ΠΙΣΤΗ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗ Αλληλοαποκλειόμενα ή αλληλοσυμπληρούμενα; Ερευνητική εργασία Α΄ τετραμήνου της Β΄ λυκείου του 3ου ΓΕΛ. Θήβας 2013-2014 1 Υπεύθυνος καθηγητής: Τσιώρας Γεώργιος Τμήμα ενδιαφέροντος και καθήκοντα μαθητών 1η ομάδα: «Θεολογία» Πούλιος Χαρίλαος: «Η σκοπιμότητα της Δημιουργίας» Σίνγκ Καραμπάλ: «Η έννοια του χρόνου στην εξαήμερο του Μεγάλου Βασιλείου» Ιωάννου Δημήτριος: «Η έννοια του φωτός σύμφωνα με τη Γέννεση» Βυλλιώτης Αθανάσιος: «Θρησκεία και επιστήμη» 3η ομάδα: «Φυσική» ΚουτσοβασίληςΝαπολέων: «Το Big Bang-η προέλευση του Σύμπαντος» Κουτσιούμπας Σωτήριος: «Αιτιοκρατία και Φυσική» Μπεθάνης Γεώργιος: «Η Ανθρωπική Αρχή» Νάκος Νικόλαος: «Κοσμολογικά ερωτήματα» 2η ομάδα: «Φιλοσοφία» 4η ομάδα: «Βιολογία» Μπεθάνης Λουκάς: «Προσωκρατικοί» Κουράντος Αθανάσιος: «Η Φιλοσοφία της Φυσικής» Μπουτσίνης Παντελεήμων: «Αιτιοκρατία-Ορθολογισμός Ιμμάνουελ Καντ» Μπάκας Παναγιώτης: «Κβαντομηχανική και Σχετικότητα» Ονεάγκα Κλαούντια: «Φιλοσοφική Επιστημολογία» Τσαρουχά Χρυσούλα: «DNA-Το ανθρώπινο γονιδίωμα» Παπαχαράλαμπος Λουκάς: «Η καταγωγή της ζωής στον πλανήτη Γη» Χύτας Αθανάσιος: «Η προέλευση της ζωής» Μπούτσικος Ιωάννης: «Η θεωρία του Δαρβίνου» Μπούρας Απόστολος: «Η Ανάβαση προς τη Ζωή» *Οι πηγές που χρησιμοποίησε ο κάθε μαθητής-ερευνητής αναφέρονται στο τέλος κάθε επιμέρους εργασίας. Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε εκ των προτέρων τον Δρ. Αστροφυσικής κ. Αντωνίου Για την πολύτιμη και πολύπλευρη συμβολή του στην εργασία μας με τις δύο παρουσιάσεις, που είχαμε την ευκαιρία να συμμετέχουμε: 1) Ο τετραπέρατος κόσμος: Απ’ το αισθητό στο μη αισθητό σύμπαν,(19/10/13 στο Συνεδριακό κέντρο Θήβας). 2) Τι είναι ζωή; (στην Εστία Γνώσης 16/12/13 στη Χαλκίδα). Σχετικά αποσπάσματα με τη μορφή βίντεο ή παρουσιάσεων αξιοποιήσαμε στην ερευνητική μας εργασία. 2 Γνωστικοί στόχοι Οι μαθητές: • Να ασκηθούν σε δεξιότητες οργάνωσης, έρευνας, ταξινόμησης και επεξεργασίας υλικού και πληροφοριών. • Να αναλύουν τα κείμενα που επιλέγουν στα επιμέρους στοιχεία, στα είδη, στις προϋποθέσεις και να προβαίνουν σε διεξαγωγή συμπερασμάτων. • Να αποδεικνύουν τις προτάσεις, τους ισχυρισμούς, τις υποθέσεις στηριζόμενοι στο πηγαίο τους υλικό. • Να συγκρίνουν, να αντιπαραθέτουν και να αιτιολογούν τη στάση τους ανευρίσκοντας διαδικασίες κριτικής σκέψης. Παιδαγωγικοί στόχοι • • • • • Να ασκηθούν στη συνεργασία και την επικοινωνία μεταξύ των μελών της ομάδας. Καλλιέργεια διαλεκτικών δεξιοτήτων. Διδασκαλία μεταγνωστικών μαθησιακών δεξιοτήτων. Ενίσχυση της επικοινωνίας μεταξύ σχολείου και κοινωνίας. Επιθυμία της αυτοδιδασκαλίας και της αυτομόρφωσης με απώτερο στόχο τη δια βίου μάθηση. 3 Θεωρήσαμε σκόπιμο για λόγους μεθοδολογίας επειδή το θέμα έχει τεράστιες διαστάσεις, να ασχοληθούμε, ως επί το πλείστον με το ζήτημα της Κοσμολογίας και ειδικότερα με το θέμα του Χρόνου και του Φωτός. Παρ’όλα αυτά, η πορεία μας έφερε μπροστά σε νέα δεδομένα, γι’αυτό κρίθηκε αναγκαία μια αναδρομή στις θεωρίες που διατυπώθηκαν κι εξηγούν την ιστορική ύπαρξη της ανθρωπότητας (Ανθρωπολογία). Τα αντικείμενα της έρευνας των ομάδων σε πολλές περιπτώσεις είναι αλληλοκαλυπτόμενα, γι’ αυτό έγινε προσπάθεια να αναιρεθούν οι επαναλήψεις, πράγμα που σημαίνει ότι η κάθε ομάδα δεν έδρασε εντελώς ανεξάρτητα από τις άλλες. Συνεπώς, στην ολιστική θεώρηση τους οι ομάδες, γνωστοποίησαν το περιεχόμενο της εργασίας τους στις υπόλοιπες προκειμένου να αποφευφεχθούν πλεονασμοί. Αξίζει να σημειωθεί ότι το θέμα κέντρισε από την αρχή το ενδιαφέρον των μαθητών μιας και καταπιάνεται με μεγάλα ερωτήματα της ζωής στα οποία πιθανόν να μη βρεθούν ούτε σε αυτή την εργασία οι απαντήσεις, ωστόσο αυτό που έχει σημασία περισσότερο απ’ όλα είναι η έρευνα με την έννοια της «ψηλάφησης», παρά η δικαίωση κάποιων προκαταλήψεων, από όποια μεριά κι αν προέρχονται. 4 Ησίοδος, Αναξίμανδρος, Αναξαγόρας, Αρχέλαος, Λεύκιππος και Δημόκριτος ΕΙΣΑΓΩΓΗ Από τα παλιά χρόνια η κοσμογονία αποτέλεσε σημείο αντιλεγόμενο. Υπάρχουν πολλές απόψεις για το πώς δημιουργήθηκε ο κόσμος και πιο γνωστές αποτελούν εκείνες που διατυπώθηκαν από λόγια πρόσωπα. Μετάβαση στις ομάδες 5 Στη θεογονία του Ησίοδου το κοσμογονικό πρόβλημα αποτελεί το κυριότερο θέμα. Ο Ησίοδος ενδιαφερόταν να δώσει απάντηση στο ερώτημα τι έγινε πρώτα και όχι τι ήταν πρωταρχικό. Δεν υπάρχει εδώ θέση για το ερώτημα αν πρέπει να υπάρχει μια αρχή που είναι η ίδια αγέννητη. Ο Ησίοδος αφήνει ένα τέτοιο ερώτημα αναπάντητο. Οι τρεις πρωταρχικοί κοσμογονικοί παράγοντες είναι το Χάος, η Γη και ο Έρως. Το Χάος είναι το μεσοδιάστημα του χώρου ανάμεσα στον Ουρανό και τη Γη. 6 Ο χώρος αυτός είναι κάτι απροσδιόριστο, ένα δυναμικό μηδέν από το οποίο γεννιούνται τα πάντα. Ο Έρως είναι η δύναμη που κάνει τα πράγματα να βρίσκονται αδιάκοπα πάνω στο δρόμο της γέννησης τους. Είναι βασικός παράγοντας τόσο της ανθρώπινης ζωής όσο και της ζωής του ευρύτερου κοσμικού συνόλου. 7 για πρώτη φορά συλλαμβάνεται μια πρωταρχική ιδέα και από αυτήν διαμορφώνεται ο κόσμος σαν σύνολο, χωρίς κενά και χάσματα. μέσα από τον ίδιο τον μύθο αρχίζει να διαγράφεται η τάση για απομυθοποίηση του κόσμου. καθοδηγητικό μοτίβο της ελληνικής κοσμολογίας μιας πρωταρχικής γεννετικής αρχής από την οποία πηγάζουν και με την οποία συγγενεύουν τα πάντα. 8 Το ευρύτερο νόημα του απείρου Ο Αναξίμανδρος δεν είχε ορίσει το άπειρο, απλώς είχε δώσει μια περιγραφή του απείρου, της κοσμογονικής του λειτουργίας και το ρόλο που παίζει στη λειτουργία του κόσμου. Πιο συγκεκριμένα, το άπειρο ήταν η πρωταρχική κοσμική ουσία από την οποία απορρέουν τα πάντα και στην οποία επιστρέφουν τα πάντα. Το ευρύτερο νόημα του απείρου 1.Το χωρικά απέραντο Ο Αναξίμανδρος έβλεπε τη Γη να βρίσκεται στο κέντρο του σύμπαντος και να απέχει εξίσου από όλα τα άλλα σώματα. 2.Το χρονικά απέραντο Μια άπειρη χωρικά υλική μάζα θα είχε οπωσδήποτε την ανάγκη μιας απεριόριστης ενέργειας στο χρόνο. 3.Το ποιητικά απροσδιόριστο Η Γη είναι άπειρη. Αυτό συμβαίνει όχι γιατί είναι εκτατικά απέραντη αλλά γιατί τα όρια της είναι αδιαπέραστα και απροσδιόριστα. 9 Η εκπληκτική και πρωτοπόρα θέση του, που προσεγγίζει τις απόψεις της αστροφυσικής ,ήταν η υπόθεση ότι τα πάντα προήλθαν από το άπειρο όπου άλλωστε και θα καταλήξουν. Ο Αναξίμανδρος δεχόταν ότι χιλιάδες κόσμοι γεννιούνται και καταστρέφονται και ότι ο δικός μας κόσμος κάποτε θα καταστραφεί. Τέλος υποστηρίζει ότι τα δυο αντίθετα στοιχεία πυρ και ύδωρ δεν μπορούσαν να συνυπάρξουν και θα βρίσκονταν σε αδιάκοπη σύγκρουση. 10 Ο Αναξαγόρας στο έργο του θεωρεί πως όλα ξεκίνησαν από τον αιθέρα και αέρα τα οποία λειτουργούν σαν παράγοντες ισορροπίας. Σύμφωνα με τον Αναξαγόρα τα αντιθετικά ζεύγη χωρίζονται σε δύο ομάδες. Η μια περιλαμβάνει το πυκνό, το υγρό, το ψυχρό και το σκοτεινό που συγκλίνουν προς το κέντρο οπού τώρα είναι η Γη και η άλλη ομάδα δηλαδή το αραιό, το ξηρό, το θερμό και το φωτεινό που ανοίγονται προς τα έξω. 11 Η άποψη του Αναξαγόρα είναι πως τα πάντα αναπτύσσονται με την τροφή με υλικά δηλαδή που έλκονται από το περιβάλλον και που είναι όμοια με την φύση του. Έτσι διαμορφώνεται από τον αέρα το νερό, από το νερό ξεχωρίζει η Γη, από τη Γη στερεοποιούνται , εξαιτίας του ψυχρού, λίθοι που εκτινάσσονται βίαια στο χώρο του διάπυρου αιθέρα. 12 Έδωσε ιδιαίτερη βαρύτητα σε προβλήματα κοσμογονίας και ζωογονίας και θεωρούσε πως η ύλη ήταν ανάμικτη και συμπαγούς μάζας, αλλά και πως ένα μέρος της είναι σύμφυτο με το νου. Η αρχή της κίνησης Ο Αρχέλαος δεχόταν σαν αρχή της κίνησης τον αποχωρισμό, την αυτόματη δηλαδή και μηχανική λειτουργιά της διάκρισης. Η αρχή της κίνησης εδώ είναι ο αποχωρισμός του θερμού και του ψυχρού. Το θερμό επενεργεί πάνω στο ψυχρό και κάνει τον πάγο να λιώσει και να γίνει νερό. Το νερό ρέει στο μέσο και με την επενέργεια του θερμού γίνεται εν μέρει αέρας και εν μέρει Γη. Η καύση αυτή είναι υπεύθυνη για τη δημιουργία των ουράνιων σωμάτων. 13 Ο νους είναι ομοιόμορφα κατανεμημένος μέσα σε όλα τα ζώα, μόνο που το καθένα από αυτά το χρησιμοποιεί με διαφορετική ένταση. Έτσι άλλα ζώα αναπτύσσουν μεγαλύτερη ταχύτητα νου και άλλη μικρότερη. 14 Σύμφωνα με την άποψη τους η κοσμική δημιουργία χωρίζεται σε τρία βήματα. Στην αρχή υπήρχε Ένα μη αισθητό υλικό, ανάλογο του Χάους το οποίο οι Λεύκιππος και Δημόκριτος ανέφεραν ότι αποτελούνταν από δυο οντότητες, το ΟΝ και το ΜΗ ΟΝ. Η έννοια ΜΗ ΟΝ αναφερόταν σε αυτό που λέμε σήμερα μαθηματικό χώρο ενώ με την έννοια ΟΝ τα άτομα. Η σύγκρουση των ατόμων οδήγησε στην απομόνωση κάποιων στο κενό. Η ύπαρξη πολλών σωματιδίων εκεί οδήγησε σε ένα στρόβιλο. Η κίνηση αυτή είχε ως αποτέλεσμα την σύγκρουση των ατόμων και την συγκρότηση τους σαν μεγάλα υλικά στοιχεία όπως η Γη, το Ύδωρ, ο αέρας και το πυρ. ΠΗΓΕΣ Μετάβαση στις ομάδες 15 1η ΟΜΑΔΑ «ΘΕΟΛΟΓΙΑ» ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 16 17 Η σκοπιμότητα της Δημιουργίας 18 Θεολογία Κοσμολογία Ανθρωπολογία είναι το τρίπτυχο της ερευνητική προσπάθειας του ανθρώπου για να βρει ικανοποιητικές απαντήσεις στο τριπλό ερώτημα Θεός – κόσμος – άνθρωπος Κοσμολογία Η επιστήμη περιορίζει την έρευνά της στο πότε και πώς δημιουργήθηκε ο κόσμος Η θεολογία και η φιλοσοφία προσπαθούν να δώσουν απάντηση στο ποιος δημιούργησε τον κόσμο και γιατί 19 Η χριστιανική διδασκαλία για τη δημιουργία του κόσμου Ἐν ἀρχῆ ἐποίησεν ὁ Θεός τόν οὐρανόν καί τήν γῆν. α. το ἐν ἀρχῆ σημαίνει ότι προηγουμένως δεν υπήρχε χρόνος β. η δημιουργία του κόσμου έγινε εκ του μηδενός, χωρίς να προϋπάρχει η ύλη 20 Πώς δημιούργησε ο Θεός τον κόσμο; εἶπεν …. καί ἐγένετο ανάμεσα στο Θεό και τη δημιουργία δεν μεσολαβεί τίποτε 21 Πώς δημιούργησε ο Θεός τον κόσμο; Είναι καταπληκτικό ότι η ζωή εμφανίζεται πρώτα στις θάλασσες και από εκεί βγαίνουν τα ερπετά στην ξηρά και τα πτηνά στον αέρα. Έπειτα δημιουργούνται τα θηλαστικά και τέλος ο άνθρωπος. Την αλήθεια αυτή επικυρώνει μετά από αιώνες η σημερινή εξέλιξη της επιστήμης της βιολογίας. Στη δημιουργία διαπιστώνεται η κατευθυνόμενη από το Θεό εξέλιξη, η οποία εντάσσεται στα πλαίσια της πανσοφίας και της αγάπης Του γι' αυτήν. Μέσα στη δημιουργία διαπιστώνεται η τάξη, η αρμονία και η σκοπιμότητα. Όλα έχουν δημιουργηθεί «καλά λίαν» με κάποιο σχέδιο και κάποια σκοπιμότητα. Πρόκειται για την οικολογική ισορροπία, όπου όλα τα όντα έχουν τον προορισμό τους και τη θέση τους στη δημιουργία. Αν διαταραχθεί αυτή η ισορροπία αυτό θα έχει ολέθριες επιπτώσεις για τη ζωή στον πλανήτη μας. 22 Αιτία της δημιουργίας είναι η ελευθερία και η αγάπη του Θεού, με σκοπό τη συμμετοχή των δημιουργημάτων στη σχέση τους μαζί του. Η σκοπιμότητα της δημιουργίας είναι να δοθεί έμφαση στην ύπαρξη του Θεού. Του Θεού όμως ως Δημιουργού και στη σχέση του με τον άνθρωπο. Είναι απαραίτητο επομένως, μέσα απ’ τη δημιουργία να καταλάβουμε, ότι υπάρχει Θεός, ο οποίος δημιούργησε τα πάντα από το τίποτα. ΠΗΓΕΣ Μετάβαση στις ομάδες 23 Θέματα: οι θέσεις του Καρτέσιου , σχολαστική φιλοσοφία, ρεαλισμός, ιδεαλισμός, υλισμός και εμπειρισμός 24 Cogito ergo sum Καρτέσιος ο εισηγητής της αμφιβάλλω, άραΜηχανοκρατίας υπάρχω (Ντετερμινισμού) Φράσεις «κλειδιά» Νόμος της αδράνειας, Αναλυτική Γεωμετρία, Διαφορικός Λογισμός καρτεσιανές συντεταγμένες, απόλυτη αμφιβολία, Ορθολογισμός Μηχανοκρατία Η θεωρία αυτή προσπαθεί και θέλει να ερμηνεύσει τα φαινόμενα της φύσης -φυσικά, χημικά, βιολογικά, ψυχικά- και την εξέλιξή της με τη βοήθεια των νόμων της Μηχανικής, σύμφωνα με τη σχέση αιτία – αποτέλεσμα, αποκλείοντας κάθε σκοπό. Πηγή της Μηχανοκρατίας είναι η απολυτοποίηση των νόμων της Μηχανικής, που εκ των πραγμάτων οδηγεί στη μεταφυσική εικόνα του κόσμου. 25 Ποιες είναι οι θέσεις του Καρτέσιου ; • • • • Αφετηρία της φιλοσοφίας του Καρτέσιου είναι η επιδίωξη να θεμελιώσει την ανθρώπινη γνώση πάνω σε μια σταθερή βάση . Αυτή την βρίσκει με τη μεθοδολογική αρχή της απόλυτης αμφιβολίας για όλα , εκτός του ορθού λόγου , ο οποίος βασίζεται στα Μαθηματικά και την Φιλοσοφία που εκκινεί από το Εγώ , οι αλήθειες των οποίων πηγάζουν από τη λογική .Η γνωσιολογική μέθοδος του Καρτέσιου καταλήγει στους ακόλουθους τέσσερις κανόνες : Δεν πρέπει να αποδέχομαι τίποτα σαν αληθινό , αν δεν το γνωρίσω ο ίδιος σαν τέτοιο με σαφήνεια και ευκρίνεια. Προκειμένου να επιτύχω τη λύση ενός πολύπλοκου και δυσεπίλυτου προβλήματος , πρέπει να το υποβαθμίζω σε μερικότερα , μέχρις ότου καταλήξω στα απλούστερα δυνατά. Πρέπει να καθοδηγώ τη σκέψη μου από τα απλούστερα έως ότου φθάσω στα πλέον σύνθετα. Πρέπει να κάνω συνεχώς απαριθμήσεις όσο το δυνατόν πιο πλήρεις και επισκοπήσεις όσο το δυνατόν πιο γενικές , προκειμένου να είμαι βέβαιος ότι δεν έχω παραβλέψει ούτε το ελάχιστο. 26 Στην συνέχεια η Μηχανοκρατία υποστήριξε ότι όλα τα φυσικά φαινόμενα προκαλούνταν από την κινούμενη αδρανή ύλη . Ποια όμως ήταν η αιτία της κίνησης ; Ο Καρτέσιος φανταζόταν ότι το ηλιακό μας σύστημα βρισκόταν μέσα σε έναν στρόβιλο , μια τεράστια δίνη ύλης . Εξάλλου για τον Καρτέσιου το Σύμπαν στην ουσία ήταν μια τεράστια μηχανή , μέσα στην πάντα λειτουργούσαν βάσει ορισμένων προδιαγραφών , σύμφωνα πάντα με τις απόψεις της Μηχανοκρατίας . Επιπλέον υποστήριξε ότι ο εαυτός μας ταυτίζεται με την ψυχή μας και όταν εκδηλώνεται μέσα μας το ψυχικό γεγονός της αμφιβολίας αμέσως το συνειδητοποιούμε . Και μάλιστα η βεβαιότητα μας αυτή για την αμφιβολία μας , μας εξασφαλίζει τη βεβαιότητα ότι υπάρχουμε . Ο Καρτέσιος λοιπόν στηριζόμενος και χρησιμοποιώντας ως όπλο της φιλοσοφίας του την «αμφιβολία» , κατόρθωσε να εξασφαλίσει μια αναμφισβήτητη αλήθεια , τη βεβαιότητά μας για την ύπαρξή μας . Συνοψίζοντας μπορούμε να πούμε για τον Καρτέσιο ότι ενώ οι φιλοσοφικές ορθολογιστικές ιδέες του είναι ακόμη και σήμερα πολύτιμες , οι παραπάνω απόψεις του για την Μηχανική ήταν τινά λανθασμένες . 27 Είναι μάταιο να κάνει κανείς με περισσότερα πράγματα ό,τι μπορεί να κάνει με λιγότερα. Θωμάς Ακινάτης William of Ockham Οι σχολαστικοί φιλόσοφοι ελάχιστα πρόσφεραν στην επιστήμη, εντούτοις έδωσαν το έναυσμα για μελέτη, παρατήρηση και πείραμα. Σκοπός τους ήταν η ερμηνεία του αισθητού κόσμου και των σχέσεών του με τον αόρατο-μη αισθητό, πνευματικό κόσμο, τον ορθό λόγο και το δόγμα της Γραφής. Δηλαδή, δεν ερευνούσαν τη φύση και τα πραγματικά γεγονότα, αλλά προσπαθούσαν να εξαγάγουν από τις γενικές δογματικές έννοιες του Χριστιανισμού συγκεκριμένα συμπεράσματα και κανόνες για τη συμπεριφορά του ανθρώπου. Ο Σχολαστικισμός είναι ο τρόπος σκέψης και αντιμετώπισης των πραγμάτων που δίνει μεγάλη σημασία στους τύπους, ενώ αγνοεί την ουσία των πραγμάτων. 28 Τι είναι η σχολαστική Φιλοσοφία ; • σχολαστική φιλοσοφία: είναι ένα σύστημα σκέψης που αποτελούσε το κύριο στοιχείο της μεσαιωνικής λατινικής φιλοσοφίας και θεολογίας. Ως μέθοδος διδασκαλίας, υπέβαλλε κάθε πρόβλημα (φιλοσοφικό, θεολογικό ή επιστημονικό) σε μια λογική και διαλεκτική εξέταση που στηριζόταν κυρίως στη φιλοσοφία του Αριστοτέλη. Ο στόχος του ήταν να ερευνήσει κάθε ερώτημα από διαφορετικές οπτικές γωνίες και τελικά να βρει, μέσω της λογικής, λύσεις που να συμφωνούν και με τον ορθολογισμό , την χριστιανική πίστη και την παράδοση των πατέρων της Εκκλησίας. • Η σχολαστική φιλοσοφία καλλιεργήθηκε αποκλειστικά από μοναχούς στα μοναστήρια της Δύσεις και απασχόλησε σχεδόν ολόκληρη την πνευματική κίνηση του Μεσαίωνα . Μπορεί οι σχολαστικοί μοναχοί να μην επιτέλεσαν καμία ουσιαστική πρόοδο στη φυσική και τη φιλοσοφία , ωστόσο αν δεν είχαν εκτελέσει με υπομονή και επιμονή την ανιαρή και επίπονη προπαρασκευαστική εργασία τους στα έργα του Πλάτωνος , του Αριστοτέλη και του Αυγουστίνου δεν είναι βέβαιο αν οι σημερινοί ιστορικοί της επιστήμης θα είχαν άμεση πρόσβαση στα έργα αυτών των γιγάντων της επιστήμης . 29 Ρεαλισμός (Realismus) - η αντίληψη της εξωτερικής πραγματικότητας προέρχεται από μόρια, τα οποία «εκπέμπονται» από τα αντικείμενα και προσβάλλουν τα αισθητήρια όργανα. Πραγματοκρατία Εμπεδοκλής Εκείνο που πραγματικά υπάρχει είναι τα άτομα με τις ιδιότητές τους -μέγεθος, σκληρότητα, βάρος- και το κενό. Όλες οι άλλες ποιότητες έχουν υποκειμενικό χαρακτήρα. John Locke, 1632-1704 Η Πραγματοκρατία είναι αντίθετη προς τον Ιδεαλισμό. Δημόκριτος 30 Τι είναι ρεαλισμός ή πραγματοκρατία ; Ο ρεαλισμός είναι η θεωρία που θεμελιώνεται στην αντικειμενικότητα των αισθήσεων μας . Δηλαδή ότι τα πράγματα υπάρχουν από μόνα τους ανεξάρτητα από τον παρατηρητή . Ουσιαστικά στη φιλοσοφία διακρίνουμε δύο εκφράσεις του ρεαλισμού :τον αφελή και τον κριτικό ρεαλισμό. Α. Συμφώνα με την αφελή Ρεαλισμό , τα πράγματα όχι μόνον υπάρχουν αφενός ανεξάρτητα από της συνείδηση μας , αλλά τα γνωρίζουμε και όπως ακριβώς είναι . Β. Στον κριτικό Ρεαλισμό , τα πράγματα υπάρχουν αφενός μεν ανεξάρτητα από την συνείδηση μας , αφετέρου δε ανάμεσα σε αυτή και σε εκείνα παρεμβάλλονται οι αισθήσεις μας . 31 Ιδεαλισμός (Idealismus) Πλάτωνας Πυθαγόρειοι Καντ Έγελος «Η πραγματικότητα γίνεται «αυτό που πραγματικά κατανοητή με την επιβολή πάνω υπάρχει είναι το στην εμπειρία των αισθήσεων «όντως ον», δηλαδή η κάποιων απαραίτητων καθαρή νόηση, η εννοιολογικών (υπερβατικών) έννοια, η ιδέα». ιδεών». Όλοι οι ιδεαλιστές θεωρούν ότι ο κόσμος μας είναι προϊόν της υποκειμενικής πραγματικότητας. Αυτό πάει να πει πολύ απλά ότι ο υλικός κόσμος δεν υφίσταται έξω από τις σκέψεις μας. 32 Τι είναι ιδεαλισμός και υλισμός ; Με τον όρο Ιδεαλισμός θεωρούμε την υπαγωγή της ύλης στο πνεύμα . Συνεπώς ο Ιδεαλισμός είναι εκείνο το φιλοσοφικό δόγμα που τονίζει την υπεροχή του πνεύματος . Αντιθέτως ορίζουμε ως Υλισμό την υπαγωγή του πνεύματος στην ύλη , θεωρώντας ότι καθετί που υπάρχει είναι ύλη και ότι το πνεύμα εξαρτάται από εξωτερικές συνθήκες . Οι ιδεαλιστές φιλόσοφοι θεωρούν ότι η συνείδηση (το πνεύμα, η νόηση) προϋπήρξε χρονικά της ύλης. Η απάντηση δηλαδή του ιδεαλισμού στο βασικό ζήτημα της φιλοσοφίας είναι ότι ο υλικός κόσμος παράγεται και εξαρτάται από το πνεύμα, το μη-υλικό . Η τοποθέτηση αυτή βρίσκεται σε μεγάλη αντίθεση με τις πρακτικές εμπειρίες και τα επιτεύγματα της επιστήμης που καταλήγουν στο θεμελιακό συμπέρασμα ότι η ύλη και κατ’ επέκταση ο υλικός κόσμος δεν έχουν αρχή αφού η μορφή της ύλης είναι η κίνηση και συνεπώς δεν μπορεί να υπάρξει ύλη χωρίς κίνηση. Γέννημα του ιδεαλισμού υπήρξαν οι διάφορες θρησκείες που εμφανίστηκαν διαχρονικά στην βάση της θεώρησης ότι η ύλη δημιουργήθηκε από .μια αντικειμενική συνείδηση η οποία υπάρχει πέραν από τον άνθρωπο (αντικειμενικό ιδεαλισμός). Ο ιδεαλισμός, εμφανίστηκε πριν από 2,5 χιλιάδες χρόνια και πλέον με τον Πλάτωνα ως τον κύριο εκπρόσωπο του στην αρχαιότητα και τον Χέγκελ στα νεότερα χρόνια 33 Υλισμός (Materialismus) Λεύκιππος Καρλ Μαρξ Δημόκριτος Φρειδερίκος Ένγκελς Επίκουρος Καθετί που υπάρχει είναι ύλη και ότι το πνεύμα εξαρτάται από εξωτερικές συνθήκες. Η ύλη είναι η αρχή του κόσμου και ο γεννήτορας των πάντων, ενώ το πνεύμα ή η συνείδηση είναι παράγωγά της. 34 Σε αντίθεση με τον ιδεαλισμό, οι υλιστές φιλόσοφοι θεωρούν ότι η ύλη είναι το πρωτεύον χρονικά και η συνείδηση το δευτερεύον (παράγωγο της ύλης). Σύμφωνα με αυτή την άποψη, η ύλη υπάρχει ανεξάρτητα από την συνείδηση, είναι άφθαρτη, αιώνια και δεν είναι δημιούργημα κανενός. Οι ιστορικές πηγές του υλισμού ξεκινούν από τις υλιστικές διδασκαλίες της αρχαίας Ανατολής, της αρχαίας Ελλάδας (Δημόκριτος) και φτάνουν μέχρι τον υλισμό του Φόιερμπαχ πριν να διατυπωθούν στα μέσα του 19ου αιώνα από τον Μαρξ και τον Ένγκελς και στην συνέχεια από τον Λένιν. Πρέπει να υποδειχτεί σε αυτό το σημείο ότι δεν πρέπει ο υλισμός να συγχέεται και να ερμηνεύεται ως λατρεία στα υλικά αγαθά, κάτι που αποτέλεσε ισχυρό όπλο συκοφάντησης του υλισμού από τους πολέμιους του, ενώ σε αντίθεση αφήνεται να νοηθεί ότι ο ιδεαλισμός είναι απλά η πίστη σε υψηλά ιδανικά. 35 Εμπειρισμός (Empirismus) Roger Bacon 1561-1626 Τόμας Χομπς John Locke 1632-1704 Ντέιβιντ Χιουμ (David Hume, 1711-1776) Βertrand Russell, 1872-1970 Ludwig Wittgenstein 1889-1951 36 Τι είναι Εμπειρισμός ; Ο εμπειρισμός είναι ο κλάδος της φιλοσοφίας που υποστηρίζει πως η πηγή και τα συστατικά της ανθρώπινης γνώσης προέρχονται από την εμπειρία που αποκτάται μέσω των αισθήσεων. Αυτές μπορεί να είναι είτε οι πέντε εξωτερικές παραδοσιακές αισθήσεις ή οι εσωτερικές αισθήσεις, όπως είναι ο πόνος και η ευχαρίστηση. Ο εμπειρισμός έχει τις ρίζες του στην ιδέα πως οτιδήποτε γνωρίζουμε για τον κόσμο, είναι αυτά που μας επιτρέπουν να αντιληφθούμε οι αισθήσεις μας και είναι επαληθεύσιμα μέσω της εμπειρικής απόδειξης. Ο John Locke (1632 – 1704) ήταν μεγάλος Άγγλος φιλόσοφος και ο κύριος αντιπρόσωπος του αγγλικού κινήματος του εμπειρισμού. Μαζί με τον Ντέιβιντ Χιουμ (1711-1776) και τον Τζωρτζ Μπέρκλεϋ (1684-1753) σχηματίζει το τρίπτυχο των φιλοσόφων του αγγλικού Διαφωτισμού και του επερχόμενου εμπειρισμού . Η πολιτική του φιλοσοφία επηρέασε σε μεγάλο βαθμό την Αμερικανική Επανάσταση, το Σύνταγμα των Ηνωμένων Πολιτειών, την Γαλλική Επανάσταση καθώς και το πρώτο Σύνταγμα της Γαλλίας, και με αυτόν τον τρόπο τα Συντάγματα των περισσοτέρων φιλελευθέρων κρατών. 37 Φαινομεναλισμός (Phenomenalism) Στην ανθρώπινη φύση είναι προσιτά μόνο τα φαινόμενα και όχι η ουσία των πραγμάτων! Αρνούμαι να παραδεχτώ την πραγματική υπόσταση, όχι μόνο των σωμάτων, αλλά και των πνευμάτων Ντέιβιντ Χιουμ (David Hume, 1711-1776) ΠΗΓΕΣ Ο Φαινομενισμός συνοδεύει τον Αγνωστικισμό , ενώ πολλές φορές οδεύει παράλληλα με τον Ιδεαλισμό, αφού η ιστορική πορεία του Φαινομενισμού συμπίπτει σε πολλά σημεία της με την ιστορία του Ιδεαλισμού. Μετάβαση στις ομάδες 38 ΑΙΤΙΟΚΡΑΤΙΑΦΥΣΙΚΗΟΡΘΟΛΟΓΙΣΜΟΣ Παντελής Μπουτσίνης 39 ΑΙΤΙΟΚΡΑΤΙΑ • Ο Ντετερμινισμός ή αλλιώς αιτιοκρατία είναι μία φιλοσοφική θεωρία που δέχεται ότι όλα όσα συμβαίνουν στον κόσμο γίνονται βάσει κάποιας αιτίας, την οποία αναγκαστικά ακολουθεί πάντα το ίδιο αποτέλεσμα. • Οι φυσικοί υποστήριζαν ότι όλα τα φαινόμενα του κόσμου μπορούν να ερμηνευτούν σύμφωνα με τις αρχές της μηχανικής .Ο θεμελιώδης νόμος της αιτιότητας υποστηρίζει ότι ίδια αίτια προκαλούν ίδια αποτελέσματα. 40 • Ο Λεύκιππος, δίδασκε ότι τίποτα στον κόσμο δεν γίνεται χωρίς αιτία και όλα γίνονται από κάποια λογική δύναμη και από ανάγκη. • Οι Στωικοί φιλόσοφοι, που δέχονταν ότι όλα γίνονταν σύμφωνα με την ειμαρμένη, η οποία είναι το αναγκαστικό αποτέλεσμα του γεγονότος. • Ο Πλάτων, ομιλεί για τις αιτίες, τις οποίες διακρίνει σε πρώτες και δεύτερες ή «ξυναίτια» . • Ο Αριστοτέλης, τις χωρίζει σε τέσσερις κατηγορίες: την ύλη, την ουσία, την ποιητική και την τελική αιτία. 41 ΝΤΕΤΕΡΜΙΝΙΣΜΟΣ • Ο Ντετερμινισμός, ως φιλοσοφικό δόγμα σχετίζεται άμεσα με τη Νευτώνια φυσική. Το πιο γνωστό παράδειγμα αποτελούν «το αμερικάνικο μπιλιάρδο με τις μπάλες του». Μετακινώντας και χτυπώντας τις μπάλες με συγκεκριμένο τρόπο και τεχνική , μπορεί ο οποιοσδήποτε παίκτης να προβλέψει την διάταξή τους μετά το κάθε χτύπημα, μέχρις ότου να τελειώσει το παιχνίδι. Δηλαδή με διαδοχικά χτυπήματα να εξαφανιστούν όλες μπαίνοντας στις οπές του τραπεζιού του μπιλιάρδου. 42 • Με την αντίστοιχη λογική, αφού οι «αρχικές συνθήκες» του Σύμπαντος έχουν ήδη τεθεί από την αρχή της δημιουργίας του, είναι θεωρητικά δυνατόν, με την πλήρη γνώση των νόμων της Φυσικής, να προβλέψει κανείς την ακριβή στιγμή και το ακριβές μέρος όπου θα λάβει χώρα ένα οποιοδήποτε συμπαντικό γεγονός στο μέλλον, έως τη συντέλεια του κόσμου. Η άποψη ότι ο Ντετερμινισμός δεν ισχύει στον μικρόκοσμο έδωσε πολλά επιχειρήματα στην παλαιά αντιδικία μεταξύ της αιτιοκρατικής άποψης για τον κόσμο μας και της αντίθετής της, ιντετερμινιστικής. Συμπερασματικά, μια ελεύθερη και ηθικά υπεύθυνη βούληση μπορεί να δημιουργηθεί από-και να υπάρξει μέσα σε-έναν κόσμο, όπου όλα έχουν μια αιτία ύπαρξης πίσω τους. 43 ΚΒΑΝΤΙΚΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗ • Η κβαντική Μηχανική, που βασίζεται στην αρχή της απροσδιοριστίας, έχει παρερμηνευθεί και η ιδέα της «τυχαιότητας» έχει λανθασμένα εξηγηθεί με την άποψη ότι «είναι δυνατόν να συμβεί ένα γεγονός χωρίς να υπάρχει καμία σύνδεσή του με προηγούμενα αίτια». 44 ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΜΟΣ • Ο Ορθολογισμός είναι εκείνο το φιλοσοφικό ρεύμα και εκείνη η μέθοδος έρευνας που θεωρεί τη λογική ως την κύρια πηγή γνώσης και, σε αντίθεση με τον Εμπειρισμό, δεν λαμβάνει υπόψη του την κατ’αίσθηση εμπειρία. Η Ορθολογιστική θεωρία εκφράζεται τυπικά στον ορισμό του Αριστοτέλη ότι ο άνθρωπος είναι ένα ζώον λόγον έχον. Τα λογικά αξιώματα της γνώσης, οι έννοιες, οι κρίσεις και οι συλλογισμοί δεν προέρχονται από την εμπειρία, αλλά από έμφυτες αιώνιες ιδέες. Σύμφωνα με τον Ορθολογισμό, όλες οι βέβαιες γνώσεις μας έχουν ως προέλευση τη νόησή μας και είναι ανεξάρτητες από την εμπειρία. Ακολουθώντας την αντίληψη αυτή, τα δεδομένα των αισθήσεων είναι απατηλά, ενώ η λογική είναι το μόνο ασφαλές μέσο γνώσης. Τα πρώτα στοιχεία του Ορθολογισμού τα βρίσκουμε, όπως ήδη αναφέραμε, στους αρχαίους Έλληνες φιλόσοφους, ειδικότερα στους Ελεάτες, ενώ και ο Ηράκλειτος τονίζει την υπεροχή του «λόγου» απέναντι στις αναξιόπιστες αισθήσεις. 45 • Ο Ορθολογισμός χωρίζεται σε τέσσερις βασικές κατευθύνσεις: 1. Γνωσιολογική:Ο Ορθολογισμός εδώ αντιπροσωπεύει εκείνη τη δοξασία που διδάσκει πως υπάρχουν γνώσεις, οι οποίες δεν προέρχονται από την εμπειρία διαμέσου των αισθήσεων, αλλά από τη λογική σκέψη χωρίς προηγούμενη εμπειρία. Θεωρείται ότι οι γνώσεις αυτές είναι τελειότερες από τις αντίστοιχες εμπειρικές, επειδή έχουν το κύρος της ακρίβειας και της βεβαιότητας. 2. Θεολογική:Στην κατεύθυνση αυτή ο Ορθολογισμός απορρίπτει κάθε δόγμα που δεν συμβαδίζει ή δεν συμβιβάζεται με τη λογική σκέψη. 3. Μεταφυσική:Σύμφωνα με τη μεταφυσική άποψη, ο Ορθολογισμός είναι η αντίληψη ότι καθετί που συμβαίνει στον κόσμο παράγεται από κάποια αιτία, η οποία όμως μπορεί να κατανοηθεί μόνο με τη λογική σκέψη. 4. Πρακτική:Για την πρακτική κατεύθυνση ο Ορθολογισμός είναι η αντίληψη ότι η πρακτική ζωή σε όλες τις μορφές και σε όλες τις εκδηλώσεις της πρέπει να διέπεται από τη λογική σκέψη. • Σημειώνουμε ότι η αντίθεση του Ορθολογισμού και του Εμπειρισμού δεν είναι άμεσα φανερή, αφού πολλοί φιλόσοφοι δέχονταν και δέχονται τόσο την αίσθηση όσο και τον στοχασμό του καθαρού λόγου. 46 ΙΜΜΑΝΟΥΕΛ ΚΑΝΤ • Ο Καντ περιγράφει το ηθικό σύστημά του, το οποίο βασιζόταν στη πίστη του πως εκείνο που καθορίζει την ηθική είναι ο σκοπός. Πίστευε πως κάθε είδους ενέργεια θα πρέπει να υποβάλλεται από ένα αίσθημα ευθύνης, το οποίο επιβάλλεται από τον σκοπό. Επιπλέον θεωρούσε κάθε ενέργεια ηθική αν πραγματοποιούνταν καθολικά για τη τήρηση των νόμων. Πηγές Μετάβαση στις ομάδες 47 48 ΚΒΑΝΤΟΜΗΧΑΝΙΚΗ Η κβαντομηχανική, είναι μια θεμελιωμένη θεωρία φυσικής, που αναπτύχθηκε με σκοπό την ερμηνεία φαινομένων που η Νευτώνεια μηχανική αδυνατούσε να περιγράψει . Η κβαντομηχανική περιγράφει τη συμπεριφορά της ύλης σε μοριακό, ατομικό και υποατομικό επίπεδο. 49 Η θεωρία της κβαντομηχανικής αναπτύχθηκε από τον φυσικό Μαξ Πλανκ , με σκοπό την εξήγηση της αινιγματικής εκπομπής του φωτός, ενώ έδωσε ώθηση σε νέες ιδέες για την κατανόηση του φυσικού κόσμου. Ο ίδιος όμως ποτέ δεν συμβιβάστηκε με την θεωρία του, αφού οι ιδέες απροσδιοριστίας έρχονταν σε αντίθεση με την κλασική φυσική που επί χρόνια σπούδασε και δίδαξε. 50 Για να κατανοήσουμε όμως την κβαντική θεωρία θα πρέπει να αναρωτηθούμε : Τι θα γινόταν αν μπορούσαμε να πάμε σε ένα μέρος όπου οι νόμοι της κβαντομηχανικής ήταν εμφανείς , όπου άνθρωποι και αντικείμενα συμπεριφέρονται σαν άτομα και σωματίδια . Σε ένα τέτοιο μέρος τα πράγματα θα φαίνονταν σαν να μην θέλουν να βρίσκονται μόνιμα σε ένα σημείο . Θα ήταν σαν τα πράγματα να βρίσκονταν σε περισσότερα από ένα σημείο ταυτόχρονα, ενώ αν κάναμε κάτι θα μπορούσε να συμβεί και σε ένα άλλο σημείο , ακόμα κι αν κανείς δεν βρίσκεται εκεί . Επιπλέων, οι θέση των ανθρώπων θα ήταν αβέβαιη και απροσδιόριστη καθώς θα ήταν πιθανό να βρίσκονται οπουδήποτε, μέχρι να τους ψάξουμε. 51 Ένα ακόμη παράδειγμα που μπορούμε να σκεφτούμε για την κατανόηση των κβάντων είναι ένα νοητικό πείραμα του φυσικού Σροντικγερ. Σύμφωνα με αυτό το παράδειγμα αν βάλουμε μια γάτα σε ένα κλειστό κουτί με μια φιάλη δηλητήριο και ένα ραδιενεργό υλικό υπάρχουν 50% πιθανότητες το ραδιενεργό υλικό να λιώσει την φιάλη και να σκοτώσει την γάτα. Χωρίς να κοιτάξουμε στο κουτί μπορούμε να πούμε ότι η γάτα είναι ή ζωντανή ή νεκρή . Σύμφωνα με την θεωρία κανένα από τα 2 αποτελέσματα δεν είναι πραγματικό αν δεν παρατηρηθεί από κάποιον . Η καθαρή εκδοχή της κβαντομηχανικής λέει πως η γάτα θα βρίσκετε σε μια απροσδιόριστη κατάσταση μέχρι κάποιος να κοιτάξει στο κουτί πως έχουν τα πράγματα. 52 Έτσι καταλαβαίνουμε ότι η Κβαντομηχανική δεν προβλέπει ένα μοναδικά καθορισμένο αποτέλεσμα για οποιοδήποτε πείραμα . Αντιθέτως, δίνει έναν αριθμό πιθανών αποτελεσμάτων και μας πληροφορεί για το πόσο πιθανό είναι το καθένα τους. Eπομένως μιλάμε για μια πιθανοκρατική μηχανική. Ούτος ή άλλως η κβαντική θεωρία εισάγει στη φυσική την αδυναμία πρόβλεψης ή αλλιώς την αβεβαιότητα! Άρα είναι πλέον αποδεδειγμένο μέσω της Κβαντομηχανικής πως η αβεβαιότητα είναι μια εγγενής ιδιότητα της φύσης! 53 Γιατί όμως πιστεύουμε σε αυτούς τους νόμους της φυσικής ; Γιατί για σχεδόν έναν αιώνα τους χρησιμοποιούμε για να προβλέψουμε το πως συμπεριφέρονται τα άτομα και τα σωματίδια, και με κάθε πείραμα οι κβαντικοί νόμοι αποδεικνύονται σωστοί. 54 ΘΕΩΡΙΕΣ ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ Η σχετικότητα διακρίνετε από δύο θεωρίες . Την Κλασική σχετικότητα, η οποία αναφέρετε στην έννοια της ακινησίας, την Ειδική σχετικότητα , η οποία αναφέρετε στην δομή του χωροχρόνου και την Γενική σχετικότητα, που αναφέρετε στον τρόπο μετάδοσης της βαρύτητας και την ταχύτητα της. 55 ΚΛΑΣΙΚΗ ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑ Η Κλασσική σχετικότητα διατυπώθηκε από τον Γαλιλαίο. Ο Γαλιλαίος είχε συλλάβει την ιδέα και είχε κατανοήσει ότι οι φυσικοί νόμοι εξαρτώνται από το είδος της κίνησης. Απέδειξε πως κανένα μηχανικό φαινόμενο που συναρτάται με την ομαλή κίνηση δεν είναι απόλυτο, αλλά σχετίζετε με την θέση και την κίνηση του παρατηρητή σε σχέση με το κινούμενο σώμα. 56 ΕΙΔΙΚΗ ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑ Το 1905 ο Αϊνστάιν διατύπωσε την Ειδική Σχετικότητα και ανέτρεψε όλα όσα είχαν καθιερώσει για τον χρόνο η κοινή λογική και η επιστήμη . Είπε πως ο χρόνος δεν είναι απόλυτο αλλά σχετικό μέγεθος, που μπορεί να παρουσιάζει μία τιμή σε έναν παρατηρητή , ενώ σε έναν άλλο μπορεί να παρουσιάζει μια διαφορετική τιμή. Συγκεκριμένα όταν ένα αντικείμενο κινείτε με μεγάλη ταχύτητα, ο χρόνος φαίνετε να κυλά πιο αργά σε αυτό. 57 ΓΕΝΙΚΗ ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑ Η Γενική σχετικότητα διατυπώθηκε πάλι από τον Αϊνστάιν το 1915 μετά από προσπάθειες οκτώ ετών . Η Γενική σχετικότητα περιγράφει την βαρυτική έλξη μέσω των καμπυλώσεων του χωροχρόνου παρουσία μάζας . Άρα η βαρύτητα δεν είναι το αποτέλεσμα μίας δύναμης, αλλά οφείλετε στην καμπύλωση του χωροχρόνου, η οποία προκύπτει από την περιεχόμενη στον χωροχρόνο μάζα και ενέργεια. 58 ΑΤΟΜΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗ Η Ατομική φυσική είναι ο κλάδος της φυσικής , ο οποίος ασχολείται με τα άτομα και τις δυνάμεις που ανταλλάσουν μεταξύ τους . Κύριοι εκπρόσωποι της είναι ο Νιλς Μπορ ( Niels Bohr, 1885-1962 ) και ο Βέρνερ Καρλ Χάιζενμπεργκ ( Werner Karl Heisenberg, 1901-1976). 59 NIELS BOHR Ο Νηλς Μπορ, αποτέλεσε τον κύριο συντελεστή στην ανάπτυξη της ατομικής φυσικής . Στην θεωρία του υπέθεσε πως τα ηλεκτρόνια μπορούν να ακολουθούν μόνο ορισμένες τροχιές και όχι οποιεσδήποτε και επίσης ότι δεν ακτινοβολούν συνεχώς, αλλά μόνο όταν αλλάζουν τροχιά . Έτσι ερμήνευσε όλες τις φασματικές γραμμές ( σκοτεινές ή φωτεινές ακτίνες φωτός) του υδρογόνου . Αργότερα διατύπωσε την αρχή της συμπληρωματικότητας, σύμφωνα με την οποία τα φαινόμενα του μικρόκοσμου μπορούν να εξεταστούν είτε ως αλληλεπιδράσεις σωματιδίων είτε ως αλληλεπιδράσεις κυμάτων. 60 WERNER KARL HEISENBERG Το 1927 ο Χάιζενμπεργκ διατύπωσε την αρχή της αβεβαιότητας . Σύμφωνα με αυτή δεν μπορούμε να μετρήσουμε ταυτόχρονα με ακρίβεια την θέση και την ορμή ενός σωματιδίου . Δηλαδή είναι αδύνατο να προσδιορίσουμε με ακρίβεια σε δεδομένη χρονική στιγμή, την ταχύτητα και την θέση ενός σωματιδίου . Η τεράστια σημασία αυτής της θεωρίας αναγνωρίζεται από όλους τους φυσικούς, αλλά ο τρόπος με τον οποίο γίνεται κατανοητή η φυσική σημασία της αποτελεί ακόμη αντικείμενο συζητήσεων. 61 Τέλος, από την ερμηνεία της αρχής της συμπληρωματικότητας του Μπόρ, σε συνδυασμό με την ερμηνεία της αρχής της αβεβαιότητας του Χάιζενμπεργκ, ξεκίνησε ένα κύμα αναιτιοκρατικών αντιλήψεων που θεωρήθηκε από πλήθος επιστημόνων ως η απόδειξη της ελεύθερης βούλησης του ανθρώπου και της ύπαρξης του θεού . Άρα είναι εύκολο να κατανοήσουμε πως η ανθρώπινη Πίστη και η Επιστήμη, όχι μόνο δεν είναι αντίθετες έννοιες αλλά αλληλοσυμπληρούμενες. ΠΗΓΕΣ Μετάβαση στις ομάδες 62 Η σχέση θρησκείας και Επιστήμης Α) Η Επιστήμη και η θρησκεία προσεγγίζουν την ίδια πραγματικότητα ξεκινώντας όμως από διαφορετικές προϋποθέσεις και χρησιμοποιώντας διαφορετικές μεθόδους. Οι ερμηνείες, που προκύπτουν, είναι ετερογενείς και αποκλείουν η μία την άλλη. Συνεπώς, υπάρχει εγγενής διαμάχη μεταξύ επιστημονικής και θρησκευτικής σκέψης. Πρόκειται για μια δογματική αντίληψη, που έχει τις ρίζες της σε ιδεολογικές προκαταλήψεις, εκ μέρους φορέων τόσο της Επιστήμης, όσο και της θρησκείας. Απολυτοποιείται, έτσι, είτε η Πίστη, είτε η Γνώση, μεταβαλλόμενη και η ίδια η θρησκεία σε παν-επιστήμη. Ε Θ Η Επιστήμη ακυρώνει τη Θρησκεία Θ Ε Η Θ ακυρώνει την Ε 63 Β) Το (αλληλο)συμπληρωματικό η ενύπαρξη του Υπερβατικού στον κόσμο έχει να κάνει με τον τρόπο που Θείο και ύλη αυτο-αναφέρονται, αλληλο-συνδέονται και αλληλο-ενώνονται αδιαίρετα σε μία δημιουργική και διαφορετική πραγματικότητα. Η διερεύνηση της φυσικής και αντικειμενικής διάστασης είναι ανεξάρτητη, ως προς τις προϋποθέσεις, τη μέθοδο και την αξιολόγηση εγκυρότητας, από την κατανόηση και τη νοηματοδότηση της πνευματικής διάστασης. Η Επιστήμη και η Θεολογία έχουν αναπτύξει δύο διαφορετικούς, εννοιολογικούς και νοηματικούς κώδικες, δύο διαφορετικές γλώσσες, κατανόησης και ερμηνείας της πραγματικότητας. Η θρησκευτική γλώσσα υποδεικνύει έναν τρόπο ζωής, προκαλεί μία σειρά διαθέσεων και ενθαρρύνει την υπακοή σε συγκεκριμένες ηθικές αρχές. Η θρησκεία νοηματοδοτεί πνευματικώς τα φαινόμενα φορτίζει δηλ. τη φυσική πραγματικότητα με πνευματικά νοήματα. Η Φυσική, υποταγμένη στα Μαθηματικά, αφήνει ανερώτητο το ερώτημα για το ίδιο της το νόημα. Πράγματι, οι πολιτισμικές και θρησκευτικές πεποιθήσεις παίζουν έναν επιλεκτικό ρόλο στην Επιστήμη. Ορισμένες θρησκευτικές πεποιθήσεις συντείνουν, είτε ως κίνητρο, είτε ως αποτέλεσμα την επιστημονική δραστηριότητα και πρόοδο. Ε Θ Η Ε επηρεάζει τη Θ Ε Θ Η Θ επηρεάζει την Ε 64 Γ) Το διαλογικό μοντέλο υποστηρίζει ότι Επιστήμη και θρησκεία, μολονότι αποτελούν χωριστά πεδία, εντούτοις απευθύνονται παράλληλα στην ίδια πραγματικότητα, την οποία όμως η κάθε μία προσεγγίζει από διαφορετική οπτική γωνία, χωρίς αλληλεπιδράσεις. Το μοντέλο τού διαλόγου θρησκείας και Επιστήμης αναγνωρίζει, μέσω της Φιλοσοφίας, θρησκευτικές διαστάσεις της Επιστήμης και επιστημονικές διαστάσεις της θρησκείας. Θ Ε Ε και Θ σε διάλογο 65 Δ) Το συζευκτικό - συνθετικά - συναρμοστικό ( ενοποιητικό ή αλληλοσυγχωνευτικό). Το “σύμπαν” των σκέψεών μας, μολονότι δεν ενοικεί στον εγκέφαλο, ούτε σε κάποιο άλλο μέρος τού σώματος, ούτε κάπου στον χώρο, δεν είναι απομονωμένο από το γύρω μας φυσικό σύμπαν, αλλά συνδέεται μαζί του στενά. Σε σύγχρονη διατύπωση, θα λέγαμε ότι ο νους είναι ολιστικός. Γυρνώντας μας αιώνες πίσω, όπου Φιλοσοφία, Θεολογία και Επιστήμη λειτουργούσαν αδιαίρετα και ενιαία, επιδιώκει τη διαμόρφωση μιας ενιαίας συγκροτημένης και ολοκληρωμένης κοσμοθεωρητικής προσεγγίσεις απέναντι στον Θεό, τον κόσμο και τον άνθρωπο. Ε Θ Το συναρμοστικό μοντέλο 66 Ε) Το διαχωριστικό. Κάθε ένα από τα δύο μέρη ( Επιστήμη και θρησκεία) διατηρεί την αυτοτέλειά του. Για παράδειγμα, η Επιστήμη εξετάζει το πώς τού φυσικού κόσμου, ενώ η Θεολογία παρέχει τα θεμέλια της Ηθικής και της γνώσης για τη σχέση Θεού ανθρώπου και των ανθρώπων μεταξύ τους. Ε Θ Επιστήμη και Θρησκεία ανεξάρτητες Ε Θ Ασθενής ανεξαρτησία Ισχυρή ανεξαρτησία 67 Υπάρχει ένας κλάδος της φιλοσοφίας, ο οποίος ονομάζεται Επιστημολογία και μελετά την προέλευση, τη δομή, τη μέθοδο και το κύρος της γνώσης. Η Φιλοσοφία αυτή θεωρείται απαραίτητη για πολλούς λόγους, από τους οποίους οι κυριώτεροι: α) για να μην παραθεωρείται και αποσιωπάται η σχετικότητα των γνώσεων της ανθρώπινης Επιστήμης, β) για να μην προσδίνεται στους ισχυρισμούς της (Φυσικής) Επιστήμης μεταφυσική αίγλη, παρερμηνεύοντας έτσι την πραγματικότητα. γ) για να μην αυτονομείται, απολυτοποιείται και γενικά παραμορφώνεται η εικόνα της Επιστήμης, αλλά να λειτουργεί στα πλαίσια των ορίων της, όντας απλώς μία επί μέρους πληροφορία για ένα γεγονός, τού οποίου όμως ούτε τον λόγο, ούτε την έκβαση, ούτε τη συνολική παρουσία, ούτε το νόημα του επιτρέπεται να γνωρίσει. Κατά συνέπεια, ένα ολικό μοντέλο εξισορροπητικής συνάρμοσης Επιστήμης και θρησκείας με ευρύτητα και υψηλή λειτουργικότητα να διαθέτει τα πιο κάτω χαρακτηριστικά: 1) να αναγνωρίζει και να σέβεται τα ιδιότυπα χαρακτηριστικά της Επιστήμης και της θρησκείας, χωρίς να τα αλλοιώνει και παραμορφώνει. 2) να μην επιδιώκει να καλύψει αγεφύρωτα χάσματα ή να παραβλέψει σημεία επαφής και δυνατότητες συναρμογής. 3) να αναγνωρίζει και να προβάλλει όσο το δυνατόν περισσότερα σημεία επαφής και να διασαφηνίζει τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της αλληλεπίδρασης. 4) να διερευνά τις δυνατότητες διαμόρφωσης μιας ενιαίας, χριστιανικής και επιστημονικής κοσμοθεωρητικής αντίληψης, υπογραμμίζοντας τα θετικά και τα αρνητικά σημεία του εγχειρήματος. 5) να είναι ελαστικό και ευέλικτο, παραμένοντας πάντοτε ανοιχτό σε αμφισβήτηση και αναθεώρηση των προτάσεών του. 6) να αναγνωρίζει και να αποδέχεται την πιθανή εγκυρότητα κάθε συγκεκριμένης πρότασής του, χωρίς να διεκδικεί την απόλυτη και γενική ισχύ όλων των προτάσεών του. ΠΗΓΕΣ 68 ΦΥΣΙΚΗ 69 Τι συνέβη πριν από το Big Bang; Οι συνέπειες που είχε το BIG BANG για την θεολογία είναι βαθιές. Οι θρησκευτικές παραδόσεις που περιγράφουν ότι το σύμπαν έχει δημιουργηθεί από το θεό εκ του μηδενός και επίσης ότι το BIG BANG είναι ένα συμπέρασμα που κεντρίζει το ενδιαφέρον. Ο αστροφυσικός Robert Jastrow έγραψε ότι εάν η επιστήμη δεν θα μπορέσει να σηκώσει το πέπλο του μυστηρίου της δημιουργίας. Για τον επιστήμονα που έχει ζήσει με την πίστη του στη δύναμη του λογικού, η ιστορία τελειώνει σαν ένα άσχημο όνειρο. Αναρριχήθηκε στα βουνά της αγνοίας, πλησιάζει να κατακτήσει την υψηλότερη κορυφή καθώς σέρνεται στον τελικό βράχο, τον χαιρετά μια ομάδα θεολόγων που κάθονται εκεί από αιώνες. Γι’αυτό θέλουν να φέρουν τους θεολόγους και τους επιστήμονες πιο κοντά γιατί υπάρχουν πολλά σ’αυτές τις πρόσφατες ανακαλύψεις των απαρχών του σύμπαντος που εμπνέουν αμοιβαία αναγνώριση. Ο Φ. Κόλλινς προβάλλει το συμπέρασμα ότι η φύση είχε μια ορισμένη αρχή, μόνο μια υπερφυσική δύναμη που είναι έξω από το χώρο και το χρόνο που μπορεί να το έχει κάνει αυτό. Πηγές 70 O Ντετερμινισμός σχετίζεται άμεσα με τη Νευτώνεια φυσική. Ο Ντετερμινισμός είναι θεωρητικά δυνατόν με την πλήρη γνώση των νόμων της φυσικής ,να προβλέψει κανείς την ακριβή στιγμή και το ακριβές μέρος όπου θα λάβει χώρα ένα οποιοδήποτε σημαντικό γεγονός στο μέλλον ,έως τη συντέλεια του κόσμου. Ο Ντετερμινισμός, υποδεικνύει κάποιες μεθόδους και ορισμένους τομείς έρευνας με στόχο την όσο ο δυνατόν καλύτερη πρόβλεψη των φυσικών γεγονότων. Πηγές Τον 19ο Τι είναι η Κβαντομηχανική; αιώνα ο μαρκήσιος Ντε Λαπλάς εξέφρασε την άποψη ότι η φύση κυβερνιέται από ένα σύνολο αυστηρών φυσικών νόμων (μερικών γνωστών, μερικών που δεν έχουν ανακαλυφθεί ακόμη) ,και είναι συνεπώς για τη φύση αδύνατο να ξεφύγει από αυτούς τους νόμους. Το φως δεν παίρνει όλες τις δυνατές τιμές ενέργειας ,αλλά είναι κβαντωμένο σε σωματίδια ορισμένης ακριβούς ενέργειας, γνωστά ως φωτόνια. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ,σε αυτόν τον παράξενο κβαντικό κόσμο των λεπτών σωματιδίων, ήταν αδύνατο να μετρηθεί η θέση και η ορμή ενός σωματιδίου την ίδια στιγμή με οποιαδήποτε ακρίβεια. Ο Einstein απέρριψε την ανάπτυξη της κβαντομηχανικής με την έννοια της αβεβαιότητας ,με την περίφημη παρατήρηση «ο θεός δεν παίζει ζάρια». 71 Κοσμολογικά ερωτήματα Τι ρόλο παίζουν οι προσωπικές αντιλήψεις των επιστημόνων; Οι προσωπικές πεποιθήσεις των επιστημόνων παίζουν σημαντικό ρόλο στην επιστημονική μεθοδολογία και έρευνα και εφ’ όσον δεν τον οδηγούν στην αποδέσμευσή του από τις προκαταλήψεις του, τον οδηγούν σε αυθαιρεσίες στα πορίσματα της έρευνάς του. Άρα δε μπορούμε να μιλήσουμε για αντικειμενικότητα. Γιατί η υπόθεση του Θεού μπορεί να λύσει επιστημονικά ερωτήματα; Γιατί δεν μπορούν να εξηγηθούν όλες οι λεπτομέρειες, που διέπουν το γεγονός της ζωής και τις παρατήρησής της από τον άνθρωπο, με τυχαίες διαδικασίες. Άρα, η σκοπιμότητα στη φύση και στη Δημιουργία γενικότερα, τείνει να εξηγήσει και να λύσει πολλά επιστημονικά διλλήματα. ΠΗΓΕΣ 72 ΒΙΟΛΟΓΙΑ DNA-Το ανθρώπινο γονιδίωμα Στόχος της εργασίας δεν είναι να σπαρθεί διχόνοια μεταξύ των εκπροσώπων της θρησκείας και των εκπροσώπων της βιολογίας !Κάθε άλλο ... θίγοντας τομείς της βιολογίας και γνωρίζοντας ορισμένα από τα χαρακτηριστικά της ζωής και της λειτουργίας της , μπορούμε να αντιληφθούμε τη σοφία και το μεγαλείο με τα οποία δημιουργήθηκε ο κόσμος ! Τι προκαλεί την ομορφιά ; Σε τι οφείλεται η μεταμόρφωση της κάμπιας σε πεταλούδα ; Τι κρύβεται πίσω από το μυθικό φτέρωμα του παγωνιού που προσελκύει το ταίρι του ; Πόσο τυχαία μπορεί να είναι η ύπαρξη και η επιβίωση μας ανά τους αιώνες ; Πόσο άρτια κατασκευασμένα “μηχανήματα” είμαστε ; Είναι βέβαιο πως ανάλογα ερωτήματα έχει διατυπώσει ο οποιοσδήποτε από μας είτε αναρωτώμενος είτε απευθυνόμενος προς άλλους ! Άραγε ποιος έχει τη δυνατότητα να δώσει μια σαφή απάντηση ; Την απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα μπορούμε να τη βρούμε εισάγοντας έναν νέο όρο στο λεξιλόγιο μας – ίσως όχι τόσο νέο ... όσο αντιληπτό - .... το DNA ! Έπειτα από χρόνια διαρκών επιστημονικών μελετών καταφέρθηκε να δοθεί μια απάντηση για την εξέλιξη των ειδών στο πέρασμα του χρόνου από τον Δαρβίνο διατυπώνοντας την εξελικτική θεωρία. Χρειάστηκε όμως ένας αιώνας εργασιών από τότε προκειμένου να ανακαλυφθεί πώς είναι δυνατόν να υπάρξουν τέτοιες τροποποιήσεις στο DNA ώστε να γίνει αποδεκτή και να αποδειχθεί η θεωρία του Δαρβίνου . Πρώτος ο Αυγουστινιανός μοναχός Gregor Mendel – σύγχρονος του Δαρβίνου – απέδειξε ότι η κληρονομικότητα είναι δυνατόν να έρχεται σε ξεχωριστά πακέτα πληροφοριών . Κάνοντας πειράματα σε φυτά ο Mendel , διαπίστωσε πως ιδιότητες όπως αυτές που αφορούσαν την επιφάνεια των φυτών , ρυθμίζονταν από μαθηματικούς κανόνες . Στην πραγματικότητα οι παρατηρήσεις του κατέληγαν στην έννοια του γονιδίου η οποία όμως δεν είχε διατυπωθεί σαν έννοια μέχρι τότε . 73 Η θεωρία του Mendel αγνοήθηκε για περίπου 35 χρόνια . Στην αρχή του 20ού αιώνα όμως -τυχαία επανήλθε στο φως ταυτόχρονα από τρεις επιστήμονες . Στις μελέτες του σχετικά με την εμφάνιση σπάνιων ασθενειών σε ορισμένες οικογένειες , ο Gαrrod κατάφερε να αποδείξει πως όσα είχε διατυπώσει ο Mendel που αφορούσαν την ρύθμιση ιδιοτήτων από μαθηματικούς κανόνες . Συνεπώς ο Mendel και ο Garrod ήταν οι πρώτοι που πρόσθεσαν μαθηματικό χαρακτήρα στην έννοια της κληρονομικότητας του ανθρώπου , παρά ταύτα όμως ο μηχανισμός που βρισκόταν πίσω από το γεγονός αυτό , παρέμενε κρυφός , γιατί κανείς δεν είχε εξάγει συμπέρασμα για τη χημική βάση της κληρονομικότητας . Μέχρι το πρώτο μισό του 20ού αιώνα κυριαρχούσε η άποψη ότι τα κληρονομικά χαρακτηριστικά μεταφέρονταν μέσω των πρωτεϊνών . Αυτός ο μύθος όμως καταρρίφθηκε το 1944 έπειτα από μικροβιολογικές πειραματικές διαδικασίες των Avery , McLeod , McCarty , οι οποίοι πως το DNA είχε μόνο την ικανότητα του να μεταβιβάζει κληρονομικά χαρακτηριστικά, και όχι οι πρωτεΐνες. Μια δεκαετία περίπου αργότερα προσδιορίστηκε η χημικά δομή του DNA από τους Watson , Crick και Wilkins , οι οποίοι χρησιμοποιώντας δεδομένα που έδωσε η Franklin , μπόρεσαν να συμπεράνουν ότι το μόριο του DNA έχει σχήμα διπλής έλικας , μιας περιστροφικής ανεμόσκαλας και ότι η ικανότητά του να μεταφέρει πληροφορίες προσδιορίζεται από τη σειρά των χημικών ενώσεων που περιέχουν τα “σκαλιά της ανεμόσκαλας”. Αν κανείς παρατηρήσει τη δομή του DNA θα εκπλαγεί από την κομψότητα που το χαρακτηρίζει . Το εξωτερικό μέρος του αποτελείται από φωσφορικά και σάκχαρα . Μεγαλύτερο ενδιαφέρον όμως παρουσιάζει το εσωτερικό . Τα σκαλοπάτια της ανεμόσκαλας αποτελούνται από συνδυασμούς τεσσάρων χημικών ενώσεων που λέγονται “βάσεις” . Συμβολίζονται A , C , G και T . Κάθε μια από τις βάσεις έχει ένα ειδικό σχήμα και προκύπτουν τα ζευγάρια A-T ή Τ-Α και C-G ή G-C .Αν πάθει βλάβη μια βάση μπορεί να αντικατασταθεί μόνο από την αντίστοιχή της . Για παράδειγμα αν πάθει κάτι η Τ τότε μπορεί να αντικατασταθεί μόνο από μια άλλη Τ . Αυτό όμως από το οποίο προκύπτει περισσότερο η κομψότητα του DNA , είναι το γεγονός ότι η διπλή έλικα αμέσως προσδίδει έναν τρόπο αυτοαντιγραφής της . Κι αυτό γίνεται αντιληπτό αν κοπεί η διπλή έλικα στη μέση , γιατί κάθε μισή σκάλα περιέχει όλη την πληροφορία που χρειάζεται για να αναπαραχθεί ένα πλήρες αντίγραφο της αρχικής. 74 Λαμβάνοντας , λοιπόν υπόψιν του κανείς αυτήν την πρόχειρη “γνωριμία” του με το DNA θα μπορούσε να μιλήσει για ένα πρόγραμμα υπολογιστή εγκατεστημένο στον πυρήνα του κυττάρου . Η κωδικοποιητική γλώσσα του έχει μόνο τέσσερα γράμματα στο αλφάβητο της τα Α, Τ , C και G .Μια ειδική οδηγία, γνωστή σαν ένα γονίδιο, σχηματίζεται από εκατοντάδες ή χιλιάδες “γράμματα” . Όλες οι περίτεχνες λειτουργίες του κυττάρου πρέπει να κατευθύνονται από τη σειρά των “γραμμάτων”. Στην πραγματικότητα όμως , η το αίνιγμα γύρω από τη λειτουργία του DNA λύθηκε έπειτα από την ανακάλυψη του “αγγελιαφόρου” RNA . Κάθε πληροφορία του DNA που σχηματίζει ένα ειδικό γονίδιο στο RNA που είναι κάτι σαν μισή σκάλα που αιωρείται . Αυτή η μισή σκάλα μετακινείται από τον πυρήνα στο κυτταρόπλασμα όπου μπαίνει στα ριβοσώματα .Εκεί “διαβάζονται” οι βάσεις που εξέχουν από τη μισή αλυσίδα και του RNA , για να υλοποιήσουν την πληροφορία αυτού του μορίου σε μια πρωτεΐνη , αποτελούμενη από αμινοξέα. Οι πρωτεΐνες αυτές που προκύπτουν κάνουν τις λειτουργίες του κυττάρου και εξασφαλίζουν τη δομική του ακεραιότητα του. Έρευνες σε πολλούς οργανισμούς από τα βακτήρια μέχρι τους ανθρώπους αποκάλυψαν ότι αυτός ο “γενετικός κώδικας” με τον οποίο η πληροφορία του DNA και του RNA μεταφράζεται σε πρωτεΐνες είναι ομοιόμορφος σε όλους τους οργανισμούς . 75 Όλα τα παραπάνω ίσως για πολλούς να απηχούν απόψεις ενός άλλου κόσμου ....ενός κόσμου δίχως ίχνους “θείου μυστηρίου” ! Στην πραγματικότητα όμως , όποιος πιστεύει βαθιά στο Θεό , αναγνωρίζει το μεγαλείο Του . Όσα προαναφέρθηκαν , δεν είναι πάρα δείγματα της πολυπλοκότητας της ζωής και αφορμές που θα παρακινήσουν κάθε πιστό να αισθανθεί ακόμη περισσότερο δέος για τον Δημιουργό του ! Γίνεται λοιπόν σαφές πως οι απαντήσεις στα ερωτήματα που τέθηκαν στην αρχή μπορούν να δοθούν αν κανείς ανατρέξει στη λειτουργία του μηχανισμού του DNA... δεν είναι απλώς αποτελέσματα μιας υπερφυσικής σοφίας , αλλά της λειτουργίας ενός καλά οργανωμένου και πολύπλοκου “προγράμματος” ! Συμπέρασμα όλων των παραπάνω είναι το γεγονός ότι το DNA είναι το “βιβλίο οδηγιών του Θεού” για τη δημιουργία και τη λειτουργία της ζωής! Η ανάγνωση αυτού του βιβλίου μπορεί να δώσει απαντήσεις σε ακόμη περισσότερα ερωτήματα που ταλανίζουν τους ανθρώπους σχετικά με την ύπαρξη ζωής, αλλά μπορεί επίσης να αποδεσμεύσει από προβλήματα που μαστίζουν την ανθρωπότητα, όπως για παράδειγμα κληρονομικές ασθένειες . ΠΗΓΗ: Francis S. Collins -Η Γλώσσα του Θεού: ένας επιστήμονας δίνει μαρτυρία για την πίστη-εκδ.Παπαζήση, Αθήνα 2009 ISBN: 978-960-02-2268-5 76 Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟΝ ΠΛΑΝΗΤΗ ΓΗ Πώς ορίζεται η ζωή ; Η ζωή θεωρείται μια κίνηση της ύλης, η οποία είναι διαφορετική από τα υλικά του ανόργανου κόσμου. Ο πιο πλήρης ορισμός της ζωής είναι αυτός που δόθηκε από τον Γερμανό φυσικοχημικό Μάνφρεντ Άιγκεν, που λέει η ζωή είναι μια δυναμική κατάσταση της ύλης, οργανωμένη με πληροφορία και εξελίσσεται με Βάση τον μηχανισμό της φυσικής επιλογής. Πως εμφανίστηκε η ζωή στη Γη ; Η ηλικία της Γης είναι περίπου 4,55 δισεκατομμύρια χρόνια και στηρίζεται στις γνωστές και πολύ μακρές ημιπεριόδους με τις οποίες τρία ραδιενεργά στοιχειά συνεχώς διασπώνται και μετασχηματίζονται σε σταθερά στοιχειά. Όλες οι ενδείξεις που υπάρχουν σήμερα υποδηλώνουν ότι η γη ήταν ένας πολύ αφιλόξενος τόπος τα πρώτα της 500 εκατομμύρια χρόνια. Μόλις 150 εκατομμύρια χρόνια αργότερα βρίσκονται πολλαπλοί τύποι μικρόβιας ζωής, αυτοί οι μονοκύτταροι οργανισμοί ήταν ικανοί να αποθηκεύουν πληροφορίες, ίσως χρησιμοποιώντας DNA, και ήσαν ικανοί να αυτοαντιγράφονται, και να εξελίσσονται σε διαφορετικούς τύπους. 77 Ο Carl Woese πρότεινε ότι σ' αυτή την ορισμένη εποχή, ανταλλαγή DNA μεταξύ οργανισμών πραγματοποιούνταν εύκολα. Με αυτήν την έννοια η πρώιμη εξέλιξη ήταν μια περισσότερο ομαδική παρά ατομική λειτουργία. Αυτό το είδος της οριζόντιας μεταβίβασης γονιδίων είναι καλά βεβαιωμένο για τις πιο αρχαίες μορφές βακτηριδίων που υπάρχουν σήμερα στον πλανήτη. Το DNA με τη πολυσύνθετη δομή του φαίνεται πως είναι άκρως απίθανο να έγινε έτσι απλά, ιδίως γιατί δε φαίνεται να διαθέτει κανένα εγγενές μέσο για να αυτοαντιγράφεται. Πολλοί ερμηνευτές υπέδειξαν το RNA σαν την ενδεχόμενη αρχική μορφή της ζωής, γιατί αυτό μπορεί να μεταφέρει πληροφορία και σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να καταλύσει χημικές αντιδράσεις με τρόπο που το DNA δεν μπορεί. Οι βαθμιαίες δυσκολίες για να προσδιοριστεί μια εξήγηση για την καταγωγή της ζωής στη Γη οδήγησε μερικούς επιστήμονες να προτείνουν ότι η ζωή μπορεί να έφθασε στη Γη από το διάστημα. Αν και αυτό θα μπορούσε να λύσει την απορία για την εμφάνιση της ζωής στη Γη, δε βοηθάει καθόλου στο τελικό ερώτημα για την καταγωγή της ζωής, γιατί απλώς μεταθέτει αυτό το γεγονός σε ένα άλλο τόπο και χρόνο. Τέλος, λόγω της αδυναμίας της επιστήμης μέχρι σήμερα να εξηγήσει την προέλευση της ζωής, μερικοί θεϊστές υποστηρίζουν πως το DNA και το RNA αποτελούν θεϊκή δημιουργία. 78 Η ζωή και η εξέλιξη Υποστηρίζεται ότι το σύμπαν το σύμπαν ξεκίνησε περίπου πριν από 14,5 δισεκατομμύρια χρόνια. Θεωρούμε ότι ξεκίνησε από μια μεγάλη μάζα, ένα γαλακτικό νεφέλωμα, το οποίο κάτω από συμπίεση εξωτερικών παραγόντων και περνώντας από μια ασταθή Βαρυτική κατάσταση δημιούργησε το ηλιακό μας σύστημα. Μέσα σε αυτά τα 13 δισεκατομμύρια χρόνια, το σύμπαν δημιουργήθηκε σε τέσσερις φάσεις. Αυτές οι φάσεις είναι η κοσμική φάση κατά την οποία δημιουργούνται τα άτομα, η χημική φάση κατά την οποία δημιουργούνται τα μόρια, η φάση της Βιογένεσης, δηλαδή η δημιουργία των βιομορίων και του πρώτου κυττάρου και τέλος η τέταρτη της πολιτισμικής εξέλιξης του ανθρώπου. Θεωρούμε ότι το χρόνο μηδέν έγινε η Μεγάλη Έκρηξη, όπου με τα πρώτα σωματίδια είχαμε τη φυσική εξέλιξη και τη δημιουργία των ατόμων. Τα άτομα που σχηματίζονταν άρχισαν να ενώνονται μεταξύ τους και έτσι είχαμε το σχηματισμό των πρώτων μορίων. Τέλος, από το πρωταρχικό κύτταρο οδηγούμαστε στα βακτήρια, τα πρώτιστα, και στη συνέχεια από τους πολυκύτταρους οργανισμούς καταλήγουμε στον άνθρωπο. ΠΗΓΕΣ: Κυριακίδης Δ.Α., Προέλευση της ζωής: ένα χημικό μυστήριο Θεσσαλονίκη, ΖΗΤΗ,2001. Μπαμπάτσικος Χ. και Κυριακίδης Δ.Α., Προέλευση της ζωής: Θεωρίες και πειραματικές προσεγγίσεις, EIE, 2006 Sneden C, «The age of the Universe», Nature, 409(2001), 673-675. Haidane J.B.S., «The origin of life», Rationalist Annual, 1929, 148-169. Lehniger A.L., Biochemistry, Wooth Publisher Inc., 1992. Miller S.L., Urey H.C. and Oro J., «Origin of organic compounds on the primitive earth and in meteorites», JMolEvol, 9(1976), 59-72. Orgel L.E., «The origin of life-a review of facts and speculations», Trends in Biochemical Sciences, 23(1998), 491-495. Fox S.W. and Dose K., Molecular evolution and the origin of life, San Francisco, Freeman, 1972, 28. Francis S. Collins -Η Γλώσσα του Θεού: ένας επιστήμονας δίνει μαρτυρία για την πίστη-εκδ.Παπαζήση, Αθήνα 2009 - ISBN: 978-960-02-2268-5 79 Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ Οι επιστημονικές θεωρίες για τη ζωή είναι οι εξής: Α)Ο ηλεκτρικός σπινθήρας που μπορεί να παράγει τα αμινοξέα και τα σάκχαρα από μια ατμόσφαιρα γεμάτη με νερό, μεθάνιο, αμμωνία και υδρογόνο, η αστραπή μπορεί να έχει βοηθήσει στην δημιουργία των βασικών δομικών μονάδων της ζωής στη Γη. Β)Η κοινότητα αργίλου όπου μπορεί να έχουν συναντηθεί τα πρώτα μόρια της ζωής, ο κύριος ρόλος του DNA είναι να αποθηκεύει πληροφορίες για τον τρόπο με τον οποίο άλλα μόρια πρέπει να οργανώνονται. Γ) Οι υποθαλάσσιοι διέξοδοι αερίων όπου η ζωή μπορεί να είχε ξεκινήσει σε υποβρύχιες υδροθερμικές διεξόδους, που ανέβλυζαν τα βασικά μόρια πλούσια σε υδρογόνο απαραίτητα για τη ζωή. Δ) Το ψυχρό ξεκίνημα, όπου ο πάγος μπορεί να είχε καλύψει τους ωκεανούς πριν 3 δισεκατομμύριο χρόνια, δεδομένου ότι ο ήλιος ήταν τότε κατά ένα τρίτο λιγότερο φωτεινός από ότι είναι τώρα. Αυτό το στρώμα πάγου, μπορεί να είχε προστατεύσει τις εύθραυστες οργανικές ενώσεις κάτω στο νερό από το υπεριώδες φως και την καταστροφή από τις επιδράσεις των κοσμικών ακτίνων. Ε)Ο κόσμος του RNA, το RNA, που μπορεί να αποθηκεύσει πληροφορίες όπως και το DNA, να παίξει το ρόλο του ενζύμου. ΣΤ) Η απλή εκκίνηση: η ζωή μπορεί να άρχισε άλλο σε κύκλους αντιδράσεων. με μικρότερα μόρια αλληλεπιδρώντας το ένα με το Ζ) Η Πανσπερμία Σύμφωνα με αυτήν η ζωή δεν άρχισε στη Γη, αλλά από κάπου αλλού στο διάστημα, μια ιδέα γνωστή ως πανσπερμία. Για παράδειγμα, βράχοι σε τακτικά διαστήματα εκτινάσσονται από τον Άρη λόγω κοσμικών συγκρούσεων, και αρκετοί Αρειανοί μετεωρίτες έχουν βρεθεί στη Γη. ΠΗΓΗ:Μπαμπάτσικος Χ. και Κυριακίδης Δ.Α., Προέλευση της ζωής: Θεωρίες και πειραματικές προσεγγίσεις- Εκδ. Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών 2006 - ISBN 960-7998-36-7 80 Οικοδομώντας πάνω στις παρατηρήσεις που έκανε στα νησιά Γκαλαπάγκος, όπου εξέτασε τα απολιθωμένα λείψανα παλαιών οργανισμών και παρατήρησε τη διαφορετικότητα της μορφής της ζωής σε απομονωμένα περιβάλλοντα, αλλά και σε πρόσθετη εργασία παραπάνω από είκοσι έτη, ο Δαρβίνος ανέπτυξε τη θεωρία της εξέλιξης δια της φυσικής επιλογής. Έγραψε και δημοσίευσε τις απόψεις του στο βαθιάς επιρροής βιβλίο «Η καταγωγή των ειδών». Ο Δαρβίνος υποστήριξε ότι όλα τα ζώντα είδη προέρχονται από μια μικρή ομάδα κοινών προγόνων, ίσως και έναν. Υποστήριξε ότι η ποικιλία μέσα σε ένα είδος συμβαίνει τυχαία και ότι η επιβίωση ή η εξαφάνιση του κάθε οργανισμού εξαρτάται από την ικανότητά του να προσαρμοστεί στο περιβάλλον. Αυτό το ονόμασε φυσική επιλογή. Αναγνωρίζοντας τον ενδεχόμενο εκρηκτικό βαθμό της αντιλογίας, έκανε νύξη ότι θα μπορούσε η ίδια πορεία να εφαρμοστεί και στο ανθρώπινο γένος και το ανέπτυξε αυτό πληρέστερα σ’ ένα επόμενο βιβλίο «Η καταγωγή του ανθρώπου». «Η καταγωγή των ειδών» πυροδότησε άμεση κι εντατική διαμάχη, ενώ η αντίδραση από θρησκευτικούς παράγοντες δεν ήταν τόσο καθολικά αρνητική. Υπάρχουν διάφοροι μύθοι για τη δημόσια αντίδραση στο Δαρβίνο. Για παράδειγμα, ενώ υπήρξε μια περίφημη αντιλογία μεταξύ του Thomas Huxley (ένθερμου υποστηρικτή της εξέλιξης) και του επισκόπου Samuel Wilberforce, o Huxley μάλλον δεν είπε (όπως λέει ο μύθος) ότι δεν ντρέπεται να έχει έναν πίθηκο πρόγονο και θα ντρεπόταν μόνο να έχει σχέση με όποιον συσκοτίζει την αλήθεια. Επιπλέον ο Δαρβίνος κάθε άλλο παρά εξοστρακίστηκε από τη θρησκευτική κοινότητα. Τελικά θάφτηκε στο Αβαείο του Westminster. 81 Κανένας σοβαρός βιολόγος σήμερα δεν αμφιβάλλει ότι η θεωρία της εξέλιξης εξηγεί τη μεγαλειώδη πολυπλοκότητα και διαφορετικότητα της ζωής. Πράγματι η σχέση όλων των ειδών, διαμέσου του μηχανισμού της εξέλιξης, έχει μια τόσο βαθιά θεμελίωση για την κατανόηση ολόκληρης της Βιολογίας, ώστε είναι δύσκολο να φανταστούμε πως θα μπορούσε κανείς να μελετήσει τη ζωή χωρίς αυτήν. Λόγοι για την έλλειψη γενικής αποδοχής της θεωρίας του Δαρβίνου Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η θεωρία της εξέλιξης δεν είναι εύκολα συλληπτή. Για αιώνες οι άνθρωποι είχαν προσεκτικά παρατήρησε το φυσικό κόσμο γύρω τους. Πολλοί παρατηρητές, άσχετα από θρησκευτικές πεποιθήσεις, δεν μπόρεσαν να εξηγήσουν την πολυπλοκότητα και ποικιλία των μορφών της ζωής χωρίς να συμπεράνουν την ύπαρξη ενός σχεδιαστή. Ένα μεγάλο μέρος του προβλήματος της αποδοχής της θεωρίας της εξέλιξης είναι ότι πρέπει να συλλάβει κανείς τις εξαιρετικά μεγάλες χρονικές περιόδους που απαιτεί η διαδικασία. Ένας τρόπος να συμπτύξουμε τους αιώνες της ιστορίας σε μια πιο κατανοητή μορφή είναι να φανταστούμε τι θα συνέβαινε αν τα 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια που υπάρχει η Γη συμπιέζονταν σ‘ ένα 24ωρο. Αν η Γη ήταν σχηματισμένη στις 12:01 τα μεσάνυχτα τότε η ζωή θα παρουσιαζόταν στις 3:30 το πρωί. Μετά μια μακρά ημέρα βραδείας πορείας προς πολυκύτταρους οργανισμούς, η Καμβριανή έκρηξη θα συνέβαινε τελικά στις 9 το βράδυ. Αργότερα αυτό το βράδυ δεινόσαυροι θα τριγύριζαν στη Γη. Η εξάλειψή τους θα γινόταν στις 11 και τότε θα άρχιζαν να εξαπλώνονται τα θηλαστικά. Η διακλάδωση που θα οδηγούσε σε χιμπατζήδες και ανθρώπους θα συνέβαινε όταν μόνο 1 λεπτό και 17 δευτερόλεπτα έμεναν από την ημέρα και ανατομικά σημερινοί άνθρωποι θα παρουσιάζονταν τα 3 τελευταία δευτερόλεπτα. Η ζωή ενός μέσου ανθρώπου στη Γη σήμερα θα κάλυπτε μόνο το τελευταίο χιλιοστό τον δευτερολέπτου. Το πρόβλημα για πολλούς πιστούς φυσικά, είναι ότι τα συμπεράσματα της εξέλιξης φαίνεται να αντιλέγουν σε μερικά ιερά κείμενα που περιγράφουν το ρόλο του Θεού στη δημιουργία του σύμπαντος, της Γης, όλων των ζώντων πλασμάτων και των ανθρώπων. Στο Ισλάμ, για παράδειγμα, το Κοράνιο περιγράφει τη ζωή να αναπτύσσεται κατά στάδια, αλλά βλέπει τους ανθρώπους ως μια ξεχωριστή πράξη δημιουργίας «από πηλό, από λάσπη διαμορφωμένη». Στον Ιουδαϊσμό και το Χριστιανισμό, η μεγάλη ιστορία της Γενέσεως, κεφάλαια 1 και 2, είναι ένα σταθερά θεμέλιο για πολλούς πιστούς. 82 ΠΗΓΕΣ C. R. Darwin, The Origin of Species (New York: Penguin, 1958),ΣΕΛ. 452,456, 459. B. B. Warfield, "On the Antiquity and the Unity of the Human Race," Princeton Theological Review 9 (1911): 1-25. C. R. Darwin, quoted in Kenneth R. Miller, Finding Darwin's God (New York: HarperCollins, 1999), ΣΕΛ.287. Francis S. Collins -Η Γλώσσα του Θεού: ένας επιστήμονας δίνει μαρτυρία για την πίστη- εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 2009- ISBN: 978-960-02-2268-5 83 Συμπέρασμα της θεωρίας του Δαρβίνου Η θεωρία του Δαρβίνου ή όπως αλλιώς λέγεται η θεωρία της εξελίξεως των ειδών σύμφωνα με τους οπαδούς της είναι μια φυσική θεωρία που προαναφέραμε εισήγαγε τη διάσταση του χρόνου στη μελέτη της έμβιας ύλης. Αυτό σημαίνει ότι τα ζωντανά είδη δεν θεωρούνταν ολοκληρωμένα από την αρχή αλλά διαφοροποιήθηκαν στη διάρκεια των γεωλογικών περιόδων για να προσαρμοστούν στο μεταβαλλόμενο περιβάλλον τους. Η εν λόγω θεωρία σίγουρα έχει πολλές επιστημονικές ατέλειες και αδυναμίες. Οι επιστημονικές αυτές τρύπες εντοπίζονται σε δυο τομείς. Ο πρώτος έχει να κάνει με το χρόνο που απαιτείται για μια τόσο βραδεία εξελικτική διαδικασία. Σύμφωνα με υπολογισμούς ο χρόνος αυτός δε φτάνει ούτε κατά ελάχιστο. Ο δεύτερος τομέας στον οποίο πάσχει η εξελικτική διαδικασία είναι ότι θεωρεί πως η εξέλιξη αυτή ερμηνεύεται σε υπερβολικά μεγάλο ποσοστό με την τύχη. Κάτι που είναι αδύνατο να συμβαίνει στο χώρο της αστρονομίας και των μαθηματικών. Πρέπει να τονιστεί ότι η θεωρία του Δαρβίνου είναι ανεξάρτητη από την πίστη. Ο επιστήμονας την ώρα που κάνει έρευνα δεν είναι ούτε πιστός ούτε άπιστος. Ο δρόμος προς την ζωή είναι μια ανάβαση από τις πιο απλές στις πιο πολύπλοκες μορφές. Κορωνίδα αυτής της πορείας της δημιουργίας είναι ο άνθρωπος. ΠΗΓΕΣ 84 ΤΕΛΟΣ Ευχαριστούμε επίσης για τη συμβολή τους στην εργασία μας: Τον Σύμβουλο που έχει την παιδαγωγική ευθύνη του σχολείου μας κ. Β. Δρακόπουλο για την ενθάρρυνση και την καθοδήγησή του στο «άνοιγμα» της εργασίας μας στην κοινωνία. Την ΕΛΜΕ Βοιωτίας για την έμπρακτη υποστήριξή της. Τον Διευθυντή μας κ. Γ. Φίλο για τις εύστοχες παρατηρήσεις του σε θέματα μεθοδολογίας. Όλους εκείνους που συνέβαλαν ενεργά ή σιωπηρά στην ευόδωση του έργου μας και θέλησαν να παραμείνουν ανώνυμοι. 85
© Copyright 2024 Paperzz
