 λεπτά, πρέπει να απομακρυνθεί το
αντικείμενο που τον καταπλακώνει.
• Εάν ο πάσχων είναι παγιδευμένος για περισσότερο από 10 λεπτά, δεν πρέπει να
μετακινηθεί το αντικείμενο που τον καταπλακώνει γιατί μπορεί να επιβαρυνθεί η
κατάστασή του.
• Αν υπάρχουν άλλα τραύματα πρέπει να αντιμετωπιστούν.
• Εάν χρειαστεί να γίνει καρδιοαναπνευστική αναζωογόνηση (ΚΑΑ).
δ. Ακρωτηριασμός
ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ
• Έλεγχος της αιμορραγίας, ασκώντας πίεση στο σημείο του ακρωτηριασμού με τη χρήση
μιας καθαρής γάζας και σηκώνοντας το τραυματισμένο σκέλος ψηλά, πάνω από το επίπεδο
της καρδιάς.
• Είναι σημαντικό να διαφυλαχθεί το ακρωτηριασμένο μέλος γιατί μπορεί να
επανασυγκολληθεί. Να τοποθετηθεί σε μια καθαρή πλαστική σακούλα και να τυλιχτεί με
καθαρό ύφασμα. Στη συνέχεια, η σακούλα πρέπει να τοποθετηθεί μέσα σε δεύτερο σκεύος
γεμάτο με πάγο και να μεταφερθεί.
ΠΡΟΣΟΧH: Το σκέλος δεν πρέπει να έρθει σε άμεση επαφή με τον πάγο, να μην πλένεται και
να μην το τυλίγεται με βαμβάκι. Οι ενέργειες αυτές είναι δυνατό να προκαλέσουν
ανεπανόρθωτη καταστροφή των ιστών.
15.4 ΚΑΤΑΓΜΑΤΑ
Αντιμετώπιση ανοικτών καταγμάτων
Τα κατάγματα των οστών είναι μια κατάσταση που είναι δυνατόν να συναντηθούν σε
περίπτωση τροχαίου ατυχήματος, αλλά δεν είναι σπάνια σε ειδικές κατηγορίες ανθρώπων,
όπως στα παιδιά και στους ηλικιωμένους. Διακρίνονται δύο κατηγορίες καταγμάτων: Τα
ανοικτά κατάγματα, όπου το άκρο του σπασμένου οστού διαπερνά την επιδερμίδα και τα
κλειστά κατάγματα όπου δεν την διαπερνά.
ΤΙ ΘΑ ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΕΙ
• Ανοικτό τραύμα και τμήμα οστού που διαπερνά την επιδερμίδα.
• Έντονος πόνος στην περιοχή και αδυναμία βάδισης.
• Μπορεί το τραυματισμένο σκέλος να είναι παραμορφωμένο σε σχέση με το άλλο.
• Καταρχήν πρέπει να αντιμετωπιστεί η αιμορραγία. Με μια καθαρή γάζα πρέπει να
ασκηθεί πίεση στην περιοχή του τραυματισμού.
• Μόλις περιοριστεί η αιμορραγία, πρέπει να τοποθετηθούν επιθέματα γύρω από το άκρο
του οστού που προεξέχει σε τέτοιο ύψος ούτως ώστε να καλύπτεται με γάζα το τραύμα,
όχι πολύ σφιχτά και να αναζητηθεί ιατρική βοήθεια.
ΤΙ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΣΥΜΒΕΙ
• Να μη μετακινείται ο πάσχοντας γιατί έτσι επιβαρύνεται η κατάστασή του.
• Ο πάσχοντας δεν πρέπει να φάει ή να πιει, επειδή αργότερα στο νοσοκομείο μπορεί να
χρειαστεί να υποβληθεί σε γενική αναισθησία.
• Δεν πρέπει να μετακινείται το οστό από τη θέση του.
Αντιμετώπιση κλειστών καταγμάτων
ΤΙ ΘΑ ΣΥΜΒΕΙ
• Στην περίπτωση αυτή το σπασμένο άκρο του οστού δε γίνεται αντιληπτό, καθώς δε
διαπερνά την επιδερμίδα. Ωστόσο, μπορεί να παρατηρηθεί παραμόρφωση, πρήξιμο,
κοκκίνισμα ή μελάνιασμα.
• Συνήθως υπάρχει έντονος πόνος που συνοδεύει το κάταγμα.
• Ουσιαστικά, το μόνο που επιβάλλεται είναι η ακινητοποίηση του πάσχοντα μέχρι να
φτάσει η ιατρική βοήθεια.
Δεν πρέπει να επιτρέπεται στον πάσχοντα να μετακινείται και πολύ περισσότερο, να
μετακινεί το τραυματισμένο σκέλος του.
• Για καλύτερη ακινητοποίηση του πάσχοντα, μπορεί να τοποθετηθούν πετσέτες,
μαξιλάρια ή ρούχα γύρω από το τραυματισμένο σκέλος.
• Αν η παραμονή είναι για πολλή ώρα το τραυματισμένο σκέλος πρέπει να τοποθετηθεί σε
ένα σταθερό σημείο του σώματος. Για παράδειγμα, εάν το κάταγμα βρίσκεται στο κάτω
άκρο, μπορεί να επιδεθεί το τραυματισμένο σκέλος με το υγιές, τοποθετώντας ένα μαξιλάρι
ανάμεσά τους.
• Απαγορεύεται η μετακίνηση του πάσχοντα.
• Απαγορεύεται ο πάσχων να φάει ή να πιει οτιδήποτε, καθώς μπορεί να χρειαστεί
αργότερα να υποβληθεί σε γενική αναισθησία στο νοσοκομείο.
• Αποφυγή τοποθέτησης του παραμορφωμένου οστού στη θέση του.
Ειδικές περιπτώσεις καταγμάτων
Κατάγματα κρανίου και σπονδυλικής στήλης
Ειδική περίπτωση κατάγματος αποτελούν τα κατάγματα του κρανίου και της
σπονδυλικής στήλης. Είναι ιδιαίτερα επικίνδυνα, εξαιτίας του υποκείμενου τραυματισμού.
Έτσι, το κάταγμα του κρανίου αφενός υποδηλώνει τραυματισμό του εγκεφάλου, αφετέρου
υπάρχει ο κίνδυνος απόφραξης των αναπνευστικών οδών και αδυναμία αναπνοής. Το
κάταγμα της σπονδυλικής στήλης μπορεί να υποδηλώνει τραυματισμό του νωτιαίου
μυελού, γεγονός το οποίο μπορεί να προκαλέσει σημαντικές νευρολογικές διαταραχές.
• Σε κάταγμα του κρανίου, ο πάσχων πρέπει να είναι ακίνητος και να παρατηρείται
συνεχώς για σημεία δυσκολίας στην αναπνοή. Εάν παρουσιαστούν τέτοια σημεία, πρέπει
να τοποθετηθεί σε θέση ανάνηψης μέχρι να φτάσει η ιατρική βοήθεια. Να μην εφαρμοστεί
επίδεση στο πρόσωπο.
• Σε κάταγμα της σπονδυλικής στήλης, ο πάσχων πρέπει να διατηρηθεί ακίνητος
προσέχοντας ιδιαίτερα να μη μετακινείται ο αυχένας, μέχρι να φτάσει η ιατρική βοήθεια.
Εάν χρειαστεί να ξεκινήσει καρδιοαναπνευστική αναζωογόνηση (ΚΑΑ), το κεφάλι να
γυρίσει προς τα πίσω πολύ πιο ήπια απ’ ό,τι σε άλλη περίπτωση.
Κατάγματα ρινός
Προκαλούνται συνήθως στη διάρκεια βιαιοπραγιών, πτώσεων στο έδαφος ή τροχαίων
ατυχημάτων. Το κάταγμα αποκαλύπτεται μάλλον εύκολα από την σημειολογία που δίνει.
•
•
Έτσι, υπάρχει συνήθως:
ρινορραγία και παραμόρφωση της μύτης
οίδημα του ρινικού διαφράγματος που μετατοπίζεται στο ένα πλάγιο και ευαισθησία με
πόνο.
Η επιβεβαίωση γίνεται με ακτινογραφικό έλεγχο. Η αντιμετώπιση περιλαμβάνει την εκ
των έσω, από τους ρώθωνες, επαναφορά των παρεκτοπισμένων ρινικών οστών στην
ανατομικά ορθή θέση τους και τον έλεγχο της αιμορραγίας με πωματισμό. Στα ρινικά
κατάγματα χωρίς παρεκτόπιση δε χρειάζεται ειδική θεραπεία διότι δεν αποφράσσεται η
αεροφόρος οδός. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται στην αντιμετώπιση του εξαρθήματος του
χόνδρου του ρινικού διαφράγματος, λόγω της συχνής δημιουργίας αιματώματος γύρω από
το χόνδρο.
Για το αιμάτωμα διενεργείται διάνοιξη και παροχέτευση. Σε περιπτώσεις αποσπαστικών
τραυμάτων του προσώπου τοποθετείται ο κρημνός στην κοίτη του και εφαρμόζεται
πιεστική επίδεση. Οι κακώσεις των μαλακών μορίων της μύτης προκαλούνται συνήθως
από αμβλύ όργανο και έχουν ως αποτέλεσμα μεγάλη ρινορραγία, η οποία τις περισσότερες
φορές σταματά με την τοποθέτηση πάγου στη ρίζα της μύτης ή πιέζοντας τα ρουθούνια
μεταξύ τους ή πιέζοντας με ένα τολύπιο ανάμεσα στο άνω χείλος και τα δόντια της άνω
οδοντοστοιχίας, όπου βρίσκονται τα αγγεία που αιματώνουν τη μύτη. Τα αντικείμενα που
εισπνέονται ή εισχωρούν στη μύτη προκαλούν πόνο και αιμορραγία αλλά όχι πλήρη
απόφραξη των αεροφόρων οδών, γι' αυτό αφαιρούνται στο νοσοκομείο και όχι στον τόπο
του ατυχήματος. Τα κατάγματα του προσώπου αφορούν συνήθως στα ρινικά οστά, στον
οφθαλμικό κόγχο και στις άνω και κάτω γνάθο. Προκαλούνται έπειτα από πρόσκρουση σε
αμβλύ αντικείμενο. Στις κακώσεις αυτές ελλοχεύει ο κίνδυνος της απόφραξης των
αναπνευστικών οδών από τις παραμορφώσεις που παρουσιάζονται.
•
•
•
•
•
Τα συμπτώματα των καταγμάτων του προσώπου είναι κυρίως:
ο πόνος,
το οίδημα,
οι παρασχίδες οστών,
η αιμορραγία,
η αδυναμία ομιλίας ή κατάποσης
Η παροχή πρώτων βοηθειών περιλαμβάνει σχεδόν αποκλειστικά την απελευθέρωση
των αναπνευστικών οδών και τη μεταφορά στο νοσοκομείο.
Διάσειση
Διάσειση είναι ο τραυματισμός του εγκεφάλου μετά από βίαιη πρόσκρουσή του στα
τοιχώματα του κρανίου. Αποτελεί συχνή κατάσταση σε τροχαία ατυχήματα και είναι
δυνατόν να υποκρύπτει κάταγμα του κρανίου ή τραυματισμό του αυχένα και γι’ αυτό
χρειάζεται προσοχή.
ΤΙ ΘΑ ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΕΙ
• Μικρής διάρκειας απώλεια των αισθήσεων.
• Μόλις ο πάσχων συνέλθει μπορεί να αναφέρει ήπιο πονοκέφαλο, ελαφριά ζάλη ή ακόμα
και απώλεια μνήμης σχετικά με τα γεγονότα αμέσως πριν το ατύχημα.
• Ο πάσχων πρέπει να τοποθετηθεί σε στάση ανάνηψης και να παρακολουθείται συνεχώς η
αναπνοή και ο σφυγμός του μέχρι να φτάσει η ιατρική βοήθεια. Μπορεί να χρειαστεί
καρδιοαναπνευστική αναζωογόνηση (ΚΑΑ).
• Ακόμη και εάν ο πάσχων συνέλθει πλήρως και αισθάνεται καλά, πρέπει να συμβουλευτεί
να αναζητήσει ιατρική βοήθεια προληπτικά.
ΤΙ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ
• Ο πάσχων δεν πρέπει να μετακινείται γιατί υπάρχει πιθανότητα να υποκρύπτεται
τραυματισμός του κρανίου ή του αυχένα.
• Ο πάσχων δεν πρέπει να φάει ή να πιει επειδή μπορεί αργότερα να χρειαστεί να
υποβληθεί σε γενική αναισθησία.
Κατάγματα και εξαρθρήματα των άνω άκρων
Κάταγμα κλείδας
Κάταγμα της κλείδας συμβαίνει συνήθως στα παιδιά και σε αναβάτες σε συνδυασμό με
συνθλιπτικές κακώσεις του θώρακα. Τις περισσότερες φορές εντοπίζεται στη μεσότητα
του οστού. Τα συμπτώματα είναι πόνος στην περιοχή του ώμου, οίδημα και ευαισθησία
ακριβώς πάνω στην κλείδα. Πολλές φορές το ένα άκρο του κατάγματος ανασηκώνει το
δέρμα, γιατί η κλείδα βρίσκεται ακριβώς κάτω από αυτό. Τότε το κάταγμα είναι
συντριπτικό. Ο άρρωστος με κάταγμα κλείδας συνήθως κρατά το τραυματισμένο χέρι
πάνω στο πρόσθιο θωρακικό τοίχωμα, ενώ στηρίζει τον αγκώνα ή το αντιβράχιο με το
άλλο χέρι. Τα κατάγματα της κλείδας μπορεί να προκαλέσουν βλάβες στα μεγάλα αγγεία
και νεύρα που τροφοδοτούν το άνω άκρο, διότι βρίσκονται κάτω από την κλείδα.
Αντιμετωπίζονται άμεσα με σταθεροποίηση του άνω άκρου πάνω στον κορμό του
τραυματία με ένα φαρδύ επίδεσμο.
Κάταγμα ωμοπλάτης
Συμβαίνει σχεδόν πάντοτε ύστερα από ένα δυνατό χτύπημα ακριβώς επάνω στην
ωμοπλάτη. Ο άρρωστος πρέπει να ελέγχεται για κατάγματα πλευρών και ενδεχομένως για
αναπνευστική δυσχέρεια. Τα σημεία του κατάγματος περιλαμβάνουν εκδορές, εκχύμωση,
οίδημα και ευαισθησία γύρω από την ωμοπλάτη.
Εξάρθρημα της ακρωμιοκλειδικής
Η ακρωμιοκλειδική άρθρωση παθαίνει συχνά εξαρθρήματα (αυτό συμβαίνει κυρίως σε
αθλητές). Τα συμπτώματα είναι πόνος, ευαισθησία και προβολή του περιφερικού άκρου
της κλείδας.
Εξάρθρημα του ώμου
Η άρθρωση του ώμου είναι μια μεγάλη άρθρωση που παθαίνει πολύ συχνά εξάρθρωση.
Σχεδόν πάντοτε, η κεφαλή του βραχιονίου παίρνει θέση μπροστά από την ωμοπλάτη. Ο
άρρωστος προσπαθεί να αποφύγει κάθε κίνηση κρατώντας το αντιβράχιο με το άλλο χέρι.
Παρατηρείται ότι έχει χαθεί η σφαιρικότητα του ώμου σε σχέση με την αντίθετη πλευρά
και ο ώμος είναι αποπλατυσμένος και τετράγωνος. Συχνά, ο άρρωστος αισθάνεται
μούδιασμα στο άνω άκρο, που προέρχεται από την πίεση της εξαρθρωμένης κεφαλής
πάνω στα νεύρα της μασχαλιαίας κοιλότητας.
Το εξάρθρημα του ώμου προκαλεί ρήξη στο θύλακο της άρθρωσης και σε πολλούς
συνδέσμους της πρόσθιας επιφανείας, γι' αυτό και πολλοί άρρωστοι παθαίνουν καθ' έξιν
εξάρθρημα του ώμου, επειδή και μετά την ανάταξη οι κακώσεις αυτές δεν επουλώνονται
εύκολα. Ο άρρωστος στην περίπτωση αυτή παθαίνει εξάρθρημα με μία απλή κίνηση του
χεριού. Η τελική αποκατάσταση μπορεί να χρειαστεί ακόμη και εγχείρηση. Η ανάταξη του
εξαρθρήματος πρέπει να γίνεται στο νοσοκομείο και ύστερα από ακτινολογικό έλεγχο,
γιατί μπορεί μαζί με το εξάρθρημα να συνυπάρχουν και άλλες κακώσεις των οστών. Πρέπει
όμως να γίνει ακινητοποίηση του εξαρθρωμένου ώμου, πράγμα που είναι δύσκολο, γιατί ο
άρρωστος κρατά το χέρι του σε μία συγκεκριμένη στάση, μακριά από το θώρακα. Ένα
μαξιλάρι ανάμεσα στο βραχίονα και το θωρακικό τοίχωμα, μια τριγωνική επίδεση και μια
ελαστική πρόσδεση επάνω στο θωρακικό τοίχωμα εξασφαλίζουν την ανώδυνη
ακινητοποίηση του εξαρθρωμένου ώμου. Ο άρρωστος μεταφέρεται σε καθιστική ή
ημικαθιστική θέση.
Η ανάταξη του εξαρθρήματος του ώμου, που καλό είναι να γίνεται στο νοσοκομείο υπό
γενική αναισθησία, επιτυγχάνεται με δύο τρόπους:
•
Με τη μέθοδο του Ιπποκράτη, πρέπει να τοποθετηθεί ο άρρωστος σε ύπτια θέση, με το
πέλμα του ποδιού του διασώστη στη μασχάλη και να τραβάει σταθερά και με δύναμη το
χέρι του. Ένας χαρακτηριστικός χτύπος θα ακουστεί, όταν η κεφαλή θα μπει στη
φυσιολογική θέση της.
•
Με τη μέθοδο Kocher, κατά την οποία εφαρμόζεται έλξη και έξω στροφή, αφού ο
διασώστης ακουμπά τον αγκώνα με το ένα χέρι και την παλάμη του αρρώστου με το άλλο
και στη συνέχεια γίνεται προσαγωγή με διατήρηση της έλξης και της έξω στροφής. Αμέσως
μετά τη διατήρηση της προσαγωγής και της έλξης και την εφαρμογή έσω στροφής
προκαλείται ανάταξη του εξαρθρήματος.
Κάταγμα βραχιονίου
Τα κατάγματα της διάφυσης του βραχιονίου εντοπίζονται συνήθως στο κεντρικό
τμήμα, κοντά στην άρθρωση του ώμου, στους ηλικιωμένους έπειτα από πτώση ή στο
μέσο της διάφυσης, στους νέους ενηλίκους ύστερα από βίαιο τραυματισμό, οπότε και
παρατηρούνται γωνίωση στην περιοχή του κατάγματος και αστάθεια των άκρων του
κατάγματος. Σημαντικό είναι στο κάταγμα της μεσότητας του βραχιονίου το γεγονός ότι
πολλές φορές το κερκιδικό νεύρο τραυματίζεται ή συμπιέζεται και παγιδεύεται στο
σημείο του κατάγματος. Στην περίπτωση αυτή ο άρρωστος αδυνατεί να εκτείνει τον
καρπό και τα δάχτυλα του χεριού. Αυτό προκαλεί τη χαρακτηριστική πτώση του χεριού
που παρατηρείται στην παράλυση του κερκιδικού νεύρου. Ένας ξύλινος νάρθηκας μπορεί
να τοποθετηθεί στην εξωτερική επιφάνεια του βραχίονα για να παρέχεται επιπρόσθετη
πλάγια υποστήριξη. Όταν υπάρχει γωνίωση, ασκείται έλξη από τους δύο κονδύλους του
βραχιονίου, προκειμένου να ευθυγραμμιστούν τα άκρα του κατάγματος πριν από τη
ναρθηκοποίηση και στη συνέχεια ακινητοποιείται το κάταγμα.
Εξάρθρημα του αγκώνα
Σε αυτή την κάκωση τα κεντρικά άκρα της ωλένης και της κερκίδας εξαρθρώνονται
συνήθως προς τα πίσω, με αποτέλεσμα το ωλεόκρανο να προεξέχει περισσότερο από το
φυσιολογικό. Στο εξάρθρημα του αγκώνα η άρθρωση είναι "κλειδωμένη" και υπάρχει
έντονο οίδημα και σημαντικοί τραυματισμοί των αγγείων και των νεύρων.
•
•
•
Το οπίσθιο εξάρθρημα του αγκώνα παρουσιάζει τρία χαρακτηριστικά συμπτώματα:
ανώμαλο σχήμα στην άρθρωση
ο τραυματίας κρατά το τραυματισμένο άκρο σε γωνία 130 μοιρών
είναι αδύνατη κάθε κίνηση, ενεργητική ή παθητική
Κατάγματα του αντιβραχίου
Το κάταγμα του ωλεκράνου είναι συνήθως αποτέλεσμα άμεσης βίας και γι' αυτό στην
περιοχή του κατάγματος παρατηρούνται εκδορές ή τραύματα. Η άμεση αντιμετώπιση των
κακώσεων του αγκώνα (κατάγματα, εξαρθρήματα) γίνεται με επίδεση του άνω άκρου
επάνω στον κορμό του τραυματία, χωρίς να γίνει απόπειρα να λυγίσει ή να ισιώσει ο
αγκώνας.
Κακώσεις καρπού και άκρας χείρας
Στα κατάγματα της κερκίδας και της άκρας χείρας τα δύο οστά σπάζουν την ίδια στιγμή,
αν και μπορεί το κάταγμα να βρίσκεται σε διαφορετικό επίπεδο. Τα κατάγματα του
περιφερικού άκρου της κερκίδας προκαλούνται από πτώση σε τεντωμένο χέρι και είναι
ιδιαίτερα συχνά στους ηλικιωμένους με οστεοπόρωση. Η παραμόρφωση που εμφανίζεται
είναι χαρακτηριστική
και ονομάζεται παραμόρφωση του πιρουνιού,
επειδή ο
τραυματισμένος καρπός αποκτά μια καμπυλότητα όμοια με του πιρουνιού. Η
ακινητοποίηση των καταγμάτων του αντιβραχίου μπορεί να γίνει εύκολα με ξύλινους
νάρθηκες, νάρθηκες αέρα ή ακόμη με ένα μαξιλάρι και με τριγωνική ανάρτηση του μέλους.
Κατάγματα άκρας χείρας και δαχτύλων
Προκαλούνται ύστερα από άμεσο χτύπημα στο άκρο του χεριού ή ύστερα από
συντριπτικά τραύματα. Εκδηλώνονται με σοβαρό πρήξιμο. Τα πιο σοβαρά από αυτά είναι
τα κατάγματα του σκαφοειδούς οστού. Τέλος, εξαρθρώσεις και διαστρέμματα είναι
δυνατόν να συμβούν σε οποιοδήποτε δάχτυλο, αλλά πιο συνηθισμένη είναι η εξάρθρωση
του αντίχειρα, που προκαλείται έπειτα από πτώση πάνω στο χέρι. Η άμεση αντιμετώπιση
περιλαμβάνει την αφαίρεση τυχόν δαχτυλιδιών, πριν αρχίσει το πρήξιμο, και το τύλιγμα
του χεριού με απαλά ψυχρά επιθέματα.
Κατάγματα και εξαρθρήματα κάτω άκρων
Εξάρθρημα του ισχίου
Όλα σχεδόν τα εξαρθρήματα του ισχίου είναι οπίσθια. Η κεφαλή του μηριαίου
εξαρθρώνεται προς τα πίσω και εισέρχεται στους μυς του γλουτού. Είναι συνήθως
αποτέλεσμα βίαιης πρόσκρουσης, π.χ., στο ταμπλό του αυτοκινήτου ή σε ένα τροχαίο
ατύχημα. Επομένως, είναι πολύ πιθανόν να έχουμε εξάρθρημα του ισχίου όταν υπάρχει
θλάση του γόνατος ή κάταγμα της επιγονατίδας. Το οπίσθιο εξάρθρημα του ισχίου συχνά
προκαλεί διάταση ή πίεση του ισχιακού νεύρου, που είναι το πιο σημαντικό νεύρο του
κάτω άκρου. Έτσι μπορεί να συμβεί μερική ή ολική παράλυση του νεύρου, με αποτέλεσμα
ελαττωμένη αισθητικότητα στην κνήμη και στον άκρο πόδα και ένα "πεσμένο πόδι" από
μυϊκή αδυναμία των μυών που επιτελούν τη ραχιαία έκταση των δαχτύλων και του άκρου
ποδός.
Στο οπίσθιο εξάρθρημα του ισχίου, ο άρρωστος κάμπτει το ισχίο και ανυψώνει το
γόνατο προς το θώρακα, ο δε μηρός φέρεται σε εσωτερική στροφή και προσαγωγή και
πλησιάζει προς τη μέση γραμμή του σώματος. Στο πρόσθιο εξάρθρημα το σκέλος
βρίσκεται αντίθετα σε κάμψη, έξω στροφή και απαγωγή, δηλαδή απομακρύνεται από τη
μέση γραμμή του σώματος. Ο άρρωστος αισθάνεται έντονο πόνο στο ισχίο και κάθε
κίνηση της άρθρωσης παρουσιάζει μεγάλη αντίσταση. Στον τόπο του ατυχήματος δεν
πρέπει να γίνει καμία προσπάθεια ανάταξης. Το εξάρθρημα πρέπει να ναρθηκοποιηθεί
στη θέση παραμόρφωσης. Ο άρρωστος τοποθετείται ύπτιος σε ένα νάρθηκα σπονδυλικής
στήλης και το μέλος υποστηρίζεται με μαξιλάρια και στερεώνεται με ιμάντες επάνω στο
φορείο.
Κατάγματα του μηριαίου και του ισχίου
Τα κατάγματα του κεντρικού άκρου του μηρού και του ισχίου είναι οι πιο συχνές
κακώσεις του σκελετού, ειδικά σε ηλικιωμένα άτομα που υποφέρουν από οστεοπόρωση.
Σπάνια αφορούν και την άρθρωση του ισχίου. Το τραυματισμένο σκέλος παρουσιάζει
βράχυνση (κονταίνει) και στροφή προς τα έξω (όταν υπάρχει παρεκτόπιση). Ο άρρωστος
δεν μπορεί να κινήσει το σκέλος και σε κάθε κίνηση αισθάνεται έντονο πόνο, που πολλές
φορές εντοπίζεται στο γόνατο. Το κάταγμα του ισχίου μπορεί να είναι ρογμώδες και να
δίνει έτσι τη δυνατότητα στον πάσχοντα να βαδίζει, με αποτέλεσμα να καθυστερεί η
διάγνωση. Τα συντριπτικά κατάγματα του μηριαίου μπορεί να βάλουν σε άμεσο κίνδυνο τη
ζωή του ασθενούς, καθώς οι παρασχίδες ενός τέτοιου κατάγματος είναι δυνατόν να
προκαλέσουν τρώση της μηριαίας αρτηρίας, με συνέπεια μαζική απώλεια αίματος και
υπογκαιμικό σοκ. Η αρχική αντιμετώπισή τους περιλαμβάνει την άμεση ακινητοποίηση
του κάτω άκρου με πρόχειρο νάρθηκα που αρχίζει από τη μασχάλη και φτάνει έως το άκρο
του ποδιού. Αυτός στερεώνεται με επιδέσμους στο στήθος, στη λεκάνη και στην κνήμη.
Κακώσεις του γόνατος
Οι κακώσεις του γόνατος περιλαμβάνουν:
•
Συνδεσμικές κακώσεις, οι οποίες κυμαίνονται από ένα απλό διάστρεμμα μέχρι ένα βαρύ
εξάρθρημα
•
•
Εξάρθρημα και κάταγμα της επιγονατίδας
Κατάγματα του περιφερικού άκρου του μηριαίου και του κεντρικού άκρου της κνήμης
Οι συνδεσμικές κακώσεις του γόνατος συμβαίνουν όταν εφαρμοστούν στο γόνατο
υπερβολικές δυνάμεις κάμψεως και στροφής. Οι σύνδεσμοι του εσωτερικού τμήματος της
πλευράς του γόνατος τραυματίζονται συχνότερα και αυτό συμβαίνει όταν το πόδι είναι
σταθεροποιημένο στο έδαφος και η εξωτερική επιφάνεια του γόνατος δέχεται ισχυρή
πλήξη. Η ναρθηκοποίηση του γόνατος πρέπει να περιλαμβάνει τόσο ακινητοποίηση του
μηριαίου όσο και της κνήμης.
Μπορούν να χρησιμοποιηθούν διάφοροι τύποι νάρθηκα, όπως:
•
•
•
Ένας μακρύς σταθερός νάρθηκας
Δύο νάρθηκες που εφαρμόζονται στα δύο πλάγια του άκρου
Ένας φουσκωτός νάρθηκας αέρα
Η εξάρθρωση του γόνατος γίνεται όταν σπάσουν όλοι οι σύνδεσμοι που στηρίζουν την
άρθρωση του γόνατος. Τότε, το κεντρικό άκρο της κνήμης εκτοπίζεται από την άρθρωση,
προκαλώντας μεγάλη παραμόρφωση. Κυρίως όμως, στην εξάρθρωση του γόνατος
ενδιαφέρει η κάκωση της ιγνυακής αρτηρίας, η οποία μπορεί να ραγίσει ή να πιεστεί από
την εξαρθρωμένη κνήμη. Γι' αυτό, ο προσεκτικός έλεγχος της περιφερικής κυκλοφορίας
αποτελεί πρωταρχική μέριμνα, όταν υπάρχει υποψία της κάκωσης αυτής. Αν δεν μπορεί
να ψηλαφιστεί ο σφυγμός περιφερικά, ο άρρωστος πρέπει να μεταφερθεί αμέσως στο
νοσοκομείο. Σε περίπτωση ικανοποιητικής περιφερικής κυκλοφορίας, ακινητοποιείται το
γόνατο χωρίς καμία προσπάθεια ανάταξης με την εφαρμογή δύο σταθερών ναρθήκων
στις δύο πλευρές του σκέλους.
Το εξάρθρημα της επιγονατίδας
Η κάκωση αυτή παρατηρείται συνήθως σε νέους που αθλούνται για πρώτη φορά, αλλά
και ως καθ' έξιν εξάρθρημα, το οποίο συμβαίνει ακόμη και με μια ελαφρά στροφή του
γόνατος. Συνήθως, η επιγονατίδα εξαρθρώνεται προς την έξω πλευρά και το γόνατο
παίρνει τη θέση ελαφράς κάμψης. Το εξάρθρημα της επιγονατίδας προκαλεί μεγάλη
παραμόρφωση του γόνατος σε σχέση με το φυσιολογικό. Η τοποθέτηση του νάρθηκα για
την ακι

MASTER SAFETY DATA SHEET

τευχος 43 - Επιμελητήριο Κορινθίας

Ενότητα 5 Μηχανολογικές - Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών

MULTiFiLTER AGROFiLTER AiRFiLTER

Ενότητα 13 Επαγγελματικά Νοσήματα

Rosuvastatin impurity G CRS - European Directorate for the Quality

για τον αναδασμό στα Βασιλικά

ΠΡΟΤΑΣΗ - Νοσοκομείο Μεταξά

∆ελτίο δεδοµένων ασφαλείας

MSDS - DuPont Vydate 10 GR (PDF)

Ενότητα 15 Πρώτες Βοήθειες - Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών

Οδηγός Σπουδών 2013-2014 - Τμήμα Φαρμακευτικής