ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ LIFE07 ENV/GR/000278 SOIL SUSTAINABILITY (So.S.) “Αειφορική διαχείριση εδάφους στην Yδρολογική λεκάνη του Ανθεμούντα με βάση την Ευρωπαϊκή Θεματική στρατηγική για το έδαφος” Ενέργεια 10: Ανάπτυξη Εργαλείου διαχείρισης ρυπασμένου Εδάφους Τίτλος παραδοτέου Στρατηγικό πλάνο δράσης για την εφαρμογή ελέγχου ρύπανσης υπεδάφους Φάσης Ι και Φάσης ΙΙ Δρ. Χρήστος Βατσέρης: Τεχνικός Διευθυντής Μελετητική Δρ. Θωμάς Τσατσαρέλης: Υπεύθυνος έργων Ομάδα Δρ. Απόστολος Καρτέρης: Υπεύθυνος έργων Δρ. Στυλιανός Παπαδόπουλος: Γενικός Διευθυντής ΙΟΥΝΙΟΣ 2010 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Περίληψη ........................................................................................................................ 3 Summary ........................................................................................................................ 4 1. Εισαγωγή .................................................................................................................... 5 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1.5. Λόγοι για τους οποίους απαιτείται εκτέλεση ελέγχου ρύπανσης........................................................ 6 Μοντέλο Αξιολόγησης Πεδίου (Conceptual Site Model) ...................................................................... 6 Εκτίμηση επικινδυνότητας ρυπασμένου χώρου ................................................................................. 14 Επισκόπηση της διαδικασίας περιβαλλοντικού ελέγχου .................................................................... 17 Η σημασία ενός περιβαλλοντικού ελέγχου .......................................................................................... 18 2. Προκαταρκτικός περιβαλλοντικός έλεγχος (Φάση Ι).......................................................20 2.1. Έρευνα γραφείου (desktop study) ....................................................................................................... 20 2.2. Έρευνα πεδίου......................................................................................................................................... 23 3. Σχεδιασμός διατρητικής διερεύνησης πεδίου (Φάση II)..................................................24 3.2. Επιλογή της θέσης και του αριθμού των θέσεων δειγματοληψίας διατρητικού περιβαλλοντικού ελέγχου ............................................................................................................................................................ 27 3.2.1. Επιλογή θέσεων δειγματοληψίας ............................................................................28 3.2.2. Επιλογή θέσεων δειγματοληψίας για τον προσδιορισμό μονοπατιών της διαφυγής της ρύπανσης.......................................................................................................................29 3.2.3. Επιλογή θέσεων για περιμετρικές δειγματοληπτικές γεωτρήσεις για ανίχνευση ρύπανσης εντός και εκτός πεδίου.............................................................................................................................................. 31 4. Μέθοδοι διατρητικής διερεύνησης πεδίου .....................................................................32 4.1. Σκοπός διατρητικής διερεύνησης.......................................................................................................... 32 4.2. Τεχνικές διάνοιξης γεωτρήσεων............................................................................................................ 32 4.3. Αποφυγή επέκτασης της ρύπανσης λόγω επικοινωνίας μεταξύ υδροφόρων οριζόντων .............. 35 5. Διερεύνηση εδάφους...................................................................................................37 5.1 Δειγματοληψία για ανάλυση ρύπων ...................................................................................................... 40 5.2 Επιλογή βάθους δειγματοληψίας και αριθμού δειγμάτων .................................................................. 40 6. Διερεύνηση υπόγειων νερών........................................................................................42 6.1. 6.2. 6.3. 6.5. 6.6. 6.7. 6.8. 6.9. Σχεδιασμός δειγματοληπτικών γεωτρήσεων....................................................................................... 42 Τοποθέτηση φίλτρων ............................................................................................................................. 45 Μήκος φίλτρων και μέγεθος οπών ....................................................................................................... 46 Καθαρισμός και ανάπτυξη των γεωτρήσεων....................................................................................... 47 Δοκιμές χαρακτηρισμού υδροφορέα .................................................................................................... 48 Δειγματοληψία για ανάλυση ρύπων ..................................................................................................... 49 Προετοιμασία για δειγματοληψία.......................................................................................................... 50 Δειγματοληψία υπόγειου νερού ............................................................................................................ 50 6.9.1. Συλλογή δειγμάτων που περιέχουν VOCs ................................................................51 6.9.2. Συχνότητα δειγματοληψίας υπογείων νερών ...........................................................51 6.10. Δοχεία δειγματοληψίας ........................................................................................................................ 52 6.11. Διατήρηση δειγμάτων .......................................................................................................................... 52 6.12. Έλεγχος ποιότητας ............................................................................................................................... 53 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ...............................................................................................................54 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α – ΡΥΠΟΙ ΣΕ ΕΔΑΦΟΣ ΚΑΙ ΥΠΟΓΕΙΑ ΝΕΡΑ ..................................................57 Α.1. Οδηγός για ρύπους και τεχνολογίες ..................................................................................................... 58 Α.2. Αλογονωμένοι VOCs ............................................................................................................................... 66 Α.3. Μη Αλογονωμένοι VOCs ........................................................................................................................ 67 Α.4. Αλογονωμένοι SVOCs............................................................................................................................. 68 Α.5. Μη αλογονωμένοι SVOCs ...................................................................................................................... 68 Α.6. Καύσιμα.................................................................................................................................................... 69 Α.7. Μέταλλα και μεταλλοειδή ...................................................................................................................... 70 Α.8. Εκρηκτικά................................................................................................................................................. 70 Α.9. Ανόργανοι ρύποι σε υπόγεια νερά........................................................................................................ 71 Α.10. Οργανικοί ρύποι σε υπόγεια νερά ...................................................................................................... 76 Α.11. Μικροβιολογικοί παράγοντες σε υπόγεια νερά ................................................................................. 76 Α.12. Φυσικά χαρακτηριστικά υπόγειου νερού........................................................................................... 77 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ B – ΘΕΜΑΤΑ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΣΕ ΔΙΑΤΡΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΔΙΟΥ .....................................................................................................................................78 Z:\INTERGEO-DATA\PROJECTS\E.U\G1770- Soil Sustainability\REPORT\DELIVERABLE Phase I+II investigation\Deliverable INTERGEO - Στρατηγικό πλάνο δράσης 290410.doc 2 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ Περίληψη Στην παρούσα τεχνική έκθεση παρατίθεται ένα στρατηγικό πλάνο δράσης για την εφαρμογή ελέγχου ρύπανσης υπεδάφους Φάσης Ι (προκαταρκτική εξέταση) και Φάσης ΙΙ (διατρητική διερεύνηση πεδίου). Το 1ο κεφάλαιο αφορά στην εισαγωγή της τεχνικής έκθεσης στην οποία παρατίθεται η επισκόπηση της διαδικασίας του περιβαλλοντικού ελέγχου και η σημασία του. Στο 2ο κεφάλαιο παρατίθενται οι προδιαγραφές και ο τρόπος σχεδιασμού και υλοποίησης ενός προκαταρτικού περιβαλλοντικού ελέγχου (Φάση Ι), τόσο κατά την έρευνα γραφείου, όσο και κατά τη μετέπειτα επίσκεψη στο χώρο, για τη συλλογή και αξιολόγηση όλων των απαιτούμενων δεδομένων. Στη συνέχεια, το 3ο κεφάλαιο αναφέρεται στο σχεδιασμό της διατρητικής διερεύνησης πεδίου (Φάση 2), στη σημασία της ποιότητας των δεδομένων και σε ζητήματα σχετικά με την επιλογή της θέσης και του αριθμού των θέσεων δειγματοληψίας για διατρητικό περιβαλλοντικό έλεγχο. Το 4ο κεφάλαιο συμπληρώνει το προηγούμενο, καθώς σχετίζεται με τις μεθόδους της διατρητικής διερεύνησης πεδίου. Επίσης, τα 5ο και 6ο κεφάλαια αφορούν σε θέματα για τη διερεύνηση εδάφους και υπόγειων νερών, σχετικά με τη δειγματοληψία τους, το σχεδιασμό των δειγματοληπτικών γεωτρήσεων (πιεζομέτρων) και την εγκατάστασή τους. Τέλος στο Παράρτημα Α δίδεται ένας οδηγός – κατάλογος για τους κυριότερους ρύπους που απαντώνται ανάλογα με τις δραστηριότητες των πεδίων. 3 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ Summary Aim of this technical report is to present a strategic action plan for the implementation of Phase I (preliminary) and Phase II (intrusive) environmental site investigation. The 1st chapter regards the introduction of the technical report in which an overview of the site investigation process and its significance are stated. The 2nd chapter describes the preliminary site investigation (Phase I), potential resources for the desktop study and important information to be validated during the site visit. Furthermore, chapter 3 provides an overview of the elements of an intrusive site investigation plan (Phase II), the importance of setting data quality objectives prior to starting the intrusive site investigation and fundamental information needed to determine the location and number of sampling positions. In addition, chapter 4 provides guidance on the selection of the appropriate intrusive site investigation method. Chapters 5 and 6 regard matters on soil and groundwater investigation, on their sampling, design and installation of groundwater monitoring wells. Finally, Annex A provides a guide – catalogue of typical contaminants found at sites, in relation to their activities. 4 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ 1. Εισαγωγή Οι ρύποι σε έδαφος και υπόγεια νερά μπορεί να είναι φυσικοί ή να έχουν προκληθεί από ανθρώπινες δραστηριότητες. Η φυσική ρύπανση μπορεί να είναι παρούσα σε πετρώματα και ιζήματα. Καθώς το υπόγειο νερό ρέει μέσα από τα ιζήματα, μέταλλα όπως σίδηρος και μαγγάνιο, διαλύονται και στη συνέχεια μπορεί να βρεθούν σε υψηλές συγκεντρώσεις στο νερό. Από την άλλη, απορροές από βιομηχανίες, αστικές δραστηριότητες, γεωργία και διαχείριση αποβλήτων μπορούν επίσης να επηρεάσουν την ποιότητα των υπόγειων νερών. Ρύποι από διαρροές δεξαμενών καυσίμων ή ατυχήματα με τοξικές χημικές ουσίες μπορεί να διαρρεύσουν στο υπόγειο νερό και να ρυπάνουν τον υδροφορέα. Παρομοίως φυτοφάρμακα και παρασιτοκτόνα μπορούν να συσσωρευτούν και να διαφύγουν στα υπόγεια νερά. Οι φυσικές ιδιότητες του υδροφορέα, όπως πάχος, τύπος πετρώματος ή ιζήματος και τοποθεσία, παίζουν σημαντικό ρόλο για την περίπτωση που οι ρύποι της επιφάνειας φτάνουν στα υπόγεια νερά. Ο κίνδυνος της ρύπανσης είναι μεγαλύτερος για ελεύθερους υδροφορείς, καθώς συνήθως είναι κοντύτερα στην επιφάνεια του εδάφους και δεν έχουν στην άνω επιφάνειά τους, περιοριστική στρώση για την παρεμπόδιση της εισχώρησης των ρύπων (υδροφορείς υπό πίεση, confined aquifers). Ο στόχος κάθε περιβαλλοντικού ελέγχου ρύπανσης πεδίου, στο πλαίσιο της εκτίμησης επικινδυνότητας δυνητικά ρυπασμένων πεδίων είναι να προσδιορίσει την παρουσία σχέσης μεταξύ πηγής – μονοπατιού – τελικού αποδέκτη, ώστε να διεξαχθεί ανάλυση επικινδυνότητας και να ληφθούν επαρκή μέτρα για τη διαχείριση του κινδύνου. Για το λόγο αυτό ο περιβαλλοντικός έλεγχος ρύπανσης θα πρέπει να παρέχει πληροφορίες για: - Την τοποθεσία, το μέγεθος και τα χαρακτηριστικά των πρωτογενών και δευτερογενών πηγών ρύπανσης. - Την έκταση κατά την οποία μονοπάτια έκθεσης της ρύπανσης ενός πεδίου είναι ενεργά. - Τα φυσικοχημικά χαρακτηριστικά του υπεδάφους, τα οποία επηρεάζουν τη διαφυγή της ρύπανσης και την επιλογή της μεθόδου απορρύπανσης. - Δυνητικά επηρεασμένους αποδέκτες. 5 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ Οι απαιτούμενες πληροφορίες για την εκτίμηση της επικινδυνότητας ενός πεδίου σχετίζονται άμεσα με το μέγεθος, την πολυπλοκότητα και τις πιθανές συνέπειες του υπό εξέταση προβλήματος. Βασικοί παράγοντες που επηρεάζουν τις απαιτούμενες πληροφορίες είναι: - Το ενδεχόμενο, η ρύπανση του πεδίου να απειλεί την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον. Γενικά όσο μεγαλύτερος είναι ο ενδεχόμενος κίνδυνος, τόσο πιο λεπτομερή θα πρέπει να είναι τα συλλεγόμενα στοιχεία. - Το νομοθετικό πλαίσιο και απαιτήσεις. - Μελλοντική χρήση του πεδίου. 1.1. Λόγοι για τους οποίους απαιτείται εκτέλεση ελέγχου ρύπανσης Οι λόγοι για τους οποίους απαιτείται να διεξαχθεί έλεγχος ρύπανσης υπεδάφους είναι: - Η εκτίμηση της επικινδυνότητας για τους εργαζόμενους μετά από ένα ατύχημα (πχ διαρροές πετρελαίου ή άλλων χημικών προϊόντων). - Η εκτίμηση επικινδυνότητας για τελικούς αποδέκτες εκτός του πεδίου (ανθρώπους, οικοσυστήματα) μετά από ένα ατύχημα. - Η αξιολόγηση της πιθανότητας διασποράς της υφιστάμενης ρύπανσης εντός ή και εκτός του πεδίου. - Η συμμόρφωση στις απαιτήσεις της νομοθεσίας. - Η εκτίμηση της αξίας της γης πριν την αγορά ή πώλησή της. - Η ανταπόκριση σε διαμαρτυρίες γειτονικών ακινήτων (πχ μυρωδιές σε υπόγεια, ρύπανση σε επιφανειακά νερά ή άσχημη γεύση σε πόσιμο νερό). - Σε περιπτώσεις αλλαγής χρήσης του οικοπέδου (πχ από βιομηχανική σε οικιστική). 1.2. Μοντέλο Αξιολόγησης Πεδίου (Conceptual Site Model) Το Μοντέλο Αξιολόγησης Πεδίου είναι μια σχηματική ή και γραφική ποιοτική αναγνώριση των συνθηκών του πεδίου συνοψίζοντας τα γνωστά δεδομένα ή υπάρχουσες ενδείξεις για τις συνθήκες του πεδίου σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Το μοντέλο αξιολόγησης πεδίου αποτελεί τη βάση ολόκληρης της διεργασίας του περιβαλλοντικού ελέγχου και χρησιμοποιείται για να προσδιοριστούν: - Πιθανές πηγές, μονοπάτια και τελικοί αποδέκτες ρύπανσης - Πραγματικοί σε αντιπαράθεση με υποθετικούς κινδύνους και αναγκαιότητα δράσης - Μηχανισμοί μεταφοράς και εξασθένισης των ρύπων 6 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ - Κενά σε δεδομένα και η σημασία τους - Οικονομικές και αποδοτικές λύσεις αποκατάστασης Το Μοντέλο Αξιολόγησης Πεδίου είναι ένα δυναμικό εργαλείο το οποίο επαληθεύεται, διορθώνεται ή απορρίπτεται σε κάθε φάση του περιβαλλοντικού ελέγχου, καθώς λαμβάνονται νέες πληροφορίες. Αυτή η διεργασία συνεχίζεται μέχρι όλοι οι σχετικοί κίνδυνοι του πεδίου να έχουν αναγνωριστεί επαρκώς. Το επίπεδο της λεπτομέρειας που απαιτείται σε ένα Μοντέλο Αξιολόγησης Πεδίου υπαγορεύεται από την πολυπλοκότητα και τους στόχους του περιβαλλοντικού ελέγχου. Για παράδειγμα ένα αρχικό Μοντέλο Αξιολόγησης Πεδίου μπορεί να είναι επαρκές για να αποκλείσει επιπλέον συλλογή στοιχείων, ή να ολοκληρώσει την έρευνα πεδίου αν είναι ήδη γνωστές επαρκείς πληροφορίες σχετικά με το πεδίο. Το παρακάτω παράδειγμα χρησιμοποιείται για να γίνει περισσότερο κατανοητή η ανάπτυξη ενός Μοντέλου Αξιολόγησης Πεδίου και ο ρόλος του στη διαδικασία του περιβαλλοντικού ελέγχου. Σε αυτό το παράδειγμα ο περιβαλλοντικός έλεγχος διενεργείται για να αποφασιστεί αν η πηγή βενζολίου που ανιχνεύεται σε ένα πηγάδι σχετίζεται με τη λειτουργία κοντινής εγκατάσταση άντλησης πετρελαίου. Κατά τη διαδικασία του περιβαλλοντικού ελέγχου, περιβαλλοντικοί κίνδυνοι από άλλες ουσίες μπορεί να αποκαλυφθούν και να αναγραφούν στο Μοντέλο Αξιολόγησης Πεδίου. Στάδιο 1 Σχεδιασμός προκαταρκτικού Μοντέλου Αξιολόγησης Πεδίου που βασίζεται σε πληροφορίες έρευνας γραφείου (εικόνα 1). Υπόθεση: Βενζόλιο που ανιχνεύτηκε σε πηγάδι συνδέεται είτε με έκλυση πετρελαίου στην εγκατάσταση άντλησης, είτε με τη διαφυγή βενζίνης από πρατήριο καυσίμων. 7 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ Εικόνα 1: Μοντέλο Αξιολόγησης Πεδίου μιας εγκατάστασης άντλησης πετρελαίου και γειτονικής περιοχής, μετά από έρευνα γραφείου. Διαθέσιμα στοιχεία Τοπογραφικοί χάρτες και χάρτες υδροφόρου ορίζοντα Σχέδια των εγκαταστάσεων Καταγραφές λειτουργίας/αποθήκευσης των εγκαταστάσεων Καταστάσεις ποιότητας υπόγειου νερού Γεωλογικές/Υδρογεωλογικές εκθέσεις Ελλείψεις σε δεδομένα Πηγή/ποσότητες διαφυγής πετρελαίου Περιεκτικότητα πετρελαίου σε βενζόλιο Πιθανή διαφυγή πετρελαίου σε επιφανειακά χώματα και στο υπέδαφος Πιθανή έκθεση εργατών σε αποτιθέμενα χώματα Πιθανή διαφυγή συγκεντρώσεων αλάτων σε υπόγεια και επιφανειακά νερά Πιθανές πηγές καυσίμων βενζολίου στο πρατήριο Τύπος εδάφους Βάθος υδροφορέα στο πεδίο Κατεύθυνση υπόγειων νερών 8 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ Τρέχον Μοντέλο Αξιολόγησης Πεδίου – Εγκατάσταση άντλησης Πετρελαίου – Πρατήριο Καυσίμων Πηγές Μονοπάτια Αποθήκευση προϊόντων: Διήθηση πετρέλαιο, βενζίνη μέσω και Αποδέκτες μεταφορά Οικιστικοί: υπόγειων πετρέλαιο, νερών: βενζίνη πετρέλαιο, βενζίνη Εργασίες: πετρέλαιο, βενζίνη Πόση νερού: πετρέλαιο, Βιομηχανικοί: Πετρέλαιο βενζίνη Σωληνώσεις/διανομή: πετρέλαιο, Εργάτες: πετρέλαιο, βενζίνη βενζίνη Μονάδα διαχείρισης αποβλήτων: Οικοσύστημα: πετρέλαιο άλατα Δευτερογενής από πηγή ρυπασμένο πετρέλαιο, ρύπανσης υπέδαφος: πετρέλαιο, βενζίνη Διαλυμένο πλούμιο σε υπόγεια νερά: πετρέλαιο, βενζίνη Επόμενο βήμα: Επίσκεψη πεδίου Στάδιο 2 Βελτιωμένο Μοντέλο Αξιολόγησης Πεδίου που βασίζεται σε πληροφορίες μετά από επίσκεψη πεδίου (εικόνα 2). Υπόθεση: Το βενζόλιο που ανιχνεύτηκε σε πηγάδι συνδέεται είτε με έκλυση πετρελαίου στην εγκατάσταση άντλησής του, είτε με τη διαφυγή βενζίνης από πρατήριο καυσίμων. 9 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ Εικόνα 2: Μοντέλο Αξιολόγησης Πεδίου μιας εγκατάστασης άντλησης πετρελαίου και γειτονικής περιοχής, μετά από επιτόπια έρευνα. Νέα στοιχεία Ελλείψεις σε δεδομένα Επιφανειακή απορροή (απόθεση επιφανειακών Διείσδυση πετρελαίου στο υπέδαφος της αλάτων στον λάκκο) εγκατάστασης Κατεισδύσεις (έδαφος) Διάχυση συγκεντρώσεων αλάτων σε υπόγεια και επιφανειακά νερά Κηλίδες στο έδαφος (πετρέλαιο) Ιστορικό διαφυγής Έκθεση εργατών σε αποθηκευμένο χώμα βενζίνης (πρατήριο Πιθανή διείσδυση βενζολίου στο υπέδαφος καυσίμων) Επιπρόσθετη στο πρατήριο βενζίνης υδρογεώτρηση στην περιοχή Τύπος εδάφους (υδρογεώτρηση-3) Επιφανειακή υδατική απορροή (διακοπτόμενη) Κατεύθυνση ροής υπόγειου Βάθος υδροφόρου ορίζοντα στο πεδίο υδροφόρου ορίζοντα (ανατολικά) 10 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ Τρέχον Μοντέλο Αξιολόγησης Πεδίου – Εγκατάσταση άντλησης Πετρελαίου – Πρατήριο Καυσίμων Πηγές Μονοπάτια Αποθήκευση προϊόντων: Εκχύλιση πετρέλαιο, βενζίνη μέσω και Αποδέκτες μεταφορά Οικιστικοί: υπόγειων πετρέλαιο, νερών: βενζίνη πετρέλαιο, άλατα, βενζίνη Εργασίες: πετρέλαιο, άλατα, Πόση νερού: πετρέλαιο, Βιομηχανικοί: έδαφος, βενζίνη βενζίνη άλατα, έδαφος και Εργάτες: πετρέλαιο, άλατα, Σωληνώσεις/διανομή: πετρέλαιο, Πτητικότητα βενζίνη βενζίνη ατμοσφαιρικές κατεισδύσεις: Πετρέλαιο, πετρέλαιο, άλατα, έδαφος Μονάδα διαχείρισης αποβλήτων: Πρόσληψη – Απορρόφηση Οικοσύστημα: άλατα, έδαφος εδάφους: πετρέλαιο, πετρέλαιο, άλατα άλατα Διαλυμένο πλούμιο υπόγειου Χρήση για υδροφόρου ορίζοντα: πετρέλαιο, αναψυχή/ευαίσθητα άλατα, βενζίνη οικοσυστήματα: πετρέλαιο, άλατα Δευτερογενής από πηγή ρύπανσης ρυπασμένο υπέδαφος: έδαφος πετρέλαιο, άλατα, βενζίνη Επιφανειακές αποθέσεις και επιφανειακά νερά: άλατα Επόμενο βήμα: Διατρητικός έλεγχος Στάδιο 3 Τελικό Μοντέλο Αξιολόγησης Πεδίου που βασίζεται σε πληροφορίες από τη συλλογή δεδομένων κατά την διατρητικό έλεγχο (εικόνα 3). 11 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ Εικόνα 3: Μοντέλο Αξιολόγησης Πεδίου μιας εγκατάστασης άντλησης πετρελαίου και γειτονικής περιοχής, μετά από διατρητικό έλεγχο. Υπόθεση: Το βενζόλιο που ανιχνεύτηκε σε πηγάδι συνδέεται με παλαιότερη διαρροή από υπόγεια δεξαμενή στο πρατήριο καυσίμων. Νέα στοιχεία Περιοχή ρύπανσης από αργό πετρέλαιο στο Ελλείψεις σε δεδομένα Περιεχόμενο του πλουμίου στο πιεζόμετρο 1 Έδαφος της εγκατάστασης Περιοχή ρύπανσης από τα επιφανειακά άλατα σε υπόγεια νερά και υπέδαφος, έδαφος και ιζήματα Δεδομένα ατμοσφαιρικής διασποράς, δειγματοληψία εδάφους Κατανομή ρύπανσης στο υπέδαφος του 12 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ πρατηρίου καυσίμων Βάθος των υπόγειων νερών στην εγκατάσταση άντλησης πετρελαίου Τύπος εδάφους (ψιλή άμμος) από το πιεζόμετρο 1 Τρέχον Μοντέλο Αξιολόγησης Πεδίου – Εγκατάσταση άντλησης Πετρελαίου – Πρατήριο Καυσίμων Πηγές Μονοπάτια Εργασίες: αργό πετρέλαιο, άλατα, Διήθηση έδαφος, βενζίνη Αποδέκτες και μεταφορά Οικιστικοί: βενζίνη στα υπόγεια νερά: άλατα, βενζίνη Σωληνώσεις/διανομή: βενζίνη Πόσιμο νερό: βενζίνη, Βιομηχανικοί: αργό πετρέλαιο, άλατα, έδαφος Μονάδα και Εργάτες: αργό πετρέλαιο, επεξεργασίας πτητικότητα αποβλήτων: άλατα, έδαφος ατμοσφαιρική αργό διασπορά: άλατα, έδαφος, βενζίνη πετρέλαιο, άλατα, έδαφος Επιφανειακά ιζήματα και Απορρόφηση επιφανειακά νερά: άλατα έδαφος/ αργό από το Οικοσύστημα: άλατα προσρόφηση: πετρέλαιο, άλατα, έδαφος Επίδραση σε επιφανειακό έδαφος: Επιφανειακά νερά: άλατα αργό πετρέλαιο, άλατα, έδαφος Επίδραση σε υπέδαφος: αργό Αναψυχή/ευαίσθητα πετρέλαιο, άλατα, βενζίνη οικοσυστήματα: άλατα Διαλυμένο πλούμιο σε υπόγεια νερά: άλατα, βενζίνη Στην ανάπτυξη του Μοντέλου Αξιολόγησης Πεδίου μπορούν επίσης να βοηθήσουν και διαγράμματα ροής σεναρίων έκθεσης σε ρύπανση. Για παράδειγμα, η εικόνα 4 απεικονίζει ένα διάγραμμα ροής σεναρίων έκθεσης μετά από την διατρητική έρευνα στην εγκατάσταση άντλησης πετρελαίου. 13 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ Εικόνα 4: Μοντέλο Αξιολόγησης Πεδίου – διάγραμμα ροής σεναρίου έκθεσης για εγκατάσταση άντλησης πετρελαίου 1.3. Εκτίμηση επικινδυνότητας ρυπασμένου χώρου Η προτεινόμενη μέθοδος για την αξιολόγηση της ρύπανσης εδάφους και υπόγειων νερών είναι η χρήση μοντέλου εκτίμησης επικινδυνότητας. Είναι γενικά αποδεκτό ότι αυτή η προσέγγιση αποτελεί τον ενδεδειγμένο τρόπο για την πραγματική απεικόνιση του περιβαλλοντικού προβλήματος που προκύπτει από μια ορισμένη περιοχή, η οποία παρουσιάζει μια περιβαλλοντική επιβάρυνση. Βάσει αυτής της προσέγγισης η παρουσία ρύπων δε σημαίνει απαραίτητα ότι απαιτείται αποκατάσταση του υπό εξέταση χώρου, αλλά η ανάγκη και η έκταση της αποκατάστασης εξαρτάται με τους κινδύνους που τίθενται για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον. Αυτή η πρακτική διασφαλίζει ότι οι απαραίτητοι πόροι διατίθενται σε πραγματικούς και όχι πλασματικούς κινδύνους, ώστε να αποδώσουν πραγματικά περιβαλλοντικά οφέλη. 14 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ Οι κίνδυνοι ορίζονται βάσει της σχέσης μεταξύ πηγής – μονοπατιού – τελικού αποδέκτη. Το μονοπάτι είναι το μέσο (πχ εισπνοή ατμών, δερματική επαφή) με το οποίο η πηγή της ρύπανσης μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις σε έναν αποδέκτη (ανθρώπινη υγεία, ευαίσθητο περιβάλλον). Και τα τρία αυτά στοιχεία θα πρέπει να είναι παρόντα ώστε να δημιουργηθεί κίνδυνος. Το μέγεθος του κινδύνου θα καθοριστεί από τη φύση της πηγής και την έκταση κατά την οποία το μονοπάτι που συνδέει την πηγή με τον τελικό αποδέκτη είναι ολοκληρωμένη. Όλη η διαδικασία της ανάλυσης επικινδυνότητας απεικονίζεται στην εικόνα 5. 15 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ Εικόνα 5: Διάγραμμα ροής εκτίμησης επικινδυνότητας 16 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ 1.4. Επισκόπηση της διαδικασίας περιβαλλοντικού ελέγχου Μια επισκόπηση της διαδικασίας περιβαλλοντικού ελέγχου απεικονίζεται στην εικόνα 6 Εικόνα 6: Επισκόπηση της διαδικασίας περιβαλλοντικού ελέγχου Η εικόνα 6 παρουσιάζει το Μοντέλο Αξιολόγησης Πεδίου (Conceptual Site Model – CSM) ως το βασικότερο στοιχείο της διαδικασίας, καθώς έχει τον ρόλο της βάσης δεδομένων για τις υπάρχουσες πληροφορίες, της ερμηνείας αυτών των πληροφοριών και την καθοδήγηση για τη συλλογή νέων δεδομένων. Ο αντικειμενικός στόχος του Μοντέλου Αξιολόγησης Πεδίου είναι να προσδιορίσει πιθανή σύνδεση μεταξύ πηγής – μονοπατιού – τελικού αποδέκτη και κενά δεδομένων με μεθοδευμένο τρόπο, τα οποία πρέπει να καλυφθούν ώστε να διερευνηθεί η έκταση των συνδέσεων μεταξύ πηγής – μονοπατιού – τελικού αποδέκτη και να ληφθούν οι κατάλληλες αποφάσεις ανάλυσης επικινδυνότητας. 17 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ Τα δεδομένα από τον περιβαλλοντικό έλεγχο στη συνέχεια χρησιμοποιούνται για την ολοκλήρωση της ανάλυσης επικινδυνότητας και για να καθοριστεί αν υπάρχει ανάγκη για αποκατάσταση, παρακολούθηση ή δεν απαιτείται κάποια δράση. Ο περιβαλλοντικός έλεγχος δε θα πρέπει να θεωρείται ως μια απομονωμένη δράση, αλλά ως μια δυναμική διαδικασία που αποτελεί τμήμα της ανάλυσης επικινδυνότητας και της διαχείρισης του κινδύνου. Ειδάλλως ο έλεγχος μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα να μην συλλεχθούν τα απαιτούμενα βασικά δεδομένα, με αποτέλεσμα να μην εξαχθούν σωστά αποτελέσματα στην ανάλυση επικινδυνότητας. Επίσης περιττά δεδομένα μπορεί να έχουν ως αποτέλεσμα επιπρόσθετο κόστος περιβαλλοντικού ελέγχου. 1.5. Η σημασία ενός περιβαλλοντικού ελέγχου Ένας περιβαλλοντικός έλεγχος που δεν έχει σχεδιαστεί ή δεν έχει διεξαχθεί σωστά μπορεί να οδηγήσει σε: - Αποτυχία για τη συλλογή βασικών δεδομένων, έτσι ώστε σημαντικά μονοπάτια ρύπανσης ή έκθεσης σε ρύπανση μπορεί να μη ληφθούν υπόψη με αποτέλεσμα: o Επιβαρύνσεις δεν ανιχνεύονται παρά μόνο όταν εμφανιστούν στο μέλλον. Το κόστος της αποκατάστασης στην περίπτωση αυτή θα είναι πολύ μεγαλύτερο, όπως και η πιθανή αποζημίωση από τρίτους. o Απαντάται απρόβλεπτη ρύπανση κατά την φάση των εργασιών για την οποία μπορεί να μην έχει σχεδιαστεί στρατηγική αποκατάστασης και αποτυγχάνεται η τήρηση των στόχων στο επιθυμητό χρονικό διάστημα, αυξάνοντας έτσι το κόστος. o Η σημασία ενός μονοπατιού έκθεσης υπό ή υπερεκτιμάται οδηγώντας σε υπό ή υπερεκτίμηση της επικινδυνότητας. - Συλλογή όχι ιδιαίτερα σημαντικών στοιχείων o Συνήθως προκαλούνται από την έλλειψη ή κακό σχεδιασμό Μοντέλου Αξιολόγησης Πεδίου - Εξάπλωση της ρύπανσης και πιθανή δημιουργία νέων μονοπατιών όπου προηγουμένως δεν υπήρχαν (πχ διάνοιξη γεώτρησης δια μέσου αργιλικής στρώσης που προστατεύει υφιστάμενα υπόγεια νερά). - Υπερεκτίμηση ρύπανσης ή καταγραφή ρύπανσης ενώ δεν υφίσταται, από αιτίες όπως κακή τεχνική διάνοιξης γεώτρησης, λαθεμένο σχεδιασμό παρακολούθησης υπόγειων 18 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ νερών, κακή δειγματοληψία, αποθήκευση και ανάλυση δεδομένων, με αποτέλεσμα να διεξάγεται αποκατάσταση όταν δεν απαιτείται. - Επαναληπτικές ενέργειες περιβαλλοντικού ελέγχου, οι οποίες δεν συνεισφέρουν στην εκτίμηση του κινδύνου και στην ανάπτυξη μιας στρατηγικής διαχείρισης κινδύνου. Στον πίνακα 1 αναγράφεται η σχέση μεταξύ της επικινδυνότητας πιθανώς ρυπασμένων πεδίων και της σχετικής βαρύτητας που θα πρέπει να δοθεί στη διερεύνηση για πηγές και μονοπάτια. Ο πίνακας αυτός δεν είναι λεπτομερής, αλλά παρατίθεται για να δοθεί μια εποπτική εικόνα. Πίνακας 1: Σχέση μεταξύ επικινδυνότητας πιθανώς ρυπασμένων πεδίων και σχετικής βαρύτητας σε διερεύνηση πηγών και μονοπατιών Λόγοι πεδίου διερεύνησης Έλεγχος πριν από αγορά, επένδυση για: • Διερεύνηση των αρχικών συνθηκών του πεδίου • Καθορισμός της ανάγκης λήψης μέτρων αποκατάστασης •Καταμερισμός περιβαλλοντικής επιβάρυνσης •Αξία των περιουσιακών στοιχείων Αξιολόγηση των κινδύνων που συνδέονται με τη διαφυγή της ρύπανσης εντός και εκτός πεδίου Αξιολόγηση των κινδύνων για τους εργαζομένους στο χώρο ύστερα από κάποιο ατύχημα (διαρροή ή υπερχείλιση) Συμμόρφωση με το αίτημα ενός ρυθμιστικού φορέα Παραδείγματα σεναρίων Υψηλή Βαρύτητα για μονοπάτια Υψηλή Μέτρια Υψηλή Μέτρια Υψηλή Υψηλή Υψηλή Πιθανή εκτός πεδίου διαφυγή σε παρακείμενους αποδέκτες - Παράπονα από γειτονικές περιοχές (π.χ. οσμές σε υπόγεια, βρώμικο πόσιμο νερό, ίχνη σε επιφανειακά ύδατα) Καμία αλλαγή ιδιοκτησίας ή χρήσης – Μη προσδιορισμός άμεσου κινδύνου Μέτρια Υψηλή Μέτρια Υψηλή Χαμηλή Μέτρια Πηγή που βρίσκεται κοντά σε ευαίσθητο αποδέκτη (π.χ. δημόσιο πηγάδι παροχής σε ευάλωτο υδροφόρο ορίζοντα) Διαρροή κοντά στο κέντρο μεγάλου εργοστάσιου παραγωγής που βρίσκεται μακριά από υδροφορέα Μέτρια Υψηλή Χαμηλή Μικρή - Πώληση και ανακατασκευή για κατοικία Πώληση και ανακατασκευή για βιομηχανική χρήση Πώληση γενικά Αγορά ρυπασμένου χώρου - - - Βαρύτητα πηγές για 19 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ Βέλτιστος σχεδιασμός συστήματος απορρύπανσης - Επιλογή κατακράτησης των ρύπων Επιλογή πλήρους απορρύπανσης Παρακολούθηση φυσικής εξασθένησης της ρύπανσης Μέτρια Μέτρια Υψηλή Υψηλή Μικρή Υψηλή 2. Προκαταρκτικός περιβαλλοντικός έλεγχος (Φάση Ι) 2.1. Έρευνα γραφείου (desktop study) Η έρευνα γραφείου και η επίσκεψη στο πεδίο είναι συνήθως τα πρώτα στάδια της διαδικασίας του περιβαλλοντικού ελέγχου. Αντικείμενο της έρευνας γραφείου είναι να συντάξει και να τεκμηριώσει τις υπάρχουσες πληροφορίες σε επί τόπου και εκτός πεδίου συνθήκες που απαιτούνται για να δημιουργηθεί το Μοντέλο Αξιολόγησης Πεδίου. Πληθώρα πληροφοριών, τεκμηριωμένες ή όχι μπορεί να είναι διαθέσιμες, ανάλογα με το πεδίο, το ιστορικό του και τους ρύπους. Η συλλογή πληροφοριών δε θα πρέπει να περιοριστεί στην πηγή, αλλά να συμπεριλαμβάνει πληροφορίες σε πιθανά μονοπάτια διαφυγής και ευαίσθητους αποδέκτες (Πίνακες 2 - 4). Η έρευνα γραφείου θα πρέπει να περιλαμβάνει συνεντεύξεις, οι οποίες μπορεί να γίνουν είτε επί τόπου ή μέσω τηλεφώνου. Οι συνεντεύξεις μπορεί να είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτικές για τις συνθήκες του πεδίου, ειδικά όσες σχετίζονται με τη λειτουργία και τις πρακτικές των εγκαταστάσεων. Για το σκοπό αυτό θα πρέπει να υπάρχει επικοινωνία με τα παρακάτω άτομα: - Διευθυντές - Κάτοικοι - Ιδιοκτήτες - Προσωπικό εγκατάστασης (ειδικά άτομα με αρκετά χρόνια εργασίας στο πεδίο) - Τοπικοί φορείς* - Ιδιοκτήτες γειτονικών ιδιοκτησιών* - Περιβαλλοντικοί σύμβουλοι/εργολάβοι* * Μπορεί να μην είναι εφικτό, λόγω εμπιστευτικότητας 20 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ Πίνακας 2: Πηγές προς εξέταση κατά την έρευνα γραφείου ΘΕΜΑ ΠΗΓΕΣ (ρύποι) • Το είδος των χημικών προϊόντων / καυσίμων που παράγονται, αποθηκεύονται, διαχειρίζονται, φορτώνονται, διατίθενται επί τόπου • Τρέχουσα και προηγούμενη χρήση • Εντός και εκτός πεδίου χρήση • Πεδία πάνω και κάτω από το έδαφος (πχ καλλιέργειες, διάθεση, απόβλητα, περιοχές καθαρισμού εξοπλισμού, διαρροές) • Ποσότητα που διέφυγε • Αποθήκευση (κατασκευή, ηλικία, υλικό) • Χρήση της γης εντός και δίπλα στο πεδίο / σημερινή και παλαιότερη • Βιομηχανική, κατοικίες, γεωργικές, μικτές ΕΙΔΟΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ • αρχεία διαχείρισης αποβλήτων • αρχεία περιβαλλοντικών διαρροών • αρχεία αδειών • αρχεία χημικών αναλύσεων • Σχέδια κατασκευής • Σχέδια έκτακτης ανάγκης • Εκθέσεις ελέγχου ρύπανσης πεδίου • Αρχεία υγείας εργαζομένων • φύλλα MSDS ΠΙΘΑΝΕΣ ΠΗΓΕΣ • Αρχεία εταιρείας • Δημόσιες υπηρεσίες • Περιβαλλοντικές συμβουλευτικές εταιρείες • Βιβλιοθήκες • Εταιρείες κοινής ωφέλειας • Εμπορικοί κατάλογοι και οργανισμοί • Συνεντεύξεις με πρόσφατους μάρτυρες • Διαδίκτυο Χάρτες: • τοπογραφικοί • γεωλογικοί • υπογείων υδάτων • χάρτες ζωνών • σχέδια πόλης • σχέδια πεδίου • Δίκτυα κοινής ωφελείας (αποχετευτικό δίκτυο, καλώδια, πυρόσβεση κλπ) • αεροφωτογραφίες, δορυφορικές εικόνες Πίνακας 3: Πηγές προς εξέταση κατά την έρευνα γραφείου (συνέχεια) ΘΕΜΑ ΟΔΟΙ ΔΙΑΦΥΓΗΣ Καταστάσεις του πεδίου: • κάλυψη εδάφους (π.χ., πλακόστρωτα / άστρωτος, αποχέτευση) • τοπογραφία • κτίρια (μέγεθος, τον τύπο, την κατασκευή, υπόγεια, θέση) • ασφάλεια Τοπική και περιφερειακή γεωλογία: • έδαφος και πετρώματα (τύπος, πάχος, πορώδες) • βάθος στο βραχώδες υπόστρωμα Τοπική και περιφερειακή υδρογεωλογία: • κατεύθυνση της ροής των υπογείων υδάτων και κλίσεις (ταχύτητα) • γεωλογία υδροφόρου ορίζοντα (τύπος, πάχος, πορώδες, υδραυλική αγωγιμότητα) ΕΙΔΟΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ • Κατασκευαστικά σχέδια • Εκθέσεις ελέγχου ρύπανσης πεδίου • Αρχεία υγείας εργαζομένων Χάρτες: • τοπογραφικοί • γεωλογικοί • υπόγειων υδάτων • χάρτες ζωνών • σχέδια πόλης • σχέδια πεδίου ΠΙΘΑΝΕΣ ΠΗΓΕΣ • Αρχεία εταιρείας • Δημόσιες υπηρεσίες • Περιβαλλοντικές συμβουλευτικές εταιρείες • Βιβλιοθήκες • Συνεντεύξεις • Διαδίκτυο 21 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ ΘΕΜΑ ΕΙΔΟΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ ΠΙΘΑΝΕΣ ΠΗΓΕΣ • θέση των ζωνών τροφοδοσίας • θέση των συστημάτων επιφανειακών υδάτων (πχ ρυάκια, ποτάμια, λίμνες, τέλματα, εκβολές ποταμών, υγρότοποι) • εμπόδια της υπόγειας απορροής • θέση πηγών • πιεζόμετρα (τοποθεσία, κατασκευή, κατάσταση) • ποιότητα των υπόγειων υδάτων Υπεδάφιες εγκαταστάσεις κοινής ωφέλειας (πχ σωληνώσεις, καλώδια, αποχέτευση) • Τύπος (προϊόν, φυσικό αέριο, νερό, ηλεκτρικό ρεύμα, αποχέτευση όμβριων, αποχέτευση, τηλέφωνο, σηπτικά συστήματα) • κατασκευαστικές λεπτομέρειες (ηλικία και υλικό) • τοποθεσίες (τρέχουσες και παλιότερες) Πίνακας 4: Πηγές προς εξέταση κατά την έρευνα γραφείου (συνέχεια) ΘΕΜΑ ΑΠΟΔΕΚΤΕΣ (τρέχοντες ή μελλοντικοί) • Πηγάδια τροφοδοσίας • είδος των πηγαδιών τροφοδοσίας (πόσιμο νερό, μη πόσιμο, γεωργική, βιομηχανική, ιδιωτική, δημόσια χρήση) • τοποθεσία • κατασκευή (ηλικία, υλικό, βάθος) • επιφανειακά ύδατα (είδος και ποιότητα των υδάτων) • γείτονες (τύπος κτιρίου, αριθμός κατοικιών) • θέσεις σχολείων, νοσοκομείων, παιδικών σταθμών και γηροκομείων ΕΙΔΟΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ • Σχέδια κατασκευής • Εκθέσεις ελέγχου ρύπανσης πεδίου Χάρτες: • τοπογραφικοί • γεωλογικοί • υπόγειων υδάτων • χάρτες ζωνών • σχέδια πόλης • σχέδια πεδίου ΠΙΘΑΝΕΣ ΠΗΓΕΣ • Αρχεία εταιρείας • Δημόσιες υπηρεσίες • Περιβαλλοντικές συμβουλευτικές εταιρείες • Βιβλιοθήκες • Συνεντεύξεις • Διαδίκτυο Αεροφωτογραφίες, δορυφορικές φωτογραφίες Ευαίσθητα οικολογικά ενδιαιτήματα: • Τοποθεσία • απειλούμενα είδη • μελλοντική χρήση της γης (εντός και περί του πεδίου ) • βασικοί περιβαλλοντικοί φορείς Υδροφόρος ορίζοντας: • περιορισμοί και χρήση • συστήματα επικοινωνίας ΘΕΜΑΤΑ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ (τρέχοντα ή • Αρχεία διαχείρισης των αποβλήτων • Αρχεία εταιρείας • Δημόσιες υπηρεσίες 22 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ ΘΕΜΑ μελλοντικά) ΕΙΔΟΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ • Αρχεία διαρροών • Αρχεία αδειών • Αρχεία χημικών αποθεμάτων • Αρχεία εργαστηρίου • Κατασκευαστικά σχέδια • Σχέδια έκτακτης ανάγκης • Περιβαλλοντικές εκθέσεις έρευνας πεδίου • Αρχεία υγείας εργαζομένων • Φύλλα MSDS ΠΙΘΑΝΕΣ ΠΗΓΕΣ • Περιβαλλοντικές συμβουλευτικές εταιρείες • Βιβλιοθήκες • Εμπορικοί κατάλογοι και οργανισμοί • Συνεντεύξεις 2.2. Έρευνα πεδίου Είναι πολύ σημαντικό να επαληθευθεί η αξιοπιστία και η πληρότητα των δεδομένων που χρησιμοποιήθηκαν αρχικά για να δημιουργηθεί το μοντέλο αξιολόγησης πεδίου (CSM). Για τον λόγο αυτό απαιτείται μια επίσκεψη στο πεδίο και στις γειτονικές περιοχές ώστε να γίνει: - Επαλήθευση των πληροφοριών που λήφθηκαν στην έρευνα γραφείου - Καταγραφή και σύνταξη νέων πληροφοριών που δεν προσδιορίστηκαν στην έρευνα γραφείου - Λήψη επιπροσθέτων δεδομένων για την αποτίμηση χωρικών σχέσεων (αποστάσεις) μεταξύ πηγών, μονοπατιών, αποδεκτών και άλλων στοιχείων. - Προσδιορισμός πιθανών περιορισμών πρόσβασης ή ειδικών απαιτήσεων, οι οποίες θα επιδράσουν στον περιβαλλοντικό έλεγχο. Στις έρευνες πεδίου είναι συχνά επιθυμητό να γίνεται μια ξενάγηση από κάποιον που γνωρίζει το πεδίο. Αν δεν υπάρχει η ευχέρεια για ξενάγηση, το προσωπικό που θα εκτελέσει τον έλεγχο θα πρέπει να πληροφορηθεί για θέματα υγιεινής και ασφάλειας πριν επισκεφτεί το πεδίο. Φωτογράφηση του χώρου και συνεντεύξεις με προσωπικό μπορεί συχνά να διευκολύνουν την έρευνα. Πριν την έρευνα πεδίου είναι συχνά χρήσιμο να ετοιμαστεί ένα σχέδιο του πεδίου (εικόνα 7) το οποίο απεικονίζει τόσο πληροφορίες πηγής-μονοπατιού-τελικού αποδέκτη από το μοντέλο 23 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ αξιολόγησης πεδίου, όσο και πρακτικές πληροφορίες για τοποθεσίες και αποστάσεις μεταξύ κτιρίων, δρόμων και οδών πρόσβασης, υπόγειων και υπέργειων εγκαταστάσεων, οι οποίες θα βοηθήσουν στην επιτόπου έρευνα. Εικόνα 7: Παράδειγμα σχεδίου πεδίου 3. Σχεδιασμός διατρητικής διερεύνησης πεδίου (Φάση II) Ο κατάλληλος σχεδιασμός διερεύνησης Φάσης II, διασφαλίζει ότι θα συλλεχθούν τα κατάλληλα και επαρκή δεδομένα ώστε: - Να επιβεβαιωθεί ή να βελτιωθεί το αρχικό Μοντέλο Αξιολόγησης Πεδίου (CSM) - Να αναγνωριστούν νέες πηγές ρύπανσης στο πεδίο 24 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ - Να διεξαχθεί ποσοτική ανάλυση επικινδυνότητας (αν απαιτείται) - Να προσδιοριστεί η στρατηγική και ο σχεδιασμός της αποκατάστασης (αν απαιτείται) Πριν διεξαχθεί μια περιβαλλοντική διερεύνηση Φάσης ΙΙ, θα πρέπει να σχεδιαστεί ένα σχέδιο δράσης. Ο πίνακας 5 συνοψίζει τα βασικά στοιχεία για το σχεδιασμό διατρητικής διερεύνησης πεδίου. Πίνακας 5: Βασικά στοιχεία ενός σχεδίου διατρητικής διερεύνησης πεδίου Αντικείμενο Περιγραφή Καθορισμός στόχου Θα πρέπει να έχει καθοριστεί επαρκώς ο στόχος της διερεύνησης Θέσεις των σημείων δειγματοληψίας Αιτιολόγηση για την επιλογή του καθένα Απαίτηση σε εργαλεία για επί τόπου - Εργαλεία που θα χρησιμοποιηθούν μετρήσεις (screening tools) - Τρόπος χρήσης - Δεδομένα που θα συλλεχθούν Διατρητικές μέθοδοι που θα - Καταγραφή γεωλογικών και χρησιμοποιηθούν υδρογεωλογικών συνθηκών - Συλλογή δειγμάτων εδάφους, υπόγειων νερών και υπόγειου αέρα Ο τρόπος και η θέση της κατασκευής - Κατανόηση της συμπεριφοράς των ρύπων δειγματοληπτικών γεωτρήσεων υπόγειου και της γεωλογίας του πεδίου νερού - Επιλογή του βάθους τοποθέτησης των φιλτροσωλήνων στη γεώτρηση - Επίδραση των διακυμάνσεων της στάθμης του υδροφόρου ορίζοντα Παρατηρήσεις και μετρήσεις που θα πρέπει να γίνουν στο πεδίο για τον χαρακτηρισμό της κατάστασης του εδάφους και της υδρογεωλογίας κατά τη διάρκεια και μετά τη διατρητική διερεύνηση. Δείγματα που θα πρέπει να συλλεχθούν για - Βάθος εργαστηριακές αναλύσεις και οι παράμετροι - Ποσότητα που θα αναλυθούν - Μέθοδος δειγματοληψίας - Διατήρηση - Σύστημα ποιοτικού ελέγχου - Παράμετροι αναλύσεων - Αναλυτικοί μέθοδοι 3.1. Στόχοι ποιότητας δεδομένων Η τελική απόφαση για τη διαχείριση του περιβαλλοντικού κινδύνου (πχ καμία δράση, περιβαλλοντική παρακολούθηση, ή δράση απορρύπανσης) ενός ρυπασμένου πεδίου εξαρτάται άμεσα από την ποιότητα των δεδομένων του περιβαλλοντικού ελέγχου. Η κακή 25 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ ποιότητα δεδομένων μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την απώλεια χρόνου, χρημάτων και λοιπών πόρων. Για να διασφαλιστεί ότι θα συλλεχθούν ποιοτικά δεδομένα, θα πρέπει να καθορίζονται ποιοτικοί στόχοι πριν την περιβαλλοντική διερεύνηση Φάσης ΙΙ. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να ληφθούν υπόψη: - Οι στόχοι της διερεύνησης - Το κόστος λήψης λαθεμένης απόφασης βασιζόμενοι σε ανεπαρκή δεδομένα - Ο βαθμός της αποδεκτής αβεβαιότητας - Ο τρόπος χρήσης των συλλεγόμενων δεδομένων Παραδείγματα για τον τρόπο με τον οποίο οι στόχοι μιας συγκεκριμένης δραστηριότητας επηρεάζουν τους στόχους της ποιότητας δεδομένων και τη μέθοδο της περιβαλλοντικής διερεύνησης πεδίου, δίδονται παρακάτω: Παράδειγμα 1 Στόχος: Ακριβής προσδιορισμός πηγής ή πλουμίου ρύπανσης σε υπόγεια νερά Μέθοδος: Συλλογή και ανάλυση μεγάλου αριθμού δειγμάτων με χαμηλού κόστους προσεγγιστική μέθοδο στο πεδίο και με έναν περιορισμένο αριθμό εργαστηριακών αναλύσεων για επιβεβαίωση. Παράδειγμα 2 Στόχος: Συλλογή στοιχείων για καθορισμό συγκέντρωσης-στόχου για την απορρύπανση του υπόγειου νερού Μέθοδος: Δείγματα υπόγειου νερού που συλλέγονται από σωστά εγκατεστημένες δειγματοληπτικές γεωτρήσεις, σε κατάλληλα δοχεία και διατηρημένα σε κατάλληλες συνθήκες. Εργαστηριακή ανάλυση των δειγμάτων χρησιμοποιώντας πρότυπες μεθόδους. Η ποιότητα δεδομένων σε περιπτώσεις διερεύνησης πεδίου εξαρτάται από: - Τη θέση δειγματοληψίας - Τη μέθοδο δειγματοληψίας - Κατάλληλη διατήρηση και χειρισμό των δειγμάτων - Χημική ανάλυση χρησιμοποιώντας την κατάλληλη μέθοδο 26 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ 3.2. Επιλογή της θέσης και του αριθμού των θέσεων δειγματοληψίας διατρητικού περιβαλλοντικού ελέγχου Υπάρχουν 2 βασικές προσεγγίσεις για την επιλογή των θέσεων δειγματοληψίας: - Στοχευμένη δειγματοληψία, στην οποία οι θέσεις είτε προσδιορίζονται στο Μοντέλο Αξιολόγησης Πεδίου, είτε επιλέγονται βάσει επαγγελματικής εμπειρίας. Αυτή είναι συνήθως η προτιμώμενη προσέγγιση για τις περισσότερες διερευνήσεις πεδίου. - Μη στοχευμένη δειγματοληψία, στην οποία οι τοποθεσίες επιλέγονται χρησιμοποιώντας κάνναβο. Οι αποστάσεις των σημείων του καννάβου είναι δυνατόν να μεταβάλλονται σε κάθε πεδίο, ανάλογα με την έκταση του, με το βαθμό αβεβαιότητας στο Μοντέλο Αξιολόγησης Πεδίου, την πιθανή επικινδυνότητα και την υδρογεωλογία του εδάφους. Για παράδειγμα ένας κάνναβος 100 m x 100 m μπορεί να είναι επαρκής για ένα πεδίο που θα παραμείνει σε βιομηχανική χρήση, ενώ ένα πεδίο που θα χρησιμοποιηθεί για οικιστική ανάπτυξη θα απαιτούσε ένα μικρότερο διάστημα καννάβου (πχ 20 m x 20 m). Στον παρακάτω πίνακα αναφέρεται πότε απαιτείται στοχευμένη ή μη, δειγματοληψία. Πίνακας 6: Επιλογή στοχευμένης και μη στοχευμένης δειγματοληψίας Χρήσεις στοχευμένης δειγματοληψίας Χρήσεις μη στοχευμένης δειγματοληψίας Υπάρχει μεγάλη πιθανότητα, όλες οι πιθανές Όπου δεν υπάρχουν καθόλου ή υπάρχουν πολύ σημαντικές πηγές ρύπανσης και μονοπάτια λίγες πληροφορίες, ώστε να μην είναι δυνατή η διαφυγής να προκαταρκτικό Πεδίου γραφείου (που και έχουν προσδιοριστεί Μοντέλο βασίζεται στην στο χρήση στοχευμένης δειγματοληψίας. Αξιολόγησης στην έρευνα έρευνα Υπάρχει αβεβαιότητα ότι το Μοντέλο πεδίου). Αξιολόγησης Πεδίου έχει προσδιορίσει όλες τις Χρησιμοποιώντας τις πληροφορίες από το βασικές πηγές ρύπανσης και μονοπάτια Μοντέλο Αξιολόγησης Πεδίου, η στοχευμένη διαφυγής και η πιθανή επικινδυνότητα από μια προσέγγιση συμπληρώνει τα υπάρχοντα πηγή που δεν έχει ληφθεί υπόψη θα ήταν στοιχεία. Η μη στοχευμένη προσέγγιση θα μεγάλη. αποτελούσε απώλεια πόρων κάτω από αυτές Η τις συνθήκες. ρύπανση αναμένεται να είναι σχετικά ομογενής 27 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ Χρήσεις στοχευμένης δειγματοληψίας Πεδία όπου η λειτουργία Χρήσεις μη στοχευμένης δειγματοληψίας των Το πεδίο θα χρησιμοποιηθεί για ευαίσθητη εγκαταστάσεων δεν επιτρέπει τη χρήση χρήση (πχ καλλιέργειες) με αποτέλεσμα να απαιτείται υψηλή βεβαιότητα ότι το πεδίο δεν καννάβου. είναι ρυπασμένο. Επικαιροποίηση ενεργειών αποκατάστασης Πολλές φορές είναι αναγκαία η χρήση και των δυο μεθόδων σε διαφορετικές περιοχές του ίδιου πεδίου, ανάλογα με τους στόχους της διερεύνησης πεδίου. Ο αριθμός των θέσεων δειγματοληψίας θα πρέπει να καθορίζεται από την πιθανή επικινδυνότητα λόγω ρύπανσης και από την αβεβαιότητα που αφορά στη σχέση μεταξύ Πηγής – Μονοπατιού – Αποδέκτη, παρά στο μέγεθος του πεδίου. Για παράδειγμα: - Από ένα μικρό πεδίο που βρίσκεται πάνω από ένα πολύ ευαίσθητο υδροφόρο ορίζοντα, ο οποίος αποτελεί πηγή πόσιμου νερού και γειτονεύει με οικιστικές περιοχές και με ποτάμι, θα πρέπει να ληφθούν δείγματα περισσότερο διεξοδικά από ότι από ένα πολύ μεγαλύτερο πεδίο που βρίσκεται σε μια βιομηχανική περιοχή, χωρίς υδροφόρο ορίζοντα και χωρίς να υπάρχει κοντινή οικιστική περιοχή. - Διερεύνηση υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα σε ένα ασυνεχή υδροφορέα πιθανώς θα απαιτήσει περισσότερες θέσεις δειγματοληψίας από ένα ομοιογενή υδροφορέα άμμου/χαλικιών, λόγω της μεγαλύτερης αβεβαιότητας στη μεταφορά του πλουμίου ρύπανσης. Στις περισσότερες περιπτώσεις, ο καθορισμός των θέσεων δειγματοληψίας με στατιστικές μεθόδους όπως είναι η γεωστατιστική και η krigging δε δικαιολογείται, καθώς οι απαιτήσεις τους σε δεδομένα είναι μεγάλες και έχουν μεγάλο κόστος. Παρόλα αυτά τα τελευταία χρόνια, νέες στατιστικές μέθοδοι που ενσωματώνουν ποιοτικές πληροφορίες με ποσοτικά δεδομένα, είναι πολλά υποσχόμενες για τη χρήση τους μελλοντικά. 3.2.1. Επιλογή θέσεων δειγματοληψίας 28 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ Ένα πεδίο μπορεί να κατηγοριοποιηθεί σε περιοχές ανάλογα με την πιθανότητα της ρύπανσής του (πίνακας 7). Η περίπτωση, οι πιθανές πηγές ρύπανσης να είναι πραγματικές, μπορεί να εκτιμηθεί από την έρευνα γραφείου και την επίσκεψη πεδίου. Πίνακας 7: Κατηγοριοποίηση περιοχών ενός πεδίου ανάλογα με την πιθανότητα να είναι ρυπασμένες Μεγάλη πιθανότητα Μικρή πιθανότητα Χώροι παραγωγής ή επεξεργασίας Γραφεία προϊόντων Χώροι Δεξαμενών Εργαστήρια Γερανοί φόρτωσης και εκφόρτωσης σε Χώροι στάθμευσης αυτοκινήτων δρόμους, σιδηρόδρομους και λιμάνια Υπόγειες δεξαμενές και σωληνώσεις Χώροι του πεδίου που δεν έχουν χρησιμοποιηθεί ποτέ για επεξεργασία, αποθήκευση ή μεταφορά χημικών Χώροι πλύσης οχημάτων και βαρελιών Αντλιοστάσια Αποχετεύσεις Για τη χωροθέτηση των σημείων δειγματοληψίας μπορεί επίσης να ληφθούν υπόψη τα εξής δεδομένα τα οποία μπορεί να συλλεχθούν μετά από επίσκεψη στο πεδίο: - Κηλίδες στο έδαφος - Διαρροές σε αποχετευτικά κανάλια ή επιφανειακά νερά - Βαλβίδες, αντλίες και σύνδεσμοι σε σωληνώσεις, στις οποίες υπάρχουν σημάδια διαρροής - Σημάδια στη βλάστηση (απουσία ή κατεστραμμένη βλάστηση) - Περιοχές στις οποίες παρατηρούνται οσμές. 3.2.2. Επιλογή θέσεων δειγματοληψίας για τον προσδιορισμό μονοπατιών της διαφυγής της ρύπανσης 29 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ Οι δειγματοληψίες δεν θα πρέπει να γίνονται μόνο για να εκτιμηθεί η ρύπανση, αλλά για να εκτιμηθεί επίσης το μονοπάτι που ακολουθεί, το οποίο μπορεί να σχετίζεται με ευαίσθητους αποδέκτες. Όλα τα σημεία δειγματοληψίας που επιλέγονται για να συλλεχθούν πληροφορίες για τις πηγές ρύπανσης, μπορεί επίσης να παρέχουν στοιχεία και για την παρουσία ή απουσία μονοπατιών διαφυγής της ρύπανσης. Για παράδειγμα, πληροφορίες για τις συνθήκες του εδάφους (τύπος και διαπερατότητα) πάνω και κάτω από τη ρύπανση μπορεί να αποτελέσουν ενδείξεις για: - Κάθετη επίδραση σε βαθύτερα στρώματα υπόγειων υδροφορέων - Οριζόντια διαφυγή εκτός πεδίου στον υπόγειο υδροφορέα - Προς τα πάνω διαφυγή πτητικών στην επιφάνεια του εδάφους και επίδραση σε αποδέκτες μέσω εισπνοής ατμών Η επιλογή της θέσης των δειγματοληπτικών γεωτρήσεων παρακολούθησης της ποιότητας υπόγειων νερών μπορεί να διευκολυνθεί γνωρίζοντας: - Τη θέση των πιθανών αποδεκτών - Τη ροή των υπόγειων νερών (κατεύθυνση και ταχύτητα). Κατά ελάχιστο απαιτούνται 3 γεωτρήσεις για να προσδιοριστεί η οριζόντια κατεύθυνση ροής και κατά ελάχιστο 2 γεωτρήσεις που καλύπτουν διαφορετικούς υδροφορείς για να προσδιοριστεί η κάθετη κλίση. - Το προσεγγιστικό μέγεθος της πηγής. Σε υπόγειους υδροφόρους ορίζοντες που δεν είναι κατακερματισμένοι, κάθε πλούμιο διαλυμένης φάσης θα έχει πλάτος σχετικό με το μέγεθος της πηγής. Σε κατακερματισμένους υπόγειους υδροφορείς, το πλούμιο μπορεί να διασκορπίζεται σημαντικά. - Την κινητικότητα των χημικών ουσιών σε συστήματα υπόγειου νερού. Η κινητικότητα στο υπόγειο νερό είναι κυρίως συνάρτηση της διαλυτότητας στο νερό, βιοαποικοδομησιμότητας και απορροφητικότητας από τον υπόγειο υδροφορέα (πίνακας 8). - Τις υπόγειες εγκαταστάσεις του πεδίου (αποχετεύσεις, κανάλια, δεξαμενές, αγωγοί κλπ), οι οποίες μπορεί να λειτουργούν ως μονοπάτια ροής για τη ρύπανση με αποτέλεσμα τη διαφυγή της σε μεγαλύτερες αποστάσεις από ότι είναι αναμενόμενο. Πίνακας 8: Σχετική κινητικότητα ρύπων στον υπόγειο υδροφορέα Μεγάλη κινητικότητα Μέση κινητικότητα Χαμηλή κινητικότητα 30 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ Οξυγονούχοι αιθέρες όπως: BTEX PAHs (εκτός MtBE, EtBE, TAME, DIPE, ναφθαλινίου) του TBA Χλωριωμένοι αλειφατικοί Ναφθαλίνιο TPH υδρογονάνθρακες όπως PCE, TCE, TCA, DCA Φαινόλες Στυρένιο Αιθανόλη (λόγω γρήγορης αποικοδομησης) Άλατα Γλυκόλες DDT Τα περισσότερα βαρέα μέταλλα NORM Μεγάλη κινητικότητα: Οι ουσίες έχουν τη δυνατότητα να μεταφέρονται μέχρι και 1.000 m από την πηγή Μέση κινητικότητα: Σπάνια διανύουν περισσότερο από 100 m από την πηγή Χαμηλή κινητικότητα: Σπάνια διανύουν περισσότερο από 25 m από την πηγή Οι παραπάνω αποστάσεις είναι μόνο ενδεικτικές για να καθοδηγήσουν τη χωροθέτηση των δειγματοληπτικών γεωτρήσεων και δε θα πρέπει να ληφθούν ως απόλυτες τιμές. 3.2.3. Επιλογή θέσεων για περιμετρικές δειγματοληπτικές γεωτρήσεις για ανίχνευση ρύπανσης εντός και εκτός πεδίου Σε μεγάλες εγκαταστάσεις προτείνεται να τοποθετούνται περιμετρικές δειγματοληπτικές γεωτρήσεις παρακολούθησης, ώστε να είναι δυνατή η ανίχνευση διαφυγής ρύπανσης εκτός πεδίου. Αυτές θα πρέπει να τοποθετούνται έχοντας υπόψη την κατεύθυνση της ροής του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα και τους τελικούς αποδέκτες. Η πυκνότητα των γεωτρήσεων θα πρέπει να είναι επαρκής ώστε να ανιχνεύεται κάθε σημαντικό πλούμιο ρύπανσης στα υπόγεια νερά που διαφεύγει εκτός πεδίου. Εκτός και αν υπάρχει πολύ μικρή υδραυλική κλίση στο πεδίο, τα πλούμια διαλυμένης φάσης (dissolved phase) στα υπόγεια νερά, τείνουν να έχουν σημαντικά μεγαλύτερο μήκος από πλάτος. Τα πλούμια σε υπόγεια νερά έχουν συνήθως 31 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ πλάτος δεκάδων μέτρων. Κατά συνέπεια οι αποστάσεις μεταξύ των πιεζομέτρων θα πρέπει να έχουν ανάλογο μήκος. Παρόμοια προσέγγιση θα πρέπει επίσης να ληφθεί και για τη χωροθέτηση περιμετρικών δειγματοληπτικών γεωτρήσεων παρακολούθησης για να ανιχνευτεί πιθανή ρύπανση στο πεδίο που προέρχεται από γειτονικό χώρο ανάντη του πεδίου ενδιαφέροντος. 4. Μέθοδοι διατρητικής διερεύνησης πεδίου 4.1. Σκοπός διατρητικής διερεύνησης Η διατρητική διερεύνηση περιλαμβάνει τη δημιουργία γεωτρήσεων για τη συλλογή φυσικών και χημικών δεδομένων για το έδαφος και το υπόγειο νερό που απαιτούνται για την αποτίμηση συνδέσμων μεταξύ πηγής - μονοπατιού - αποδεκτών, ποσοτική εκτίμηση κινδύνων και το σχεδιασμό εργασιών αποκατάστασης. Θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη μέριμνα ώστε να αποφευχθεί η επέκταση της ρύπανσης λόγω επικοινωνίας μεταξύ υδροφόρων οριζόντων. Τυπικές πληροφορίες που λαμβάνονται από διατρητικούς ελέγχους είναι: 1. Πηγή ρύπανσης - Κάθετη και οριζόντια κατανομή ρύπανσης - Στοιχεία υποπροϊόντων διάσπασης ρύπων 2. Μονοπάτια διαφυγής - Κατεύθυνση και ταχύτητα ροής υπόγειων νερών - Κατεύθυνση κατά την οποία δεν εμφανίζεται ρύπανση και λόγοι (φυσική επιβράδυνση λόγω χαμηλής διαπερατότητας, περιορισμός λόγω χημικών, φυσικών και βιολογικών διεργασιών στο έδαφος) - Παρουσία μονοπατιών κοντά στο έδαφος (πχ υπόγειες αποχετεύσεις και αγωγοί) - Μονοπάτια διαφυγής ατμών 4.2. Τεχνικές διάνοιξης γεωτρήσεων 32 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ Υπάρχουν πολλές διαθέσιμες τεχνικές για τη διάνοιξη γεωτρήσεων στο έδαφος, ωστόσο δεν είναι όλες οι μέθοδοι κατάλληλες για τη διερεύνηση ρυπασμένης γης. Οι γεωλογικές συνθήκες ορίζουν γενικά ποιες μέθοδοι είναι κατάλληλες για ένα πεδίο. Ο τύπος της διατρητικής μεθόδου που επιλέγεται εξαρτάται από το απαιτούμενο βάθος, το βάθος του υδροφόρου ορίζοντα και τη γεωλογία (Εικόνα 8). Για παράδειγμα, έρευνες εδάφους σε μικρό βάθος και πάνω από τον υδροφόρο ορίζοντα μπορούν να διενεργηθούν με απλή εκσκαφή. Εικόνα 8: Περίληψη μεθόδων διατρητικής διερεύνησης και βάθος σε μέτρα Ο πίνακας 9 αναφέρεται στις σχέσεις μεταξύ των διαθέσιμων διατρητικών τεχνικών με τις συνθήκες του εδάφους. Πίνακας 9: Κατάλληλες διατρητικές μέθοδοι βάσει των συνθηκών του εδάφους Τύπος εδάφους Μέθοδος Χαλαρά εδάφη πχ άμμος Ερευνητικές εκσκαφές (μικρού βάθους, πάνω από τον υδροφόρο ορίζοντα) 33 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ Απαιτείται υποστήριξη για να αποφευχθεί η Αρίδες (χειρονακτικά, μηχανικά, πχ κατάρρευση των τοιχωμάτων, για βάθος δειγματολήπτες με ελικοειδές σπείρωμα ή μεγαλύτερο του 1 m. κουβά) Κρουστική με συρματόσκοινο (cable percussion) Προσχώρηση με ώθηση (push technologies) Στατική ή δυναμική (geoprobe, window πενετρομέτρηση sampling, cone penetrometry) Περιστροφική διάτρηση (με πολφό)* Βραχώδεις σχηματισμοί Κρουστική με Πάνω ή κάτω από τον υδροφόρο ορίζοντα percussion συρματόσχοινο (cable Κρουστική (Hammer) Περιστροφική (Rotary) με ή χωρίς πυρηνοληψία Δεν παρατηρούνται καταρρεύσεις Έντονα κερματισμένα ή αποσαθρωμένα Κρουστική με συρματόσχοινο (cable percussion) υλικά και χάλικες ή λίθοι Ειδική κρουστική Πάνω ή κάτω από τον υδροφόρο ορίζοντα Δύσκολη διάτρηση και απαιτείται υποστήριξη Η χρήση αφρού κατά τη γεώτρηση μπορεί να προκαλέσει απώλεια ρύπων, διαφυγή ρύπων, δυσκολία αφαίρεσής του από τη γεώτρηση και να απαιτεί τελική διάθεση. Επιπλέον πληροφορίες για την επιλογή της κατάλληλης διατρητικής μεθόδους δίδεται στον πίνακα 10. Πίνακας 10: Χαρακτηριστικά διατρητικών μεθόδων Μέθοδος Χειρωνακτικά Ερευνητική Προσχώρηση εκσκαφή με ώθηση Διάτρηση Διείσδυση Μικρή Μικρή Μέση Βαθιά Πολυπλοκότητα Μικρή Μικρή Μέση Μέση 34 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ δειγματοληψίας Προϊόντα Λίγα Πολλά Πολύ λίγα Μέτρια Κόστος Μικρό Μικρό Μέσο Υψηλό Χρόνος Μικρός Μικρός Μικρός Μεγάλος Μέτρια Μικρά Μέτρια εκσκαφής Θέματα υγιεινής Μικρά και ασφάλειας Εκτός και αν οι χημικές αναλύσεις αποδείξουν το αντίθετο, τα προϊόντα εκσκαφής θα πρέπει να θεωρηθούν επικίνδυνα απόβλητα και να διατεθούν ανάλογα. 4.3. Αποφυγή επέκτασης της ρύπανσης λόγω επικοινωνίας μεταξύ υδροφόρων οριζόντων Η εκσκαφή ή διάτρηση σε ρυπασμένη γη πρέπει να εκτελεστεί αργά και προσεκτικά έτσι ώστε να διασφαλιστεί ότι θα αποφευχθεί η επέκταση της ρύπανσης λόγω επικοινωνίας μεταξύ υδροφόρων οριζόντων. Η γνώση της τοπικής ή περιφερειακής γεωλογίας (πχ παρουσία στρωμάτων χαμηλής διαπερατότητας) είναι επίσης σημαντική. Οι διατρητικοί περιβαλλοντικοί έλεγχοι δημιουργούν γεωτρήσεις, οι οποίες μπορεί να δράσουν ως μονοπάτια μέσω των οποίων η ρύπανση μπορεί να διαφύγει από τα ανώτερα στρώματα στα κατώτερα (cross contamination). Η επέκταση της ρύπανσης λόγω επικοινωνίας μεταξύ ανωτέρων και κατωτέρων στρωμάτων μπορεί να προξενηθεί από: - Έδαφος από ανώτερα στρώματα να πέσει σε μη επενδυμένη γεώτρηση - Εισροή επιφανειακών νερών σε μη καλυμμένη γεώτρηση - Υγρά γεώτρησης - Μη καθαρισμός των γεωτρητικών εξαρτημάτων μεταξύ διατρήσεων σε διαφορετικά σημεία - Μεταφορά ρύπανσης από προϊόντα εκσκαφής στην επιφάνεια του εδάφους - Υγρά γεωτρήσεων - Διάτρηση σε στρώματα χαμηλής διαπερατότητας (άργιλος) ή σε κερματισμένες ζώνες 35 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ - Ανάλογα με τις φυσικές τους ιδιότητες, εδαφικά στρώματα χαμηλής περατότητας πάχους 0,25 m μπορεί να είναι αρκετά για να περιορίσουν την σε βάθος διαφυγή των ρύπων. Θα πρέπει να ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα (χρήση σωλήνων), ώστε να μη δημιουργηθεί μονοπάτι για την κάθετη διαφυγή ρύπανσης, όταν γίνεται διάτρηση πάνω από πιθανώς ευαίσθητους υδροφορείς. Οι ίδιες προφυλάξεις θα πρέπει να ληφθούν σε περίπτωση διάτρησης κάτω του υδροφόρου ορίζοντα σε κερματισμένα υλικά όπου η κάθετη ρύπανση μπορεί να ενταθεί ανοίγοντας διόδους στις κερματισμένες ζώνες. Τυπικά προληπτικά μέτρα για την αποφυγή επέκτασης της ρύπανσης μεταξύ υδροφορέων - Καθαρισμός εξοπλισμού πριν την εγκατάσταση στο έδαφος. Έτσι προλαμβάνεται η εισχώρηση ρύπανσης από την επιφάνεια. - Έναρξη της διάτρησης σε περιοχές με χαμηλή ρύπανση και εξέλιξη της εργασίας προς περισσότερο ρυπασμένες περιοχές. - Κάλυψη της επιφάνειας γύρω από το σημείο γεώτρησης με πλαστικό κάλυμμα (ειδικά σε ερευνητικές εκσκαφές) - Οπτική διερεύνηση και μέριμνα για μη υδατική υγρή φάση (NAPL) σε ερευνητικές εκσκαφές. Δειγματοληψία πλευρικού τοιχώματος με χρήση μικρής αρίδας ή σωλήνα για να ληφθεί δείγμα χώματος. - Εγκατάσταση σφράγισης μπεντονίτη στη διεπιφάνεια μεταξύ στρωμάτων χαμηλής περατότητας. Συνέχιση διάτρησης μειώνοντας τη διάμετρο της γεώτρησης και διάτρηση μέσα από τη σφράγιση. Είναι σημαντικό να ξεκινήσει η γεώτρηση στη μέγιστη δυνατή διάμετρο για να επιτρέψει και άλλες σφραγίσεις να τοποθετηθούν κατά τη διαδικασία της γεώτρησης. - Οι σφραγίσεις τοποθετούνται με διάτρηση περίπου 0,3 m στο επόμενο στρώμα και τοποθέτηση στη βάση της οπής 0,5 – 1 m πάχος μπεντονίτη. Θα πρέπει να δοθεί επαρκής χρόνος στον μπεντονίτη να καθίσει πριν να συνεχιστεί η γεώτρηση. - Χρήση μόνιμης σωλήνωσης σε περίπτωση διάτρησης ανάμεσα σε NAPL ή σε ζώνες παραμένουσας ρύπανσης - Προώθηση της σωλήνωσης ταυτόχρονα με τη γεώτρηση. 36 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ Εικόνα 9: Μέθοδοι αποφυγής επέκτασης της ρύπανσης λόγω επικοινωνίας μεταξύ υδροφορέων Στην εικόνα 9 απεικονίζονται δυο μέθοδοι για την αποφυγή της επέκτασης της ρύπανσης λόγω επικοινωνίας μεταξύ υδροφορέων. 5. Διερεύνηση εδάφους Ο στόχος ενός διατρητικού ελέγχου πεδίου είναι η συλλογή πληροφοριών για τις συνθήκες του εδάφους και την υφιστάμενη ρύπανση. Αυτές οι πληροφορίες απαιτούνται για να καθοριστεί η παρουσία και η κινητικότητα της ρύπανσης και επιπροσθέτως η έκταση κατά την οποία είναι ενεργά, πιθανά μονοπάτια διαφυγής. Οι δοκιμές χαρακτηρισμού εδαφών διενεργούνται επί τόπου και στο εργαστήριο, ώστε να συλλεχθούν πληροφορίες για τα γεωλογικά στρώματα και την παρουσία/απουσία, τύπο, έκταση και συγκέντρωση ρύπανσης στο έδαφος. Τυπικές δοκιμές που διενεργούνται επί τόπου κατά τη διάνοιξη των γεωτρήσεων δίδονται περιληπτικά στον πίνακα 11. Οι δοκιμές που διενεργούνται σε ένα εργαστήριο δίδονται στον πίνακα 12. Πίνακας 11: Επί τόπου Δοκιμές χαρακτηρισμού εδαφών Παράμετρος προς μέτρηση Μεθοδολογία 37 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ Γεωλογικά στρώματα 1. Δειγματοληψία εδάφους και οπτική περιγραφή από (τύπος και πάχος) ειδικευμένο προσωπικό (ορατή ρύπανση, οσμές) 2. Καταγραφή της ευκολίας διάτρησης και ρυθμός προόδου Επαφή με νερό Ο γεωτρυπανιστής καταγράφει κάθε επαφή με νερό και (βάθος και αριθμός επαφών) συνήθως περιμένει περίπου μισή ώρα για να καθορίσει τον τύπο του υδροφορέα. Άνοδος της στάθμης είναι ενδεικτική ενός περιορισμένου υδροφόρου ορίζοντα. Υδραυλική αγωγιμότητα διαπερατότητα (Κ) ή 1. Αφαίρεση γνωστής ποσότητας νερού από τμήμα της γεώτρησης χωρίς σωληνώσεις και επαναλαμβανόμενη μέτρηση της στάθμης του νερού, καθώς επιστρέφει σε ισορροπία. 2. Δοκιμές άντλησης για αρκετές μέρες, παρέχουν πληροφορίες για το σύνολο των ιδιοτήτων του υδροφόρου ορίζοντα. Πίνακας 12: Δοκιμές χαρακτηρισμού εδαφών σε εργαστήριο Διάγραμμα Παράμετρος Μεθοδολογία προς μέτρηση Γεωλογικό Το υλικό στρώμα διαδικασίας κοσκινίζεται και βάσει δημιουργούνται συγκεκριμένης γραφήματα. Αυτά παρέχουν πληροφορίες για το μέγεθος των κόκκων του εδάφους. Διενεργείται μόνο σε μη κατακερματισμένα εδάφη: άμμο, ιλύ, χάλικες 38 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ Διάγραμμα Παράμετρος Μεθοδολογία προς μέτρηση Πορώδες (η) Οι πληροφορίες από την ανάλυση της κοκκομετρίας μπορεί να χρησιμοποιηθούν για την εμπειρική εκτίμηση του πορώδους. Οι πυρήνες χρησιμοποιούνται για δοκιμές κορεσμού. Οι πυρήνες βρέχονται με νερό και ζυγίζονται. Στη συνέχεια το νερό εξατμίζεται με θέρμανση και ξαναζυγίζεται. Με τον τρόπο αυτό μπορεί να υπολογιστεί ο κενός χώρος που καταλαμβάνεται από νερό. Υδραυλική Το εδαφικό δείγμα τοποθετείται σε στήλη και αγωγιμότητα ή κοραίνεται και στη συνέχεια μετράται ο ρυθμός περατότητα ροής της στήλης. Οι πυρήνες υποβάλλονται σε (Κ) τεχνητή ροή αερίων και υπολογίζεται ο ρυθμός ροής του νερού. Το παραπάνω μπορεί να παρέχει πληροφορίες για τον κενό όγκο (πορώδες). Χημεία εδάφους Υπάρχουν πολλές τεχνικές ανάλογα με την και παράμετρο προς μέτρηση. νερού (C) Όλες οι παραπάνω δοκιμές αποτελούν αναπαράσταση του δείγματος και όχι του συνόλου του σχηματισμού. Σε εδαφικούς σχηματισμούς υψηλής μεταβλητότητας, αυτές οι δοκιμές θα είναι απλά ενδεικτικές. Στην περίπτωση αυτή θα πρέπει να ληφθούν αρκετά δείγματα αν είναι εφικτό και να ελεχθούν μεταξύ τους οι διάφοροι παράμετροι. 39 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ 5.1 Δειγματοληψία για ανάλυση ρύπων Δείγματα εδάφους μπορούν να ληφθούν από: Μικρό βάθος με χρήση χειρονακτικών σκαπτικών διατάξεων Ερευνητικές εκσκαφές Συνεχείς αδιατάρακτους πυρήνες που λαμβάνονται με τεχνικές προσχώρησης με ώθηση (στατική πενετρομέτρηση, geoprobes, κλπ) Ασυνεχείς ή διαταραγμένοι πυρήνες που λαμβάνονται από συγκεκριμένα βάθη, μέσω συνήθων τεχνικών γεώτρησης. 5.2 Επιλογή βάθους δειγματοληψίας και αριθμού δειγμάτων Η δειγματοληψία σε τακτά προκαθορισμένα σημεία στο προφίλ του εδάφους αποτελεί σπάνια την πιο αποδοτική προσέγγιση. Η επιλογή της θέσης των δειγματοληπτικών γεωτρήσεων μπορεί να διευκολυνθεί γνωρίζοντας: Πιθανούς αποδέκτες και μονοπάτια έκθεσης που καθορίζονται στο Μοντέλο Αξιολόγησης Πεδίου. Για παράδειγμα η δειγματοληψία από την επιφάνεια του εδάφους μπορεί να είναι πιο σημαντική από δειγματοληψία σε μεγαλύτερο βάθος για μη πτητικούς, αδιάλυτους στο νερό ρύπους, όπου η εδαφική απορρόφηση, δερματική επαφή και ανάπτυξη των φυτών είναι μεγαλύτερης σημασίας από ότι η εισπνοή ατμών και ο αντίκτυπος στα υπόγεια νερά. Οπτική παρατήρηση (κηλίδες στο έδαφος ή θολότητα νερού) ή και οσμές. Μεταβολές στο προφίλ των εδαφικών στρωμάτων. Λήψη ενός τουλάχιστον δείγματος από κάθε στρώση. Η παρουσία διεπιφανειών μεταξύ υψηλής περατότητας (άμμος, χάλικες) και χαμηλής περατότητας (άργιλος) στρωμάτων, καθώς οι ρύποι μπορεί να συγκεντρωθούν σε αυτές τις περιοχές. Το βάθος του υδροφορέα. Δειγματοληψία στο σημείο όπου βρεθούν υπόγεια νερά. Οι χημικές ιδιότητες των ρύπων όπως προσδιορίστηκαν στο Μοντέλο Αξιολόγησης Πεδίου. Πτητικές ουσίες πιθανότατα δεν υπάρχουν στο άνω τμήμα 0,25 – 0,5 m περατού μη καλυμμένου εδάφους 40 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ Χημικές ουσίες με σημαντική διαλυτότητα ή που είναι τελείως διαλυτές στο νερό είναι πιθανό να έχουν διηθηθεί στο εδαφικό προφίλ σε περατό μη καλυμμένο έδαφος, σε όλα τα κλίματα εκτός των ξερών. Και οι δυο παραπάνω κατηγορίες χημικών ενώσεων μπορεί να βρεθούν κοντά στην επιφάνεια του εδάφους αν είναι καλυμμένο με πχ σκυρόδεμα, καθώς αυτό μπορεί να αποκόψει ή να μειώσει δραστικά την διήθηση και πτητικότητα των δρόμων διαφυγής. Η ρύπανση μπορεί να αυξάνεται, να μειώνεται ή να μη δείχνει συσχέτιση με το βάθος. Η συγκέντρωση μπορεί να αυξάνει με το βάθος από: Απώλεια πτητικών ρύπων κοντά στην επιφάνεια του εδάφους. Αερόβια βιοαποικοδόμηση ρύπων κοντά στην επιφάνεια του εδάφους, όπου υπάρχει μεγάλη παροχή οξυγόνου. Διήθηση υδροδιαλυτών ρύπων Λεκέδες που απέμειναν στον υδροφορέα λόγω αυξομειώσεων του υδροφόρου ορίζοντα. Περισσότερο εύκολα μονοπάτια ροής του υδροφόρου ορίζοντα μπορεί να είναι υπεύθυνα για μη σταθερές αλλαγές στη συγκέντρωση των ρύπων σε συνάρτηση με το βάθος. Σύνθεση είναι η διαδικασία μίξης εδαφικών δειγμάτων (composite sampling) από αρκετές διαφορετικές τοποθεσίες για να μειωθεί ο αριθμός των εργαστηριακών αναλύσεων. Είναι αποδεκτή πρακτική να γίνεται σύνθεση εδαφικών δειγμάτων που λήφθηκαν σε απόσταση μικρών διαστημάτων στο ίδιο στρώμα ή όταν γίνεται δειγματοληψία ενός σωρού χώματος που έχει εκσκαφεί ή όταν γίνεσαι δειγματοληψία εδάφους μετά από απορρύπανση ex-situ (biopiling, πλύση εδάφους, θερμική εκρόφηση). Είναι προτιμητέο να μη γίνεται σύνθεση εδαφικών δειγμάτων από διαφορετικά στρώματα της ίδιας γεώτρησης ή από το ίδιο βάθος σε διαφορετικές γεωτρήσεις καθώς αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε απώλεια σημαντικών πληροφοριών. Είναι προτιμητέο να συλλέγονται περισσότερα δείγματα, από αυτά τα οποία τελικά θα οδηγηθούν σε χημική ανάλυση καθώς: Το κόστος συλλογής επιπλέον δειγμάτων είναι πολύ μικρότερο όταν ο εργολάβος είναι στο πεδίο, από ότι το κόστος για κινητοποίησή του άλλη ημέρα. 41 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ Είναι χρήσιμο να υπάρχουν κάποια εφεδρικά δείγματα, σε περίπτωση που κάποια έχουν χαθεί ή καταστραφεί κατά τη μεταφορά στο εργαστήριο ή κατά τη διάρκεια προετοιμασίας δειγμάτων και ανάλυσης στο εργαστήριο. Κάποια δείγματα μπορεί να δώσουν συγκεχυμένα αποτελέσματα και θα ήταν χρήσιμο να επαναληφθεί η ανάλυση, με την προϋπόθεση ότι το δείγμα δεν έχει αποθηκευτεί περισσότερο από τον προτεινόμενο χρόνο. Ένας αποτελεσματικός τρόπος εξοικονόμησης πόρων είναι να γίνει μια συστηματική προσέγγιση ανάλυσης δειγμάτων που αποστέλλονται στο εργαστήριο. Μια υποομάδα από δείγματα αναλύονται αρχικά και βασιζόμενοι στα αποτελέσματα λαμβάνονται αποφάσεις για την ανάγκη πρόσθετων αναλύσεων σε επιπλέον δείγματα. 6. Διερεύνηση υπόγειων νερών Ο στόχος και ο σχεδιασμός των γεωτρήσεων προσδιορίζεται από τους στόχους της περιβαλλοντικής παρακολούθησης και το Μοντέλο Αξιολόγησης Πεδίου. Σημαντικοί παράγοντες σχεδιασμού είναι η θέση και το μήκος του φίλτρου (το ανοιχτό τμήμα με σχισμές του πηγαδιού, το οποίο επιτρέπει τη διέλευση του νερού). Αποφάσεις για αυτές τις παραμέτρους απαιτούν κατανόηση των ρύπων και της συμπεριφοράς τους στο έδαφος. 6.1. Σχεδιασμός δειγματοληπτικών γεωτρήσεων Οι δειγματοληπτικές γεωτρήσεις (πιεζόμετρα) είναι απλές διατάξεις που αποτελούνται από κατακόρυφους σωλήνες με φίλτρα (οπές) στη βάση για να επιτρέπουν την είσοδο του νερού στη γεώτρηση. Τα βασικά στοιχεία σε ένα πιεζόμετρο απεικονίζονται στην εικόνα 10. Οι ελάχιστες απαιτήσεις για μια δειγματοληπτική γεώτρηση είναι οι εξής: Προστασία κεφαλής Σωλήνες αδρανών υλικών με συνδέσμους με σπείρωμα. Το είδος του υλικού εξαρτάται από τους ρύπους. Φίλτρα (ανοίγματα ανάλογα με τα στρώματα) Πώμα πυθμένα 42 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ Σφράγιση χαμηλής διαπερατότητας πάνω από το φίλτρο για απομόνωση δοκιμαστικού τμήματος. Δακτυλιοειδή μόνωση στην επιφάνεια για να αποφευχθεί είσοδος ρύπων από την επιφάνεια. Οι δειγματοληπτικές γεωτρήσεις μπορεί να είναι προσωρινές ή μόνιμες και χρησιμοποιούνται για να μετρήσουν τη στάθμη του υπόγειου νερού και για συλλογή δειγμάτων για χημική ανάλυση. Σε ορισμένες περιπτώσεις οι δειγματοληπτικές γεωτρήσεις μπορεί να παρέχουν πληροφορίες για τις υδραυλικές ιδιότητες του υδροφορέα. 43 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ Εικόνα 10: Τμήματα μιας γεώτρησης παρακολούθησης 44 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ 6.2. Τοποθέτηση φίλτρων Η τοποθέτηση των φίλτρων καθορίζει το σημείο που το υγρό εισέρχεται στη γεώτρηση και κατά συνέπεια είναι πολύ σημαντική για τις μετρήσεις σε υπόγεια νερά και ελεύθερα προϊόντα (free product NAPL). Παράγοντες που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη για την επιλογή της θέσης των φίλτρων είναι ο σκοπός του περιβαλλοντικού ελέγχου (μέτρηση στάθμης νερού, συγκέντρωση διαλυμένου νερού ή πάχος μη διαλυτών στο νερό χημικών ουσιών) και η συμπεριφορά των ρύπων υπό έλεγχο (Εικόνα 11). Εικόνα 11: Βάθος φίλτρων σε γεωτρήσεις Μπορεί να υπάρξουν εξαιρέσεις σε αυτές τις γενικεύσεις. Οι επί τόπου συνθήκες μπορεί να έχουν σημαντική επίδραση στη συμπεριφορά των ρύπων. 45 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ 6.3. Μήκος φίλτρων και μέγεθος οπών Το μήκος των φίλτρων της γεώτρησης μπορεί να έχει επίσης αντίκτυπο στα στοιχεία που συλλέγονται. Γενικότερα, φίλτρα με μεγαλύτερο μήκος χρησιμοποιούνται όταν τα πεδία δεν είναι γνωστά. Κοντύτερα φίλτρα χρησιμοποιούνται για λεπτομερή αξιολόγηση, δειγματοληψία σε έντονα κατακερματισμένα υλικά στον υδροφόρο ορίζοντα ή αν υπάρχει αβεβαιότητα για το βάθος της διαφυγής του πλουμίου. Το χαλικόφιλτρο είναι ένα ακόμη σημαντικό τμήμα της γεώτρησης. Αποτελεί τη διασύνδεση μεταξύ του υδροφορέα και της ζώνης ελέγχου της γεώτρησης και παίζει σημαντικό ρόλο στη μεταφορά νερού. Ιδανικά το χαλικόφιλτρο θα πρέπει να είναι πιο αδρόκκοκο από το υλικό του υδροφόρου ορίζοντα για να επιτρέπει τη ροή στη γεώτρηση. Το μέγεθος των χαλίκων θα πρέπει να σχεδιάζεται σε συμφωνία με το μέγεθος των οπών και τη διάμετρο των φίλτρων για να αποτρέπει τη φραγή των οπών τους. Τα χαλικόφιλτρα δε θα πρέπει να έχουν πάχος μεγαλύτερο από 1 m πάνω από τα φίλτρα. Αυτό επιτρέπει να ορίζεται η ζώνη ελέγχου με μεγαλύτερη ακρίβεια και μειώνει τις σύνθετες ροές στη γεώτρηση και λάθη στην επεξήγηση των δεδομένων. Φίλτρα μεγάλου μήκους (>2m) Καλύπτει μεγάλη επιφάνεια του υδροφόρου Προτείνονται για: Προκαταρκτικούς ελέγχους Χαρτογράφηση πλουμίου Υδροφόρους ορίζοντες χαμηλής διαπερατότητας (αργίλους) όπου η είσοδος του νερού είναι περιορισμένη Πεδία με μεγάλες ή άγνωστες διακυμάνσεις του ύψους του υδροφορέα Πεδία όπου η κάθετη διαφυγή ρύπων δεν αποτελεί πρόβλημα (παχείς υδροφορείς ή υδροφορείς με χαλαρά εδάφη) Φίλτρα μικρού μήκους (<2m) Προτείνονται για: Λεπτομερή ανάλυση χημικών και φυσικών χαρακτηριστικών του υδροφορέα Πεδία όπου η κάθετη διαφυγή ρύπων έχει σημασία (πχ λεπτή υδροφορείς ή έντονα κατακερματισμένοι υδροφορείς) Υδροφορείς υψηλής διαπερατότητας (άμμος, χαλίκια) Πεδία όπου είναι αβέβαιο το βάθος όπου γίνεται μεταφορά ρύπων Πεδία όπου η ροή των υπόγειων νερών και η Μπορεί να οδηγήσει σε κατανομή των ρύπων είναι λαθεμένα συμπεράσματα, πχ καλά κατανοητή διάλυση ενός λεπτού πάχους πλουμίου Πιθανό να πλούμια Μέγεθος οπών Ο σχεδιασμός του διαφράγματος των φίλτρων είναι σημαντικός. Η αναλογία του ανοιχτού χώρου πρέπει να είναι αρκετή για να επιτρέπει την είσοδο νερού στη γεώτρηση και να αποτρέπει την είσοδο λεπτού ιζήματος. Πολύ μεγάλες οπές επιτρέπουν την είσοδο ιζήματος Πολύ μικρές οπές έχουν μικρή αναπλήρωση του νερού. Σε περίπτωση που δεν υπάρχει αμφιβολία μπορεί να χρησιμοποιηθεί μέγεθος οπών 1 mm παραλειφθούν 46 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ 6.4. Εγκατάσταση δειγματοληπτικών γεωτρήσεων Τα υλικά που θα χρησιμοποιηθούν κατά την κατασκευή μιας δειγματοληπτικής γεώτρησης θα πρέπει να είναι καθαρά για να αποφευχθεί η επιπλέον ρύπανση του υδροφόρου ορίζοντα. Τα εξαρτήματα θα πρέπει να αποθηκεύονται σε προστατευτικό κάλυμμα όταν βρίσκονται στο πεδίο και να καθαρίζονται με ατμό ή νερό υπό πίεση πριν την εγκατάσταση. Η ακριβής τοποθέτηση των φίλτρων είναι πολύ σημαντική και θα πρέπει να γίνεται με προσοχή. Οι σωλήνες βιδώνονται μεταξύ τους ξεκινώντας από το φίλτρο της βάσης και η κατασκευή προχωράει ανά τμήμα μέχρι το τέλος. Στη συνέχεια τοποθετούνται σταδιακά το χαλικόφιλτρο και οι σφραγίσεις χρησιμοποιώντας λεπτούς βοηθητικούς σωλήνες. Είναι σημαντικό να διατηρηθεί η σωλήνωση στο κέντρο της γεώτρησης και να τοποθετηθεί η σφράγιση των ενδιάμεσων χώρων συμμετρικά. Στόχος είναι να διατηρηθεί η δειγματοληπτική γεώτρηση όσο πιο κάθετα είναι εφικτό. Εξωτερικοί σωλήνες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να βοηθήσουν την ευθυγράμμιση, ιδιαίτερα σε βαθιές γεωτρήσεις, ωστόσο γίνεται δύσκολη η τοποθέτηση των σφραγίσεων ακόμη και με τη χρήση λεπτών βοηθητικών σωλήνων. Όλες οι μετρήσεις θα πρέπει να καταγράφονται κατά τη φάση της τοποθέτησης (πχ βάθος της βάσης, άνω τμήμα του φίλτρου, βάση και κορυφή του χαλικόφιλτρου, σφράγιση μπεντονίτη, κα), έτσι ώστε να είναι γνωστά τα χαρακτηριστικά της γεώτρησης. Συχνές δυσκολίες στην εγκατάσταση απαιτούν συμβιβασμούς, με αποτέλεσμα αποκλίσεις από τον αρχικό σχεδιασμό. Αν δεν καταγραφούν, τότε μπορεί να γίνουν λαθεμένες ερμηνείες στα δεδομένα της περιβαλλοντικής παρακολούθησης. Όταν τελειώσει η εγκατάσταση της γεώτρησης, ο γεωτρυπανιστής θα πρέπει να ελέγξει και να καταγράψει την κατάσταση του και την ευθυγράμμισή του και να ελέγξει ότι θα μπορεί να γίνει δειγματοληψία χωρίς προβλήματα. 6.5. Καθαρισμός και ανάπτυξη των γεωτρήσεων 47 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ Από τη στιγμή που κατασκευαστεί η δειγματοληπτική γεώτρηση (σωλήνες, φίλτρα, χαλικόφιλτρα, σφραγίσεις), θα πρέπει να καθαριστεί χρησιμοποιώντας ασυνεχή άντληση. Η άντληση θα πρέπει να συνεχιστεί μέχρι το εξαγόμενο νερό να είναι καθαρό από λεπτόκοκκα, τα οποία μπορούν εύκολα να προσροφήσουν ρύπους. Αν τα λεπτόκοκκα δεν απομακρυνθούν από το πιεζόμετρο, τότε η δειγματοληψία μπορεί να οδηγήσει σε σημαντική υπερεκτίμηση της συγκέντρωσης των ρύπων στον υδροφόρο ορίζοντα. Ο καθαρισμός των πιεζομέτρων βοηθά: - Στην απομάκρυνση των σκύρων της κατασκευής γεώτρησης από τα φίλτρα και τα χαλικόφιλτρα, με αποτέλεσμα την διευκόλυνση της ροής του υπόγειου νερού στο εσωτερικό της γεώτρησης. - Στην απομάκρυνση πιθανώς ρυπασμένων λεπτόκοκκων σωματιδίων από τη γεώτρηση, τα οποία θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε υπερεκτίμηση της συγκέντρωσης των ρύπων στο υπόγειο νερό. Πρακτικά αυτό θα ήταν δύσκολο να επιτευχθεί χωρίς τη χρήση νερού ή αέρα, επιδρώντας με αυτόν τον τρόπο στα υπόγεια νερά. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να αποφεύγεται ο απότομος καθαρισμός, ο οποίος θα μπορούσε να προκαλέσει διαταράξεις στη στάθμη του υδροφόρου ορίζοντα και σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να προκαλέσει λεκέδες στα τοιχώματα, λόγω πιθανής παρουσίας ελεύθερης στοιβάδας (smearing effect). 6.6. Δοκιμές χαρακτηρισμού υδροφορέα Οι ρύποι μπορούν να ταξιδέψουν σε 3 διαστάσεις και για το λόγο αυτό η θέση κάθε δειγματοληπτικής γεώτρησης θα πρέπει να είναι επακριβώς γνωστή σε περίπτωση που πρέπει να γίνουν υπολογισμοί σχετικά με τα πλούμια. Το επίπεδο του νερού θα πρέπει να μετράται για να καθοριστεί η ροή του με χρήση σταθμημέτρων (ηλεκτρικές διατάξεις, οι οποίες κλείνουν κύκλωμα σε επαφή με το νερό, ενεργοποιώντας βόμβο ή φως). Για την εκτίμηση της κατεύθυνσης του υπόγειου νερού, θα πρέπει να μετρηθεί το επίπεδο του νερού σε τουλάχιστον 3 γεωτρήσεις. Η κατεύθυνση της κάθετης ροής και η ταχύτητα μπορούν να υπολογιστούν με τουλάχιστον 2 γεωτρήσεις με φίλτρα σε διαφορετικούς υδροφορείς. 48 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ Το επίπεδο των υπόγειων νερών μεταβάλλεται με τον χρόνο και έτσι είναι σημαντικό να μετράται σε τακτικά διαστήματα μέχρι να κατανοηθεί η φύση των μεταβολών. Τυπικές μεταβολές περιλαμβάνουν παλιρροιακές επιδράσεις σε παραλιακούς υδροφόρους ορίζοντες ή σε μεταβολές λόγω βροχοπτώσεων. Τα χαρακτηριστικά των υδροφορέων (πχ υδραυλική αγωγιμότητα (Κ) και υδροχωρητικότητα(S)) μπορούν να εκτιμηθούν με διάφορα τεστ όπως slug test, δοκιμαστικές αντλήσεις, ή δοκιμές εισπίεσης. 6.7. Δειγματοληψία για ανάλυση ρύπων Ο στόχος της δειγματοληψίας υπόγειου νερού είναι η συλλογή δειγμάτων, τα οποία παραμένουν φυσικά και χημικά αναλλοίωτα και αντικατοπτρίζουν την πραγματική ποιότητα του νερού. Τα δείγματα υπόγειου νερού μπορούν να ληφθούν από: - Μόνιμες ή προσωρινές γεωτρήσεις, οι οποίες δίνουν τη δυνατότητα της επανάληψης της δειγματοληψίας και την παρακολούθηση των μεταβολών της κατάστασης. - Οπές προσχώρησης με ώθηση (geoprobe, στατική πενετρομέτρηση) o Δίνουν τη δυνατότητα για γρήγορη δειγματοληψία μια φορά από ένα σημείο, η οποία μπορεί να είναι πολύ χρήσιμη για να καθοριστεί η τοποθεσία περισσότερο ακριβών γεωτρήσεων παρακολούθησης. o Εναλλακτικά, πηγάδια μικρής διατομής (2,5 cm) μπορούν να εγκατασταθούν για επανάληψη της δειγματοληψίας Ερευνητικές εκσκαφές δε θα πρέπει να χρησιμοποιούνται για δειγματοληψία υπόγειου νερού (ακόμη και για υδροφόρου ορίζοντες μικρού βάθους). Τα πιεζόμετρα δε θα πρέπει να χρησιμοποιούνται για δειγματοληψία μέχρι να καθαριστούν και να επιτραπεί στο υπόγειο νερό να επέλθει σε ισορροπία μετά τον καθαρισμό. 49 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ 6.8. Προετοιμασία για δειγματοληψία Η μέτρηση της στάθμης του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα είναι μια διαδικασία, η οποία θα πρέπει να γίνεται πριν από κάθε δειγματοληψία. Το επίπεδο του υδροφόρου ορίζοντα χρησιμοποιείται για να εκτιμηθεί η διεύθυνση, ο ρυθμός ροής, ζώνες εισροής και εκροής και χαρακτηριστικά του υδροφορέα. Ιστορικά δεδομένα της στάθμης του υδροφόρου ορίζοντα, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να εκτιμηθούν οι διακυμάνσεις του υδροφόρου ορίζοντα και να βοηθήσουν στην ερμηνεία των δεδομένων από τη δειγματοληψία. Στη συνέχεια θα πρέπει να αφαιρεθεί το στάσιμο νερό από ένα πιεζόμετρο σε μια προσπάθεια να εισέλθει ροή από τον υδροφόρο ορίζοντα και να γίνει η δειγματοληψία. Στόχος είναι η αφαίρεση νερού από το πιεζόμετρο και το χαλικόφιλτρο, το οποίο μπορεί να μην είναι αντιπροσωπευτικό του νερού στον υδροφορέα. Η αφαίρεση του νερού θα πρέπει να γίνεται ήπια για να προκαλείται ελάχιστη διαταραχή στο υπόγειο νερό. Παράλληλα, εκτός της μέτρησης πιεζομετρικής στάθμης, θα πρέπει να γίνουν φυσικοχημικές μετρήσεις στα υπόγεια νερά, όπως Ηλεκτρική Αγωγιμότητα, pH, θερμοκρασία και διαλυμένο οξυγόνο. 6.9. Δειγματοληψία υπόγειου νερού Η δειγματοληψία υπόγειου νερού από τα πιεζόμετρα, μπορεί να γίνει με τη χρήση διαφόρων διατάξεων: - Bailer από τεφλόν (δεν προτείνεται για αναλύσεις VOC σε δείγματα) - Χειραντλία με άκαμπτο σωλήνα (αποτελεσματική μέχρι τα 25 m) - Αντλία διαφράγματος - Υποβρύχια αντλία χαμηλής ροής - Περισταλτική αντλία (αποτελεσματική μέχρι τα 6 m) Κάθε πιεζόμετρο είναι προτιμότερο να διαθέτει τη δική του, αποκλειστική δειγματοληπτική διάταξη, ώστε να αποφευχθεί πιθανή ρύπανσή του από ακαθαρσίες των αντλιών. 50 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ 6.9.1. Συλλογή δειγμάτων που περιέχουν VOCs Σε περίπτωση που θα πρέπει να αναλυθούν VOCs σε δείγματα, θα πρέπει να δοθεί βάρος, ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι απώλειές τους: - Άντληση με το χαμηλότερο δυνατό ρυθμό, ώστε να ελαχιστοποιηθεί η διαταραχή του δείγματος, η οποία θα μπορούσε να προκαλέσει την διαφυγή των VOCs από το δείγμα - Το δείγμα θα πρέπει να αφεθεί να ρεύσει με ηρεμία στο δοχείο, ώστε να αποφευχθεί η διαταραχή του. - Το άκρο του σωλήνα δειγματοληψίας θα πρέπει να βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια του υγρού δείγματος στο δοχείο. - Πλήρωση του δοχείου μέχρι την κορυφή, ώστε να μην απομείνει κενός χώρος στο δοχείο για τη συσσώρευση VOCs - Σφράγιση του δοχείου αεροστεγώς 6.9.2. Συχνότητα δειγματοληψίας υπογείων νερών Η συγκέντρωση των ρύπων στο υπόγειο νερό μπορεί να παρουσιάσει μεγάλες διακυμάνσεις λόγω των διακυμάνσεων στη στάθμη του υδροφόρου ορίζοντα. Για να διακριθεί αν οι μεταβολές στη συγκέντρωση των ρύπων οφείλεται στον παραπάνω λόγο ή σε διαδικασίες φυσικής αποδόμησης, θα πρέπει να λαμβάνονται δείγματα σε τακτά χρονικά διαστήματα. Για παράδειγμα, σε παράκτιες ζώνες η δειγματοληψία θα πρέπει να γίνεται πολλές φορές την ημέρα, για κάποιες ημέρες, για να προσδιοριστεί αν υπάρχει παλιρροιακή επίδραση. Σε άλλες περιπτώσεις, η δειγματοληψία θα πρέπει να γίνεται κάθε τρίμηνο για τα πρώτα 1 με 2 χρόνια, ώστε να ληφθούν υπόψη εποχιακές διακυμάνσεις. Θα πρέπει επίσης να μετράται και η πιεζομετρική στάθμη του υδροφόρου ορίζοντα, ώστε να παρακολουθούνται εποχιακές μεταβολές στην κατεύθυνση της ροής του υπόγειου νερού. Μετά τα 1-2 χρόνια δε θεωρείται απαραίτητο να συνεχιστεί η τριμηνιαία δειγματοληψία, εκτός και αν υπάρχει απαίτηση από το νόμο ή το πεδίο βρίσκεται κοντά σε ευαίσθητο αποδέκτης. Αντίθετα προτείνεται εξαμηνιαία, ή ετήσια παρακολούθηση, ή παρακολούθηση ανά 2 έτη. 51 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ 6.10. Δοχεία δειγματοληψίας Για αναλύσεις οργανικών παραμέτρων σε δείγματα υπόγειου νερού θα πρέπει να χρησιμοποιούνται γυάλινα δοχεία. Πλαστικά δοχεία θα πρέπει να αποφεύγονται, γιατί πετρελαϊκοί υδρογονάνθρακες και διαλύτες μπορεί να αποσπάσουν πλαστικοποιητές (πχ φθαλικές ενώσεις) από τα δοχεία, οι οποίοι στη συνέχεια μπορεί να θεωρηθούν ως ρύποι στα υπόγεια νερά. Επίσης, τα πλαστικά δοχεία απορροφούν ένα μεγάλο εύρος οργανικών χημικών ενώσεων. Για να ελαχιστοποιηθεί η φωτο-οξείδωση των ρύπων, θα πρέπει επίσης να χρησιμοποιούνται σκουρόχρωμα γυάλινα δοχεία. Αν αυτά δεν είναι διαθέσιμα, τότε τα υφιστάμενα δοχεία μπορούν να τυλιχθούν με αλουμινόχαρτο ή καφέ χαρτί ή να αποθηκευτούν σε ένα κιβώτιο. 6.11. Διατήρηση δειγμάτων Δείγματα που θα αναλυθούν για οργανικές παραμέτρους θα πρέπει να διατηρούνται κατάλληλα αμέσως μετά τη συλλογή τους, είτε με την πρόσθεση χημικών συντηρητικών, είτε με την κατάψυξή τους σε θερμοκρασίες μικρότερες από 4 oC. Γενικά η χημική συντήρηση επιτρέπει μεγαλύτερους χρόνους αποθήκευσης από ότι η ψύξη. Τα συντηρητικά μπορεί να τοποθετηθούν στο εργαστήριο πριν τη δειγματοληψία, ή εκ των υστέρων. Αν χρησιμοποιηθεί η ψύξη ως μέσω συντήρησης των δειγμάτων, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ένα φορητό ψυγείο με χρήση παγοκυψέλων. Επίσης προτείνεται η χρήση ενός θερμομέτρου για να διαπιστωθεί ότι η θερμοκρασία των δειγμάτων δεν έχει ξεπεράσει τους 4 oC. Αν τα δείγματα μεταφερθούν αεροπορικών θα πρέπει να τοποθετηθούν σε ψυγεία, ακόμη και αν έχουν χρησιμοποιηθεί χημικά συντηρητικά, καθώς υπάρχει κίνδυνος να παγώσουν λόγω χαμηλών θερμοκρασιών (μικρότερων από 40 oC) και να σπάσουν τα δοχεία. Στον πίνακα 13 παρατίθενται στοιχεία για τη συντήρηση των δειγμάτων σε συνάρτηση με τις χημικές αναλύσεις που απαιτούνται. 52 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ Πίνακας 13: Διατήρηση και χρόνοι συντήρησης των δειγμάτων υπογείων Ρύποι Όγκος Δοχείο Συντήρηση δείγματος (ml) ΒΤΕΧ 40-50 Γυάλινο Ψύξη σε <4 oC ή Ψύξη σε <4 oC και pH<2 PAHs 1.000 Γυάλινο Ψύξη σε <4 oC TPH 1.000 Γυάλινο Ψύξη σε <4 oC ή Ψύξη σε <4 oC και pH<2 Οξυγονούχοι 40-50 Γυάλινο Ψύξη σε <4 oC αιθέρες Οργανικός 1.000 Γυάλινο Ψύξη σε <4 oC μόλυβδος Χλωριωμένα 40-50 Γυάλινο Ψύξη σε <4 oC οργανικά Οργανοχλω1.000 Γυάλινο Ψύξη σε <4 oC και ριωμένα προσθήκη HgCl2 Παρασιτοκτόνα Οργανοφωσ1.000 Γυάλινο Ψύξη σε <4 oC και φωρικά προσθήκη HgCl2 Παρασιτοκτόνα Φαινόλες 500 Γυάλινο Ψύξη σε <4 oC ή Ψύξη σε <4 oC και pH<2 PCBs 1.000 Γυάλινο Ψύξη σε <4 oC Βαρέα μέταλλα 500 Γυάλινο ή Προσθήκη HNO3 μέχρι εκτός Hg και πλαστικό pH<2 χρωμίου VI Hg 500 Γυάλινο ή Προσθήκη HNO3 μέχρι πλαστικό pH<2 Χρώμιο VI 500 Γυάλινο ή Ψύξη σε <4 oC πλαστικό νερών Χρόνος διατήρησης (μέρες) 7 14 7 7 14 7 14 7 7 14 7 14 7 180 28 1 6.12. Έλεγχος ποιότητας Όλα τα δοχεία των δειγμάτων θα πρέπει να φέρουν ετικέτες με τις εξής πληροφορίες: - Όνομα πεδίου - Ημερομηνία δειγματοληψίας - Όνομα πιεζομέτρου - Βάθος δείγματος (σε περίπτωση που αρμόζει) - Όνομα υπευθύνου δειγματοληψίας 53 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ Για να μειωθούν οι πιθανότητες να χαθούν δείγματα κατά τη μεταφορά τους, θα πρέπει να χρησιμοποιούνται έντυπα, τα οποία θα αναγράφουν τις πληροφορίες που φέρουν οι ετικέτες των δειγμάτων και τις αναλύσεις που πρέπει να γίνουν. Τα έντυπα θα πρέπει να υπογράφονται σε κάθε μεταφορά από ένα πρόσωπο σε άλλο. Τα δείγματα θα πρέπει να αναλύονται μέσα στα χρονικά διαστήματα που αναφέρονται στον πίνακα 13. Σε αντίθετη περίπτωση θα πρέπει να γίνει συλλογή νέων δειγμάτων προς ανάλυση. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ASTM, 2003, Standard Guide for Accelerated Site Characterization for Confirmed or Suspected Petroleum Releases. E-1912 ASTM, 2003, Standard Guide for Direct Push Water Sampling for Geoenvironmental Investigations. D-6001 ASTM, 2003, Standard Guide for Documenting a Ground-Water Sampling Event. D6089. ASTM, 2003, Standard Guide for Planning and Preparing for a Ground-Water Sampling Event. D-5703 ASTM, 2003, Standard Guide for Sampling Groundwater Monitoring Wells. D 444885a ASTM, 2003, Standard Guide for Site Characterization for Environmental Purposes With Emphasis on Soil, Rock, the Vadose Zone and Ground Water. D-5730. ASTM, 2003, Standard Guide for the Decomissioning of Ground-Water Wells, Vadose Zone Monitoring Devices, Boreholes and Other Devices for Environmental Activities. D-5299. ASTM, 2003, Standard Guide to Purging Methods for Wells Used for Ground-Water Quality Investigation. D-6457. ASTM, 2003, Standard Practice for Design and Installation of Ground-Water Monitoring Wells in Aquifers. D-5092. ASTM, 2003, Standard Practice for Direct Push Soil Sampling for Environmental Site Characterization. D-6282 54 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ ASTM, 2003, Standard Practice for Expedited Site Characterization of Vadose Zone and Ground-Water Contamination at Hazardous Waste Sites. D-6235 ASTM, 2003, Standard Practice for Minimum Set of Data Elements to Identify a SoilSampling Site. D-5911. ASTM, 2003, Standard Practice for Minimum Set of Data Elements to Identify a Ground-Water Site. D-5254 ASTM, 2003, Standard Practice for Sampling Waste and Soils for Volatile Organics. D-4547. Boulding, J.R, 1994, Description and Sampling of Contaminated Soils. 2nd Edition. CRC Press, Boca Raton, Florida. British Standards Institute, 1999, Code of Practice for site investigations. British Standard BS5930 British Standards Institute, 2001, Investigation of Potentially Contaminated Sites. Code of Practise 10175 BSI, London Canadian council of Ministers of the Environment, 1993, Guidance Manual on Sampling, Analysis and Data Management for Contaminated Sites. Volume I: Main Report. Winnipeg, Manitoba. ISBN 0-919074-21-9. CIRIA, 1995, Remedial Treatment for contaminated Land Volume III: Site Investigation and assessment. Special Publication 103. Construction Industry Research and Information Association, London Driscoll, F. G., 1989, Groundwater and Wells Published by Johnson Filtration Systems. ISBN 0-961 6456-0-1 Environment Agency, 2000, Technical Aspects of Site Investigation. Volumes I and II. Technical Report P5-065/TR. WRC. ISBN 1 85705 544 6 and 1 85705 545 4 Environment Agency, 2001, Secondary Model Procedures for the Development of Appropriate Soil Sampling Strategies. Technical Report PS-0661. WRC. ISBN 1 85705 577 2. Lapham, W., W., Wilde, F. D., and M. T. Koterba, 1997, Guidelines and standard procedures for studies of ground-water quality: Selection and installation of wells and supporting documentation, U.S. Geological Survey Water-Resources Investigations Report 96-4233, 110 Lewis, T.E., Crockett, A.B., Segrist, R.L., and Zarrabi, K., 1991, U.S. Environmental Protection Agency Issue: Soil Sampling and Analysis for Volatile Organic Compounds, 55 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ EPA/540/4-91/001, U.S. Environmental Protection Agency, Environmental Monitoring Systems Laboratory, Las Vegas, Nevada. Vegas, Nevada. New South Wales EPA, 1995, Contaminated sites: Sampling Design Guidelines. NSW Environment Protection Agency New Zealand Oil Industry Environmental Working Group, 1999, Sampling Protocols and Analytical Methods for Determining Petroleum Products in Soil and Water. U.S. Environmental Protection Agency, 1984, Characterization of hazardous waste sites, A methods manual, Volume 1, Site Investigations, EPA/600/4-84/075, U.S. Environmental Protection Agency, Environmental Monitoring Systems Laboratory, Las Vegas, Nevada. U.S. Environmental Protection Agency, 1985, Characterization of hazardous waste sites, A methods manual, Volume 2, Site Investigations, EPA/600/4-84/075, U.S. Environmental Protection Agency, Environmental Monitoring Systems Laboratory, Las Vegas, Nevada. U.S. Environmental Protection Agency, 1991, Site characterization for subsurface remediation, EPA/625/4-91/026, U.S. Environmental Protection Agency, Office of Research and Development, Washington, D.C. U.S. Environmental Protection Agency, 1993, Subsurface characterization and monitoring techniques: A desk reference guide, Volume I: Solids and ground water Appendices A and B, EPA/625/R-93/003a, U.S. Environmental Protection Agency, Office of Research and Development, Washington, D.C. U.S. Environmental Protection Agency, 1993, Subsurface characterization and monitoring techniques: A desk reference guide, Volume II: The vadose zone, field screening, and analytical methods, Appendices C and D, EPA/625/r-93/003b, U.S. Environmental Protection Agency, Office of Research and Development, Washington, D.C. U.S. Environmental Protection Agency, 1997, Expedited Site Assessment Tools For Underground Storage Tank Sites: A Guide for Regulators, EPA/510/B-97/001, U.S. Environmental Protection Agency, Office of Underground Storage Tanks, Washington, D.C. U.S. Environmental characterization technologies: Protection Summary Agency, and 1997, Field applications, analytical and site EPA/542/R-97/001, U.S. Environmental Protection Agency, Office of Solid Waste and Emergency Response, Washington, D.C. 56 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ U.S. Environmental Protection Agency, 2000, Data quality objective processes for hazardous waste site investigations, EPA/QA/G/4-HW, U.S. Environmental Protection Agency, Office of Environmental Information, Washington, D.C. U.S. Geological Survey, 2010, Groundwater quality, http://ga.water.usgs.gov /edu/earthgwquality.html USEPA, 2001, Field Analytical Technologies Encyclopaedia (FATE) USEPA, 2005, Road map to understanding innovative technology options for brownfields investigation and cleanup, 4th edition, EPA-542-B-05-001 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α – ΡΥΠΟΙ ΣΕ ΕΔΑΦΟΣ ΚΑΙ ΥΠΟΓΕΙΑ ΝΕΡΑ 57 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ Α.1. Οδηγός για ρύπους και τεχνολογίες Κάποια από τα προϊόντα τα οποία χρησιμοποιούνται ή παράγονται συνήθως στα πεδία, τα οποία μπορεί να προκαλέσουν ρύπανση σε κτίρια, έδαφος ή υπόγειο νερό περιλαμβάνουν τα εξής: - Οξέα και βάσεις - Μπαταρίες - Προϊόντα καθαρισμού - Πίσσα - Υλικά απολίπανσης - Diesel - Βαφές και μελάνια - Ηλεκτρικές συσκευές - Εκρηκτικά και πυρομαχικά - Λιπάσματα - Βενζίνη - Υδραυλικά υγρά και λιπαντικά - Μόνωση - Λάσπες πετρελαιοειδών - Φυτοφάρμακα και παρασιτοκτόνα - Πλαστικά - Πολυμερή και εποξικές ενώσεις - Ψυκτικά υγρά - Σάπωνες - Διαλυτικά - Φάρμακα - Κεριά Σε ρυπασμένα πεδία μπορεί να υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός ρύπων, όπως αναγράφονται στον παρακάτω πίνακα. Στον πίνακα περιλαμβάνονται 7 ομάδες ρύπων και στο τέλος του παραρτήματος παρατίθεται περιγραφή τους. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι στον πίνακα που ακολουθεί αν παρατίθεται μια ομάδα ρύπων, αυτό δε σημαίνει ότι όλες οι ουσίες που περιέχονται σε αυτήν, σχετίζονται με το πεδίο. 58 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ Τύπος πεδίου Αγροτικό Δραστηριότητα πεδίου Ομάδα ρύπων Οι χώροι όπου διενεργούνται αγροτικές διεργασίες Αλογονωμένοι VOCs μπορεί να είναι ρυπασμένοι από λιπάσματα, Μη αλογονωμένοι VOCs φυτοφάρμακα και παρασιτοκτόνα. Το υπόγειο νερό, Αλογονωμένοι SVOCs ιζήματα σε περιοχές αποστράγγισης, εδάφη και Μη γειτονικά επιφανειακά νερά μπορεί να αλογονωμένοι είναι SVOCs ρυπασμένα από φυτοφάρμακα και ζιζανιοκτόνα και Μέταλλα και μπορεί να παρουσιάσουν αυξημένα επίπεδα νιτρικών μεταλλοειδή από την απορροή λιπασμάτων. Ρύπανση σε αγροτικά πεδία μπορούν επίσης να υπάρχουν από χημικά που χρησιμοποιούνται για τη λειτουργία, καθαρισμό και συντήρηση εξοπλισμού, όπως καύσιμα, λάδι, γράσο και διαλυτικά. Ανακύκλωση μπαταριών διάθεση Πολλές μπαταρίες περιέχουν μόλυβδο, υδράργυρο Μέταλλα και και και κάδμιο. Στις εγκαταστάσεις ανακύκλωσης και μεταλλοειδή διάθεσης μπαταριών χημικά μπορεί να διαρρεύσουν στο έδαφος και υπόγεια νερά από διαρροές σε δεξαμενές ή κατά τη διαδικασία της ανακύκλωσής τους. Σωματίδια που εκπέμπονται κατά τη διαδικασία της τήξης των μετάλλων μπορεί να ρυπάνουν κοντινό επιφανειακό έδαφος. Παρασκευή Σε εγκαταστάσεις παραγωγής και διαχείρισης χημικών Αλογονωμένοι VOCs χρωστικών ουσιών και χρωστικών χρησιμοποιείται μεγάλο εύρος Μη αλογονωμένοι VOCs ουσιών χημικών και ουσιών. Η ρύπανση που μπορεί να προκληθεί μπορεί Αλογονωμένοι SVOCs να εμφανιστεί σε γειτονικά ή κατάντη επιφανειακά Μη αλογονωμένοι νερά ή ιζήματα, για μεγάλο χρονικό διάστημα ακόμη SVOCs και μετά την παύση των εργασιών. Οι διεργασίες μπορεί να αλλάζουν ή να είναι πολλαπλές. Κατά συνέπεια τα πεδία μπορεί να παρουσιάζουν αρκετές γενεές αποβλήτων. Πολλές εγκαταστάσεις έχουν επίσης χημικά εργαστήρια που χρησιμοποιούν μικρές ποσότητες τοξικών χημικών, τα οποία μπορεί να 59 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ ρυπάνουν περιορισμένες περιοχές. Παρασκευή Τα εργοστάσια χλωροαλκαλίων παράγουν χημικά Αλογονωμένοι VOCs χλωροαλκαλίων όπως: χλωρίνη, καυστική σόδα, υδροχλωρικό οξύ, Αλογονωμένοι SVOCs υδρογόνο, διοξείδιο του θείου κλπ. Τρεις βασικές Μέταλλα και διεργασίες χρησιμοποιούνται για την παρασκευή μεταλλοειδή χλωρίνης και καυστικής σόδας: κυψέλες υδραργύρου, κυψέλες διαφράγματος και κυψέλες μεμβράνης. Θα πρέπει να γίνει διαχείριση των αποβλήτων της διεργασίας με προσοχή, ώστε να μη διαφύγουν στο περιβάλλον. Παρασκευή Τα καλλυντικά είναι μίγματα τασιενεργών, λαδιών και Αλογονωμένοι VOCs καλλυντικών άλλων υλικών. Μπορεί επίσης να περιέχουν ορυκτά ή Μη αλογονωμένοι VOCs μεταλλικά και μη μεταλλικά προσθετικά. Στα Μέταλλα και αντιηλιακά για παράδειγμα χρησιμοποιείται τιτάνιο και μεταλλοειδή ψευδάργυρος. Η χρήση και συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων αποτελούν σημαντικό περιβαλλοντικό ρόλο σε τέτοιου είδους πεδία. Ανακύκλωση Σε εγκαταστάσεις ανακύκλωσης βαρελιών γίνεται Αλογονωμένοι VOCs βαρελιών καθαρισμός τους για επαναχρησιμοποίησή τους. Μη αλογονωμένοι VOCs Ρύπανση εδάφους και υπόγειων νερών σε αυτές τις Αλογονωμένοι SVOCs εγκαταστάσεις μπορεί να προκληθεί από διαρροές και Μη αλογονωμένοι απορρίψεις υπολειμμάτων χημικών και ελαίων. Η SVOCs ποικιλία των χημικών ουσιών που αποθηκεύονται σε Καύσιμα βαρέλια καθιστά δύσκολο τον χαρακτηρισμό των Μέταλλα μεταλλοειδή δυνητικών ρύπων. διαδικασία του και στεγνού καθαρισμού έχει Αλογονωμένοι VOCs Στεγνός Η καθαρισμός ομοιότητες με τον οικιακό καθαρισμό, με τη διαφορά Μη αλογονωμένοι VOCs ότι τα ενδύματα καθαρίζονται σε διαλύτες και όχι σε νερό. Οι εγκαταστάσεις στεγνού καθαρισμού μπορεί να ρυπανθούν λόγω διαρροών, απορρίψεων και κακής τελικής διάθεσης των διαλυτών. Πρατήρια Τα πρατήρια βενζίνης αποτελούνται από αντλίες, Μη αλογονωμένοι VOCs καυσίμων υπόγειες δεξαμενές καυσίμων, μικρούς Μη αλογονωμένοι 60 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ αποθηκευτικούς χώρους και συνεργεία για αλλαγή SVOCs λαδιών. Υπερχειλίσεις και διαρροές κατά το γέμισμα Καύσιμα των δεξαμενών και από τις αντλίες, καθώς και Μέταλλα διαρροές από τις αντλίες είναι πιθανές και πηγές μεταλλοειδή ρύπανσης. Οι βασικοί ρύποι σε πρατήρια καυσίμων είναι υδρογονάνθρακες, βενζόλιο, τολουόλιο, BTEX και οξυγονούχοι αιθέρες. Στα συνεργεία των πρατηρίων καυσίμων υπάρχουν μικρές ποσότητες ψυκτικών υγρών, υδραυλικών ελαίων, λιπαντικών, μπαταριών και πεπιεσμένων αερίων (ασετυλίνη και οξυγόνο). Το επιφανειακό έδαφος μπορεί να ρυπανθεί από διαρροές ή διάθεση χρησιμοποιημένων λιπαντικών, ψυκτικών και υγρών καθαρισμού. Υπόγεια νερά και έδαφος ειδικά κοντά στις υπόγειες δεξαμενές μπορεί να ρυπανθούν από διαρροές. Παρασκευή Οι βασικοί ρύποι που σχετίζονται με την παραγωγή Μέταλλα γυαλιού γυαλιού είναι μέταλλα όπως μόλυβδος, αρσενικό, μεταλλοειδή χρώμιο και άλλα. Επίσης και χρησιμοποιούνται υδροφθόριο, θειικό οξύ και διάφοροι οργανικοί και μη διαλύτες. Οι ρύποι μπορεί να διατεθούν στο περιβάλλον μέσω διαρροών από τις πρώτες ύλες και τα απόβλητα συντήρησης των εγκαταστάσεων, καθώς και από μη επαρκώς διαχειριζόμενες εκπομπές στον αέρα. Νοσοκομεία Τα νοσοκομεία χρησιμοποιούν μια ποικιλία τοξικών Αλογονωμένοι VOCs χημικών ουσιών για διαδικασίες διάγνωσης και Μη αλογονωμένοι VOCs θεραπείας, καθώς και καθαρισμό και αποστείρωση. Μέταλλα και Αυτές οι ουσίες μπορεί να απελευθερωθούν στο μεταλλοειδή περιβάλλον από διαρροές και ατυχήματα, μη ορθολογική τελική διάθεση αποβλήτων και ανεπαρκή επεξεργασία υγρών αποβλήτων. Επιπροσθέτως, αποτεφρωτήρες νοσοκομειακών αποβλήτων μπορεί να εκλύουν υδράργυρο στην ατμόσφαιρα. 61 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ Αποτεφρωτήρες Η ρύπανση από αποτεφρωτήρες μπορεί να σχετίζεται Αλογονωμένοι SVOCs με αποθήκευση και διαχείριση αποβλήτων πριν την Μέταλλα και καύση τους καθώς και τελική διάθεση της τέφρας και μεταλλοειδή άλλων υπο-προϊόντων κατά τη διαδικασία της Εκρηκτικά αποτέφρωσης. ΧΥΤΑ Οι ΧΥΤΑ μπορεί να φιλοξενούν μια πληθώρα χημικών Αλογονωμένοι VOCs ουσιών, όπως λάδια, χρώματα, διαλύτες, καθαριστικά Μη αλογονωμένοι VOCs και μπαταρίες. Η διάθεση σε χώρους ανεξέλεγκτης Αλογονωμένοι SVOCs διάθεσης αποβλήτων μπορεί επίσης να προκαλέσει Μη αλογονωμένοι σημαντική ρύπανση. Οι ΧΥΤΑ με κατασκευαστικές SVOCs ατέλειες παρουσιάζουν μεγαλύτερη πιθανότητα Καύσιμα ρύπανσης υπόγειων νερών και εδάφους και μπορεί να Μέταλλα και μεταλλοειδή αποθηκεύσουν μεθάνιο και υδρόθειο στο έδαφος. Επεξεργασία Η βυρσοδεψία είναι η διαδικασία κατά την οποία οι Καύσιμα δερμάτων πρώτες ύλες γίνονται δέρμα. Η δέψη είναι ουσιαστικά Μέταλλα και η αντίδραση ινών κολλαγόνου με τανίνες, χρώμιο, ή μεταλλοειδή άλλες χημικές ουσίες. Μεταλλουργεία Στη μεταλλουργεία μπορεί να παραχθούν απόβλητα Αλογονωμένοι VOCs μετάλλων, λιπαντικά, καθαριστικά και άλλα υλικά. Μη αλογονωμένοι VOCs Αυτές οι ουσίες μπορεί να έχουν επίδραση στο Αλογονωμένοι SVOCs έδαφος, υπόγεια νερά και επιφανειακά νερά αν Μέταλλα υπάρξουν διαρροές ή αν διατεθούν μη ορθολογικά. Ναυπηγεία και μεταλλοειδή Οι δραστηριότητες των ναυπηγείων περιλαμβάνουν Αλογονωμένοι VOCs βαφές, συντήρηση μηχανών, επιδιορθώσεις και Μη αλογονωμένοι VOCs επιμεταλλώσεις. Ένας μεγάλος αριθμός χημικών Μέταλλα ουσιών χρησιμοποιούνται στη συντήρηση και των μεταλλοειδή σκαφών, όπως χρώματα, αποχρωστικά, διαλύτες, καθαριστικά, οξέα, κυανίδια ρητίνες κα. Μεταλλικές Κατά τη διαδικασία των μεταλλικών επικαλύψεων τα Αλογονωμένοι VOCs επικαλύψεις μέταλλα αρχικά καθαρίζονται με διαλύτες ή και Μη αλογονωμένοι VOCs καθαριστικά με βάση το νερό). Τυπικές επικαλύψεις Αλογονωμένοι SVOCs γίνονται με κάδμιο, χρώμιο, χαλκό, χρυσό, νικέλιο, Μη άργυρο κα. Διαρροές κατά τη διάρκεια αλογονωμένοι των SVOCs 62 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ επιμεταλλώσεων και τις διαδικασίες καθαρισμού Μέταλλα και μπορεί να ρυπάνουν τσιμεντένια πατώματα και μεταλλοειδή υποκείμενο έδαφος. Υπόγεια νερά μπορούν επίσης να ρυπανθούν από βαρέα μέταλλα, κυανίδια και διαλύτες Ανακύκλωση μετάλλων οχημάτων τέλους Τα μέταλλα που συνήθως ανακτώνται είναι σίδηρος, Αλογονωμένοι SVOCs και χάλυβας, χαλκός, ορείχαλκος και αλουμίνιο. Οι Καύσιμα εγκαταστάσεις μπορεί κύκλου ανακυκλώσιμα ζωής να απόβλητα περιλαμβάνουν και ρυπασμένα μη Μέταλλα και υλικά. μεταλλοειδή Ανάλογα με το είδος της διαδικασίας ανακύκλωσης, η γύρω περιοχή μπορεί να έχει ρυπανθεί από βαρέα μέταλλα, αμίαντο, PCBs, υγρά φρένων, λιπαντικά, καύσιμα και διαλύτες. Παρασκευή και Πιθανοί ρύποι σε εγκαταστάσεις και γειτονικούς Μέταλλα αποθήκευση χώρους περιλαμβάνουν βενζόλιο, νιτρογλυκερίνη, μεταλλοειδή πυρομαχικών μέταλλα, αιθέρες, φορμαλδεΰδη και αμμωνιούχες Εκρηκτικά και ενώσεις. Τα υπόγεια νερά μπορεί να ρυπανθούν από διαλύτες, όπως φορμαλδεΰδη και τολουόλιο. Επίσης λόγω της ηλικίας αμιαντούχα υλικά κάποιων μπορεί εγκαταστάσεων, να βρεθούν σε εγκαταλελειμμένα κτήρια και μπάζα. Ορυχεία Η χημική ρύπανση από τα ορυχεία μπορεί να Αλογονωμένοι VOCs προκύψει από όξινες απορροές. Διαρροές ή μη Καύσιμα ορθολογική διάθεση πετρελαίου, λιπαντικών και Μέταλλα και άλλων βιομηχανικών χημικών, μπορεί επίσης να μεταλλοειδή έχουν ως αποτέλεσμα τη ρύπανση του πεδίου. Φανοποιεία Τυπικοί ρύποι περιλαμβάνουν τολουόλιο, ακετόνη, Αλογονωμένοι VOCs χλωροαιθυλένιο, ξυλένιο, βενζίνη, πετρέλαιο, Μη αλογονωμένοι VOCs τετραχλωράνθρακα, υδροχωλρικό και φωσφορικό Καύσιμα Μέταλλα οξύ και μεταλλοειδή Παρασκευή χρήση και Διαρροές ή αποθήκευση ατυχήματα ή τελική και διάθεση μη ορθολογική Αλογονωμένοι VOCs παρασιτοκτόνων Μη αλογονωμένοι VOCs 63 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ παρασιτοκτό- μπορεί να προκαλέσει ρύπανση. Τα πεδία μπορεί Αλογονωμένοι SVOCs νων επίσης να είναι παρασιτοκτόνα. ρυπασμένα Λόγω της ανθεκτικά Μη από αλογονωμένοι ποικιλίας SVOCs μεγάλης παρασιτοκτόνων και των εφαρμογών τους, τα πεδία Καύσιμα όπου παρασκευάζονται ή χρησιμοποιούνται μπορεί να Μέταλλα και είναι ρυπασμένα από ένα μεγάλο εύρος χημικών μεταλλοειδή ουσιών Διύλιση και Οι διαδικασίες παραγωγής σε αυτές τις εγκαταστάσεις Καύσιμα μπορεί να ρυπάνουν τα εδάφη με λάσπες, οξέα και Μέταλλα πετρελαίου και προσθετικά καθώς και PCBs σε περίπτωση διαρροών μεταλλοειδή ή ατυχημάτων. Τα υπόγεια νερά και το βαθύτερο έδαφος μπορεί να ρυπανθούν με μέταλλα και ελαφρύτερα κλάσματα του πετρελαίου (BTEX). Παραγωγή Οι δέκα Φαρμακευτικών φαρμακευτικά εθανόλη, ρύποι που υγρά ακετόνη, υπάρχουν απόβλητα συνήθως μεθανόλη, Μη αλογονωμένοι VOCs είναι: ισοπροπανόλη, στα Αλογονωμένοι VOCs οξικό οξύ, Μέταλλα και διχλωρομεθάνιο, μυρμηκικό οξύ, υδροξείδιο του μεταλλοειδή αμμωνίου, διμεθυλακεταμίδη και τολουόλιο Παρασκευή και Διάφορα υλικά χρησιμοποιούνται ως εμφανιστές ή Αλογονωμένοι VOCs εμφάνιση στερεωτές φωτογραφικών φιλμ, όπως η υδροκινόνη, Μη αλογονωμένοι VOCs φωτογραφικού κατεχόλες, αμινοφαινόλες, οξικό οξύ, υδροχλωρικό Μη φιλμ οξύ και θειοθειικό νάτριο ή αμμώνιο. Διαλύματα SVOCs υδραργύρου συχνά παρασκευάζονται κατά διαδικασία της εμφάνισης φωτογραφικού φιλμ αλογονωμένοι τη Μέταλλα και μεταλλοειδή Παρασκευή Σχεδόν όλα τα πλαστικά γίνονται από πετρέλαιο. Τα Αλογονωμένοι VOCs πλαστικών απόβλητα πλαστικών που παράγονται περιλαμβάνουν από τη πολυμερή, βιομηχανία Μη αλογονωμένοι VOCs φθαλικές Μη αλογονωμένοι ενώσεις, κάδμιο, διαλύτες, ρητίνες, χημικά πρόσθετα, SVOCs Μέταλλα και VOC και μεταλλοειδή Τυπογραφεία και Η τυπογραφεία παραγωγή σχετίζονται μελανών διεργασίες με όπως περιλαμβάνει εκτυπώσεις η εταιρείες που Αλογονωμένοι VOCs χρησιμοποιώντας Μη αλογονωμένοι VOCs λιθογραφία, υψιτυπία, Καύσιμα 64 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ φλεξογραφία κλπ. Η ρύπανση μπορεί να προκληθεί Μέταλλα και από διαρροές, ατυχήματα και κακή τελική διάθεση μεταλλοειδή χημικών και αποβλήτων: συστατικά μελανιών όπως μέταλλα, καθαριστικά και διαλύτες Αμαξοστάσια Τα υλικά που χρησιμοποιούνται στα αμαξοστάστια Αλογονωμένοι VOCs σιδηροδρόμων των τρένων διαλύτες και περιλαμβάνουν απολυπαντικές χρώματα, Μη αλογονωμένοι VOCs diesel, ουσίες, που Αλογονωμένοι SVOCs λάδια περιέχουν PCB και κρεόζωτο. Διαρροές ή ατυχήματα Μη αλογονωμένοι ή διάθεση αυτών των υλικών μπορεί να προκαλέσει SVOCs ρύπανση σε έδαφος και υπόγεια νερά. Καθώς τα Καύσιμα χημικά που χρησιμοποιούνται και μεταφέρονται μέσω Μέταλλα και του σιδηροδρομικού δικτύου έχουν μεγάλο εύρος, μεταλλοειδή ουσιαστικά μπορεί να εμφανιστεί κάθε τύπος χημικής ρύπανσης. Ερευνητικά και Τα ερευνητικά ιδρύματα παράγουν τυπικά μικρές Αλογονωμένοι VOCs εκπαιδευτικά ποσότητες ιδρύματα ανόργανα μεγάλου οξέα, αριθμού οργανικούς αποβλήτων, διαλύτες, όπως Μη αλογονωμένοι VOCs μέταλλα, Αλογονωμένοι SVOCs φωτογραφικά απόβλητα, έλαια, χρώματα, βαρέα Μέταλλα και μεταλλοειδή μέταλλα και παρασιτοκτόνα Υπόγειες Οι δεξαμενές αυτές περιέχουν συνήθως πετρελαϊκά Αλογονωμένοι VOCs δεξαμενές προϊόντα ή άλλες χημικές ουσίες. Κακή εγκατάσταση Μη αλογονωμένοι VOCs ή μη επαρκείς διαδικασίες λειτουργίας και Καύσιμα συντήρησης μπορεί να έχουν ως αποτέλεσμα να Μέταλλα διαρρεύσουν οι ουσίες που περιέχουν, και στο μεταλλοειδή περιβάλλον. Συντήρηση Η συντήρηση των αυτοκινήτων σχετίζεται με τη Αλογονωμένοι VOCs αυτοκινήτων διαχείριση μεγάλου εύρους υλικών και αποβλήτων Μη αλογονωμένοι VOCs όπως λάδια, μπαταρίες, ψυκτικά υγρά, αντιψυκτικά, Καύσιμα διαλύτες, αμίαντο και καύσιμα. Μέταλλα και μεταλλοειδή Συντήρηση Οι δεξαμενές αποθήκευσης σε εγκαταστάσεις που Μη αλογονωμένοι VOCs ξύλων ασχολούνται με τη διαχείριση ξύλου μπορεί να Αλογονωμένοι SVOCs περιέχουν κρεόζωτο, πενταχλωροφαινόλη, ή Μη αλογονωμένοι 65 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ διαλύματα CCA. Οι ουσίες αυτές μπορεί να εισέλθουν SVOCs στο περιβάλλον αν υπάρξουν διαρροές στις Καύσιμα δεξαμενές. Ρυπασμένο νερό που προκύπτει από Μέταλλα και συμπίεση ξύλου κατά την επεξεργασία του και λάσπη μεταλλοειδή μπορεί επίσης να προκαλέσουν ρύπανση εδάφους και υπόγειων νερών. Ρύπανση επίσης μπορεί να προκληθεί και από τη μεταφορά επεξεργασμένου ξύλου σε χώρο αποθήκευσής του από στάξιμο χημικών στο έδαφος. Για παρόμοιο λόγο μπορεί να προκληθεί ρύπανση σε χώρους αποθήκευσης και σε απορροές από τον χώρο Παρασκευή Μη ορθολογική επεξεργασία, τελική διάθεση, Αλογονωμένοι VOCs ξυλοπολτού και διαρροές και ατυχήματα μπορεί να προκαλέσουν Αλογονωμένοι SVOCs χαρτοπολτού ρύπανση σε έδαφος και υπόγεια νερά. Οι αέριες εκπομπές αποτελούν επίσης πρόβλημα σε αυτές τις εγκαταστάσεις, οι οποίες προκαλούν μεταξύ των άλλων οχλήσεις λόγω δυσάρεστων οσμών. Οι γενικές ομάδες ρύπων που αναφέρθηκαν στον παραπάνω πίνακα είναι οι εξής: Αλογονωμένοι VOCs Μη αλογονωμένοι VOCs Αλογονωμένοι SVOCs Μη αλογονωμένοι SVOCs Καύσιμα Μέταλλα και μεταλλοειδή Εκρηκτικά Περιγραφή των παραπάνω ομάδων παρατίθενται παρακάτω. Α.2. Αλογονωμένοι VOCs VOCs (Πτητικές Οργανικές Ενώσεις) είναι υδρογονάνθρακες οι οποίοι εξατμίζονται εύκολα σε θερμοκρασία δωματίου. Οι Αλογονωμένοι VOCs περιέχουν ένα αλογόνο (φθόριο, χλώριο, 66 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ βρώμιο, ή ιώδιο). Αλογονωμένοι VOCs μεταξύ των άλλων μπορούν να βρεθούν σε χωματερές που καίγονται, εργοστάσια παρασκευής χημικών και χώρους διάθεσης, ρυπασμένα θαλάσσια ιζήματα, πεδία ασκήσεων πυρόσβεσης, υπόστεγα και χώρους συντήρησης αεροσκαφών, χώρους υγειονομικής ταφής και χωματερές, δεξαμενές με διαρροές, στεγνοκαθαριστήρια, χώρους ανάμιξης φυτοφαρμάκων και παρασιτοκτόνων, χώρους συντήρησης οχημάτων. Τυπικοί Αλογονωμένοι VOCs που εντοπίζονται σε πολλά πεδία είναι οι εξής: 1-χλωρο-2-προπένιο, Τετραχλωράνθρακας εξαχλωροβουταδιένιο, 1,1-διχλωροαιθάνιο Χλωροδιβρωμομεθάνιο, Εξαχλωροκυκλοπενταδιένιο, 1,1-διχλωροαιθυλένιο, Εξαχλωροαιθάνιο, 1,1,1-Τριχλωροαιθάνιο, Χλωροφόρμιο, Χλωροαιθάνιο, μονοχλωροβενζόλιο, 1,1,1,2- τετραχλωροαιθάνιο, Χλωρομεθάνιο, Νεοπρένιο, 1,1,2-Τριχλωροαιθάνιο, χλωροπροπάνιο, πενταχλωροαιθάνιο, 1,1,2,2-τετραχλωροαιθάνιο, Τετραχλωροαιθυλένιο, διχλωροαιθυλένιο, 1,2-διχλωροαιθάνιο, 1,2-Διχλωροπροπάνιο, Cis-1,2-διχλωροαιθυλένιο, Cis-1,3-διχλωροπροπένιο Trans-1,2- Διβρωμοχλωροπροπάνιο, Trans-1,3- διχλωροπροπένιο, Freon 113, Διβρωμομεθάνιο, Τριχλωροαιθυλένιο, 2-Βουτυλενοδιχλωρίδιο, Διχλωρομεθάνιο, Τριχλωροτριφθοροαιθάνιο, βρωμοδιχλωρομεθάνιο, διβρωμιούχο αιθυλένιο, βινυλοχλωρίδιο, βρωμοφόρμιο, Freon 11, Βρωμομεθάνιο, Α.3. Μη Αλογονωμένοι VOCs Μη Αλογονωμένοι VOCs είναι οι VOCs που δεν περιέχουν αλογόνο. Αλογονωμένοι VOCs μεταξύ των άλλων μπορούν να βρεθούν σε χωματερές που καίγονται, εργοστάσια παρασκευής χημικών και χώρους διάθεσης, ρυπασμένα θαλάσσια ιζήματα, πεδία ασκήσεων πυρόσβεσης, υπόστεγα και χώρους συντήρησης αεροσκαφών, χώρους υγειονομικής ταφής και χωματερές, φυτοφαρμάκων δεξαμενές και με διαρροές, παρασιτοκτόνων, στεγνοκαθαριστήρια, χώρους συντήρησης χώρους οχημάτων. ανάμιξης Τυπικοί μη αλογονωμένοι VOCs που εντοπίζονται σε πολλά πεδία είναι οι εξής: 1-βουτανόλη, διθειάνθρακας, μεθυλαιθυλοκετόνη, τετραϋδροφουράνιο, ακετόνη, μεθανόλη, αιθανόλη, ακριλονιτρίλιο, 4-μεθυλ-2-πεντανόνη, στυρένιο, αιθυλαιθέρας, ακρολείνη, οξικό οξικός βινύλιο, κυκλοεξανόνη, αιθυλεστέρας, αμινοβενζόλιο, ισοβουτανόλη. 67 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ Α.4. Αλογονωμένοι SVOCs Οι SVOCs είναι υδρογονάνθρακες με σημείο βρασμού μεγαλύτερο από 200 ο C. Οι Αλογονωμένοι SVOCs περιέχουν ένα αλογόνο (φθόριο, χλώριο, βρώμιο, ή ιώδιο). Αλογονωμένοι SVOCs μεταξύ των άλλων μπορούν να βρεθούν σε χώρους ανοιχτής καύσης και πηρές αποτέφρωσης, εργοστάσια παραγωγής χημικών και χώρους ταφής, ρυπασμένα θαλάσσια ιζήματα, περιοχές εκπαίδευσης πυρόσβεσης, υπόστεγα και χώρους συντήρησης αεροσκαφών, ΧΥΤΑ και χώρους ταφής, δεξαμενές με διαρροές, λεκάνες οξείδωσης, στεγνοκαθαριστήρια, χώρους ανάμιξης φυτοφαρμάκων και παρασιτοκτόνων, χώρους συντήρησης οχημάτων και εγκαταστάσεις διατήρησης ξύλου. Τυπικοί αλογονωμένοι SVOCs που εντοπίζονται σε πολλά πεδία είναι οι εξής: 1,2-Bis(2-χλωροαιθοξυ) Βρωμοφαινυλαιθέρας, αιθάνιο, 3,3 διχλωροενζιδίνη, 1,2,4-Τριχλωροβενζόλιο, 4-χλωρανιλίνη, 1,2-Διχλωροβενζόλιο, 4- εξαχλωροβενζόλιο, 1,3- Διχλωροβενζόλιο, 4- Χλωροφαινυλαιθέρας, Εξαχλωροβουταδιένιο, 1,4-Διχλωροβενζόλιο, Bis(2-χλωραιθοξυ)αιθέρας, Εξαχλωροκυκλοπενταδιένιο, 2-Χλωροναφθαλίνιο, Bis(2- χλωραιθοξυ)μεθάνιο, p-Χλωρο-m-κρεσόλη, 2 Χλωροφαινόλη, πενταχλωροβενζόλιο, 2,3,7,8Τετραχλωροδιβενζο-p-διοξίνη, Διχλωροφαινόλη, Bis(2-χλωραιθυλ)αιθέρας, Bis(2-χλωροϊσοπροπυλ)αιθέρας, Τριχλωροφαινόλη, χλωρντέιν, πενταχλωροφαινόλη, πολυχλωριομένα πενταχλωρονιτροβενζόλιο, διφαινύλια, 2,42,4,5- 2,4,6-τριχλωροφαινόλη, χλωροβενζόλιο, τετραχλωροφαινόλη. Τα παρασιτοκτόνα αποτελούν μια υποομάδα των αλογονωμένων SVOCs. Τυπικά παρασιτοκτόνα που απαντώνται σε πεδία περιλαμβάνουν τα παρακάτω: Aldrin, 4,4 '-DDD, επταχλωρεποξείδιο, BHC-α 4,4'-DDE, Endrin, Malathion, BHC-β, 4,4 '-DDT, μεθυλπαραθείο, BHC-delta Διελδρίνη, Ethion, Παραθείο, BHC-γάμμα, Endosulfan I, Αιθυλοπαραθείο, Chlordane, Endosulfan II, Heptachlor Α.5. Μη αλογονωμένοι SVOCs Οι μη Αλογονωμένοι SVOCs δεν περιέχουν αλογόνο (φθόριο, χλώριο, βρώμιο, ή ιώδιο). Μη αλογονωμένοι SVOCs μεταξύ των άλλων μπορούν να βρεθούν σε χώρους ανοιχτής καύσης και πηρές αποτέφρωσης, εργοστάσια παραγωγής χημικών και χώρους ταφής, ρυπασμένα 68 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ θαλάσσια ιζήματα, περιοχές εκπαίδευσης πυρόσβεσης, υπόστεγα και χώρους συντήρησης αεροσκαφών, ΧΥΤΑ και χώρους ταφής, δεξαμενές με διαρροές, λεκάνες οξείδωσης, στεγνοκαθαριστήρια, χώρους ανάμιξης φυτοφαρμάκων και παρασιτοκτόνων, χώρους συντήρησης οχημάτων και εγκαταστάσεις διατήρησης ξύλου. Τυπικοί μη αλογονωμένοι SVOCs που εντοπίζονται σε πολλά πεδία είναι οι εξής: 1-Αμινοναφθαλένιο, Ανθρακένιο, Διφαινυλενομεθάνιο, 1,2-Βενζακεναφθένιο, βενζιδίνη, εθείο, 1,2-Διφαινυλυδραζίνη, βενζο(α)ανθρακίνη, αιθυλπαραθείο, 2-Αμινοναφθαλένιο, Βενζο(α)πυρένιο, Ινδενο(1,2,3-c,d)πυρένιο, 2-Μεθυλναφθαλύνιο, Βενζο(β)φθορανθένιο, 2Νιτροανιλίνη, Βενζο(κ)φθορανθένιο, Μαλαθείο, 2-Νιτροφαινόλη, Βενζοϊκό οξύ, Μεθυλπαραθείο, βενζυλική αλκοόλη, ναφθαλένιο, 2,4-Δινιτροφαινόλη, 3-Νιτροανιλίνη, 4 Νιτροανιλίνη, Διβενζοφουράνιο, Παραθεί, 4,6-Δινιτρο-2-μεθυλφαινόλη, Φθαλικό διαιθύλιο, Φθαλικό διμεθύλιο, φαινυλναφθαλένιο, Ακεναφθυλένιο, Φθαλικο Δι-n-βουτύλιο, πυρένιο, Φθαλικο Δι-n-οκτύλιο. Α.6. Καύσιμα Τα καύσιμα είναι μια γενική ομάδα χημικών, τα οποία παρασκευάζονται από διύλιση πετρελαίου ή φυσικού αερίου για καύση τους με σκοπό την παραγωγή θερμότητας ή άλλης μορφής ενέργειας. Τα καύσιμα περιλαμβάνουν μη αλογονωμένους VOCs, μη αλογονωμένους SVOCs, ή και τα δυο. Πεδία όπου μπορεί να βρεθεί ρύπανση από καύσιμα, περιλαμβάνουν αεροδρόμια, χώρους ανοικτής καύσης, χώρους διάθεσης χημικών, ρυπασμένα θαλάσσια ιζήματα, περιοχές εκπαίδευσης πυρόσβεσης, ΧΥΤΑ και χώρους ταφής, δεξαμενές με διαρροές και χώρους συντήρησης οχημάτων. Τυπικά συστατικά καυσίμων που εντοπίζονται σε πολλά πεδία είναι τα εξής: 1- Πεντένιο, 2,3,4, Τετραμεθυλβενζόλιο, Τριμεθυλβενζόλιο, τριμεθυλεξάνιο, βενζο(κ)φθορανθένιο, 2,3,4-Τριμεθυλπεντάνιο, 2,4-Διμαιθυλφαινόλη, n-δεκάνιο, χρυσένιο,n-δωδεκάνιο, Cis-2-βουτένιο, n-Επτάνιο, 1,2,4, 1,2,3,41,2,4,Τριμεθυλ- 5αιθυλοβενζόλιο, 2,4,4-Τριμεθυλεξάνιο, κρεοσόλες, n-Εξάνιο, 1,2,4,5-Τετραμεθυλβενζόλιο, 3Αιθυλοπεντάνιο, Κυκλοεξάνιο, n-Εξυλβενζόλιο, 1,3,5-τριμεθυλβενζόλιο, 3-Μεθυλ-1-βουτένιο, Κυκλοπεντάνιο, Διβενζοανθρακένιο, n-Εννεάνιο, n-Οκτάνιο, 2-Μεθυλ-1,3-βουταδιένιο, 2-Μεθυλ-2-βουτένιο, 3-Μεθυλ-1-πεντένιο, 3-Μεθυλ-1,2-βουταδιένιο, 69 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ Διμεθυλεθυλβενζόλιο, n-Πεντάνιο, 2-Μεθυλβουτένιο, 3-Μεθυλεπτάνιο, Αιθυλβενζόλιο, nΠροπυλοβενζόλιο, 2-Μεθυλεπτάνιο, 3-Μεθυλεξάνιο, Φθωρανθένιο, ο-Ξυλένιο, 2- Μεθυλπεντάνιο, 3,3-Διμεθυλ-1-βουτένιο, Ιδενο(1,2,3-c,d)πυρένιο, 2-Μεθυλφαινόλη, 3,3,5Τριμεθυλεπτάνιο,, Ισοβουτάνιο, Φαινόλη, 2,2-Διμεθυλεπτάνιο, 4-Μεθυλοφαινόλη, Ισοπεντάνιο, Προπάνιο, 2,2-Διμεθυλεξάνιο, Ακεναφθένιο, Μεθυλκυκλοεξάνιο, p-Ξυλένιο, 2,2Διμεθυλπεντάνιο, Βενζόλιο, Ανθρακένιο, Μεθυλναφθαλένιο, Μεθυλπροπυλοβενζόλιο, Trans-2-Βουτένιο, Μεθυλκυκλοπεντάνιο, Πυριδίνη, Τολουόλιο, Πυρένιο, 2,2,4-Τριμεθυλπεντάνιο, 2,3-Διμεθυλβουτάνιο, 2,3-Διμεθυλπεντάνιο, 2,2,4-Τριμεθυλεπτάνιο, Βενζο(α)ανθρακένιο, Βενζο(α)πυρένιο, Βενζο(β)φθωρανθένιο, μ-Ξυλένιο, Ναφθαλήνιο, Trans-2- πεντένιο, 2,3,4-Τριμεθυλεπτάνιο, Βενζο(g,h,i)περυλένιο, n-Βουτάνιο, Βινυλοβενζόλιο. Α.7. Μέταλλα και μεταλλοειδή Τα μέταλλα είναι μία από τις τρεις ομάδες των στοιχείων που διακρίνονται από τον ιονισμό τους και τα χαρακτηριστικά των δεσμών τους, μαζί με τα μεταλλοειδή και τα αμέταλλα. Τα μέταλλα έχουν ορισμένες χαρακτηριστικές φυσικές ιδιότητες: είναι συνήθως λαμπερά, έχουν μεγάλη πυκνότητα, είναι όλκιμα, έχουν συνήθως υψηλό σημείο τήξης, είναι συνήθως σκληρά, είναι καλοί αγωγοί ηλεκτρισμού και θερμότητας. Τα μεταλλοειδή έχουν ενδιάμεσες ιδιότητες μεταξύ μετάλλων και μη μετάλλων. Δεν υπάρχει κάποιος μοναδικός τρόπος για να ξεχωρίσει ένα μεταλλοειδές από ένα πραγματικό μέταλλο, αλλά ο πιο συνηθισμένος τρόπος είναι ότι τα μεταλλοειδή είναι συνήθως ημιαγωγοί παρά αγωγοί. Πεδία όπου μπορούν να βρεθούν μέταλλα και μεταλλοειδή είναι πεδία βολής, χώροι διάθεσης μπαταριών, χώροι ανοικτής καύσης, χώροι διάθεσης χημικών, ρυπασμένα θαλάσσια ιζήματα, περιοχές εκπαίδευσης πυρόσβεσης, ΧΥΤΑ και χωματερές, δεξαμενές με διαρροές, χώροι αμμοβολών και χώροι συντήρησης οχημάτων. Τυπικά μέταλλα και μεταλλοειδή που εντοπίζονται σε αρκετά πεδία περιλαμβάνουν τα εξής: Αλουμίνιο, Ασβέστιο, Υδράργυρος, Κασσίτερος, Αντιμόνιο, Χρώμιο, Μολυβδένιο, Τιτάνιο, Αρσενικό, Κοβάλτιο, Νικέλιο, Βανάδιο, Βάριο, Χαλκός, Κάλιο, Ψευδάργυρος, Βερύλλιο, Σίδηρος, Σελήνιο, Ζιρκόνιο, Βισμούθιο, Μόλυβδος, Νάτριο, Κάδμιο, Μαγγάνιο, Θάλιο. Α.8. Εκρηκτικά 70 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ Πεδία όπου μπορούν να βρεθούν ρύποι από εκρηκτικά είναι πεδία βολής, ρυπασμένα θαλάσσια ιζήματα, ΧΥΤΑ και χωματερές. Τυπικοί ρύποι εκρηκτικών που απαντώνται σε αρκετά πεδία περιλαμβάνουν τα εξής: 2,4-DNT, Νιτρογλυκερίνη, 2,6-DNT, Νιτρογουανιδίνη, ΑΡ, Πικρικές ουσίες, DNB, RDX, HMX, Νιτροαρωματικές ενώσεις, ΤΝΒ, Νιτροκυτταρίνη, ΤΝΤ. Α.9. Ανόργανοι ρύποι σε υπόγεια νερά Ρύπος Πηγές σε υπόγεια νερά Πιθανές επιδράσεις σε υγεία ή άλλες επιδράσεις Αργίλιο Φυσική ρύπανση από πετρώματα Μπορεί να διαχωριστεί από το νερό μετά και απορροές από από επεξεργασία και μπορεί να προκαλέσει ορυχεία/μεταλλεία Αντιμόνιο αυξημένη θολότητα ή χρώμα στο νερό Μπορεί να προκληθεί από φυσική Μειώνει τη μακροβιότητα, αυξάνει τη ρύπανση, βιομηχανική παραγωγή, γλυκόζη και τη χοληστερόλη στο αίμα σε διάθεση αποβλήτων, Παρασκευή πειραματόζωα επιβραδυντών φλόγας, κεραμικά, γυαλί, μπαταρίες και εκρηκτικά Αρσενικό Μπορεί να προκληθεί από φυσική Προκαλεί οξεία και χρόνια τοξικότητα σε ρύπανση, βιομηχανική παραγωγή, συκώτι και νεφρά, Πιθανό καρκινογόνο φυτοφάρμακα, παραγωγή χαλκού, μολύβδου και ψευδαργύρου Βάριο Μπορεί να υπάρχει στη φύση σε Μπορεί ασβεστόλιθους, άμμους και εδάφη να προκαλέσει διάφορες επιδράσεις στην καρδιά, στο νευρικό και πεπτικό σύστημα. υπερένταση και Σχετίζεται καρδιοτοξικότητα με σε πειραματόζωα Βηρύλλιο Μπορεί να υπάρχει στη φύση σε Προκαλεί οξεία και χρόνια τοξικότητα. έδαφος, υπόγεια και επιφανειακά Μπορεί να νερά. Χρησιμοποιείται συχνά σε πνευμόνια ηλεκτρικές συσκευές. προκαλέσει και κόκαλα. ζημιές σε Πιθανό Εισέρχεται καρκινογόνο. 71 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ Ρύπος Πηγές σε υπόγεια νερά Πιθανές επιδράσεις σε υγεία ή άλλες επιδράσεις στο περιβάλλον μεταλλίων από διεργασίες και μη ορθολογική τελική διάθεση αποβλήτων. Κάδμιο Βρίσκεται σε μικρές συγκεντρώσεις Αντικαθιστά βιοχημικά τον ψευδάργυρο σε πετρώματα, πετρέλαιο και άνθρακα και στο αίμα και προκαλεί υψηλή πίεση, εισέρχεται στο βλάβες στο συκώτι και τα νεφρά και έδαφος και στα επιφανειακά νερά αναιμία. Καταστρέφει τα ερυθρά όταν διαλύεται σε όξινα νερά. αιμοσφαίρια. Μπορεί να εισέλθει στο περιβάλλον από απορροές απόβλητα βιομηχανιών, μεταλλείων/ορυχείων, επιμεταλλώσεις, σωλήνες νερού, μπαταρίες, χρώματα και ΧΥΤΑ Χλωρίδια Μπορεί να σχετίζεται με την Καταστρέφει τα υδραυλικά. Σε μεγάλες παρουσία νατρίου σε πόσιμο νερό, συγκεντρώσεις, η γεύση γίνεται αντιληπτή σε υψηλές συγκεντρώσεις. Συνήθως εισέρχεται από θαλάσσιο νερό και απόβλητα Χρώμιο Εισέρχεται στο περιβάλλον από Το Χρώμιο ΙΙΙ είναι ένα βασικό στοιχείο απορροές σε ορυκτών καυσίμων, τσιμεντοβιομηχανιών αποβλήτων. καύση της ορυχεία, διατροφής. εκπομπές περισσότερο και Το χρώμιο τοξικό και VI μπορεί είναι να καύση προκαλέσει βλάβες στα νεφρά και στο Χρησιμοποιείται σε συκώτι, εσωτερική αιμορραγία, επιμεταλλώσεις και προσθετικό σε προβλήματα αναπνευστικού, δερματίτιδα σε υψηλές συγκεντρώσεις πύργους ψύξης Χαλκός Εισέρχεται από επιμεταλλώσεις, Μπορεί απόβλητα, ορυχεία/μεταλλεία. να προκαλέσει στομαχικές διαταραχές, βλάβες σε νεφρά και συκώτι και αναιμία σε υψηλές δόσεις. Έχει άσχημη γεύση και προκαλεί λεκέδες σε υφάσματα. Βασικό ιχνοστοιχεία, αλλά τοξικό σε φυτά και άλγη σε μέτρια 72 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ Ρύπος Πηγές σε υπόγεια νερά Πιθανές επιδράσεις σε υγεία ή άλλες επιδράσεις επίπεδα. Κυανίδια Χρησιμοποιούνται συχνά επιμεταλλώσεις, χάλυβα, επεξεργασία πλαστικά, υφάσματα σε Βλάβες σε σπλήνα, εγκέφαλο και συκώτι συνθετικά και παραγωγή λιπασμάτων. Επίσης εισέρχεται από μη ορθολογική διαχείριση αποβλήτων Διαλυμένα Μπορεί να συμβούν φυσικά, αλλά Μπορεί στερεά επίσης εισέρχονται στο περιβάλλον παρουσία από ΧΥΤΑ είναι ενδεικτικά επιπλέον για την συγκεντρώσεων αποχετεύσεις. συγκεκριμένων ουσιών. και Παράμετρος να που δείχνει τα διαλυμένα άλατα ή μέταλλα στο νερό. Μπορεί να εμπεριέχει και μερικές διαλυμένες οργανικές ενώσεις. Φθόριο Υπάρχει στη φύση ή ως προσθετικό Μειώνει τη φθορά των δοντιών. Μπορεί σε πόσιμο νερό να προκαλέσει ζημιές στα κόκαλα σε υψηλές συγκεντρώσεις. ιόντων μετάλλων Εμποδίζει την παραγωγή σαπουνάδας και Σκληρότη- Αποτέλεσμα τα διαλυμένων στο νερό. Αναφέρεται προκαλεί απόθεση αλάτων σε λέβητες ως ανθρακικό ασβέστιο. Μπορεί να προκληθεί από ασβεστόλιθο ή διάλυση σε εγκαταλειμμένα ορυχεία Σίδηρος Μπορεί να υπάρχει στη φύση σε Προκαλεί πικρή γεύση στο νερό και καφέ ιζήματα και πετρώματα ή από χρώμα ορυχεία και απόβλητα Μόλυβδος Εισέρχεται από τις βιομηχανίες, Επηρεάζει τη χημεία των κυττάρων του ορυχεία, κάρβουνο. υδραυλικά, βενζίνη, αίματος, επιβραδύνει τη φυσική και νοητική ανάπτυξη σε μωρά και μικρά 73 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ Ρύπος Πηγές σε υπόγεια νερά Πιθανές επιδράσεις σε υγεία ή άλλες επιδράσεις παιδιά, προκαλεί συγκέντρωσης, ακοή προβλήματα και μάθηση σε παιδιά. Προκαλεί μικρή αύξηση της πίεσης σε ενήλικες. Πιθανό καρκινογόνο. Μαγγάνιο Υπάρχει στη φύση από ιζήματα και Έχει γεύση στο νερό. Σχετικά μη τοξικό σε πετρώματα ή από ορυχεία και ζώα αλλά τοξικό σε φυτά σε υψηλές απόβλητα συγκεντρώσεις Υδράργυ- Υπάρχει ως ανόργανο άλας και ως Προκαλεί οξεία και χρόνια τοξικότητα. ρος οργανικές ενώσεις Υπάρχουν στο βιομηχανικά υδραργύρου. Στοχεύει περιβάλλον από προκαλέσει νεφρά και προβλήματα μπορεί στο να νευρικό ορυχεία, σύστημα απόβλητα, φυτοφάρμακα, στα άνθρακα, ηλεκτρικές συσκευές και καύση ορυκτών καυσίμων Νικέλιο Υπάρχει στη φύση, στο έδαφος, Προκαλεί βλάβες σε καρδιά και συκώτι σε υπόγεια και νερά. μεγάλες χρόνιες δόσεις επιφανειακά Χρησιμοποιείται σε επιμεταλλώσεις, στον χάλυβα, σε κράματα, ορυχεία και διύλιση Άζωτο Υπάρχει στη θαλασσινό φύση νερό σε εδάφη, Η και ατμόσφαιρα. Λαμβάνεται μεγαλύτερα επίπεδα τοξικότητα στην διάσπαση σε Μειώνει των την προκύπτει νιτρικών από σε ικανότητα την νιτρώδη. μεταφοράς σε οξυγόνου στο αίμα αναπτυγμένες περιοχές. Εισέρχεται στο περιβάλλον από λιπάσματα και υγρά απόβλητα Νιτρώδη/ Εισέρχεται στο περιβάλλον από Η Νιτρικά λιπάσματα και υγρά απόβλητα τοξικότητα διάσπαση Μειώνει των την προκύπτει νιτρικών ικανότητα από σε την νιτρώδη. μεταφοράς οξυγόνου στο αίμα Σελήνιο Εισέρχεται στο περιβάλλον από Προκαλεί οξείες και χρόνιες τοξικές 74 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ Ρύπος Πηγές σε υπόγεια νερά Πιθανές επιδράσεις σε υγεία ή άλλες επιδράσεις φυσικούς γεωλογικούς επιδράσεις σε ζώα. Βασικό ιχνοστοιχείο, σχηματισμούς Άργυρος αλλά τοξικό σε υψηλές συγκεντρώσεις Εισέρχεται στο περιβάλλον από Μπορεί να προκαλέσει προβλήματα στο εξορύξεις, και ορυκτών δέρμα, το μυϊκό σύστημα, τα μάτια και τα επεξεργασία τελική διάθεση αποβλήτων. όργανα ανθρώπων και ζώων σε υψηλές Χρησιμοποιείται στη συγκεντρώσεις συχνά φωτογραφία, ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές, κράματα, επιμεταλλώσεις. Νάτριο Εισέρχεται από την επιφανειακών και κοιτασμάτων αλάτων εκχύλιση Μπορεί να προκαλέσει προβλήματα σε υπόγειων όσους χρειάζονται δίαιτα χαμηλή σε την νάτριο και αποικοδόμηση διάφορων ορυκτών. Ανθρώπινες δραστηριότητες το παράγουν διαδικασίες πλυσίματος και από-παγοποίησης Θειικά Υψηλές συγκεντρώσεις μπορεί να Προκαλεί φθορές σε λέβητες και προκληθούν από θαλασσινό νερό, εναλλάκτες θερμότητας. Προκαλεί γεύση διάλυση ορυκτών και απόβλητα σε νερό και έχει καθαρκτικές ιδιότητες σε υψηλές συγκεντρώσεις Θάλλιο Εισέρχεται στο περιβάλλον από Προκαλεί εδάφη. Χρησιμοποιείται βλάβες σε νεφρά, συκώτι, σε εγκέφαλο και εντόσθια σε πειραματόζωα παραγωγή σε υψηλές συγκεντρώσεις. ηλεκτρονικά, φαρμακευτικών, γυαλιού και κραμάτων Ψευδάργυ- Βρίσκεται στη φύση στο νερό. Βοηθάει στην επούλωση των πληγών. ρος Εισέρχεται από απόβλητα, Προκαλεί προβλήματα μόνο σε υψηλές επιμεταλλώσεις και υδραυλικά και συγκεντρώσεις. υπάρχει σε λάσπες Τοξικό σε υψηλές υγρών συγκεντρώσεις. αποβλήτων 75 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ Α.10. Οργανικοί ρύποι σε υπόγεια νερά Ρύπος Πηγές σε υπόγεια νερά Πιθανές επιδράσεις σε υγεία ή άλλες επιδράσεις Πτητικές Εισέρχονται στο περιβάλλον από Μπορεί να προκαλέσουν καρκίνο, ζημιές Οργανικές την παραγωγή πλαστικών, βαφών, στο συκώτι, αναιμία, προβλήματα στο Ενώσεις ελαστικών, βερνικιών, διαλυτών, γαστρικό σύστημα, το δέρμα, την όραση, παρασιτοκτόνων, το νευρικό σύστημα, το αναπνευστικό, πετρέλαιο, φαρμακευτικών, εξάντληση, απώλεια βάρους, μελανιών, συντηρητικών και πολλών άλλων Παρασιτο- Εισέρχονται στο περιβάλλον ως Προκαλούν δηλητηρίαση, πονοκεφάλους, κτόνα ζιζανιοκτόνα, εντομοκτόνα, ζαλάδες, μυκητοκτόνα και μυοκτόνα καρκίνο. μούδιασμα, αδυναμία Καταστρέφουν σύστημα, το και νευρικό θυρεοειδή, όργανα αναπαραγωγής, συκώτι και νεφρά Πλαστικο- Χρησιμοποιούνται ως στεγανωτικά, Προκαλούν καρκίνο. Προκαλούν ζημιές σε ποιητές μονώσεις, διαλύτες, νευρικό Χλωριωμέν- παρασιτοκτόνα, της σύστημα, πλαστικοποιητές, αναπαραγωγής, βενζίνης στομάχι και και νεφρά νοι συστατικά Διαλύτες συντηρητικά ξύλου. Εισέρχεται στο Βενζοπυ- περιβάλλον από ΧΥΤΑ, διαρροές σε ρένιο δεξαμενές και συκώτι, σύστημα βιομηχανικές απορροοές Α.11. Μικροβιολογικοί παράγοντες σε υπόγεια νερά Ρύπος Πηγές σε υπόγεια νερά Πιθανές επιδράσεις σε υγεία ή άλλες επιδράσεις Ε.Coli Υπάρχουν στο έδαφος και σε φυτά Βακτήρια, ιοί και παράσιτα μπορούν να και στα εντόσθια θερμόαιμων προκαλέσουν πολιομυελίτιδα, χολέρα, οργανισμών. Χρησιμοποιούνται ως τύφο, δυσεντερία και ηπατίτιδα δείκτης παθογόνων για την βακτηρίων, παρουσία ιών και 76 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ παρασίτων από υγρά απόβλητα και κτηνοτροφικά απόβλητα Α.12. Φυσικά χαρακτηριστικά υπόγειου νερού Ρύπος Πηγές σε υπόγεια νερά Πιθανές επιδράσεις σε υγεία ή άλλες επιδράσεις Θολότητα Προκαλείται από παρουσία αργίλου, Δείκτης διάφορων αδρανών σωματιδίων ιλύος και μικρά οργανικά και στο νερό. Μπορεί να μην έχει επιπτώσεις ανόργανα σωματίδια, πλαγκτόν και στην υγεία. Μετά από βροχόπτωση, άλλους μικροσκοπικούς οργανισμούς θολότητα σε υπόγεια νερά μπορεί να είναι δείκτης επιφανειακής ρύπανσης Χρώμα Μπορεί να προκληθεί από σήψη Υποδεικνύει ότι απαιτείται επεξεργασία φύλλων, φυτών, οργανικής ύλης, χαλκό, σίδηρο, και μαγγάνιο. Ενδεικτικό μεγάλων ποσοτήτων οργανικών χημικών και μη επαρκούς επεξεργασίας pH Οσμή Ένδειξη αλκαλικότητα ή οξύτητας Υψηλό pH έχει πικρή γεύση. Χαμηλό pH νερού είναι διαβρωτικό Κάποιες οσμές μπορεί να είναι ενδεικτικές οργανικών ή μη οργανικών ρύπων από απόβλητα ή φυσικές πηγές Γεύση Ουσίες όπως συγκεκριμένα άλατα, έχουν γεύση, χωρίς οσμή 77 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ B – ΘΕΜΑΤΑ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΣΕ ΔΙΑΤΡΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΔΙΟΥ Πριν από κάθε διατρητική διερεύνηση πεδίου, θα πρέπει να γίνει ανάλυση των πιθανών κινδύνων για την υγεία και την ασφάλεια του εμπλεκόμενου προσωπικού, καθώς και των μέτρων που θα πρέπει να ληφθούν ώστε να εξασφαλιστεί η ασφάλειά του. Στον πίνακα 14 παρατίθενται οι βασικότεροι κίνδυνοι που μπορεί να εμφανιστούν κατά τη διενέργεια μιας διατρητικής διερεύνησης πεδίου Πίνακας 14: Βασικότεροι κίνδυνοι για την υγεία και την ασφάλεια που μπορεί να εμφανιστούν κατά τη διενέργεια διατρητικής διερεύνησης πεδίου Κίνδυνοι Αιτίες Μέτρα προστασίας Ηλεκτροπληξία Γεώτρηση πάνω από Μελέτη κατασκευαστικών σχεδίων (αν είναι υπόγεια καλώδια διαθέσιμα) ηλεκτροδότησης Αυτοψία χώρου Να μη γίνεται γεώτρηση σε απόσταση μικρότερη των 2 μέτρων παράλληλα σε καλώδια Έκρηξη Γεώτρηση σε: Μελέτη κατασκευαστικών σχεδίων (αν είναι Υπόγειες δεξαμενές ή διαθέσιμα) 78 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ ΦΑΣΗΣ Ι ΚΑΙ ΦΑΣΗΣ ΙΙ Κίνδυνοι Αιτίες Μέτρα προστασίας σωλήνες Έρευνα με γεωφυσικά εργασία Υπόγειες κοιλότητες Να μη γίνεται γεώτρηση σε απόσταση μικρότερη των 2 μέτρων παράλληλα σε υπόγειες δεξαμενές Ασφυξία Κατάρρευση ερευνητικών Στήριξη τοιχωμάτων αν έχουν βάθος μεγαλύτερο εκσκαφών του 1 m Θόρυβος Εξοπλισμός γεωτρήσεων Προστατευτικά μέσα για θόρυβο Βλάβες στην Γεώτρηση Προστατευτικά γυαλιά όραση Ατμοί Εισπνοή ατμών Από πτητικές ενώσεις Χρήση ανιχνευτών VOC κατά τη γεώτρηση ή Καθορισμός ορίων στα οποία θα εκσκαφή χρησιμοποιούνται προστατευτικές μάσκες ή θα γίνει παύση εργασιών Εισπνοή Ειδικά σε ξηρά ρυπασμένης περιβάλλοντα σκόνης Αμίαντος Δερματική επαφή Εκσκαφή με ρυπασμένο Γεώτρηση χώμα ή υπόγεια Συλλογή δειγμάτων Χρήση προστατευτικής μάσκας Χρήση κατάλληλου ιματισμού νερά Κατάποση Εκσκαφή Απαγορεύεται το φαγητό, πόση, κάπνισμα στο ρυπασμένου Γεώτρηση χώρο εργασίας χώματος ή Συλλογή δειγμάτων υπόγειου νερού 79
© Copyright 2024 Paperzz
