1ο ΓΕΛ ΦΙΛΙΠΠΙΑ∆ΑΣ
Ερευνητική Εργασία (project) Β΄ Λυκείου
Νέες καλλιέργειες, νέες προοπτικές
Σεπτέµβριος 2012 –Ιανουάριος 2013
Φιλιππιάδα
Συντελεστές ερευνητικής οµάδας
Επιβλέποντες καθηγητές :
Μαθητές:
Κάλλης Θεόδωρος ΠΕ19
Παπαδοπούλου Ελλάς ΠΕ01
Αναγνώστου Βασίλειος
Κιόσια Γιόνα
Λαϊνά Σπυριδούλα
Μπαντούνα ∆ήµητρα
Πανταζής Χρήστος
Παπαϊωάννου Φώτιος
Σιαµαντά Παρθενία
Σιαφάκα Σωτηρία
Σιάφη Γεωργία – Ειρήνη
Σιντόρης ∆ηµήτριος
Σίσκας Ευάγγελος
Σταύρου Ιωάννα – Κωνσταντίνα
Συµεωνίδη ∆ανάη
Τόλης Σπυρίδων
Τσάιµος Ιωάννης
Χασκής ∆ηµήτριος
Χουλιάρας Βασίλειος
2
Περιεχόµενα
Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στις Καλλιέργειες ………………………………
4
Κεφάλαιο 2 Καλλιέργειες που ήδη υπάρχουν ..………………………
2.1 Φακές…………………………………………………..
2.2 Πορτοκάλι………………………………………………
2.3 Ακτινίδιο………………………………………………..
2.4 Ελιά …………………………………………………….
2.5 Μανταρίνι ……………………………………………..
2.6 Λεµόνι …………………………………………………
2.7 Πατάτες ……………………………………………….
2.8 Σταφύλια ……………………………………………..
2.9 Καπνός ……………………………………………….
7
8
13
18
28
27
41
46
49
56
Κεφάλαιο 3 Νέες καλλιέργειες – καλλιέργειες µε προοπτική……...
3.1 Ιπποφαές ……………………………………………..
3.2 Μύρτιλο ή Blue Berry…………………………………
3.3 Ρόδια …………………………………………………..
3.4 Στέβια ………………………………………………….
3.5 Κρανιές ………………………………………………..
3.6 Τρούφα ………………………………………………..
3.7 Γκότζι ή Goji Berry ……………………………………
3.8 Ηλιόσπορος …………………………………………..
3.9 Λωτός …………………………………………………
3.10 Βιοκαύσιµα ………………………………………….
66
67
83
88
92
96
100
107
114
124
125
Κεφάλαιο 4 ∆ιεξαγωγή έρευνας ….……….......................................
4.1 ∆ιαπιστώσεις – Τελικά Συµπεράσµατα ….………...
128
129
Παράρτηµα A
Παράρτηµα Β
Πηγές – Βιβλιογραφία …………………………..
Ερωτηµατολόγιο ………………………………..
132
134
3
Κεφάλαιο 1
Εισαγωγή στις καλλιέργειες
Στον 21ο αιώνα, στον οποίο ζούµε, η ανθρωπότητα επισκιάζεται από ένα
πολύ σηµαντικό πρόβληµα. Λόγω της βιοµηχανικής επανάστασης, του αστισµού,
της καλύτερης ποιότητας ζωής και της οικονοµικής άνεσης, οι άνθρωποι κυνήγησαν
λανθασµένα, επαγγέλµατα µε µεγάλο εισόδηµα. Αυτό είχε σαν αποτέλεσµα την
παραµέριση των αγροτικών και κτηνοτροφικών επαγγελµάτων. Ωστόσο τα
επαγγέλµατα αυτά είναι ζωτικής σηµασίας κρίσιµα για την ανθρώπινη επιβίωση,
καθώς συνεισφέρουν πάρα πολύ στην εδραίωση και ανάπτυξη της οικονοµίας µιας
χώρας, βοηθά στον τοµέα της υγείας και της διατροφής και προσφέρει καλύτερη
ποιότητα ζωής. Γι’ αυτό το λόγο και το project µας ασχολήθηκε µε το θέµα «Νέες
Καλλιέργειες», για να βοηθήσει στην άνθιση και στην ανάπτυξη των γεωργικών
παραγωγών, αλλά και να κεντρίσει το ενδιαφέρων πολλών ανθρώπων για να
ασχοληθούν µε τη γεωργία.
Κατ’ αρχήν η αγροτική παραγωγή αποτελεί πυλώνα της οικονοµίας για
πολλές χώρες. Η οικονοµία αυτή ονοµάζεται αγροτική και χαρακτηρίζεται το σύνολο
των πάσης φύσεως συστηµατικών ενεργειών που αποσκοπούν στη διάθεση αγαθών
και παροχή υπηρεσιών που σχετίζονται µε τις γεωργικές δραστηριότητες,
ικανοποιώντας ανθρώπινες ανάγκες, έναντι κάποιου ωφελήµατος. Στη αγροτική
οικονοµία εντάσσεται πλήθος αγροτικών δραστηριοτήτων µεταξύ των οποίων
συγκαταλέγονται γεωργικές, δασικές, κτηνοτροφικές, αλιευτικές κ.ά. Για παράδειγµα
η εκλογή κατάλληλου εδάφους, κατάλληλου είδους σποράς, ή αντικατάσταση µιας
καλλιέργειας µε άλλη περισσότερο αποδοτικής, το ίδιο και στη κτηνοτροφία, η
αναζήτηση και χρήση κατάλληλων λιπασµάτων, γεωργικών φαρµάκων, γεωργικών,
κτηνοτροφικών, αλιευτικών υλοτοµικών κ.λ.π. εργαλείων, µηχανικών µέσων και
µηχανών, σκαφών, εξειδίκευση εργατών, κατασκευή υποδοµών ανάπτυξης, φύλαξης
και προώθησης αγαθών, παρακολούθησης των τιµών, αναζήτηση συµφερότερων
αγορών και προώθησης κ.λ.π. Όλα αυτά και άλλα συνθέτουν τα κατά περίπτωση
θέµατα που εξετάζει η αγροτική οικονοµία. Τα τελευταία χρόνια η αγροτική οικονοµία
σε ολόκληρο τον κόσµο υφίσταται πολλές διαρθρωτικές αλλαγές (ποσοτικές και
ποιοτικές). Οι διαρθρωτικές αυτές αλλαγές αναφέρονται κυρίως στην αγροτική
παραγωγή, µε την κατά κεφαλή αύξηση της παραγωγής των αγροτικών προϊόντων
(ποσοτική πλευρά), αλλά και σε ποιοτικές αλλαγές όπως µείωση της ανθρώπινης
προσπάθειας στην παραγωγική διαδικασία, ο περιορισµός της ανεξέλεγκτης
επιρροής των δυσµενών καιρικών συνθηκών στην παραγωγή, η διάδοση των
επιστηµονικών γνώσεων στην αγροτική οικονοµία κ.α.
4
Η Ευρωπαϊκή Ένωση τα τελευταία χρόνια στηρίζει πολύ την αγροτική παραγωγή.
Σήµερα, η πολιτική της ΕΕ έχει ως στόχο να βοηθήσει όλους τους παραγωγούς, είτε
παράγουν σιτηρά, κρέας, οπωροκηπευτικά ή κρασί:
•
να παράγουν επαρκείς ποσότητες ασφαλών και ποιοτικών τροφίµων για τους
Ευρωπαίους καταναλωτές
•
να συνεισφέρουν πλήρως σε µια διαφοροποιηµένη οικονοµική ανάπτυξη στις
αγροτικές περιοχές
•
να εφαρµόζουν πολύ υψηλά πρότυπα περιβαλλοντικής φροντίδας και καλής
µεταχείρισης των ζώων.
Στην Ελλάδα µε τον όρο αγροτική παραγωγή εννοούµε κυρίως τη γεωργία.
Το πολύµορφο ανάγλυφο και το µεσογειακό κλίµα δηµιουργούν και αναπτύσσουν
στη χώρα µας µοναδικά είδη και προϊόντα όπως:
1.
∆ηµητριακά( σιτάρι, κριθάρι, ρύζι)
2.
Βιοµηχανικά φυτά(καπνός , βαµβάκι, ζαχαρότευτλα)
3.
∆εντροκαλλιέργειες(εσπεριδοειδή, οπωροφόρα, ελιές)
4.
5.
Αµπέλια
6.
Λαχανικά, πεπονοειδή, όσπρια
5
Σήµερα παρόλο που οι άνθρωποι που ασχολούνται µε τη γεωργία ολοένα και
λιγοστεύουν, η ποσότητα των παραγόµενων αγροτικών προϊόντων αυξάνεται. Αυτό
συµβαίνει γιατί η γεωργία εκσυγχρονίζεται: νέοι τρόποι καλλιέργειας, σύγχρονα
µηχανήµατα, δάνεια, αποζηµιώσεις κλπ.
Η αγροτική παραγωγή είναι σηµαντικός τοµέας για την ελληνική οικονοµία,
καθώς τα προϊόντα αυτά εξάγονται στις ευρωπαϊκές χώρες και σε όλο τον κόσµο.
Μια σύγχρονη µέθοδος είναι η καλλιέργεια σε θερµοκήπιο, σε ένα κλειστό
δηλαδή χώρο καλλιεργούνται τα φυτά µε τεχνητές συνθήκες. Έτσι οι γεωργοί
πετυχαίνουν να αυξήσουν την παραγωγή τους καλλιεργώντας διάφορα προϊόντα σε
όλες τις εποχές του χρόνου.
6
Κεφάλαιο 2
Καλλιέργειες που ήδη υπάρχουν
Η περιοχή µας έχει µια αρκετά µεγάλη έκταση πεδιάδας, η οποία διαρρέεται
από τον ποταµό Λούρο και αυτό µπορεί να τον κάνει εύκολο προς την καλλιέργεια
προϊόντων. Αλλά το πρόβληµα εδώ στην περιοχή είναι το ότι περίπου από τις αρχές
Οκτώβρη έχουµε συχνά φαινόµενα βροχοπτώσεων που αυτό µειώνει λίγο το
ποσοστό καλλιεργήσιµων εκτάσεων.
Παρόλα αυτά, ο κάµπος µας εξακολουθεί να είναι ακόµα έφορος. Έτσι, στην
περιοχή παράγεται ευρεία γκάµα προϊόντων, όπως πορτοκάλια, ακτινίδια,
µανταρίνια, φακές, ελιές, λεµόνια, πατάτες κτλ. Όλα αυτά και ακόµα περισσότερα
παράγονται όχι µόνο στον κάµπο µας, αλλά και σε όλο το δήµο Ζηρού. Γενικότερα, ο
δήµος έχει το χαρακτηριστικό ότι περιλαµβάνει περιοχές στις οποίες το κλίµα και το
υψόµετρο διαφέρουν. Έτσι, κάποια προϊόντα που δεν µπορούν να καλλιεργηθούν
στον κάµπο λόγω της θερµοκρασίας και της υγρασίας, καλλιεργούνται στις περιοχές
µε το πιο κατάλληλο κλίµα και υψόµετρο.
7
2.1 Φακές
Ιστορία – Προέλευση
Η φακή είναι αγγειόσπερµο, δικότυλο φυτό, που ανήκει στην οικογένεια των
Κυαµοειδών και στην τάξη των Κυαµωδών. Καλλιεργείται δε για το µικρό οµώνυµο
εδώδιµο σπόρο του, που είναι ένα από τα σηµαντικότερα όσπρια. Ήταν γνωστή
στους αρχαίους Έλληνες ως φακός οσθιόµενος.
Είναι ένα από τα πρώτα φυτά που ξεκίνησε να καλλιεργεί συστηµατικά ο
άνθρωπος.
Οι καρποί της φακής κυκλοφορούν στο εµπόριο ως ξερά όσπρια.
Καλλιεργείται από τα αρχαιότατα χρόνια (γύρω στο 2.000 π.Χ.). Η καλλιέργεια της
φακής ήταν γνωστή στην αρχαία Αίγυπτο, ενώ Εβραίοι, Έλληνες και Ρωµαίοι την
καλλιεργούσαν και την κατανάλωναν.
Στην Ελλάδα η φακή καλλιεργείται ευρέως σχεδόν σε όλα τα διαµερίσµατα
της χώρας αφού προσαρµόζεται σε πολλούς κλιµατικούς τύπους. Τα σπόρια της
είναι όσπριο µε µεγάλη θρεπτική αξία πλούσια σε σίδηρο, φώσφορο, υδατάνθρακες,
πρωτεΐνες και βιταµίνες Β. Τρώγονται κυρίως βραστές ως σούπα η οποία
ονοµάζεται φακές, χρησιµοποιούνται σε διάφορες σαλάτες και σε πιάτα κρεατικών
ως γαρνιτούρα. Σε ζωοτροφές χρησιµοποιούνται οι βλαστοί, τα φύλλα και οι καρποί
µετά από την συγκοµιδή των σπόρων.
Ποικιλίες φακής
Στην Ελλάδα καλλιεργούνται δύο τύποι φακής, οι ψιλές (λεπτόσπερµες) και οι
χονδρές (πλατύσπερµες)
Α. Λεπτόσπερµες (ψιλές)
1. «∆ήµητρα». Λεπτόσπερµη ποικιλία µε βάρος 1000 σπόρων 36-38 γραµµάρια.
∆ηµιουργήθηκε από το Ινστιτούτο Κτηνοτροφικών Φυτών & Βοσκών Λάρισας,
διασταυρώνοντας την ποικιλία «Πελασγία» µε την «Θεσσαλία». Αντέχει τους
παγετούς το χειµώνα και είναι µεσοπρώιµη. Έχει σπόρους µε ανοιχτό πράσινο ή
απόξανθο χρώµα χωρίς στίγµατα ή κηλίδες. Σε πυκνή σπορά πλαγιάζει γι’ αυτό
πρέπει να δοθεί µεγάλη προσοχή στην ποσότητα σπόρου σποράς, που πρέπει
να κυµαίνεται στα 6 – 6,5 κιλά το στρέµµα. Είναι µια ποικιλία που βράζεται και
δίνει καλόβραστους σπόρους σε όποιο έδαφος και αν καλλιεργηθεί. Η µέση
απόδοσή της είναι 260 κιλά στο στρέµµα.
2. «Σάµος». Είναι νέα ποικιλία που γράφτηκε το 1989 στον «Εθνικό κατάλογο
ποικιλιών».
8
Λεπτόσπερµη ποικιλία µε άριστη εµφάνιση σπόρων ως προς το σχήµα
(φακός), το χρώµα (ανοιχτό πράσινο) και το µέγεθος (αρκετά µεγάλο µε βάρος
1000 σπόρων 40 – 45 γραµµάρια). ∆ηµιουργήθηκε από το Ινστιτούτο
Κτηνοτροφικών Φυτών & Βοσκών, όπου διασταυρώθηκε η πλατύσπερµη
Ελληνική ποικιλία «Θεσσαλία» µε την λεπτόσπερµη M-11071 που έχει εισαχθεί
από την Ουγκαρία.
Παρουσιάζει σύντοµη διάρκεια άνθησης, περίπου 3 βδοµάδες και το
πλεονέκτηµα ότι δεν πλαγιάζει, χαρακτηριστικό που διευκολύνει σηµαντικά τη
συγκοµιδή µε µηχανή και τα φυτά ωριµάζουν συγχρόνως στον αγρό.
Είναι µεσοπρώιµη ποικιλία, ανθεκτική στους παγετούς του χειµώνα (έως ο
11 C) κατάλληλη για όλες τις περιοχές που καλλιεργείται η φακή. Η µεγαλύτερη
πυκνότητα φυτών της στο στρέµµα είναι 170000 φυτά ή σε βάρος 7 – 8 κιλά
σπόρου/στρέµµα. Είναι η καλύτερη λεπτόσπερµη ποικιλία διότι είναι πολύ
βραστερή και χυλώνει.
3. «Αθηνά». Η νέα πρώιµη βραστερή και παραγωγική ποικιλία φακής.
Η νέα λεπτόσπερµη ποικιλία φακής «Αθηνά» δηµιουργήθηκε από το
Ινστιτούτο Κτηνοτροφικών Φυτών & Βοσκών Λαρισας που είναι και διατηρητής
της. Η ποικιλία αυτή δεν είναι γενετικά τροποποιηµένη και είναι προϊόν επιλογής
από ελληνικό πληθυσµό της Κρήτης.
Είναι εξαιρετικά πρώιµη ποικιλία στην άνθησή της και στο σχηµατισµό
καρπών κατά 7 – 14 ηµέρες συγκριτικά µε τις ποικιλίες «∆ήµητρα» και «Σάµο».
Εξαιτίας αυτής της πρωιµότητας είναι κατάλληλη για επανασπορά την άνοιξη, αν
η φθινοπωρινή σπορά για διάφορους λόγους αποτύχει (παγετοί, κακό φύτρωµα
κτλ.) ή εάν ο παραγωγός θέλει να αποθηκεύσει ή να πουλήσει και άλλη
ποσότητα. Αυτή η ποικιλία µπορεί να σπαρθεί τόσο το φθινόπωρο όσο και νωρίς
την άνοιξη, επειδή λόγω της πρωιµότητάς της προλαβαίνει να αναπτυχθεί και να
καρποφορήσει µέχρι τα µέσα Ιουνίου. Η καλύτερη ποσότητα σπόρου για τη
σπορά είναι τα 8 – 9 κιλά/στρέµµα.
Οι σπόροι της ποικιλίας αυτής έχουν σχήµα φακοειδές µε λεία επιφάνεια και
αρκετά µεγάλο µέγεθος. Έχουν βάρος 1000 σπόρων γύρω στα 40 γραµµάρια.
Μετά τη συγκοµιδή το χρώµα των σπόρων είναι ανοιχτό πρασινοκίτρινο. Αυτά τα
παραπάνω χαρακτηριστικά του σπόρου επιζητούνται από τους καταναλωτές. Η
ποικιλία «Αθηνά» είναι εξαιρετικά βραστερή και νόστιµη από την
κληρονοµικότητά της που σε συνδυασµό µε τα χαρακτηριστικά του σπόρου
(χρώµα, σχήµα, µέγεθος) και την καλλιέργειά της σε κατάλληλο έδαφος
εξασφαλίζουν εξαιρετικής ποιότητας προϊόν. Η µέση στρεµµατική απόδοση
κυµαίνεται στα 180 – 200 κιλά καρπού/στρέµµα.
9
Β. Πλατύσπερµες (χονδρές)
1. «Θεσσαλία». Πλατύσπερµη ποικιλία µε βάρος 1000 σπόρων 59 – 63
γραµµάρια.
Επιλογή από πληθυσµό που είχε εισαχθεί από την Γερµανία. Μεσοπρώιµη
ποικιλία που αντέχει στους παγετούς του χειµώνα. Ποσότητα σπόρου σποράς 9
– 9,5 κιλά/στρέµµα. Είναι πολύ βραστερή και η µέση απόδοσή της είναι 220
κιλά/στρέµµα.
Γ. Άλλες ποικιλίες
1. «Πελασγία». Ποικιλία χαµηλών φυτών ,ξεκίνησε να καλλιεργείται δοκιµαστικά
στο νοµό Ρεθύµνου και έφερε ικανοποιητικές αποδόσεις. Σχετικά πρώιµη
ποικιλία προσαρµόζεται εύκολα και είναι ανθεκτική στο ψύχος.
2. «Αράχωβα». Ποικιλία µικρών φυτών µε λεπτά µικρά µυτερά φύλλα. Τα
σπόρια της είναι στρογγυλά και έχουν χρώµα κιτρινωπό. Έχει ικανοποιητικές
αποδόσεις που φτάνουν και τα 250 κιλά σε κάθε στρέµµα. Σπέρνεται τους
φθινοπωρινούς µήνες.
3. Ξανθή φακή. Η ξανθή φακή έχει σπόρους µεγάλους, πλακωτούς, κιτρινωπούς
ή ξανθούς. Το φυτό γίνεται 0,30 – 0,40 µ. µε πολλές διακλαδώσεις.
4. Καστανή φακή. Η καστανή φακή έχει σπόρους µικρότερους, πιο φουσκωτούς
στη µέση, κοκκινωπούς ή καστανούς. Το φυτό γίνεται µικρότερο, µε στενότερα
φύλλα. Στην καστανή φακή ξεχωρίζουµε 2 παραλλαγές: µια χειµωνιάτικη και µια
ανοιξιάτικη.
5. Πράσινη φακή. Η πράσινη φακή έχει σπόρους λίγο πλατύτερους και λίγο πιο
φουσκωτούς από της καστανής, πράσινους µόνο ή µε µαύρα στίγµατα. Το φυτό
τους γίνεται ψηλό σαν της ξανθής φακής µε ψιλά φύλλα.
6. Παρδαλή φακή. Η παρδαλή φακή έχει σπόρους πλατιούς, καστανούς µε νερά
σταχτιά και µαύρα. Το φυτό είναι ανάλογο στο ύψος µε της ξανθής, όµως χωρίς
διακλαδώσεις. Τα άνθη της φακής αυτής είναι κιτρινωπά µε µια µαύρη κηλίδα,
ενώ των τριών άλλων άσπρα µε µενεξεδένιες γραµµές.
Η ξανθή φακή είναι των βορεινότερων χωρών, ενώ η καστανή είναι των ζεστών
χωρών. Η πράσινη και η παρδαλή γίνονται προ πάντων σε ορεινά µέρη.
Απαιτήσεις σε κλίµα – έδαφος
Η φακή αναπτύσσεται καλά σε ψυχρά περιβάλλοντα και τα νεαρά φυτά είναι
ανθεκτικά στους, µη παρατεταµένους, ανοιξιάτικους παγετούς. Το φύτρωµα των
10
σπόρων ξεκινά σε θερµοκρασία 4 – 6οC µε άριστη θερµοκρασία 15 – 25οC. Είναι
ανθεκτικό στις υψηλές θερµοκρασίες, αλλά θερµοκρασίες µεγαλύτερες από 30οC
κατά την περίοδο της άνθισης και γεµίσµατος του λοβού ξηραίνουν τα φυτά. Η
απόδοση είναι καλή όταν η καλλιεργείται σε ελαφριά και καλά αποστραγγιζόµενα
εδάφη, πλούσια σε φώσφορο και κάλιο. Τα µαύρα και αλλουβιακά εδάφη
θεωρούνται τα καταλληλότερα. Είναι ανθεκτικό στην ξηρασία, λόγω του εκτενούς
ριζικού συστήµατος ενώ οι βροχοπτώσεις και η υγρασία µπορεί να µειώσουν την
απόδοση αφού ενθαρρύνουν τη βλαστική ανάπτυξη. Η υγρασία επηρεάζει αρνητικά
την ποιότητα, γιατί κάνει σκληρό το επίστρωµα και δυσκολεύει στο µαγείρεµά του.
Η φακή θέλει στραγγερό έδαφος. Τα χωράφια που νεροκρατάνε ή που είναι
λασπερά και σφιχτά είναι ακατάλληλα για καλλιέργεια φακής. Τα ασβεστώδηαµµώδη εδάφη, τα γρανιτικά, τα ηφαιστειογενή, τα χαλικώδη και γενικώς τα εδάφη
που στραγγίζουνε τα νερά εύκολα χωρίς να υποφέρουν όµως από ξηρασία
(ανάλογα µε το κλίµα), είναι κατάλληλα για τη φακή. Τα εδάφη αυτά πρέπει να είναι
πλούσια σε θρεπτικά στοιχεία.
Οι λάκκες (κοιλάδες ή λεκανοπέδια), που κρατάνε πολλά νερά ή που
υποφέρουνε το χειµώνα από πολλές οµίχλες, δεν κάνουνε για φακή. Οι πλαγιές, οι
προφυλαγµένες από τους βοριάδες, οι προσηλιακές, που στεγνώνουν εύκολα, οι
ανοιχτοί κάµποι και τα οροπέδια είναι πολύ κατάλληλα για τη φακή.
Καλλιέργεια
Η φακή είναι φθινοπωρινή καλλιέργεια. Σε φθινοπωρινή σπορά αποδίδει
καλύτερα από ότι η ανοιξιάτικη. Συνιστάται η σπορά να γίνεται από 10 Νοεµβρίου
(όχι νωρίτερα) για τη Βόρεια Ελλάδα και από 21 Νοεµβρίου για την Κεντρική και
Νότια. Αυτό γίνεται έτσι ώστε να µειωθεί η πιθανότητα το φυτό να προσβληθεί από
κάποια ασθένεια, όπως Φουζάριο, Σκλερωτινία, Ριζοκτονία.
Ποσότητα σπόρου για τη σπορά
Λεπτόσπερµες (ψιλές) φακές µε βάρος 1000 σπόρων από 30 µέχρι 49 γραµµάρια. Η
άριστη πυκνότητα φυτών είναι 170000 φυτά το στρέµµα ή 5 – 8 κιλά σπόρου στο
στρέµµα.
Μεσόσπερµες φακές µε βάρος 1000 σπόρων από 50 – 60 γραµµάρια. Η άριστη
πυκνότητα φυτών είναι 160000 φυτά ή 8 – 9 κιλά σπόρου το στρέµµα.
Πλατύσπερµες (πλατιές) φακές µε βάρος 1000 σπόρων πάνω από 60 γραµµάρια. Η
άριστη πυκνότητα φυτών στο στρέµµα είναι 150000 φυτά ή 9 – 12 κιλά σπόρου στο
στρέµµα.
Η φακή πρέπει να θεριστεί µόλις κιτρινίσουν τα φυτά της γιατί αν αφεθούν να
ξεραθούν τελείως και µετά θεριστούν οι απώλειες καρπού από τίναγµα λοβών και
11
σπόρων στο χωράφι είναι µεγάλες. Για να περιοριστούν ακόµη περισσότερο οι
απώλειες καρπού ο θερισµός πρέπει να γίνεται το πρωί µε τη δροσιά. Η φακή
πρέπει να µαζευτεί πριν καλοξεραθεί γιατί, όπως προαναφέρθηκε, τινάζεται ο
καρπός. Η συγκοµιδή γίνεται µε ξερίζωµα. Σωρόνονται στο αλώνι, όπου άµα
ξεραθούν καλά, αλωνίζονται, λυχνίζονται και η καθαρή φακή µαζεύεται στην
αποθήκη, ενώ το άχυρο της φακής δίνεται στα ζώα.
Η µέση στρεµµατική απόδοση καρπού της φακής στην Ελλάδα κατά την
τελευταία 10ετία σύµφωνα µε τα δελτία της Γεωργικής Στατιστικής Ελλάδας, είναι
106 κιλά το στρέµµα.
Η τιµή έχει µεταβληθεί πολλές φορές και έχει καταλήξει περίπου στο 1
ευρώ/κιλό. Οι παραγωγοί που προωθούν µόνοι τους το προϊόν εξασφαλίζουν
καλύτερες τιµές (πάνω από 2 ευρώ/κιλό), ειδικά όταν το προϊόν είναι ποιοτικό. Το
µέσο κέρδος είναι 122 ευρώ/στρέµµα και η πιθανότητα ζηµιάς περίπου 3%.
Οι παραγωγικές δαπάνες της φακής φτάνουν τα 108 ευρώ/στρέµµα. Το
µεγαλύτερο ποσοστό κατέχει η µηχανική εργασία που καλύπτει το 38% του κόστους
της παραγωγής και αφορά την προετοιµασία του εδάφους και τη συγκοµιδή.
Ζιζανιοκτονία
Η φακή είναι µια καλλιέργεια µε λεπτούς βλαστούς και φύλλα που δεν
αναπτύσσει µεγάλη φυτική µάζα, γι’ αυτό και τα ζιζάνια την «πνίγουν» εύκολα. Είναι
γνωστό από τη πράξη ότι αν δεν καταπολεµηθούν έγκαιρα τα ζιζάνια στο χωράφι, οι
αποδώσεις της φακής µειώνονται σηµαντικά. Οι ζηµιές από τον ανταγωνισµό των
ζιζανίων είναι ελάχιστες κατά τη διάρκεια του χειµώνα, ενώ την άνοιξη ο
ανταγωνισµός είναι ισχυρός και οι ζηµιές µεγάλες.
∆υστυχώς λόγω της µικρής έκτασης που καλλιεργείται η φακή δεν υπήρξε
ενδιαφέρον από τις εταιρίες φαρµάκων µε αποτέλεσµα να κυκλοφορούν πολύ λίγα
ζιζανιοκτόνα κατάλληλα για την καλλιέργεια αυτή. Μέχρι πρόσφατα η χρήση του
ARETIT (dinoseb acetate) µεταφυτρωτικά σε ευρεία κλίµακα για την καταπολέµηση
των πλατύφυλλων ζιζανίων στη φακή, παρ’ όλα τα προβλήµατα εφαρµογής του
(καψίµατα φύλλων και βλαστών) έλυνε ικανοποιητικά το πρόβληµα. Μετά όµως την
απαγόρευση κυκλοφορίας που έγινε, δηµιουργήθηκε πρόβληµα καταπολέµησης των
πλατύφυλλων ζιζανίων στη φακή, ελλείψει άλλου γνωστού ζιζανιοκτόνου.
Στο Ινστιτούτο Κτηνοτροφικών Φυτών & Βοσκών Λάρισας έγιναν τα τελευταία
χρόνια δοκιµές στη φακή µε ζιζανιοκτόνα που συνιστώνται από τις διάφορες εταιρίες
για άλλες καλλιέργειες, σε µια προσπάθεια να εξακριβωθεί µη τυχόν κάποιο από
αυτά είναι αποτελεσµατικό για τη φακή.
12
2.2 Πορτοκάλι
Ιστορία-προέλευση
Τα καλλιεργούµενα εσπεριδοειδή που ανήκουν στα γένη citrus – ponrcirus και
fortunella κατάγονται από την Ανατολική Ασία και ειδικά από µια µεγάλη ζώνη που
εξαπλώνεται από τα νότια Ιµαλάια µέχρι την νότια Μαλαισία και την Ινδονησία.
Πρόκειται για περιοχές ως επί το πλείστο τροπικές που εξαπλώνονται από τον
Ισηµερινό του 25ου παραλλήλου. _εν είναι εύκολο όµως να εξακριβώσουµε µε
ακρίβεια το κέντρο καταγωγής στα διάφορα εσπεριδοειδή.
Τα µανταρίνια και τα πορτοκάλια πιστεύεται ότι κατάγονται από την Ινδονησία
και από τη νότια Κίνα (διάφορα είδη) από την ανατολική Ινδία, από την Βιρτανία και
από την δυτική Μαλαισία. Το γεγονός ότι τα εσπεριδοειδή δεν έχουν ανάγκη από
χαµηλές θερµοκρασίες που οδηγούν στο λήθαργο απαραίτητο για την άνοιξη των
λουλουδιών και την ευαισθησία τους στις χαµηλές θερµοκρασίες αποδεικνύουν την
τροπική καταγωγή τους.
Η Ινδία φαίνεται ότι είναι η περιοχή πιο πλούσια σε άγριες ποικιλίες και είναι
σε αυτή την περιοχή της Ινδονησίας και της νότιας Κίνας όπου έχει αναπτυχθεί όχι
λιγότερο από 4.000 χρόνια πριν τη καλλιέργεια των εσπεριδοειδών. Πράγµατι, οι πιο
παλιές ενδείξεις στα συγγράµµατα των Ινδιών και της Κίνας αναφέρονται στην
περίοδο ανάµεσα στα έτη 2.400 και 8.000 π.Χ.
13
Ποικιλίες φυτού
Υπάρχουν 160 περίπου ποικιλίες πορτοκαλιάς, οι πιο σηµαντικές που
καλλιεργούνται στην Ελλάδα είναι:
•
Βαλέντσια
Ξενική ποικιλία που ωριµάζει από το Μάρτιο µέχρι τον Ιούνιο και έτσι
επιτρέπει στους παραγωγούς να εφοδιάζουν την αγορά µε πορτοκάλια και
τους καλοκαιρινούς µήνες. Η ποικιλία αυτή είναι ιδιαίτερα ανθεκτική και
προσαρµόζεται εύκολα σε πολλούς τύπους εδαφών, δίνει δε εύγευστα
πορτοκάλια πολύ καλής ποιότητας.
•
Χίου
∆ίνει µικρούς καρπούς και ωριµάζει από τα µέσα Νοεµβρίου. Ο καρπός της
έχει πολλά σπόρια, δίνει λίγο χυµό και είναι εξαιρετικά ανθεκτικός στη
µεταφορά.
•
Άρτας
Οι καρποί της ποικιλίας αυτής είναι σφαιρικοί, έχουν λεπτό περικάρπιο
υπόξινη γεύση και είναι εξαιρετικά αρωµατικοί. Η ωρίµανση τους γίνεται κατά
τον Ιανουάριο.
•
Σουλτανί του Φόδελε
∆ίνει µεγάλους ωοειδείς καρπούς µε φλούδα που αφαιρείται εύκολα, πολύ
νόστιµη σάρκα µε πλούσιο χυµό.
•
Μέρλιν
Γνωστή ποικιλία µε πολύ εύγευστους καρπούς και χυµώδεις, καλλιεργείται σε
πολλές περιοχές του κόσµου.
•
Σαγκουίνι
Λέγεται και αιµατόσαρκος ποικιλία εξαιτίας της κόκκινης σάρκας των καρπών
της. Είναι ξενικής προέλευσης. Πολύ εύγευστοι και χυµώδεις καρποί δίνουν
χυµούς πλούσιους σε βιταµίνες.
Απαιτήσεις σε κλίµα-έδαφος
Η πορτοκαλιά δεν αντέχει σε πολύ χαµηλές θερµοκρασίες, το πολύ µέχρι και
4 βαθµούς υπό το µηδέν, για το λόγο αυτό καλλιεργείται σε τροπικές, υποτροπικές
και εύκρατες περιοχές µε ήπιο χειµώνα. Είναι µικρό δέντρο που φτάνει σε ύψος τα 8
µέτρα και σπάνια τα ξεπερνά. Ο κορµός της είναι λείος και ίσιος, οι ρίζες της
πλούσιες, θυσανωτές που δεν φτάνουν όµως σε µεγάλο βάθος. Το δέντρο ευδοκιµεί
σε µια µεγάλη εδαφική ποικιλία, όµως προτιµά τα αµµοπηλώδη εδάφη.
14
Καλλιέργεια
•
Αριθµός φυτών ανά στρέµµα
•
∆ιάρκεια καλλιέργειας
•
Πρώτη συγκοµιδή
Η πρώτη συγκοµιδή γίνεται αρχές του φθινοπώρου…
•
Μέση απόδοση καρπών (πόσα κιλά ανά στρέµµα)
•
Τιµή πώλησης καρπών
∆ιάρκεια ωριµάνσεως
Οι πρώιµες ποικιλίες ωριµάζουν τους καρπούς τους από το µήνα Οκτώβριο
ενώ οι όψιµες τους καλοκαιρινούς µήνες.
•
Περίοδος συγκοµιδής
Η συγκοµιδή των καρπών αρχίζει από το φθινόπωρο και τελειώνει την άνοιξη
και αλλού οι ‘‘δίφορες’’, όπως τις λένε, ποικιλίες, δίνουν καρπούς συνέχεια.
•
Εργασίες συντήρησης της φυτείας
•
Φύτευση
Το φύτεµα γίνεται συνήθως το µήνα Μάρτιο, ώστε να έχει περάσει η ψυχρή
εποχή των πάγων, γιατί τα φυτά είναι ευαίσθητα στις µικρές θερµοκρασίες και
υπάρχει κίνδυνος για κάψιµο από τον πάγο. Τα φυτά µεταξύ τους πρέπει να έχουν
απόσταση 5-6 µέτρα, ώστε να υπάρχει αρκετός χώρος να αναπτυχθούν και να
αναπνέουν. Τον πρώτο χρόνο της ζωής του έχει ανάγκη από συχνά ποτίσµατα. Από
το δεύτερο χρόνο γίνεται ελαφριά λίπανση µε νιτρικά αµµωνία και συνεχίζονται τα
ποτίσµατα.
Όργωµα
Την πορτοκαλιά την οργώνουµε στις αρχές Μαρτίου όταν το χωράφι είναι σε
ρώγα και δεν είναι λασπωµένο. Έτσι καταπολεµούµε τα ζιζάνια . Ένα δεύτερο
όργωµα γίνεται τον Ιούνιο για να καταπολεµήσουµε τα ζιζάνια και για να βαστήξουµε
την υγρασία βαθιά µέσα στις ρίζες. Ένα τρίτο όργωµα γίνεται στο τέλος του
καλοκαιριού για να αεριστούν οι ρίζες. Το όργωµα της πορτοκαλιάς γίνεται για να
καταπολεµηθούν τα ζιζάνια και για να µην τρώνε την τροφή της πορτοκαλιάς. Όταν
αυτά καταπολεµηθούν τα ζιζάνια και για να µην τρώνε την τροφή της πορτοκαλιάς.
Όταν αυτά καταπολεµηθούν γίνονται µε τη σειρά τους λιπάσµατα. Από την άνοιξη
και κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού οργώνεται συνεχώς για να µην σκάει το έδαφος
και περνάει µέσα η ζέστη στις ρίζες. Έτσι κρατάει τη δροσιά στη ρίζα και γενικά στο
έδαφος.
•
15
Πότισµα
Η πορτοκαλιά ποτίζεται από την αρχή της ανοίξεως κάθε περίπου 20 µέρες,
ανάλογα µε τις καιρικές συνθήκες.
•
Κλάδεµα
Το κλάδεµα της πορτοκαλιάς γίνεται γύρω στο Μάρτιο µε Απρίλιο µήνα µετά
την εποχή των πάγων έστω κι αν είναι το δέντρο ανθισµένο. Το κλάδεµα αρχίζει 4-5
χρόνια µετά το φύτεµα όµως από τον 2o χρόνο µπορούν να αφαιρεθούν ορισµένα
κλαδιά έτσι ώστε να είναι έτοιµο το φυτό για κανονικό κλάδεµα. Το κλάδεµα γίνεται
κυρίως στο εσωτερικό της πορτοκαλιάς. Κόβονται τα εσωτερικά κλαδιά ώστε να
υπάρχει κενό για να αερίζεται και να αναπνέει το φυτό. Έτσι γίνεται στρογγυλό και
φουντωτό και διευκολύνει στη συγκοµιδή των πορτοκαλιών. Πολλές φορές όµως
χρειάζεται κλαδευτούν και εξωτερικά κλαδιά που ξεφεύγουν. Επίσης κλαδεύονται και
τα κλαδιά που έχουν γεράσει ή που έχουν αναπτύξει µεγάλο ύψος. Πάντα όµως το
κλάδεµα γίνεται εσωτερικά και έτσι το φυτό παίρνει όµορφο σχήµα και µέτριο ύψος.
•
Ράντισµα
Το φάρµακο που χρησιµοποιείται είναι διαφορετικό για κάθε εποχή. Το
χειµώνα ραντίζουµε την πορτοκαλιά µε χαλκούχα φάρµακα, ενώ την άνοιξη
ραντίζουµε µε µυκητοκτόνα φάρµακα. Το καλοκαίρι ραντίζουµε την πορτοκαλιά µε
µυκητοκτόνα, ενώ το φθινόπωρο µε θερινό πολτό. Τα χαλκούχα φάρµακα δεν είναι
επικίνδυνα για τον άνθρωπο ούτε για τις µέλισσες. Οι αρρώστιες που γιατρεύονται
από το λίπασµα είναι τρείς: η άσπρη ψώρα, η κόκκινη ψώρα και η σέρεα. Οι
αρρώστιες προκαλούνται από τους µύκητες του εδάφους που µε τον αέρα κολλάνε
στο δέντρο. Επίσης οι αρρώστιες προκαλούνται από την ένωση των δέντρων που
δεν είναι ραντισµένα.
•
Ζιζανιοκτονία
Η καταπολέµηση των ζιζανίων είναι απαραίτητη και επιβάλλεται για το λόγο
ότι είναι ξενιστές πολλών ασθενειών και απορροφούν υγρασία και θρεπτικά στοιχεία
•
από το έδαφος σε βάρος των καλλιεργούµενων ειδών µε συνέπεια να µειώνεται η
παραγωγή και η ποιότητα των καρπών τους. Τα πρώτα τέσσερα χρόνια της
ανάπτυξης των δέντρων, η καταπολέµηση των ζιζανίων γίνεται µε φρεζάρισµα σε
απόσταση γύρω στα 50 cm από τον κορµό των δέντρων και στη συνέχεια
ακολουθούν ελαφρά σκαλίσµατα πιο κοντά στο κορµό. Μετά τον πέµπτο χρόνο
εφαρµόζεται χηµική καταπολέµηση όλων σχεδόν των ζιζανίων, συνήθως µε
ζιζανιοκτόνα όπως το Roundup κ.α. για τα ζιζάνια τα οποία είναι δύσκολα στην
καταπολέµηση όπως βέλιουρας, κύπερη κ.α.
Χηµική σύνθεση των καρπών
Το πορτοκάλι είναι πλούσιο σε βιταµίνη C. Περιέχει επίσης σάκχαρα, κάλιο,
ασβέστιο, φώσφορο και βιταµίνη Α ενώ σε αυτό υπάρχουν πάνω από 170 ουσίες µε
εξέχουσες αντιοξειδωτικές δράσεις.
•
16
Θρεπτική και φαρµακευτική σηµασία τους
Το πορτοκάλι είναι ένα πλήρες σύνολο κάθε λογής αντικαρκινικών ουσιών
(καροτενοειδή, τερπένια, φλαβονοειδή). Πλούσιο σε βιταµίνη C και β-καροτένιο.
Συνδέεται ιδιαίτερα µε την µείωση των κρουσµάτων του καρκίνου στο πάγκρεας.
Χάρη στην υψηλή του περιεκτικότητα σε βιταµίνη C βοηθά στην καταπολέµηση των
ασθµατικών κρίσεων, της βρογχίτιδας, του καρκίνου του µαστού και του στοµάχου,
της αρτηριοσκλήρυνσης και της ουλίτιδας.
•
Μεταποίηση και παράγωγα των καρπών
Αφού επιλεγεί το υποκείµενο που θα χρησιµοποιηθεί για τον
πολλαπλασιασµό των εσπεριδοειδών, συλλέγονται οι σπόροι από ώριµους και υγιείς
καρπούς, στη συνέχεια ξεπλένονται µε νερό και απολυµαίνονται µε ένα
µυκητοκτόνο. Εάν θέλουµε να τους συντηρήσουµε για λίγους µήνες, µπορούµε αφού
στεγνώσουν να τους συσκευάσουµε σε σακούλες πολυαιθυλενίου και να τους
διατηρήσουµε στο ψυγείο σε θερµοκρασία 4-5ο C.
Το πορτοκάλι καταναλώνεται νωπό σαν φρούτο ή χρησιµοποιείται στην
παραγωγή χυµών, φρέσκων ή συσκευασµένων. Οι καρποί που συλλέγονται όταν
είναι άγουροι, µικροί και πράσινοι χρησιµοποιούνται στη ζαχαροπλαστική. Το
αιθέριο έλαιο της φλούδας, των ανθών και των φύλλων χρησιµοποιείται στην
αρωµατοποιία αλλά και στη ζαχαροπλαστική. Από τη φλούδα επίσης
παρασκευάζεται γλυκό του κουταλιού.
17
2.3 Ακτινίδιο
Ιστορία
Το ακτινίδιο (ή αλλιώς κίουι) είναι γένος φυτών. Ανήκει στην οικογένεια των
Ακτινιδιοειδών και προέρχεται από την Ασία. Η Κίνα θεωρείται επικρατέστερη
πατρίδα του ακτινιδίου, από τα αρχαία χρόνια. Το γνωστότερο είδος που
καλλιεργείται στην Ελλάδα ονοµάζεται ακτινίδιον το σινικό. Το φυτό ήταν αυτοφυές
στην Κίνα και ταξίδεψε µετά το 19ο αιώνα στη Βρετανία και το1906 στη Νέα
Ζηλανδία. Η ονοµασία του όµως κίουι (Kiwi) προέρχεται από το οµώνυµο πτηνό, το
οποίο είναι εθνικό σύµβολο της Νέας Ζηλανδίας, όπου ζει αποκλειστικά. Την
ονοµασία αυτή την πήρε το ακτινίδιο από το φυτοκόµο Hayward Wright (1873-1959),
ο οποίος πειραµατίστηκε µε τα φυτά και κατόρθωσε να δηµιουργήσει την ποικιλία
που είναι γνωστή σήµερα. Με τη σηµερινή µορφή του, το ακτινίδιο καλλιεργείται από
το 1950.
Ποικιλίες φυτών
Πρασινόσαρκες ποικιλίες
Σταθµός στην ιστορία της καλλιέργειας της ακτινιδιάς υπήρξε η δηµιουργία το
1920 στη Ν. Ζηλανδία της ποικιλίας Hayward. Η διάδοση της ποικιλίας άρχισε το
1930, πριν ογδόντα χρόνια. Στη µακρά αυτή περίοδο, η ποικιλία Hayward διαδόθηκε
ως κύρια ποικιλία, σ’ όλο εκείνο τον κόσµο που οι κλιµατικές συνθήκες επιτρέπουν
την καλλιέργεια της ακτινιδιάς. Η ποικιλία Hayward, µε πράσινο χρώµα σάρκας,
ανήκει στο είδος Actinidia deliciosa. Στο ίδιο είδος, µε πολύ µικρότερη όµως σηµασία,
ανήκουν και οι ποικιλίες Bruno, Abbott, Elmwood, Koryoku. Τα τελευταία χρόνια
προσετέθηκαν και µερικές άλλες, για τις οποίες καταβάλλονται προσπάθειες να
πάρουν µια κάποια θέση στην καλλιέργεια. Η Summerkiwi, που ωριµάζει νωρίς, µέσα
στο καλοκαίρι, δίνει τη δυνατότητα στη χώρα µας να απεµπλακεί νωρίς από τις
18
εισαγωγές του νοτίου ηµισφαιρίου. Η ποικιλία «Τσεχελίδης» µια Eλληνική
µεγαλόκαρπη ποικιλία, µε υψηλές προδιαγραφές σε ορισµένα χαρακτηριστικά,
διαδίδεται εδώ και µερικά χρόνια σε πολλές περιοχές της χώρας.
Εκτός όµως από το είδος Actinidia deliciosa, ποικιλίες µε πράσινη σάρκα
ανήκουν και σε δύο άλλα είδη, τα Actinidia rufa και Actinidia arguta. Οι καρποί των
ειδών αυτών είναι εξαιρετικά µικρού µεγέθους, µε µέσο βάρος 5-12 γραµµαρίων. Στο
είδος Actinidia rufa αναφέρονται οι ποικιλίες Awaji και Nagano, ενώ στο είδος
Actinidia arguta οι ποικιλίες Hirano, Gassan, Issai, Mitsuko και Ananasnaya, γνωστή
µε την εµπορική ονοµασία Baby kiwi. Οι ποικιλίες των ειδών αυτών δεν έχουν χνούδι
και η επιφάνεια του καρπού είναι λεία.
Κιτρινόσαρκες ποικιλίες
Τις τελευταίες δεκαετίες µπήκαν στην καλλιέργεια και ποικιλίες µε κίτρινο
χρώµα σάρκας, οι οποίες ανήκουν στο είδος Actinidia chinensis. Τέτοιες ποικιλίες
φαίνεται ότι δηµιουργούνται συνεχώς και αξιολογούνται από ένα Κονσόρτσιουµ
Κινεζικό – Ιταλικό, γνωστό ως Consorzio Kiwigold (Καταγωγή Κινεζική και ποιότητα
Ιταλική).
Οι Nishiyama et al. (2005) σε σχετικό δηµοσίευµα αναφέρουν τις ακόλουθες
επτά κιτρινόσαρκες ποικιλίες: Jiangxi 79-1 (συνών. Koshin ή Red princess), Golden
king, Kuimi (συνών. Apple-kiwi ή Kaimitsu), Sanuki gold, Hongyang (συνών. Rainbow
red), Kobayashi 39, Hort. 16A (συνών. Zespri gold).
Μετά από ένα µακρόχρονο πρόγραµµα φυσικής επιλογής, καθοδηγούµενο
από Κινέζους ερευνητές και µε τις δοκιµές του Πανεπιστηµίου Udine, µια
κιτρινόσαρκη ποικιλία ακτινιδιάς εισέρχεται στην καλλιέργεια πολλών χωρών. Είναι η
ποικιλία «Jin tao», η οποία έχει διπλάσια βιταµίνη C έναντι της Hayward και
υψηλότερο επίπεδο διαλυτών στερεών.
Στη χώρα µας τα τελευταία χρόνια άρχισε να διαδίδεται από ιδιωτικά φυτώρια
η κιτρινόσαρκη ποικιλία «Soreli», προϊόν διασταύρωσης των ποικιλιών Α137 x
Α134.41 οι οποίες ανήκουν στο είδος A. chinensis. Οι καρποί της ποικιλίας αυτής
έχουν σχετικά µικρή διάρκεια συντήρησης 100-120 ηµερών, από τα µέσα
Σεπτεµβρίου που γίνεται η συγκοµιδή. Θεωρείται κατάλληλη για περιοχές όπου
υπάρχει σχετικά µικρός αριθµός ωρών χαµηλών θερµοκρασιών.
Kοκκινόσαρκες ποικιλίες
΄Ενας µικρός αριθµός γενοτύπων των ειδών A. deliciosa και Α. chinensis,
παρουσιάζει κόκκινο χρωµατισµό. Γενικά ο χρωµατισµός παρουσιάζεται στο
εσωτερικό του περικαρπίου, αλλά συχνά διαχέεται και στο εσωτερικό του καρπού. Το
κόκκινο αυτό χρώµα οφείλεται στην ύπαρξη ανθοκυανινών, οι οποίες
χαρακτηρίζονται από έντονη αντιοξειδωτική δράση.
19
Στους καρπούς που προέρχονται από το είδος A. deliciosa, το µέγιστο των
ανθοκυανινών είναι σαν ένας δακτύλιος γύρω από τους σπόρους. Στους καρπούς
του Α. chinensis το κόκκινο χρώµα εκτείνεται και στην εξωτερική σάρκα. Οι
ανθοκυανίνες των ακτινιδιών βέβαια, είναι πολύ λιγότερες από ότι σε πολλά Berry
fruit. Γενότυπος του Α. chinensis περιείχε 14 mg ανθοκυανίνες σε 100 γραµ. σάρκας,
ακριβώς το ένα δέκατο (1/10) του επιπέδου µερικών Blueberries και το ένα δέκατο
τέταρτο (1/14) της περιεκτικότητας σε Black raspberries .
Απαιτήσεις σε κλίµα – έδαφος – καλλιέργεια
Καλλιέργεια Ακτινιδίων
Το φυτό ευδοκιµεί σε γόνιµα και υγρά εδάφη. Η σπορά του φυτού γίνεται κατά
την άνοιξη και η συγκοµιδή στα µέσα Οκτωβρίου.
Σήµερα το ακτινίδιο καλλιεργείται και στην Ευρώπη (Γαλλία, Ιταλία). Το
ακτινίδιο, για να ευδοκιµήσει χρειάζεται περιοχές µε ήπιο χειµώνα και θερµό και υγρό
καλοκαίρι. Για το λόγο αυτό, στον ελληνικό χώρο καλλιεργείται στην Πιερία, όπου έχει
κατοχυρωθεί µε ονοµασία προέλευσης (ΠΓΕ) από το 2002, στην περιοχή του
ποταµού Σπερχειού στη Φθιώτιδα όπου έχει κατοχυρωθεί µε πιστοποιηµένη
ονοµασία προέλευσης (ΠΟΠ) αλλά και στην Πέλλα, την Ηµαθία, το Μεσολόγγι, τα
Χανιά, το Ρέθυµνο, την Άρτα και την Πρέβεζα
Καλλιέργεια ακτινιδίου: Έως και 3.200 ευρώ τα έσοδα ανά στρέµµα
Στα ύψη έχει εκτοξευθεί τα τελευταία χρόνια η αξία του ελληνικού ακτινίδιου
στο διεθνές χρηµατιστήριο τιµών των αγροτικών προϊόντων, κερδίζοντας διαρκώς
έδαφος στις ξένες αγορές.
Είναι χαρακτηριστικό ότι, ενώ το 2000 η τιµή παραγωγού για το ακτινίδιο δεν
υπερέβαινε τα 0,05-0,07 λεπτά ανά κιλό, τα τελευταία δύο χρόνια η τιµή για τους
Έλληνες παραγωγούς φθάνει έως και 0,50 λεπτά ανά κιλό.
Πρόκειται για µια πολλά υποσχόµενη καλλιέργεια που βρίσκεται σε διαρκή
ανάπτυξη µε την εγχώρια παραγωγή να έχει διαρκώς αυξητικές τάσεις. Εκτιµάται ότι
τα επόµενα χρόνια η παραγωγή θα φτάσει τους 150.000 τόνους και η Ελλάδα θα
καταστεί µία εκ των σηµαντικότερων χωρών παραγωγών στην Ευρώπη.
Το ακτινίδιο είναι καθαρά εξαγώγιµο προϊόν σε ποσοστό του 95% της
παραγωγής του. Η Πιερία έχει την πρωτοκαθεδρία στην καλλιέργεια ακτινίδιου
παράγοντας περίπου το 40% της εθνικής παραγωγής, ενώ σηµαντικές
καλλιεργητικές εκτάσεις διαθέτουν οι νοµοί Ηµαθίας, Πέλλας, Αρτας, Φθιώτιδας και
Λάρισας. Σήµερα, η ετήσια ελληνική παραγωγή ανέρχεται γύρω στους 100.000
τόνους.
20
Οι εξαγωγές ξεκίνησαν προ 7-8 ετών και σήµερα το ελληνικό ακτινίδιο έχει
κερδίσει έδαφος σε χώρες της Ε.Ε., όπως είναι η Ισπανία, η Γαλλία, η Γερµανία, αλλά
και σε Ρωσία, Μέση Ανατολή, Καναδά, ΗΠΑ, Χονγκ Κονγκ και Σιγκαπούρη.
Ένα από τα µεγάλα πλεονεκτήµατα του ακτινίδιου σε σχέση µε άλλα προϊόντα
-όπως επισηµαίνει ο πρόεδρος της Ένωσης Αγροτικών Συνεταιρισµών Καβάλας,
Κώστας Λεπίδας- είναι ότι διατηρείται σε κατάλληλους ψυκτικούς χώρους και έτσι
µπορεί να διατεθεί στην αγορά ακόµα και ένα εξάµηνο από την συγκοµιδή του. ∆ίνει
έτσι τη δυνατότητα να το εµπορευτεί ακόµα και ένας παραγωγός.
Οι εξαγωγές ξεκίνησαν προ 7-8 ετών και σήµερα το ελληνικό ακτινίδιο έχει
κερδίσει έδαφος σε χώρες της ΕΕ, όπως είναι η Ισπανία, η Γαλλία, η Γερµανία, αλλά
και σε Ρωσία, Μέση Ανατολή, Καναδά, ΗΠΑ, Χονγκ Κονγκ και Σιγκαπούρη. Σηµείο
κλειδί βέβαια για την επιτυχή ανάπτυξη της καλλιέργειας του ακτινίδιου και της
σταθεροποίησης των τιµών σε κερδοφόρα επίπεδα είναι -συνεχίζει ο πρόεδρος της
ΕΑΣ Καβάλας- η αύξηση της εγχώριας παραγωγής. Εκτός από ποιότητα και
συνέπεια, χρειάζονται και µεγάλες ποσότητες προϊόντος για να εισχωρήσουµε σε
πολλές χώρες του εξωτερικού. Ο ίδιος θυµάται πως όταν προ ετών η παραγωγή της
Ελλάδας ήταν µικρή, οι περισσότερες ποσότητες πήγαιναν Ιταλία σε σχεδόν
εξευτελιστικές τιµές και όποτε οι Ιταλοί είχαν ανάγκη.
Σε υψηλά επίπεδα tο ελληνικό ακτινίδιο απέκτησε δύναµη όταν άρχισε η
παραγωγή να αυξάνεται και η ποιότητα να παραµένει σε πολύ υψηλά επίπεδα. Τα
ακτινίδια αν και είναι αυτοφυής καλλιέργεια στην Κίνα, οι πρώτοι που την
αξιοποίησαν εµπορικά ήταν οι Νεοζηλανδοί, όντας οι πρώτοι που κατάλαβαν τη
διατροφική τους αξία.
Οι Νεοζηλανδοί το καλλιέργησαν συστηµατικά ενώ ο φυτοκόµος Hayward
Wright πειραµατίστηκε µε τα φυτά και δηµιούργησε τη διάσηµη ποικιλία που φέρει το
όνοµά του. Στην Ευρώπη, η εντατική του καλλιέργεια ξεκίνησε µόλις τη δεκαετία του
'70, ενώ στην Ελλάδα οι πρώτες φυτείες δηµιουργήθηκαν το 1975.
Τα ακτινίδια συγκοµίζονται από τα τέλη του Οκτωβρίου έως και τον ∆εκέµβριο,
έως ότου δηλαδή οι καρποί αποκτήσουν τα απαραίτητα σάκχαρα. Λόγω όµως της
σχετικά εύκολης συντήρησης τους στα επαγγελµατικά ψυγεία, διατίθενται στην αγορά
σχεδόν όλο το χρόνο.
Πέρα από τη Hayward, που καλλιεργείται περισσότερο στη χώρα µας,
αξιοσηµείωτη είναι επίσης η ελληνική ποικιλία «Τσεχελίδης», που δηµιουργήθηκε τα
τελευταία χρόνια: δίνει µεγαλύτερους καρπούς, πιο οµοιόµορφους και πλούσιους σε
θρεπτικά συστατικά, ιδίως σε βιταµίνη C. Το ακτινίδιο εξαιτίας του γεγονότος ότι είναι
φυτό δίχως πολλούς εχθρούς και ασθένειες, δεν επιβαρύνεται µε ψεκασµούς.
Έως 3.200 ευρώ µπορούν να φθάσουν τα έσοδα ανά στρέµµα στην
καλλιέργεια ακτινιδίου, ανάλογα µε την ποικιλία του προϊόντος και µε βάση τις
τρέχουσες τιµές της αγοράς.
21
Οι πλέον διαδεδοµένες ποικιλίες ακτινιδίου που χρησιµοποιούν κατά κόρον οι
Έλληνες παραγωγοί είναι η «Τσεχελίδης» και η «Hayward».
Όπως αναφέρει ο ειδικός γραµµατέας της Πανελλήνιας Ένωσης Νέων
Αγροτών, Βασίλης Κόλλιας, η ελληνική ποικιλία «Τσεχελίδης» αποδίδει από 6 έως 8
τόνους ακτινιδίου. Με την ποικιλία «Hayward» τύπου 7 κάθε στρέµµα παράγει από
2,5 έως 4,5 τόνους ακτινίδιου.
Με τις τρέχουσες τιµές να κινούνται στα επίπεδα των 0,42 λεπτών το κιλό, η
οικονοµική απόδοση ανά στρέµµα µε την ποικιλία «Τσεχελίδης» κυµαίνεται µεταξύ
2.400 και 3.200 ευρώ, ενώ µε την ποικιλία «Hayward» η απόδοση φθάνει έως 1.600
ευρώ.
Το κόστος εγκατάστασης κινείται στα 1.500 ευρώ ανά στρέµµα περίπου και το
ετήσιο κόστος παραγωγής στο οποίο περιλαµβάνονται λιπάσµατα, αρδεύσεις,
κλάδεµα και συγκοµιδή ανέρχεται σε ετήσια βάση από 500 έως 800 ευρώ.
Το πρώτο σηµαντικό που πρέπει να προσέξει κάποιος στην καλλιέργεια του
ακτινίδιου όπως επισηµαίνει στις «Επαγγελµατικές Ευκαιρίες», ο Βασίλης Κόλλιας,
αγρότης - παραγωγός και ειδικός γραµµατέας της Πανελλήνιας Ένωσης Νέων
Αγροτών είναι οι θερµοκρασίες που επικρατούν στην περιοχή.
Το ακτινίδιο παθαίνει ζηµιές από τις χαµηλές θερµοκρασίες την περίοδο της
ανθοφορίας, δηλαδή τέλη Απριλίου µε µέσα Μαΐου. Αν είναι από 2 έως 0 καίγονται οι
στήµονες, ενώ αν πέσει κάτω από -4 ξεραίνονται και οι νέοι βλαστοί, οπότε οι
θερµοκρασίες αυτής της περιόδου είναι που ενδιαφέρουν περισσότερο. Τον χειµώνα
αντέχει µέχρι και τους -17 µε -20. Ειδικότερα, όµως µπορεί ο καθένας να ενηµερωθεί
για τις ακραίες θερµοκρασίες από τα γραφεία γεωργικής ανάπτυξης του
συγκεκριµένου νοµού.
Το δεύτερο και πιο σηµαντικό από το κρύο, είναι το έδαφος. Πρέπει το ph να
είναι µεταξύ 6 και 7, χωρίς δηλαδή ενεργό ασβέστιο. Το ακτινίδιο καλλιεργείται και σε
εδάφη µε ph έως 7,5 ή και 8, αλλά θα χρειάζονται αρκετά εδαφοβελτιωτικά. Το
έδαφος πρέπει να έχει σύσταση αµµοπηλώδες, βαθύ, όχι πολύ επικλινές και
δροσερό. Ως προς το νερό, να µην έχει υψηλή αλατότητα και να µην περιέχει χλώριο.
Κατάλληλες εποχές φύτευσης είναι τρεις. Καλύτερη τα τέλη Αυγούστου µε αρχές
Σεπτεµβρίου, µε φυτά σε σακουλάκι, γιατί ο καλλιεργητής µπαίνει στην παράγωγη
έναν χρόνο νωρίτερα. Η δεύτερη είναι αρχές µε µέσα Μαρτίου µε γυµνόριζα φυτά και
η τρίτη στις αρχές Μαΐου µε φυτά σε σακούλα.
Φυτώρια υπάρχουν πολλά: Μπορεί κάποιος να καλλιεργήσει ακτινίδια
hayward, ή να επιλέξει τα φυτώρια Καριπίδης-Τσεχελίδης µε τις δικές τους ποικιλίες
και για summer-kiwi την εταιρεία Κυριακίδη.
Ως προς την καλλιέργεια, αφού επιλεγεί ο τρόπος διαµόρφωσης, δηλαδή
κρεβατίνα, ταφ ή παλµέτα, χρειάζονται να ληφθούν υπόψη τα εξής:
22
•
Θέλει τακτικό πότισµα, κάθε δύο µε τρεις µέρες, ανάλογα τη θερµοκρασία που
επικρατεί.
•
Τα χόρτα που φυτρώνουν κόβονται µε χορτοκόπτη και δεν ραντίζονται µε
ζιζανιοκτόνα γιατί από λάθος χειρισµό µπορεί να γίνει ζηµία στο φυτό.
•
Γίνονται προληπτικά 4 ριζοποτίσµατα µε χαλκούχα σκευάσµατα ένα για κάθε
µήνα από Μάιο µέχρι Αύγουστο.
•
Άµεσο κλάδεµα µόλις πέσουν τα φύλλα τον χειµώνα και ποτέ µετά τις 15 µε 20
Φεβρουαρίου, γιατί αν «δακρύσουν» οι βλαστοί, το δέντρο δεν καρπίζει και
µένει ατροφικό γι' αυτή τη χρονιά.
•
Λιπάσµατα βασικά π.χ. 11-15-15 αρχές Φεβρουαρίου και νιτρικά αρχές Μαΐου,
αρχές Ιουνίου και λίγα αρχές Αυγούστου.
Οδηγίες για τη φροντίδα της καλλιέργειας
Η καλλιέργεια του ακτινιδίου είναι εύκολη, σε σχέση µε άλλους καρπούς και
συνάµα χρειάζεται πολλή προσοχή και φροντίδα. Αναπτύσσεται σε δέντρα τα οποία
έχουν τις ιδιότητες του κλίµατος να απλώνουν τα κλαδιά τους. Έτσι δίπλα από κάθε
δέντρο υπάρχει και ένα δοκάρι, το οποίο κρατάει µια µακριά σιδερένια βέργα κατά
µήκος του περιβολιού. Πάνω σε αυτές τις βέργες στηρίζονται δυνατά σύρµατα, που
χρησιµεύουν για να απλώσουν, επάνω τους, τα κλαδιά των δέντρων.
Το πότισµα των ακτινιδίων γίνεται αυτόµατα από µια εγκατάσταση από µπεκ
που διαθέτει το περιβόλι. Στη βάση κάθε δέντρου βρίσκεται ένα µικρό µπεκ, που
τροφοδοτείται µε νερό, µέσω πλαστικών σωλήνων που βρίσκονται δεµένοι κατά
µήκος του περιβολιού, επάνω στις σιδερένιες βέργες. Αυτοί οι σωλήνες µε την σειρά
τους, τροφοδοτούνται από ένα σύστηµα άρδευσης.
Ένα όπλο για τον οργανισµό
O καρπός του ακτινιδίου είναι πλούσιος σε κάλιο, µαγνήσιο, φώσφορο,
φυτικές ίνες και ιχνοστοιχεία. Εκατό γραµµάρια καρπού δίνουν µόλις 44 θερµίδες,
ενώ η περιεκτικότητά τους σε βιταµίνη C καλύπτει την ηµερήσια ανάγκη του
οργανισµού. Με ικανοποιητικές ποσότητες σε κάλιο, µαγνήσιο, φώσφορο, φυτικές
ίνες, ιχνοστοιχεία και βιταµίνη Ε, τα ακτινίδια βοηθούν στην καλύτερη άµυνα του
οργανισµού, στη θωράκιση του κυκλοφορικού συστήµατός µας, στην πέψη και στην
εύρυθµη λειτουργία του εντέρου κ.λπ.
Πρόσφατες, µάλιστα, επιστηµονικές έρευνες δείχνουν ότι άτοµα που
καταναλώνουν δύο µε τρία ακτινίδια ηµερησίως έχουν βελτιωµένη ικανότητα
διόρθωσης του DNA των κυττάρων µετά από πρόκληση κάποιας βλάβης. Η ύπαρξη
πολλών βιταµινών καθιστά το ακτινίδιο ως το καλύτερο µέσο για την άµυνα κατά των
µικροβίων. Αποµακρύνει τον κίνδυνο θροµβώσεων στο κυκλοφορικό σύστηµα. Η
κατανάλωση ακτινιδίων µπορεί να µειώσει σηµαντικά τον κίνδυνο θροµβώσεων του
23
κυκλοφορικού και να ελαττώσει τα λιπαρά στο αίµα. Επίσης, είναι πλούσιο σε
λουτεΐνη, µια ισχυρή αντιοξειδωτική ουσία που συντελεί στη βελτίωση της όρασης.
Ακτινίδιο: «βόµβα» βιταµινών!
Το ακτινίδιο αποτελεί ένα από τα πιο εξωτικά και τροπικά φρούτα, ενώ
παράλληλα είναι ένα από τα µοναδικά ίσως φρούτα που προσφέρουν πληθώρα
θρεπτικών συστατικών µε την κατανάλωση ενός και µόνο τεµαχίου. Έχει γλυκόξινη
γεύση, ενώ όσον αφορά την εµφάνισή του, εξωτερικά ο φλοιός του έχει χρώµα καφέ,
ενώ εσωτερικά είναι πράσινο µε µικρούς µαύρους σπόρους. Το ακτινίδιο
ανακαλύφθηκε από τον Hayward Wright ο οποίος του έδωσε και την επίσης γνωστή
ονοµασία του ως κίουι (Kiwi).
Η Κίνα θεωρείται η χώρα καταγωγής του ακτινιδίου από τα αρχαία χρόνια, ενώ
στην σηµερινή εποχή καλλιεργείται σε πολλές χώρες ανά τον κόσµο όπως Γαλλία,
Ιταλία, Νέα Ζηλανδία, Αµερική αλλά και Ελλάδα. Στην Ελλάδα, οι κυριότερες
περιοχές καλλιέργειάς του είναι η Πιερία, η Λάρισα και τα Χανιά. Από τα πρώτα
κιόλας χρόνια της κατανάλωσής του, άρχισαν να διαφαίνονται οι θεραπευτικές του
ιδιότητες, οι οποίες κυρίως οφείλονται στα υψηλής περιεκτικότητάς του θρεπτικά
συστατικά, όπως βιταµίνες, ιχνοστοιχεία και νερό. Στη σηµερινή εποχή, η
κατανάλωσή του έχει αυξηθεί σηµαντικά λόγω των πολύτιµων συστατικών που
περιέχει, αλλά και λόγω της χαµηλής θερµιδικής του αξίας.
Το ακτινίδιο είναι το πλουσιότερο φρούτο σε βιταµίνη C, παρόλο που ο
περισσότερος κόσµος θεωρεί λανθασµένα το πορτοκάλι. Η κατανάλωση ενός και
µόνο ακτινιδίου, µπορεί να καλύψει τις ηµερήσιες ανάγκες µας στην βιταµίνη αυτή. Η
βιταµίνη C αποτελεί ισχυρό αντιοξειδωτικό, το οποίο βοηθά στην καταπολέµηση των
ελευθέρων ριζών, καθώς επίσης και στην παραγωγή κολλαγόνου, για τη διατήρηση
της υγείας του δέρµατος. Επιπρόσθετα, το ακτινίδιο αποτελεί εξαίρετη πηγή των
λιποδιαλυτών βιταµινών Α και Ε, οι οποίες µε την σειρά τους επιβραδύνουν την
διαδικασία της γήρανσης και προστατεύουν τα κύτταρα από φθορές. Άλλες πολύ
σηµαντικές βιταµίνες που βρίσκουµε στο ακτινίδιο, είναι οι βιταµίνες του
συµπλέγµατος Β, οι οποίες βοηθούν σε µεγάλο βαθµό στην υγιή λειτουργία του
εγκεφάλου αλλά και το φυλλικό οξύ. το οποίο παρεµποδίζει τις γενετικές ανωµαλίες
στα έµβρυα.
Παράλληλα µε τις βιταµίνες και τα ιχνοστοιχεία κατέχουν υψηλή θέση στην
θρεπτική αξία του ακτινιδίου. Τα πιο σηµαντικά από αυτά είναι το κάλιο, το µαγνήσιο,
το ασβέστιο, ο φώσφορος, ο σίδηρος, ο χαλκός και ο ψευδάργυρος. Το κάλιο
βοηθάει στη µείωση της αρτηριακής πίεσης και περιέχεται στο ακτινίδιο σχεδόν στην
ίδια ποσότητα που περιέχεται και στην µπανάνα. Ο φώσφορος και το µαγνήσιο
δρουν συνεργιστικά, για την καλύτερη υγεία των οστών και των δοντιών. Επιπλέον, η
24
βιταµίνη C που περιέχει το ακτινίδιο, βοηθάει στην καλύτερη απορρόφηση του
σιδήρου.
Άλλα συστατικά τα οποία περιέχονται στα ακτινίδια, είναι οι φυτικές ίνες, το
νερό, τα ω3 και ω6 λιπαρά και πολλά ισχυρά αντιοξειδωτικά. Μια από τις πιο
διαδεδοµένες ευεργετικές ιδιότητες του ακτινιδίου είναι η διουρητική δράση του, η
οποία οφείλεται κατά κύριο λόγο στις φυτικές ίνες που περιέχει.
Οι φυτικές ίνες βοηθούν στην διατήρηση της υγείας του εντέρου και στην
αποµάκρυνση των τοξικών ουσιών από αυτό. Μια µερίδα ακτινιδίου (76γρ.) παρέχει
το 10% της ηµερήσιας συνιστώµενης ποσότητας σε φυτικές ίνες (3γρ). Εποµένως, η
συστηµατική κατανάλωση του ακτινιδίου, µπορεί να βοηθήσει αποτελεσµατικά στην
καταπολέµηση της δυσκοιλιότητας αλλά και του φουσκώµατος.
Αυτό το µοναδικό φρούτο αποτελεί µια πολύτιµη πηγή ω3 και ω6 λιπαρών
οξέων, τα οποία είναι ευρέως διαδεδοµένα για την πρόληψη αλλά και την
αντιµετώπιση των καρδιαγγειακών παθήσεων, όπως επίσης και για τον καλύτερο
έλεγχο των φλεγµονών στο σώµα. Τα λιπαρά αυτά οξέα, συναντώνται κυρίως στα
µικρά µαύρα σπόρια του ακτινιδίου.
Η λουτεΐνη είναι ένα ακόµη συστατικό που ξεχωρίζει στο ακτινίδιο. Είναι µια
χρωστική ουσία, η οποία προστατεύει την όραση, δρώντας σαν «εσωτερικά γυαλιά
ηλίου», καθώς βοηθά στην καλύτερη υγεία του δέρµατος. Αξίζει να αναφέρουµε πως,
όπως όλα τα φρούτα και τα λαχανικά, έτσι και η συστηµατική κατανάλωση ακτινιδίου,
έχει αποδειχθεί από έρευνες ότι βοηθά στην πρόληψη των καρδιαγγειακών
παθήσεων, της παχυσαρκίας, του διαβήτη τύπου 2, στη µείωση της χοληστερόλης,
καθώς και άλλων χρόνιων εκφυλιστικών ασθενειών.
Υπάρχουν πολλοί τρόποι µε τους οποίους µπορούµε να το καταναλώσουµε.
Λόγω του ότι έχει σκληρό φλοιό, µπορεί εύκολα να µεταφερθεί και να καταναλωθεί,
ως ένα υγιεινό σνακ. Επίσης, µπορεί να χρησιµοποιηθεί µε γιαούρτι, µέλι, καθώς και
µε άλλα φρούτα, για ένα απολαυστικό πρωινό, αλλά και σαν προσθετικό στις
σαλάτες. Για να µπορέσουµε να αποκοµίσουµε όλα τα οφέλη από τα θρεπτικά του
συστατικά, θα πρέπει να το καταναλώνουµε αµέσως µετά την κοπή του ,γιατί
διαφορετικά οι περισσότερες βιταµίνες του χάνονται -και κυρίως η βιταµίνη C.
Το ακτινίδιο αποτελεί ένα από τα πιο εξωτικά και τροπικά φρούτα, ενώ
παράλληλα είναι ένα από τα µοναδικά ίσως φρούτα που προσφέρουν πληθώρα
θρεπτικών συστατικών µε την κατανάλωση ενός και µόνο τεµαχίου. Έχει γλυκόξινη
γεύση, ενώ όσον αφορά την εµφάνισή του, εξωτερικά ο φλοιός του έχει χρώµα καφέ,
ενώ εσωτερικά είναι πράσινο µε µικρούς µαύρους σπόρους. Το ακτινίδιο
ανακαλύφθηκε από τον Hayward Wright ο οποίος του έδωσε και την επίσης γνωστή
ονοµασία του ως κίουι (Kiwi).
Η Κίνα θεωρείται η χώρα καταγωγής του ακτινιδίου από τα αρχαία χρόνια, ενώ
στην σηµερινή εποχή καλλιεργείται σε πολλές χώρες ανά τον κόσµο όπως Γαλλία,
25
Ιταλία, Νέα Ζηλανδία, Αµερική αλλά και Ελλάδα. Στην Ελλάδα, οι κυριότερες
περιοχές καλλιέργειάς του είναι η Πιερία, η Λάρισα και τα Χανιά. Από τα πρώτα
κιόλας χρόνια της κατανάλωσής του, άρχισαν να διαφαίνονται οι θεραπευτικές του
ιδιότητες, οι οποίες κυρίως οφείλονται στα υψηλής περιεκτικότητάς του θρεπτικά
συστατικά, όπως βιταµίνες, ιχνοστοιχεία και νερό. Στη σηµερινή εποχή, η
κατανάλωσή του έχει αυξηθεί σηµαντικά λόγω των πολύτιµων συστατικών που
περιέχει, αλλά και λόγω της χαµηλής θερµιδικής του αξίας.
Το ακτινίδιο είναι το πλουσιότερο φρούτο σε βιταµίνη C, παρόλο που ο
περισσότερος κόσµος θεωρεί λανθασµένα το πορτοκάλι. Η κατανάλωση ενός και
µόνο ακτινιδίου, µπορεί να καλύψει τις ηµερήσιες ανάγκες µας στην βιταµίνη αυτή. Η
βιταµίνη C αποτελεί ισχυρό αντιοξειδωτικό, το οποίο βοηθά στην καταπολέµηση των
ελευθέρων ριζών, καθώς επίσης και στην παραγωγή κολλαγόνου, για τη διατήρηση
της υγείας του δέρµατος.
Επιπρόσθετα, το ακτινίδιο αποτελεί εξαίρετη πηγή των λιποδιαλυτών
βιταµινών Α και Ε, οι οποίες µε την σειρά τους επιβραδύνουν την διαδικασία της
γήρανσης και προστατεύουν τα κύτταρα από φθορές. Άλλες πολύ σηµαντικές
βιταµίνες που βρίσκουµε στο ακτινίδιο, είναι οι βιταµίνες του συµπλέγµατος Β, οι
οποίες βοηθούν σε µεγάλο βαθµό στην υγιή λειτουργία του εγκεφάλου αλλά και το
φυλλικό οξύ. το οποίο παρεµποδίζει τις γενετικές ανωµαλίες στα έµβρυα.
Παράλληλα µε τις βιταµίνες και τα ιχνοστοιχεία κατέχουν υψηλή θέση στην
θρεπτική αξία του ακτινιδίου. Τα πιο σηµαντικά από αυτά είναι το κάλιο, το µαγνήσιο,
το ασβέστιο, ο φώσφορος, ο σίδηρος, ο χαλκός και ο ψευδάργυρος. Το κάλιο
βοηθάει στη µείωση της αρτηριακής πίεσης και περιέχεται στο ακτινίδιο σχεδόν στην
ίδια ποσότητα που περιέχεται και στην µπανάνα. Ο φώσφορος και το µαγνήσιο
δρουν συνεργατικά, για την καλύτερη υγεία των οστών και των δοντιών. Επιπλέον, η
βιταµίνη C που περιέχει το ακτινίδιο, βοηθάει στην καλύτερη απορρόφηση του
σιδήρου.
Άλλα συστατικά τα οποία περιέχονται στα ακτινίδια, είναι οι φυτικές ίνες, το
νερό, τα ω3 και ω6 λιπαρά και πολλά ισχυρά αντιοξειδωτικά. Μια από τις πιο
διαδεδοµένες ευεργετικές ιδιότητες του ακτινιδίου είναι η διουρητική δράση του, η
οποία οφείλεται κατά κύριο λόγο στις φυτικές ίνες που περιέχει.
Οι φυτικές ίνες βοηθούν στην διατήρηση της υγείας του εντέρου και στην
αποµάκρυνση των τοξικών ουσιών από αυτό. Μια µερίδα ακτινιδίου (76γρ.) παρέχει
το 10% της ηµερήσιας συνιστώµενης ποσότητας σε φυτικές ίνες (3γρ). Εποµένως, η
συστηµατική κατανάλωση του ακτινιδίου, µπορεί να βοηθήσει αποτελεσµατικά στην
καταπολέµηση της δυσκοιλιότητας αλλά και του φουσκώµατος.
Αυτό το µοναδικό φρούτο αποτελεί µια πολύτιµη πηγή ω3 και ω6 λιπαρών
οξέων, τα οποία είναι ευρέως διαδεδοµένα για την πρόληψη αλλά και την
αντιµετώπιση των καρδιαγγειακών παθήσεων, όπως επίσης και για τον καλύτερο
26
έλεγχο των φλεγµονών στο σώµα. Τα λιπαρά αυτά οξέα, συναντώνται κυρίως στα
µικρά µαύρα σπόρια του ακτινιδίου.
Η λουτεΐνη είναι ένα ακόµη συστατικό που ξεχωρίζει στο ακτινίδιο. Είναι µια
χρωστική ουσία, η οποία προστατεύει την όραση, δρώντας σαν «εσωτερικά γυαλιά
ηλίου», καθώς βοηθά στην καλύτερη υγεία του δέρµατος. Αξίζει να αναφέρουµε πως,
όπως όλα τα φρούτα και τα λαχανικά, έτσι και η συστηµατική κατανάλωση ακτινιδίου,
έχει αποδειχθεί από έρευνες ότι βοηθά στην πρόληψη των καρδιαγγειακών
παθήσεων, της παχυσαρκίας, του διαβήτη τύπου 2, στη µείωση της χοληστερόλης,
καθώς και άλλων χρόνιων εκφυλιστικών ασθενειών.
Υπάρχουν πολλοί τρόποι µε τους οποίους µπορούµε να το καταναλώσουµε.
Λόγω του ότι έχει σκληρό φλοιό, µπορεί εύκολα να µεταφερθεί και να καταναλωθεί,
ως ένα υγιεινό σνακ. Επίσης, µπορεί να χρησιµοποιηθεί µε γιαούρτι, µέλι, καθώς και
µε άλλα φρούτα, για ένα απολαυστικό πρωινό, αλλά και σαν προσθετικό στις
σαλάτες. Για να µπορέσουµε να αποκοµίσουµε όλα τα οφέλη από τα θρεπτικά του
συστατικά, θα πρέπει να το καταναλώνουµε αµέσως µετά την κοπή του ,γιατί
διαφορετικά οι περισσότερες βιταµίνες του χάνονται -και κυρίως η βιταµίνη C.
∆ιατροφικά στοιχεία του ακτινίδιου:
Τα ακτινίδια είναι πλούσια σε Κάλιο. Μάλιστα περιέχουν την ίδια ποσότητα
Καλίου που βρίσκουµε και στις µπανάνες. Ακόµα είναι πλούσια σε βιταµίνη C. Με ένα
µόνο ακτινίδιο, υπερκαλύπτετε την συνιστώµενη ηµερήσια ποσότητα βιταµίνης C!
Μπορεί τα πορτοκάλια να είναι γνωστά για την περιεκτικότητά τους σε βιταµίνη C,
όµως τα ακτινίδια την περιέχουν σε πολύ µεγαλύτερη ποσότητα.
Τα ακτινίδια είναι επίσης εξαιρετική πηγή βιταµίνης Α, αλλά και βιταµίνης Ε,
που είναι απαραίτητες για λαµπερή και υγιή επιδερµίδα!
Ακόµα, τα µαύρα µικρά σπόρια στο ακτινίδιο είναι πλούσια σε Ω-3 λιπαρά,
που είναι πολύ σηµαντικά για την καλή υγεία της καρδιάς
.
Τα ακτινίδια είναι επίσης µία εξαιρετική φυσική πηγή φολικού οξέως.
Ακτινίδιο και οφέλη στην υγεία:
Πεπτικό σύστηµα:
Τα ακτινίδια είναι πλούσα σε φυτικές ίνες. Έτσι καταπολεµούν αποτελεσµατικά
το φούσκωµα και τη δυσκοιλιότητα. Ακόµα, έρευνες συνδέουν την κατανάλωση
ακτινιδίων µε ραγδαία µείωση του κινδύνου εµφάνισης καρκίνου τον παχέως εντέρου.
Αντιοξειδωτικές ιδιότητες:
Τα ακτινίδια περιέχουν µεγάλες ποσότητες από αντιοξειδωτικά. Η βιταµίνη C,
την οποία περιέχουν σε αφθονία αποτελεί ένα από τα πιο σηµαντικά υδατοδιαλυτά
27
αντιοξειδωτικά και προστατεύει τον οργανισµό µας από τον σχηµατισµό ελεύθερων
ριζών.
Άσθµα:
Έρευνες έχουν δείξει πως η συστηµατική κατανάλωση ακτινιδίων σε
συνδυασµό µε µία ισορροπηµένη διατροφή πλούσια σε φρούτα και λαχανικά,
προστατεύει ιδιαίτερα τα παιδιά από την εµφάνιση ασθµατικών κρίσεων.
Χρόνιες ασθένειες:
Όπως συµβαίνει και µε άλλα φρούτα και λαχανικά, η συστηµατική
κατανάλωση ακτινιδίων, βοηθάει στην µείωση κινδύνου εµφάνισης χρόνιων
νοσηµάτων όπως είναι οι καρδιαγγειακές νόσοι, ο καρκίνος, ο διαβήτης τύπου 2 και η
παχυσαρκία.
Όραση:
Τα ακτινίδια είναι πλούσια σε λουτεΐνη. Τα ακτινίδια έχουν µία από τις
υψηλότερες συγκεντρώσεις σε λουτεΐνη, σε σχέση µε άλλα φρούτα και λαχανικά και
έρευνες έδειξαν πως βοηθούν στην πρόληψη οφθαλµολογικών προβληµάτων και
επιδείνωσης της όρασης που σχετίζεται µε την ηλικία και την πάροδο του χρόνου.
Χοληστερίνη:
Το ακτινίδιο, όπως και όλα τα φρούτα και τα λαχανικά, όταν καταναλώνονται
συστηµατικά µειώνουν αποτελεσµατικά την κακή χοληστερίνη, θωρακίζοντας την
καρδιά και το αγγειακό µας σύστηµα.
2.4 Ελιά
Ιστορία-προέλευση
Η ελιά είναι γνωστή από τους αρχαιότατους χρόνους, και πιθανότατα
κατάγεται από το χώρο της ανατολικής Μεσογείου. Σύµφωνα µε την αρχαία ελληνική
παράδοση, πατρίδα της ελιάς είναι η Αθήνα και η πρώτη ελιά φυτεύτηκε από
την Αθηνά στην Ακρόπολη.
Οι Έλληνες ήταν ο πρώτος λαός που καλλιέργησε την ελιά στον ευρωπαϊκό
µεσογειακό χώρο. Την µετέφεραν είτε Έλληνες άποικοι είτε Φοίνικες έµποροι. Όπως
αναφέρει ο Πλίνιος, κατά το 580 π.Χ, ούτε το Λάτιο ούτε η Ισπανία ούτε η Τύνιδα
γνώριζαν την ελιά και την καλλιέργειά της.
28
Ποικιλίες φυτών
Στην Ελλάδα υπάρχουν διάφορες ποικιλίες ελιών οι οποίες είναι:
Κορωνέικη
Είναι η πιο γνωστή ποικιλία ελιάς στην Ελλάδα αφού της αντιστοιχεί το 60%
της ελληνικής παραγωγής. Έχει µικρό µέγεθος και ωριµάζει από τον Οκτώβριο µέχρι
το ∆εκέµβριο. Το βάρος της είναι από 0.3 έως 1.0 γραµµάρια και το ύψος της από 12
έως 15 χιλιοστά. Παρά το γεγονός ότι το κορωνέικο δέντρο χρειάζεται ελάχιστη
φροντίδα και µπορεί να αντέξει σε χαµηλές θερµοκρασίες, είναι αυτό που δίνει την
καλύτερη ποιότητα λαδιού σε σχέση µε άλλες ποικιλίες.
Αθηνολιά
Η ποικιλία αυτή ωριµάζει αργά και η συγκοµιδή της γίνεται από το τέλος
∆εκεµβρίου έως τις αρχές Ιανουαρίου. Ο καρπός της είναι µεσαίου µεγέθους µε οβάλ
σχήµα. Το βάρος της είναι από 2.2 µέχρι 2.9 γραµµάρια και το ύψος της ποικίλει από
7.5 εως 25 χιλιοστά. Το λάδι από Αθηνολιά είναι εξαιρετικής ποιότητας µε χαµηλή
οξύτητα.
Λαδολιά (Τσουνάτη)
Είναι µια ποικιλία που ανθίζει από το τέλος του Απριλίου µέχρι το τέλος Μαΐου.
Ο καρπός της ωριµάζει από το τέλος Οκτωβρίου µέχρι και το τέλος Νοεµβρίου. Το
µέγεθος του καρπού είναι σχετικά µικρό µε διαστάσεις από10 εως 16 χιλιοστά και ο
µέσος όρος βάρος του είναι 1.2 γραµµάρια. Η Λαδολιά έχει υψηλό δείκτη απόδοσης
ελαιόλαδου εξαιρετικής ποιότητας µε χαµηλή οξύτητα επίσης.
Καλαµών
Η καλύτερη εποχή για τη συγκοµιδή της ποικιλίας αυτής είναι µεταξύ
∆εκεµβρίου και Ιανουάριου. Η συγκιµιδή γίνεται µόνο όταν το χρώµα του καρπού έχει
γίνει εντελώς µαύρο. Έχει ασύµµετρο σχήµα ενώ το βάρος του καρπού είναι αρκετά
αυξηµένο. Το δέντρο της Καλαµών έχει τη δυνατότητα να αντέχει σε όλες τις
θερµοκρασίες κλίµατος δίνοντας εξαιρετικούς καρπούς. Η ποικιλία αυτή είναι και
παγκοσµίως και η πιο γνωστή ελιά τραπεζιού.
Αµφίσσης
Η συγκοµιδή της ποικιλίας αυτής εξαρτάται από το πόσο ώριµος είναι ο
καρπός της. Το µέγεθος της ελιάς αυτής είναι επίσης αρκετά αυξηµένο όπως
29
αντιστοίχως και το βάρος της. Λόγω του γεγονός ότι η συγκεκριµένη αυτή ποικιλία
δίνει σχετικά χαµηλότερης ποιότητας ελαιόλαδου συγκριτικά µε άλλες ποικιλίες,
χρησιµοποιείται κυρίως σαν ελιά ή πατέ.
Χαλκιδικής
Η ποικιλία αυτή ωριµάζει σχετικά νωρίς και η συγκοµιδή της γίνεται µεταξύ
Νοεµβρίου και ∆εκεµβρίου. Ο καρπός της έχει χρώµα κιτρινοπράσινο και δε αλλάζει
σε µαύρο όπως γίνεται σε άλλες ποικιλίες. Έχει ασύµµετρο σχήµα και συνήθως
χρησιµοποιείται ως ελιά τραπεζιού και πατέ όπως και η Αµφίσσης,αλλά συχνά τις
βρίσκουµε και γεµιστές µε αµύγδαλο ή πιπεριά.
Μανάκι
Η ποικιλία αυτή επίσης ωριµάζει µε αργούς ρυθµούς και η καλύτερη εποχή για
τη συγκοµιδή της είναι από το τέλος Ιανουαρίου µέχρι τις αρχές του Φεβρουαρίου. Ο
καρπός της έχει µεσαίες διαστάσεις µε οβάλ σχήµα. Το βάρος της ποικίλει από 2.2
έως 2.9 γραµµάρια. Αυτό που χαρακτηρίζει το δέντρο Μανάκι είναι ότι αντέχει σε
υψηλό υψόµετρο, όπου άλλες ποικιλίες εκτός από την Αθηνολιά δε µπορούν να
αποδώσουν.
Απαιτήσεις σε κλίµα-έδαφος
To δέντρο της ελιάς γενικά δεν είναι απαιτητικό όσον αφορά την σύσταση του
εδάφους, αλλά για να αναπτυχθεί χρειάζεται ιδιαίτερες κλιµατολογικές συνθήκες. ∆εν
ευδοκιµεί σε περιοχές που οι θερµοκρασίες το χειµώνα πέφτουν κάτω από µείον
9.Οι πολύ χαµηλές θερµοκρασίες µπορεί ακόµα και να νεκρώσουν τα δέντρα, ενώ
αντίθετα σχετικά χαµηλές θερµοκρασίες είναι απαραίτητες είναι απαραίτητες για την
καρποφορία του δέντρου. Το πόσο χαµηλές πρέπει να είναι οι θερµοκρασίες καθώς
και η διάρκεια τους διαφέρει από ποικιλία σε ποικιλία. Γενικά το δέντρο της ελιάς
θέλει ήπιο, ζεστό κλίµα, χωρίς πολλές και απότοµες αλλαγές.
Στο ύψος από την θάλασσα που αντέχει η ελιά, κυµαίνεται από τόπο σε τόπο.
Όπου το µέρος είναι βορεινό, ψυχρό, ανεµόπληκτο, Η ελιά δεν ευδοκιµεί πάνω από
τα 200-300 µ. Σε αντίθεση όπου το µέρος είναι ανατολικό, ζεστό και
προφυλασσόµενο από τους ανέµους, η καλλιέργεια φτάνει ως τα 600-700 µ. Το κλίµα
όπως προαναφέρθηκε περιορίζει την καλλιέργεια της ελιάς, δεν συµβαίνει όµως το
ίδιο µε την ποιότητα του εδάφους. Η ελιά ευδοκιµεί στους κήπους, στα χωράφια, στις
γόνιµες πεδιάδες και στις πλαγιές, σε ποτιστικές και σε ξηρές εκτάσεις, ακόµα και σε
πετρώδη εδάφη που είναι δύσκολο ή και αδύνατων να αναπτυχθούν άλλα
καρποφόρα δέντρα. Μόνο σε βαλτώδη εδάφη δεν καλλιεργείται η ελιά.
30
Καλλιέργεια
Παραδοσιακή καλλιέργεια:
Τα δένδρα αναπτύσσονται ως ξηρικά, φυτεύονται σε πυκνότητα 10 δένδρα
στο στρέµµα (10-12 m x 10-12m). πυκνή φύτευση ελιάς: τα δένδρα φυτεύονται σε
πυκνότητα 30 δένδρα στο στρέµµα(5-7 m x 5-7 m).
Υπέρ-πυκνη φύτευση ελιάς: τα δένδρα φυτεύονται σε πυκνότητα 150-180 δένδρα στο
στρέµµα (1.35-2.5 m x 3.5-4.7 m)
Η συγκοµιδή της ελιάς ξεκινά το φθινόπωρο, αλλά ο ακριβής χρόνος εξαρτάται
από το αν οι ελιές που προορίζονται για κατανάλωση ή την παραγωγή
πετρελαίου. ∆εν είναι όλα τα φρούτα σε µία ελιά είναι έτοιµο για να συγκεντρώνονται
στο ίδιο χρόνο και συλλεκτικές µηχανές θα επιστρέψει σε ένα δέντρο πολλές φορές
κατά τη διάρκεια µιας συγκοµιδής. Φρούτα για την παραγωγή ελαίου λαµβάνεται ως
µόλις φτάσει τη βέλτιστη ωρίµανση όταν θα δώσει το µέγιστο ποσό ελαίου µε την πιο
γεύση.
Σε πολλές περιοχές, οι ελιές ξυλοδαρµό από τα δέντρα µε µεγάλη πόλους και
τα φρούτα που αλιεύονται σε µεγάλες δίχτυα. Πολλοί αγρότες τώρα συγκοµιδή µε τη
χρήση τρακτέρ µε τα νύχια που πρέπει να κρατάτε τον κορµό του δέντρου και στη
συνέχεια να δονείται για να αποσπάσει ταρακουνήσει τα φρούτα. Όµως, η καλύτερη
µέθοδος συγκοµιδής είναι µε το χέρι - να πάρει κάθε φρούτο και προσεκτικά την
τοποθέτηση σε ένα καλάθι για να αποφύγετε τις ζηµιές, όπως κτυπηµένους καρπούς
παράγει λάδι χαµηλής ποιότητας.
Εργασίες συντήρησης της φυτείας
Σηµαντικές ποσότητες από τα κύρια θρεπτικά στοιχεία αζώτου,
φωσφόρου και καλίου αποµακρύνονται κάθε χρόνο από τον ελαιώνα λόγω των
αναγκών του φυτού για βλαστική ανάπτυξη και παραγωγή. Είναι φυσικό όταν οι
αποµακρυνόµενες ποσότητες είναι µεγαλύτερες από τις διαθέσιµες να σηµειωθεί
µείωση στην παραγωγή εκτός αν αυτά τα στοιχεία συµπληρωθούν.
Η ποσότητα των στοιχείων που πρέπει να προστεθούν στο έδαφος κάθε
ελαιώνα εξαρτάται από τον τύπο του εδάφους, τα διαθέσιµα αποθέµατα, την
ακολουθούµενη πρακτική καλλιέργειας (κλάδεµα, άρδευση κτλ.) και την παραγωγή
του έτους.
Κατά συνέπεια δεν είναι δυνατό να καταλήξει κανένας σε κάποια ιδανική
στρατηγική λίπανσης που να ισχύει σε όλες τις συνθήκες, µπορεί όµως να
ξεχωρίσει κάποιες γενικές κατευθύνσεις. Πιο σηµαντική παράµετρος είναι
31
πάντοτε οι θρεπτικές απαιτήσεις της καλλιέργειας, στην προκειµένη περίπτωση της
ελιάς. Πρώτο µέληµα είναι η αναπλήρωση τουλάχιστο των θρεπτικών στοιχείων που
αποµακρύνθηκαν µε τη συγκοµιδή και το κλάδεµα. Έχει βρεθεί ότι κατά µέσο όρο
100 κιλά ελαιόκαρπου αποµακρύνουν από το έδαφος: 0,9 κιλά Αζώτου (Ν), 0,2 κιλά
Φωσφόρου (Ρ), 1,0 κιλό Κάλι (Κ) και 0,4 κιλά Ασβέστιο (Ca). Πρέπει να συνεκτιµηθεί
και µια ποσότητα θρεπτικών στοιχείων που δεσµεύεται στο έδαφος, σε µη
αφοµοιώσιµη µορφή (κυρίως σε Φωσφόρο και Κάλι) ή ακόµη χάνεται µε έκπλυση
προς τα κατώτερα στρώµατα του εδάφους κυρίως σε Άζωτο.
Τρόποι λίπανσης
Η λίπανση του βιολογικού ελαιώνα στοχεύει στη βελτίωση της
παραγωγικότητας του εδάφους και στη στρατηγική που εξασφαλίζει µακροχρόνια
βελτίωση της υφής και δοµής του εδάφους παράλληλα µε την αύξηση της
γονιµoτητας του.
Η λίπανση της ελιάς θα πρέπει να βασιστεί σε ένα πρόγραµµα διατήρησης και
αναζωογόνησης του εδάφους των ελαιώνων. Το πρόγραµµα αυτό στηρίζεται
κυρίως στην εφαρµογή της µεθόδου της χλωρής λίπανσης µε ψυχανθή,
αγρωστώδη ή και µείγµατα, στην προσθήκη κοµπόστας από οργανικά υλικά,
καθώς και στην προσθήκη ζωικής κοπριάς , η οποία απαραίτητα προέρχεται
από ζώα πρώτιστα βιολογικής ή ακόµα εκτατικής εκτροφής.
Οργανική λίπανση: Οικονοµικός και πρακτικός τρόπος λίπανσης του
βιολoγικού ελαιώνα είναι η Παρασκευή κοµπόστας χρησιµοποιώντας τα φυτικά
υπολείµµατα του ελαιώνα µε κοπριά από βιολογικής ή εκτατικής εκτροφής ζώα.
Ένας τρόπος παρασκευής οργανικής κοµπόστας είναι η χρησιµοποίηση των φύλλων
ελιάς από τα ελαιοτριβεία µαζί µε ένα ποσοστό 10-20% περίπου κοπριά
αιγοπροβάτων. Η κατασκευή αυτού του τύπου οργανικής κοµπόστας στοιχίζει,
γι’ αυτό χρησιµοποιείται συνήθως τα πρώτα 3-4 χρόνια µετατροπής του
ελαιώνα σε βιολογικό. Τα επόµενα χρόνια µπορούν να χρησιµοποιηθούν φύλλα
ελιάς και άλλα φυτικά υπολείµµατα µαζί µε 20-40% ελαιολύµατα από τις δεξαµενές
των ελαιουργείων. Ως γνωστό τα απόβλητα των ελαιοτριβείων έχουν καλή
περιεκτικότητα σε διάφορα θρεπτικά στοιχεία, σε οργανική ουσία και σε
µικροοργανισµούς.
Η καλύτερη περίοδος τοποθέτησης της κοµπόστας είναι αµέσως µετά τη
συγκοµιδή. Για κάθε δεκάριο συστήνονται κατά µέσο όρο 2 κυβικά µέτρα
κοµπόστας. Η λίπανση συµπληρώνεται µε την ενσωµάτωση της φυσικής
βλάστησης του ελαιώνα, µε την ενσωµάτωση των φύλλων και κλαδιών πάχους
µέχρι 5 εκ. που θρυµµατίζονται µε την καλλιέργεια, µε τη χρήση ειδικών
µηχανικών εργαλείων-θρυµµατιστών, καθώς και µε τη χρήση των απόνερων των
ελαιοτριβείων.
32
Η καταστροφή της φυσικής βλάστησης (αγριόχορτων) γίνεται µε µηχανική
καλλιέργεια ή, στα µέρη που δεν µπορεί να εργαστεί το τρακτέρ, µε χορτοκοπτική
µηχανή πλάτης. Η καλλιέργεια του εδάφους γίνεται αµέσως µετά το κλάδεµα και την
τοποθέτηση της οργανικής κοµπόστας, έτσι ώστε µε την καλλιέργεια να γίνεται και
ενσωµάτωση της στο έδαφος. Οι πιο πάνω ποσότητες έχουν στόχο τη γενική κάλυψη
των αναγκών και το λεγόµενο «χτίσιµο» της γονιµότητας του εδάφους.
Οι χηµικές αναλύσεις εδάφους δείχνουν την εικόνα των θρεπτικών
στοιχείων στο έδαφος, ενώ ηφυλλοδιαγνωστική το επίπεδο των θρεπτικών
στοιχείων που µπόρεσε να προσλάβει το φυτό.
Χρόνος και τρόπος εφαρµογής: Πιο κατάλληλη εποχή για την προσθήκη
θρεπτικών στοιχείων είναι το φθινόπωρο, από την άποψη ότι θα πρέπει το
οργανικό λίπασµα να µπορέσει να αξιοποιήσει όσο καλύτερα γίνεται τις χειµερινές
βροχοπτώσεις για να διαλυθεί και να προσληφθεί από τα ελαιoδεντρα.
Συστήνεται επιφανειακός διασκορπισµός των θρεπτικών στοιχείων και
µετά ελαφριά ενσωµάτωση τους µε καλλιεργητή φρέζα κτλ.
Άρδευση
Η ελιά θεωρείται από τα πιο ανθεκτικά φυτά στην ξηρασία. Παρά τις
ξηροφυτικές της ιδιότητες, η ελιά για να αναπτυχθεί και αποδώσει οικονοµικά ως
δενδρώδης καλλιέργεια απαιτεί την επάρκεια εδαφικής υγρασίας. Η άρδευση της
ελιάς δεν επιδρά θετικά µόνο στη βλάστηση, ανθοφορία, καρποφορία και κατ’
επέκταση στην αύξηση των αποδόσεων αλλά και στον περιορισµό της
παρενιαυτοφορίας των δέντρων. Η ελιά έχει ιδιαίτερα µεγάλες απαιτήσεις σε
νερό τους µήνες Ιανουάριο και Φεβρουάριο όπου διαφοροποιούνται οι
ανθοφόροι οφθαλµοί, τον Απρίλιο-Μάιο, όπου έχουµε την άνθηση και
καρπόδεση της ελιάς και τον Ιούνιο όπου είναι η περίοδος σκλήρυνσης του
πυρήνα. Επίσης, η άρδευση της ελιάς κατά τους θερµούς µήνες περιορίζει τη
συρρίκνωση του καρπού. Η ποσότητα του νερού και συχνότητα άρδευσης
εξαρτάται από την ανάπτυξη του δέντρου, το βλαστικό στάδιο, την εποχή, το
έδαφος, το σύστηµα άρδευσης και τις κλιµατολογικές συνθήκες της περιοχής.
Ενδεικτικά, οι απαιτήσεις της ελιάς σε νερό κυµαίνονται από 400-450 κυβικά
µέτρα/δεκάριο/έτος για τις επιτραπέζιες ποικιλίες και 200 κυβικά µέτρα/δεκάριο/έτος
για τις ελαιοποιήσιµες ποικιλίες.
Τέλος, για την ορθολογιστική χρήση του νερού συστήνεται η χρήση
βελτιωµένων συστηµάτων άρδευσης (σταγόνες, µικροεκτοξευτήρες), καθώς και η
εφαρµογή ωραρίων άρδευσης.
33
Κλάδεµα
Το κλάδεµα των ελαιόδεντρων είναι µια σηµαντική εργασία που αποσκοπεί
στην προσαρµογή της ανάπτυξης και καρποφορίας των δέντρων στις
εδαφοκλιµατικές συνθήκες της περιοχής και στις καλλιεργητικές µας επιδιώξεις,
ιδιαίτερα στην προστασία από εντοµολογικές παθήσεις και στη διευκόλυνση της
συγκοµιδής των ελιών, που είναι το κύριο οικονοµικό κόστος της ελαιοκαλλιέργειας.
Στα ελαιόδεντρα βιολογικής παραγωγής γίνονται δύο τύποι κλαδέµατος: Το
κλάδεµα διαµόρφωσης και το κλάδεµα ανάπτυξης και καρποφορίας.
•
Κλάδεµα διαµόρφωσης γίνεται συνήθως στα νεαρά δέντρα, µε στόχο τη
δηµιουργία ενός ανθεκτικού σκελετού και ενός σχήµατος που θα ανταποκρίνεται
στις απαιτήσεις της µηχανικής ελαιοσυλλογής.
•
Κλάδεµα καρποφορίας γίνεται στα παραγωγικά δέντρα, για εξασφάλιση
αερισµού και φωτισµού, σταθερής καρποφορίας και καλής ποιότητας καρπού.
Ζιζανιοκτονία
Ο σοβαρότερος εντοµολογικός εχθρός είναι ο ∆άκος της ελιάς. Η
αντιµετώπιση του στηρίζεται στα µέσα µαζικής παγίδευσης µε τη χρήση διαφόρων
τύπων παγίδων. Με τη µέθοδο αυτή επιδιώκεται η σύλληψη όσο το δυνατό
µεγαλύτερου αριθµού τέλειων εντόµων του ∆άκου ώστε να µειωθεί ο
πληθυσµός του σε επίπεδα που δεν προκαλούν οικονοµική ζηµιά.
Οι παγίδες που χρησιµοποιούνται µπορεί να είναι αυτοσχέδιες, που
βασίζονται σε διάλυµα πρωτεΐνης για προσέλκυση του ∆άκου ή σε έτοιµες
παγίδες που υπάρχουν στην αγορά. Οι τελευταίες είναι χάρτινες εµποτισµένες
µε εντοµοκτόνο και ελκύουν το ∆άκο µε φεροµόνη και αµµωνία. Όταν τοποθετούνται
έγκαιρα και ο πληθυσµός του ∆άκου είναι σχετικά χαµηλός, η προσβολή στον καρπό
είναι περιορισµένη και σε ανεκτό επίπεδο. Αντίθετα, σε ψηλό πληθυσµό του ∆άκου το
αποτέλεσµα συνήθως δεν είναι ικανοποιητικό.
Τα Λεπιδόπτερα έντοµα, όπως ο Ρυγχίτης, ο Πυρηνοτρήτης, η
Μαργαρόνια και η Ζευζέρα πρέπει να παρακολουθούνται στενά από το
γεωπόνο σε συνεργασία µε τους ενδιαφερόµενους αγρότες, µε τη βοήθεια
σύγχρονων µεθόδων, όπως οι παγίδες φεροµόνης. Η Ζευζέρα δηµιουργεί
προβλήµατα στα ελαιόδεντρα και δύσκολα αντιµετωπίζεται.
Από τα Ηµίπτερα, τα Κοκκοειδή Saissetia olea (Λεκάνιο) και η Parlatoria
oleae, καθώς και η Ψύλλα Euphyllura olivina, δυνατό να προκαλέσουν ζηµιές.
Αντιµετωπίζονται µε καλό κλάδεµα και αερισµό των δέντρων, καθώς και µε τη
συµβολή των ωφέλιµων εντόµων.
34
Ο Φλοιοτρήβης αποτελεί συνήθως πρόβληµα σε αδύνατα δέντρα.
Αντιµετωπίζεται µε καλλιεργητικά µέτρα, όπως καταστροφή µε κάψιµο των κλαδιών
που κόβονται µε το κλάδεµα και κατάλληλη άρδευση και λίπανση. Συνεχής θα
πρέπει να είναι η προσπάθεια ενίσχυσης της παρουσίας και αύξησης του πληθυσµού
των ωφέλιµων εντόµων και ζώων στην περιοχή για απαλλαγή από την ανάγκη
κάποιων επεµβάσεων, κάτι που µειώνει το κόστος παραγωγής αλλά ωφελεί και το
περιβάλλον.
Αν υπάρξει κάποιο πρόβληµα, ο έλεγχος των «επιβλαβών» εντόµων γίνεται
είτε µε παγίδες είτε µε επιλεγµένα φυσικά εντοµοκτόνα, µη τοξικά για τον άνθρωπο,
που επιτρέπονται στα πλαίσια της βιολογικής γεωργίας (Θειάφι, Βάκιλος Θουριγγίας,
Ροτενόνη, Πύρεθρο, ειδικά λάδια κτλ).
Χηµική σύνθεση ελιάς
Ο καρπός της ελιάς είναι δρύπη µε σχήµα ωοειδές που συχνά καταλήγει σε
µυτερό άκρο. Η διαφορά από τις άλλες δρύπες (πυρηνόκαρπα) εντοπίζεται στη
χηµική σύσταση. Ο ελαιόκαρπος χωρίζεται σε τρία κύρια µέρη, στο επικάρπιο,στο
µεσοκάρπιο και στο ενδοκάρπιο. Το επικάρπιο ή επιδερµίδα ή µεµβράνη,καλύπτει το
1,5-3,5 του βάρους του καρπού. Το µεσοκάρπιο ή σάρκα, καλύπτει το 70-90% του
καρπού και τέλος το ενδοκάρπιο ή πυρήνας καλύπτει το υπόλοιπο µέρος του
καρπού. Το ενδοκάρπιο ή πυρήνας αποτελείται από το σκληρό ξυλώδες τµήµα, µε
συνήθως ένα και πολύ σπάνια δύο ενδοσπέρµια (σπόροι). Τα κύρια συστατικά της
σάρκας της ελιάς είναι:
• το νερό
•το ελαιόλαδο
•τα σάκχαρα
•οι πρωτεϊνες
•τα κόµµεα-ρητίνες
•τα οργανικά οξέα 19
•οι ταννίνες
•η ελευρωπαίνη
•τα ανόργανα συστατικά κ.ά.
Τα κύρια σάκχαρα που περιέχει ο ελαιόκαρπος είναι η γλυκόζη η φρουκτόζη
και η σακχαρόζη. Από τα οργανικά οξέα συναντώνται το κιτρικό, το µηλικό και το
οξαλικό. Και τα τρία µαζί αντιπροσωπεύουν περίπου το 0,1% του νωπού βάρους.
Η σύνθεση του ελαιόκαρπου στα συστατικά αυτά διαφέρει ανάλογα µε τη
ποικιλία, τη περιοχή της καλλιέργειας της ελιάς, τη χρονιά και το στάδιο ανάπτυξης
του καρπού. Ο καρπός των µεγαλόκαρπων ποικιλίων που περιέχουν µικρό ποσοστό
ελαιολάδου και µεγάλο ποσοστό σακχάρων χρησιµοποιείται συνήθως για τη
35
παρασκευή της βρώσιµης ελιάς (επιτραπέζιες). Αντίθετα, ποικιλίες µε µεγάλο
ποσοστό ελαιολάδου χρησιµοποιούνται για ελαιοποιήση. Οι ποικιλίες ελιάς που είναι
κατάλληλες για τη παραγωγή ελαιολάδου έχουν συνήθως µέσο µέγεθος καρπού.
Θρεπτική και φαρµάκευτική σηµασία
Η διατροφική αξία του ελαιολάδου και της ελιάς είναι αναµφισβήτητη, αφού
περιέχουν θρεπτικά συστατικά πολύτιµα για τον ανθρώπινο οργανισµό, όπως
βιταµίνες, ιχνοστοιχεία, φυτικές ίνες, µέταλλα και µονοακόρεστα λιπαρά οξέα. ∆εν
είναι τυχαίο ότι στον Ιπποκράτειο Κώδικα αναφέρονται περισσότερες από εξήντα
φαρµακευτικές χρήσεις του ελαιολάδου. Είναι ένα προϊόν που προστατεύει από τη
φυµατίωση, τους ρευµατισµούς, βοηθάει στο κλείσιµο των πληγών, µειώνει την κακή
χοληστερίνη και αυξάνει την καλή, ενώ αποτελεί ασπίδα προστασίας κατά του
καρκίνου και της γήρανσης.
Η ποιότητα του ελαιολάδου επηρεάζεται από το σχηµατισµό του στον καρπό
µέχρι το στάδιο της κατανάλωσης και εξαρτάται από την ποικιλία, το έδαφος και το
µικροκλίµα της περιοχής, παράγοντες στους οποίους η χώρα µας υπερτερεί. Έτσι τα
αρωµατικά και γευστικά χαρακτηριστικά του ελαιολάδου, τα ιχνοστοιχεία και οι
αντιοξειδωτικές και άλλες ουσίες βρίσκονται σε µεγαλύτερες ποσότητες στο ελληνικό
εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο
Μεταποίηση και παράγωγα τις ελιάς
Οι καρποί της ελιάς που παρασκευάζονται µε διάφορους τρόπους ανάλογα µε
την ποικιλία, χρησιµοποιούνται σαν συµπλήρωµα στο πρόγευµα, στις σαλάτες, αλλά
και σε πολλά φαγητά και αποτελούν άριστη, γευστική και υγιεινή τροφή.
Στην Κρήτη είναι γνωστοί πολλοί τρόποι παραδοσιακής παρασκευής που
χρησιµοποιούνται στα σπίτια για οικογενειακή χρήση η σε µικρές βιοτεχνίες για
διάθεση στο εµπόριο. Οι πιο γνωστοί από αυτούς είναι:
Ελιές πράσινες σε άλµη η τσακιστές που γίνονται µε καρπούς ποικιλίας
Τσουνάτης η Μουρατολιάς.
Ελιές µαύρες παστές η σε άλµη που γίνονται από καρπούς χονδρόκαρπων
ποικιλιών (Θρουµπολιά Χονδρολιά, Τσουνάτη) η καρπούς της µικρόκαρπης και
πλέον διαδεδοµένης στην Κρήτη ποικιλίας Λιανολιάς η Κορωνέϊκης.
Το ξύλο της ελιάς χρησιµοποιούνταν στην αρχαιότητα σαν καύσιµη ύλη, για
ξυλοδεσιές στην αρχιτεκτονική, για εµπόλια στη σύνδεση κιόνων, για στειλεούς
αγροτικών και άλλων εργαλείων, αλλά και για την κατασκευή ξοάνων θεών και άλλων
ξύλινων αγαλµάτων.
36
Σήµερα το ξύλο της ελιάς αποτελεί πρώτη ύλη για κατασκευή επίπλων αλλά
και ξυλόγλυπτων. Στην Κρήτη υπάρχουν αρκετά άριστοι τεχνίτες που παράγουν
πραγµατικά αριστουργήµατα από το ξύλο της ελιάς. Το σκληρό ανθεκτικό και
συγχρόνως εξαιρετικό σε εµφάνιση ξύλο της Ελιάς µε τα πολυποίκιλα φυσικά
σχήµατα του αποτελεί εξαίρετη πρώτη ύλη για κατασκευή τραπεζιών, καρεκλών,
κρεβατιών αλλά και πολλών άλλων διακοσµητικών αντικειµένων.
Τα φύλλα και τα κλαδιά της ελιάς που χρησιµοποιούνταν για στρώµατα στα
παλιά χρόνια, χρησιµοποιούνται σήµερα για ζωοτροφή και καύσιµη ύλη. Τα φύλλα
της ελιάς που αφαιρούνται από τον καρπό στα ελαιουργεία χρησιµοποιούνται σαν
πρώτη ύλη για παρασκευή (κοµπόστ) λιπάσµατος κατάλληλου για την λίπανση των
ελαιώνων που προορίζονται για παραγωγή βιολογικού ελαιολάδου.
2.5 Μανταρίνι
Ιστορία – προέλευση
Η ιστορία του µανταρινιού ανάγεται πριν από τρεις χιλιάδες χρόνια, στην Κίνα.
Λέγεται ότι πήραν το όνοµά τους από τους µανδαρίνους, τους ανώτερους κρατικούς
λειτουργούς της κινέζικης αυτοκρατορίας, εξαιτίας του χρώµατος που είχαν οι στολές
τους και γιατί αντάλλασσαν τα φρούτα αυτά ως δώρα. Τα µανταρίνια Κληµεντίνες
πήραν το όνοµά τους από το µοναχό Clement Rodier (1829 – 1904) που εντόπισε τη
συγκεκριµένη ποικιλία στην Αλγερία. Ο Ρώσος ναύαρχος Λογγίνος Χέιδεν φέρεται να
έφερε πρώτος το µανταρίνι στη χώρα µας. Στα αγγλικά το µανταρίνι αναφέρετραι
πότε ως mandarin και πότε ως tangerine. Η λέξη αυτή αρχικά χρησιµοποιούνταν για
µια µικρή ποικιλία πορτοκαλιού που έφερναν από την Ταγγέρη, στο Μαρόκο.
Ποικιλίες µανταρινιού
Το µανταρίνι έχει πολλά ονόµατα, µερικά από τα οποία αναφέρονται σε
διασταυρώσεις ανάµεσα στη µανταρινιά και σε άλλο εσπεριδοειδές φυτό. Τα
περισσότερα µανταρίνια σε συσκευασίες ανήκουν στην ποικιλία satsuma, γνωστή
στην Ιαπωνία µε το όνοµα mikan. Η ποικιλία όµως που έχει κερδίσει τους
καταναλωτές διεθνώς είναι οι κληµεντίνες. Το tangor, που είναι διασταύρωση
ανάµεσα σε πορτοκάλι και µανταρίνι έχει πικρή σάρκα, πλούσια σε άρωµα και είναι
εύκολο στο ξεφλούδισµα. Τέλος, το rangpur αποτελεί µια διασταύρωση µανταρινιών
και λεµονιών.
Κληµεντίνη: Ποικιλία πολύ διαδεδοµένη, µε εύγευστους καρπούς, σχεδόν
άσπερµους που ωριµάζουν νωρίς το χειµώνα. ∆έντρο µε πυκνό φύλλωµα,
συµπαγούς εµφάνισης, συµµετρικού σχήµατος.
37
Κοινή (Χίου): Το "παραδοσιακό" µανταρίνι, µε τους ιδιαίτερα αρωµατικούς
καρπούς, χειµερινής ωρίµανσης, που φέρνουν λίγα ή πολλά σπέρµατα.
Ενκορ: Γνωστή ποικιλία όψιµης ωρίµανσης (Μάρτιο-Ιούνιο). Καρποί
αρωµατικοί, πολύ γευστικοί
Ορτανίκ: Ποικιλία όψιµης ωρίµανσης (Μάρτιο-Ιούνιο) µε γευστικούς καρπούς.
∆έντρο και καρποί ιδιαίτερης αντοχής σε αντίξοες συνθήκες και ασθένειες.
Νόβα: Τύπος "Κληµεντίνης" όψιµης ωρίµανσης.
Εργασίες συντήρησης της φυτείας
Πριν την εγκατάσταση των δένδρων: Συστήνεται η προσθήκη 3-4 τόνων χωνεµένης
κοπριάς στο στρέµµα, εφόσον το έδαφος περιέχει λιγότερο από 2% σε οργανική
ουσία, καθώς και η ενσωµάτωση 20-30 µονάδων φωσφόρου και 40-60 µονάδων
καλίου ανά στρέµµα.
Νεαρά δένδρα: Η λίπανση στα νεαρά µη παραγωγικά δένδρα διαφέρει από τα ώριµα
παραγωγικά στο γεγονός ότι στα πρώτα δεν υπάρχουν απώλειες θρεπτικών
στοιχείων µε τη συγκοµιδή των καρπών και ταυτόχρονα το µέγεθός τους είναι αρκετά
µικρότερο. Στόχος ενός τέτοιου προγράµµατος λίπανσης είναι η επιτάχυνση της
εισόδου των δένδρων σε καρποφορία µέσω της ταχείας ανάπτυξής τους. Στα νεαρά
δένδρα επίσης απαιτείται µεγαλύτερη συχνότητα των λιπάνσεων (συνήθως 4-6
λιπάνσεις το έτος), µε µικρότερες ποσότητες λιπαντικών στοιχείων ανά επέµβαση.
Μέχρι το τέλος Μαΐου θα πρέπει να έχει γίνει και η τελευταία τµηµατική λίπανση, ώστε
να προλάβουν να «ψηθούν» οι νέοι βλαστοί για να περάσουν ακίνδυνα τους
παγετούς του χειµώνα. Επιπλέον, η ετήσια χορηγούµενη ποσότητα του αζώτου
πρέπει να είναι µεγαλύτερη στις πιο πυκνές φυτεύσεις. Επισηµαίνεται ότι σε
ασβεστούχα εδάφη η φωσφορική λίπανση θα πρέπει να γίνεται κάθε χρόνο. Το κάλιο
εφαρµόζεται στην ίδια αναλογία µε το άζωτο.
Ενδεικτική λίπανση σε παραγωγικά δένδρα
Χρόνος εφαρµογής: Γενικά, συνιστάται µία βασική λίπανση το χειµώνα όπου θα
προστεθούν το σύνολο των ποσοτήτων σε κάλιο και φωσφόρο και µέρος του αζώτου.
Το άζωτο στις περισσότερες περιπτώσεις προστίθεται κατά 2/3 στα τέλη χειµώνα µε
αρχές άνοιξης και κατά 1/3 στα τέλη ανοίξεως µε αρχές καλοκαιριού. Οι όψιµες
καλοκαιρινές αζωτολιπάνσεις θα πρέπει να αποφεύγονται γιατί ζηµιώνουν την
ποιότητα των καρπών και προκαλούν όψιµη βλάστηση η οποία ζηµιώνεται από το
φυλλοκνίστη το καλοκαίρι και από τα πρώτα κρύα το φθινόπωρο-χειµώνα. Στην
περίπτωση που γίνεται υδρολίπανση (εφαρµόζεται στο µεγαλύτερο ποσοστό των
αρδεύσεων) το 30% της συνολικής ποσότητας του αζώτου χορηγείται πριν την
38
άνθηση, στη συνέχεια το 30% κατά την καρπόδεση και το υπόλοιπο 40% στο
τέλος της φυσιολογικής καρπόπτωσης του καλοκαιριού. Όσον αφορά το κάλιο, 30%
δίνεται πριν την άνθηση, 40% στην αρχή της καρπόδεσης και 30% κατά το τέλος της
φυσιολογικής καρπόπτωσης του καλοκαιριού.
Άρδευση
Τα εσπεριδοειδή απαιτούν τακτικά ποτίσµατα, µε άφθονο, καλής ποιότητας
νερό, η ποσότητα του οποίου αυξάνεται µε την πρόοδο της ανάπτυξης του δέντρου.
Ενδεικτικά αναφέρεται ότι για ένα δέντρο, σε πλήρη ανάπτυξη και παραγωγή, κατά
την κρίσιµη περίοδο του έτους (Ιουλίου-Αυγούστου) για να έχει τα άριστα
αποτελέσµατα απαιτεί περίπου 100 λίτρα νερό την ηµέρα. Αυτή η ποσότητα νερού,
ανάλογα µε τον τρόπο ποτίσµατος και τον τύπο του εδάφους, χορηγείται σε
τακτικότερα ή αραιότερα χρονικά διαστήµατα, πάντως όχι αραιότερα της µιας
εβδοµάδας. Τονίζεται ότι η "επιφάνεια βρεχοµένου εδάφους" πρέπει να είναι
τουλάχιστον ίση µε την προβολή της κόµης του δέντρου.
Κλάδεµα
Τα εσπεριδοειδή δεν είναι απαιτητικά σε τακτικό κλάδεµα. Μπορεί να διακριθεί
στις δυο παρακάτω κατηγορίες:
•
Αποφυγή αναβλάστησης υποκειµένου
Αφαιρούνται τυχόν αναβλαστήσεις του υποκειµένου από τον κορµό του δέντρου.
Κλάδεµα σχήµατος & ανθοφορίας
Γίνεται την Άνοιξη, µε αφαίρεση µικρών τµηµάτων της κόµης του δέντρου µε
σκοπό τη διατήρηση του συµµετρικού σχήµατος του δέντρου, την εξασφάλιση
φωτισµού και αερισµού στο εσωτερικό της κοµής αυτού και την επίτευξη ισορροπίας
•
µεταξύ βλάστησης και καρποφορίας, µε επιλογή προς αφαίρεση των πολύ πυκνών
και ασθενικών βλαστών.
Ζιζανιοκτονία
Κυριότεροι εχθροί και ασθένειες
•
Κοκκωειδή
(ψώρες):
Προσβάλουν
διάφορα
µέρη
του
δέντρου.
Καταπολεµούνται την Άνοιξη έως το Φθινώπορο, ανάλογα µε το είδος του εντόµου
και την περιοχή.
•
Αφίδες: Προσβάλουν µόνο τη νεαρή βλάστηση. Καταπολεµείται την Άνοιξη
κυρίως και δευτερευόντως το Φθινόπωρο. Η καταπολέµηση τους συνδυάζεται µε του
φυλλοκνίστη
39
Φυλλοκνίστης: Προσβάλει µόνο την νεαρή βλάστηση. Είναι ο σηµαντικότερος
εχθρός των εσπεριδοειδών στη Κέρκυρα. Καταπολεµούνται µε επανειληµµένους
ψεκασµούς ή ριζοποτίσµατα των δέντρων σε όλη τη διάρκεια που αυτά έχουν νέα
βλάστηση
•
Μύγα Μεσογείου: Προσβάλει τους καρπούς. Καταπολεµείται το Καλοκαίρι και
το Φθινόπωρο όταν ο καρπός έρχεται σε διαδικασία ωρίµανσης.
•
Τετράνυχοι: Προσβάλει κυρίως τα φύλλα των δέντρων. Καταπολεµούνται µε
ψεκασµούς στην αρχή της εµφάνισης τους.
•
Κορυφοξήρα: Προσβάλει κυρίως τη Λεµονιά. Τα προσβεβληµένα δέντρα
οδηγούνται προς βέβαιο θάνατο. Η καλύτερη αντιµετώπιση είναι η επιλογή
ανθεκτικής ποικιλίας.
•
Χηµική σύνθεση των καρπών
Ο χαρακτήρας του καρπού είναι ξινός, πικρός και ελαφρώς ψυχρός. Περιέχει
πτητικό έλαιο, βιταµίνες A,B και C, φλαβονοειδή, σίδηρο, γλυκόζη και πικρές ουσίες.
Είναι πλούσιο σε µεταλλικά άλατα. Το µανταρίνι και οι παραλλαγές του (κληµεντίνες,
satsuma, tangor) είναι όλες πλούσιες σε καροτινοειδή.
Θρεπτική και φαρµακευτική σηµασία
Το µανταρίνι µοιάζει µε το πορτοκάλι, παρότι είναι λιγότερο πλούσιο σε
µεταλλικά άλατα. Αποτελεί φρούτο που συµβολίζει τη µακροζωία. Ανήκει στην οµάδα
των εσπεριδοειδών όπως το πορτοκάλι, το γκρέιπφρουτ και το λεµόνι. Είναι πλούσια
πηγή καλίου και βοηθά στη µείωση της αρτηριακής πίεσης. Η παρουσία αλάτων
βρωµίου δικαιολογεί την ηρεµιστική του δράση. Η αποξηραµένη φλούδα του φρούτου
χρησιµοποιείται στην παραδοσιακή κινεζική ιατρική.
Επίσης, ο φλοιός του µανταρινιού έχει θεραπευτικές ιδιότητες, διευκολύνει την
πέψη και κάνει καλό στην κοιλιά. Το µανταρίνι και οι παραλλαγές του (κληµεντίνες,
satsuma, tangor) είναι όλες πλούσιες σε καροτενοειδή. Μία µερίδα 100 γραµµαρίων
έχει περίπου 53 θερµίδες. Το µανταρίνι µειώνει σηµαντικά την πιθανότητα
καρδιοπάθειας, εγκεφαλικού, διαβήτη και καρκίνου του ήπατος.
Τα µανταρίνια εκτός από πολύ γευστικά, αποδεικνύονται και πολύ ευεργετικά
για την υγεία, όπως δείχνουν οι τελευταίες έρευνες Ιαπώνων επιστηµόνων, σύµφωνα
µε τις οποίες, η κατανάλωση των συγκεκριµένων εσπεριδοειδών µπορεί να µειώσει
τις πιθανότητες εµφάνισης καρκίνου στο συκώτι. Οι επιστήµονες τονίζουν, πως το
µυστικό της δύναµης των µανταρινιών βρίσκεται στη βιταµίνη Α και ειδικά σε κάποια
συστατικά της, τα καροτινοειδή, που εκτός από πολλές ευεργετικές για τον οργανισµό
ιδιότητες, δίνουν στα µανταρίνια το πορτοκαλί τους χρώµα.
40
2.6 ΛΕΜΟΝΙ
Ιστορία – προέλευση
Το λεµόνι είναι καλλιεργηµένο υβρίδιο που προέρχεται από άγριες ποικιλίες
όπως το κίτρο και το µανταρίνι. Είναι άγνωστο πού και πότε έγινε αυτή η
διασταύρωση. Ο κίτρος, προφανώς ο καρπός στον οποίο αναφέρεται ο Πλίνιος στη
Φυσική ιστορία (XII, vii.15) ως το malum medicum — τον "ιατρικό καρπό" — είναι,
κατά τα φαινόµενα, το πρώτο εσπεριδοειδές που ήταν γνωστό στη Μεσόγειο.
Απεικονίσεις εσπεριδοειδών δέντρων υπάρχουν σε ρωµαϊκά µωσαϊκά στη Βόρεια
Αφρική, αλλά η πρώτη σαφής περιγραφή του λεµονιού συναντάται στις αρχές του
10ου αιώνα, σε πραγµατεία περί γεωργίας του Άραβα Κούστους Αλ-Ρούµι. Περί τα
τέλη του 12ου αιώνα, ο Ιµπν Τζαµί, προσωπικός γιατρός του µεγάλου
µουσουλµάνου ηγέτη Σαλαντίν, έγραψε πραγµατεία περί του λεµονιού. Πιστεύεται
ότι οι πρώτες λεµονιές καλλιεργήθηκαν στο οροπέδιο Ντέκαν στην κεντρική Ινδία.
Η ονοµασία "λεµόνι" προέρχεται από την περσική λέξη (‫و‬CDE Limu), η οποία
είναι συγγενική µε τη σανσκριτική λέξη nimbuka. Λεµονιές καλλιεργήθηκαν στη
Γένοβα στα µέσα του 15ου αιώνα και εµφανίστηκαν στις Αζόρες το 1494. Πρόσφατες
έρευνες έχουν επισηµάνει λεµόνια στα ερείπια της Ποµπηίας. Τα λεµόνια
χρησιµοποιήθηκαν παλιά από το Βρετανικό Βασιλικό Ναυτικό για την καταπολέµηση
του σκορβούτου, καθώς παρείχαν µεγάλη ποσότητα βιταµίνης C.
Ποικιλίες φυτών
Υπάρχουν πολλές καλλιεργητικές ποικιλίες λεµονιάς, αλλά και υβρίδιά της µε
άλλα είδη του γένους Citrus. Ποικιλίες λεµονιάς που θα βρείτε σε ελληνικά φυτώρια
είναι οι παρακάτω: Αδαµοπούλου, Βακάλου, Ζαµπετάκη, Μαγλήνη ή Μαγληνό,
Χονδρολεµονιά, Eureka, Interdonato, Lisbon, Verna ή Berna κ.ά.
Lisbon: Πολύ παραγωγική ποικιλία. Τα δέντρα της έχουν πλούσιο φύλλωµα,
πολλά αγκάθια και είναι ανθεκτικότερα στο κρύο. Εχει καρπούς µεγάλους, µε λίγα
σπέρµατα και µεγάλη περιεκτικότητα σε χυµό.
Interdonato: Πρώιµη ιταλική ποικιλία της οποίας η συγκοµιδή αρχίζει από το
τέλος Αυγούστου. Είναι µονόφορη, αρκετά παραγωγική και συνήθως χωρίς αγκάθια.
Εχει καρπό µε λίγα σπέρµατα, κυλινδρικό, λείο και πλούσιο σε χυµό.
Eureka: δηµιουργήθηκε στην Καλιφόρνια γύρω στο 1850. Είναι ποικιλία
δίφορη, λιγότερο ανθεκτική στο ψύχος, αλλά πολύ παραγωγική. Τα δέντρα της δεν
έχουν αγκάθια και οι καρποί της είναι µεγάλου µεγέθους, µε λίγα σπέρµατα και
πλούσιοι σε χυµό. Η συγκοµιδή αρχίζει από το τέλος του χειµώνα.
41
Χονδρολεµονιά: είναι δίφορη και έχει καρπούς µετρίου ή µεγάλου µεγέθους,
χωρίς σπέρµατα, µε χονδρή γευστική φλούδα και πλούσιο χυµό. .
Αδαµοπούλου: η ποικιλία αυτή είναι πολύφορη και έχει καρπό µετρίου ή
µεγάλου µεγέθους, µε σάρκα χωρίς σπέρµατα (κουκούτσια), πλούσια σε χυµό.
Απαιτήσεις σε κλίµα – έδαφος
Το λεµόνι ανήκει στην κατηγορία των εσπεριδοειδών.Το κλίµα είναι ο πιο
σηµαντικός παράγοντας για την επιλογή της τοποθεσίας, που θα εγκατασταθεί µια
εσπεριδοφυτεία. Είναι εκείνο που καθορίζει την ποιότητα των εσπεριδόκαρπων, ενώ
το έδαφος και το νερό καθορίζουν την παραγωγικότητα της εσπεριδοφυτείας.
Οι θερµοκρασίες κάτω από 0° C θεωρούνται επικίνδυνες για τα εσπεριδοειδή,
κυρίως, όταν διατηρούνται για µεγάλα χρονικά διαστήµατα, γιατί προξενούν σοβαρές
ζηµιές στην παραγωγή και µερικές φορές και στα δένδρα. Ακόµα και οι ψηλές
θερµοκρασίες, τουλάχιστο για µερικές ποικιλίες, µπορεί να αποβούν επιζήµιες για
την παραγωγικότητα µιας φυτείας και ενδεχοµένως για την καρποπαραγωγή, που
φέρει. Οι άνεµοι µεγάλης ταχύτητας, καθώς και οι ψυχροί άνεµοι µπορεί να
προκαλέσουν ζηµιά στα δένδρα, µείωση της βλαστήσεως, απώλεια καρπών και
υποβάθµιση της ποιότητας αυτών.
Κατά την επιλογή της τοποθεσίας εγκαταστάσεως της φυτείας πρέπει να
γνωρίζουµε, ότι η θερµοκρασία µιας γυµνής από δένδρα επιφάνειας είναι 2-4° C
ψηλότερη από τη θερµοκρασία, που θα παρουσιάσει η ίδια επιφάνεια µετά τη
δενδροφύτευσή της, λόγω περιορισµένης αποµακρύνσεως των ψυχρών µαζών
αέρος.
Θερµοκρασίες χαµηλές: Τα διάφορα όργανα των εσπεριδοειδών ζηµιώνονται στις
κάτωθι θερµοκρασίες: α. άνθη κατά το στάδιο της πλήρους ανθήσεως στους -1.6° C,
β. καρποί κατά το πρώτο στάδιο αναπτύξεως των στους -1.1° C, γ. καρποί πράσινοι
στους -2.2° C, δ. καρποί ώριµοι στους -3.3° C, ε. βλάστηση στους -5.5° C και στ.
ξύλο στους -5.5° C.
Η ανθεκτικότητα στο ψύχος των διάφορων καλλιεργούµενων ειδών
συγκριπκά και κατά αύξουσα σειρά έχει ως ακολούθως: κιτριά, λιµεπία, λεµονιά,
γκρέϊπ φρουτ, πορτοκαλιά, µανταρινιά, κουµ-κουάτ, τρίπτερο Το χειµωνιάτικο
ψύχος, ευνοεί το χρωµατισµό των πορτοκαλιών, ιδιαίτερα των αιµατόχρωµων
(σαγκουΐνια), τα οποία σε ζεστά κλίµατα δεν κοκκινίζουν ή κοκκινίζουν ελαφρώς.
Θερµοκρασίες ψηλές: Οι πιο πολλές ποικιλίες των εσπεριδοειδών ανέχονται
τις σχετικά ψηλές θερµοκρασίες, αλλά οι απότοµες αυξήσεις της θερµοκρασίας σε
επίπεδα ψηλότερα των κανονικών, ή οι υπερβολικά ψηλές θερµοκρασίες, που
συνοδεύονται από χαµηλή σχετική υγρασία, συνήθως είναι επιζήµιες. Ευαισθησία
παρουσιάζουν οι νεαροί καρποί και τα φύλλα.
42
Σε µερικές περιοχές, που η ποσότητα της βροχής είναι επαρκής και η
κατανοµή της οµοιόµορφη καθ' όλη τη διάρκεια του χρόνου, δεν είναι αναγκαίο το
πότισµα της εσπεριδοφυτείας. Σε άλλες όµως περιοχές παρόλο, που η ποσότητα
της βροχής είναι επαρκής, η κατανοµή της περιορίζεται σε σχετικώς µικρή περίοδο,
γεγονός, που επιβάλλει το πότισµα των εσπεριδοφυτειών κατά τη διάρκεια ξηρών
περιόδων.
Τα εσπεριδοειδή ευδοκιµούν σε ευρεία ποικιλία εδαφών, από τα πιο αµµώδη
µέχρι τα αργιλλώδη. Είναι γενικά αποδεκτό, ότι το πιο κατάλληλο έδαφος για την
καλλιέργεια εσπεριδοειδών είναι το µέσης συστάσεως, αµµοαργιλλώδες ή
αργιλλοαµµώδες, διαπερατό, καλώς αποστραγγιζόµενο, νοτερό, βαθύ, µη αλατούχο,
περιεκτικότητας σε ασβέστη όχι πάνω από 30% και µη καλλιεργηθέν µε
εσπεριδοειδή κατά την τελευταία, τουλάχιστο, δεκαετία.
Καλλιέργεια
Οι λεµονιές φυτρώνουν σε τροπικά και εύκρατα κλίµατα και δεν αντέχουν
πολύ χαµηλές θερµοκρασίες. Προτιµούν τη θερµοκρασία µεταξύ 15–30 °C (60–85
°F) και χρειάζονται πολλή ηλιοφάνεια. Αναπτύσσονται καλά σε γόνιµο, ξηρό χώµα.
Οι λεµονιές χρειάζονται πολύ νερό, αλλά και να στεγνώνουν µεταξύ των
ποτισµάτων.
Χώρες που παράγουν πολλά λεµόνια είναι η Ισπανία, η Πορτογαλία, η Ιταλία
και άλλες µεσογειακές χώρες, η Αργεντινή, η Ινδία, η Βραζιλία και οι ΗΠΑ. Μπορούν
να φυτευτούν ως φυτά κήπου ή και σε γλάστρα αν κλαδεύονται για να παραµείνουν
µικρές.
Οι λεµονιές προτιµούν ηλιόλουστες θέσεις, που δεν εκτίθενται σε ισχυρούς
ανέµους. Ευδοκιµούν σε όλα σχεδόν τα εδάφη, από τα αµµώδη έως τα αργιλώδη,
αλλά προτιµούν τα καλά αεριζόµενα, µε καλή αποστράγγιση, νοτερά και µη
αλατούχα εδάφη. Οι λεµονιές είναι ευπαθείς στο κρύο και καταστρέφονται από τις
χαµηλές θερµοκρασίες και τον παρατεταµένο παγετό. Επίσης, είναι ευαίσθητες στις
παρατεταµένες υψηλές θερµοκρασίες, όταν συνοδεύονται από χαµηλή υγρασία.
Στη γλάστρα είναι φυτό που µπορεί να ευδοκιµήσει και σε µεγάλη γλάστρα
στο µπαλκόνι. Ιδανικές για την καλλιέργεια σε γλάστρα είναι οι νάνες ποικιλίες, των
οποίων το ύψος δεν ξεπερνά τα 2 µέτρα.
43
Εργασίες συντήρησης της φυτείας
Η κύριες ενέργειες συντήρησης της φυτείας του λεµονιού είναι
Κλάδεµα :
Οι λεµονιές κλαδεύονται στο τέλος Φεβρουαρίου και τον Μάρτιο. Καλό είναι
να αποφεύγετε το υπερβολικό κλάδεµα, το οποίο έχει ως αποτέλεσµα τη δηµιουργία
νέων κλάδων και µπορεί να αποβεί σε βάρος της καρποφορίας. Περιοριστείτε σε
κλάδεµα διαµόρφωσης ή µορφοποίησης και στην αποµάκρυνση των νεκρών και
κατεστραµµένων βλαστών. Στο κλάδεµα διαµόρφωσης δίνετε στο φυτό σχήµα
κυπελλοειδές, αφαιρώντας τους κλάδους που κατευθύνονται προς το εσωτερικό.
Έτσι επιτυγχάνεται ο καλύτερος αερισµός και φωτισµός του δέντρου. Περιορίζετε το
ύψος του δέντρου για να είναι πιο εύκολη η συγκοµιδή και οι άλλες εργασίες.
Αφαιρείτε τα ξερά, σπασµένα ή προσβεβληµένα κλαδιά. Αφαιρείτε επίσης όλους
τους «λαίµαργους» βλαστούς, δηλαδή τα κλαδιά µε γρήγορη, κατακόρυφη
ανάπτυξη, γιατί στερούν από το δέντρο θρεπτικά συστατικά και νερό. Για το κλάδεµα
χρησιµοποιείτε κλαδευτήρι για τα µικρά κλαδιά και πριόνι για τα µεγαλύτερα. Επειδή
οι µεγάλες τοµές µπορεί να αποτελέσουν αιτία προσβολής του δέντρου, φροντίστε
τες µε πάστα επούλωσης (σε καταστήµατα γεωργικών ειδών). Πριν από το κλάδεµα
µαζεύετε τους ώριµους καρπούς. Τα άρρωστα κλαδιά που αφαιρέσατε καλό είναι να
τα καταστρέψετε καίγοντάς τα.
Πότισµα :
Η ποσότητα του απαιτούµενου νερού εξαρτάται από τη θερµοκρασία, τους
ανέµους και την υγρασία της περιοχής, από την ποσότητα και την ετήσια κατανοµή
των βροχοπτώσεων και από τη σύσταση του εδάφους. Τα νεαρά δέντρα ποτίζονται
2 φορές εβδοµαδιαίως. Τα µεγάλα δέντρα λιγότερο τακτικά ανάλογα µε την εποχή.
Το καλοκαίρι ποτίζετε κάθε 8-12 ηµέρες. Τον υπόλοιπο χρόνο, όταν ο καιρός είναι
πιο ψυχρός και πιο υγρός, αραιότερα ή και καθόλου. Οι λεµονιές που βρίσκονται σε
γλάστρες χρειάζονται τακτικότερο πότισµα από αυτές που βρίσκονται στο έδαφος,
αλλά αυτό εξαρτάται από διάφορους παράγοντες (µέγεθος γλάστρας, άνεµοι,
θερµοκρασία, αποστράγγιση του χώµατος). Εκείνο που πρέπει να θυµάστε είναι ότι
το υπερβολικό πότισµα είναι εξίσου επιβλαβές µε την ξηρασία.
Λίπασµα :
Για να έχετε καλύτερη παραγωγή λιπαίνετε τις λεµονιές κάθε µήνα ή
τουλάχιστον κάθε έξι βδοµάδες από τον Φεβρουάριο έως τον Αύγουστο. Οι λεµονιές
που αναπτύσσονται σε γλάστρες λιπαίνονται κάθε 15 ηµέρες. Καλό είναι να µη
λιπαίνουµε κατά τη διάρκεια των ψυχρών µηνών. Τα λιπάσµατα που θα
44
χρησιµοποιήσετε πρέπει να είναι πλούσια σε άζωτο και να έχουν τα απαραίτητα
ιχνοστοιχεία, όπως µαγνήσιο, ψευδάργυρο, χαλκό, σίδηρο. Προτού λιπάνετε θα
πρέπει να έχετε ποτίσει τα φυτά σας.
Θρεπτική και φαρµακευτική σηµασία του
∆ιατροφική αξία:
Ο χυµός του λεµονιού περιέχει:
Βιταµίνη C
Βιταµίνες Β6, Β1, Β2, Β3
Υδατάνθρακες
Πρωτεΐνες
Μεταλλικά άλατα
Κάλιο
Φώσφορο
Ασβέστιο
Νάτριο
Μαγνήσιο
Πυρίτιο
Πού κάνει καλό:
Συµβάλλει στο να διατηρούµε την καλή υγεία µας γενικότερα και ειδικότερα
ενισχύει τα αγγεία και τα τοιχώµατα των κυττάρων. Έχει διουρητική δράση και ο
χυµός του λιποδιαλυτική δράση.
Ξεχωρίζει για τις αντισηπτικές ιδιότητές του και είναι αποτελεσµατικό σε
φλεγµονές του στόµατος και της γλώσσας, πληγές και τσιµπήµατα εντόµων.
Συµβάλλει στο σχηµατισµό κολλαγόνου, επιταχύνει την επούλωση πληγών,
διατηρεί υγιείς τους συνδέσµους, τους τένοντες και τα ούλα. Επίσης, βοηθάει στην
πρόληψη και τη βελτίωση των ασθµατικών κρίσεων. Αποτρέπει τον καταρράκτη.
Είναι αντιπυρετικό και αντιµικροβιακό.
Ως αντιοξειδωτικό, προστατεύει από τον καρκίνο και τις καρδιαγγειακές
παθήσεις, µειώνει τα συµπτώµατα γρίπης, συντοµεύει τη διάρκεια µιας ασθένειας.
Ακόµα, συµµετέχει στην παραγωγή αιµοσφαιρίνης και βοηθάει στην απορρόφηση
του σιδήρου από τις τροφές.
45
2.7 Πατάτα
Ιστορία – καταγωγή
Η καλλιέργεια της ξεκίνησε στη Νότια Αµερική µεταξύ τριών και τεσσάρων
χιλιάδων χρόνων αν και πολλοί επιστήµονες θεωρούν ότι µπορεί να ξεκίνησε η
καλλιέργεια της και πριν από δεκατρείς χιλιάδες χρόνια . Η αρχική προέλευση και
καταγωγή της πατάτας εικάζεται ότι είναι η ορεινή κεντροδοτικη περιοχή της Νοτίου
Αµερικής και
ειδικοτερα αναµεσα στην περιοχή νοτίως του Περού και
βορειοανατολικά της Βολβιας.
Η σπουδαιότητα της πατάτας δεν έγινε αµέσως αντιληπτή από τους Ισπανούς
τα πρώτα χρόνια και έπρεπε να περάσουν περίπου 50 χρόνια µέχρι την µεταφορά
των πρώτων σπόρων στην Ευρώπη . Από την Ισπανία και µέχρι τις αρχές του 17ου
αιώνα η καλλιέργεια της πατάτας εξαπλώθηκε σχεδόν σε όλη την ∆υτική Ευρώπη
χωρίς όµως να συναντά και ιδιαίτερη αποδοχή από τον αγροτικό κόσµο .
Από τα µέσα του 17ου αιώνα αρχίζει η µεταστροφή και η ένταξη της πατάτας
στις διατροφικές συνήθειες των Ευρωπαίων . Το Πανεπιστήµιο του Παρισιού
διαβεβαίωνε ότι η πατάτα ήταν γευστική και επωφελής για την δηµόσια υγεία.
Στην Ελλάδα η πατάτα εισήχθη στην ελληνική γεωργία από τον Ιωάννη
Καποδίστρια το 1833 και καλλιεργήθηκε πειραµατικά σε περιορισµένη κλίµακα στην
Πελοπόννησο
Η συστηµατική της καλλιέργεια άρχισε να πραγµατοποιείται µετά από 50
χρόνια στα 1880 , αφού χρειάστηκε να περάσει ένα µεγάλο διάστηµα για να
αναγνωριστεί η σηµασία της.
Ιωάννης Καποδίστριας…. Ο ίδιος την είχε δοκιµάσει κατά τη διάρκεια των
ταξιδιών του στην Ευρώπη κι έκρινε ότι θα ήταν µια θρεπτική βασική τροφή για ένα
φτωχό λαό
Σύµφωνα µε έναν δηµοφιλή θρύλο, ο πρώτος που εισήγαγε την πατάτα στην
Ευρώπη ήταν ο σερ Γουόλτερ Ράλει , πολλών υπερατλαντικών αποστολών .
Ποικιλίες
Οι ποικιλίες της πατάτας καθορίζονται κυρίως από το εξωτερικό χρώµα της
φλούδας της (κίτρινο, καφέ, ροζ, κόκκινο ή µοβ) αλλά και το χρώµα της σάρκας της
(άλλοτε άσπρο, στο χρώµα του δέρµατος ή ελαφρός κίτρινο) και σε κάθε περιοχή
του κόσµου, έχουν αναπτυχθεί . Από τα είδη της πατάτας που καλλιεργούνται το
κυριότερο είδος είναι η κίτρινη πατάτα (µε µεγάλους κονδύλους και ελαφρά κίτρινη
σάρκα), η οποία εµφανίζεται σε όλα τα µήκη και πλάτη του κόσµου.
46
Παγκόσµια καλλιεργούνται πάνω από 100 ποικιλίες πατάτας .Στην Ελλάδα
καλλιεργούνται πάνω από 15 ποικιλίες . Η πιο γνωστές ποικιλίες στην Κρήτη είναι:
Spunta – Κιτρινόσαρκη ,οβάλ σχήµατος , πολύ παραγωγική , καλλιεργείται
όλο το χρόνο. Μπορεί να φυτευτεί για χειµωνιάτικη , ανοιξιάτικη ,καλοκαιρινή και
φθινοπωρινή καλλιέργεια. ∆εν έχει πολλές αντοχές σε µύκητες και νηµατώδεις µε
αποτέλεσµα να έχει υψηλό κόστος καλλιέργειας . Παρά τα όποια µειονεκτήµατα
που παρουσιάζει, καλλιεργείται µε επιτυχία πολλά χρόνια διότι είναι σταθερή σε
αποδόσεις και οι παραγωγοί γνωρίζουν αρκετά καλά τον τρόπο καλλιέργειάς .
Kennebeck – Λευκόσαρκη , µέτρια παραγωγική ,µε υψηλά στερεά και πολύ
καλή αποθηκευτική ικανότητα . Είναι η πατάτα του ερασιτέχνη . ∆εν καλλιεργείται
επιχειρηµατικά σε µεγάλη κλίµακα λόγω της µέτριας παραγωγής που δίνει. Έχει
όµως εξαιρετική γεύση κάτι που την κάνει περιζήτητη
Κλιµατολογικές Συνθήκες
Γενικά η πατάτα ευδοκιµεί σε σχετικά ψυχρά και δροσερά κλίµατα. H
καλύτερη παραγωγή επιτυγχάνεται σε περιοχές σχετικά δροσερές µε οµοιόµορφη
θερµοκρασία, χωρίς µεγάλες διακυµάνσεις κατά την περίοδο της καλλιέργειας και µε
µέτριες ως συχνές βροχοπτώσεις. Tο φύτρωµα των πατατών γίνεται σε 12-30 µέρες
από τη φύτευση, όταν η µέση θερµοκρασία του αέρα είναι 12-13 βαθµοί Kελσίου.
Γενικά, ψηλές θερµοκρασίες πέραν των 26-28 βαθµών Kελσίου, ευνοούν την
ανάπτυξη του φυλλώµατος, ενώ οι χαµηλές θερµοκρασίες ευνοούν την
κονδυλοποίηση. Όταν η θερµοκρασία είναι χαµηλή (15-18 βαθµοί Kελσίου), η
υγρασία αρκετή και ο φωτισµός άφθονος, περιορίζεται η ανάπτυξη του υπέργειου
τµήµατος των φυτών και ευνοείται η ανάπτυξη των κονδύλων. Όταν η θερµοκρασία
πέσει κάτω από τους 3 βαθµούς Κελσίου, το φύλλωµα των φυτών υφίσταται ζηµιές.
Στους µείον 2 βαθµούς Κελσίου, τα φυτά παγώνουν και καταστρέφονται.
Προετοιµασία Εδαφών
Τα πιο κατάλληλα εδάφη για πατάτες είναι τα βαθιά γόνιµα και καλά
αποστραγγιζόµενα. Σε εδάφη που έχουν φτωχή αποστράγγιση ή είναι βαριά, όπως
τα αργιλώδη, οι κόνδυλοι είναι συνήθως παραµορφωµένοι, έχουν ρωγµές και
συνήθως είναι φτωχοί στην εµφάνιση. Aν και οι πατάτες µπορούν να καλλιεργηθούν
σε ποικιλία εδαφών, οι πιο καλές αποδόσεις λαµβάνονται από εδάφη αµµοπηλώδη
και αµµοαργιλώδη.
Το χωράφι που θα φυτευτεί την άνοιξη µε πατάτες οργώνεται από το
προηγούµενο καλοκαίρι. Ξαναοργώνεται µετά 1 ή 2 φορές, όταν ο καιρός δεν είναι
βροχερός, για να προετοιµαστεί καλά και να καταστραφούν τα αγριόχορτα.
47
Για τη φυτεία του φθινοπώρου η προετοιµασία του χωραφιού διαφέρει κατά
τόπους, συνήθως όµως γίνονται 1-2 οργώµατα κατά τον Iούνιο και Iούλιο. Aν η
προηγούµενη καλλιέργεια στο χωράφι δεν ήταν ποτιστική θα είναι καλά να ποτιστεί
το χωράφι και κατόπιν να οργωθεί
Καλλιέργεια πατάτας
Στη χώρα µας όλες σχεδόν τις εποχές αλλού θα φυτεύουν και αλλού θα
συγκοµίζουν πατάτα από τη νότια Κρήτη µέχρι το Αµύνταιο και το Νευροκόπι στο
βορρά. Η φύτευση αρχίζει το ∆εκέµβριο στη νότια Κρήτη και τελειώνει το Απρίλιο στο
Νευροκόπι. Η κύρια καλλιέργεια πατάτας είναι η λεγόµενη ανοιξιάτικη. Η σπορά της
αρχίζει από τη νότια Κρήτη την τρέχουσα περίοδο, δηλαδή ∆εκέµβριο µήνα. Από τη
στιγµή της φύτευσης, η πατάτα χρειάζεται 90 έως 120 ηµέρες για τη συγκοµιδή
ανάλογα την πρωιµότητα της ποικιλίας και τις καιρικές συνθήκες. . Έτσι η συγκοµιδή
της ανοιξιάτικης πατάτας αρχίζει τον Απρίλιο στη νότια Κρήτη και τελειώνει τον
Αύγουστο στο Νευροκόπι, όπου παράγεται εξαιρετικής ποιότητας πατάτα. Η πατάτα
ευδοκιµεί σε ελαφρά και βαθιά εδάφη µε άφθονη οργανική ουσία και µε pH 5 έως
6,5.
Οι καλλιεργητές πατάτας πρέπει να αποφεύγουν τα χωράφια όπου
παρουσιάστηκαν στην πατάτα προσβολές από νηµατώδεις ή από το βακτήριο
καραντίνας. Στα χωράφια αυτά καλλιεργούµε σιτηρά ή ψυχανθή τουλάχιστον επί µία
τριετία. Η προετοιµασία των χωραφιών γίνεται επιµεληµένη. Όλα τα υπολείµµατα της
παλαιάς φυτείας πατάτας, ή της όποιας προηγούµενης καλλιέργειας,
αποµακρύνονται. Καταπολεµούµε τα ζιζάνια, καθώς και τα αυτοφυή φυτά πατάτας
από ξεχασµένους παλαιούς κονδύλους.
Φυτοθρεπτική διαχείριση
Η λίπανση στην πατάτα συµβάλλει στην ανάπτυξη των φυτών και την
ποιοτική και ποσοτική βελτίωση των αποδόσεων της, καθώς και στη διατήρηση της
γονιµότητας του εδάφους. Η καλλιέργεια της πατάτας έχει σηµαντικές λιπαντικές
απαιτήσεις επειδή το ριζικό της σύστηµα είναι περιορισµένο και σε µικρή σχετικά
χρονική περίοδο παράγει µεγάλες ποσότητες κονδύλων. Οι µέσες απαιτήσεις
λίπανσης για απόδοση 4 τόνων κονδύλων πατάτας υπολογίζονται ως εξής: (κιλά
στοιχείων ανά στρέµµα), Άζωτο (Ν) 16-24, Φωσφόρος (Ρ2Ο5) 12-16, Κάλιο (Κ2Ο)
4-6 και Μαγνήσιο (MgO) 4-6.
48
Με πιστοποιηµένο σπόρο
Χρησιµοποιούµε για φύτευση τους κονδύλους ολόκληρους . Εάν χρειάζεται να
τους τεµαχίσουµε τότε απολυµαίνουµε (µετά από κάθε κοπή) το µαχαίρι σε µπλε
οινόπνευµα ή σε υδατικό διάλυµα φορµόλης 5%. Τα φύτρα των κονδύλων πρέπει να
είναι κοντόχοντρα και γερά, µήκους περίπου 1,5 εκ. Πριν τη φύτευση εµβαπτίζουµε
τους κονδύλους και τα µέρη των κονδύλων για φύτευση σε υδατικό διάλυµα
κατάλληλου µυκητοκτόνου για να προλάβουµε προσβολές παθογόνων που
προκαλούν σήψεις του υπόγειου µέρους του φυτού της πατάτας. Το έδαφος πρέπει
να είναι στο ρόγο του. Το βάθος φύτευσης είναι 15 εκ. περίπου.
Σε θερµοκρασίες κατάλληλες
Η φύτευση των κονδύλων της πατάτας γίνεται όταν το έδαφος έχει
θερµοκρασία πάνω από 5ο C. Φυτεύουµε προβλαστηµένους πατατόσπορους. Τα
φύτρα του πατατόσπορου αναπτύσσονται στους 5ο µε 10ο C θερµοκρασία. Στη
συνέχεια η άριστη θερµοκρασία για την ανάπτυξη των φυτών της πατάτας είναι 21ο 22ο C. Χαµηλές θερµοκρασίες κατά τη διάρκεια της βλάστησης καθυστερούν την
ανάπτυξη, ενώ συγχρόνως ευνοούν την ανάπτυξη βακτηριολογικών και
µυκητολογικών ασθενειών. Η φυτεία της πατάτας δεν αντέχει σε θερµοκρασίες κάτω
του -1ο C. Σε µέτριες θερµοκρασίες και υψηλή υγρασία αέρα, η φυτεία πατάτας
απαιτεί βροχοπτώσεις περίπου 400 χιλιοστών. Σε περίπτωση ξηρασίας και υψηλών
θερµοκρασιών χρειάζεται πότισµα, ιδιαίτερα στα πρώτα στάδια ανάπτυξης των
φυτών µέχρι την έναρξη σχηµατισµού των κονδύλων.
Για το σχηµατισµό των κονδύλων κατάλληλες θερµοκρασίες είναι 16ο - 18ο C.
Όταν αρχίζει ο σχηµατισµός των κονδύλων, θερµοκρασίες πάνω από 21ο C
µειώνουν τις αποδόσεις.
2.8 Σταφύλια
Ιστορία - Προέλευση
Η ανάπτυξη της αµπελουργίας συνδέεται άρρηκτα µε τον πολιτισµό των
χωρών της Μεσογείου. Κατά πάσα πιθανότητα πριν από 6.000-7.000 χρόνια οι
νοµαδικοί λαοί της Μεσογείου έφτιαχναν κρασί από τη ζύµωση του χυµού των
άγριων σταφυλιών ή των µούρων. Επίσης υπάρχουν ενδείξεις για αυτήν την
δραστηριότητα στην Εγγύς Ανατολή ήδη από την 6η χιλιετία π.Χ.
49
Ολόκληρη η ιστορία της Κρήτης και ευρύτερα του µεσογειακού χώρου έχει
υπάρξει βαθιά επηρεασµένη από την καλλιέργεια του αµπελιού µυθολογία,
ζωγραφική, γλυπτική, ποίηση, ήθη και έθιµα συνήθειες διατροφής, εµπόριο, ιατρική
ακόµη και η θρησκεία µας φέρουν την σφραγίδα του αµπελιού. Τα αµπέλια δοσµένα,
δώρο εκλεκτό κατευθείαν από το γιο του ∆ία και της Σεµέλης, στο βασιλιά Μίνωα
χάρισαν σε αυτόν τον τόπο (Κρήτη) τη χαρά και το χρυσάφι µε απλοχεριά µε
αφθονία και συνετέλεσαν σηµαντικά στην οικονοµική άνθηση του, βοηθώντας
δυναµικά στην ανάπτυξη του πρώτου πολιτισµού στην Ευρώπη του αξιοθαύµαστου
µινωικού πολιτισµού! Η ξερή σταφίδα και τα επιτραπέζια σταφύλια προορίζονταν για
οικιακή κατανάλωση και για το µεγάλο εµπόριο προοριζόταν το φηµισµένο κρητικό
κρασί.
Ο Όµηρος εκθειάζει τις αρετές του σταφυλιού αλλά συγχρόνως στηλιτεύει και
την κατάχρηση του. Στα συµπόσια των ηρώων δεσπόζει η κατανάλωση σταφυλιού
τόσο στην Οδύσσεια όσο και στην Ιλιάδα.
Ποικιλίες φυτών
Υπάρχουν τρία είδη σταφυλιών: αυτά που είναι κατάλληλα για κρασί, αυτά
που γίνονται σταφίδες (µε αποξήρανση) και τα επιτραπέζια που τρώγονται φρέσκα.
Τα σταφύλια γενικότερα διαχωρίζονται µε βάση το χρώµα σε λευκά, κόκκινα και
µαύρα. Στην παγκόσµια αµπελουργία έχουν καταγραφεί περισσότερες από 9.000
ποικιλίες, χωρίς να περιλαµβάνονται οι παραλλαγές, τα συνώνυµα αλλά και τα
προϊόντα των ποικίλων και πολυάριθµων διασταυρώσεων.
Στην Ελλάδα υπάρχουν 350-400 ελληνικές ή καλλιεργούµενες από πολύ
παλιά ποικιλίες αµπέλου.
Οι επιτραπέζιες ποικιλίες είναι πρώιµες Perlette, Αττική Σουπέριορ
(Superiorseedless) Flame seedless, centennial seedless, cardinal, Βικτώρια.
Μεσαίες ή Σουλτανίνα ξεχωριστή επιτραπέζια ποικιλία που καταλαµβάνει 15.000 17.000 στρέµµατα στο νοµό Ηρακλείου. Οψιµες ποικιλίες: Ραζακί, Νυχάκι, Μαύρο
Ραζακί φράουλα εφτάκιλο, κρίµσον Crimson seedless κλπ.Εχουµε ποικιλίες µε
κουκούτσι µε ψευτοκούκουτσο και χωρίς κουκούτσι.
Απαιτήσεις σε κλίµα - έδαφος
Κλίµα και αµπέλι αποτελούν ένα καθοριστικό δίδυµο. Μεσογειακό,
ηπειρωτικό, κρύο ή µαλακό, το κλίµα µιας περιοχής παίζει καθοριστικό ρόλο στην
επιλογή των ποικιλιών αµπέλου που θα καλλιεργηθούν σε αυτήν ή ακόµα και σε ένα
συγκεκριµένο τµήµα κάποιου αµπελώνα. Από την άλλη µεριά, κάθε αµπελώνας
βρίσκεται σε επικλινές ή µη έδαφος και έχει ένα συγκεκριµένο προσανατολισµό,
50
παράγοντες που επίσης επιδρούν στο δυναµικό του, σε συνδυασµό µε το κλίµα της
περιοχής.
Αναπόφευκτα, το κλίµα είναι ο πρώτος περιοριστικός παράγοντας για µια
αµπελουργία υψηλής ποιότητας. Εκτός όµως από τα γενικά κλιµατικά
χαρακτηριστικά, ο «καιρός» κάθε χρονιάς, οι εποχιακές δηλαδή διαφορές στις
κλιµατικές παραµέτρους, επηρεάζουν την ανάπτυξη του αµπελιού. Εάν η µέση
θερµοκρασία κατά την διάρκεια του έτους είναι µικρότερη των 10ο C τότε τα
σταφύλια δεν µπορούν να ωριµάσουν. Η ιδανική µέση θερµοκρασία είναι 14-15ο C
µε µέσο όρο κατά την διάρκεια του καλοκαιριού όχι µικρότερο των 19ο C και κατά
την διάρκεια του χειµώνα όχι µικρότερο του -1ο C. Ακόµη ο χρόνος που χρειάζεται
για την ωρίµανση των σταφυλιών µεγαλώνει όσο αυξάνεται το υψόµετρο που
βρίσκεται ο αµπελώνας.
Τα κρασιά που παράγονται από τους αµπελώνες αυτούς έχουν µεγαλύτερη
οξύτητα. Ένας άλλος σηµαντικός παράγοντας είναι το επίπεδο της βροχόπτωσης.
Τα 68cm βροχής κατά µέσω όρο να έτος είναι τα αναγκαία για την σωστή ωρίµανση
των σταφυλιών. Η βροχή είναι απαραίτητη στο αµπέλι κατά την διάρκεια του
Χειµώνα και της Άνοιξης. Το καλοκαίρι ο συνδυασµός της βροχής µε τις
επακόλουθες υψηλές θερµοκρασίες οδηγούν τα σταφύλια σε σάπισµα. Επίσης
σηµαντικό ρόλο στην ωρίµανση κατέχει ο χρόνος της ηλιοφάνειας κατά την διάρκεια
της καλλιεργητικής περιόδου.
Οι ώρες ηλιοφάνειας πρέπει να κυµαίνονται µεταξύ 1000 &1500.Ένας άλλος
περιβαλλοντικός παράγοντας είναι ο «πάγος». Απαραίτητος το χειµώνα γιατί βοηθά
το πρέµνο να σκληρύνει το ξύλο του και παράλληλα σκοτώνει τα µικρόβια που
αναπτύσσονται πάνω του. Ο «πάγος» όµως εάν εµφανιστεί την Άνοιξη µπορεί να
ξεράνει το πρέµνο. Το αµπέλι αντέχει το Χειµώνα σε θερµοκρασίες που µπορεί να
αγγίζουν και τους -20ο C.
Οι ιδανικές συνθήκες είναι: Χειµώνας µε αρκετές βροχές και χιόνι. Άνοιξη µε
ηλιοφάνεια και γενικά όχι πολύ υγρό και βροχερό καιρό και καλοκαίρι µακρύ χρονικά
θερµό χωρίς καύσωνες. Το αποτέλεσµα του συνδυασµού αυτών των καιρικών
συνθηκών είναι τα σταφύλια να ωριµάσουν αργά και έτσι να υπάρξει µια καλή
ισορροπία οξέων και σακχάρων στο παραλαµβανόµενο γλεύκος.
Στη σχέση έδαφος και αµπέλι, ο ρόλος του εδάφους είναι διττός: αποτελεί το
φυσικό υπόβαθρο που στηρίζει το αµπέλι, καθώς και το υπόστρωµα όπου θα βρει
αυτό την απαραίτητη για τη θρέψη του «τροφή».
Καλύτερα κρασιά παράγονται από αµπέλια τα οποία βρίσκονται σε πλαγιές
λόφων ή ορεινών όγκων και ο προσανατολισµός τους είναι ∆υτικός. Αυτό οφείλεται
στο ότι οι περιοχές αυτές είναι περισσότερο δροσερές από τις περιοχές µε
οποιονδήποτε άλλο προσανατολισµό, µε λιγότερο υψηλή υγρασία. Επίσης αµπέλια
που βρίσκονται κοντά σε µεγάλα δάση ή λίµνες από την µία περνούν σε πιο
51
δροσερές συνθήκες την άνοιξη και το καλοκαίρι αλλά υπάρχει πάντα ο κίνδυνος του
σαπίσµατος των σταφυλιών από την υπερβολική αύξηση της υγρασίας. Ακόµη
πλαγιές µε Νότιο προσανατολισµό καλλιεργούνται σε περιοχές που είναι
περισσότερο δροσερές, ενώ σε πιο ζεστές περιοχές προτιµώνται οι πλαγιές Βόρειο
προσανατολισµό. Με αυτό τον τρόπο διασφαλίζουµε και ένα καλό συνδυασµό
µεταξύ ποσού ηλιοφάνειας και δροσιάς.
Επίσης στις πλαγιές λόγω της µεγάλης γωνίας πρόσπτωσης των ηλιακών
ακτινών απορροφάτε ηλιακή ενέργεια σε µεγαλύτερη ένταση. Τέλος τα αµπέλια σε
πλαγιές αποστραγγίζουν καλύτερα, κάτι σηµαντικό καθώς το αµπέλι δεν ευδοκιµεί
σε εδάφη που συγκρατούν µεγάλα ποσοστά υγρασίας. Ένας άλλος παράγοντας που
πρέπει να λαµβάνουµε υπόψη είναι η κατεύθυνση των ανέµων που συνήθως
πνέουν στην περιοχή καθώς τα πρέµνα πρέπει να φυτευτούν παράλληλα µε
κατεύθυνση των ανέµων.
Επιπλέον, το έδαφος πρέπει να περιέχει σειρά από µεταλλικά άλατα και
ανόργανα συστατικά. Πρέπει να περιέχει νιτρικά άλατα, τα οποία είναι απαραίτητα
για την ανάπτυξη του φυλλώµατος, φωσφορικά άλατα, απαραίτητα για την ανάπτυξη
της ρίζας, κάλιο, που βοηθά & βελτιώνει τον µεταβολισµό του πρέµνου, σίδηρο &
µαγνήσιο, στοιχεία απαραίτητα για την φωτοσύνθεση, ασβέστιο, που αποτελεί τροφή
για την ρίζα και εξουδετερώνει την οξύτητα του εδάφους.
Τέλος, τα εδάφη ως προς την µηχανική τους σύσταση πρέπει να είναι µέτρια
σκληρά από αµµώδη, ασβεστώδη( λευκά χώµατα) µέχρι αργιλοπυλώδη (κόκκινα
χώµατα).
Καλλιέργεια
Η διάταξη και ο προσανατολισµός του αµπελιού καθιστούν ευχερέστερη την
καλλιέργεια και διευκολύνουν τις ειδικές και γενικές φροντίδες ειδικά στα γραµµικά
και υποστυλωµένα σχήµατα. Το φύτεµα εποµένως πρέπει να ακολουθεί όσο το
δυνατόν «γραµµική» διάταξη, σχηµατίζοντας ορθογώνια παραλληλόγραµµα ή
τετράγωνα, αναλόγως µε τις αποστάσεις µεταξύ των φυτών και των γραµµών.
Ενδεικτικά σε αποστάσεις 1 επί 1 σε ένα στρέµµα υπάρχουν 1000
δένδρα, σε αποστάσεις 1,5 επί 1,5 σε ένα στρέµµα υπάρχουν 444 δένδρα.
Πριν την οποιαδήποτε εργασία πρέπει να έχει προηγηθεί εκχέρσωση και
καθαρισµός. Ο σχεδιασµός της φύτευσης νέου αµπελιού, πρέπει να είναι αντικείµενο
εντατικής µελέτης του εδάφους και της εύρεσης της κατάλληλης ποικιλίας
Το φύτεµα των νέων αµπελιών συνιστάται να γίνεται µέχρι τον Ιανουάριο ή
Φεβρουάριο.
Η πρώτη συγκοµιδή αρχίζει από τον πρώτο χρόνο αλλά για να είναι
ικανοποιητική η παραγωγή ξεκινάει το 3ο έτος. Η απόδοση των αµπελιών κατά
52
µέσο όρο των τελευταίων τριών ετών είναι περίπου στα 250 - 300 kg / στρέµµα. Η
συγκοµιδή είναι ένα δύσκολο στάδιο. Τα εργατικά χέρια είναι ακριβά καθώς
και τα µεταφορικά. Η περίοδος συγκοµιδής διαρκεί περίπου 1 µήνα σε κάθε
περιοχή. Ο τρύγος είναι η τελευταία φάση της δραστηριότητας της αµπελοκοµίας και
αφορά το µάζεµα των σταφυλιών. Ο καθορισµός του χρόνου του τρυγητού έχει
µεγάλη σηµασία για την ποιότητα των σταφυλιών. Σε γενικές γραµµές ο τρύγος
γίνεται τους µήνες Αύγουστο-Σεπτέµβριο. Τα σταφύλια που είναι έτοιµα για µάζεµα
πρέπει να είναι ώριµα και ο βαθµός ωριµότητας βρίσκεται είτε εµπειρικά µε το µάτι, ή
µε δοκιµή στη γεύση, είτε µε χηµικές µεθόδους όπως είναι η πυκνοµέτρηση
(γραδάρισµα), όταν έχουµε να κάνουµε µε σταφύλια που προορίζονται για
παραγωγή κρασιού.
H τιµή πώλησης εξαρτάται από την ποικιλία και το χρόνο ωρίµανσης.
Επίσης εξαρτάται µε την εποχή πώλησης, δηλαδή αν παρέµεινε σε θαλάµους
συντήρησης. Στο εµπόριο πουλιούνται διαφορετικές έτοιµες ποικιλίες που ξεκινάνε
από 1,50 euro το κλήµα.
Εργασίες συντήρησης της φυτείας
Κλάδεµα
Α) Χειµερινό κλάδεµα: Το αµπέλι κλαδεύεται από τα µέσα Φεβρουαρίου µέχρι τα
µέσα Μαρτίου περίπου, Το κλάδεµα του αµπελιού ξεκινάει από το δεύτερο χρόνο
που το κλαδεύουµε χαµηλά για να αναπτυχτεί και για να του δώσουµε σχήµα. Από
τον τρίτο το κλαδεύουµε πλέον συστηµατικά στη µορφή που του έχουµε δώσει.
Β) Χλωρά κλαδέµατα: Τα χλωρά κλαδέµατα έχουν σκοπό τη διόρθωση των λαθών
του χειµερινού κλαδέµατος, την εξισορρόπηση µεταξύ βλάστησης και παραγωγής,
την εξασφάλιση καλυτέρων συνθηκών άνθησης και γονιµοποίησης, την απόκτηση
υγιών κληµατίδων και εύρωστων πρέµνων µε τελικό αποτέλεσµα την καλύτερη
ποιότητα των παραγοµένων σταφυλιών. Τα κυριότερα χλωρά κλαδεύµατα που
γίνονται είναι το βλαστολόγηµα και το κορυφολόγηµα. Το βλαστολόγηµα γίνεται τον
Απρίλιο µε Μάιο, όταν οι βλαστοί έχουν µήκος 10-20 εκατ. και αφορά:
o
Εξαίρεση βλαστών από τον κορµό οι οποίοι συνήθως δεν είναι καρποφόροι
και συνεπώς είναι ζωηροί και
o
Εξαίρεση βλαστών από την κόµη των πρέµνων που προέρχονται από
οφθαλµούς που δεν εκβλάστησαν το προηγούµενο έτος ή από µη καρποφόρους
οφθαλµούς του ετήσιου ξύλου.
Με την ολοκλήρωση του βλαστολογήµατος, στα κυπελλοειδή σχήµατα,
δένονται οι βλαστοί µεταξύ τους µε χόρτο, προκειµένου να προστατευθούν από
ζηµιές που τυχόν προκληθούν από τον αέρα. Το κορυφολόγηµα αφορά την
53
εξαίρεση της τρυφερής κορυφής και γίνεται λίγο πριν την άνθηση και αποσκοπεί
στη δηµιουργία καλύτερων συνθηκών καρπόδεσης και στη συνέχεια καλύτερης
διατροφής των σταφυλιών. Να επισηµανθεί το γεγονός ότι το κορυφολόγηµα γίνεται
πολύ αυστηρό µε το εξαιρούµενο τµήµα της κορυφής να έχει αρκετό µήκος, µε
αποτέλεσµα το εναποµείναν τµήµα του βλαστού να φέρει ολιγάριθµα φύλλα τα
οποία είναι αδύνατον να θρέψουν τις σταφυλές.
Ράντισµα
Μερικά ραντίσµατα κυρίως µε θειάφι και χαλκό δηλαδή τα βασικά και
απολύτως απαραίτητα.
-Λίγο πριν αρχίσουν να φουσκώνουν τα µάτια έως τέλος Φεβρουαρίου µε βρέξιµο
θειάφι διαλυµένο στο νερό. Αυτό γίνεται για τα αυγά των διάφορων βλαβερών
εντόµων όπως των τετράνυχων.
-Όταν οι βλαστοί είχαν µήκος 5-10 εκατοστά µε βορδιγάλιο πολτό και θειάφισµα.
-Λίγο πριν την άνθιση, µε βορδιγάλιο πολτό σε συνδυασµό µε θειάφισµα.
-Όταν η ρόγα έχει µέγεθος µπιζελιού, µε βορδιγάλιο πολτό και θειάφισµα.
-Μετά από βροχή µέσα σε 24-48 ώρες, ράντισµα µε χαλκό.
-Όταν αρχίζει το γυάλισµα της ρόγας, µε κίτρινες παγίδες µε το κατάλληλο ελκυστικό.
Ζιζανιοκτονία
Οι µέθοδοι που χρησιµοποιούνται για την αντιµετώπιση των ζιζανίων στην
αµπελοκαλλιέργεια ποικίλουν ανάλογα µε την ηλικία των πρέµνων, το σύστηµα
καλλιέργειας και τα είδη των ζιζανιοκτόνων που υπάρχουν. Τέτοιες µέθοδοι
αντιµετώπισης είναι:
α) καλλιέργεια του εδάφους (φρέζα, σκαπτικό κ.ά.)
β) εδαφοκάλυψη (µε ειδικά πλαστικά φύλλα στις λωρίδες κατά µήκος των γραµµών
των πρέµνων ),
γ) χορτοκοπή (ειδικά στις κρίσιµες περιόδους)
δ) χρήση ζιζανιοκτόνων, η οποία είναι και η πλέον χρησιµοποιούµενη σήµερα,
κυρίως λόγω του ότι δεν επιδρά αρνητικά στη δοµή του εδάφους που προκαλείται
από τη συνεχή µηχανική καλλιέργειά του.
Χηµική σύνθεση των καρπών
Όλα τα είδη των σταφυλιών είναι πλούσια σε βιταµίνες A, Β1, C, E σε
σταφυλοσάκχαρα και 80% περίπου σε νερό. Αξιοσηµείωτο επίσης είναι ότι από τα
16 µεταλλικά στοιχεία που είναι απαραίτητα στον ανθρώπινο οργανισµό τα 12 πιο
54
βασικά περιέχονται στα σταφύλια (κάλιο, ασβέστιο, σίδηρος, φώσφορος, µαγνήσιο,
νάτριο, βόριο, θείο κλπ.). Τα σταφύλια περιέχουν αντιοξειδωτικές ουσίες.
Επίσης περιέχουν ένα πολύτιµο φυσικό συστατικό τη ρεσβερατρόλη. Η
ρεσβερατρόλη ανήκει στην οικογένεια των φυτοαλεξινών που είναι µια σηµαντική
κατηγορία των φαινολικών ενώσεων, είναι ουσίες που παράγονται από τα φυτά και
είναι από τις µεγαλύτερες οµάδες φυτοχηµικών. Βρίσκεται στη φλούδα και στο χυµό
σταφυλιών (οι κόκκινες ποικιλίες έχουν περισσότερη ρεσβερατρόλη). Πρόκειται για
ένα φυσικό αντιβιοτικό που παράγουν τα φυτά για την άµυνα τους.
Θρεπτική και φαρµακευτική σηµασία τους
Το σταφύλι και τα προϊόντα που προκύπτουν από την επεξεργασία του είναι
πλούσια σε συστατικά µεγάλης θρεπτικής αξίας και ύψιστης σηµασίας για τη
διατροφή µας. Πιο συγκεκριµένα, τα 100γρ. σταφυλιού δίνουν 70 θερµίδες, 16 γρ.
υδατανθράκων εκ των οποίων 12,3 γρ. σάκχαρα, 0γρ. λίπους, 0,8γρ. πρωτείνης,
79ml νερού και 1γρ. φυτικών ινών. Το σταφύλι είναι σηµαντική πηγή αντιοξειδωτικών
καθώς περιέχει βιταµίνη C, βιταµίνες του συµπλέγµατος Β, φλαβονοειδή και άλλες
πολυφαινόλες µε κυριότερο εκπρόσωπο τη ρεσβερατρόλη. Επίσης περιέχει βιταµίνη
Α και κάλιο.
Ως εκ τούτου τα οφέλη του σταφυλιού για την υγεία είναι πολλά. Καταρχήν
είναι µία πολύ καλή πηγή ενέργειας για τον οργανισµό λόγω των υδατανθρακών που
περιέχει. Η βιταµίνη Α συµβάλλει στην καλή λειτουργία της όρασης και προστατεύει
από διάφορες οφθαλµολογικές παθήσεις (πχ ξηροφθαλµία, νυκταλωπία κτλ.). Όσον
αφορά τις αντιοξειδωτικές ουσίες και κυρίως τη ρεσβερατρόλη (βρίσκεται στη
φλούδα των σταφυλιών) οι ευεργετικές τους δράσεις είναι πολλές και ποικίλες. Από
τη µία έχουν ισχυρή αντιγηραντική δράση- προστατεύουν το κολλαγόνο και την
ελαστίνη των ιστών, βοηθώντας στη διατήρηση της νεότητας και στη λάµψη του
δέρµατος. Από την άλλη έχουν ισχυρή καρδιοπροστατευτική δράση: µειώνουν την
οξείδωση της LDL χοληστερόλης, προλαµβάνουν τη συσσώρευση των
αιµοπεταλιών και έτσι µειώνουν τον κίνδυνο εµφάνισης αθηρωµάτωσης και
στεφανιαίας νόσου. Ταυτόχρονα παρουσιάζουν εκτός των άλλων και σηµαντική
αντικαρκινική δράση: η ρεσβερατρόλη εικάζεται ότι περιορίζει τον κίνδυνο για
φλεγµονή και τη συσσώρευση µεταλλάξεων στο DNA. Στις αντιοξειδωτικές ουσίες
του σταφυλιού περιλαµβάνεται επίσης και η βιταµίνη C, η οποία ενισχύει το
ανοσοποιητικό σύστηµα και προστατεύει από διάφορες λοιµώξεις. Τέλος, τα
σταφύλια συµβάλλουν στην καλή λειτουργία του εντέρου λόγω των φυτικών ινών
που περιέχουν.
Το σταφύλι εκτός από τη διατροφή βρίσκει τη θέση του σε πολλές προτάσεις
της κοσµετολογίας (ασχολείται µε τον καλλωπισµό προσώπου-σώµατος). Οι
55
αντιοξειδωτικές πολυφαινόλες του προστατεύουν το καλλογόνο και την ελαστίνη
τωνιστών βοηθώντας στη διατήρηση της νεότητας και κατατάσσοντας το σταφύλι
ανάµεσα στα πιο αποτελεσµατικά συστατικά ενάντια στη γήρανση. Επίσης δίδει
λάµψη στο δέρµα και βοηθάει στην καταπολέµιση της κυταρίτιδας.
Με τον όρο σταφυλοθεραπεία εννοούµε την απόλυτη µονοδίαιτα από
σταφύλι. Τίποτε άλλο, ούτε γάλα ούτε τσάι ή λεµονάδα. Μονο και µόνο σταφύλια για
πέντε, δέκα ή δεκαπέντε µέρες αναλόγως στις περιπτώσεις.
Μεταποίηση και παράγωγα των καρπών
Αµπελόφυλλα, αµπελοβλάσταρα, σταφύλια, σταφίδες, µούστο, πετιµέζι,
κρασί, ξύδι, τσίπουρο, κονιάκ µέχρι και καθαρό οινόπνευµα. Μέχρι και τα κλαδιά που
κλαδεύουµε τα χρησιµοποιούµε για το αρνί που ψένουµε ή για προσάναµµα.
Μπορεί να καταναλωθεί ως έχει ή να χρησιµοποιηθεί για νόστιµα γλυκίσµατα
(γλυκό του κουταλιού) ή για την παρασκευή σταφίδων ή κρασιού και άλλων
οινοπνευµατωδών ποτών- όπως πχ το τσίπουρο. Από τη µεταποίηση των
σταφυλιών µπορούµε να έχουµε προϊόντα εξαιρετικής ποιότητας και γεύσης όπως
κρασί-ρακί-ξύδι, χυµό σταφυλιού-σταφίδα επιπλέον γλυκό κουταλιού, µουσταλευριά
κλπ.
2.9 Καπνός
Ιστορία
Η ιστορία του καπνού αρχίζει από την Αµερική, πολύ πριν ανακαλυφθεί από
τον Κολόµβο οι Ινδιάνοι χρησιµοποιούσαν τον καπνό και πίστευαν ότι έχει
σπουδαίες φαρµακευτικές ιδιότητες. Τον κάπνιζαν ή τον µασούσαν και έπαιζε
σηµαντικό ρόλο στις διάφορες τελετουργίες. Η εισαγωγή του στην Ευρώπη έγινε το
1556 όταν έφτασε στη Γαλλία και στη συνέχεια στην Πορτογαλία και την Ισπαµία. Οι
ιδιότητές του έγιναν γνωστές χάρη στον Γάλλο πρεσβευτή στην Πορτογαλία Ζαν
Νικό, (Jean Nicot) στον οποίον οφείλεται και η επιστηµονική του
ονοµασία, Νικοτιανή ο ταµπάκος (Nicotiana tabacum), επίσης γνωστό ως Νικοτιανή
η κοινή (αποδιδόµενο στα ελληνικά ως "Νικοτιανή"). Από εκεί µε τους Πορτογάλους
και Ισπανούς θαλασσοπόρους µεταφέρθηκε σε ολόκληρο τον κόσµο. Στην Ελλάδα ο
καπνός έφτασε στις αρχές του 17ου αιώνα.
56
Συγκεκριµένα. η καλλιέργεια του καπνού έφτασε στην Ελλάδα από τον Πόντο
και από τα παράλια της Μικράς Ασίας. Στην αρχή καλλιεργήθηκε στην Ανατολική
Μακεδονία και στη συνέχεια διαδόθηκε και στις υπόλοιπες περιοχές της χώρας.
Μετά την Ελληνική Επανάσταση, η παραγωγή του καπνού έφτασε µόλις τους
500-600 τόννους, η ανοδική όµως πορεία και εξέλιξη της καλλιέργειας συνετέλεσε
ώστε µέχρι το 1912 η παραγωγή του καπνού να φτάσει τους 12.000 τόννους. Με την
απελευθέρωση της Μακεδονίας και της Θράκης, συνεχίστηκε η αυξητική πορεία της
παραγωγής. Φαίνεται όµως ότι η οικονοµική και κοινωνική σηµασία της καλλιέργειας
θεµελιώνεται µε τη Μικρασιατική καταστροφή και τον εποικισµό των προσφύγων. Με
βάση τα στατιστικά στοιχεία της περιόδου εκείνης, η παραγωγή καπνού από τις
28.000 τόννους κατά το 1920-22, έφτασε τις 56.000 τόννους το 1923, δηλαδή
διπλασιάστηκε.
Μετά το Β' Παγκόσµιο πόλεµο, ο καπνός συνέχισε να αποτελεί σηµαντικό
προϊόν και να κατέχει εξέχουσα κοινωνική, συναλλαγµατική και δηµοσιονοµική
σηµασία. Συγκεκριµένα, στη δεκαετία του '50, αν και η καλλιεργούµενη έκταση µε
καπνό αντιστοιχούσε κατά µέσο όρο στο 5% της συνολικής καλλιεργούµενης
έκτασης της χώρας, ο καπνός εξασφάλιζε απασχόληση και εισόδηµα σε περίπου
200 χιλιάδες οικογένειες καπνοπαραγωγών και δηµιουργούσε πρόσθετη
απασχόληση σε 40.000 καπνεργάτες και σε 10.000 άτοµα απασχολούµενα επιπλέον
µε τις καπνοβιοµηχανίες και το καπνεµπόριο. Παράλληλα ο καπνός αποτελούσε το
σηµαντικότερο εξαγώγιµο προϊόν της Ελληνικής Οικονοµίας στην περίοδο εκείνη. Το
1954, οι εξαγωγές της χώρας έφτασαν τα 151 εκ. δολάρια, εκ των οποίων το 50%
περίπου προήρχετο από τις εξαγωγές καπνού.
Ο καπνός, όπως προκύπτει και από τα παραπάνω ιστορικά στοιχεία, υπήρξε
διαχρονικά παραδοσιακό και σηµαντικής σηµασίας προϊόν για την Ελληνική
Γεωργία. Βασικά αίτια που ευνόησαν την εξάπλωστη της καπνοκαλλιέργειας
θεωρούνται αφ' ενός µεν οι ευνοϊκές εδαφοκλιµατολογικές συνθήκες της χώρας, αφ'
ετέρου δε τα διαρθρωτικά χαρακτηριστικά της Ελλινικής Γεωργίας και συγκεκριµένα
ο µικρός κλήρος και η πλεονάζουσα εργασία στο γεωργικό τοµέα. Οι ιδιαίτερα
υψηλές απαιτήσεις της καπνοκαλλιέργειας σε εργασία, εξασφάλιζαν απασχόληση
και σηµαντικό αριθµό ηµεροµισθίων στις γεωργικές οικογένειες, δεδοµένου ότι όπως
αναφέρεται, σχεδόν τα 2/3 του κόσοτυς παραγωγής του καπνού ήταν κόστος
ηµεροµισθίων.
Προέλευση
Ο καπνός είναι βιοµηχανικό φυτό που ανήκει στην οικογένεια των
Βολοινωδών. Περιλαµβάνει γύρω στα 70 γένη και 1700 είδη. Τα πρώτα φύλλα
καπνού ήρθαν στην Ισπανία το 1519 και οι πρώτοι σπόροι το 1559/60.
Καλλιεργήθηκε ως φαρµακευτικό φυτό.
57
Η εξάπλωση του καπνού συνεχίστηκε και σε άλλες χώρες στις αρχές του 19ου
αιώνα. Σήµερα καλλιεργείται και στις 5 ηπείρους.
Οι µορφές µε τις οποίες καταναλώνεται σήµερα ο καπνός είναι οι εξής:
Α) κάπνισµα β) καπνός για µάσηµα γ) καπνός σε σκόνη για ρούφηγµα από τη µύτη.
Το ριζικό σύστηµα του καπνού παρουσιάζει πλούσιες, πλάγιες ρίζες. Το ύψος
διαφέρει ανάλογα µε την ποικιλία. Το σχήµα των φύλλων του είναι ωοειδές,
ελλειπτικό. Τα φύλλα της βάσης του είναι φαρδιά και όσο προχωρούµε στενεύουν.
Τα άνθη έχουν σχήµα σωληνανθών. Ο καρπός τους είναι κάψα, κυλινδρική ή κωνική
και τετράχωρη.
Το χαρακτηριστικό του καπνού είναι η νικοτίνη, ένα συστατικό ιδιαίτερα
εθιστικό, το οποίο βρίσκεται κυρίως στα φύλλα και χαρακτηρίζεται ως ναρκωτικό. Η
ποσότητα της συγκεκριµένης ουσίας διαφοροποιείται ανάλογα µε το είδος, την
ποικιλία αλλά και τις κλιµατολογικές συνθήκες, στις οποίες αναπτύσσεται το φυτό
του καπνού. Η χαµηλή σύσταση σε νικοτίνη, αποτελεί το βασικό στοιχείο για το
οποίο τα φύλλα του πούρου αποτελούν ένα ιδιαίτερα εκλεπτυσµένο είδος καπνού,
κατόπιν συγκεκριµένης επεξεργασίας.
Ποικιλίες φυτών
Στην Ελλάδα καλλιεργούνται πολλές ποικιλίες καπνού:
Καπνά ανατολικού τύπου:
•
Μπασµάς
•
Κατερίνη
•
Καπνά κουλάκ κλασσικά
•
Μυρωδάτα
•
Τσεµπέλια
•
Ζιχνωµυρωδάτα
•
Μαύρα
Καπνά µη ανατολικού τύπου:
•
Μπέρλεϋ
•
Βιρτζίνια
•
Καπνά αρωµατικά (µπασµάδες)
•
Καπνά ουδέτερα ή γεµίσµατος
•
Καπνά βασικά ή γεύσης
•
Αλκαλική οµάδα (περιλαµβάνει τα καπνά για πούρα)
•
Ουδέτερη οµάδα
58
Αναλυτικά:
Καπνά ανατολικού τύπου:
•
Μπασµάς:
1.
Μπασµάς Μακεδονίας:
2.
Αρωµατικός καπνός Καλλιεργείται στην Ανατολική Μακεδονία. Τα φύλλα
του είναι κοντά µε λεπτές νευρώσεις, αρκετά ελαστικά.
Μπασµάς Ξάνθης:
Ο πιο αρωµατικός του κόσµου , εξαιρετικής ποιότητας. Τα φύλλα του
έχουν µέτριο πάχος και ερυθροκίτρινο χρώµα όταν ξεραθούν. Καλλιεργείται στη
Χρυσούπολη Καβάλας στο Σιδηρόνερο ∆ράµας και στις περιοχές της ∆υτικής
Θράκης.
3.
•
Κατερίνη: Είναι γνωστός και ως τύπος «Σαµψούς». Ανήκουν στην κατηγορία
των καπνών γεύσεως Περιλαµβάνει τους τύπους:
1. Σαµψούς: Ποικιλία που έφεραν στην Ελλάδα το 1923 οι πρόσφυγες από την
περιοχή του Πόντου.
2. Μπασή-Μπαγλή: Παράγει καπνά «ουδέτερα», χωρίς άρωµα, κατάλληλα για
ανάµιξη και παραγωγή χαρµανιών για τσιγάρα.
•
Καπνά Κουλάκ κλασικά: Η ονοµασία στα τουρκικά σηµαίνει «χοντρά αυτιά»,
λόγω των µεγάλων πτερυγίων στη βάση των φύλλων. Αυτή η ποικιλία υποδιαιρείται
στους τύπους Καµπά-Κουλάκ Μακεδονίας, Καµπά-Κουλάκ Καρατζόβης, Κοντούλα
και Ελασσόνα.
•
Μυρωδάτα: Παρά την ονοµασία τους το άρωµα των καπνών αυτών είναι
φτωχό. Είναι ποτιστική ποικιλία και απαιτεί υγρό έδαφος για να αναπτυχθεί. Όταν τα
φύλλα ξεραθούν τότε αποκτούν χρυσοκίτρινο χρώµα. Είναι φτωχά σε περιεκτικότητα
νικοτίνης.
•
Τσεµπέλια: Χαµηλά φυτά µε παχιά µεγάλα φύλλα χωρίς µίσχο. Το χρώµα
τους είναι ανοιχτό και καλλιεργούνται κυρίως στην Αιτωλοακαρνανία, Ιωάννινα και
Θεσπρωτία. Θεωρούνται τα καλλίτερα για παρασκευή τσιγάρων και καταναλώνονται
αποκλειστικά εγχώρια.
•
Ζιχνωµυρωδάτα: Μοιάζει µε τους µπασµάδες και το άρωµα του είναι αρκετά
έντονο. Καλλιεργείται στην επαρχία Φυλλάδας
•
Μαύρα: Περιλαµβάνει τις υποποικιλίες Μαύρα Θεσσαλίας, Μαύρα Υπάτης και
Μαύρα Άργους. Καπνά γεύσεως.
Καπνά µη ανατολικού τύπου:
Στην Ελλάδα καπνά µη ανατολικού τύπου καλλιεργούνταν κυρίως δυο:
59
•
Μπέρλεϋ: Αµερικάνικος τύπος καπνού που τελευταία καλλιεργείται ευρέως
στην Ελλάδα. Ο τύπος αυτός καλλιεργείται σε πεδινά εδάφη καλά αρδευόµενα και οι
στρεµµατικές αποδόσεις του είναι µεγαλύτερες από τις αντίστοιχες των ανατολικών
τύπων.
•
Βιρτζίνια: Είναι το σπουδαιότερο είδος καπνού για τσιγάρα σ’ όλο τον κόσµο.
Χαρακτηριστικό γνώρισµα των τσιγάρων αυτών είναι η οσµή καραµέλας.
Απαιτήσεις σε κλίµα και έδαφος
Το χωράφι όπου καλλιεργείται ο καπνός θεωρείται ένα από τα κύρια στάδια
παραγωγής του καπνού γιατί από αυτό εξαρτάται η ποσότητα και η ποιότητα του
παραγόµενου καπνού. Το χωράφι πρέπει να έχει σκούρο χρώµα, µε αυξηµένη
νικοτίνη και µειωµένη καυσιµότητα. Χρειάζεται να βρεθεί η σωστή αναλογία αζώτου
για να έχουµε παραγωγή καλής ποιότητας. Η λίπανση παίζει σπουδαίο ρόλο στην
ποιότητα του παραγόµενου καπνού.
Το έδαφος είναι καλό να περιέχει όσα περισσότερα θρεπτικά στοιχειά γίνεται,
όπως:
Φώσφορο: χρησιµεύει για τη σύνθεση των πρωτεϊνών, λεκιθινών, υδατανθράκων
κ.λ.π. Βοηθά στη ριζοβολία και δίνει φύλλα µε ανοιχτότερο χρώµα, χωρίς πράσινο,
φύλλα µε ύλη και υγροσκοπιµότητα.
Κάλιο (Κ): αυξάνει το σφρίγος των κυττάρων, τη ζωηρότητα των φυτών και την
αντοχή τους στην ξηρασία.
Ασβέστιο (Ca): Είναι το δεύτερο στοιχείο µετά το κάλιο που αποτελεί το κατά 50%
το συστατικό της τέφρας του καπνού. Παίζει σηµαντικό ρόλο, για την πρόσληψη
των θρεπτικών στο έδαφος.
Μαγνήσιο (Mg):Το µαγνήσιο είναι συστατικό της χλωροφύλλης. Έχει σχέση µε την
ανάπτυξη του φυτού. Η έλλειψη µαγνησίου προκαλεί κακής ποιότητας φύλλα, έχουν
κακή καυσιµότητα και δυσάρεστη γεύση καπνίσµατος. Έλλειψη µαγνησίου σπανίως
παρατηρείται σε εδάφη που καλλιεργούνται καπνά. Όταν τα εδάφη είναι όξινα το
µαγνήσιο διαλύεται εύκολα και προσλαµβάνεται από το φυτό σε τοξικές
συγκεντρώσεις.
Χλώριο (cal):Tο χλώριο είναι ένα από τα βασικά ιχνοστοιχεία. Μικρές ποσότητες
χλωρίου βελτιώνει την αντοχή του καπνού στην ξηρασία. Όταν υπάρχει περισσότερο
χλώριο στο έδαφος, τα καπνά έχουν βαρύ πράσινο χρώµα. Η τοξικότητα του
χλωρίου µειώνεται εάν προσθέσουµε ασβέστιο και νιτρικό άζωτο.
Βόριο (Β):Μικρές ποσότητες βορίου είναι απαραίτητες για την ανάπτυξη του καπνού.
Ελλείψεις βορίου παρουσιάζονται συνήθως σε αλκαλικά εδάφη αλλά και σε εδάφη µε
χαµηλό ΡΗ (κάτω από 4,5) παρατηρήθηκε έλλειψη βορίου.
60
Παλιότερα ο καπνός καλλιεργείτο µόνο στα τροπικά κλίµατα. Σήµερα
καλλιεργείται σε όλα σχεδόν τα µέρη της γης σε ποικιλία εδάφους και
κλιµατολογικών συνθηκών.
Το κλίµα της Ελλάδας είναι ξηρό και θερµό µε αρκετές διαφορές από περιοχή
σε περιοχή. Η Ελλάδα επίσης έχει µεγάλη ποικιλία εδαφών.
Τα καπνά όµως που καλλιεργούνται στην Ελλάδα µε οποιαδήποτε συνθήκη
δίνουν ξηρό προϊόν καλής ποιότητας.
Οι καλλιεργούµενοι τύποι καπνού στην Ελλάδα προτιµούν θερµοκρασίες
15C έως 35C.
Ο καπνός είναι ανθεκτικός στην ξηρασία. Οµως ορισµένοι τύποι καπνών,
όπως τα καπνά Virginia και Burley µε ικανοποιητική υγρασία, δίνουν καλή ποιότητα
καπνού. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι η µέση υγρασία τους κατά τους θερινούς µήνες
να είναι πάνω από 60%.
Η ηλιοφάνεια παίζει σηµαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του φυτού του καπνού,
δηµιουργεί φύλλα χοντρά, µε πιο σκούρο χρώµα και περισσότερο άρωµα. Ενώ η
µικρότερη έκθεση στον ήλιο δηµιουργεί φύλλα λεπτά.
Καλλιέργεια – εργασίες συντήρησης της φυτείας
Στο πρώτο στάδιο της διαδικασίας καλλιέργειας, οι σπόροι του καπνού
φυτεύονται σε ειδικά κατασκευασµένα φυτώρια. Μέχρι το φύτρωµα τα ποτίσµατα
είναι συχνά µία µε δύο φορές τη µέρα κατά προτίµηση το πρωί και ελαφριά .Μετά το
φύτρωµα αραιώνουν σε ένα τη µέρα ή ένα κάθε δύο µέρες, µέχρι να σταυρώσουν.
Στη συνέχεια τα ποτίσµατα αραιώνουν και αυξάνεται η ποσότητα του νερού κατά
πότισµα. Λίγες µέρες πριν τη µεταφύτευση το πότισµα περιορίζεται ώστε να
σκληραγωγηθούν τα καπνόφυτα. Ταυτόχρονα, οι αγρότες προετοιµάζουν
προσεκτικά το έδαφος στα χωράφια τους. Μετά από δύο µήνες στα φυτώρια, οι
σπόροι έχουν αναπτυχθεί σε φυτά ύψους περίπου 15-20 εκατοστών. Ακολουθεί η
µεταφύτευση του καπνού. Στην αρχή ποτίζεται το σπορείο καλά. Κατόπιν
ξεριζώνεται το φυτό µε το χέρι και τοποθετείται σε κοφίνια ή πανέρια ή τυλίγεται σε
λινάτσες και µεταφέρεται στο χωράφι. Εκεί φυτεύεται µε το χέρι ή µε φυτευτική
µηχανή.
Κατά τη µεταφύτευση µε το χέρι χρησιµοποιούµε το φυτευτήρι που είναι
συνήθως φτιαγµένο από ξύλο. Ανοίγουµε µια τρύπα µε το φυτευτήρι, βάζουµε το
φυτό µέσα και κατόπιν κάνουµε µια δεύτερη τρύπα δίπλα, πιέζοντας την πρώτη για
να σφίξει το φυτό χωρίς να σπάσει. Ακολουθεί πότισµα του φυτού χωρίς να βραχούν
τα φύλλα του. Το σύστηµα αυτό του φυτέµατος είναι το µακεδονικό. Εκτός από αυτό
υπάρχει και το ποντιακό το οποίο χρησιµοποιείται όταν το έδαφος είναι πολύ ξερό.
61
Με ειδικό µακρύ φυτευτήρι ανοίγονται τρύπες που ταυτόχρονα γεµίζουν νερό.
Τοποθετούνται τα φυτά µε το χέρι στις τρύπες και καλύπτονται µε ξερό χώµα.
Μια άλλη τεχνική είναι να ποτίσουµε τα αυλάκια µε άφθονο νερό ώστε το
χώµα να µαλακώσει καλά και κατόπιν µε το χέρι να φυτευτούν τα φυτά στη µια
πλευρά του ποτισµένου αυλακιού. Με τη φυτευτική µηχανή γίνεται ταυτόχρονα το
άνοιγµα των αυλακιών, η τοποθέτηση των φυτών και το πότισµα. Οι µηχανές
φυτεύουν συγχρόνως 2 – 4 σειρές.
Η µεταφύτευση αρχίζει ανάλογα µε την καπνική περιοχή. Τέλη Μαρτίου και
τελειώνει στις αρχές Ιουνίου.
Για την καλή ανάπτυξη των φυτών του καπνού πρέπει να υπάρχει υγρασία
στο έδαφος. Χρειάζεται πότισµα για να έχουµε καλύτερη ωρίµανση των φύλλων,
µεγαλύτερη απόδοση, λιγότερη νικοτίνη και καλύτερη καυσιµότητα. Οι περισσότερες
ποικιλίες χρειάζονται συνήθως κατά µέσο όρο 3 ποτίσµατα τα οποία γίνονται την
περίοδο ανάπτυξης του φυτού και µπορεί να είναι µε τεχνητή βροχή ή µε αυλάκια µε
το χέρι.
Όταν το φυτό µεγαλώσει, βγάζει άνθη. Χρειάζεται κορφολόγηµα. Έτσι
πετυχαίνουµε να διοχετεύονται οι θρεπτικές ουσίες στα φύλλα. Το κορφολόγηµα
γίνεται µε το χέρι. Κόβεται η κορυφή του φυτού συνήθως στη βάση της ταξιανθίας.
Το φυτό αποκτά ιδιότητες που δεν είχε προηγουµένως. ∆υναµώνει η αντοχή του, τα
φύλλα του και καλυτερεύει η ποιότητά του.
Η καλλιέργεια του καπνού είναι αρκετά δύσκολη και ο καπνοπαραγωγός
πρέπει να επισκέπτεται τακτικά το σπορείο και τον καπνουργό και να παρατηρεί τα
φυτά, να προσέχει την ανάπτυξή τους, το χρώµα, για να προλαµβάνει τυχόν
ασθένειες στην αρχή, διαφορετικά η ζηµιά που µπορεί να υποστεί είναι
ανεπανόρθωτη.
Τα φύλλα του καπνού ωριµάζουν και συλλέγονται από κάτω προς τα πάνω. Η
συλλογή τους γίνεται µε τα χέρια. Κάθε φορά συλλέγουµε 3-5 φύλλα συνήθως. Ο
αριθµός των φύλλων που µαζεύουµε κάθε φορά αποτελεί το «χέρι». Όλα τα φύλλα
συλλέγονται περίπου σε 5-6 χέρια. Η περίοδος συλλογής αρχίζει γύρω στις 50 µέρες
περίπου µετά τη µεταφύτευση. Συνήθως µαζεύουν τα φύλλα τις πρωινές ώρες για να
είναι πιο εύκολη η απόστασή τους από τον κορµό του φυτού.
Το µάζεµα σταµατά γύρω στις 10 το πρωί εξαιτίας της ζέστης του ήλιου και
µπορεί να συνεχιστεί αργά το απόγευµα. Τα φύλλα τοποθετούνται µε σειρά σε σκεύη
µεταφοράς (κοφίνια, λινάτσες κ.λ.π.) και µεταφέρονται στον τόπο αρµαθιάσµατος.
Τα καπνόφυλλα αρµαθιάζονται την ίδια µέρα που µαζεύονται συνήθως, είτε
µε το χέρι, είτε µε ειδική µηχανή. Κατά το αρµάθιασµα µε το χέρι, χρησιµοποιείται
ειδική ατσάλινη βελόνα πλατιά µήκους 50 εκ. περίπου και ο σπάγκος
αρµαθιάσµατος από γιούτα ή κάνναβι. Κατά το αρµάθιασµα µε µηχανή
χρησιµοποιούνται δύο τύποι µηχανών: η διατρητική και η συρραπτική. Η διατρητική
62
τρυπάει το φύλλο στο κεντρικό νεύρο στην αρχή του µίσχου και τα φύλλα περνούν
στην κλωστή. Η συρραπτική ράβει τα φύλλα χωρίς να τα τρυπά, τα δένει δεσµίδες µε
ειδικό τρόπο. Η απόδοσή της είναι µεγαλύτερη από τις διατρητικές. Όποιο τρόπο
αρµαθιάσµατος και αν χρησιµοποιήσουµε, σχηµατίζουµε αρµάθες µήκους περίπου 2
µέτρα, οι οποίες µεταφέρονται για αποξήρανση.
Το ξηραντήριο είναι το τρίτο στάδιο της παραγωγής του καπνού, στο οποίο
διαµορφώνεται η ποιότητα του προϊόντος. Η αποξήρανση του καπνού εξαρτάται από
την ποικιλία. ∆ιακρίνουµε τρεις µεγάλες κατηγορίες ανάλογα µε τον τρόπο
αποξήρανσης:
•
Καπνά που ξηραίνονται στην ήλιο (ανατολικού τύπου καπνά).
• Καπνά που αποξηραίνονται στον αέρα και κάτω από σκιά (µπέρλεϋ και
καπνά πούρων)
•
Καπνά που ξηραίνονται σε ειδικούς φούρνους (βιρτζίνια)
Η αποξήρανση γίνεται σε τρία διαδοχικά στάδια:
1) κιτρίνισµα φύλλων
2) σταθεροποίηση χρώµατος
3) αποξήρανση νεύρων
Οι εργασίες που γίνονται µετά την αποξήρανση αποτελούν το τέταρτο και
τελευταίο στάδιο της παραγωγικής διαδικασίας, που ονοµάζεται χωρική αποθήκη. Η
µεταφορά του καπνού στις αποθήκες γίνεται το πρωί όταν τα φύλλα του καπνού
είναι µαλακά χάρη στην υγρασία της νύχτας. Ακολουθούνται συνήθως δύο
συστήµατα αποθήκευσης:
•
Σε ορµαθούς. Οι αρµάθες διπλώνονται ανά 5 περίπου και σχηµατίζουν τους
ορµαθούς οι οποίοι µένουν λίγο στον ήλιο και κατόπιν κρεµιούνται στην αποθήκη σε
πυκνή διάταξη
•
Σε σωρούς. Οι αρµάθες τοποθετούνται στο πάτωµα της αποθήκης σε ψηλές
στίβες η µια κοντά στην άλλη. Οι σωροί σκεπάζονται και διατηρούνται έτσι ως τη
δεµατοποίηση.
Στο τέλος του φθινοπώρου γίνεται µια πρώτη ποιοτική διαλογή των
αποθηκευµένων καπνών. Κύριος σκοπός της διαλογής αυτής είναι να απορριφθούν
τα άχρηστα καπνόφυλλα και να αποµακρυνθούν από τα φύλλα τυχόν ξένα σώµατα.
Οι αρµάθες µετά από τη διαλογή τοποθετούνται σε σωρούς και ακολουθεί η
δεµατοποίηση. Τα δέµατα τοποθετούνται σε σειρές, το ένα πάνω στο άλλο, έτσι
ώστε να αερίζονται καλά. Ο καπνοπαραγωγός τα προφυλάσσει από τα έντοµα της
αποθήκης, τη µούχλα, τα ποντίκια και τις βιολογικές αλλοιώσεις.
63
Ο καπνός ανατολικού τύπου υφίσταται φυσική ζύµωση η οποία γίνεται στην
αποθήκη του παραγωγού. Κατά τη ζύµωση ο καπνός παθαίνει τις ακόλουθες
µεταβολές:
Α) µειώνεται το βάρος του κατά 1-3%
Β) µειώνονται τα σάκχαρα 5-10% και οι αζωτούχες ουσίες κατά 10-15%
Γ) το χρώµα γίνεται σκουρότερο, οµοιόµορφο και µε στιλπνότητα.
∆) βελτιώνεται η γεύση
Ε) το άρωµα γίνεται εντονότερο, λεπτότερο και καθαρό
Στ) Βελτιώνεται η καυσιµότητα
Ζ) Αποκτά ο καπνός µεγαλύτερη αντοχή στη συντήρηση.
Όλο το διάστηµα που γίνεται η ζύµωση τα καπνά χρειάζονται τη συνεχή
φροντίδα του παραγωγού. Χρειάζεται σωστός αερισµός ο οποίος επιτυγχάνεται µε
τη συχνή αλλαγή θέσης των δεµάτων. Έτσι εξασφαλίζεται και η ποιοτική αναβάθµιση
του καπνού από την οποία ωφελείται οικονοµικά ο καπνοπαραγωγός.
Η τιµή του καπνού έχει και αυτή τη δική της ιστορία λόγω των αυξοµειώσεων
που γινόταν. Η απάντηση ήταν στερεότυπη: οι τιµές δυστυχώς πέφτουν, στην
Τουρκία αγοράζουν πιο φτηνά και πηγαίνουν εκεί τα µονοπώλια, αν συµφωνείς
τώρα µε 32 δρχ το κιλό, έχει καλώς. Αν έρθεις αύριο η τιµή θα είναι στις 30 δρχ. Τι
να έκανε και ο απροστάτευτος αγρότης; Πούλαγε µε 32 δρχ το κιλό τον καπνό που
µε τόσο κόπο είχε φτιάξει και έλεγε και ευχαριστώ. Το 1964 ο Εθνικό Οργανισµό
Καπνού (ΕΟΚ) απέκτησε ενεργό ρόλο στην εµπορία του καπνού και διασφάλιζε την
τιµή της αγοραπωλησίας. Περνούσαν οι αρµόδιοι του οργανισµού από τους αγρότες
και τους έδιναν τιµή ασφαλείας. Τους έλεγαν: το καπνό σου αξίζει για 50 δρχ το κιλό.
Αν βρεις καλύτερη τιµή, δώστα σε έµπορο, αν πάλι όχι, θα το αγοράσουµε εµείς
στην τιµή ασφαλείας. Ήταν µεγάλη ανακούφιση αυτή για τους καπνοπαραγωγούς.
Οι καπνέµποροι πλέον αναγκάζονταν να πληρώσουν τουλάχιστον την τιµή
ασφαλείας για αγοράσουν τα καπνά που παλαιότερα έπαιρναν σε εξευτελιστικές
τιµές και οι αγρότες έπαψαν να παρακαλούν και να εξευτελίζονται. ∆υστυχώς δεν
κράτησε για πολύ η κατάσταση αυτή. Ήδη από το 1966, οι τιµές άρχισαν να πέφτουν
ξανά. Μόνο 80 κιλά από κάθε στρέµµα µπορούσαν να πωληθούν σε καλή τιµή.
Φτάνοντας στο 2001, βλέπουµε τη µέση τιµή του καπνού να ανέρχεται στα
4,50 ευρώ το κιλό. Χαρακτηριστική ήταν η απάντηση ενός παλιού καπνοπαραγωγού
σε δηµοσιογράφο (2011)….. πόσο θα µου κόστιζε αν ήθελα να παράγω και να
εµπορεύοµαι δικό µου καπνό. «Αν και δεν συµφωνώ µε το να ‘ανοίξει’ το
επάγγελµα για τον οποιονδήποτε, αν κάποιος θελήσει να καλλιεργήσει και να
πουλήσει καπνά, τότε θα πρέπει να υπολογίζει έξοδα καλλιέργειας από 1.5 µέχρι 3€
ανά κιλό µέχρι το τελικό προϊόν, που είναι ο ξηρός καπνός σε δεµατοποιηµένα
φύλλα, συµπεριλαµβανοµένων εξόδων για ενοίκιο, καλλιέργεια, φυτοφάρµακα,
εργατικά χέρια, καύσιµα και βιοµηχανικά προϊόντα. Μαζί µε τα έξοδα επεξεργασίας
64
και τα µη προβλεπόµενα έξοδα, υπολόγισε περί τα 12 ευρώ ανά κιλό», µου
απαντάει. «Αν λάβουµε υπόψη και τον φόρο, για µια συσκευασία των 25
γραµµαρίων που θα βγει στην αγορά, το καθαρό κέρδος ανά κιλό, φτάνει τα 8
ευρώ», καταλήγει και µε βάζει σε σκέψεις να αρχίσω να φυτεύω Βιρτζίνια και
Μπασµά για να φτιάξω το δικό µου… χαρµάνι.
Ζιζανιοκτονία – λίπανση
Τα ζιζάνια καταπολεµούνται κατά κανόνα µε τα σκαλίσµατα δύο ή τρεις
εβδοµάδες µετά την µεταφύτευση. Η σηµαντικότερες ασθένειες και εχθροί, είναι
Μυκητολογικές ασθένειες. Οφείλετε στον µύκητα Etysiphae Cichotaceatuvu και
προσβάλει τα φύλλα. Οι σπουδαιότερες ασθένειες είναι:
•
Περονόσπορος
•
Φυτοφθορά
•
Ριζοκτονία
•
Φουζάριο
•
Βερτισίλιο
Ραντίσµατα στον σπόρο πριν τη µεταφύτευση γίνονται µόνο όταν χρειαστεί
για την καταπολέµηση κάποιας ασθένειας. Η χρήση λιπασµάτων θέλει προσοχή και
πρέπει να γίνεται µόνο όταν το έδαφος είναι φτωχό σε θρεπτικά στοιχεία. Οι
διάφοροι τύποι καπνού έχουν και διαφορετικές απαιτήσεις λίπανσης. Τα
Αµερικάνικου τύπου καπνά συνήθως χρειάζονται περισσότερη λίπανση και πότισµα
απ ότι τα ανατολικού τύπου.
65
Κεφάλαιο 3
Νέες καλλιέργειες – καλλιέργειες µε προοπτική
∆εν είναι λίγοι αυτοί που σκέφτονται να κάνουν µια αλλαγή στις καλλιέργειες
τους, διότι έχουν παρατηρήσει ότι δεν έχουν και τόσο µεγάλη απόδοση οι τωρινές
τους καλλιέργειες ή θέλουν να δοκιµάσουν κάτι καινούργιο. ∆εν είναι ούτε οι πρώτοι
ούτε οι τελευταίοι που σκοπεύουν να κάνουν κάτι τέτοιο.
Αυτές οι νέες καλλιέργειες όχι µόνο µπορεί να επιφέρουν σηµαντικό κέρδος
αλλά και τα προϊόντα αυτά είναι και καλύτερα. Μερικά από τα προϊόντα είναι το
ιπποφαές, το µύρτηλο, η τρούφα, ο ηλιόσπορος κτλ.
Ας πάρουµε κάποια παραδείγµατα. Πρώτον, το ιπποφαές βρίσκεται στην
κορυφή της αλυσίδας των αντιοξειδωτικών και αφού πολλοί στις µέρες µας
προσέχουν τι τρώνε αυτό σίγουρα µπορεί να είναι στη λίστα του διαιτολόγου τους.
Ακόµη, είναι και το ρόδι το οποίο έχει ποικίλες χρήσεις από παλιά.
66
3.1 ΙΠΠΟΦΑΕΣ
Περιγραφή
Το ιπποφαές (hippophaes rhamnoides) είναι ένα πολυδύναµο φυτό που
συγκαταλέγεται στις υπερτροφές. Ο καρπός του είναι σαν µικρές ρόγες σταφυλιού
και χρώµατος πορτοκαλί. Τα φύλλα του είναι πράσινα και στενόµακρα.
Χαρακτηριστικά είναι τα αγκάθια που φέρει σε κάθε άκρη αλλά και κατά µήκος των
βλαστών.
Ιστορία-προέλευση
Τo Ιπποφαές (ποικιλία ραµνοειδές) είναι ένα από τα παλαιότερα φυτά της
γης, καθώς χρονολογείται από την εποχή των παγετώνων. Πρώτες εκθέσεις που
αναφέρονται στα θεραπευτικά αποτελέσµατα του εµφανίζονται στο 4ο αιώνα π.Χ. Το
ιπποφαές αναφέρεται σε πολλούς αρχαίους Έλληνες συγγραφείς. Η επιστηµονική
του ονοµασία (hippophae rhamnoides) είναι ελληνικότατη. Ιπποφαές = ίππος + φάος
που σηµαίνει ίππος λαµπρός. Σύµφωνα µε ιστορικές πηγές, το Ιπποφαές ήταν
µέρος της διατροφής των στρατιωτών του Μεγάλου Αλεξάνδρου, αφού πρώτα
παρατηρήθηκε ότι τα άρρωστα και τραυµατισµένα άλογα θεραπευόντουσαν από τα
φύλλα και τους καρπούς αυτού του φυτού, όταν τα έτρωγαν. Οι αναφορές της
χρησιµοποίησής του ως φάρµακο συναντώνται επίσης στην κλασική θιβετιανή και
κινεζική ιατρική άλλες πηγές αναφέρουν ότι κατά το 13ο αιώνα ο Jenkins Khan το
χρησιµοποιούσε στις εκστρατείες του. Το 1929 έλαβε µέρος η πρώτη βιοχηµική
ανάλυση των καρπών του Ιπποφαούς και από τότε, οι γνώσεις µας για τις
θεραπευτικές του ιδιότητες διαρκώς αυξάνονται. Σήµερα, το Ιπποφαές είναι ένα από
τα πιο σηµαντικά φυτά της σύγχρονης εναλλακτικής ιατρικής. Στη Μογγολία,
σύµφωνα µε το θρύλο, τα στρατεύµατα του Τζένγκις Χαν, έπιναν χυµό από το
ιπποφαές για γρήγορη επούλωση των πληγών τους.
Ποικιλίες φυτών
Τα θηλυκά φυτά παράγουν πορτοκαλοκίτρινους σαρκώδεις καρπούς µε
διάµετρο 6–9 mm, µαλακούς, χυµώδεις και πλούσιους σε έλαια. Οι καρποί
αποτελούν µια σηµαντική πηγή τροφής κατά τη χειµερινή περίοδο για τα πτηνά,
κυρίως για τις κεδρότσιχλες (αγγλ. fieldfares).
Τα φύλλα τρώγονται από τις προνύµφες του παράκτιου είδους µικροπεταλούδας Eupithecia fraxinata, αλλά από προνύµφες και άλλων λεπιδόπτερων,
67
συµπεριλαµβανοµένων των ειδών Euproctis chrysorrhoea, Cosmia trapezina,
Pavonia pavonia, Erannis defoliaria, Coleophora elaeagnisella.
Ιπποφαές το ραµνοειδές
Το είδος Ιπποφαές το ιτεόφυλλον (Hippophae salicifolia) (αγγλ. willow-leaved
sea-buckthorn) περιορίζεται στην περιοχή των Ιµαλαΐων, νότια του κοινού
ιπποφαούς, αναπτύσσεται σε µεγάλο υψόµετρο σε ξηρές κοιλάδες· διαφέρει από το
H. Rhamnoides σε φάρδος (10 mm), πρασινότερα (λιγότερο αργυρόχρωµα) φύλλα
και κίτρινους καρπούς. Μια άγρια παραλλαγή του φυτού απαντάται στη ίδια περιοχή,
αλλά σε ακόµα µεγαλύτερο υψόµετρο στην αλπική ζώνη. Είναι χαµηλός θάµνος που
δε µεγαλώνει περισσότερο από 1 m σε ύψος κι έχει µικρά φύλλα µήκους 1-3 cm.
ΙΠΠΟΦΑEΣ, HIPPOPHAE Habego
Είναι µια ποικιλία µε δυνατή ανάπτυξη σε ύψος και σε πλάτος. Τα κλαδιά της
ποικιλίας αυτής είναι µέτρια αγκαθωτά µεγάλα και καρποφόρα .Ο καρπός είναι
µεγάλου µεγέθους, σχήµατος οβάλ, χρώµατος κιτρινοπορτοκαλί. Ωριµάζει τον µήνα
Σεπτέµβριο Οξύτητα:3.6%, Ασκορβικό οξυ: 220mg%, Καροτίνη:15mg%,
Λάδι:5.4%, Βιταµίνη C 219 mg/100g, Βάρος 100 καρπών 51g.
Η συγκεκριµένη ποικιλία έχει µεγάλη περιεκτικότητα σε τοκοφερόλες.
Επιπλέον είναι σχετικά εύκολη στην συγκοµιδή των καρπών.
ΙΠΠΟΦΑEΣ, HIPPOPHAE Frugana
Είναι µια ποικιλία µε κατακόρυφη ανάπτυξη, έχει πολλές διακλαδώσεις µε
λιγοστά αγκάθια και µακριά κλαδιά .Ο καρπός είναι µεσαίου µεγέθους, σχήµατος
οβάλ. χρώµατος πορτοκαλί.
Ωριµάζει στα µέσα του µήνα του Αυγούστου. Ασκορβικό οξύ: 160mg%, Καροτίνη:
9mg%, Λάδι: 4,1%
Η ποικιλία αυτή παρουσιάζει µεγάλη αντοχή στο βερτιτσίλιο στην Ελλάδα. Η
συγκεκριµένη ποικιλία δείχνει από τα στοιχειά που µας δίνουν οι καλλιεργητές µέχρι
στιγµής ότι προσαρµόζετε ποιο εύκολα στην ελλαδικό χώρο.
ΙΠΠΟΦΑEΣ, HIPPOPHAE Hergo
Είναι µια ποικιλία µεσαίας ανάπτυξης η οποία έχει οµοιόµορφες
διακλαδώσεις, ψιλά κλαδιά και λίγα αγκάθια. Ο καρπός είναι µεσαίου µεγέθους,
σχήµατος οβάλ και χρώµατος ανοιχτό πορτοκαλί.
Ωριµάζει στα τέλη Αυγούστου αρχές Σεπτεµβρίου.
Οξύτητα: 3,5%, Ασκορβικό οξύ: 150mg%, Καροτίνη: 5mg%, Λάδι: 4,3%,
Βιταµίνη C 219 mg/100g, Βάρος 100 καρπών 29g, Λάδι ανά στρ 42 κιλά.
68
Η ποικιλία αυτή είναι κατάλληλη για µηχανική συγκοµιδή και µπορεί να γίνει η
συγκοµιδή έως και 15 µέρες µετά ωρίµανσης.
ΙΠΠΟΦΑEΣ, HIPPOPHAE Askola
Είναι µια ποικιλία µε κατακόρυφη ανάπτυξη και έχει µικρότερα κλαδιά
καρποπαραγωγής. Ο καρπός είναι µεσαίου µεγέθους, σχήµατος οβάλ και χρώµατος
βαθύ πορτοκαλί οµοιόµορφο.
Ωριµάζει στα µέσα µε τέλη Αυγούστου.
Ασκορβικό οξύ: 260mg%, Καροτίνη: 12 mg%, Λάδι: 3,7%, Βιταµίνη C 260
mg/100g καθώς και πολύ µεγάλο ποσοστό Βιταµίνης Ε, Βάρος 100 καρπών 36g,
Λάδι ανά στρ 39 κιλά.
Η ποικιλία αυτή δείχνει να έχει περισσότερες αντοχές στο βερτιτσίλιο απ' ότι οι
υπόλοιπες, το µόνο που φοβάται είναι το πολύ δυνατό αέρα.
ΙΠΠΟΦΑEΣ, HIPPOPHAE Leikora
Είναι µια ποικιλία µε πολύ δυνατή ανάπτυξη σε ύψος και σε πλάτος. Ποικιλία
µε χονδρά κλαδιά και εξωτερικές διακλαδώσεις µε λιγοστά αγκάθια. Ο καρπός είναι
µεγάλου σχήµατος σταγόνας.
Ωριµάζει στα µέσα µε τέλη Σεπτεµβρίου.
Οξύτητα: 3.4%, Ασκορβικό οξύ: 240mg%, Καροτίνη: 6mg%, Λάδι: 4.9%,
Βιταµίνη C 260 mg/100g, Βάρος 100 καρπών 56g, Λάδι ανά στρ 77 κιλά.
Η ποικιλία αυτή δίνει παραγωγή µετά από δυο χρόνια σε περίπτωση
κλαδέµατος.
Απαιτήσεις σε κλίµα-έδαφος
Προσαρµόζεται καλά σε αντίξοες καιρικές συνθήκες αλλά και άγονα εδάφη Το
ιπποφαές είναι είδος που προσαρµόζεται καλά στις αντιξοότητες του κλίµατος. Το
φυτό αυτό µπορεί να ανεχθεί θερµοκρασίες που κυµαίνονται από -43 µέχρι +42
βαθµούς Κελσίου, ενώ από την άποψη των βροχοπτώσεων µπορεί να καλλιεργηθεί
σε περιοχές που έχουν πάνω από 400 mm βροχής. Στη φύση απαντάται σε
περιοχές που δέχονται ύψος βροχής από 50 mm µέχρι 1.300 mm. ∆ηλαδή από την
άποψη του κλίµατος η περιοχή της Κοζάνης αλλά και όλης της ∆υτικής Μακεδονίας
είναι κατάλληλη για την καλλιέργειά του.
Το ιπποφαές είναι φυτό που προσαρµόζεται σε µεγάλη ποικιλία εδαφών και
µπορεί να αναπτυχθεί σε γόνιµα ή λιγότερο γόνιµα, ακόµη δε και σε οριακά και
άγονα εδάφη, όπως είναι τα χαλικώδη ή τα αµµώδη εδάφη και µε υψηλή αλατότητα,
που είναι φτωχά σε θρεπτικές ουσίες και τα οποία έχουν µικρή δυνατότητα
συγκράτησης του ύδατος. Μπορεί να καλλιεργηθεί από παραθαλάσσιες περιοχές
69
µέχρι και 1500 µέτρα υψόµετρο. Βέβαια χρειάζεται να καλλιεργηθεί σε περιοχή µε
όσο το δυνατόν περισσότερη ηλιοφάνεια γιατί µε αυτό τον τρόπο γίνονται
ανθεκτικότεροι οι καρποί του.
ΠΟΙΑ ΧΩΡΑΦΙΑ ΕΙΝΑΙ ΚΑΤΑΛΛΗΛΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΟΥ ΙΠΠΟΦΑΟΥΣ
Πρώτα χρειάζεται να γίνει εδαφολογική ανάλυση για τη καταλληλότητα η όχι
του χωραφιού. Η κατάλληλη εδαφική οξύτητα του χωραφιού θα πρέπει να είναι
µεταξύ 6,0 και 7,0 pH. Τα άλατα δεν µας ενοχλούν εφόσον το ιπποφαές ευδοκιµεί
και σε παραθαλάσσιες περιοχές.
Τα εδάφη δεν θα πρέπει να είναι ελαφρά ή βαριά αλλα µέση σύσταση,
δηλαδή τα στερεά συστατικα του εδάφους (άµµο, ιλύ , άργιλο) να είναι περίπου σε
ίσες αναλογίες. Η πλέον κατάλληλη αναλογία των στερεών συστατικών του εδάφους
είναι άµµο 30% µε 40% και άργιλο κάτω απο 40%.
Το χωράφι που θα εγκατασταθεί η καλλιέργεια του ιπποφαούς θα πρέπει να
στραγγίζει καλά να µην κρατάει στάσηµα νερα και θα πρέπει να είναι εκτεθειµένο στο
ηλιακό φώς, αποφέυγουµε την σκίαση των φυτών για την επίτευξη µεγάλης
παραγωγής καρπών.
Εφόσον βρεθεί κατάλληλο το χωράφι στη συνέχεια χρειάζεται κοπριά γύρω
στον 1 µε 1,5 τόνο ανά στρέµµα. Αφού στρωθεί η κοπριά στο έδαφος µετά πρέπει
να ξεκινήσει η φύτευση του ιπποφαούς. Μετά την ολοκλήρωση της φύτευσης, το
ιπποφαές χρειάζεται 3 χρόνια για να είναι έτοιµοι οι αρχικοί καρποί του.
Καλλιέργεια
Για την ώρα, στη χώρα µας καλλιεργούνται µόλις 800-1.000 στρέµµατα, σε
Κοζάνη, Πέλλα, Κρήτη και Φθιώτιδα, πιλοτικά 1 στρέµµα στην Εύβοια.
Στο στρέµµα φυτεύονται περί τα 160 φυτά, τα οποία αποδίδουν από 1.200 ως
και 2.500 κιλά νωπό καρπό το στρέµµα. Το ετήσιο κόστος της καλλιέργειας
(λίπανση, άρδευση, εργατικά) ανέρχεται περίπου στα 800-900 ευρώ το στρέµµα.
∆εδοµένου ότι η πώληση του νωπού προϊόντος κυµαίνεται από 1,5 ως και
2,70 ευρώ το κιλό, το ιπποφαές αποτελεί µια καλλιέργεια, που ακόµα και µια κακή
χρονιά, δίνει καθαρό εισόδηµα στον παραγωγό πάνω από 2.000 ευρώ το στρέµµα.
Να σηµειωθεί ότι εκτός από το νωπό καρπό, πωλούνται και τα φύλλα από 4 ως και
12 ευρώ το κιλό (δίνει περί τα 150 κιλά το στρέµµα αποξηραµένα φύλλα).
Η καλλιέργειά του δεν είναι απαιτητική και τα κέρδη από την πώληση της
παραγωγής είναι πολλαπλάσια έναντι άλλων συµβατικών καλλιεργειών. Παρά,
ωστόσο, τις τεράστιες δυνατότητες ανάπτυξης του ιπποφαούς στην Ελλάδα, όπως
70
επισηµαίνουν οι ειδικοί, η καλλιέργειά του θα πρέπει να γίνει ορθολογικά και µε
επιστηµονικό τρόπο, για να έχει τα επιθυµητά αποτελέσµατα.
Το κόστος παραγωγής αφορά κυρίως την αγορά των φυταρίων. Οι πρώτοι
που κάνουν εµπορία φυτών είναι δύο γεωπόνοι, ο Σπύρος Μπίπος και ο
Κασσανδρός Γάτσιος, ενώ ακολούθησε και ο Συνεταιρισµός Μέγας Αλέξανδρος στη
Σκύδρα Πέλλας, µε τιµές περί τα 5 ευρώ το φυτό. Τα φυτώρια Κωνσταντινίδη
πωλούν τα γυµνόριζα φυτά 2,5 ευρώ και υα γλαστροµένα 4 ευρώ.
Στην Πέλλα, σύµφωνα µε τον πρόεδρο της οµάδας του συνεταιρισµού Μέγας
Αλέξανδρος, Νίκο Μεσελίδη, στοχεύουν στην καλλιέργεια 1.500-2.000 στρεµµάτων,
µέχρι το τέλος έτους, µε συµβολαιακή γεωργία.
Στην Κοµοτηνή, µέχρι το Μάιο πρόκειται να καλλιεργηθούν πιλοτικά 6
στρέµµατα, ενώ στόχος είναι τα 800 στρέµµατα, η παραγωγή των οποίων θα
διατεθεί σε γερµανική εταιρεία, λέει ο γεωπόνος Σοφοκλής Παππουής.
Στην Κρήτη, Οµάδα Παραγωγών καλλιεργεί περί τα 50 στρέµµατα στην
Ιεράπετρα, ενώ στη Φθιώτιδα, τα 200 στρέµµατα ιπποφαούς αναµένεται να
διπλασιαστούν εντός του επόµενου έτους.
Στα 800 ευρώ το στρέµµα το κόστος
Το κόστος προετοιµασίας και εγκαταστάσεων για την καλλιέργεια ιπποφαούς
κάθε άλλο παρά απαγορευτικό µοιάζει να είναι. Σύµφωνα µε τον έµπειρο γεωπόνο
Σοφοκλή Παπουή από τη Ροδόπη, που ασχολείται συστηµατικά µε την ενηµέρωση
της καλλιέργειας ιπποφαούς, «µε τρέχουσες τιµές το αρχικό κόστος ανά στρέµµα
ανέρχεται σε περίπου 800 ευρώ τον πρώτο χρόνο, µε τα κόστη να περιορίζονται
σηµαντικά στη διάρκεια των επόµενων ετών».
Υπολογίζεται ότι το εισόδηµα που µπορούν να πετύχουν οι παραγωγοί του
ιπποφαούς σε περίπτωση που οι καρποί του διατίθενται ως νωποί καρποί είναι
περίπου 2.000 ευρώ ανά στρέµµα.
Όπως χαρακτηριστικά µας επισηµαίνει ο Σοφοκλής Παπουής «απαλλάσσει
τον αγρότη από τη λογική των επιδοτήσεων και τον βάζει στην ανταγωνιστική,
παραγωγική και ποιοτική γεωργία, εξασφαλίζοντάς του ένα πολύ καλό εισόδηµα».
Καλλιεργείται γραµµικά µε µια πυκνότητα 160 δενδρυλλίων ανά στρέµµα, εκ των
οποίων 150 είναι θηλυκά και 10 αρσενικά.
Το ιπποφαές ευδοκιµεί και καλλιεργείται στην Ευρώπη και την Ασία. Η
καλλιέργειά του σήµερα είναι αναπτυγµένη στη Ρωσία και την Κίνα (συνολικά 13
εκατ. στρέµµατα, 3 εκατ. στρέµµατα καλλιεργήσιµα και τα υπόλοιπα σε άγρια
µορφή), καθώς και στην Ευρώπη, όπου όµως παρατηρούνται σηµαντικά ελλείµµατα.
71
Αποστάσεις Φύτευσης ∆ενδρυλλίων Ιπποφαούς
Όλες οι πιθανές αποστάσεις που προτείνονται από την βιβλιογραφία,
παρατίθενται στον επόµενο πίνακα:
Απόσταση των Απόσταση φυτών
Αριθµός φυτών
Α/Α
φυτών επί της
µεταξύ των
ανά στρέµµα
γραµµής (m)
γραµµών (m)
1
1
4
250
2
1
5
200
3
1
6
167
4
1,5
4
167
5
1,5
5
133
6
1,5
6
111
Η απόσταση των φυτών µεταξύ των γραµµών είναι καθαρά ένα θέµα που
εξαρτάται από τα διαθέσιµα µηχανήµατα και τον τρόπο συγκοµιδής που έχει επιλεγεί
ότι θα εφαρµοστεί. Η υπέρπυκνη φύτευση στο εξωτερικό που εφαρµόζεται αποφέρει
το µέγιστο όσον αφορά την πρόσοδο. Το σηµαντικό θέµα σε περίπτωση που
εφαρµοστεί ένα τέτοιο σύστηµα φύτευσης είναι τα κλαδεύµατα που είναι απαραίτητα
να γίνονται µε επιµέλεια αλλιώς ο οπωρώνας θα αποκτήσει την εικόνα πυκνού
δασωµένου τοπίου. Τέλος, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη και η ζωηρότητα της
ποικιλίας που έχει επιλεχθεί από τον εκάστοτε παραγωγό.
Οι κινήσεις για µεγαλύτερη απόδοση
Σύµφωνα µε τους γνώστες του προϊόντος, το καλύτερο µοντέλο παραγωγής,
µεταποίησης και εµπορίας για το ιπποφαές είναι εκείνο της Οµάδας Παραγωγών. Τα
µέλη της οµάδας θα καλλιεργούν το ιπποφαές, το οποίο θα το παραδίδουν στην
οµάδα η οποία θα συγκεντρώνει την παραγωγή και θα προβαίνει στην πρώτη
µεταποίηση των καρπών του παράγοντας, χυµούς, έλαια, στερεά υπόλοιπα
µεταποίησης, αλλά και αξιοποιώντας τα φύλλα ως αφεψήµατα. Επίσης η οµάδα θα
ερευνά τις αγορές και θα τροφοδοτεί µε τα προϊόντα της πρώτης µεταποίησης
διάφορες εταιρείες (φαρµακευτικές, καλλυντικών, λειτουργικών τροφίµων,
βιοµηχανίες χυµών, αρτοσκευασµάτων κ.λπ.) του εσωτερικού και του εξωτερικού, οι
οποίες θα προβαίνουν στην τελική µεταποίηση, εξασφαλίζοντας τις υψηλότερες
δυνατές τιµές προς όφελος των παραγωγών.
72
Προσαρµόζεται καλά σε αντίξοες καιρικές συνθήκες αλλά και άγονα εδάφη
Το ιπποφαές είναι είδος που προσαρµόζεται καλά στις αντιξοότητες του
κλίµατος. Το φυτό αυτό µπορεί να ανεχθεί θερµοκρασίες που κυµαίνονται από -43
µέχρι +42 βαθµούς Κελσίου, ενώ από την άποψη των βροχοπτώσεων µπορεί να
καλλιεργηθεί σε περιοχές που έχουν πάνω από 400 mm βροχής. Στη φύση
απαντάται σε περιοχές που δέχονται ύψος βροχής από 50 mm µέχρι 1.300 mm.
∆ηλαδή από την άποψη του κλίµατος η περιοχή της Κοζάνης αλλά και όλης της
∆υτικής Μακεδονίας είναι κατάλληλη για την καλλιέργειά του. Το ιπποφαές είναι φυτό
που προσαρµόζεται σε µεγάλη ποικιλία εδαφών και µπορεί να αναπτυχθεί σε γόνιµα
ή λιγότερο γόνιµα, ακόµη δε και σε οριακά και άγονα εδάφη, όπως είναι τα χαλικώδη
ή τα αµµώδη εδάφη και µε υψηλή αλατότητα, που είναι φτωχά σε θρεπτικές ουσίες
και τα οποία έχουν µικρή δυνατότητα συγκράτησης του ύδατος.
Πού χρησιµοποιούνται οι καρποί του
Αν και η γεύση των καρπών του µοιάζει µε εκείνη του ανανά, για πολλούς η
κατανάλωσή τους σε νωπή κατάσταση δεν είναι ευχάριστη, επειδή έχουν αρκετά
όξινη γεύση, και γι' αυτό χρησιµοποιούνται για την παρασκευή χυµού - άλλωστε οι
Κινέζοι τον χρησιµοποιούν στη διατροφή των αθλητών τους στους Ολυµπιακούς
Αγώνες ως ενισχυτικό του οργανισµού.
Ο χυµός του επίσης χρησιµοποιείται σε µείγµατα χυµών µε άλλους καρπούς,
ενώ οι καρποί του αξιοποιούνται σε µαρµελάδες, σε παγωτά, σε γιαούρτια, σε γλυκά,
σε σάλτσες και σε λικέρ που έχουν εξαιρετική γεύση. Επίσης οι καρποί του
χρησιµοποιούνται για την παρασκευή των λεγόµενων «λειτουργικών τροφίµων»,
δηλαδή των τροφίµων εκείνων που πέραν της αξίας τους ως τέτοιων έχουν και
ιδιαίτερα υψηλές συγκεντρώσεις σε ορισµένες ουσίες που είναι σηµαντικές στην
αντιµετώπιση ή την πρόληψη ορισµένων ασθενειών. Οι τιµές στην αγορά είναι πολύ
υψηλές (τιµή ελαίου 150 ευρώ το λίτρο, τιµή χυµού 57 ευρώ το λίτρο κ.λπ.).
Συγκοµιδή
Η συγκοµιδή είναι δύσκολη εξαιτίας της πυκνής ακανθώδους διάταξης µεταξύ
των καρπών σε κάθε κλαδί. Κοινή τεχνική συγκοµιδής αποτελεί η απόσπαση
ολόκληρου του κλαδιού, αν και αυτό αποβαίνει καταστροφικό για το θάµνο και
µειώνει τις µελλοντικές συγκοµιδές. Αν ένα κλαδί αφαιρεθεί µε αυτήν τη µέθοδο και
βρίσκεται κοντά σε θερµοκρασία κατάψυξης, διευκολύνεται κατά πολύ η συλλογή
των καρπών. Τα κλαδιά που αποσπώνται, καταψύχονται σε −32°C, στη συνέχεια
ανακινούνται ή τρίβονται για την αποµάκρυνση των καρπών.
73
Ο εργάτης έπειτα κοπανάει τους καρπούς για να αποµακρύνει έως και το 95%
των φύλλων και άλλων υπολειµµάτων. Αυτό έχει ως συνέπεια το ελαφρώς
µαλάκωµα των καρπών επιφανειακά, καθώς η εργασία λαµβάνει χώρα σε
θερµοκρασία περιβάλλοντος (~ 20°C). Στη συνέχεια, οι καρποί ή ο πολτός των
καρπών αποθηκεύονται στην κατάψυξη.
Η πιο αποτελεσµατική µέθοδος συγκοµιδής των καρπών, χωρίς να
τραυµατιστούν τα κλαδιά, είναι να γίνει χρήση ειδικού αναδευτήρα. Ο µηχανικός
τρόπος συγκοµιδής αφήνει έως και 50% στο χωράφι και οι καρποί µπορούν να
συγκοµίζονται κάθε δύο χρόνια. Με αυτά τα σχετικά σύγχρονα µηχανικά µέσα
µπορούν να πάρουν µόνο περίπου το 25% της παραγωγής που θα µπορούσε να
συγκοµιστεί.
Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέµου, οι φυτοκόµοι της Ρωσίας και
της Ανατολικής Γερµανίας δηµιούργησαν νέες ποικιλίες µε µεγαλύτερη θρεπτική
αξία, ογκοδέστερoυς καρπούς, τροποποίηση της περιόδου ωρίµασης και κλαδιά για
εύκολη συγκοµιδή. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 20 ετών, έχουν αναπτυχθεί
πειραµατικές καλλιέργειες στις Η.Π.Α., στη Νεβάδα, στην Αριζόνα, καθώς και σε
διάφορες επαρχίες του Καναδά.
Αποδόσεις του ιπποφαούς
Στην Ευρωπαϊκή αγορά τα προϊόντα του ιπποφαούς πωλούνται στη λιανική
αγορά σε υψηλές τιµές. Ενδεικτικά, ο χυµός του ιπποφαούς µπορεί να φτάσει σε
τιµές της τάξης των 50-55€ ανά λίτρο ενώ αντίστοιχα για το έλαιο του ιπποφαούς οι
τιµές µπορεί να φτάσουν και τα 150€ ανά κιλό.
Οι συνήθεις αποδόσεις ανέρχονται σύµφωνα µε τη βιβλιογραφία στα 5-18
κιλά ανά δένδρο, ανάλογα µε την ηλικία του φυτού και την καλλιεργούµενη ποικιλία,
καθώς και τις µεθόδους παραγωγής και συγκοµιδής που ακολουθούνται, ενώ σε
επίπεδο φυτείας οι αποδόσεις σε νωπούς καρπούς ανέρχονται στα 10000-15000
κιλά ανά εκτάριο, ανάλογα µε τις εδαφοκλιµατικές συνθήκες, την πυκνότητα
φυτεύσεως καθώς επίσης και την ηλικία και ποικιλία των δένδρων.
Εχθροί-Ασθένειες του Ιπποφαούς
Tο ιπποφαές έχει περιορισµένο αριθµό εχθρών και ασθενειών, ενώ για την
χώρα µας, δεδοµένης της µικρής κλίµακας στην οποία γίνεται η καλλιέργεια, δεν
υπάρχουν αρκετά δεδοµένα για τους διάφορους εχθρούς και ασθένειες. Στην
περίπτωση που τα φυτά προορίζονται για την χρήση των φύλλων σε αφεψήµατα ή
άλλες µορφές έχει ιδιαίτερη σηµασία η καταπολέµηση εντόµων όπως η πράσινη
74
αφίδα (Capithophorus hippophae)
hippophaena).
και κάποια ακάρεα (Aculus tibialis και aceria
Ως προς τις ασθένειες σοβαρά προβλήµατα µπορεί να δηµιουργήσουν
ασθένειες εδάφους όπως το βερτιτσίλιο, το φουσάριο ή οι τήξεις φυταρίων.
Τα ποντίκια, οι αρουραίοι και άλλοι εχθροί µπορεί να δηµιουργήσουν
πρόβληµα µε την πρόκληση ζηµιών στους κορµούς και τις ρίζες των φυτών, ενώ
σηµαντικό πρόβληµα µπορεί να αποτελέσουν και τα πουλιά τα οποία τρέφονται µε
τους καρπούς του φυτού.
Θρεπτική και φαρµακευτική σηµασία τους
Το ιπποφαές ανήκει στη κατηγορία εκείνη των φυτών που χρησιµοποιούν οι
φαρµακευτικές και καλλυντικές βιοµηχανίες καθώς και οι βιοµηχανίες που παράγουν
τρόφιµα. Χάρη στα συστατικά που περιέχει, το είδος του καρπού του και στους
σπόρους του, το ιπποφαές γίνεται πραγµατικά ανάρπαστο. Ρώσοι και Κινέζοι
επιστήµονες έχουν βρει ότι το ιπποφαές περιέχει 190 ουσίες όπου το είδος τους
καθώς και ο τρόπος που συνδυάζονται κάνουν τον ανθρώπινο οργανισµό πολύ
δυνατό. Ακόµα αυτές οι ουσίες έχουν έντονη αντιοξειδωτική δράση
Επιστηµονικά αποδεκτό
Στην κλασική θιβετιανή φαρµακευτική βίβλο «Sibu Yidian», που έχει γραφτεί
το 18ο αιώνα, τριάντα ολόκληρα κεφάλαια είναι αφιερωµένα στις θεραπευτικές
ιδιότητες και χρήσεις του φυτού. Στην Ινδία αποτελεί βασική παράµετρο της
Ayurveda, ενώ είναι αναπόσπαστο κοµµάτι της κινεζικής φαρµακευτικής. Στη
Μογγολία χρησιµοποιείται εδώ και αιώνες ως άριστο τονωτικό. O θρύλος λέει ότι ο
Τζένγκις Χαν και ο στρατός του έπιναν χυµό από ιπποφαές, προκειµένου να
αυξήσουν την αντοχή και να επιταχύνουν τη θεραπεία των πληγών τους. Στη Ρωσία
χρησιµοποιείται εδώ και πολλά χρόνια ως συστατικό της διατροφής των
αστροναυτών.
Το 1929 έγινε η πρώτη βιοχηµική ανάλυση των συστατικών του. Oι πρώτες
κλινικές δοκιµές για τις θεραπευτικές χρήσεις του φυτού ξεκίνησαν στη Ρωσία τη
δεκαετία του 1950. Τη δεκαετία του 1970 συµπεριλήφθηκε στον επίσηµο κατάλογο
των φαρµακευτικών ουσιών που χρησιµοποιούνται στη Ρωσία και την Κίνα και τα
επόµενα χρόνια συµπεριλήφθηκε στους επίσηµους φαρµακευτικούς καταλόγους των
χωρών όπου καλλιεργείται. Μέχρι σήµερα έχουν γίνει πολλές µελέτες, κυρίως στη
Ρωσία και την Ασία, που έχουν φέρει στο φως την πληθώρα των θρεπτικών
75
συστατικών που περιέχει και την ευεργετική τους δράση στον ανθρώπινο
οργανισµό.
Θεραπεύει και... τη φύση
Το πυκνό ριζικό σύστηµα του ιπποφαούς και η αντοχή του σε άγονες και
δύσκολες συνθήκες (κρύο, αλάτι, φτωχά εδάφη) είναι οι λόγοι που ο θάµνος αυτός
φυτεύεται συστηµατικά σε καµµένες περιοχές για να εµποδίσει τη διάβρωση των
εδαφών, όπως π.χ. σε µεγάλες εκτάσεις της βόρειας Κίνας, όπου παράλληλα οι
καρποί του συλλέγονται και αποφέρουν κάποιο εισόδηµα στους ντόπιους
πληθυσµούς.
190 ωφέλιµα συστατικά!
Συµπεριλαµβάνεται στην κατηγορία των «υπερτροφών» (super foods),
µερικές από τις οποίες είναι: η σπιρουλίνα, η αλόη, η γύρη, το τζίνσενγκ, το κερί του
ζαχαροκάλαµου, η χλωρέλα, το αιθέριο έλαιο δενδρολίβανου. Σύµφωνα µε ρώσους
και κινέζους επιστήµονες, το ιπποφαές περιέχει 190 πολύτιµες ουσίες, οι
περισσότερες από τις οποίες έχουν ισχυρή αντιοξειδωτική δράση. Oι περισσότερες
και δραστικότερες (106) έχουν εντοπιστεί στο έλαιο που περιέχουν οι καρποί του.
Σύµφωνα µε τους µελετητές, το σηµαντικότερο επιστηµονικό εύρηµα για το
ιπποφαές δεν είναι µόνο ότι περιέχει πολύτιµες ουσίες για την υγεία του ανθρώπου,
αλλά και το ότι τόσο οι συγκεντρώσεις τους όσο και ο συνδυασµός τους έχουν
συνταιριαστεί από τη φύση µε τέτοιον τρόπο, ώστε να προσφέρουν την καλύτερη
δυνατή κάλυψη στον ανθρώπινο οργανισµό.
Γεµάτο αντιοξειδωτικά
Το ιπποφαές περιέχει ένα µοναδικό συνδυασµό αντιοξειδωτικών συστατικών
που δρουν προληπτικά κατά της γήρανσης, των καρδιαγγειακών νοσηµάτων και του
καρκίνου. Ειδικότερα, µεταξύ άλλων περιέχει:
Βιταµίνη C: Συνεισφέρει στην απορρόφηση του σιδήρου, βοηθά στο
σχηµατισµό κολλαγόνου στο δέρµα, στην επούλωση των πληγών, στην
επανόρθωση των ιστών και ενισχύει την άµυνα του οργανισµού.
Βιταµίνη Ε: Επιβραδύνει τη γήρανση των κυττάρων, βοηθά στην οξυγόνωση
των ιστών και ενισχύει το γεννητικό σύστηµα. Επιταχύνει την επούλωση των πληγών
και προστατεύει από την αρτηριοσκλήρυνση.
Βιταµίνη Α: ∆ιατηρεί την υγεία των µατιών και του δέρµατος.
76
Όλα τα µεταλλικά στοιχεία: Ασβέστιο, µαγνήσιο, σίδηρο, φώσφορο, χαλκό,
κάλιο, σελήνιο και ψευδάργυρο. Είναι απαραίτητα για την πνευµατική και σωµατική
υγεία. Όπως και οι βιταµίνες, δρουν ως καταλύτες σε πολλές βιολογικές αντιδράσεις
και οι λειτουργίες τους είναι αλληλένδετες. Το σελήνιο και ο χαλκός έχουν πολύ
ισχυρή αντιοξειδωτική δράση.
Καροτενοειδή: Αποτρέπουν σε µεγάλο βαθµό την οξείδωση των κυττάρων και
την καταστροφή τους. Το ιπποφαές περιέχει β-καροτένιο, που είναι πρόδροµος της
βιταµίνης Α, καθώς και λυκοπένιο (αντικαρκινική δράση), α-καροτίνη, ζεαξανθίνη
(πρόληψη κατά της γεροντικής ωχράς κηλίδας) και λουτεΐνη. Πολλές φορές το
ιπποφαές, ανάλογα µε την περιοχή στην οποία καλλιεργείται, περιέχει καροτενοειδή
σε µεγαλύτερες ποσότητες από κάθε άλλο φυτό.
Πολυακόρεστα λιπαρά οξέα: Συγκεκριµένα: ω-3 (λινολενικό οξύ), ω-6
(λινελαϊκό οξύ), ω-7 (παλµιτελαϊκό οξύ), ω-9 (ελαϊκό οξύ). Το ιπποφαές θεωρείται
από ρώσους και κινέζους επιστήµονες η πλουσιότερη πηγή φυτικών λιπαρών
οξέων, που είναι απαραίτητα στον οργανισµό για την καλή λειτουργία του
εγκεφάλου, του νευρικού, του ανοσοποιητικού και του αναπαραγωγικού συστήµατος,
ενώ προστατεύουν από καρδιαγγειακές παθήσεις, περιορίζουν τα επίπεδα της
κακής χοληστερίνης στο αίµα και έχουν και ισχυρή αντιφλεγµονώδη και
αντιοξειδωτική δράση. Το ω-7 λιπαρό οξύ είναι κυρίως ζωικής προέλευσης. Έχει
εντοπιστεί µόνο στο έλαιο του φυτού µακαντέµια, αλλά σε συγκεντρώσεις 2 φορές
χαµηλότερες από αυτές που έχουν βρεθεί στο ιπποφαές. Το ω-7 έχει αντιική,
αντιβακτηριδιακή, επουλωτική και αντιγηραντική δράση.
Είναι και πηγή:
βιταµινών του συµπλέγµατος Β: Βοηθούν στην καλή λειτουργία του νευρικού
και µυϊκού συστήµατος, αλλά και της καρδιάς. Συµµετέχουν στη σύνθεση των
ενζύµων και στο µεταβολισµό των λιπών, των πρωτεϊνών και των υδατανθράκων.
Βοηθούν στην ανάπτυξη και στην αναπαραγωγή, φροντίζουν για την υγεία των
µαλλιών, των νυχιών και του δέρµατος.
βιταµίνης D: Βοηθά στο µεταβολισµό του ασβεστίου, του φωσφόρου και του
µαγνησίου στον οργανισµό και την ενσωµάτωσή τους στα οστά, συµβάλλοντας στην
υγεία τους.
βιταµίνης Κ: Παίζει καθοριστικό ρόλο στην πηκτικότητα του αίµατος και βοηθά
στο σχηµατισµό των οστών και στην ανασύστασή τους.
β-σιτοστερόλης: Ανήκει σε µια οµάδα στερολών που υπάρχουν µόνο στα
φυτά. Έχει αποδειχθεί ότι µόνη της ή σε συνδυασµό µε άλλες φυτικές στερόλες
µειώνει τα επίπεδα κακής χοληστερίνης στο αίµα. Επίσης, δρα προστατευτικά από
την υπερπλασία του προστάτη, ενώ υπάρχουν ενδείξεις ότι προστατεύει από τον
καρκίνο.
77
φλαβονοειδών: Πρόκειται για ουσίες που συναντάµε µόνο στα φυτά και έχουν
παρόµοιες αντιοξειδωτικές ιδιότητες µε αυτές των βιταµινών C, Ε και Α.
Τι προσφέρει στον οργανισµό
1. Τόνωση, ευεξία και ενέργεια, γρήγορη ανάρρωση και επούλωση των πληγών.
2. Ενίσχυση του ανοσοποιητικού, προστασία από τον καρκίνο.
3. Προστασία και ενίσχυση του νευρικού συστήµατος, µείωση του άγχους.
4. Ρύθµιση του µεταβολισµού.
5. Αντιµετώπιση της υπερπλασίας του προστάτη, παθήσεων στο συκώτι, καθώς και
γαστρεντερικών προβληµάτων, όπως η ελκώδης κολίτιδα, η οισοφαγίτιδα, η νόσος
του Crohn.
6. Προστασία από καρδιαγγειακά προβλήµατα, µείωση της κακής χοληστερίνης και
του σακχάρου στο αίµα, προστασία των αγγείων, ενίσχυση της κυκλοφορίας του
αίµατος.
7. Ανακούφιση από τα συµπτώµατα της εµµηνόπαυσης, τους πόνους της περιόδου
και προστασία του αναπαραγωγικού συστήµατος.
8. Επανόρθωση ιστών και κυττάρων µετά από µεγάλη έκθεση σε ακτινοβολία.
9. Προληπτική δράση εναντίον οφθαλµικών παθήσεων, όπως ο καταρράκτης και η
εκφύλιση της ωχράς κηλίδας.
10. Αποτοξίνωση του οργανισµού, οξυγόνωση και ανανέωση των κυττάρων,
αντιµετώπιση πρόωρης γήρανσης.
11. Αντιµετώπιση δερµατικών προβληµάτων, όπως ακµή, δυσχρωµίες, έκζεµα,
έγκαυµα, ψωρίαση, έκζεµα.
Τι θα βρείτε στην αγορά
● Αποξηραµένο φυτό σε καταστήµατα που πουλάνε βότανα, για να φτιάξετε
αφέψηµα ή έγχυµα.
● Το έλαιο του φυτού, που προκύπτει από την έκθλιψη των καρπών του. Περιέχει τα
θρεπτικά συστατικά στην πιο ισχυρή τους µορφή. Χρησιµοποιείται κυρίως για την
αντιµετώπιση δερµατικών προβληµάτων (εξωτερική επάλειψη) και για την τόνωση
του κυκλοφορικού (πίνοντάς το διαλυµένο σε νερό ή χυµό).
● Συµπυκνωµένο χυµό, που προκύπτει από την πολτοποίηση των καρπών και των
φύλλων του φυτού και έχει πιο ήπια δράση από το έλαιο. Είναι κατάλληλο για την
τόνωση και ενδυνάµωση του οργανισµού.
● Κάψουλες: Πρόκειται για το ξηρό εκχύλισµα των φύλλων και των καρπών του
φυτού. Είναι πιο εύκολο στη χρήση και έχει ικανοποιητικά αποτελέσµατα. Επίσης,
κυκλοφορούν κάψουλες που περιέχουν έλαιο ιπποφαούς.
78
Αναζητήστε τα σε καταστήµατα ειδών υγιεινής διατροφής, µεγάλα φαρµακεία ή
φαρµακεία που πουλούν φυτικά φαρµακευτικά και καλλυντικά σκευάσµατα.
Η σωστή δοσολογία
Αν αντιµετωπίζετε κάποιο πρόβληµα υγείας, θα πρέπει να συµβουλευτείτε
πρώτα έναν ειδικό, ώστε να σας υποδείξει την κατάλληλη δοσολογία για την
περίπτωσή σας. ∆ιαφορετικά, αν απλώς θέλετε να τονώσετε τον οργανισµό σας,
µπορείτε να πίνετε αφέψηµα ή έγχυµα 2-3 φορές την ηµέρα ή να παίρνετε 1
κάψουλα την ηµέρα. Εναλλακτικά, µπορείτε να πίνετε 2 κουταλάκια σιρόπι
διαλυµένα σε ένα ποτήρι χυµό ή νερό 3 φορές την ηµέρα. Το έλαιο χρησιµοποιήστε
το µόνο αφού συµβουλευτείτε ειδικό. Επίσης, φροντίζετε κατά καιρούς να
χρησιµοποιείτε το ιπποφαές, όπως και όλα τα φαρµακευτικά βότανα, σε όλες τις
µορφές που κυκλοφορούν στην αγορά, ώστε ο οργανισµός σας να επωφελείται στο
µέγιστο από τα θρεπτικά συστατικά που περιέχουν.
Ανοσο-ρυθµιστικές δράσεις
Το εκχύλισµα των φύλλων του Ιπποφαούς φαίνεται να ενεργοποιεί την
κυτταρική διαµεσολάβηση στην ανοσολογική απάντηση. Σε επαγόµενη µε χρώµιο
ανοσο-καταστολή σε αρουραίους, το εκχύλισµα των φύλλων του παρεµπόδισε τη
δηµιουργία διεγερµένων ριζών οξυγόνου (ROS), και διατήρησε το µέγεθος του
κυττάρου στα επίπεδα των υγειών κυττάρων του ελέγχου.Επιπλέον, το εκχύλισµα
των φύλλων (100µg/ml) και µόνο, προώθησε την παραγωγή ιντερλευκίνης IL-2 και
προφλεγµονώδους παράγοντα γ-IFN.
Καρδιαγγειακή δράση
Το Ιπποφαές χρησιµοποιείται και ως αντι-καρδιαγγειακό φάρµακο.Η
προσθήκη του σε χυµό (µε βιταµίνη C, άλφα-τοκοφερόλη, β-καροτίνη και
φλαβονοειδή) αύξησε τις συγκεντρώσεις πλάσµατος HDL- (καλής) χοληστερόλης και
τριακυλογλυκερολών κατά 20% και 17%, αντίστοιχα, σε υγιείς άνδρες
εθελοντές.Επιπλέον, η χορήγηση συµπληρωµάτων είχε ως αποτέλεσµα µια µέτρια
µείωση της ευαισθησίας της LDL-χοληστερόλης (κακή) στην οξείδωση. Τα ολικά
φλαβονοειδή των φρούτων του παράλληλα µείωσαν την ανάπτυξη θρόµβωσης στα
ποντίκια.Σε µια άλλη µελέτη φάνηκε πως παράλληλα συµβάλλει στην καλύτερη
λειτουργία του µυοκαρδίου.
Αντικαρκινική δράση
Το εκχύλισµα αλκοόλης του Ιπποφαούς (που περιέχει κυρίως φλαβονοειδή),
βοηθάει στην προστασία του µυελού των οστών από βλάβες που οφείλονται στην
ακτινοβολία. Μπορεί επίσης να βοηθήσει τα κύτταρα του µυελού των οστών να
79
αναπληρωθούν γρηγορότερα.Σε ένα ζωικό µοντέλο, τα ποντίκια που τρέφονταν µε
το έλαιο αυτό παρουσίασαν γρηγορότερη ανάκτηση του αιµοποιητικού τους
συστήµατος µετά από χηµειοθεραπεία υψηλών δόσεων. Επίσης έχει αναφερθεί
δράση έναντι της αύξησης ορισµένων καρκινικών όγκων.
Αντιµικροβιακή δράση
Μερικές µελέτες δείχνουν ότι το H. rhamnoides (Ιπποφαές) έχει
αντιµικροβιακή δράση.Φαινολικές ενώσεις του H. rhamnoides αναστέλλουν την
ανάπτυξη των Gram-αρνητικών βακτηρίων.
Αντιελκώδης δράση
Θεραπευτικά και προληπτικά αποτελέσµατα του H. rhamnoides σε γαστρικά
έλκη σε αρουραίους έχουν αναφερθεί σε διάφορες µελέτες.Επίσης έχει αναφερθεί
επιτάχυνση της διαδικασίας επούλωσης του γαστρικού έλκους που προκαλείται από
το οξικό οξύ του στοµάχου.
∆ερµατολογική δράση
Η ευεργετική επίδραση του H. rhamnoides στις δερµατολογικές διαταραχές
έχει δείξει εξίσου καλά αποτελέσµατα στην ατοπική δερµατίτιδα (έλαιο των καρπών
του).
Ηπατολογική δράση
Οι κλινικές επιπτώσεις του ελαίου του Ιπποφαούς στην ίνωση του ήπατος έχει
δοκιµαστεί πρόσφατα.Βρέθηκε ότι βοηθάει κυρίως στη µείωση της διάρκειας
οµαλοποίησης των αµινοτρανσφερασών. Τα αποτελέσµατα αυτά υποδεικνύουν ότι
το έλαιο αυτό µπορεί να είναι χρήσιµο για την πρόληψη και τη θεραπεία ασθενειών
του ήπατος.
∆ράση έναντι ραδιενέργειας
Προσφέρει προστασία ενάντια σε δυνητικά θανατηφόρα ακτινοβολία
τουλάχιστον σε ποντίκια.Οι Goel et al.έχουν αποδείξει ότι τα ποντίκια που λάµβαναν
Ιπποφαές επιβίωσαν κατά 82% περισσότερο σε σύγκριση µε αυτά του ελέγχου. Η
ικανότητα λοιπόν του αλκοολικού εκχυλίσµατος H. rhamnoides για την προστασία
του DNA θα µπορούσε να αποδοθεί κυρίως στην άµεση διαφοροποίηση της
χρωµατίνης.
Σαν Συµπλήρωµα
Το Hippophae rhamnoides, µέλος της οικογένειας Elaeagnaceae βλασταίνει
ως άγριος και µεγάλος θάµνος στην περιοχή της Ευρασίας. Το λάδι των καρπών του
80
εξάγεται από τη σύνθλιψη, χωρίς να προστίθενται χηµικές ουσίες. Σύµφωνα µε
βιοχηµικές αναλύσεις περιέχει πάνω από 190 θρεπτικά στοιχεία και οργανικές
ενώσεις. Η εταιρεία Astra Medical Hellas το διαθέτει ως συµπλήρωµα διατροφής µε
την ονοµασία "Hippophae Eubias", το οποίο περιέχει 350 mg εκχύλισµα ελαίου
Hippophae ramnoides σε κάψουλα (TD αρ. 75-09).Είναι επίσης διαθέσιµο σε µορφή
σκόνης (TD αρ. 59-09) αλλά και ελαίου σε σταγόνες.
Σαν καλλυντικό
Τα φυτά που είναι κατάλληλα για την βιοµηχανία καλλυντικών είναι αυτά των
οποίων οι καρποί είναι πλούσιοι σε αντιοξειδωτικές ουσίες, σε βιταµίνες και σε
φλαβονοειδή. ∆ηλαδή στα στοιχεία που είναι πλούσιο το ιπποφαές.
Σαν ζωοτροφή
Τα ζώα που τρώνε ιπποφαές αποκτούν δύναµη, ζωντάνια και λαµπρότητα
όσο ποτέ άλλοτε. Επίσης πολύτιµα συστατικά του ιπποφαές περνούν στα
παράγωγα των ζώων µε αποτέλεσµα τον εµπλουτισµό τους.
Το ιπποφαές µειώνει κατά 45% την εµφάνιση καρκίνου
Το Ιπποφαές είναι εξαιρετικά πλούσιο σε λυκοπένιο, µια πορτοκαλί χρωστική
ουσία η οποία είναι µέρος των καροτενοειδών. Το λυκοπένιο αποτελεί µια από τις
πιο ισχυρές αντιοξειδωτικές ουσίες.
Είναι η χρωστική η οποία δίνει στις ντοµάτες το κόκκινό τους χρώµα. Τα
καροτενοειδή θεωρούνται αντικαρκινική τροφή, καθώς εκτενής µελέτη - στην οποία
συµµετείχαν 48.000 άνδρες- κατέδειξε ότι όσοι κατανάλωναν εβδοµαδιαίως 10
µερίδες φαγητού που περιλάµβαναν την παραπάνω οµάδα, µείωναν κατά 45% τις
πιθανότητές τους να εµφανίσουν καρκίνο του προστάτη. Το ιπποφαές βοηθάει στην
ενίσχυση του ανοσοποιητικού και θωρακίζει τον οργανισµό από τον καρκίνο.
Το ιπποφαές προστατεύει τα µάτια
Ένα από τα σηµαντικότερα συστατικά του Ιπποφαές είναι η ζεαξανθίνη, µια
κίτρινη ουσία η οποία είναι εξαιρετικά χρήσιµη στον οργανισµό. Όπως το λυκοπένιο
έτσι και η ζεαξανθίνη αποτελεί ένα από τα πιο ισχυρά αντιοξειδωτικά. Αυτά τα δυο
συστατικά µαζί µε το Α και Β-καροτένιο, cryptoxanthin, taraxanthin και phytofluin
είναι υπεύθυνα για το κίτρινο- πορτοκαλο-κοκκινο χρώµα του Ιπποφαούς.
Επίσης η ζεαξανθίνη είναι ο µοναδικός τρόπος µακροπρόθεσµης
αντιµετώπισης του καταρράκτη και της ωχράς κηλίδας καθώς δεν υπάρχει κάτι άλλο.
Σύµφωνα µε στοιχεία που δηµοσιεύονται στο επιστηµονικό έντυπο Archives
of Ophthalmology. Η γεροντική εκφύλιση της ωχράς κηλίδας επηρεάζει άνδρες και
81
γυναίκες συνήθως µετά την ηλικία των 65 ετών και συνήθως επιδεινώνεται µε την
πάροδο του χρόνου, στερώντας από τον ασθενή την κεντρική του όραση. Πολλά
άτοµα µπορεί να είναι ευάλωτα λόγω γενετικών παραγόντων, ενώ το κάπνισµα είναι
γνωστό ότι αυξάνει τον κίνδυνο.
Η ζεαξανθίνη, είναι καροτενοειδή που συντελεί στην πρόληψη της γεροντικής
εκφύλισης της ωχράς κηλίδας προφανώς επιτρέποντας στον οφθαλµό να φιλτράρει
το επιβλαβές µικρού κύµατος φως και περιορίζοντας άλλες επιβλαβείς επιδράσεις
στον αµφιβληστροειδή χιτώνα. Τα άτοµα που καταναλώνουν τροφές που περιέχουν
ζεαξανθίνη έχουν 35% λιγότερες πιθανότητες να εκδηλώσουν εκφύλιση της ωχράς
κηλίδας. Η εκφύλιση είναι µη αναστρέψιµη και προοδευτικά επιδεινώνεται,
στερώντας από τους ασθενείς την κεντρική όρασή τους.
Επίσης ως φαίνεται προστατεύει τα µάτια, επιτρέποντας τους να φιλτράρουν
το επιβλαβές, βραχέως µήκους κύµατος φως και αναχαιτίζοντας άλλες βλάβες στην
ωχρά κηλίδα – στο κεντρικό τµήµα του αµφιβληστροειδούς χιτώνα του µατιού. Το
Ιπποφαές θεωρείται πηγή ζεαξανθίνης.
Ιπποφαές αντιµετώπιση µολύνσεων και δερµατοπαθειών
Για την υγεία του δέρµατος
• Περιέχει παλµιτολεϊκό οξύ (Ωµέγα-7 λιπαρό οξύ), το οποίο είναι συστατικό του
δέρµατος και βοηθά στη θεραπεία των εγκαυµάτων και την επούλωση των πληγών
• Περιέχει βιταµίνες (A, C και E) και µικροστοιχεία (θείο, σελήνιο, ψευδάργυρο,
χαλκό κ.λπ.) που διεγείρουν την επούλωση των πληγών
• Τα Ωµέγα-6 και Ωµέγα-7 αποτελούν ισχυρή ασπίδα προστασίας του δέρµατος
και µπορούν να βοηθήσουν στην αντιµετώπιση µολύνσεων και δερµατοπαθειών π.χ.
της ατοπικής δερµατίτιδας, ακµή, έκζεµα, έγκαυµα, κτλ.
• Τα αντιοξειδωτικά και κυρίως η βιταµίνη Ε, αποτελούν αντιγηραντικούς
παράγοντες διότι προφυλάσσουν τα κύτταρα από τις βλαβερές ελεύθερες ρίζες που
παράγονται από την ηλιακή ακτινοβολία (προκαλεί βλάβες στο DNA), τη µόλυνση
του περιβάλλοντος και το κάπνισµα.
Ιπποφαές προστατεύει από ζηµιές των ακτινοβολιών.
Πολλοί άνθρωποι για λόγους που οφείλονται στο επάγγελµα είτε στο
πρόσθετο περιβάλλον τους, συµπεριλαµβανοµένων των χειριστών υπολογιστών,
των κινητών τηλεφώνων, ιατρικού προσωπικού σχετικών µε την ακτίνα X, των
ηλεκτρονικών είτε πυρηνικών εργαζοµένων, των αστροναυτών, των πιλότων, των
αεροσυνοδών, µπορούν να υποβληθούν σε ακτινοβολία.
Η βιταµίνη Ε, τα καρωτινοειδή, τα φλαβονοειδή, τα ακόρεστα λιπαρά οξέα, το
µηλικό οξύ και το σελήνιο που περιέχει το ιπποφαές, προωθούν την επιδιόρθωση
των χαλασµένων ιστών και των κυττάρων. Συνολικά το Ιπποφαές έχει βρεθεί ότι
82
υποκινεί το µυελό των οστών και την παραγωγή αίµατος προστατευόντας έτσι την
καρδιά, τη σπλήνα, το συκώτι και το νεφρό από τη ζηµία ακτινοβολίας, προστατεύει
τα λευκά αιµοσφαίρια από ζηµιές των ακτινοβολιών και της χηµειοθεραπείας.
3.2 BLUEBERRY ή ΜΥΡΤΙΛΟ
Ιστορία-Προέλευση
Η ιστορία του φυτού ξεκινά πριν από πολλά χρόνια στη µακρινή Σιβηρία, στα
έλη όπου βρέθηκε το ασυνήθιστο φυτό Vaccinium Corumbosum, το blueberry. Κατά
τη διάρκεια εκατοντάδων χρόνων οι άνθρωποι απολάµβαναν το χρώµα και το
άρωµα του φυτού χωρίς να γνωρίζουν τις ευεργετικές του ιδιότητες. Όταν βρέθηκε
στα χέρια των Αµερικανών επιστηµόνων εξηµερώθηκε µετά από µακροχρόνιες
επιστηµονικές έρευνες.
Το µέγεθος των καρπών του σε αυτή την βελτιωµένη µορφή ξεπερνά κατά
πολλές φορές το µέγεθος των καρπών της άγριας "µαµάς" του, διατηρώντας
ωστόσο τη φανταστική του γεύση και την ποιότητα του. Αυτή τη στιγµή παράγονται
πολλά είδη ήµερου blueberry. Με την καλλιέργεια του ασχολούνται σχεδόν
παγκοσµίως, από τον Καναδά έως και τη Νέα Ζηλανδία. Όµως, η πατρίδα του
ήµερου blueberry θεωρούνται οι Η.Π.Α., µια και εκεί στις αρχές του 20ου αιώνα ο
αµερικανός βοτανικός Κόου πρώτος στον κόσµο άρχισε να καλλιεργεί το ήµερο
blueberry.
Ποικιλίες Φυτών
Ποικιλίες µε µεγάλες απαιτήσεις σε ψύχος : Berkley, Blueray, Bluetta, Collins,
Coville, Darrow, Jersey, Lateblue
Ποικιλίες µε µικρές απαιτήσεις σε χαµηλές θερµοκρασίες : Aliceblue,
Beckyblue, Briteblue, Centurion, Climax, Delite, Flodablue, Poewrblue, Premier,
Sharpblue, Southland, Tifblue, Woodard.
Για να επιλέξει κανείς ποια ποικιλία θα εγκαταστήσει, πρέπει να λάβει υπόψη
του πολλούς παράγοντες, µεταξύ αυτών ο σηµαντικότερος είναι η
προσαρµοστικότητα της ποικιλίας στις ιδιότητες του εδάφους και στο κλίµα της
περιοχής.
Απαιτήσεις σε κλίµα-έδαφος
Αναπτύσσεται καλά σε περιοχές µε υγρασία και ήλιο και απαιτεί χαµηλές
83
θερµοκρασίες κατά τη διάρκεια του χειµώνα. (800 ώρες χαµηλών θερµοκρασιών
κάτω των 7ο ).
Τα ιδανικά εδάφη για το µύρτιλο είναι ελαφρά αµµώδη ή χαλικώδη και
χαρακτηρίζονται από υψηλή περιεκτικότητα σε οργανική ουσία και χαµηλό pΗ (4,85,2). Το έδαφος πρέπει να στραγγίζει καλά.
Μερικά είδη εδαφών, λόγω του ότι το pΗ τους είναι σχετικά υψηλό, απαιτούν
µία διαδικασία όξυνσης και µείωσης του pΗ τους πριν από το φύτεµα των
δενδρυλλίων. Η καλλιέργεια του µύρτιλου απαιτεί την καλή κατεργασία του εδάφους
πριν από το φύτευση και την εγκατάσταση της καλλιέργειας.
Προτιµά περιοχές µε µεγάλη ηλιοφάνεια, αλλά µπορεί να ανεχθεί και τη
µερική σκίαση. Από τον Μάρτιο µέχρι και τον Οκτώβριο είναι απαραίτητη η
ηλιοφάνεια για τα φύλλα, όχι όµως και για τη ρίζα. Για το λόγο αυτό ακολουθείται η
εξής τεχνική: ρίχνουν αρκετό νερό και µονώνουν τις ρίζες µε πριονίδι από καθαρό
ξύλο για να µην αφήνει τη ζέστη να περάσει.
Το µύρτιλο φύεται σε µία µεγάλη ποικιλία κλίµατος. Το φυτό αυτό είναι
ανθεκτικό πολύ στο ψύχος, µπορεί να επιζήσει σε θερµοκρασίες -28ο C ή και
χαµηλότερες ακόµη.
Το κλίµα της Ελλάδας είναι κατάλληλο για την καλλιέργεια του µύρτιλου.
Προσοχή χρειάζεται µόνο στην επιλογή της κατάλληλης ποικιλίας που πρέπει να
καλλιεργηθεί. Στη Βόρεια Ελλάδα µπορούν να καλλιεργηθούν ποικιλίες που
απαιτούν µεγαλύτερα ποσά χειµερινού ψύχους για να αρθεί ο λήθαργος των
οφθαλµών τους, ενώ στη Νότια Ελλάδα ποικιλίες που απαιτούν µικρότερα ποσά
χειµερινού ψύχους.
Καλλιέργεια
Αποδόσεις
Σε πλήρη καρποφορία τα φυτά εισέρχονται στο πέµπτο έτος, παράγουν επί
15-20 έτη.
Όσον αφορά τα οικονοµικά στοιχεία της καλλιέργειας του µύρτιλου, η
οικονοµική ανάλυση λαµβάνει υπόψη της τα εξής στοιχεία:
• Μέση απόδοση καρπών: 1.000 κιλά ανά στρέµµα.
• Σιµή πωλήσεως καρπών: 4-5 ευρώ το κιλό
• ∆ιάρκεια ωριµάνσεως: 3-6 εβδοµάδες, ανάλογα µε την ποικιλία.
• Περίοδος συγκοµιδής: Ιούλιος-Σεπτέµβριος.
• Αριθµός των φυτών που φυτεύονται ανά στρέµµα: 200.
• Κόστος συγκοµιδής καρπών µε τα χέρια: 700- 1000€/στρέµµα
84
Το κόστος εγκατάστασης ενός στρέµµατος µύρτιλου υπολογίζεται σε 1.0001.200 ευρώ. Το ετήσιο κόστος καλλιέργειας, συντήρησης και συγκοµιδής των
καρπών ενός στρέµµατος σε πλήρη ανάπτυξη ανέρχεται περίπου σε 2.000-2.200
ευρώ ανά στρέµµα, λαµβάνοντας δε υπόψη ότι τα έσοδα που µπορεί να έχει κανείς
από αυτή την καλλιέργεια είναι περίπου 4.000- 5.000 ευρώ ανά στρέµµα, το καθαρό
οικονοµικό αποτέλεσµα µπορεί να φθάνει µέχρι 2.000-2.800 ευρώ ανά στρέµµα.
Όσον αφορά την εξέλιξη της πορείας των τιµών παραγωγού, αυτές έχουν µία
διαρκή αύξηση, πράγµα που αποτελεί σηµαντικό κίνητρο για την επέκταση της
καλλιέργειας του µύρτιλου (µπλούµπερι) στις χώρες που καλλιεργείται, αλλά και σε
εκείνες που σκοπεύουν στην ανάπτυξη της καλλιέργειάς του.
Το µύρτιλο ή "µπλούµπερι" όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στο εξωτερικό,
αποτελεί -σύµφωνα µε τους ειδικούς- µία πολύ καλή εναλλακτική καλλιέργεια που
µπορεί να καλλιεργηθεί σε όλα τα σηµεία της χώρας µας από την Κρήτη µέχρι τον
Έβρο λόγω του ότι περιλαµβάνει ποικιλίες που έχουν µεγάλη προσαρµοστικότητα
στο κλίµα και κυρίως υπάρχουν ποικιλίες που έχουν ανάγκη από περισσότερο ή
λιγότερο χειµερινό ψύχος για να αναπτυχθούν και να δώσουν ικανοποιητική
παραγωγή. Το µύρτιλο λόγω της µεγάλης του προσαρµοστικότητας στο ελληνικό
περιβάλλον, αλλά και λόγω του πολύ υψηλού εισοδήµατος που µπορεί να
αποδώσει, αποτελεί µία σοβαρή πρόταση για τους Έλληνες παραγωγούς και όχι
µόνο.
Το µύρτιλο σήµερα στην Ελλάδα είναι µια νέα καλλιέργεια, που άρχισε να
καλλιεργείται συστηµατικά κυρίως τα δύο τελευταία χρόνια. Σε πολλά µέρη της
χώρας µας (Ήπειρο, Μακεδονία, Στερεά Ελλάδα κ.α.) καλλιεργείται το µύρτιλο, τα δε
πρώτα αποτελέσµατα είναι πολύ ενθαρρυντικά.
Τα προϊόντα του µύρτιλου (καρποί, φύλλα) αποτελούν την πρώτη ύλη σε
πολλές βιοµηχανίες τροφίµων (χυµοί, µαρµελάδες, αρτοσκευάσµατα, εσάνς κλπ.),
φαρµακοβιοµηχανίες, βιοµηχανίες καλλυντικών, βιοµηχανίες λειτουργικών τροφίµων
κλπ.
Το µύρτιλο διακρίνεται για τους καρπούς του τόσο από γευστικής απόψεως
όσο και λόγω της µεγάλης τους περιεκτικότητας σε πολύτιµες ουσίες για την υγεία
του ανθρώπου, όπως είναι οι αντιοξειδωτικές ουσίες, οι βιταµίνες, τα ανόργανα
άλατα κλπ. Οι καρποί του µύρτιλου έχουν ένα πολύ χαρακτηριστικό µπλε χρώµα,
καταναλώνονται δε ως νωποί αλλά και ως κατεψυγµένοι ή και µεταποιηµένοι.
Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
Ύστερα από πολλές έρευνες και µελέτες που διεξήχθησαν κατά τα έτη 20032005 στην περιοχή του Νοµού ∆ράµας, η καινοτόµος φυτεία των Blueberries
85
εγκαταστάθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 2005 και συγκεκριµένα στα
πρότυπα αγροκτήµατα που βρίσκονται στις αγροτικές περιοχές του ∆. ∆.
Καλαµπακίου ∆ράµας και του ∆. ∆. Κουδουνίων ∆ράµας.
Το όραµα του βιοκαλλιεργητή και εµπνευστή της ιδέας κ. Νικόλαου Παπουτσή
για την εισαγωγή και εγκατάσταση της νέας καλλιέργειας στον ελληνικό αγροτικό
χώρο έγινε πραγµατικότητα.
Στη φυτεία, η έκταση της οποίας ανέρχεται στα 40 στρέµµατα, εφαρµόζονται
οι κανόνες παραγωγής της βιολογικής γεωργίας.
H οµάδα παραγωγών ελέγχεται και πιστοποιείται σύµφωνα µε τις απαιτήσεις
του Κανονισµού (ΕΟΚ) 2092/91 (βιολογική γεωργία), από τον Φορέα Πιστοποίησης
βιολογικών προϊόντων και συστηµάτων διοίκησης a CERT Ευρωπαϊκός Οργανισµός
Πιστοποίησης Α.Ε.
Εργασίες Συντήρησης
Λίπανση
Εάν το έδαφος δεν είναι αρκούντος όξινο τότε πριν τη φύτευση προστίθεται
στο έδαφος θειάφι 0,36-1,09 κιλά ανά τετραγωνικό µέτρο, ανάλογα µε τη σύσταση
του εδάφους, αν είναι αµµώδες ή πηλώδες αντίστοιχα. Σε εδάφη µε pΗ υψηλότερο
από 5,2 πρέπει να προστίθεται sequestren Fe (30-40 γραµµάριο ανά φυτό).
Για τις ανάγκες της φυτείας συνίσταται κάθε χρόνο να προστίθεται 60 κιλά ανά
στρέµµα σύνθετο λίπασµα 10-10-10.
Εγκατάσταση φυτείας
Η φύτευση του µύρτιλου γίνεται κατά προτίµηση στα τέλη του χειµώνα-άνοιξη.
Σε περιοχές όµως της κεντρικής, νότιας και νησιωτικής Ελλάδος µπορεί να φυτευτεί
την περίοδο Οκτωβρίου-Μαρτίου.
Οι αποστάσεις φυτεύσεως ποικίλλουν από 2,0 - 3 m µεταξύ των γραµµών και
1,2-1,5 επί της γραµµής, ανάλογα µε τη ζωηρότητα της ποικιλίας και τις εδαφικές
συνθήκες.
Κλάδεµα
Σα πρώτα τέσσερα χρόνια µετά το φύτεµα γίνεται ένα ελαφρό κλάδεµα που
συνίσταται κυρίως στο «άνοιγµα» του φυτού.
Το κλάδεµα που εφαρµόζεται κάθε χρόνο είναι µέτριο, ούτε αυστηρό ούτε
ελαφρύ, και έχει ως σκοπό την παραγωγή ικανοποιητικού αριθµού ζωηρών
βλαστών, διότι έτσι επιτυγχάνεται καλό µέγεθος καρπών. Αυστηρό κλάδεµα έχει ως
αποτέλεσµα τον σχηµατισµό πολλών µικρών καρπών.
86
Ζιζανιοκτονία
Συνήθως καταπολεµούνται µε τοποθέτηση φυτικών υπολειµµάτων επί της γραµµής
ή εφαρµόζεται ζιζανιοκτονία επί της γραµµής και καλλιέργεια του εδάφους µεταξύ
των γραµµών.
Η καλλιέργεια προσβάλλεται από µήκυτες (µονίλια, καρκίνο των βλαστών,
βοτρύτις κα), από έντοµα (σκουλήκι των µυρτιδίων, σκουλήκι των κερασιών,
σκαραβαίος των δαµασκήνων κα) και από πολλές ιώσεις.
Για την καταπολέµηση των εχθρών και ασθενειών πρέπει να εφαρµόζεται
πρόγραµµα ψεκασµών. Επίσης τα πουλιά συχνά προξενούν τεράστιες ζηµιές.
Επικονίαση
Για µια ικανοποιητική καρποφορία πρέπει να επιτευχθεί καρπόδευση της
τάξης του 80%. Παρόλο που τα φυτά είναι αυτογόνιµα, η σταυρεπικονίαση( µε
έντοµα και µέλισσες) βελτιώνει το µέγεθος των καρπών.
Συγκοµιδή
Η συγκοµιδή των καρπών που προορίζονται για νωπή κατανάλωση γίνεται µε
το χέρι, ενώ όταν πρόκειται να οδηγηθούν στη µεταποίηση ή να καταψυχθούν
συγκοµίζονται µε µηχανές.
Χηµική σύνθεση των καρπών
Ο καρπός του διακρίνεται για την ελαφρά του περιεκτικότητα σε σάκχαρα και
θερµίδες, ενώ είναι πλούσιος σε φυτικές ίνες και αντιοξειδωτικά, είναι δε
χαρακτηριστικές οι διουρητικές του ιδιότητες.
Οι καρποί του είναι πλούσιοι σε υδροδιαλυτές βιταµίνες, σε κιτρικό και µηλικό
οξύ, αλκαλοειδή, ανθοκυανοσίνες, σε πεντοζιδινικές βάσεις και τανίνες.
Οι ουσίες αυτές έχουν αντισηπτικές, αντι-διαρροϊκές και αντι-αιµορραγικές
ιδιότητες.
Είναι καρποί οι οποίοι διακρίνονται για τις πλούσιες αντιοξειδωτικές τους
ουσίες, µε όποια µέθοδο και αν τις µετρήσουµε. Μεταξύ 38 διαφορετικών φρούτων
και λαχανικών που αναλύθηκαν, το µπλούµπερι έχει πολύ µεγάλη αντιοξειδωτική
δράση, κατέχει τη 2η θέση µετά το ιπποφαές.
Θρεπτική Σηµασία
Τα αποτελέσµατα που λήφθηκαν το 1998 µετά από έρευνες πάνω στους
καρπούς του blueberry στο Ιατρικό Κέντρο της Βοστόνης {Η.Π.Α.), ξεπέρασαν κάθε
προσδοκία. Τώρα τα blueberry διαφηµίζονται ως πηγή αιώνιας νιότης.
Όπως
απέδειξαν οι αµερικανοί επιστήµονες, το blueberry όχι µόνο έχει την ικανότητα να
87
επιβραδύνει τους µηχανισµούς της γήρανσης, αλλά και συµβάλλει στην ανανέωση
του οργανισµού.
Για να βελτιώσει κανείς το µεταβολισµό, τη µνήµη και το συγχρονισµό των
κινήσεων του, είναι αρκετό να καταναλώνει µισό φλιτζάνι καρπών την ηµέρα. Ο
χυµός του φυτού αυξάνει την αντοχή των αιµοφόρων αγγείων, ρυθµίζει τη λειτουργία
πολλών ενδοκρινών αδένων, και χαρακτηρίζεται από αγγειοδιασταλτικές,
αντιαρτηριοσκληρυντικές, αντιφλεγµονώδεις και πυρηνοπροστατευτικές ιδιότητες.
Κατευνάζει επίσης τις αλλεργικές αντιδράσεις του οργανισµού στα φάρµακα και στα
προϊόντα διατροφής. Από µόνο του το φυτό δεν προκαλεί ποτέ αλλεργία, και µπορεί
να καταναλωθεί ακόµα και από παιδιά µε αυξηµένη ευαισθησία σε διαβητικές και
αλλεργικές τάσεις.
3.3 ΡΟ∆ΙΑ
Ιστορία – προέλευση
Η ροδιά θεωρείται το παλαιότερο καλλιεργούµενο καρποφόρο δέντρο. Είναι
ενδηµικό της περιοχής µεταξύ του Ιράν και της βόρειας Ινδίας και έχει καλλιεργηθεί
από τα αρχαία χρόνια σε όλη τη λεκάνη της Μεσογείου µέχρι την Ινδία, όπου
καλλιεργείται ακόµα και σήµερα σε µεγάλες ποσότητες. Το φυτό είχε χρησιµοποιηθεί
µε πολλούς τρόπους όπως για χυµό, ποτό ( γρεναδίνη ), βαφές, µελάνια, δεψικό οξύ
για δέρµατα (ταννίνη) και µία ποικιλία από ιάµατα για διάφορες ασθένειες .Το όνοµα
του γένους Punica έχει λατινική ρίζα. Punica ήταν το ρωµαϊκό όνοµα για την
Καρχηδόνα από όπου οι καλύτερες ροδιές ήρθαν στην Ιταλία. Οι Φοίνικες και οι
Αραβες έµποροι σύστησαν την ροδιά σε όλο τον αρχαίο κόσµο.
Τα ρόδια χρησιµοποιήθηκαν µε πολλούς τρόπους, όπως γίνεται και σήµερα.
Ήταν απαραίτητο στοιχείο στην Αιγυπτιακή µυθολογία και τέχνη, εκθειάζονται στην
Παλαιά ∆ιαθήκη της Βίβλου και στο Βαβυλωνιακό Ταλµούδ και µεταφέρονταν από τα
καραβάνια στην έρηµο χάρη του δροσιστικού χυµού τους. Στην ελληνική µυθολογία,
ο Πλούτωνας απήγαγε την Περσεφόνη µεταφέροντάς την στον Κάτω Κόσµο. Της
πρόσφερε ένα ρόδι από το οποίο αυτή έφαγε λίγα µόνο σπόρια Αυτό την καταδίκασε
να περνά το µισό χρόνο του έτους µε τον Πλούτωνα (χειµώνας) και τον άλλο µισό µε
τους ζωντανούς στον Επάνω Κόσµο (καλοκαίρι). Οι ροδιές απεικονίζονταν στα
Καρχηδονιακά και τα Φοινικικά παράσηµα και στην πίσω πλευρά των νοµισµάτων
του νησιού της Ρόδου. Στην ελληνική µυθολογία η ροδιά κατέχει περίοπτη θέση και
συµβολίζει τη γονιµότητα και την αφθονία. Το φρούτο ήταν αφιερωµένο στην Ήρα, η
οποία παριστάνεται πάντα στα γλυπτά να κρατά µία ροδιά. Οι Έλληνες συγγραφείς,
όπως ο Θεόφραστος, αναφέρουν τη ροδιά µε το όνοµα "ρόιο" και ο ∆ιοσκουρίδης
παραθέτει τις φαρµακευτικές ιδιότητες από τα διάφορα µέρη του φυτού.
88
Ποικιλίες φυτών
Οι ποικιλίες που καλλιεργούµε ανήκουν σε δυο οµάδες, τις ξινές και τις
ηµίξινες. Οι πρώτες είναι παραγωγικότερες αλλά οι καρποί τους δεν τρώγονται
ευχάριστα και για αυτό κατευθύνονται κυρίως για χυµούς, µε σηµαντικότερες την
wonderful και τους κλώνους της. Οι ηµίξινες ποικιλίες τρώγονται πιο ευχάριστα και
τις χρησιµοποιούµε στην διατροφή µας ως φρούτο, αλλά έχουν µικρότερη
παραγωγή. Τέτοιες είναι οι ελληνικές Ερµιόνη και Περσεφόνη και πολλές που έχουν
προέλθει από το Ιράν.
Απαιτήσεις σε κλίµα – έδαφος
Ευδοκιµεί σε θερµές περιοχές, µε εύκρατο µέχρι και υποτροπικό κλίµα.
Αντέχει µέχρι -10°C τον χειµώνα, η αντοχή όµως στους παγετούς διαφέρει µεταξύ
των ποικιλιών και της εποχής που συµβαίνουν. Αντέχει ακόµη και στα 800-1.000
µέτρα, καλό είναι ωστόσο να αποφεύγεται η καλλιέργεια σε µεγάλα υψόµετρα λόγω
κινδύνου από παγετούς. Υψηλές θερµοκρασίες το καλοκαίρι ευνοούν την καλή
γεύση, τον καλό χρωµατισµό και την ωρίµαση των καρπών. Πολλές βροχές το
καλοκαίρι δίνουν πολλούς καρπούς αλλά µαλακούς µε µικρή ικανότητα µεταφοράς
και συντήρησης. Ευδοκιµεί σε διάφορους τύπους εδαφών. Ανέχεται τα µέτρια
αλκαλικά εδάφη αποδίδει όµως καλά σε πλούσια, βαθιά, γόνιµα, µέσης σύστασης
εδάφη, αρδευόµενα και αµµοαργιλώδη µε pH 5,5-7,0.
Καλλιέργεια
Η διάρκεια της παραγωγικής ζωής µίας φυτείας ροδιάς υπολογίζεται σε 25-30
έτη. Η απόδοση ανά δέντρο είναι µεταξύ 40-50 κιλών και ανά στρέµµα κυµαίνεται
από 2.5 – 3,0 τόνους. Το κόστος εγκατάστασης ενός στρέµµατος ανέρχεται περίπου
στα 600 ευρώ µε το καθαρό εισόδηµα να κυµαίνεται σε 1.000 – 1.200 ευρώ ανά
στρέµµα.
Η καλύτερη εποχή για το φύτεµα των δενδρυλλίων είναι στο τέλος του
χειµώνα και χρησιµοποιούνται δενδρύλλια ηλικίας δύο ετών. Ενδεικτική ποσότητα
ανά στέµµα είναι 50 – 100 δεντρα. Η καρποφορία ξεκινά από το 3ο ή το 4ο έτος και
φθάνει στην κορύφωση της παραγωγής στο 7ο – 8ο έτος.
Εργασίες συντήρησης της φυτείας
Κλάδεµα:
Το κλάδεµα θέλουµε να δώσει στο δένδρο το σχήµα του κυπέλου και γίνεται
από τον δεύτερο χρόνο ζωής της φυτείας µας. Έτσι αφαιρούµε τον κεντρικό βλαστό
και αφήνουµε τους πλάγιους να αναπτυχθούν ελεύθερα, ώστε να φωτίζεται
89
καλύτερα το κέντρο του δένδρου. Η εργασία αυτή γίνεται σε όλη τη διάρκεια του
καλοκαιριού. Για καλή ποιότητα καρπού, που θέλουµε να παράγουµε, ανάλογα την
ποικιλία που καλλιεργούµε, είναι επιθυµητό το σχολαστικό αραίωµα των καρπών.
Τα ρόδια ανθίζουν σε οµάδες δύο, τριών και τεσσάρων ανθέων τα οποία, αν
καρποδέσουν όλα, αφήνουµε µόνο ένα για µεγαλύτερο και πιο καλοσχηµατισµένο
καρπό.
Άρδευση:
Η ροδιά πρέπει να ποτίζεται τακτικά µε σταθερή ποσότητα νερού, διαφορετικά
µπορεί να υπάρχει σηµαντικός κίνδυνος σκασίµατος των καρπών, που θα
προκαλέσει µικρή ή µεγάλη υποβάθµιση της ποιότητας. Συνήθως 40-60 λίτρα κάθε 4
-5 ηµέρες είναι µια ικανοποιητική ποσότητα, αλλά αυτό εξαρτάται από τις
θερµοκρασίες του καλοκαιριού και την ηλικία και την παραγωγή του δένδρου.
Ζιζανιοκτονία
Η φυτοπροστασία γίνεται µε ψεκασµούς µε κατάλληλα φυτοφάρµακα για να
αντιµετωπιστούν οι διάφοροι εχθροί της καλλιέργειας, που είναι κυρίως οι αφίδες ,
που αντιµετωπίζονται µε διάφορα εντοµοκτόνα. Χρειάζεται ψεκασµός µε χαλκούχα
σκευάσµατα το χειµώνα και κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού να γίνουν τουλάχιστον
δύο ψεκασµοί µε κατάλληλο µυκητοκτόνο για την καταπολέµησή της.
Χηµική σύνθεση των καρπών
Tο άξιο σεβασµού ρόδι τελευταία έχει γίνει πολύ της µόδας. Στις HΠA τους
τελευταίους 18 µήνες, κυκλοφόρησαν πάνω από 475 νέα τρόφιµα και ποτά ροδιού.
Kι αυτό αναντίρρητα δείχνει πως το ενδιαφέρον έχει εκτιναχθεί. η ροδιά, προσφέρει
για κατανάλωση ένα φρούτο το οποίο έχει µία ισορροπηµένη και ποικίλη
περιεκτικότητα πολλών ευεργετικών για την υγεία συστατικών. Ακριβώς αυτός ο
συνδυασµός συστατικών ενδεχοµένως κρύβει το µυστικό των εξαιρετικών
αποτελεσµάτων και όχι το εκχύλισµα ιδιαίτερων µεµονωµένων συστατικών όπως το
κηκιδικό οξύ - αν και αυτό το συστατικό έχει δώσει πολλά υποσχόµενα
αποτελέσµατα σε κλινικές έρευνες.
Tο µεγαλύτερο µέρος της χηµικής ανάλυσης των ροδιών έχει εστιάσει στον
χυµό, τον φλοιό/περικάρπιο και το έλαιο των σπόρων. O χυµός/φρούτο περιέχει
µεγάλες ποσότητες υδρολυτικής τανίνης, ιδίως κηκιδικής τανίνης (γαλλικό οξύ και
κηκιδικό οξύ) ανθοκυανίνες (κυανούχο άλας, δελφινίδες, πελαργονιδίνες) καθώς και
φαινολικά οξέα (κηκιδικό οξύ, καφεϊκό οξύ και χλωρογενικό οξύ). Tο περικάρπιοεπισπέρµιο είναι επίσης πλούσιο σε υδρολυτικές τανίνες. Όταν συνθλίβουµε
ολόκληρο το φρούτο ο χυµός που βγαίνει έχει πολύ µεγαλύτερη περιεκτικότητα
πολυφαινολών από εκείνη του επισπερµίου.
90
O φλοιός περιέχει επίσης λουτεολίνη, κερκετίνη, καιµπφερόλη και ηλιανθίνη.
Tο έλαιο των σπόρων περιέχει περίπου 63,5 τοις εκατό punicic acid(*) - ένα σπάνιο
ακόρεστο λιπαρό οξύ 18 δεσµών άνθρακα (από άποψη δοµής σχετίζεται µε το
συζυγές λινολενικό οξύ). Σύµφωνα µε µία πηγή ο σπόρος έχει την µεγαλύτερη
περιεκτικότητα οιστρογόνων του φυτικού βασιλείου-περίπου 17 mg/kg
αποξηραµένου σπόρου.
Θρεπτική και φαρµακευτική σηµασία τους
Οι αντιοξειδωτικές ιδιότητες του ροδιού είναι αποτελεσµατικές στην αντιµετώπιση
προβληµάτων υγείας στα οποία περιλαµβάνονται η αρτηριοσκλήρυνση, η φλεγµονή
αρτηριών και καρδιάς και η υπέρταση. Αυτές οι ιδιότητες είναι επίσης ευεργετικές για
την προστασία του ήπατος και των νεφρών από την βλάβη που προκαλούν οι
ελεύθερες ρίζες, την αντιµετώπιση των βακτηρίων και την ενίσχυση της δράσης
άλλων αντιοξειδωτικών. Σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα εργαστηριακών µελετών:
o το εκχύλισµα ροδιού µπορεί να προλάβει τον καρκίνο του προστάτη ή να
επιβραδύνει την εξάπλωσή του
o το εκχύλισµα του ροδιού µπορεί να εµποδίσει τα ένζυµα που συµβάλλουν στην
οστεοαρθρίτιδα, επιβαρύνοντας την φθορά των χόνδρων
o κατανάλωση χυµού ροδιού κατά την διάρκεια της εγκυµοσύνης µπορεί να
συµβάλλει στην µείωση του κινδύνου εγκεφαλικών κακώσεων στα βρέφη
o συµπυκνωµένος χυµός ροδιού βελτιώνει την παρουσία λιπιδίων σε διαβητικούς
ασθενείς µε υπερλιπιδαιµία και µπορεί να βελτιώσει τους παράγοντες που
ευθύνονται για τις καρδιακές παθήσεις
o κατανάλωση χυµού ροδιού επί τριετία από ασθενείς µε στένωση της καρωτιδικής
αρτηρίας µειώνει την κοινή πάχυνση του εσωτερικού της καρωτίδας, την πίεση
του αίµατος και την οξείδωση LDL
o ο χυµός ροδιού µπορεί να έχει θετική επίδραση κατά της νόσου Aλτσχάιµερ.
o ο χυµός του ροδιού καταπολεµά τη στυτική δυσλειτουργία
Μεταποίηση και παράγωγα των καρπών
Οι καρποί της ροδιάς αποτελούν τη βάση για την παραγωγή παραπάνω από
400 διαφορετικών προϊόντων (τοµείς τροφίµων, ποτών φαρµακευτικών προϊόντων,
καλλυντικών κτλ). Πέρα από την κατανάλωση των φρέσκων καρπών υπάρχουν
διάφορα µεταποιηµένα προϊόντα όπως χυµοί, αλκοολούχα ποτά, αναψυκτικά, ένα
γνωστό σιρόπι ( γρεναδίνη ). Στη µαγειρική υπάρχουν προϊόντα όπως ξύδι και
σάλτσες από ρόδι. Οι ισχυρές αντιοξειδωτικές ιδιότητες του καρπού της ροδιάς
έχουν σαν αποτέλεσµα την παραγωγή ιατροφαρµακευτικών και καλλυντικών
προϊόντων που αφορούν την προστασία του δέρµατος από τον καρκίνο αλλά και τη
φροντίδα του.
91
3.4 Στέβια
Ιστορία-προέλευση
Η στέβια (ή αλλιώς Stevia rebaudiana bertoni) είναι ένας θάµνος µε µεγάλη
διάρκεια ζωής και συγγενεύει µε διάφορα βότανα και άνθη όπως το χαµοµήλι, το
µαρούλι, ο ηλίανθος, η µαργαρίτα και τα χρυσάνθεµα. Έχει 200-400 φορές
µεγαλύτερη γλυκαντική δύναµη από την ζάχαρη. Το φυτό αυτό ανακαλύφθηκε για
πρώτη φορά από τους ντόπιους ιθαγενείς της Παραγουάης και της Βραζιλίας αφού
βρισκόταν και βρίσκεται εκεί αυτοφυές σε άγρια κατάσταση, σε όχθες ποταµών και
το χρησιµοποιούσαν σαν τσάι και σαν γλυκαντικό για πολλούς αιώνες. Το όνοµα
στέβια προήλθε από τον Iσπανό βοτανολόγο και ιατρό Petrus Jacobus Stevus ο
οποίος την ανακάλυψε. ∆εν πρέπει να παραλείψουµε ότι λόγω της γλυκιάς γεύσης
που διαθέτει, η στέβια διαθέτει πολλά ονόµατα όπως µελόφυλλο (honey leaf), γλυκό
φύλλο της Παραγουάης, γλυκό φύλλο, γλυκό βότανο κτλ.
Το 1576 ξεκίνησε η ιστορία της στέβιας. Οι ιδιότητες του φυτού έγιναν
γνωστές στην Ευρώπη από το βιβλίο του Ισπανού βοτανολόγου-ιατρού Francisco
Hernandez «Φυσική Ιστορία των Φυτών της Νέας Ισπανίας» στο οποίο αναφέρεται η
χρήση του φυτού.
Το 1887, ο Moises Santiago Bertoni ανακάλυψε και περιέγραψε λεπτοµερώς
τη σύνθεση και τις ιδιότητες της στέβιας, σε συνεργασία µε τον συνάδελφό του
Ovidio Rebuadi. Οι δύο αυτοί επιστήµονες έδωσαν στη στέβια τη σηµερινή διεθνή
επιστηµονική βοτανική της ονοµασία Stevia Rebaudiana Bertoni.
Το 1908, καλλιεργήθηκε και συγκοµίσθηκε η πρώτη παραγωγή της στέβιας
ως καλλιεργούµενο φυτό και εξαπλώθηκε σε χώρες της Λατινικής Αµερικής.
Το 1913, στο Αµβούργο της Γερµανίας επιστήµονες αναλύουν τα φύλλα της
στέβιας και επισηµαίνουν ότι θα προκαλέσει πονοκέφαλο στους παραγωγούς καθώς
θα προτιµηθεί από τους καταναλωτές λόγω των ευεργετικών ιδιοτήτων της.
Το 1918, στις ΗΠΑ, Αµερικάνοι επιστήµονες πρότειναν την έγκριση
καλλιέργεια της στέβιας στην Αµερικάνικη Κυβέρνηση εξ αιτίας της εµπορικής
προοπτικής της. Όµως, εταιρίες παραγωγής ζάχαρης παρενέβησαν και πίεσαν την
Κυβέρνηση να αναβάλλει την αναµενόµενη έγκρισή της.
Το 1931, Γάλλοι χηµικοί αποµόνωσαν και ανέλυσαν τη χηµική σύσταση των
φύλλων της στέβιας, που ευθύνονται για την γλυκιά της γεύση.
Το 1936, στη σηµερινή Ρωσία, για πρώτη φορά πραγµατοποιείται
πειραµατική καλλιέργεια του φυτού.
Το 1941, στην Αγγλία, την Γερµανία και την Ιαπωνία, κατά τη διάρκεια του Β’
Παγκοσµίου Πολέµου, παρουσιάστηκε έλλειψη ζάχαρης και επιστήµονες πρότειναν
92
την καλλιέργεια στέβιας ως υποκατάστατο ζάχαρης. ∆υστυχώς, µε την λήξη του
πολέµου το θέµα της στέβιας ξεχάστηκε.
Το 1946, στην Παραγουάη, λειτούργησε το πρώτο εργοστάσιο επεξεργασίας
των φύλλων της στέβιας και παραγωγής στεβιοσίδης.
Το 1950, οι Ιάπωνες µετέφεραν στη χώρας τους φυτά στέβιας τα οποία
επεξεργάστηκαν. Ταυτόχρονα, κατάφεραν να αναπτύξουν ποικιλίες της στέβιας µε
µεγαλύτερη περιεκτικότητα στις γλυκαντικές ουσίες steviocide και rebaurioside και να
ασχοληθούν µε την καλλιέργεια της σε εµπορικό επίπεδο.
Το 1952, στις ΗΠΑ γίνεται επιπλέον αναφορά στην ανάγκη καλλιέργειας και
χρήσης της στέβιας αλλά και την µεγάλη εµπορική της σηµασία στην Αµερικάνικη
Κυβέρνηση.
Το 1970, στην Κίνα, επιστήµονες βρήκαν τη µέθοδο φυσικής εκχύλισης της
στέβιας από ατµό ύδατος χωρίς τη χρήση χηµικών ουσιών. Παράλληλα στην
Ιαπωνία, εγκρίθηκε η χρήση της στέβιας ως τρόφιµο αλλά απαγόρευσαν τη χρήση
της ουσίας ασπαρτάµης.
Το 1980, η αµερικάνικη εταιρία Lipton Tea Company πέτυχε τελικά την
έγκριση χρήσης της ως γλυκαντικό. Παρ όλα αυτά, µετά από ανώνυµες κατηγορίες
διέταξε την καταστροφή όλων των προϊόντων της στέβιας.
Το 1991, στις ΗΠΑ, απαγορεύτηκε ολοκληρωτικά η χρήση του φυτού παρόλο
που ο εθνικός φορέας τροφίµων των ΗΠΑ δεν είχε δεχτεί καµία καταγγελία σχετικά
µε το φυτό.
Το 1995, η Οµοσπονδιακή Κυβέρνηση των ΗΠΑ, µετά από τις πιέσεις που
δέχτηκε, επέτρεψε ξανά τη χρήση της στέβιας αλλά όχι ως υποκατάστατο ζάχαρης.
Το 1998, στην Ισπανία ξεκίνησε η πειραµατική καλλιέργεια στέβιας.
Το 2000, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κρατώντας την ίδια στάση µε τις ΗΠΑ και
αγνοώντας την έρευνα του βελγικού πανεπιστηµίου σχετικά µε την ασφάλεια χρήσης
του φυτού, πάγωσε την καλλιέργεια του στη νότια Ευρώπη.
Το 2005-2007, στην Ευρώπη, οι πειραµατικές καλλιέργειας της στέβιας
άρχισαν και πάλι σε Ελλάδα, Ιταλία και Πορτογαλία.
Το 2008, η Οργάνωση Τροφίµων και Γεωργίας του ΟΗΕ, η Αυστραλία και η
Ν. Ζηλανδία ενέκριναν τη χρήση της στέβιας ως τρόφιµο. Την ίδια χρονιά εγκρίθηκε
και η χρήση της ως τρόφιµο στην Αµερική. Οι πειραµατική καλλιέργεια του φυτού
συνεχίζεται σε Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία, Γαλλία, Πορτογαλία, Ρωσία, Ουκρανία,
Γεωργία και Βουλγαρία.
Το 2011, δόθηκε η έγκριση για τη χρήση της στέβιας σε τρόφιµα και ποτά από
την Ευρωπαϊκή Ένωση.
93
Ποικιλίες φυτών
Το φυτό στέβια ανήκει στην οικογένεια των ηλιοτροπιδών τα οποία ανήκουν
στην τάξη των αστεριδών και την οικογένεια αστεράσιε (Asteracae). Τα είδη των
φυτών της στέβιας υπολογίζονται γύρω στα 240 είδη και χωρίζονται ανάλογα µε το
ποσό γλυκύτητας των φύλλων του φυτού. Τα κυριότερα είδη είναι:
1. STEVIA Eupatoria
2. STEVIA Ovata
3. STEVIA Plummerae
4. STEVIA Rebaudiana
5. STEVIA Salicifolia
6. STEVIA Serrata
Απαιτήσεις σε κλίµα-έδαφος
Η στέβια αναπτύσσεται σε υποτροπικά υγρά κλίµατα µε ύψος βροχής πάνω
από 700-800mm το έτος, ενώ προτιµά τα καλά αποστραγγισµένα, αµµώδη ή
αµµοαργιλώδη εδάφη. Ως προς την αντίδραση του εδάφους, καταλληλότερα
θεωρούνται τα εδάφη µε ελαφρώς όξινη αντίδραση, ενώ αν καλλιεργηθεί σε
αλκαλικά εδάφη (pH 8) η ανάπτυξη του φυτού θα είναι περιορισµένη και αργή. ∆εν
αναπτύσσεται σε αλατούχα εδάφη. Αναπτύσσεται σε θερµοκρασία από 15°C έως
30°C µε µέγιστη θερµοκρασία 41°C. Αναπτύσσεται σε κλίµατα που κυµαίνονται από
εύκρατα ως τροπικά και δεν αντέχει σε χαµηλές θερµοκρασίες (κάτω από -6°C). Για
το λόγο αυτό, στη χώρα µας, η σπορά θα πρέπει να γίνεται σε σπορεία νωρίς την
άνοιξη και η µεταφύτευση να γίνει µετά την παρέλευση των τελευταίων
αναµενόµενων παγετών. Είναι φωτόφιλο φυτό και δεν αναπτύσσεται σε σκιερές
τοποθεσίες. Πριν την φύτευση γίνεται όργωµα του εδάφους και ακολουθούν 1-2
κατεργασίες µε δίσκο ή φρέζα ώστε να γίνει µια λεία κλίνη.
Καλλιέργεια
Η στέβια στην άγρια κατάστασή της, φυτρώνει σε αµµώδη, µικρής
γονιµότητας εδάφη στις άκρες ποταµών και ρεµάτων. Αυτό δείχνει ότι δεν είναι
ιδιαίτερα απαιτητικό φυτό σχετικά µε τις συνθήκες ανάπτυξής του. Ιδιαίτερα σε
διάφορες πρώην καπνοπαραγωγικές περιοχές της Ελλάδας, αποδίδει πάνω από
200 κιλά/στρ. σε ξηρά φύλλα απόδοση η οποία θεωρείται το όριο για να είναι
οικονοµικά βιώσιµη η καλλιέργεια. Για την εµπορική της εκµετάλλευση η καλλιέργεια
του φυτού στέβια ξεκινάει σε θερµοκήπια (σε θερµοκρασία 24-25°C) όπου φυτεύεται
µόσχευµα της ρίζας του φυτού για περίοδο 8 µε 10 εβδοµάδων. Την άνοιξη, µόλις τα
νέα φυτά φθάσουν σε ύψος 7 µε 10 εκατοστά, µεταφυτεύονται σε χωράφια. Το ύψος
94
των φυτών της στέβιας όταν συλλέγονται οι καρποί της, κυµαίνεται τουλάχιστον από
60 εκατοστά µέχρι και 1 µέτρο.
Το µεγάλο πλεονέκτηµα όσον αφορά τη καλλιέργεια της στέβιας στην Ελλάδα
είναι ότι µπορεί να δώσει τακτή παραγωγή για περίπου 4 µε 5 χρόνια συνεχόµενα.
Στην περίπτωση καλλιέργειας για παραγωγή φύλλων, είναι απαραίτητος ο συνεχής
φωτισµός των φυτών ώστε να αποφευχθεί η πρώιµη άνθιση. Η στέβια είναι τρυφερό
φυτό που δεν αντέχει το χειµερινό ψύχος. Σπέρνεται σε αποστάσεις 50 έως 70
εκατοστά µεταξύ των γραµµών µε συνολική πυκνότητα φυτείας 7.500 έως 8.000
φυτών/στρ. περίπου, η οποία θεωρείται και η ιδανική.
Το βασικό πρόβληµα µε τη καλλιέργεια της στέβιας είναι ότι η απευθείας
σπορά στο χωράφι είναι ακατάλληλη εξαιτίας του ότι οι σπόροι της είναι εξαιρετικά
µικροσκοπικοί σε µέγεθος αλλά και επειδή έχουν πολύ περιορισµένη ικανότητα να
βλαστήσουν.
Εργασίες συντήρησης της φυτείας
Το φυτό αυτό έχει µικρές απαιτήσεις σε θρεπτικά συστατικά. Η απόδοσή του
είναι µεγαλύτερη όταν γίνει ενσωµάτωση κοπριάς στο έδαφος πριν από τη
µεταφύτευση και λίπανση ανάλογα µε τις ανάγκες των εδαφών. Γενικά, το άζωτο
είναι σηµαντικότερο θρεπτικό στοιχείο για τη στέβια καθώς σχετίζεται µε την
ανάπτυξη του φυλλώµατός της. Αξίζει να σηµειωθεί ότι σε τροπικές περιοχές η
άρδευση της στέβιας δεν είναι απαραίτητη. Η άρδευση του φυτού είναι χρήσιµη στην
επίτευξη υψηλών αποδόσεων και απαραίτητη όταν οι άκρες των βλαστών αρχίσουν
να γέρνουν. Κατάλληλη µέθοδος άρδευσης θεωρείται η στάγδην.
Ζιζανιοκτονία
Η προστασία των φυτών δεν αποτελεί ιδιαίτερο πρόβληµα καθώς οι
προσβολές από έντοµα –εκτός των σκουληκιών– είναι ελάχιστες. Προβλήµατα
µπορεί να δηµιουργήσουν οι µύκητες του γένους Septoria (septoria steviae),
Sclerotinia (Sclerotinia sclerotiorum), καθώς και οι παγετοί και οι δυνατοί άνεµοι.
Επίσης είδη ζώων όπως τα κουνέλια και οι λαγοί έχει παρατηρηθεί ότι προξενούν
ζηµιές επειδή προτιµούν τα γλυκά φύλλα του φυτού. Η ζιζανιοκτονία συνιστάται να
γίνεται επαναλαµβανόµενα µε τη χρήση µηχανικών µέσων. Επίσης, µπορεί να
απαιτηθεί και συµπληρωµατική καταπολέµηση µε σκάψιµο, βοτάνισµα ή
ζιζανιοκτόνα. Ακόµη πρέπει να γίνει καταπολέµηση των σαλιγκαριών που τρώνε τη
στέβια µε δολώµατα καθώς πρέπει να αντιµετωπιστούν αποτελεσµατικά και τα
ζιζάνια µε διάφορα µυκητοκτόνα, πριν τη διαδικασία της µεταφύτευσης.
95
Χηµική σύνθεση των καρπών
Η καλλιέργεια της στέβιας πραγµατοποιείται για τη χρήση των φύλλων της τα
οποία είναι πλούσια σε γλυκοζίτες 200-400 φορές γλυκύτεροι από τη ζάχαρη.
Περιέχει πολλές χρήσιµες οργανικές ουσίες όπως
αντιοξειδωτικές ουσίες
γλυκοξίδια, βιταµίνες, ωµέγα-3 λιπαρά οξέα, αιθέρια έλαια κ.ά. Επιπροσθέτως, οι
γλυκοζίτες που υπάρχουν στα φύλλα του φυτού είναι πολλοί και διαφορετικοί.
Ωστόσο, οι γλυκύτεροι και πιο άφθονοι είναι η στεβιοσίδη και η ρεµπαουδιοσίδη-Α.
Θρεπτική και φαρµακευτική σηµασία
Η ιδιότητα της στέβιας να έχει γλυκιά γεύση καθιστά σηµαντική την ύπαρξή
της για την υγεία του ανθρώπου. ∆εν περιέχει θερµίδες ,τροµερό πλεονέκτηµα στην
εποχή µας έναντι της τευτλοζάχαρης. Είναι ωφέλιµη για την υγιεινή διατροφή του
ανθρώπου και ιδιαίτερα των διαβητικών και των παχύσαρκων, αλλά και αυτών που
παρουσιάζουν καρδιαγγειακές παθήσεις και πολλά άλλα παρόµοια προβλήµατα. Τα
γλυκαντικά από στέβια δεν περιέχουν υδατάνθρακες και δεν επηρεάζουν τη γλυκόζη
στο αίµα, εποµένως µπορούν να καταναλωθούν από ανθρώπους µε διαβήτη.
Επίσης δεν αποδίδουν ενέργεια (θερµίδες) και µπορούν να συµβάλλουν στη
µείωση ή τη διατήρηση φυσιολογικού βάρους, µια πολύ σηµαντική παράµετρο για
τον έλεγχο του διαβήτη και των επιπλοκών του. Το κυριότερο είναι ότι έχει
αντιγηραντική δράση, παρέχει προστασία από ιούς και προλαµβάνει τη φθορά των
δοντιών. Ακόµη χρησιµοποιείται ως γλυκαντικό, ως αρωµατικό και ως αφέψηµα.
Μεταποίηση και παράγωγα των καρπών
Η συγκοµιδή της στέβιας γίνεται είτε ολόκληρου του φυτού είτε των φύλλων
µόνο πριν την άνθιση µε τα χέρια ή µε µηχανικά µέσα. Ο χρόνος της συγκοµιδής
εξαρτάται από την ποικιλία, το γεωγραφικό πλάτος και την καλλιεργητική περίοδο.
και γίνεται το φθινόπωρο, όταν τα φυτά είναι 40-60 εκατοστά σε ύψος.
Η αποξήρανση των ξυλοποιηµένων µίσχων καθώς και των πράσινων φύλλων
ολοκληρώνεται αµέσως µετά τη συγκοµιδή µε τη χρήση κλιβάνου ή και µε έκθεση
στον ήλιο οπότε και επιτυγχάνεται η καλύτερη ποιότητα. Ανάλογα µε τις καιρικές
συνθήκες και την πυκνότητα της φόρτωσης, συνήθως απαιτούνται 24 - 48 ώρες σε
θερµοκρασία 40°C - 50°C . Αµέσως µετά την αποξήρανση, ένας ειδικά σχεδιασµένος
αλωνιστής/ διαχωριστής είναι απαραίτητος για τον διαχωρισµό των ξερών φύλλων
από το µίσχο. Τα ξερά φύλλα αποθηκεύονται µε πλαστική επένδυση σε χαρτονένια
κουτιά. Περαιτέρω επεξεργασία µε εκχύλιση απαιτείται για να εξαχθούν οι γλυκοζίτες
στεβιόλης σε εµπορική κλίµακα (για χρήση ως πρόσθετο τροφίµων). Στη συνέχεια,
οδηγούνται σε εργοστάσια παραγωγής στεβιοζάχαρης.
96
∆υστυχώς δεν έχει δηµιουργηθεί στη χώρα µας εργοστάσιο µεταποίησης της
στέβιας. Αν δηµιουργηθεί θα είναι το πρώτο πανευρωπαϊκά και θα προσφέρει
οικονοµικό όφελος στην χώρα.
3.5 ΚΡΑΝΙΑ
ΟΡΙΣΜΟΣ
Η Κρανιά ή και κρανειά (επιστηµονική ονοµασία Cornus) είναι φυλλοβόλο
δέντρο (και θάµνος). Ανήκει στην τάξη των αγγειόσπερµων, της οικογένειας των
Κρανειοειδών (Cornaceae). Χαρακτηρίζεται από πυκνό φύλλωµα. Τα άνθη της είναι
κίτρινα µε τέσσερα πέταλα και οι καρποί της σφαιρικοί µε έντονο κόκκινο χρώµα και
ξινή γεύση. Η περίοδος ανθοφορίας της είναι νωρίς την άνοιξη ενώ η περίοδος
καρποφορίας της είναι τους φθινοπωρινούς µήνες, Οκτώβριο και Νοέµβριο. Τα
φύλλα της είναι λογχοειδή µε µικρή διαφορά στο χρώµα της εσωτερικής από την
εξωτερική όψη. Είναι ιδιαίτερα διαδεδοµένο φυτό στην Ευρώπη.
Ιστορία Κρανιάς
Στην αρχαιότητα από το ξύλο της κρανιάς έφτιαχναν τα δόρατα, ¨ξυστοίς
κρανεΐνοις¨, λόγω του ότι είναι γερό, ελαφρύ και ευθυτενές. Από το ίδιο ξύλο
φτιάχνονταν και τα Μακεδονικά δόρατα που ονοµάζονταν Σάρισες. Αναφορές για το
φυτό και την χρήση του ξύλου του γίνονται από τον Όµηρο στην Ιλιάδα, τον
Θεόφραστο και τον Ξενοφώντα.
Ο Όµηρος αναφέρει τα κράνα ως τροφή χοίρων, ενώ ο Θεόφραστος αναφέρει
τον καρπό ως "κράνιον". Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν πως τα κράνα είχαν και
µαγικές ιδιότητες. Ο Όµηρος στην Ιλιάδα βεβαιώνει ότι η φοβερή Κίρκη παρέθεσε
στον Οδυσσέα και την παρέα του, για τροφή, "καρπόν κρανείας και άκυλλον
βάλανον", κράνα δηλαδή και πουρναρίσια βαλανίδια. To ξύλο της κρανιάς είναι
σκληρότατο και αντοχής σε θραύση. Tα πιο γερά γκλιτσόξυλα των τσοπάνων
γίνονται από νεαρούς βλαστούς κρανιάς.
Κρανίσιες βέργες χρησιµοποιούσαν και οι δάσκαλοι. "Ακάρδιον και στερεόν
όλον, όµοιον κέρατι την πυκνότητα και την ισχύν", χαρακτηρίζει το κρανόξυλο ο
∆ιοσκουρίδης. Από ξύλο κρανιάς κατασκευάστηκε ο ∆ούρειος Ίππος της Τροίας.
Κρανίσια ήσαν τα δόρατα των αρχαίων θηρευτών και των πολεµιστών του Μεγ.
Αλεξάνδρου, ενώ από το σκληρό ξύλο της κρανιάς κατασκευάζονται διάφορα
µικροαντικείµενα,την κατασκευή µπαστουνιών, κυρίως της παραδοσιακής γκλίτσας
καθώς για τις λαβές µεταλλικών εργαλείων.
97
ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ Ι∆ΙΟΤΗΤΕΣ
Από τα παλιά χρόνια τα κράνα ήταν γνωστά για τις φαρµακευτικές τους
ιδιότητες. Χρησιµοποιούνται ακόµη και στις ηµέρες µας κατά της διάρροιας και
εντερικών παθήσεων λόγω της στυπτικότητάς τους που οφείλεται στις τανίνες. Ο
φλοιός, οι βλαστοί και οι ρίζες χρησιµοποιούνταν ως αντιπυρετικά. Στις ορεινές
περιοχές της χώρας µας τα κράνα χρησιµοποιούνται κατά καρδιακών παθήσεων,
κοιλόπονου, πόνων περιόδου, στοµαχικών και εντερικών διαταραχών, ως χωνευτικό
και ως τονωτικό κατά τη διάρκεια εργασίας. Εκχυλίσµατα του φλοιού θεωρείται ότι
θεραπεύουν την ψώρα των σκύλων.
ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ
Εως και 1.500 ευρώ ανά στρέµµα µπορεί να φτάσει η απόδοση
Μια νέα προσοδοφόρα καλλιέργεια για την αξιοποίηση ορεινών και ηµιορεινών
εκτάσεων αποτελεί η λεγόµενη κρανιά, που πρόσφατα µάλιστα εντάχθηκε στο
χρηµατοδοτικό πρόγραµµα για τα σχέδια βελτίωσης και προβλέπει ενισχύσεις για τις
δαπάνες εγκατάστασης της φυτείας.
Η εκµετάλλευση των ορεινών εκτάσεων είναι δυνατή µόνο µε καλλιέργειες
που δεν είναι ιδιαίτερα απαιτητικές, δεν χρειάζονται, δηλαδή, εντατική φροντίδα και
είναι δυνατόν να αναπτυχθούν στους οριακής απόδοσης, µικρούς αγρούς που
συνήθως συναντώνται στην ορεινή και ηµιορεινή Ελλάδα.
Η κρανιά -σύµφωνα µε τους ειδικούς- αποτελεί µια τέτοια λύση για την
υψοµετρική ζώνη των 300-800 µέτρων.
Η καλλιέργεια της κρανιάς απευθύνεται σε αγρότες των ορεινών περιοχών, οι
οποίοι θα µπορέσουν να έχουν ένα καλό εισόδηµα από µία καλλιέργεια της οποίας η
απόδοση σε πλήρη ανάπτυξη των δέντρων φτάνει σε 1-1,5 τόνους ανά στρέµµα.
Βέβαια, θα πρέπει να επισηµανθεί ότι η καρποφορία αρχίζει από 4ο-5ο έτος, ενώ
στο 15ο έτος µπορεί να φτάσει σε 1,5 τόνο. Μια παραγωγή που σε βάθος κάποιων
χρόνων µεταφράζεται σε 1.500 ευρώ απόδοση ανά στρέµµα. Σηµαντικό στοιχείο
είναι ότι η καλλιέργεια δεν επιβαρύνει το περιβάλλον µε φυτοφάρµακα και λιπάσµατα
και µπορεί να εκµεταλλευτεί τους εγκαταλελειµµένους αγρούς.
Παράλληλα, όµως, µε το ικανοποιητικό εισόδηµα που υπόσχεται, η
καλλιέργεια της κρανιάς αποκτά ακόµα περισσότερο ενδιαφέρον δεδοµένου ότι
εντάχθηκε και στα σχέδια βελτίωσης και προβλέπει ενισχύσεις για την εγκατάσταση
φυτείας από 40% έως και 75%, ανάλογα µε την ιδιότητα του δικαιούχου και τον τόπο
της µόνιµης κατοικίας ή έδρας.
Σε ό,τι αφορά τη µεταποίηση και τα προϊόντα της κρανιάς, αξίζει να σηµειωθεί
ότι υπάρχουν τουλάχιστον 12 διαφορετικά προϊόντα. Μερικά απ αυτά είναι το
98
συµπυκνωµένο εκχύλισµα κράνων, το λικέρ κράνων και η µαρµελάδα. Τα
κράνα χρησιµοποιούνται από την αρχαιότητα έως σήµερα για φαρµακευτικούς
σκοπούς. Είναι πλούσιο σε αντιοξειδωτικά, καθώς και βιταµίνη C.
Σήµερα νέα έρευνα έχει δείξει ότι τα κράνα έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε
φλαβονοειδή, ανθοκυάνες και φαινολικά παράγωγα κατά την περίοδο ανάπτυξης και
ωρίµανσης των καρπών. Σε άλλες εργαστηριακές έρευνες βρέθηκε µεγάλη
περιεκτικότητα σε σίδηρο (Fe), σε βιταµίνη C (103 mg/100 g), υψηλή περιεκτικότητα
σε ασκορβικό οξύ (48-73 mg/100g, περισσότερο από τις φράουλες, τα πορτοκάλια
και τα ακτινίδια), καροτίνη και τανίνες.
Η κρανιά, καθώς πρόκειται για δέντρο δασικό, που αυτοφύεται σε πολλές
περιοχές της χώρας µας, ουδέποτε κατά το παρελθόν καλλιεργήθηκε σε εµπορική
κλίµακα. Τα τελευταία χρόνια, όµως, ένας Ελληνας παραγωγός από την Κυψέλη
Ηµαθίας, ο Κωνσταντίνος Ντούλιας, δηµιούργησε µια µονάδα που ασχολείται µε την
παραγωγή, την εµπορία και τη µεταποίηση της κρανιάς και των προϊόντων της. Η
εκµετάλλευση αυτή επικεντρώνεται στην έρευνα της ανάπτυξης της κρανιάς και τη
χρησιµότητα των καρπών διαφορετικών ποικιλιών της στη µεταποίηση και διαθέτει
ένα πιστοποιηµένο φυτώριο µε δενδρύλλια κρανιάς σπορόφυτα ή εµβολιασµένα.
Τη «σκυτάλη» άρχισαν να παίρνουν ήδη αρκετοί παραγωγοί σε Ορεστιάδα,
Κοµοτηνή, Ξάνθη, ∆ράµα, Ιωάννινα, Πελοπόννησο και Κρήτη ξεκινώντας την
καλλιέργεια της κρανιάς. Μεγάλο ενδιαφέρον παρατηρείται και στην Ηπειρο, από
παραγωγούς που έχουν εκτάσεις σε ορεινές και ηµιορεινές περιοχές που ήταν
ακαλλιέργητες επί σειρά πολλών ετών. Εκτός από τα παραπάνω, ιδιαίτερα
σηµαντική είναι η ύπαρξη στην αγορά εταιρειών που µέσω συµβολαιακής γεωργίας
προσφέρουν στους παραγωγούς που θα εγκαταστήσουν φυτείες µε κράνα την
εξασφαλισµένη απορρόφηση της παραγωγής τους.
Τα οικονοµικά αποτελέσµατα από τη µεταποίηση των κράνων είναι
πολλαπλά, όπως σηµαντική θα είναι και η προστιθέµενη αξία. Εάν, λοιπόν, η
καλλιέργεια της κρανιάς οργανωθεί σωστά είναι βέβαιο πως λόγω των εξαιρετικών
ιδιοτήτων της θα αξιοποιήσει τις συνεχώς αυξανόµενες εκτάσεις εγκαταλελειµµένων
ορεινών και ηµιορεινών αγρών.
ΜΕΤΑΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΑ ΚΑΡΠΩΝ
Ποτό, λικέρ και µαρµελάδες
Όσον αφορά την µεταποίηση και τα προϊόντα της κρανιάς αξίζει να σηµειωθεί
ότι υπάρχουν τουλάχιστον 12 διαφορετικά προϊόντα. Μερικά απ αυτά είναι το
συµπυκνωµένο εκχύλισµα κράνων, το λικέρ κράνων ,η µαρµελάδα και το
κρανοποτό. Όλα τα προϊόντα είναι φυσικά λειτουργικά τρόφιµα πλούσια σε
99
αντιοξειδωτικά. Αξίζει να σηµειωθεί ότι η κρανιά είναι ιδιαίτερα ανθεκτική και δεν έχει
φυσικούς εχθρούς.
Το πλεονέκτηµα αυτό καθιστά την καλλιέργεια της βιολογική και τα προϊόντα
της µπορούν να πιστοποιηθούν βιολογικά. Τα προϊόντα κράνου απευθύνονται στην
αγορά των βιολογικών προϊόντων(και όχι µόνον) η οποία το 2001 στην Ευρώπη είχε
τζίρο 16 δις δολάρια, το 2006 είχε 38,5 δις δολάρια και το 2008 είχε 80 δις δολάρια.
Σύµφωνα µε εκτιµήσεις, τα προϊόντα γίνονται γνωστά σε ευρύτερο αγοραστικό κοινό
και τα επόµενα 10 έτη η ζήτηση θα υπερβαίνει την προσφορά.
To ξύλο της κρανιάς: είναι σκληρότατο και αντοχής σε θραύση. Tα πιο γερά
γκλιτσόξυλα των τσοπάνων γίνονται από νεαρούς βλαστούς κρανιάς. Κρανίσιες
βέργες χρησιµοποιούσαν και οι δάσκαλοι, για το εκπαιδευτικό τους έργο και όχι
µόνον. “Ακάρδιον και στερεόν όλον, όµοιον κέρατι την πυκνότητα και την ισχύν”
χαρακτηρίζει το κρανόξυλο ο ∆ιοσκουρίδης. Από ξύλο κρανιάς κατασκευάστηκε ο
∆ούρειος Ίππος της Τροίας. Κρανίσια ήσαν τα δόρατα των αρχαίων θηρευτών και
των πολεµιστών του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Από το σκληρό ξύλο της κρανιάς
κατασκευάζονται διάφορα µικροαντικείµενα.
3.6 Τρούφα
Ιστορία-Καταγωγή
Η τρούφα είναι γνωστή από πολλές χιλιάδες χρόνια πχ. Πρώτα
ανακαλύφθηκε στη Μεσοποταµία και αργότερα στην Αίγυπτο το 2600πχ περίπου.
Αργότερα την ανακάλυψαν και στην Αρχαία Ελλάδα. Η τρούφα είναι ένα σπάνιο
είδος υπόγειου συµβιωτικού µανιταριού που αναπτύσσεται στις ρίζες κάποιων
δέντρων ή και θάµνων. Οι µύκητες αυξάνουν την ικανότητα των ριζών να
προσλαµβάνουν από το έδαφος θρεπτικές ουσίες και ιχνοστοιχεία, ενώ απορροφούν
από το τις ρίζες κυρίως υδατάνθρακες.
Όπως όλοι οι µύκητες είναι ετερότροφοι οργανισµοί και έτσι δεν µπορούν να
συνθέσουν ουσίες απαραίτητες για την επιβίωσή τους. Για να αντιµετωπίσουν αυτή
την έλλειψη προσκολλώνται σε µερικούς τύπους φυτών [δέντρα και
θάµνους],δηµιουργώντας µια σχέση ονοµαζόµενη [µυκορρίζικη συµβίωση],από την
οποία ωφελούνται και τα δυο µέρη. Η συµβίωση πραγµατοποιείται τόσο σε ξυλώδη
και σε ποώδη φυτά, κυρίως σε συγκεκριµένα δασικά είδη όπως οι κέδροι, οι
φουντουκιές, τα πεύκα, οι λεύκες, οι δρύες ιτιές και τα φλαµούρια. Έχει σχήµα
κονδύλου, µεγέθους 2-7 συνήθως εκατοστών γκριζόµαυρα έως ωχρόλευκα, που
παράγεται µέσα στο έδαφος σε βάθος 6-15 περίπου εκατοστών.
100
Η τρούφα ανήκει στη µεγάλη κλάση των Ασκοµυκήτων, δηλαδή των µυκήτων
που σχηµατίζουν τα αναπαραγωγικά τους όργανα, τα σπόρια µέσα σε µικρούς
σάκους που ονοµάζονται [ασκούς].Οι ασκοί φέρονται πάνω σε καρποφορίες ,τα
µεσοκάρπια, τα οποία ποικίλουν σε µέγεθος και σχήµα. Οι τρούφες ανήκουν στην
τάξη Puzzles και στην οικογένεια Tuberaceae των ασκοµυκήτων που σχηµατίζουν
κλειστά ασκοκάρπια [εδώδιµο τµήµα της τρούφας] κάτω από την επιφάνεια του
εδάφους.
Ποικιλίες φυτών
Υπάρχουν περίπου 50 είδη τρούφας. Τα σηµαντικότερα είναι (άσπρη, µαύρη,
µεσεντερική, φθινοπωρινή, καλοκαιρινή, τρούφα Βουργουνδίας)
Άσπρη τρούφα(Tuber magmatum pico)[τρούφα του Πιεµόντε].
Καλλιεργείται κυρίως σε περιοχές της Ιταλίας και της νότιας Γαλλίας. Το
άρωµά της είναι ευχάριστο αλλά διαφέρει από τα άλλα είδη τρούφας .Η λευκή
τρούφα φυτρώνει κυρίως στις ρίζες δέντρων όπως δρυς και φιλύρες(τίλιο).Έχει
µορφή σφαιρική µε πολλά[σκασίµατα] που της δίνουν ακανόνιστη µορφή επιφάνειά
της είναι λεία και ελαφρά βελούδινη .Το χρώµα της ποικίλει από ασθενή ώχρα µέχρι
το σκούρο µπεζ και το ελαφρύ πράσινο. Κατάλληλο έδαφος για να καλλιεργηθεί
πρέπει να έχει ph πιο µεγάλο από 7,5 και σε περιοχή µε αέρα .Το καλοκαίρι πρέπει
η περιοχή να είναι δροσερή και βροχερή. Κατάλληλη περίοδος συγκοµιδής είναι από
το Σεπτέµβριο µέχρι το ∆εκέµβριο .Η σάρκα της είναι µοναδική µε ένα χρώµα λευκό
έως κίτρινο ή µερικές φορές γκριζωπό µε λευκές φλέβες.
Μαύρη τρούφα(Tuber melanosporum)
Οι σπόροι της έχουν στην επιφάνειά τους µικρά,σκληρά αγκάθια κι αυτό
επηρεάζει την τιµή πώλησης. Έχει σχήµα ελλειψοειδές µε χρώµα σκούρο αδιαφανές.
Το βάρος της ποικίλει από µερικά γραµµάρια µέχρι και άνω του κιλού. Αναπτύσσεται
άριστα σε ασβεστώδη εδάφη µε ph (7,0-8,5) ελαφρώς επικλινή τα οποία έχουν καλή
στράγγιση και καλή έκθεση στον ήλιο. Εύκρατο αλλά ηπειρώτικο κλίµα.
Μεσεντέρικη τρούφα(Tuber mesenterium)
Η µυρωδιά της είναι περίπου σαν τη µυρωδιά της πίσσας (φαινολική οσµή).
Συνήθης έχει το µέγεθος καρυδιού.
Καλοκαιρινή τρούφα(Tuber aestivum)
Είναι η πιο γνωστή τρούφα σε ολόκληρη την Ευρώπη διότι καλλιεργείται από
τη βόρεια Αφρική µέχρι τη βόρεια Ευρώπη. Προτιµά τα ασβεστώδη εδάφη, αλλά τη
βρίσκουµε και σε οργανικά ή αργιλώδη και σε ορισµένες περιπτώσεις σε ελαφρά
όξινα εδάφη. Απαντάται σε υψόµετρο ακόµη και µεγαλύτερο των
101
1100µ.Αναπτύσσεται στα ανώτερα τµήµατα του εδάφους και µέχρι βάθους 30
cm.Τα δέντρα που αναπτύσσεται είναι ίδια µε αυτά της µαύρης.
Φθινοπωρινή τρούφα(Tuber brumale)
Το χρώµα της είναι πιο σκούρα από της µαύρης και το µέγεθος της ελαφρώς
µικρότερο σχήµα της είναι ακανόνιστο,στρογγυλοποιηµένο,λοβώδες,που πολλές
φορές παρουσιάζει µια βύθιση.
Τρούφα Βουργουνδίας(Tuber uncinatum )
Θεωρείται κατώτερη σε ποιότητα τρούφα σε σχέση µε τη µαύρη αλλά
ανώτερη από την καλοκαιρινή. Το µέγεθος της είναι καρυδιού έως µέγεθος γροθιάς.
Έχει σχήµα στρογγυλοποιηµένο ή ακανόνιστο και πολλές φορές παρουσιάζει ένα
βαθούλωµα στη βάση της. Το χρώµα της είναι σκούρο έως µαύρο. Η εξωτερική της
επιφάνεια φέρει εξογκώµατα που είναι µικρά ή µεγάλα, πυραµιδοειδή µε 5-7 έδρες.
Η επιδερµίδα της είναι προσκολληµένη στη σάρκα της τρούφας η οποία παρουσιάζει
ανοιχτή πίεση.
Κλίµα
Το ιδεώδες κλίµα για την καλλιέργεια της τρούφας χαρακτηρίζεται από:
•
χειµώνα- -7(νύχτα) και +14(ηµέρα)
•
άνοιξη κατά την οποία εναλλάσσονται υγρές και θερµές περίοδοι
• καλοκαίρι θερµό µε θερµοκρασίες αέρα από 17 έως 40 εφόσον η ανοµβρία
συνεχίζεται παραπάνω από 3 βδοµάδες πρέπει να γίνεται πότισµα υποχρεωτικά.
•
φθινόπωρο όχι πολύ υγρό
•
µέση ετήσια θερµοκρασία αέρα 11-14
Έδαφος
Το έδαφος που είναι κατάλληλο για την τρούφα πρέπει να έχει τα εξής
χαρακτηριστικά :
•
κοκκώδης δοµή εδάφους
•
καλή ικανότητα συγκράτησης του νερού του εδάφους
•
ισορροπία µεταξύ αργίλου, της λυος, άµµου
•
καλή ικανότητα στράγγισης νερού
Χηµικά χαρακτηριστικά καλού εδάφους:
•
χαµηλή διακύµανση PH(7,0-8,5)
•
κατάλληλη σχέση C/N(10-11)
•
η περιεκτικότητα σε ανταλλάξιµο ασβέστιο(Α)
102
Ιδανική βροχόπτωση: Η τρούφα καλλιεργείται µε ετήσια χιλιοστά βροχής να
κυµαίνονται από 300 µέχρι 1500 εκατοστά.
Γεωγραφικός χώρος: 40-47 βόρειο γεωγραφικό πλάτος
Υψόµετρο: 700-1400µ
Προσανατολισµός: Ο Καλύτερος προσανατολισµός της τρουφοκαλλιέργειας είναι ο
νότιος και ο νοτιοδυτικός ώστε τα τρουφοφόρα δέντρα να έχουν καλύτερη έκθεση
στον ήλιο.
Η καλλιέργεια
Η τρούφα καλλιεργείται µε δυο συστήµατα. Το σύστηµα TANGUY και το
σύστηµα PALLER. Στο σύστηµα TANGUY µονάχα ένα µικρό ποσοστό των δένδρων
τα οποία χρησιµοποιούνται παράγουν τρούφες κάθε 10 χρόνια. Τα δέντρα αυτά είναι
άριστης ποιότητας και γι’ αυτό το λόγο δίνουν καλή ποιότητα τρούφας. Στο σύστηµα
PALLER πρέπει να φυτεύονται πολλά δέντρα, γύρω στα 60 ανά στρέµµα και
ταυτόχρονα να φυτεύονται τα δέντρα µε τέτοιο ώστε να µην εµποδίζουν τις ακτίνες
του ήλιου να έρχονται σε επαφή µε το έδαφος του χωραφιού. Γίνεται κατεργασία
εδάφους ώστε να διατηρείται η καλλιέργεια κατά το δυνατό χωρίς ζιζάνια.
Οι µύκητες που παράγουν τρούφες είναι µικροοργανισµοί που δεν µπορούν
να συνθέσουν µόνοι τους τα σάκχαρα που έχουν ανάγκη για να ζήσουν.
∆εν έχουν χλωροφύλλη µε αποτέλεσµα να είναι υποχρεωµένοι να ζουν σε
συµβίωση µε ορισµένα δέντρα. Τα κυριότερα είδη φυτών, των οποίων οι ρίζες
συµβιώνουν µε το µυκήλιο της τρούφας και τα οποία ευρίσκονται αναφυόµενα στα
δάση ή καλλιεργούνται µε συστηµατικές καλλιέργειες για την παραγωγή τρούφας
είναι :
•
∆ρυς η χνοώδης [Quorums pubescens]
•
Φουντούκια [Orylus avellana]
•
Ρυπάκι [Quercus robur- υποείδος Q. Pedunculata]
∆ρυς η αριά [Quercus ilex]
H τρούφα είναι υπόγεια καρποφορία ενός ασκοµύκητα του γένους Tuber . Ο
µύκητας αυτός, έχει δυο περιόδους ανάπτυξης
•
•
Τη βλαστική
•
Την αναπαραγωγική περίοδο
Βλαστική περίοδος ανάπτυξης της τρούφας
Η περίοδος αυτή είναι η πιο µακροχρόνια. Αρχίζει την άνοιξη µε τη διασπορά
των σπορίων από τους ασκούς των υπερώριµων τρουφών µέσα στο έδαφος. Τα
σπόρια βλαστάνουν και δηµιουργούν λεπτά νηµάτια. Τα νηµάτια αυτά σχηµατίζουν
103
αυτό που ονοµάζουµε <<µυκήλιο της τρούφας>>. Η συµβίωση του µυκηλίου της
τρούφας και των ριζών των δέντρων, οδηγεί στον σχηµατισµό κοινών ειδικών
οργάνων. Αυτά τα κοινά όργανα µε τα οποία τα δυο µέρη{φυτό-µύκητας} είναι στενά
συνδεδεµένα, ονοµάζονται <<µυκόριζα>>. Τα µυκόριζα του τύπου αυτού
αναπτύσσονται ως εξής :
Ο µύκητας αναπτύσσεται γύρω από τη ρίζα σαν ένα συνεχές στρώµα και οι
υφές του εισέρχονται στο εσωτερικό των επιφανειακών ιστών της ρίζας. Έτσι
σχηµατίζεται ένα ευρύ δίκτυο το οποίο λέγεται <<δίκτυο Hartig>>.
Αναπαραγωγική περίοδος
Σε κάποια στιγµή, ο µύκητας της τρούφας, περνά στην αναπαραγωγική
περίοδο. Τα νηµάτια εξογκώνονται και οργανώνονται σχηµατίζοντας ένα υπόγειο
όργανο. Το όργανο αυτό είναι τεράστιο σε σχέση µε το βλαστικό µυκήλιο από το
οποίο προήλθε. Αυτό είναι το <<καρποφόρο σώµα>> και είναι αυτό που κοινά
ονοµάζεται <<τρούφα>>. Το <<καρποφόρο σώµα>> παράγει σπόρια τα οποία στη
συνέχεια µε εκβλάστηση δίνουν νέα βλαστικά νηµάτια.
Η καρποφορία κατά την περίοδο σχηµατισµού της έχει τη µορφή µίας µικρής
κούπας της οποίας τα χείλη, σταδιακά κλείνουν και σχηµατίζουν το φυµάτιο
(τρούφα). Το εσωτερικό του φυµατίου, οργανώνεται σε ένα δίκτυο λεπτών
διακλαδισµένων σωληνώσεων, που λέγονται <<φλέβες>>. Οι σωληνώσεις αυτές
στην αρχή είναι οι <<στείρες φλέβες>> που στη συνέχεια µετατρέπονται στις
<<γόνιµες φλέβες>>. Στην αρχή η τρούφα, έχει άσπρο χρώµα και περιβάλλεται από
ένα φλοιό, µε πολλά µικρά εξογκώµατα ή λέπια, που πέραν του προστατευτικού
τους ρόλου, συµβάλουν στην αναπνοή και τη διατροφή τους.
Περίοδος συγκοµιδής
Σεπτέµβριο µέχρι ∆εκέµβριο
Ιούνιο-Σεπτέµβριο
Νοέµβριο- Μάρτιο
Η περίοδος συγκοµιδής διαφέρει ανάλογα µε το είδος.
Συγκοµιδή
Πριν αρχίσει να παρουσιάζεται η <<καρποφόρα>> της τρούφας παρατηρείται
το φαινόµενο <<καψίµατος>> κάτω από την κόµη του δέντρου και συνήθως µέχρι
εκεί που επεκτείνονται το ριζόκοτο σύστηµα. Η τρούφα συνήθως βρίσκεται σε βάθος
µερικών εκατοστών 10-25
µέχρι 40-50 από την επιφάνεια του εδάφους. Για να
γίνει συλλογή των ώριµων τρουφών χρησιµοποιούνται ο χοίρος και τώρα ο σκύλος.
Ο χοίρος δεν έχει ανάγκη από ειδική εκπαίδευση. Η οσµή της τρούφας τον
ξετρελαίνει. Αντίθετα το σκυλί πρέπει να εκπαιδευτεί. Τελευταία αναπτύσσεται ένα
104
νέο σύστηµα στο οποίο χρησιµοποιείται ένα ηλεκτρονικό µηχάνηµα ανίχνευσης
πτητικών ουσιών. Η πρώτη συγκοµιδή θα γίνει περίπου µεταξύ 3-7 χρόνου.
∆ιάρκεια καλλιέργειας
Ο κύκλος αναπαραγωγής της τρούφας αρχίζει την άνοιξη και διαρκεί 2 µήνες.
Τιµή πώλησης καρπών
Η τρούφα έχει εµπορική αξία πολύ υψηλή χάρη στα άριστα οργανοληπτικά
χαρακτηριστικά και στους διάφορους τρόπους γαστρονοµικών χρήσεων. Υπάρχει
µια σταθερή αυξανόµενη ζήτησης στην αγορά µε την συνέχιση ψηλών τιµών.
Αριθµός φυτών ανά στρέµµα
Συνήθως ανά στρέµµα φυτεύονται 60 τρουφόδεντρα
Μέση απόδοση καρπών (πόσα κιλά ανα στρέµµα)
Ετήσια συγκοµιδή τρούφας κυµαίνεται στους 150 τόνους.
Χώρες παραγωγής
Κατά κύριο λόγο Ισπανία και Ιταλία
Οι ετήσιες εργασίες συντήρησης της φυτείας
Λίπανση
Με βάση την ανάλυση του εδάφους που διενεργείται πριν από τη
εγκατάσταση της τρουφοκαλλιέργειας, γίνεται η κατάλληλη λίπανση του εδάφους
ώστε να προλαµβάνονται πιθανές ελλείψεις του σε µικροστοιχεία και
ιχνοστοιχεία.Προτιµότερο είναι να χρησιµοποιούνται οργανικά λιπάσµατα για να
αυξάνεται η περιεκτικότητα του εδάφους σε οργανική ουσία και να βελτιώνονται οι
φυσικές τους ιδιότητες όπως είναι:
•
Η αύξηση του πορώδους εδάφους.
•
Η αύξηση συγκράτησης ύδατος.
•
Ο καλύτερος αερισµός.
• Μπορεί να χρησιµοποιείται µίγµα από οργανικές ύλες φυτικής προέλευσης
(κοµποστ ), το οποίο θα έχει ph µεγαλύτερο του 8 και σχέση CIN µεγαλύτερη του
10.Το µίγµα αυτό που διασπείρεται στο έδαφος µπορεί να φθάνει τους 2 τόνους.
105
Κλάδεµα
Το κλάδεµα των δέντρων για την καλλιέργεια της τρούφας µπορεί επίσηµα να
µην θεωρείται απαραίτητο όµως πρακτικά χρειάζεται γιατί ένα χωράφι µε κλαδεµένα
δέντρα µπορεί να δώσει πολύ πιο ποιοτική παραγωγή τρούφας διότι στο κλαδεµένο
χωράφι οι ακτίνες του ήλιου θα καλύπτουν µε κατάλληλο τρόπο το χωράφι όπως ο
καλλιεργητής το επιθυµεί.
Άρδευση
Το πότισµα της τρουφοκαλλιέργειας δεν θεωρείται απαραίτητο. Πρέπει να
επισηµανθεί πάντως ότι κατά το 1 έτος µετά τη σπορά είναι αναγκαίο να ποτίζονται
τα δέντρα επειδή η ξηρασία προσβάλλει τις ρίζες των δέντρων και µπορεί να τις
καταστρέψει. Για να αντιµετωπιστεί αυτός ο κίνδυνος γίνεται πότισµα στους αγρούς
κατά τους θερινούς µήνες. Για να µειωθεί η εξάτµιση του νερού στο έδαφος µπορούν
να τοποθετηθούν στο έδαφος κοµµένα χόρτα ή και άχυρα.
∆ιόρθωση του εδάφους.
Το pH του εδάφους διορθώνεται µε προσθήκη ασβεστούχων βελτιωτικών.
Η προσθήκη ασβεστίου (µαρµαρόσκονη) γίνεται το φθινόπωρο, σε ποσότητα
ανάλογη µε την περιεκτικότητα του εδάφους σε ασβέστιο.
Ζιζανιοκτόνα
Για να µειωθούν τα ζιζάνια και για να αυξηθεί ο αριθµός των οργανισµών της
µικροπανίδας στην περιοχή που αναπτύσσονται οι ρίζες των φυτών, υπάρχουν οι
εξής µέθοδοι:
-Κάλυψη του εδάφους µε χαλίκια: Η επιφάνεια του εδάφους πέριξ των φυτών,
καλύπτεται µε χαλίκια µικρού µεγέθους, σε σχήµα τετράγωνο διαστάσεων 1* 1
.Αυτό έχει ως αποτέλεσµα: να συγκρατεί υγρασία το έδαφος και να εµποδίζονται τα
ζιζάνια να φυτρώσουν.
-Με ζιζανιοκτόνα :ΤοRoundup (ζιζανιοκτόνο) θεωρείται το λιγότερο βλαβερό για την
µικροπανίδα του εδάφους. ∆εν πρέπει να έρχεται σε επαφή µε τα φύλλα, κλαδιά και
τους κορµούς των τρουφοφόρων δέντρων.
-Κάλυψη του εδάφους µε µονωτικά υλικά :Η κάλυψη της επιφάνειας του εδάφους
στα σηµεία που θα φυτευτούν τα δέντρα, µε µοριόπλακες τεµαχιδίων ξύλου,
διαστάσεων.
-Τα ζιζάνια µπορούν να κοπούν µε τον κοπτήρα των χόρτων και παράλληλα να
γίνεται διαρκής έλεγχος της ανάπτυξης της τρούφας.
Θρεπτική και φαρµακευτική αξία
106
Η τρούφα έχει θεραπευτικές δράσεις κατά των µυϊκών και αρθριτικών πόνων
και υψηλών επιπέδων χοληστερόλης. Κυρίως όµως του αποδίδονται ισχυρές και
αφροδισιακές ιδιότητες.
Μεταποίηση και τα παράγωγα των καρπών
Η τρούφα χρησιµοποιείται ιδιαίτερα στη µαγειρική. Η γαλλική κουζίνα περιέχει
διάφορα εδέσµατα µε κύριο συστατικό την τρούφα. Κατά κύριο λόγω πωλείται νωπή.
3.7 Γκότζι µπέρι
Ιστορία-προέλευση
Τα Ιµαλάϊα παράγουν πολύ σηµαντικά για την φρούτα για την υγεία του
ανθρώπου. Ένα από αυτά είναι και το φρούτο γκότζι το οποίο σε µετάφραση λέγεται
το µούρο της ευτυχίας. Εκτός από τα Ιµαλάϊα, το γκότζι µπέρι καλλιεργείται πλέον
και στη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Το φυτό έγινε γνωστό ουσιαστικά από την Κίνα,
όπου περίπου από το 2800 π.Χ. γίνονται γραπτές αναφορές σχετικά µε τις ιδιότητές
του και κυρίως για την βοήθεια στη µακροζωία.
Απαιτήσεις σε κλίµα-έδαφος
Καλλιεργείται µε επιτυχία σε µεγάλη ποικιλία εδαφών από βαριά έως αµµώδη,
καλά αποστραγγισµένα και αεριζόµενα κατά προτίµηση ουδέτερα έως αλκαλικά (PH
7 έως 8,5). Αντέχει σε χαµηλές θερµοκρασίες -30°C καθώς επίσης και σε υψηλές
θερµοκρασίες 40°C. Αξιοποιεί τον καλό φωτισµό, µπορεί όµως να αναπτυχτεί και σε
ηµισκιαζόµενες περιοχές. Επίσης ευδοκιµεί σε περιοχές όπου το ύψος της βροχής
είναι µεγαλύτερο από 500 χιλιοστά. Αντέχει στην ξηρασία γιατί αναπτύσσει βαθύ
ριζικό σύστηµα αλλά στους εµπορικούς οπωρώνες η άρδευση είναι απαραίτητη το
καλοκαίρι
Καλλιέργεια
Αριθµός φυτών ανά στρέµµα
Συνολικά απαιτούνται 250 φυτά ανά στρέµµα.
Πρώτη συγκοµιδή
Αν φυτέψετε τα φυτά σας νωρίς την άνοιξη, το πιθανότερο είναι ότι προς το
τέλος του καλοκαιριού θα γευτείτε τους πρώτους σας καρπούς γκότζι µπέρι! Θα είναι
βέβαια λιγοστοί και µικροί, αλλά µε το πέρασµα των χρόνων οι καρποί θα
πολλαπλασιάζονται και θα µεγαλώνουν σε µέγεθος. Σε πλήρη παραγωγή
107
αναµένεται να φτάσουν τα φυτά σας στον 3-4 χρόνο, και θα παραµείνουν σε αυτά τα
επίπεδα µέχρι το 35o έτος της ηλικίας τους.
Μέση απόδοση καρπών
Ανάλογα µε τον τρόπο τον οποίο καλλιεργείται αλλά και την ποικιλία, ένα
δενδρύλλιο γκότζι µπέρι µπορεί να δώσει 8-15 κιλά και στο στρέµµα περίπου
ενάµιση τόνο φρέσκο προϊόν ετησίως. Επίσης, µπορεί να αποφέρει από 600 έως και
πάνω από 1000 κιλά ετησίως.
Τιµή πώλησης καρπών
Με τιµή 5,5 έως 6 ευρώ/κιλό µπορεί να αποδώσει από 3300 έως και 6000
ευρώ το στρέµµα
∆ιάρκεια ωριµάνσεως
Η καρποφορία των φυτών ξεκινά τέλος Μαΐου, όταν εµφανίζονται τα πρώτα
άνθη, τα οποία µέσα σε 30-35 µέρες θα γίνουν οι πρώτοι ώριµοι καρποί. Η
ανθοφορία ξεκινά ανάλογα µε την πρωιµότητα της κάθε περιοχής. Τα φυτά από την
στιγµή που αρχίζει η ανθοφορία, θα µας δίνουν συνεχώς άνθη µέχρι το Φθινόπωρο
τα οποία θα µας δίνουν συνεχώς καρπούς µέχρι τις αρχές του Χειµώνα.
Περίοδος συγκοµιδής
Αρχίζει από τα τέλη Ιουνίου-αρχές Ιουλίου και φθάνει µέχρι τις πρώτες
παγωνιές του Οκτώβρη. Όλους αυτούς τους µήνες θα πρέπει να συγκοµίζετε τους
ώριµους καρπούς κάθε 3-4 µέρες, όχι µηχανικά αλλά µόνο µε τα χέρια διότι οι
καρποί είναι πολύ ευαίσθητοι και η µηχανική συγκοµιδή µπορεί να τους καταστρέψει.
Εργασίες συντήρησης της φυτείας
Πότισµα
Το γκότζι µπέρι είναι ένα φυτό µε µεγάλη αντοχή στην ξηρασία λόγω του
µεγάλου βάθους του ριζικού συστήµατός του, παρ’ όλα αυτά όµως, ειδικά σε
περίοδο παραγωγής θα πρέπει να ποτίζεται όταν επικρατούν υψηλές θερµοκρασίες
για µεγάλο χρονικό διάστηµα. Επίσης, τα νεαρά φυτά καλά είναι να ποτίζονται
τακτικά (µια φορά την εβδοµάδα αν δεν έχει προηγηθεί βροχή). Σε καµία περίπτωση
δεν θα πρέπει να ποτίζετε µε κατάκλιση, αλλά µε σταγόνες ή µπεκάκια, που θα
ψεκάζουν το νερό χωρίς να βρέχουν φύλλα, για την αποφυγή µυκητολογικών
προσβολών.
108
Φύτευση
Οι αποστάσεις φύτευσης είναι στα 2 µέτρα φυτό από φυτό πάνω στη σειρά.
Ανάλογα µε τον τρόπο καλλιέργειας που θέλετε να ακολουθήσετε, θα αφήσετε και
αποστάσεις σειράς από σειρά. ∆ηλ. αν επιλέξετε ελεύθερη φύτευση θα αφήσετε 3,5 4,0µ. απόσταση µεταξύ των σειρών και σ’ αυτήν την περίπτωση το στρέµµα θα
πάρει 120-130 φυτά. Στην περίπτωση που θα επιλέξετε φύτευση σε στυλ παλµέτας,
οι αποστάσεις σειράς από σειρά θα είναι 2,0-2,5µ., και άρα θα µπει σχεδόν ο
διπλάσιος αριθµός φυτών.
Όταν θα παραλάβετε τα µικρά φυτά, καλό είναι να µην τα αφήσετε για πολύ
καιρό µέσα στα µικρά γλαστράκια και να τα µεταφυτέψετε όσο το δυνατόν
γρηγορότερα, γιατί όταν η ρίζα του φυτού φτάσει στον πάτο της γλάστρας το φυτό
σταµατάει να αναπτύσσεται. Αν έχετε σκοπό να καλλιεργήσετε τα φυτά σας σε
γλάστρα, να προτιµήσετε µια γλάστρα βαθιά, γιατί οι ρίζες του φυτού τραβάνε σε
βάθος. Το φάρδος της γλάστρας δεν έχει µεγάλη σηµασία. Αν κατά την µεταφύτευση
κόψετε λίγο τις ρίζες, το φυτό θα κλαδώσει και θα πάρει σχήµα θάµνου.
Λίπανση
Όπως έχουµε πει, τα φυτά Goji berry, δεν είναι καθόλου απαιτητικά σε
θρεπτικά συστατικά και µπορεί να αναπτυχθεί ακόµα και στα πιο φτωχά εδάφη.
Μέχρι τώρα δεν έχουµε χρησιµοποιήσει κάποιο λίπασµα. Στα µισά φυτά όµως
έχουµε προσθέσει κοπριά και παρατηρήσαµε ότι τα φυτά αυτά αναπτύχθηκαν
καλύτερα, το φύλλωµά τους ήταν πυκνότερο και µε πιο ζωηρό χρώµα. Αν
χρησιµοποιήσετε κοπριά στα φυτά σας, φροντίστε να είναι χωνεµένη. Επίσης, η
χρήση ΕΜ (ενεργών µικροοργανισµών) θα βοηθήσει στην ανάπτυξη των φυτών σας,
καθώς θα τα κάνει και πιο ανθεκτικά στις προσβολές εντόµων και ασθενειών.
Ζιζανιοντονία
Οι εχθροί του γκότζι µπέρι είναι:
Αφίδες
Η ζηµιά από τις αφίδες δεν έχει κανένα σύµπτωµα, µόνο η παρουσία των
εντόµων αυτών σηµατοδοτεί τη ζηµιά, η οποία εµφανίζεται όταν υπάρχει µεγάλη
µόλυνση ιών.Ο έλεγχος των αφιδών είναι χηµικός. ∆εν υπάρχουν ανθεκτικές
ποικιλίες ή αγροτεχνικές µέθοδοι ενάντια σε αυτούς τους εχθρούς. Υπάρχουν
αρκετές ουσίες για ψεκασµό και πρέπει να χρησιµοποιούνται πριν από το µέγιστο
•
της εισβολής, η οποία µπορεί να είναι συνεχής. Το µικρό φύλλωµα µπορεί να
ψεκαστεί αποτελεσµατικά µε εντοµοκτόνα επαφής, αλλά οι ποικιλίες, που
αναπτύσσουν τεράστιο φύλλωµα χρειάζονται τα διασυστηµατικά σκευάσµατα.
109
Λιριόµυζα
Ζηµιές προκαλούν τα ενήλικα έντοµα και οι κάµπιες. Τα ενήλικα δαγκώνουν
τα φύλλα για να τραφούν και εναποθέτουν πάνω τους αυγά. Οι κάµπιες τρέφονται µε
το παρέγχυµα του φύλλου και σκάβουν στοές που γίνονται νεκρωτικές περιοχές και
παίρνουν χρώµα καφέ. Αυτές οι στοές προκαλούν απώλεια της ικανότητα
φωτοσύνθεσης των φύλλων. Όταν η µόλυνση είναι εκτεταµένη, τα φύλλα
ξεραίνονται.
•
Α) Χηµικά µέτρα:
Χρήση εγγυηµένων εντοµοκτόνων και προσπάθεια εναλλαγής τους, για να
αποφευχθεί η ανάπτυξη αντιστάσεων.
Συνιστάται η εφαρµογή εντοµοκτόνων που υγραίνουν τις δύο πλευρές του
φύλλου. Συνιστώµενα δραστικά συστατικά: Acefate, pirazofos, abamectin, quinalfos,
cyromacin.
Β) Αντιµετώπιση στην καλλιέργεια
· Πρόληψη στα πρώτα στάδια της καλλιέργειας
· Αποµάκρυνση ζιζανίων και υπολειµµάτων καλλιεργειών γιατί τα έντοµα επιζουν σ’
αυτά.
· Τοποθέτηση κίτρινων παγίδων στο θερµοκήπιο, για την ανίχνευση ενηλίκων.
· Χρήση δικτύου στα ανοίγµατα εξαερισµού του θερµοκηπίου.
•
Αλτερνάρια
•
Οι κηλίδες στα φύλλα µπορεί να ενωθούν προκαλώντας το µαρασµό των
φύλλων. Οι βλάβες στους µίσχους ξεκινούν ως σκούρα σηµάδια που µεγαλώνουν
και συχνά ενώνονται σχηµατίζοντας µεγάλες µαύρες περιοχές, που σπάζουν το
µίσχο. Οι βλάβες των µίσχων δεν διαχέονται σε ολόκληρο το µίσχο και δε
σχετίζονται µε το σηµείο επαφής µε το µίσχο του φύλλου. Σκουροπράσινα ωοειδή
ως κυκλικά στίγµατα µπορεί να εµφανιστούν στις κεφαλές . Αν η µόλυνση είναι
σοβαρή, τα φυτά φυλλορροούν πρόωρα και µαραίνονται ή συχνά πέφτουν.
Κολεόπτερο
Αναστολή της ανάπτυξης του φυτού, συνήθως το φυτό καταρρέει. Τα νεότερα
φυτά µπορεί να πεθάνουν. Στη βάση του στελέχους υπάρχουν οπές. Το φυτό είναι
περισσότερα κυανό από ότι το υγιές.
Τα τέλεια τρέφονται από το άγανο και το θύσανο. Επειδή χρειάζονται
τοκοφερόλη (Βιταµίνη Ε). το “µάσηµα” του άγανου επεκτείνεται στα βράκτια φύλλα
και δηµιουργεί πρόβληµα στη θρέψη και τελικά µείωση της παραγωγής. Τα ενήλικα
τρέφονται και από τα ανθοφόρα φυτά, οπότε καταστρέφουν το άνθος και κυρίως τον
•
110
ηλίανθο.
Οι ζηµιές των προνυµφών είναι παρόµοιες µ΄ αυτές των προνυµφών του
σιδεροσκούληκα και οι δύο µπορούν να προκαλέσουν καθήλωση του φυτού. Η
προνύµφη του σιδεροσκούληκα κινείται προς τα πάνω, προς το στέλεχος ενώ η
προνύµφη του diabrotica virgifera δεν το κάνει ποτέ. Η προνύµφη του diabrotica
virgifera έχει υπόλευκο χρώµα ενώ η προνύµφη του σιδεροσκούληκα έχει το χρώµα
του χαλκού.
Η ζηµιά στα άγανα από τα τέλεια µερικές φορές συγχέεται µε τις ζηµιές από
τις προνύµφες του πράσινου σκουληκιού. Τα τέλεια του diabrotica virgifera πετούν
µακριά ή πηγαίνουν µέσα στα άγανα, κάτω από τα βράκτια φύλλα. Οι προνύµφες
του πράσινου σκουληκιού παραµένουν στην περιοχή της ζηµιάς και γίνονται εύκολα
αντιληπτές από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους. Η γενετική προστασία µε
γενετικώς τροποποιηµένα φυτά ( µε είδη του Bacillus thuringiensis var. Tenebrionis)
είναι αποτελεσµατική αλλά απαγορευµένη στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ο ευκολότερος τρόπος προστασίας είναι η αµειψισπορά. Τα ενήλικα
τοποθετούν τα αυγά τους στον αγρό στα σηµεία από τα οποία τρέφονται. Αυτά
µπορεί να είναι αγροί καλαµποκιού, ηλίανθου ή σόγιας (αυτά τα φυτά είναι συνήθως
ανθισµένα όταν πετούν τα τέλεια ) ή σοβαρά µολυσµένοι αγροί µε ανθισµένα
ζιζάνια.
Η αµειψισπορά µε αποφυγή των παραπάνω φυτών σε συνδυασµό µε τον
αποτελεσµατικό έλεγχο των ζιζανίων µπορεί να εµποδίσουν ζηµιές από τις
προνύµφες.
Οι ψεκασµοί ενάντια στα τέλεια µπορούν να λύσουν το πρόβληµα. Όλα τα
εντοµοκτόνα που συστήνονται κατά της πυραλίδας του καλαµποκιού είναι
αποτελεσµατικά για την καταπολέµηση του diabrotica virgifera, εκτός από τα
κοκκώδη. Μία συνεχής επισήµανση της παρουσίας και του µεγέθους του πληθυσµού
των τέλειων είναι απαραίτητη. Πεσµένοι ανθήρες, κατεστραµµένα άγανα και κηλίδες
στα φύλλα βοηθούν στην επισήµανση. Όταν υπάρχουν πάνω από 2-4 ενήλικα ανά
φυτό τότε µπορούν να δηµιουργηθούν προβλήµατα και πρέπει να γίνει επέµβαση.
Όταν η προσβολή από τις προνύµφες δεν µπορεί να αποφευχθεί, είναι απαραίτητη η
χηµική καταπολέµηση αλλά ποτέ δεν έχουµε τέλεια αποτελέσµατα. Υλικά
επικάλυψης των σπόρων και σκευάσµατα που εφαρµόζονται στο έδαφος είναι
επίσης αποτελεσµατικά, αλλά η επίδραση τους µειώνεται συνήθως σε πολύ ξηρές
συνθήκες.
Χηµική σύνθεση των καρπών
Ο καρπός του γκότζι µπέρι περιέχει πάρα πολλά συστατικά. Περιέχει
βιταµίνες της κατηγορίας Β. Την Β1, την Β2 και την Β6. Το εντυπωσιακό είναι ότι
περιέχει περισσότερη Β καροτίνη από το καρότο, 500 φορές περισσότερη βιταµίνη C
111
από τα πορτοκάλια, περισσότερο σίδηρο από το σπανάκι και την βιταµίνη Ε που δεν
περιέχεται σχεδόν ποτέ στα φρούτα. Εκτός από τα παραπάνω, ο καρπός γκότζι
περιέχει πολλές διατροφικές ίνες, λιπαρά, υδατάνθρακες και πρωτεϊνες, αναγκαία για
το ανθρώπινο σώµα. Τέλος, βοηθάει στην οµαλότερη λειτουργία των ορµονών
εξαιτίας των ωφέλιµων λιπών που περιέχει και συνεισφέρει και στην καταπολέµηση
µικροβίων και µυκητών.
Θρεπτική και φαρµακευτική σηµασία του
Καρκίνος:
Τα γκότζι έχουν αντικαρκινικές και ανοσοτονωτικές ιδιότητες, λόγω της
παρουσίας των πολυσακχαριτών glycoconjugate, ενώ µπορούν να βοηθήσουν από
τις παρενέργειες της χηµειοθεραπείας ή θεραπείας µε ακτινοβολία για τον καρκίνο.
Το γερµάνιο που περιέχουν θεωρείται ότι έχει αντικαρκινικές ιδιότητες. Επίσης, οι
πολυσακχαρίτες και τα αντιοξειδωτικά προστατεύουν από τις ελεύθερες ρίζες που
προωθούν τον καρκίνο.
•
Βελτίωση της όρασης
Το γκότζι περιέχει δύο βασικά θρεπτικά συστατικά για υγιή όραση: λουτεϊνη
και ζεαξανθίνη. Αυτά προστατεύουν τα µάτια από τις πιο κοινές αιτίες που
σχετίζονται µε την απώλεια όρασης λόγω ηλικίας, τον καταρράκτη και από τις ζηµιές
των ελεύθερων ριζών.
•
∆ιαβήτης
Τα γκότζι βοηθούν στη ρύθµιση των υψηλών επιπέδων του σακχάρου στο
αίµα, πρόδροµο του διαβήτη και των καρδιακών παθήσεων. Μειώνουν την οξείδωση
που δηµιουργείται από τα µόνιµα ανυψωµένα επίπεδα γλυκόζης αίµατος και την
υπεροξείδωση των λιπιδίων. Μειώνουν επίσης τα επίπεδα χοληστερόλης και
τριγλυκεριδίων, βελτιώνοντας κατά συνέπεια την αντίσταση στην ινσουλίνη.
•
∆έρµα
Τα γκότζι περιέχουν λιπαρά οξέα, βιταµίνη C και µπορούν να βοηθήσουν την
παραγωγή καλλαγόνου και να συγκρατήσουν την υγρασία ανανεώνοντας το δέρµα.
•
•
Έλεγχος χοληστερίνης και πίεση αίµατος
Τα γκότζι έχουν την ικανότητα να καταπολεµούν τους δύο βασικούς
παράγοντες που προάγουν τις καρδιακές παθήσεις: οξειδωµένη χοληστερόλη και
αυξηµένη αρτηριακή πίεση. Η χοληστερόλη είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη όταν είναι το
οξειδωτικό αποτέλεσµα των ελεύθερων ριζών, καθώς και από την οξείδωση των
λιπιδίων του αίµατος, τα οποία στη συνέχεια επικολλούνται στα τοιχώµατα των
αρτηριών. Τα γκότζι µπορούν να αυξήσουν την ενδογενή παραγωγή SOD(τα
επίπεδα SOD µειώνονται καθώς γερνάµε) µειώνοντας την οξείδωση της
χοληστερόλης.
112
Συκώτι
∆ιάφοροι τύποι φυτοθρεπτικών συστατικών στα γκότζι ενισχύουν την
ικανότητα του ήπατος για την αποτοξίνωση και την προστασία των οργάνων που
έχουν πληγεί από καρκινογόνες ουσίες και τον ιό της ηπατίτιδας. Η παρουσία του
zeaxanthin στο γκότζι βοηθά το συκώτι να απαλλαγεί από την τοξικότητα που
προκαλείται από το τετραχλωρίδιο του άνθρακα.
•
Πέψη
Τα γκότζι µπορούν να βοηθήσουν στην αποκατάσταση πεπτικών ασθενειών,
όπως το έλκος του στοµάχου και το σύνδροµο του ευερέθιστου εντέρου. Πολλοί τα
καταναλώνουν, για τη δυσκοιλιότητα. Ο συνδυασµός των φυτικών ινών µε τους
πολυσακχαρίτες βοηθά την φυσική ανάπτυξη των προβιοτικών του οργανισµού µας.
•
Βελτίωση του ύπνου
Τα γκότζι είναι πλούσια πηγή θειαµίνης, που βελτιώνει τη διάθεση,
ανακουφίζει από την κατάθλιψη και αυξάνει τα επίπεδα ενέργειας, αλλά και σε
µαγνήσιο που µειώνει το χρόνο που χρειάζεται για να κοιµηθούµε και βελτιώνει την
ποιότητα του ύπνου.
•
•
Κυκλοφοριακό
Τα γκότζι συνιστώνται σε όσους έχουν προβλήµατα µε το κυκλοφορικό τους,
µιας και η αποµάκρυνση των ελεύθερων ριζών βελτιώνει την επιστροφή του αίµατος
στην καρδιά και αποσυµφορεί το φλεβικό σύστηµα.
Αύξηση ενέργειας
Τα γκότζι µπέρι έχουν την υψηλότερη βαθµολογία ζωτικής ενέργειας, 355.000
µονάδες Bovis από όλες τις τροφές και είναι ένας από τους λόγους που
αποδεικνύουν τα ισχυρά και πολυάριθµα οφέλη που βιώνουν όσοι τα
καταναλώνουν.
•
Μεταποίηση και τα παράγωγα των καρπών
Οι καρποί, που µοιάζουν µε µούρα και είναι πολύ ευαίσθητοι (εύκολα
οξειδώνονται και το χρώµα τους σκουραίνει), συλλέγονται µε ειδικό ύφασµα και
αποξηραίνονται σε σκιερό µέρος. α γκότζι δεν βρίσκονται σχεδόν ποτέ φρέσκα,
εκτός από τις περιοχές παραγωγής τους, και συνήθως πωλούνται σε ανοιχτά κουτιά
και µικρές συσκευασίες, σε ξηρά µορφή. Ο βαθµός αποξήρανσης ποικίλλει στα
γκότζι: κάποιοι καρποί παραµένουν µαλακοί και κάπως κολλώδεις, όπως οι
σταφίδες, ενώ άλλοι µπορεί να είναι πολύ σκληροί.
Η γεύση από τα γκότζι µοιάζει µε της σταφίδας, αφήνοντας και µια µικρή
αίσθηση ντοµάτας. Μπορούν να φαγωθούν ωµά ή να µαγειρευτούν. Οι Κινέζοι
κάνουν σούπες µε αυτό το µούρο και παρασκευάζουν επίσης ένα κρασί. Τα φύλλα
και οι τρυφεροί βλαστοί καταναλώνονται ως λαχανικό.
113
3.8 Ηλιόσπορος
Ιστορία-προέλευση
Το φυτό ηλίανθος, είναι γνωστό και ως ήλιος και ηλιοτρόπιο. Κατάγεται από
την Κεντρική Αµερική και οι Ινδιάνοι χρησιµοποιούσαν τον καρπό του για τροφή, ως
φάρµακο και για εξαγωγή λαδιού προς καλλωπισµό. Στην Ευρώπη
µεταφέρθηκε από τους Ισπανούς µε την ανακάλυψη της Αµερικής και για πολλά
χρόνια παρέµεινε ως καλλωπιστικό φυτό. Μόνο τον 19ο αιώνα βρέθηκε ότι το φυτό
µπορούσε να χρησιµοποιηθεί για παραγωγή βρώσιµου ελαίου. Χρησιµοποιήθηκαν
από την αρχή δύο τύποι ηλιόσπορου: ο πρώτος αντιστοιχεί µε αυτόν που
χρησιµοποιείται σήµερα υπό µορφή ξηρών καρπών ως «πασατέµπο» και έχει
µεγάλους σπόρους µε σκληρό φλοιό και ψίχα, η οποία δεν καταλαµβάνει όλο το
εσωτερικό του σπόρου και ο δεύτερος που προορίζεται για εξαγωγή ελαίου και
έχει µικρότερους, σκουρόχρωµους και γεµάτους σπόρους.
Ως ελαιούχο φυτό διαδόθηκε πρώτα στη Ρωσία, όπου και αποτέλεσε
µία από τις κύριες καλλιέργειες από τις αρχές του 20ουαιώνα. Από τη Ρωσία, η
οποία και σήµερα κατέχει την πρώτη θέση στον κόσµο, διαδόθηκε στην Ευρώπη,
αλλά γρήγορα αντικαταστάθηκε στη Βόρεια Ευρώπη από την ελαιοκράµβη ως
ελαιοδοτικό φυτό. Σήµερα σηµαντική έκταση κατέχει επίσης σε χώρες της
Ανατολικής Ευρώπης και σε ορισµένες της Κεντρικής Αµερικής (Αργεντινή,
Ουρουγουάη κ.ά.). Στον Καναδά και στις Η.Π.Α. άρχισε να καλλιεργείται
µεταπολεµικά.
Η δηµιουργία και χρήση υβριδίων συνέβαλε στην πρόσφατη επέκταση
της καλλιέργειας σε πολλές νέες περιοχές. Ο ηλίανθος, λόγω της υψηλής
περιεκτικότητας και ποιότητας λαδιού των σπόρων, αποτελεί για πολλές χώρες µία
από τις κυριότερες πηγές εδώδιµου λαδιού. Ανάµεσα στα φυτικά έλαια σε
παγκόσµια παραγωγή το ηλιέλαιο καταλαµβάνει τη δεύτερη θέση µετά το
σογιέλαιο.
Στην Ελλάδα ο ηλίανθος καλλιεργούνταν σε πολύ περιορισµένη έκταση
πριν την ένταξή της στην Ε.Ε., ιδιαιτέρως στη Θράκη, και το προϊόν προοριζόταν
πιο πολύ ως πασατέµπο. Η στήριξη της τιµής του προϊόντος, όσο διάστηµα η Ε.Ε.
ήταν ελλειµµατική σε ελαιούχους σπόρους και η διάδοση κατάλληλων
ποικιλιών συνέβαλαν στην επέκταση της καλλιέργειας κυρίως για την παραγωγή
ελαίου. Η συνολική έκταση, ύστερα από ανοδική πορεία µειώθηκε γρήγορα στα 150200 χιλ. στρέµµατα περίπου, γιατί µειώθηκαν οι επιδοτήσεις και επιβλήθηκε
συνυπευθυνότητα.
Καλλιεργείται στη Βόρεια Ελλάδα, στη Μακεδονία και πιο πολύ στη Θράκη,
όπου προσαρµόζεται καλύτερα. Η εδραίωση της άποψης ότι έλαια πλούσια σε
114
πολυακόρεστα, όπως το ηλιέλαιο, υπερέχουν από διαιτητικής απόψεως και ως
προς την αντιµετώπιση σοβαρών ασθενειών, θα µπορούσε να συµβάλει στην
επέκταση της καλλιέργειας, ιδιαιτέρως σε ξηρικές εκτάσεις (απόδοση 150
kg/στρέµµα),γιατί µε τα υπάρχοντα στοιχεία ο ποτιστικός ηλίανθος (απόδοση 300
kg/στρέµµα) δεν µπορεί να ανταγωνιστεί άλλες ποτιστικές καλλιέργειες.
Ποικιλίες φύτων
Ο ηλίανθος (Helianthus) είναι γένος Αγγειόσπερµων ∆ικότυλων φυτών που
ανήκει στην οικογένεια των Σύνθετων (Compositae) της τάξης των Αστερωδών
(Asterales). Περιλαµβάνει 65 ως 100 περίπου είδη, πολυετή ή µονοετή ποώδη,
ιθαγενή της αµερικανικής ηπείρου. Σηµαντικότερο είδος είναι ο ηλίανθος ο
ετήσιος (H. annuus) (κοινή ονοµασία: Ήλιος), µονοετές φυτό που ως αυτοφυές έχει
πολύκλαδο βλαστό µε ύψος που κυµαίνεται από 1 έως 5 µέτρα και φέρει πολλά
µικρά κεφάλια. Άλλο σηµαντικό είδος του γένους Helianthus είναι ο ηλίανθος ο
κονδυλώδης (H. tuberosus) πολυετές πολύκλαδο φυτό που µοιάζει µε το
προηγούµενο άλλα τα φύλλα του και τα άνθη του είναι µικρότερα. Ο
καλλιεργούµενος ηλίανθος ανήκει στο είδος Helianthus annuus L.της οικογένειας
Composite. Θεωρείται ότι η εξηµέρωση του ηλίανθου έγινε µε µεταβίβαση
γενετικού υλικού από το ζιζάνιο Helianthus petiolaris στο H.annuus το οποίο ήταν
αρχικώς άγριο. Οι ποικιλίες του καλλιεργούµενου είδους διακρίνονται αναλόγως
του ύψους του φυτού σε υψηλόσωµες, µετριόσωµες και χαµηλόσωµες. Οι
ποικιλίες για πασατέµπο σχηµατίζουν συνήθως περισσότερη φυτοµάζα και έτσι
µπορεί να χρησιµοποιούνται και για ενσίρωση.
Απαιτήσεις σε κλίµα-έδαφος
Θερµοκρασία
Η βλάστηση των σπόρων αρχίζει στους 4οC, γίνεται µε ικανοποιητική
ταχύτητα στους 8-10οC και µε µέγιστη στους 15οC, στοιχεία που επιτρέπουν την
πρώιµη σπορά. Τα νεαρά φυτά αντέχουν πολύ στο κρύο, έως 2οC στο στάδιο των
κοτυληδόνων και έως 8οC στο στάδιο του ενός ζεύγους µόνιµων φύλλων. Μετά το
στάδιο όµως των 6-7 φύλλων, θερµοκρασίες κάτω του µηδενός προκαλούν
σηµαντικές ζηµιές, ενώ κατά το στάδιο της ωρίµανσης θερµοκρασία 2οC
καταστρέφει ολόκληρο το φυτό. Άριστες θερµοκρασίες για την παραγωγή του
σπόρου θεωρείται το επίπεδο των 24-26οC την ηµέρα και 18-20οC την νύχτα, ενώ
άριστη θερµοκρασία για τη φωτοσύνθεση θεωρείται το επίπεδο των 28οC. Η
φωτοσύνθεση µπορεί να συνεχιστεί µέχρι και 45οC. Υψηλές
θερµοκρασίες
αυξάνουν την περιεκτικότητα του σπόρου σε πρωτεΐνη και µειώνουν του ελαίου.
Οι απαιτούµενες θερµοµονάδες µε βάση τους 0οC είναι περίπου 2350 για τις
115
πρώιµες ποικιλίες και 2425 για τις µεσοόψιµες. Η διευρυµένη βλαστική περίοδος
του ηλίανθου, δηλαδή περίοδος µε θερµοκρασίες επάνω από 0οC, επιτρέπει,
όπως προαναφέρθηκε, δύο συγκοµιδές το έτος σε ορισµένες περιοχές. ΦΩΣ Ο
ηλίανθος είναι συνήθως φυτό ουδέτερο στον φωτοπεριοδισµό και απαιτητικό σε
φως. Μειωµένος φωτισµός κατά 40% σε σχέση µε τον κανονικό, σε όλη τη διάρκεια
της καλλιεργητικής περιόδου, µπορεί να µειώσει την απόδοση µέχρι και 64%.
Επίσης, µειωµένος φωτισµός κατά 20% βρέθηκε ότι δεν µειώνει τη συνολική
βιοµάζα, αλλά µειώνει τον δείκτη συγκοµιδής και εποµένως την οικονοµική
απόδοση.
Υγρασία
Ο ηλίανθος έχει υψηλό συντελεστή διαπνοής, περίπου 550, ίσως γιατί
διαθέτει πολλά και µεγάλα στοµάτια. Εντούτοις θεωρείται ανθεκτικός στην ξηρασία
κυρίως χάρη στο βαθύ και εκτεταµένο ριζικό του σύστηµα. Έχει επίσης την
ικανότητα να ανέχεται ή και να φωτοσυνθέτει και µε συνθήκες µεγάλης ξηρασίας, γι’
αυτό και η επίδραση της ξηρασίας δεν είναι µεγάλη. Η κριτική περίοδος είναι 20
ηµέρες πριν και µετά την άνθηση, οπότε σοβαρή έλλειψη υγρασίας µειώνει
την απόδοση.
Έδαφος
Οι απαιτήσεις ως προς το έδαφος δεν είναι µεγάλες, αναπτύσσεται
όµως καλύτερα σε εδάφη µάλλον ελαφρά (σ’ αυτά δεν παρεµποδίζεται η διείσδυση
της ρίζας), οργανικά και µε καλή αποστράγγιση, ενώ δεν ανέχεται αλατούχα
εδάφη, όπου και παρουσιάζει µειωµένη περιεκτικότητα σε λάδι. Είναι απαιτητικό
φυτό σε θρεπτικά στοιχεία, ιδιαίτερα άζωτο και φώσφορο, υπερβολική όµως
ποσότητα Ν ελαττώνει την περιεκτικότητα του σπόρου σε λάδι. Ανέχεται pH
εδάφους από 5,7 έως 8, αλλά το άριστο βρίσκεται µεταξύ 6 και 7,2. Επειδή το φυτό
είναι βαθύρριζο, πρέπει να καταστρέφεται το αδιαπέραστο υπεδάφιο στρώµα που
τυχόν υπάρχει. Το επιφανειακό στρώµα της σποροκλίνης πρέπει να είναι ελαφρά
ψιλοχωµατισµένο, αλλά να αποφεύγεται η «κρούστα» που συχνά παρατηρείται
λόγω και της πρώιµης σποράς.
Καλλιέργεια
Ο ηλίανθος είναι φυτό µικρής σχετικώς βλαστικής περιόδου. Κατά µέσο
όρο και αναλόγως της ποικιλίας και των οικολογικών συνθηκών απαιτούνται 11
ηµέρες από τη σπορά έως το φύτρωµα, άλλες 33 ηµέρες έως την εµφάνιση της
ταξιανθίας, 27 έως την έναρξη ανθήσεως και 8 για την ολοκλήρωσή της, ενώ
η περίοδος ωρίµανσης του σπόρου διαρκεί 30 ηµέρες. Έτσι, περιοχές µε
116
βλαστική περίοδο λίγο µεγαλύτερη από 200 ηµέρες µπορεί να έχουν δύο
συγκοµιδές στον ίδιο χρόνο. Πρέπει να σπέρνεται κατά το δυνατό πρώιµα,
ιδιαίτερα ο ξηρικός, ώστε να αποφεύγονται οι ξηροθερµικές συνθήκες και να
ικανοποιούνται οι ανάγκες σε νερό. Για τη Βόρεια Ελλάδα κατάλληλη εποχή σποράς
είναι από τα µέσα Μαρτίου έως µέσα Απριλίου.
Η εποχή σποράς συνδέεται και µε την ποιότητα του ελαίου, γιατί
προσδιορίζει την περίοδο ανθήσεως. Αν µετά την άνθηση επικρατήσουν υψηλές
θερµοκρασίες, µειώνεται η περιεκτικότητα σε λινελαϊκό και αντίστροφα. Σπέρνεται µε
µηχανές ακριβείας αραβοσίτου ή ζαχαροτεύτλων, ύστερα από ειδική ρύθµιση ή µε
άλλους δίσκους. Το βάθος σποράς είναι 3-10εκ., αναλόγως της υγρασίας του
εδάφους και του µεγέθους του σπόρου. Οι συνήθεις αποστάσεις µεταξύ γραµµών
σποράς είναι 60-75εκ. (αναλόγως της ευρωστίας του φυτού). Σε µερικές
περιπτώσεις σπέρνεται και σε διπλές γραµµές σποράς που απέχουν µεταξύ τους
περί τα 25εκ. και από το επόµενο ζεύγος περί τα 80-120εκ. Οι αποστάσεις των
φυτών επάνω στη γραµµή είναι 15-20εκ.
Η ποσότητα του σπόρου κυµαίνεται από 0,5-1,5 kg/στρέµµα. Ο άριστος
πληθυσµός φυτών, κυµαίνεται από 5000-6000 φυτά/στρέµµα. Με ευνοϊκές
συνθήκες, κυρίως από άποψη υγρασίας, ο άριστος πληθυσµός τείνει ή και
υπερβαίνει το ανώτερο µέγεθος. Σε πολύ πυκνούς όµως πληθυσµούς οψιµίζει η
καλλιέργεια και τα στελέχη γίνονται πιο υψηλά και αδύνατα, µε αποτέλεσµα
να πλαγιάζουν µε τον αέρα. Ο ηλίανθος, ως καθορισµένης ανάπτυξης φυτό, δεν
ανέχεται µεγάλη απώλεια πληθυσµού φυτών. Εντούτοις, µείωση του αριθµού
φυτών σε ποσοστό 10-15% δεν έχει σοβαρή επίπτωση στην απόδοση, γιατί η
απώλεια αντισταθµίζεται από την αύξηση του µεγέθους της ταξιανθίας και του µέσου
βάρους των σπόρων. Οι κεφαλές είναι φυσιολογικώς ώριµες, όταν η πίσω επιφάνειά
τους γίνεται κίτρινη και κατά ποσοστό 10% καστανή, ενώ η υγρασία τους φτάνει το
70% και των σπόρων το 40%.
Η συγκοµιδή γίνεται, όταν η υγρασία του σπόρου κατέβει στο 10-15%,
οπότε τα κάτω φύλλα έχουν αποξηρανθεί και τα υπόλοιπα αρχίζουν να κιτρινίζουν.
Καθυστέρηση της συγκοµιδής µπορεί να αυξήσει σηµαντικά τις απώλειες από τα
πουλιά, το τίναγµα του σπόρου και τις ασθένειες (ιδιαίτερα όταν οι συνθήκες είναι
υγρές). Στην Ελλάδα η συγκοµιδή γίνεται από τα τέλη Αυγούστου έως αρχές
Οκτωβρίου. Για
τη συγκοµιδή χρησιµοποιούνται θεριζοαλωνιστικές µηχανές
σιταριού ή καλαµποκιού, ύστερα από κατάλληλη ρύθµιση, ώστε να περιοριστούν οι
απώλειες σπόρου που µπορεί να υπερβούν το 40-45%.
Η εξεύρεση και χρήση κατάλληλου µηχανολογικού
εξοπλισµού
θα
συµβάλλει στην αύξηση της ανταγωνιστικότητας της καλλιέργειας. Σύµφωνα µε τα
δεδοµένα της Ε.Ε. για να είναι εµπορεύσιµος ο σπόρος του ηλίανθου πρέπει να έχει
υγρασία έως 10%, ποσοστό ελαίου τουλάχιστον 42% κα ξένες ύλες έως 2%. Το
117
κόστος για την ανάπτυξη της καλλιέργειας ηλιάνθου κυµαίνεται από από 30 µέχρι 60
ευρώ το στρέµµα ανάλογα µε τις εισροές και τα ενοίκια. Με απόδοση που φθάνει τα
500 κιλά ανά στρέµµα, επιτυγχάνεται ένα ικανοποιητικό εισόδηµα. ∆εν απαιτούνται
καθόλου εργατικά έξοδα όπως συµβαίνει µε άλλες σκαλιστικές καλλιέργειες. Είναι
χαµηλού ρίσκου και δεν επηρεάζεται από έκτακτους παράγοντες και θεωρείται
ιδανική στην εναλλαγή των καλλιεργειών δηµιουργώντας αύξηση των αποδόσεων σε
επόµενες καλλιέργειες.
Μάλιστα, κατά την καύση του βιοντίζελ που προέρχεται από τον ηλίανθο,
εκλύεται στην ατµόσφαιρα µόνο το διοξείδιο του άνθρακα που το φυτό έχει
απορροφήσει κατά τη διάρκεια της ηµέρας και, κατά συνέπεια, συµβάλλει στη
µείωση των αερίων του θερµοκηπίου.Ο ηλίανθος, µπορεί να ευδοκιµήσει σε όλων
των ειδών τα εδάφη. Τα βαθιά και καλά στραγγιζόµενα εδάφη δίνουν τα καλύτερα
αποτελέσµατα. Σε φτωχά ξηρικά χωράφια, το νερό στη διάρκεια της άνοιξης είναι ο
πιο κρίσιµος παράγοντας.
Σε γερά χωράφια πρέπει να αποφεύγεται η υπερβολική ποσότητα αζώτου,
γιατί υπάρχει κίνδυνος πλαγιάσµατος των φυτών. Σύµφωνα µε τον ∆ιεθνή
Οργανισµό Τροφίµων και Γεωργίας (στοιχεία 2010), η παραγωγή του ηλιελαίου
παρουσιάζει αυξητικές τάσεις τα τελευταία χρόνια, ξεπερνώντας παγκοσµίως τους
10 εκατοµµύρια τόνους, ενώ η Ευρώπη αντιπροσωπεύει πάνω από το 60% της
παγκόσµιας παραγωγής. Στην Ε.Ε., οι χώρες µε τη µεγαλύτερη παραγωγή
ηλιελαίου, όπως επισηµαίνεται στην εργασία του Γεωπονικού, είναι η Γαλλία, η
Ισπανία και η Ρουµανία και ακολουθούν η Ολλανδία, η Ουγγαρία, η Ιταλία, η
Γερµανία και η Βουλγαρία. Χαρακτηριστικό της στροφής στον ηλίανθο που
παρατηρείται στην Ελλάδα είναι το γεγονός ότι, κατά το 2010, στη Λάρισα η
καλλιέργεια του φυτού ανήλθε στα 8.500 στρέµµατα, έναντι 3.000 στρεµµάτων,
καταγράφοντας αύξηση 80%. Μάλιστα, σύµφωνα µε τη διεύθυνση αγροτικής
ανάπτυξης της Λάρισας, εφέτος υπογράφηκαν 274 συµβάσεις για 8.284 στρέµµατα,
ενώ πέρυσι είχαν υπογραφεί 1 12 συµβάσεις για 3.280 στρέµµατα.
Εργασίες συντήρησης της φυτείας
Η προετοιµασία του αγρού είναι παρόµοια µε αυτή του καλαµποκιού και του
βαµβακιού, δηλαδή απαιτεί επιµεληµένη προετοιµασία του αγρού. Κρίσιµο σηµείο
για τις ελληνικές συνθήκες είναι η διατήρηση της εδαφικής υγρασίας σε
ικανοποιητικό επίπεδο, επειδή ο σπόρος του ηλίανθου, ως ελαιούχος σπόρος, έχει
ανάγκη από αρκετή υγρασία για να φυτρώσει. Η έγκαιρη αλλά και οικονοµική
κατεργασία του εδάφους έχει επίσης µεγάλη σηµασία.
Στα πλαίσια της προετοιµασίας του αγρού, οι καλλιεργητικές εργασίες
που απαιτούνται είναι: η στελεχοκοπή που κατά κανόνα γίνεται το φθινόπωρο ή
118
χειµώνα, το φθινοπωρινό όργωµα, που πρέπει να γίνεται κατά το δυνατό
νωρίτερα το φθινόπωρο ή τον χειµώνα, η καταστροφή ζιζανίων που γίνεται τον
χειµώνα, σε µικρό βάθος για να στρώσουν οι ανωµαλίες από το όργωµα και να
καταστραφούν τα ζιζάνια, τα οποία αν παραµείνουν, θα χρειαστεί την άνοιξη βαθύ
όργωµα για να καταστραφούν, η προετοιµασία για σπορά, µόνο όταν ο αγρός είναι
στον ρώγο του την άνοιξη και τέλος οι περιστασιακές καλλιέργειες, όπως η
ισοπέδωση, η αποστράγγιση και η υπεδαφοκαλλιέργεια.
Ο ηλίανθος καλλιεργείται συνήθως ως ξηρικός. Επωφελείται όµως από την
άρδευση (2-4 ποτίσµατα), µε αποτέλεσµα να υπερδιπλασιάζεται πολλές φορές
η απόδοση. Η άρδευση αυξάνει και την αποτελεσµατικότητα της λίπανσης.
Επιπλέον, αυξάνει την περιεκτικότητα του σπόρου σε λάδι και βελτιώνει την
ποιότητα των πρωτεϊνών, γιατί αυξάνει τα απαραίτητα αµινοξέα. Εάν έχει προηγηθεί
καλλιέργεια σιταριού, η απόδοση του φυτού θα είναι πολλαπλάσια. Λόγω του
µεγάλου βάθους του ριζικού του συστήµατος, επίσης, ο ηλίανθος εκµεταλλεύεται
καλύτερα τα αποθέµατα του νερού και, κατά συνέπεια, η παραγωγή µεγιστοποιείται.
Τέλος η αµειψισπορά µε σιτηρά ή όσπρια είναι πολύ διαδεδοµένη. Το σιτάρι
που διαδέχεται τον ηλίανθο ευνοείται τα µέγιστα σε αποδόσεις. Η αµειψισπορά είναι
απαραίτητη για τον ηλίανθο µε κύριο στόχο την αποφυγή ανάπτυξης του παρασίτου
της οροβάγχης, αλλά και κάποιων σοβαρών ασθενειών όπως αυτής του
περονόσπορου.
Ζιζανιοκτονία
Ο ηλίανθος παθαίνει ζηµιές από τα ζιζάνια µέχρι το στάδιο της
πλήρους φυτοκάλυψης και ειδικότερα τις 15 ηµέρες µετά το φύτρωµα, τότε που ο
ρυθµός αυξήσεως του φυτού είναι βραδύς. Στη συνέχεια ο ηλίανθος γίνεται
αποπνικτικό φυτό για τα ζιζάνια. Τα ζιζάνια αντιµετωπίζονται συνήθως µε
συνδυασµό µηχανικών και χηµικών µέσων. Υπάρχουν κατάλληλα προσπαρτικά,
προφυτρωτικά και µεταφυτρωτικά ζιζανιοκτόνα.
Ο
ηλίανθος
είναι
καλλιέργεια
ευπρόσβλητη
από
διάφορους
µικροοργανισµούς και έντοµα. Στην Ευρώπη τα έντοµα δεν αποτελούν σοβαρό
πρόβληµα, γι’ αυτό και σπάνια χρησιµοποιούνται εντοµοκτόνα, σε αντίθεση µε τις
ασθένειες που µπορεί να προκαλέσουν σοβαρές ζηµίες. Στην Ελλάδα, όπου η
καλλιέργεια για λάδι είναι σχετικώς πρόσφατη, δεν υπάρχει προς το παρόν σοβαρό
πρόβληµα από εχθρούς και ασθένειες, ίσως και λόγω των κλιµατικών συνθηκών.
Παρακάτω αναφέρονται οι σοβαρότεροι εχθροί και ασθένειες του
ηλίανθου, ιδιαίτερα εκείνες που απαντώνται στην Ευρώπη και έχουν σηµασία για την
Ελλάδα. Από τα έντοµα ζηµίες προκαλούν τα έντοµα εδάφους, τα µυζητικά (αφίδες,
θρίπες), η ηλιότιδα, µερικά άλλα λεπιδόπτερα (π.χ.Homoesoma nebullela, που
119
προσβάλλει τις ταξιανθίες και τους σπόρους) και µερικά κολεόπτερα
(π.χ.Smicronyx fulvus, που προσβάλλει κυρίως τους σπόρους).
Η αντιµετώπιση των λεπιδόπτερων και κολεόπτερων επιδιώκεται µε τη
δηµιουργία ανθεκτικών γενοτύπων, µε χρήση υπερπαρασίτων και µε ρύθµιση της
καλλιεργητικής τεχνικής. Σηµαντικές ζηµίες προκαλούν στον ηλίανθο, ιδιαίτερα όταν
καλλιεργείται σε µεµονωµένα χωράφια, τα πουλιά τα οποία τρώνε τους σπόρους.
ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ
1) Περονόσπορος (Plasmopara helianthii). Ο µύκητας ευνοείται από υψηλές
θερµοκρασίες και υψηλή σχετική υγρασία. Συνήθως εµφανίζονται χλωρωτικές
κηλίδες, σε όλα τα µέρη του φυτού, που αργότερα γίνονται νεκρωτικές.
2) Άσπρη όψη (Sclerotinia sclerotinium). Η µολυσµατική µορφή του µύκητα
είναι τα σκληρώτια τα οποία διαχειµάζουν στο έδαφος, σε υπολείµµατα της
προηγούµενης
καλλιέργειας . Οι δευτερογενείς µολύνσεις γίνονται
από
ασκοσπόρια που σχηµατίζουν λευκό µυκήλιο, στη συνέχεια δηµιουργούνται
σκληρώτια και το φυτό εµφανίζει συµπτώµατα µάρανσης.
3) Γκριζωπή µούχλα (Botrytis cinera). Ο µύκητας προσβάλλει όλα τα µέρη του
φυτού, αλλά αποτελεί πρόβληµα µόνον όταν οι συνθήκες είναι θερµές και υγρές
(όπως στην ποτιστική καλλιέργεια). Προκαλεί κηλίδες γκρίζες και υγρές.
4) Ο ηλίανθος προσβάλλεται επίσης και από άλλες µυκητολογικές ασθένειες,
όπως αδροµυκώσεις (Verticillium dahliae), σκωρίαση (Puccinia helianthii) και
αλτερνάρια (Alternaria spp.) καθώς και από ιούς, βακτήρια και από φυτικά παράσιτα,
όπως οροβάγχη κ.ά.
Εκτός από τις παραπάνω «κλασικές» ασθένειες, αναφέρθηκαν σχετικώς
πρόσφατα µερικές νέες, όπως οι παρακάτω µυκητολογικές:
1) Καστανή κηλίδωση, καρκίνος του στελέχους ή φόµοψη (Phomopsis
helianthii). Αναφέρθηκε για πρώτη φορά στην πρώην Γιουγκοσλαβία το 1979.
Ευνοείται από συχνές βροχοπτώσεις και υψηλές θερµοκρασίες. Τα
συµπτώµατα είναι ορατά από την έναρξη της ανθήσεως και µετά. Παρουσιάζονται
καστανές κηλίδες στους µίσχους των φύλλων, στο στέλεχος και σπανιότερα και
στις κεφαλές. Οι κηλίδες επεκτείνονται και προχωρούν σε βάθος µε συνέπεια να
παρακωλύεται η κυκλοφορία των χυµών και το φυτό να µαυρίζει και να
ξηραίνεται. Ο αγρός εµφανίζει µια µορφή µωσαϊκού µε αποξηραµένα και πράσινα
φυτά. Οι βλαστοί γίνονται εύθραυστοι και σπάζουν µε τον άνεµο.
2) Μαύρισµα στελέχους (Phoma macdonaldi). Προσβάλλει ταξιανθία, φύλλα και
στελέχη. Τα συµπτώµατα διακρίνονται από αυτά της φόµοψης, γιατί οι κηλίδες είναι
µαύρες µε περιφερειακή πράσινη απόχρωση. Όταν η προσβολή είναι σοβαρή,
µαυρίζει όλο το στέλεχος και σπάζει.
120
3) Σήψη του στελέχους και των ριζών (Sclerotium bataticola, σκληρωτιακή
µορφή του Macrophomina phaseoli). Προκαλεί πρώιµη ξήρανση των φυτών και
ατελές γέµισµα των σπόρων, εξαιτίας της νέκρωσης των ηθµαγγειωδών σωλήνων
και του περιορισµού του ριζικού συστήµατος. Στα προσβεβληµένα τµήµατα του
φυτού σχηµατίζει χαρακτηριστικά µικροσκοπικά µαύρα µικροσληρώτια. Η
αντιµετώπιση των παραπάνω ασθενειών επιδιώκεται µε τη µέθοδο της
ολοκληρωµένης καταπολέµησης, δηλαδή µε τον συνδυασµό: α)κατάλληλης
αµειψισποράς, β)εφαρµογής ορθής καλλιεργητικής τεχνικής (π.χ. αποφυγή
υπερβολικής εδαφικής υγρασίας, εφαρµογή ορθολογικής λίπανσης, κατάλληλη
εποχή σποράς, κατάλληλος πληθυσµός φυτών), γ)χρήση ανθεκτικών γενοτύπων
(σήµερα επιδιώκεται η µεταφορά γονιδίων ανθεκτικότητας από άγρια είδη) και
δ)ορθολογικής χρήσης χηµικών σκευασµάτων (απολύµανση σπόρου κ.ά.).
Θρεπτική και φαρµακευτική σηµασία τους
Οι ηλιόσποροι αποτελούν ένα υγιεινό και απολαυστικό σνακ για µικρούς και
µεγάλους και µπορεί εύκολα να ενταχθούν στην καθηµερινή µας διατροφή µε
διάφορους τρόπους. Έτσι µπορούµε να τους προσθέσουµε στη σαλάτα µας, στα
φαγητά µας αλλά και να φτιάξουµε διάφορα βουτήµατα και ψωµί µε ηλιόσπορο.
Έχουν αντιφλεγµονώδης ιδιότητες. Οι ηλιόσποροι έχουν πολύ µεγάλη
περιεκτικότητα σε βιταµίνη E η οποία έχει την ιδιότητα να εξουδετερώνει τις
ελεύθερες ρίζες που συσσωρεύονται στον οργανισµό µας. Οι ελεύθερες ρίζες είναι
µόρια που καταστρέφουν τη δοµή των κυττάρων µας µε αποτέλεσµα να
δηµιουργείται µια κατάσταση φλεγµονής στον οργανισµό µας. Έτσι ο ηλιόσπορος
λόγο της υψηλής του περιεκτικότητας σε Βιταµίνη Ε φαίνεται ότι µπορεί να µειώσει
τα συµπτώµατα του άσθµατος, της οστεοαρθρίτιδας και της ρευµατοειδούς
αρθρίτιδας.
Μειώνουν τη χοληστερίνη. Οι ηλιόσποροι περιέχουν φυτοστερόλες οι
οποίες όπως προκύπτει από πολυάριθµες µελέτες έχουν την τάση να µειώνουν τα
επίπεδα της ‘κακής’ χοληστερίνης στον οργανισµό µας. Επίσης η περιεκτικότητα του
ηλιόσπορου σε πολυακόρεστα λιπαρά και µονοακόρεστα λιπαρά οξέα βοηθά
επιπλέον στη µείωση της αθηρωµάτωσης, καθώς τα λιπαρά αυτά µειώνουν την
‘κακή’ χοληστερίνη ενώ αυξάνουν την ‘καλή’.
Χαλαρώνουν τα νεύρα µας. Συγκεκριµένα, ο ηλιόσπορος αποτελεί πολύ
καλή πηγή µαγνησίου. Το µαγνήσιο βοηθά στον έλεγχο του νευρικού και µυϊκού
τόνου και η έλλειψή του σχετίζεται µε υπερδραστηριότητα των νεύρων µας
προκαλώντας µυϊκές συσπάσεις, ηµικρανίες, µυϊκές κράµπες, νευρικότητα και
κόπωση. Το ¼ του φλιτζανιού ηλιόσπορο µάς παρέχει το 28% της ηµερησίας
συνιστώµενης πρόσληψης σε µαγνήσιο και επιπλέον αποτελεί άριστη πηγή
121
φυλλικού οξέος (227 mcg/100γρ) καθώς τα 100γρ µας παρέχουν το 37% της
Συνιστώµενης Ηµερήσιας Πρόληψης (Σ.Η.Π). Το φυλλικό οξύ είναι απαραίτητο για
τη σύνθεση του DNA, ενώ πρέπει να υπάρχει στη διατροφή των γυναικών που
βρίσκονται σε αναπαραγωγική ηλικία, καθώς η πρόσληψή του σχετίζεται µε
µειωµένο κίνδυνο εµφάνισης ανωµαλιών του νευρικού σωλήνα του εµβρύου.
Προστατεύουν την καρδιά µας. Η βιταµίνη Ε που υπάρχει στον ηλιόσπορο
προλαµβάνει την εµφάνιση καρδιαγγειακών παθήσεων. Συγκεκριµένα η
αντιοξειδωτική της δράση εµποδίζει την οξείδωση της χοληστερόλης η οποία µπορεί
να καταστρέψει τα αγγεία µας και να προκαλέσει εγκεφαλικά επεισόδια ή ανακοπή
της καρδιάς. Μελέτες δείχνουν ότι η επαρκής πρόσληψη της βιταµίνης Ε φαίνεται να
σχετίζεται µε µειωµένο κίνδυνο αθηροσκλήρωσης. Το ¼ του φλιτζανιού ηλιόσπορος
παρέχει το 62% της Σ.Η.Π σε βιταµίνη Ε. Επίσης η περιεκτικότητά τους σε
µονοακόρεστα λιπαρά οξέα ενισχύει ακόµη περισσότερο την προστατευτική τους
δράση, καθώς η πρόσληψη ακόρεστων λιπαρών οξέων, τον κίνδυνο εκδήλωσης
στεφανιαίας νόσου και εγκεφαλικών επεισοδίων λόγω της θετικής επίδρασης που
έχουν στο λιπιδαιµικό µας προφίλ ( µείωση ‘κακής’ χοληστερίνης και αύξηση ‘καλής’.
Μάς αποτοξινώνουν. Η υψηλή περιεκτικότητα του ηλιόσπορου σε
αντιοξειδωτικά όπως βιταµίνη Ε, πολυφαινόλες και σελήνιο βοηθά στην
αποµάκρυνση
των
τοξικών
ουσιών
που
συσσωρεύονται (οξειδωτικό
στρες) καθηµερινά στον οργανισµό µας. Η διαδικασία αυτή µειώνει τον κίνδυνο
εκδήλωσης διαφόρων χρόνιων παθήσεων που οφείλονται στο οξειδωτικό
στρες (καρκίνος, καρδιαγγειακά νοσήµατα, πρόωρη γήρανση, εκφυλιστικές
ασθένειες).
Μάς προστατεύουν από διάφορες µορφές καρκίνου. Ο ηλιόσπορος
αποτελεί καλή πηγή σεληνίου το οποίο είναι ένα ιχνοστοιχείο που είναι απολύτως
απαραίτητο για τη διατήρηση της υγείας µας. Συγκεκριµένα διάφορες επιστηµονικές
µελέτες έχουν δείξει ότι η πρόσληψη σεληνίου σχετίζεται µε µειωµένο κίνδυνο
εµφάνισης καρκίνου, καθώς το σελήνιο συµµετέχει σε διάφορους µηχανισµούς που
προστατεύουν από τη µετάλλαξη του γενετικού µας υλικού. Επίσης η υψηλή
περιεκτικότητα του ηλιόσπορου σε διάφορα αντιοξειδωτικά προστατεύει τον
οργανισµό µας από τη συσσώρευση καρκινογόνων ουσιών.
Έχουν µεγάλη θρεπτική αξία. Αποτελούν ένα θρεπτικό σνακ γιατί είναι
πλούσια σε ιχνοστοιχεία όπως σίδηρο, χαλκό, µαγνήσιο, σελήνιο, φώσφορο,
ψευδάργυρο, σε βιταµίνες όπως βιταµίνη Ε, φυλλικό οξύ, βιταµίνη Β3, βιταµίνη Β1
και βιταµίνη Β6, σε καλά λιπαρά όπως είναι τα ακόρεστα λιπαρά οξέα, ενώ
περιέχουν και πρωτεΐνη, δηλαδή τα 100γρ δίνουν 21γρ
Οι ωµοί άψητοι ηλιόσποροι περιέχουν µεταξύ άλλων ασβέστιο, σίδηρο, κάλιο,
τανίνη, λεκιθίνη, φθόριο, µαγνήσιο και ιώδιο. Θεωρούνται ιδιαίτερα ευεργετικοί σε
περιπτώσεις βήχα, φαρυγγίτιδας, κρυολογήµατος, ενώ ενδέχεται να έχουν
122
ηρεµιστικές ιδιότητες, να βελτιώνουν την όραση και να ελαττώνουν τους πόνους των
αρθριτικών χάρη στα λιπαρά οξέα που περιέχουν. Επιπλέον, οι ηλιόσποροι
θεωρούνται ωφέλιµοι για αυτούς που υποφέρουν από ουρία, ρευµατισµούς και
διαβήτη. Τέλος έρευνες υποστηρίζουν ότι είναι σύµµαχοι της καρδιάς µας, µια και
συµβάλλουν στη µείωση των επιπέδων της κακής χοληστερόλης χάρη στις φυτικές
στερόλες που περιέχουν, ενώ αποτρέπουν και το σχηµατισµό πέτρας στη χολή και
τα νεφρά και συµβάλλουν στην καλή λειτουργία του αναπαραγωγικού µας
συστήµατος.
Μεταποίηση και παράγωγα των καρπών
Όλα τα µέρη του φυτού είναι χρήσιµα. Το κύριο όµως προϊόν είναι ο
σπόρος και κυρίως το λάδι που περιέχει. Η κεφαλή του ηλίανθου αποτελεί το 50%
της ξηράς ουσίας του φυτού, από το οποίο το µισό αντιστοιχεί στον σπόρο.
Ο σπόρος του ηλίανθου αποτελείται κατά 25% από φλοιούς, ενώ το υπόλοιπο
αποτελεί την ψίχα. Ο αναποφλοίωτος σπόρος περιέχει 24-45% λάδι, αλλά η
βιοµηχανική απόδοση σε λάδι κυµαίνεται συνήθως στο 20-25%. Το υπόλοιπο
λάδι παραµένει στον πλακούντα, ο οποίος περιέχει επιπλέον περίπου 35%
πρωτεΐνη, ώστε να αποτελεί εξαιρετική συµπυκνωµένη ζωοτροφή, η οποία
όµως είναι πτωχή σε λυσίνη. Η πίττα του ηλίανθου δεν περιέχει τοξικές ουσίες και
εποµένως µπορεί να χρησιµοποιηθεί και για ανθρώπινη κατανάλωση.
Η περιεκτικότητα λαδιού στα σηµερινά υβρίδια κυµαίνεται από 40 έως 50%
του σπόρου. Το ηλιέλαιο χρησιµοποιείται στη διατροφή του ανθρώπου, για
Παρασκευή µαργαρίνης, ελαιοχρωµάτων, σαπουνιών κ.λ.π. Ανήκει στα ηµιξηραινόµενα έλαια µε αριθµό ιωδίου περίπου 130. Το ηλιέλαιο είναι πλούσιο σε
πολυακόρεστα και θεωρείται από υγιεινής απόψεως πολύ καλό. Σήµερα το άλευρο
από τον ηλιόσπορο ή ολόκληροι σπόροι χρησιµοποιούνται σε ανάµιξη µε άλλα
άλευρα για την παρασκευή ψωµιού. Τα σπέρµατα, εκτός από την περιορισµένη
χρήση ως πασατέµπο, µπορούν να χρησιµοποιηθούν και ως πτηνοτροφή. Σε
περιοχές µε κλίµα πολύ δροσερό, όπου ο ηλίανθος και ιδιαίτερα οι µεγαλόσωµες
ποικιλίες αποκτούν µεγάλη ανάπτυξη, χρησιµοποιείται και για ενσίρωση, όπως και ο
αραβόσιτος.
Πρόσφατα ο ηλίανθος ο ετήσιος και ιδιαίτερα ο ηλίανθος ο κονδυλόρριζος
(Helianthus tuberosus), ο οποίος δεν καλλιεργείται προς το παρόν στην Ευρώπη,
άρχισαν να αποκτούν σηµασία ως ενεργειακά φυτά. Το υπέργειο τµήµα , µετά τη
συγκοµιδή του σπόρου, µπορεί να χρησιµοποιηθεί για παραγωγή ξυλοκυτταρίνης,
για χαρτί πολυτελείας και για κλωστικές ίνες. Ο κονδυλόρριζος αποδίδει µε βάση
πειραµατικά δεδοµένα 6-9 t βολβούς ανά στρέµµα και αντίστοιχη ποσότητα
οινοπνεύµατος 500-600 λίτρα. Οι σπόροι του, αλεσµένοι, χρησιµοποιούνται για την
123
παρασκευή αφεψήµατος που µοιάζει µε τον καφέ, ενώ ωµοί και άψητοι
παρουσιάζουν µεγάλες θεραπευτικές ιδιότητες, µε ευεργετικές συνέπειες σε
περιπτώσεις βήχα, φαρυγγίτιδας ή κρυολογήµατος.
3.9 ΛΩΤΟΣ
Ιστορία-προέλευση
Ο Λωτός φαίνεται να ήταν γνωστός στους αρχαίους Ινδούς από τους οποίους
και διαδόθηκε αρχικά στο Θιβέτ και την Κίνα και αργότερα στην Αίγυπτο και την
αρχαία Ελλάδα. Το ωραίο άνθος του αρχικά διαδραµάτισε σπουδαίο θρησκευτικό
σύµβολο αγνότητας και συµπεριελήφθη οµοίως στην αρχιτεκτονική, ζωγραφική και
ποίηση όλων των παραπάνω αρχαίων λαών. Για τους αρχαίους Αιγυπτίους ο λωτός
ήταν το σύµβολο των τεσσάρων στοιχείων της φύσης, καθώς και το σύµβολο της
µετενσάρκωσης. Η δε κοµψότητα και η χάρη του άνθους του λωτού υπήρξε βασικό
κοσµητικό στοιχείο στη Φαραωνική αρχιτεκτονική και στην ανατολική ποίηση.
Είδη-ποικιλίες
Υπάρχουν πολλά είδη και ποικιλίες αυτών, γνωστότερα των οποίων είναι.
∆ιόσπυρος ο κακί (Diospyros kaki). Είναι ιθαγενές της Κορέας και της
Ιαπωνίας και τρώγεται υπερώριµος. Στην Ελλάδα καλλιεργείται σε µικρότερη
•
κλίµακα, ιδίως στα Επτάνησα και στην Κρήτη.
•
∆ιόσπυρος ο βιργινιανός (Diospyros virginiana), ιθαγενής της Βόρειας
Αµερικής.
•
∆ιόσπυρος ο έβενος (Diospyrus ebenum), δασικό δέντρο, ιθαγενές της Σρι
Λάνκα, το οποίο είναι ενδιαφέρον για το πολύτιµο ξύλο του, τον έβενο.
Καλλιέργεια
Για την καλλιέργειά του απαιτούνται µέσης σύστασης εδάφη µε καλή
στράγγιση και αερισµό. Για την καλή παραγωγή καρπών δεν πρέπει η µέση
καλοκαιρινή θερµοκρασία να υπερβαίνει τους 35 βαθµούς κελσίου. Οι περισσότερες
ποικιλίες χρειάζονται επικονιαστές γιατί έχουν µόνο θηλυκά άνθη. Ο βασικότερος
εχθρός του λωτού είναι η µύγα της Μεσογείου !Η περίοδος ωρίµανσης των καρπών
είναι Σεπτέµβριο -Οκτώβριο. Ενδείκνυται η λίπανση κατά τα πρώτα έτη της
εγκατάστασης των δένδρων.
Θρεπτική-φαρµακευτική αξία
124
Ο λωτός είναι ξεχωριστός καθώς σχεδόν όλα τα µέρη του, άνθη, σπόροι,
ρίζες και φύλλα είναι βρώσιµα. Ο καρπός του είναι πλούσιος σε φυτικές ίνες,
βιταµίνες C, Β1, Β2 και Β6, κάλιο, µαγγάνιο, φώσφορο και χαλκό. Γενικά, το φυτό
έχει µια ελαφριά σηπτική και αντιβακτηριδιακή δράση
Έχει ιδιότητες καθαρτικές και συστήνεται ειδικά για εκείνους που υποφέρουν
από διουρητικές παθήσεις και από το συκώτι. Αντίθετα λόγω της υψηλής
περιεκτικότητάς του σε σάκχαρα απαγορεύεται σε εκείνους που πάσχουν από
διαβήτη ή που υποφέρουν από παχυσαρκία.
3.10 Βιοκαύσιµα
Βιοκαύσιµα (αγγλ. biofuels) ονοµάζονται τα καύσιµα εκείνα στερεά, υγρά ή
αέρια τα οποία προέρχονται από τη βιοµάζα, το βιοδιασπώµενο δηλαδή κλάσµα
προϊόντων ή αποβλήτων διαφόρων ανθρώπινωv δραστηριοτήτων.
Ιστορία
Ιστορικά τα πρώτα καύσιµα που χρησιµοποιήθηκαν από τον άνθρωπο ανήκαν
στην κατηγορία των βιοκαυσίµων. Έτσι το ξύλο, το λίπος, τα φυτικά λάδια αλλά και τα
αποστάγµατα ώντας οργανικής προέλευσης εµπίπτουν στην κατηγορία των
βιοκαυσίµων.
Η µεγάλη ανάγκη σε φθηνά καύσιµα µεγάλου ενεργειακού περιεχοµένου µετά
την βιοµηχανική επανάσταση, η οποία συνεχίζει αυξανόµενη έως σήµερα, ενίσχυσε
σηµαντικά τη χρήση ορυκτών καυσίµων, άνθρακα αρχικά και πετρελαϊκών
παραγώγων αργότερα, σε βάρος των παραδοσιακών βιοκαυσίµων.
Τα προβλήµατα θέρµανσης του πλανήτη, τα οποία σχετίζονται άµεσα µε το
περιεχόµενο των καυσίµων σε άνθρακα και το εκπεµπόµενο κατά την καύση
διοξείδιο του άνθρακα (CO2) έχουν δηµιουργήσει κατά τα τελευταία χρόνια ένα κλίµα
στροφής προς βιοκαύσιµα τα οποία καλούνται να υποκαταστήσουν σταδιακά τα
συµβατικά καύσιµα.
Κατηγορίες – είδη
Τα είδη φυτών που παράγονται βιοκαύσιµα είναι τα εξής:
Eλαιοκράµβη.
Hλίανθος.
Γλυκό σόργο.
125
Σιτάρι – κριθάρι.
Zαχαρότευτλα.
Aραβόσιτος.
Eυκάλυπτος.
Ψευδακακία.
Kαλάµι.
Mίσχανθος.
Aγριαγκινάρα.
Switchgrass.
Kυτταρινούχο σόργο.
Kενάφ.
Tα βασικά είδη καυσίµων που παράγονται από τα παραπάνω φυτά είναι το
Bιοντίζελ, βιοαιθανόλη, Γεωργική βιοµάζα και η ∆ασική βιοµάζα.
Πως και που καλλιεργούνται
Η ελαιοκράµβη είναι ετήσιο φυτό και ανήκει στη οικογένεια των Σταυρανθών ή
Bρασσικίδων. Καλλιεργείται κυρίως ως πρώτη ύλη για την παραγωγή ελαίου.
O ηλίανθος είναι ετήσιο φυτό. Στη χώρα µας, ο ηλίανθος καλλιεργείται κυρίως
ως πηγή φυτικού ελαίου διατροφής.
Το γλυκό σόργο µπορεί να καλλιεργηθεί από τις βορειότερες έως τις
νοτιότερες περιοχές της Eλλάδας, σε εύφορα αλλά και υποβαθµισµένα εδάφη.
Το σιτάρι και το κριθάρι χρησιµοποιούνται ως πρώτη ύλη για παραγωγή
βιοαιθανόλης.
Zαχαρότευτλα. Eίναι από τις υψηλότερες στις ευρωπαϊκές χώρες. Tα τελευταία
χρόνια, τα ζαχαρότευτλα χρησιµοποιούνται και ως πρώτη ύλη για παραγωγή
βιοαιθανόλης.
Aραβόσιτος. Σύµφωνα µε το Iνστιτούτο Σιτηρών Θεσσαλονίκης, οι ελληνικές
µέσες αποδόσεις αραβοσίτου κυµαίνονται από 600-1.800 κιλά/ στρέµµα.
Eυκάλυπτος. Oι φυτείες ευκαλύπτων χαρακτηρίζονται από γρήγορους
ρυθµούς ανάπτυξης µετά τη συγκοµιδή.
H ψευδακακία θεωρείται πολύ παραγωγικό φυτό σε βιοµάζα.
Kαλάµι. Eχει επιβεβαιωθεί η δυνατότητα του φυτού να παράγει αξιόλογες
ποσότητες βιοµάζας.
Mίσχανθος. O µίσχανθος είναι ένα αγροστώδες, πολυετές, ριζωµατώδες φυτό,
που κατάγεται από τις χώρες της νοτιοανατολικής Aσίας και καλλιεργείται στην
Eυρώπη, εδώ και πολλά χρόνια, ως καλλωπιστικό φυτό. Στην Eλλάδα παρουσιάζει
πολύ καλή προσαρµοστικότητα, σε αρδευόµενες εκτάσεις, έχει καλές αποδόσεις και
η περιεκτικότητά του σε υγρασία είναι σχετικά χαµηλή.
126
Aγριαγκινάρα.Τόσο στην Iσπανία όσο και στην Eλλάδα, αποδεικνύεται ότι η
αγριαγκινάρα είναι ένα φυτό µε πολύ καλή προσαρµοστικότητα και υψηλές
αποδόσεις.
Switchgrass. H καλλιέργειά του παρουσιάζει αρκετά πλεονεκτήµατα, αφού
µπορούν να παραχθούν σηµαντικές ποσότητες βιοµάζας ακόµη και σε συνθήκες
µειωµένων εισροών.
Tο κυτταρινούχο σόργο είναι ετήσιο φυτό µε υψηλές αποδόσεις σε βιοµάζα.
Aντίθετα µε το γλυκό, το κυτταρινούχο σόργο έχει σχετικά χαµηλή περιεκτικότητα σε
διαλυτά σάκχαρα και το ενεργειακό δυναµικό του βασίζεται, κυρίως, στην υψηλή
περιεκτικότητά του σε λιγνοκυτταρινούχα συστατικά.
Kενάφ. Στην Eλλάδα το κενάφ µελετάται από το 1994 από το KAΠE σε
µικρούς πειραµατικούς αγρούς (έως 3 στρέµµατα) σε διάφορες περιοχές.
Πως παράγονται
Tα βασικά είδη καυσίµων από φυτά:
Bιοντίζελ και βιοαιθανόλη µπορούν να χρησιµοποιηθούν ως καύσιµα αντί της
βενζίνης και του πετρελαίου και ως προσθετικά καυσίµου αλλά και ως υποκατάστατο
του ντίζελ σε πετρελαιοκινητήρες
Tα βασικά είδη των καυσίµων, που µπορούν να παραχθούν από φυτά, είναι
τα εξής:
Bιοαιθανόλη. Πρόκειται για αλκοόλη που παράγεται από τη ζύµωση
σακχαρούχων, αµυλούχων ή κυτταρινούχων πρώτων υλών.
Mπορεί να χρησιµοποιηθεί ως καύσιµο αντί της βενζίνης, ως προσθετικό
καυσίµου ή ακόµη ως πρώτη ύλη για την παραγωγή ETBE (αιθυλο-τριτιταγής
βουτυλαιθέρας). Στην Eλλάδα η βιοαιθανόλη µπορεί να παραχθεί από σιτηρά,
αραβόσιτο, ζαχαρότευτλα και γλυκό σόργο.
Bιοντίζελ. O όρος βιοντίζελ αναφέρεται σε µεθυλεστέρες των λιπαρών οξέων
που προέρχονται κυρίως από ελαιούχους σπόρους (ηλίανθος, σόγια, ελαιοκράµβη)
και µπορεί να χρησιµοποιηθεί ως υποκατάστατο του ντίζελ σε πετρελαιοκινητήρες.
127
Κεφάλαιο 4
∆ιεξαγωγή έρευνας
Στο πλαίσιο του project στο οποίο συµµετέχουµε συντάξαµε ένα
ερωτηµατολόγιο µε σκοπό να καταγράψουµε αν στην περιοχή µας οι πολίτες
καλλιεργούν και παράγουν. Αν γίνεται εκµετάλλευση της γης και του κλίµατος του
τόπου µας . Είναι εξαιρετικής σηµασίας να ξέρουµε την πρόθεση των µαθητών να
ασχοληθούν επαγγελµατικά µε την καλλιέργεια της γης δεδοµένης της οικονοµικής
κρίσης. Ανεξάρτητα από την πρόθεση τους να ασχοληθούν ή όχι οι περισσότεροι
πιστεύουν πως η εκµετάλλευση της γης αποφέρει οφέλη τόσο στην οικονοµία της
οικογένειας όσο και σε αυτή της χώρας. Για τον λόγο αυτό δόθηκαν στους µαθητές
της Α΄ και Β΄ λυκείου ώστε να διαµορφώσουµε µια άποψη για τα παραπάνω
ερωτήµατα.
Στοιχεία ερωτηµατολογίων : Τάξεις Α΄ και Β΄ του 1ου Λυκείου Φιλ/δας
Αριθµός απαντηµένων ερωτηµατολογίων : 164
4.1 ∆ιαπιστώσεις – Τελικά Συµπεράσµατα
Ερώτηση 1
Από το παραπάνω γράφηµα είναι εµφανές ότι η πλειονότητα των οικογενειών
στη περιοχή µας έχουν στην κατοχή τους κάποιο κτήµα στο οποίο και καλλιεργούν
γεγονός που οφείλεται κυρίως στο ότι η περιοχή µας είναι κατά βάση αγροτική.
128
Ερώτηση 2
Βλέπουµε επίσης ότι από τις ελάχιστες οικογένειες οι οποίες δεν κατέχουν
κάποιο κτήµα η πλειονότητα θα ήθελε να αποκτήσει ένα. Αυτό µας οδηγεί στο
συµπέρασµα ότι ενδιαφέρονται για τα γεωργικά ζητήµατα και τα αίτια της µη κατοχής
εντοπίζονται όχι στην αδιαφορία αλλά σε άλλους παράγοντες.
Ερώτηση 3Α
Εδώ γίνεται φανερό ότι στα κτήµατα στην περιοχή µας καλλιεργούνται τόσο
οπωροκηπευτικά όσο και µόνιµες καλλιέργειες. Αυτό οφείλεται κυρίως στο κλίµα της
περιοχής που ευνοεί µε την υγρασία του τα εσπεριδοειδή, αλλά και µε το πλούσιο σε
ιχνοστοιχεία έδαφος τα οπωροκηπευτικά.
129
Ερώτηση 3Β
Επίσης από το παραπάνω γράφηµα αντιλαµβανόµαστε ότι η πλειονότητα
αυτών που καλλιεργούν τους κήπους τους χρησιµοποιούν τα προϊόντα για
οικογενειακή κατανάλωση και δεν τα εµπορεύονται. Και αυτό γιατί οι περισσότεροι
έχουν κάποιο άλλο ως κύριο επάγγελµα.
Ερώτηση 3Γ
Η πλειοψηφία των ερωτηθέντων δεν είναι κατά κύριο επάγγελµα αγρότες,
αλλά χρησιµοποιούν τα προϊόντα για ενίσχυση του οικογενειακού εισοδήµατος,
στοιχείο που δικαιολογείται από την κατακόρυφη µείωση των µισθών και των εσόδων
γενικότερα την φετινή χρονιά και την αδυναµία των πολιτών να ανταπεξέλθουν στα
έξοδα.
130
Ερώτηση 3∆
Παρατηρούµε ότι οι κοινότητα των µαθητών είναι ουδέτερη απέναντι στο αν θα
συνεχίσουν την καλλιέργεια της γης ή όχι και το ποσό αυτών που τους ενδιαφέρει η
καλλιέργεια είναι ελάχιστα αυξηµένο σε σχέση µε αυτών που δείχνουν αδιαφορία.
Ερώτηση 4
Όσον αφορά την άποψη των µαθητών για την εκµετάλλευση της γης οι
περισσότεροι πιστεύουν ότι η γεωργία ενισχύει τόσο την οικογενειακή όσο και την
κρατική οικονοµία, ενώ λιγότεροι υποστηρίζουν πως βοηθάει µόνο την οικογενειακή ή
µόνο την κρατική οικονοµία.
131
Πηγές – Βιβλιογραφία
http://www.solon.org.gr/index.php/2008-07-15-19-13-34/43--yg-/2100-frouta-fthinoporou.html
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9B%CF%89%CF%84%CF%8C%CF%82
http://www.agro-help.com/2011/04/blog-post_6165.html
http://www.agrotikistegi.gr/index.php/products-mainmenu64?page=shop.product_details&flypage=flypage.tpl&product_id=2146&category_id=313
http://lotoi.blogspot.gr/
http://www.ethnos.gr/entheta.asp?catid=23353&subid=2&pubid=63647721
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%97%CE%BB%CE%AF%CE%B1%CE%BD%CE%B8%CE%BF%CF
%82
http://www.capital.gr/weekend_articles.asp?id=1260368
http://tubesalonika.blogspot.com/2012/05/blog-post_8519.html
http://www.steviola.gr/stevia_plant.html
http://www.econews.gr/2012/01/29/glukantikes-ousies-stevia/
http://www.epixeiro.gr/
http://www.steviolite.com/el/stevia-info-el/84-varieties-stevia-el
http://www.στεβια.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=51&Itemid=61
http://www.ecotimes.gr/
http://www.womenonly.gr/article.asp?catid=13751&subid=2&pubid=6595798 )
http://www.truflle.gr
http://www.agronews.gr/frodida/arthro/70475/krania-nea-polla-uposhomeni-kalliergeia/
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CF%81%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CE%AC
http://www.nagref.gr/journals/ethg/images/36/eth36p18-19.pdf
http://www.exipno.gr/index.php/odigos-epiviosis/epixeirimatikothta/22215-----3200-----http://www.ygeianews.gr/section/diatrofi/content/exairetika-ofelima-ta-aktinidia-gia-ton-organismo
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%BA%CF%84%CE%B9%CE%BD%CE%AF%CE%B4%CE
%B9%CE%BF
http://www.newsbeast.gr/health/arthro/65272/aktinidio-to-magiko-frouto-tou-heimona/
http://www.kritinea.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=9405%3A2011-02-16-20-2351&Itemid=89
http://www.palo.gr/cluster/articles/agrotika-nea/652/?clid=3345216
http://www.agrotypos.gr/index.asp?mod=articles&id=67529
http://www.agrotypos.gr/index.asp?mod=articles&id=72639
http://www.logospellas.gr/argiculture/61-latest/14245--35--40---.html
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%99%CF%80%CF%80%CE%BF%CF%86%CE%B1%CE%AD%CF%
82
http://www.vita.gr/html/ent/574/ent.6574.asp
http://www.express.gr/afieroma/trofima-pota/554188oz_20120116554188.php3
http://haralambous.pblogs.gr/2008/03/magiko-fyto-ippofaes.html
http://www.ippofaes.gr/
http://www.ethnos.gr/entheta.asp?catid=23354&subid=2&pubid=62384951
http://ippofaes-hellas.blogspot.gr/2011/12/e-hippophae-habego.html
http://ippofaes-hellas.blogspot.gr/2011/12/blog-post_15.html
http://ippofaes-hellas.blogspot.gr/2011/12/blog-post_3168.html
http://ippofaes-hellas.blogspot.gr/2011/12/blog-post_14.html
132
http://ippofaes-hellas.blogspot.gr/2011/12/blog-post_12.html
http://ippofaes-hellas.blogspot.gr/2011/12/45.html
http://ippofaes-hellas.blogspot.gr/2012/01/blog-post.html
http://ippofaes-hellas.blogspot.gr/2011/12/blog-post_09.html
http://ippofaes-hellas.blogspot.gr/2011/12/blog-post_19.html
http://ippofaes-hellas.blogspot.gr/2011/11/blog-post_7678.html
http://ippofaes-hellas.blogspot.gr/2011/11/blog-post.html
http://www.agronews.gr/ekmetaleuseis/modernes-kalliergeies/arthro/75614/arage-tha-ferei-osauposhetai-to-ippofaes/
http://www.exipno.gr/index.php/topstories/24980-ippofaes-rodo-stamnagathi-aloevera-saligari
http://ippophaes.pblogs.gr/tags/ippofaes-parenergeies-gr.html
133
1ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΦΙΛΙΠΠΙΑ∆ΑΣ
ΝΕΕΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ
ΝΕΕΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ
ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ
Σκοπός ερωτηµατολόγιου
Σκοπός του ερωτηµατολογίου είναι να καταγράψουµε, αν στην
περιοχή µας οι πολίτες καλλιεργούν και παράγουν. Αν εκµεταλλεύονται
τη γη και το εξαιρετικό κλίµα τoυ τόπου µας. Γι’ αυτό σας παρακαλούµε
οι απαντήσεις σας να είναι ειλικρινείς, έτσι ώστε τα στοιχεία που θα
προκύψουν από την έρευνα να είναι πραγµατικά, για να αναδείξουµε το
πραγµατικό µέγεθος του προβλήµατος.
Τάξη: Β΄ Λυκείου
Σχολικό έτος 2012-13
134
Απαντήστε µε ένα Χ στο κατάλληλο κουτάκι
1. Υπάρχει στην οικογένειά σας κάποιο κτήµα, οικόπεδο ή κήπος το οποίο
εκµεταλλεύεσθε γεωργικά;
ΝΑΙ
ΟΧΙ
ΑΝ ΣΤΗΝ ΕΡΩΤΗΣΗ 1 ΑΠΑΝΤΗΣΑΤΕ ΟΧΙ ΑΠΑΝΤΗΣΤΕ ΣΤΗΝ ΕΡΩΤΗΣΗ 2
2. Αν απαντήσατε ΟΧΙ, θα επιθυµούσατε να αποκτήσετε κάποιο κτήµα ή κήπο
µε σκοπό την γεωργική του εκµετάλλευση;
ΝΑΙ, αν είχα την δυνατότητα να αποκτούσα θα το έκανα
ΟΧΙ, δεν υπάρχει χρόνος ή και η διάθεση για να το κάνω αυτό
ΑΝ ΣΤΗΝ ΕΡΩΤΗΣΗ 1 ΑΠΑΝΤΗΣΑΤΕ ΝΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΤΕ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΜΕ
ΑΡΙΘΜΟ 3
3Α. Αν απαντήσατε στο ερώτηµα 1 ΝΑΙ, εκµεταλλεύεστε τον χώρο γεωργικά
και πως;
ΝΑΙ, έχω κήπο και φυτεύω οπωροκηπευτικά
ΝΑΙ, έχω καλλιέργειες φυτών – φρούτων (π.χ. πορτοκάλια, µανταρίνια,
ακτινίδια ή κάποια νέα καλλιέργεια.
3Β. Εκµεταλλεύοµαι το χωράφι µου ή τον κήπο µου για:
Να έχω λαχανικά ή φρούτα στο σπίτι µου
Να πουλήσω τα προϊόντα που παράγω
3Γ. Αν πουλάτε τα προϊόντα σας αυτό γίνεται γιατί:
Έχω κύριο επάγγελµα αγρότης και αυτό είναι το κύριο εισόδηµα
∆εν έχω κύριο επάγγελµα αγρότης, αλλά πουλάµε τα προϊόντα µας για
συµπλήρωση του οικογενειακού εισοδήµατος
3∆. Θα θέλατε να συνεχίσετε τις καλλιέργειες και την εκµετάλλευση της γης,
όπως µέχρι τώρα κάνει η οικογένειά σας;
ΝΑΙ, µε ενδιαφέρει να συνεχίσω και ίσως να ασχοληθώ περισσότερο
από τους γονείς µου
ΟΧΙ, δεν µε ενδιαφέρει η εκµετάλλευση της γης.
ΑΠΑΝΤΗΣΤΕ ΚΑΙ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΕΡΩΤΗΣΗ, ΑΣΧΕΤΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΠΟΥ
∆ΩΣΑΤΕ ΣΤΗΝ ΕΡΩΤΗΣΗ 1
4. Πιστεύετε πως η γεωργική εκµετάλλευση της γης :
Βοηθάει στην οικονοµία της οικογενείας µας
Βοηθάει στην οικονοµία της χώρας µας
Βοηθάει στην οικονοµία της οικογενείας µας και του κράτους µας
∆εν βοηθάει οικονοµικά ούτε την οικογένειάς µας, ούτε της χώρας µας.
Σας ευχαριστώ
135

MANUAL ΛΕΒΗΤΑ ΠΕΛΛΕΤ BIOMAX 1. Σηµαντικές

BUSINESS PLAN

Νευρικό σύστημα και εξαρτησιογόνες ουσίες

ΜΕΛΕΤΗ ΦΥΤΡΩΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΠΟΡΩΝ ΠΕΝΤΕ ΦΑΙΝΟΤΥΠΩΝ

Pneumo-kast - SM Pharmaceuticals

Κατεβάστε το σχετικό pdf

Ασθενείς με υπέρταση/δυσλιπιδαιμία. Νόστιμες συνταγές από τον