το πόστερ - Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών

Η χλωρίδα στα φυτεμένα δώματα του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
1
Ε. ,
Μποσνάκη
1Πρόγραμμα
Χανλίδου
2
Ε. ,
Κοκκίνη
2
Σ.
Μεταπτυχιακών Σπουδών «Διατήρηση της Βιοποικιλότητας και Αειφορική Εκμετάλλευση Αυτοφυών Φυτών (ΒΑΦ)», Τμήμα Βιολογίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 54124
Θεσσαλονίκη, E-mail: [email protected]
2Τομέας Βοτανικής, Τμήμα Βιολογίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 54124 Θεσσαλονίκη
Εισαγωγή
Υλικά και Μέθοδοι
Τα φυτεμένα δώματα (φυτεμένοι χώροι στην οροφή κτιρίων) έχουν πολλά
περιβαλλοντικά πλεονεκτήματα για το αστικό περιβάλλον, όπως την αύξηση υπαίθριων
χώρων πρασίνου και την δημιουργία αστικών καταφυγίων βιοποικιλότητας.
Πραγματοποιήθηκαν περιοδικές δειγματοληψίες κατά τη χρονική περίοδο Μάρτιος-Αύγουστος 2013 (κάθε 15 ημέρες). Σε
κάθε δειγματοληψία συλλέχθηκαν δείγματα για ταξινομικό προσδιορισμό και εκτιμήθηκε η αφθονία των taxa.
Στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, στο πλαίσιο του βιοκλιματικού
σχεδιασμού κτιρίων, το 2011, κατασκευάστηκαν δύο φυτεμένα δώματα (ΦΔ) εκτατικού
τύπου (Εικόνα 1).
 Στον ημιώροφο του κτιρίου ΚΕΔΕΑ (Εικόνα 2), εμβαδού 435 m2, χωρίς δυνατότητα
επίσκεψης
 Στην οροφή της υπόγειας βιβλιοθήκης της Φιλοσοφικής Σχολής (Εικόνα 3), εμβαδού
410 m2, με δυνατότητα επίσκεψης
Η ταξινόμηση των δειγμάτων είναι σύμφωνα με τη Flora Hellenica (Strid & Tan, 1997, 2002) και τη Flora Europaea (Tutin et al.,
1968-1980, 1993), ενώ η ονοματολογία σύμφωνα με τη Euro + Med PlantBase (2012). Oι βιομορφές και η χωρολογία των
taxa είναι σύμφωνα με τον Pignatti (1982).
Σε σχέση με την αφθονία τους, τα taxa κατατάχθηκαν σε τρεις κλάσεις, Ι: 1-5 άτομα, ΙΙ: 6-25 άτομα, ΙΙΙ: >26 άτομα (Πίνακας 1).
Οι τιμές των δεικτών Ellenberg είναι σύμφωνα με τους Pignatti et al. (2005).
Η κατάσταση διατήρησης των καλλιεργούμενων φυτών (Πίνακας 2) εκτιμήθηκε με τη χρήση κλίμακας ως εξής: Α: είδη των
οποίων η κάλυψη αυξήθηκε μετά τη φύτευση, Β: είδη των οποίων η κάλυψη παρέμεινε όπως η αρχική, Γ: είδη των οποίων η
κάλυψη μειώθηκε και Δ: είδη που δεν επιβίωσαν.
Το σύστημα υποδομής των φυτεμένων δωμάτων περιλαμβάνει αντιριζική μεμβράνη,
υπόστρωμα συγκράτησης υγρασίας, σύστημα για την αποστράγγιση του νερού και τον
αερισμό των ριζών, μηχανικό ελαφρύ υπόστρωμα ανάπτυξης φυτών και κάλυψη από
βότσαλα. Τα δώματα φυτεύτηκαν με αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά και οι
καλλιεργητικές εργασίες συντήρησής τους ήταν πολύ περιορισμένες.
Εικόνα 2. Το ΦΔ στο κτίριο του ΚΕΔΕΑ.
Σκοπός
 Η καταγραφή των αυτοφυών φυτών που διείσδυσαν στα φυτεμένα δώματα και
εκτίμηση της αφθονίας τους
 Η διερεύνηση των χαρακτηριστικών της αυτοφυούς χλωρίδας: βιοτικές μορφές,
χωρολογία, περιβαλλοντικές απαιτήσεις
 Ο προσδιορισμός και η εκτίμηση της κατάστασης διατήρησης των καλλιεργημένων
φυτών
Εικόνα 1. Θέση των ΦΔ στην Πανεπιστημιούπολη του ΑΠΘ. Κόκκινος κύκλος: ΦΔ στο κτίριο του
ΚΕΔΕΑ, κίτρινος κύκλος: ΦΔ στη Βιβλιοθήκη της Φιλοσοφικής Σχολής.
Εικόνα 3. Το ΦΔ στη Φιλοσοφική Σχολή.
Αποτελέσματα-Συζήτηση
Η αυτοφυής χλωρίδα
Συνολικά καταγράφηκαν 32 taxa, από τα οποία 10 μόνο στο ΦΔ του ΚΕΔΕΑ, 11 μόνο στο ΦΔ
της ΦΣ, ενώ 11 και στις δύο περιοχές (Πίνακας 1). Δέκα από τα taxa δεν είχαν καταγραφεί
προηγουμένως στην Πανεπιστημιούπολη, ενώ όλα είχαν καταγραφεί στην ευρύτερη
περιοχή της Θεσσαλονίκης (Πατέλη 2001, Κρίγκας 2004).
Η πλειονότητα των φυτών είναι θερόφυτα (23 taxa) και ακολουθούν τα ημικρυπτόφυτα (6
taxa), τα χαμαίφυτα (2 taxa) και τα φανερόφυτα (1 taxon). Στο ΚΕΔΕΑ καταγράφηκαν
συγκριτικά περισσότερα θερόφυτα, ενώ στη ΦΣ περισσότερα ημικρυπτόφυτα και
χαμαίφυτα (Εικόνα 4).
Από τα taxa που καταγράφηκαν 26 είναι αυτόχθονα, ενώ έξι αλλόχθονα (τα Amaranthus
viridis, Erigeron canadensis, Euphorbia prostrata, Portulaca oleracea, Sporobolus indicus και
Trigonella esculenta). Στο ΚΕΔΕΑ ήταν, συγκριτικά, μεγαλύτερος ο αριθμός των
Μεσογειακών, ενώ στη ΦΣ αυτός των Κοσμοπολιτικών taxa (Εικόνα 5).
Τα taxa που καταγράφηκαν (Εικόνα 6) είναι κυρίως δείκτες περιοχών με:
 Μερική σκίαση έως άπλετο φως
 Μέτριες θερμοκρασίες (μέσες θερμοκρασίες εύκρατων περιοχών έως σχετικά δροσερές
μεσογειακών περιοχών)
 Μέτρια επίπεδα υγρασίας
 Μέτρια επίπεδα θρεπτικών συστατικών
 Ελαφρώς όξινο έως ελαφρώς αλκαλικό υπόστρωμα
20
10
ΚΕΔΕΑ
ΦΣ
ΚΕΔΕΑ
ΦΣ
18
8
Αριθμός taxa
Αριθμός taxa
16
14
12
10
8
6
4
6
4
2
Πίνακας 1. Κατάλογος των αυτοφυών taxa που καταγράφηκαν στα δύο
ΦΔ και η αφθονία τους (Ι-ΙΙΙ).
Taxa
Amaranthus viridis L.
Cardamine graeca L.
Centaurium pulchellum (Sw.) Druce
Clinopodium nepeta subsp. glandulosum (Req.) Govaerts
Crepis vesicaria subsp. taraxacifolia (Thuill.) Thell.
Digitaria sanguinalis (L.) Scop.
Erigeron canadensis L.
Euphorbia peplus L.
E. prostrata Aiton
Medicago polymorpha L.
Melica transsilvanica Schur
Melilotus indicus (L.) All.
Ochlopoa annua (L.) H. Scholz
Oxalis corniculata L.
Parietria judaica L.
Piptatherum miliaceum (L.) Coss.
Platanus orientalis L.
Polypogon monspeliensis (L.) Desf.
Portulaca oleracea L.
Senecio vulgaris L.
Setaria verticillata (L.) P. Beauv.
S. viridis (L.) P. Beauv.
Sonchus asper (L.) Hill
S. oleraceus L.
Sporobolus indicus (L.) R. Br.
Stellaria media (L.) Cirillo
Taraxacum sp.
Trifolium repens L.
Trigonella esculenta Willd.
Veronica arvensis L.
V. cymbalaria Bodard
Vicia sativa L.
ΚΕΔΕΑ
ΦΣ
ΙΙ
ΙΙΙ
Ι
Ι
Ι
ΙΙΙ
ΙΙΙ
ΙΙΙ
Ι
ΙΙ
ΙΙΙ
ΙΙΙ
ΙΙΙ
Ι
Ι
ΙΙΙ
ΙΙΙ
ΙΙΙ
ΙΙ
ΙΙΙ
Ι
ΙΙ
ΙΙ
ΙΙ
ΙΙΙ
ΙΙΙ
ΙΙ
ΙΙΙ
ΙΙ
Ι
ΙΙΙ
ΙΙ
ΙΙΙ
ΙΙ
ΙΙ
ΙΙ
Τα καλλιεργούμενα taxa
Συνολικά ανήκουν σε εννέα taxa (Πίνακας 2), από αυτά τέσσερα
είναι κοινά μεταξύ των ΦΔ, ενώ επιπλέον τρία βρίσκονται μόνο
στο ΚΕΔΕΑ και δυο μόνο στη ΦΣ.
Επτά είναι αυτόχθονα (ανάμεσα σε αυτά ένα Ελληνικό
ενδημικό, το Teucrium francisci-werneri) και δύο είναι
αλλόχθονα.
Σχετικά με την κατάσταση διατήρησής τους (Πίνακας 2):
 Πέντε βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση (Α και Β)
 Τρία βρίσκονται σε μέτρια κατάσταση (Γ)
 Δύο έχουν εξαφανιστεί (Δ) (Εικόνα 7 και 8)
Πίνακας 2. Καλλιεργούμενα taxa των ΦΔ, η χωρολογία τους και η κατάσταση
διατήρησης τους (Α-Δ) στα ΦΔ.
Taxa
Artemisia absinthium L.
Lavandula dentata L.
Origanum majorana L.
Rosmarinus officinalis L.
Salvia officinalis L.
Teucrium francisci-werneri Rech. f.
Vinca major L.
Gaura sp.
Pelargonium roseum Willd.
Χωρολογία
Αυτόχθον (Ευρασία-Β Αφρική)
Αλλόχθον (ΝΔ Ευρώπη-ΒΔ Αφρική)
Αυτόχθον (Α Μεσόγειος)
Αυτόχθον (Μεσόγειος)
Αυτόχθον (Βαλκάνια-Ιταλία)
Αυτόχθον (Ελληνικό Ενδημικό)
Αυτόχθον (Β Μεσόγειος)
Αλλόχθον (Β Αμερική)
Αλλόχθον (Ν Αφρική)
ΚΕΔΕΑ
Β
Β
Γ
Β
Δ
Γ
Α
ΦΣ
Β
Β
Β
Δ
Β
Γ
Ι
ΙΙ
Ι
Ι
Ι
Ι
Ι
2
0
0
Θερόφυτα (T) Ημικρυπτόφυτα (Η) Χαμαίφυτα (Ch) Φανερόφυτα (P)
Βιοτική μορφή
Αλλόχθονα Κοσμοπολίτικα Ευρασιατικά Ευρωπαϊκά
Αυτόχθονα
Χωρολογικός τύπος
Εικόνα 4. Βιοτικό φάσμα των αυτοφυών φυτών.
4
2
0
ΚΕΔΕΑ
ΦΣ
8
6
4
6
4
2
0
0
ΚΕΔΕΑ
ΦΣ
10
8
2
12
Οξύτητα εδάφους (R)
10
12
Θρεπτικά στοιχεία (N)
10
Υγρασία (M)
10
Θερμοκρασία (T)
12
Ένταση φωτός (L)
12
6
Εικόνα 7. Η Salvia officinalis έχει εξαφανιστεί από το ΦΔ του ΚΕΔΕΑ και στη θέση
της παρατηρείται έντονη εμφάνιση αυτοφυών φυτών.
Εικόνα 5. Χωρολογικό φάσμα των αυτοφυών φυτών.
12
8
Μεσογειακά
10
8
6
4
2
0
ΚΕΔΕΑ
ΦΣ
8
6
4
2
0
ΚΕΔΕΑ
ΦΣ
Εικόνα 6. Θηκογράμματα των τιμών των δεικτών Ellenberg των αυτοφυών φυτών στα δυο ΦΔ.
ΚΕΔΕΑ
ΦΣ
Εικόνα 8. Το Teucrium francisci-werneri έχει εξαφανιστεί από το ΦΔ της ΦΣ και
στη θέση του παρατηρείται έντονη εμφάνιση αυτοφυών φυτών.
Συμπεράσματα
Στα φυτεμένα δώματα του ΑΠΘ καταγράφηκαν συνολικά 32 αυτοφυή taxa (21 στο κτίριο του ΚΕΔΕΑ, 22 στη Βιβλιοθήκη της Φιλοσοφικής Σχολής).
Κυριαρχούν:
A) τα θερόφυτα
B) τα Μεσογειακά και Κοσμοπολιτικά taxa
Εντοπίστηκαν διαφορές τόσο στο βιοτικό όσο και στο χωρολογικό φάσμα των δύο δωμάτων.
Η σύνθεση της χλωρίδας, που καταγράφηκε, υποδεικνύει oτι το τεχνητό περιβάλλον των φυτεμένων δωμάτων χαρακτηρίζεται από μέτρια επίπεδα υγρασίας και θρεπτικών συστατικών.
Τα εννέα taxa που αρχικά φυτεύτηκαν στα δώματα στη πλειοψηφία τους διατηρήθηκαν και βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση, με δύο εξαιρέσεις (Teucrium francisci-werneri και Salvia officinalis).
Βιβλιογραφία

Strid, A. & Tan, K. (eds). 1997. Flora Hellenica 1. – Koeltz Scientific Books, Germany.

Strid, A & Tan, K. (eds). 2002. Flora Hellenica 2. – A.R. Gantner Verlag K.G., Koeltz Scientific Books, Germany.

Tutin, T. G., Heywood, V. H., Burges, N. A. , Moore, D. M., Valentine, D. H., Walters, S. M. & Webb, D. A. (eds). 1968, 1972, 1976, 1980. Flora Europaea 2-5. – Cambridge.

Euro+Med (2006-): Euro+Med PlantBase - the information resource for Euro-Mediterranean plant diversity.

Published on the Internet http://ww2.bgbm.org/EuroPlusMed/ [accessed 27/09/2013].

Pignatti, S. 1982. Flora d’ Italia 1-3. – Edagricole, Bologna.

Pignatti, S., Menegoni, P. & Pietrosanti, S. 2005. Bioindicazione attraverso le piante vascolari. Valori di indicazione secondo Ellenberg (Zeigerwerte) per le specie della Flora d’Italia. BraunBlanquetia 39: 1-97.

Κρίγκας, Ν. 2004. Χλωρίδα και ανθρώπινες δραστηριότητες στην περιοχή της Θεσσαλονίκης: Βιολογική προσέγγιση και ιστορική σύνδεση. - Διδακτορική διατριβή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο
Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη.

Πατέλη, Μ. 2001. Χρήσεις γης και βιοποικιλότητα: η χλωρίδα της πανεπιστημιούπολης του ΑΠΘ. - Μεταπτυχιακή διατριβή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη.

Download Report