3ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΔΑΦΝΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ: ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΙ ΕΞΑΡΤΗΣΙΟΓΟΝΕΣ ΟΥΣΙΕΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ: 2012-2013 Α’ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟ 1 ΟΜΑΔΕΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 1η ΥΠΟΟΜΑΔΑ :(ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ) Αλιαϊ Ενκελέιντα Παναγοπούλου Μαρία-Ελένη Σκούλικα Βασιλική Τζώρτζογλου Σεβαστή Ραυτογιάννη Φιλοθέη 2η ΥΠΟΟΜΑΔΑ :(ΚΑΠΝΙΣΜΑ) Δρακόπουλος Γιάννης Καραφωτιάς Παναγιώτης Μαλίνογλου Αντώνης Μακρής Αποστόλης Καντέλι Διονύσης 3η ΥΠΟΟΜΑΔΑ :(ΑΛΚΟΟΛ) Αβράμης Δημήτρης Αρτσίτας Πέτρος Γεωργακόπουλος Θεοδόσης Γκιόντσα Αινείας Γρηγοράκος Δημήτρης 4η ΥΠΟΟΜΑΔΑ :(ΝΑΡΚΩΤΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ) Ζορμπάκη Αθηνά Μαρία Μπούμη Μαρία Μυστηρίδου Νικολέτα Παπαϊωάννου Ασημίνα Πάστρα Καλλιόπη ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΓΟΥΡΓΟΥΛΗ ΚΑΛΛΙΟΠΗ- ΠΕ.04.04 2 ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ: -Λίγα λόγια για το Νευρικό Σύστημα ενότητα 1.ΤΜΗΜΑΤΑ ΝΕΥΡΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ: i)Εγκέφαλος (Κ.Ν.Σ) ii)Νωτιαίος Μυελός iii)Περιφερικά Νεύρα ενότητα 2.ΕΙΔΗ ΚΥΤΤΑΡΩΝ: i)Νευρώνες - αισθητικοί - κινητικοί - ενδιάμεσοι ii)Νευρογλοιακά Κύτταρα ενότητα 3.Ασθένειες του νευρικού συστήματος -ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 3 Λίγα λόγια για το Νευρικό Σύστημα Το νευρικό σύστημα αποτελεί το σύστημα που ρυθμίζει και ελέγχει την λειτουργία όλων των οργάνων του ανθρωπίνου σώματος, καθώς επίσης και την μεταξύ τους αρμονική συνεργασία.Αποτελείται κυρίως από εξειδικευμένα κύτταρα, τους νευρώνες, των οποίων η λειτουργία είναι να υποδέχονται αισθητικά ερεθίσματα και να τα μεταφέρουν στα εκτελεστικά όργανα, δηλαδή τους μυς και τους αδένες. ΕΝΟΤΗΤΑ1η ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ -Κ.Ν.Σ. Από τι αποτελείται το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα και ποιά η λειτουργία του; Το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα (ΚΝΣ) είναι το βασικότερο μέρος ενός νευρικού συστήματος. Το ΚΝΣ παίζει το βασικότερο ρόλο στην επεξεργασία της πληροφορίας που λαμβάνεται από τις αισθήσεις του οργανισμού,στη ρύθμιση πολλών από τις λειτουργίες του, στην εκδήλωση της σκέψης και της λογικής και μαζί με το Περιφερειακό Νευρικό Σύστημα, ελέγχουν τη συμπεριφορά αλλά και τις περισσότερες από τις ζωτικές λειτουργίες ενός οργανισμού. Αποτελείται από τον εγκέφαλο και το νωτιαίο μυελό οι οποίοι προστατεύονται από το κρανίο και τη σπονδυλική στήλη αντίστοιχα και αποτελούν τα κύρια κέντρα όπου γίνεται η διαπλοκή, η συσχέτιση και η ολοκλήρωση των νευρικών πληροφοριών. Από τα οστά που τους περιβάλλουν, οι ιστοί του ΚΝΣ χωρίζονται από τρεις στιβάδες, τις μήννιγες:    Η εξωτερική και η πιο σκληρή είναι η σκληρή μήνιγγα. Κάτω από την σκληρή μήνιγγα βρίσκεται η αραχνοειδής μήνιγγα,σχηματίζοντας με τη σκληρή μήνιγγα τον υποσκληρίδιο χώρο. Τέλος η χοριοειδής μήνιγγα αποτελεί την εσωτερική μήνιγγα η οποία εφαρμόζει στον εγκέφαλο και τον νωτιαίο μυελό και ορίζει με την από πάνω αραχνοειδή μήνιγγα τον υπαραχνοειδή χώρο. Ανατομία Εγκεφάλου-Περιφερικό Νευρικό Σύστημα Ο εγκέφαλος βρίσκεται μέσα στην κρανιακή κοιλότητα. Έχει βάρος 1300-1400 kg στον άνδρα και 1200-1300 kg στην γυναίκα. Η εμβρυολογική του καταγωγή είναι από το κεφαλικό άκρο του μυελικού σωλήνα το οποίο χωρίζεται με περισφίξεις, αρχικά σε τρία ανευρύσματα που είναι το πρόσθιο, το μέσο, και το οπίσθιο εγκεφαλικό κυστίδιο και τέλος σε πέντε με διαίρεση του προσθίου σε τελικό και διάμεσο και του οπίσθιου σε οπίσθιο και έσχατο. Από τα πέντε αυτά εγκεφαλικά κυστίδια διαπλάθονται τα πέντε τμήματα του εγκεφάλου που είναι ο 4 τελικός εγκεφαλος με τα δύο ημισφαίρια, ο διάμεσος εγκέφαλος με τους οπτικούς θαλάμους, ο μέσος εγκέφαλος με το τετράδυμο και τα εγκεφαλικά σκέλη, ο οπίσθιος εγκέφαλος με τη γέφυρα και την παρεγκεφαλίδα και τέλος με τον έσχατο εγκέφαλο με τον προμήκη μυελό. Η διαίρεση του εγκεφάλου χωρίζεται σε τρία μέρη τα δύο ημισφαίρια, το στέλεχος και την παρεγκεφαλίδα.Ο τελικός εγκέφαλος αποτελείται από τα δύο ημισφαίρια τα οποία χωρίζονται με την επιμήκη σχισμή του εγκεφάλου και από την παρεγκεφαλίδα με την εγκάρσια σχισμή. Τα ημισφαίρια συνδέονται μεταξύ τους με συνδέσμους και σχηματίζουν στο εσωτερικό τους μια κοιλότητα που ονομάζεται πλάγια κοιλία. Σε κάθε ημισφαίριο διακρίνουμε τρεις επιφάνειες την έξω, την έσω, και την κάτω επίσης και τρία χείλη, τα άνω, τα έξω, και τα έσω. Τρεις πόλους που είναι ο μετωπιαίος, ο ινιακός και ο κροταφικός. Ο ρινικός εγκέφαλος αποτελείται από μια κεντρική μοίρα που φέρεται γύρω από το μεσολόβιο και μια περιφερική. Η κεντρική μοίρα σχηματίζει δύο ομόκεντρες έλικες γύρω από το μεσολόβιο εκ των οποίων η έξω ονομάζεται ψαλιδωτή ενώ η έσω είναι διασπασμένη σε πολλές μικρές έλικες. Αποτελείται από τα εγκεφαλικά και τα νωτιαία νεύρα με τα νευρικά γάγγλιά τους. Υποδιαιρείται περαιτέρω σε:   Απαγωγό τμήμα του οποίου οι νευρώνες απάγουν σήματα από τον εγκέφαλο και το νωτιαίο μυελό προς τους περιφερικούς ιστούς. Αυτόνομο Νευρικό Σύστημα: το οποίο λειτουργεί ακούσια και ρυθμίζει τις καθημερινές ανάγκες χωρίς τη συνειδητή συμμετοχή του νου. Το αυτόνομο νευρικό σύστημα ελέγχει όργανα, ιστούς και αδένες στο σώμα και διακρίνεται σε: 1. Συμπαθητικό σύστημα το οποίο προετοιμάζει το σώμα για αυξημένες απαιτήσεις ετοιμότητας. 2. Παρασυμπαθητικό σύστημα, που έχει σκοπό την εξοικονόμηση και εναποθήκευση ενέργειας. 3. Σωματικό σύστημα: είναι υπεύθυνο για εκούσιες λειτουργίες. και 4. Προσαγωγό τμήμα του οποίου οι νευρώνες προσάγουν πληροφορίες από την περιφέρεια προς το κεντρικό νευρικό. ΝΩΤΙΑΙΟΣ ΜΥΕΛΟΣ Από τι αποτελείται ο Νωτιαίος Μυελός; Ο νωτιαίος μυελός είναι μια μακριά, λεπτή σωληνοειδής δέσμη νευρικών κυττάρων που προέξέχει από τον εγκέφαλο μέσα στη σπονδυλική στήλη. Αποτελεί βασική μονάδα του ΚΝΣ. Βρίσκεται στο νωτιαίο σωλήνα, ο οποίος είναι ένας εσωτερικός σωλήνας της σπονδυλικής στήλης. Από τα πλάγια του νωτιαίου μυελού, ξεκινούν τα νεύρα, τα οποία είναι γνωστά ως νωτιαία νεύρα.Τα νωτιαία νεύρα μέσα στον σπονδυλικό σωλήνα διαιρούνται σε δύο κλάδους, που ονομάζονται πρόσθιες και οπίσθιες ρίζες. Το αισθητικό νευρικό σύστημα 5 συνδέεται με τον μυελό με τις οπίσθιες ρίζες, ενώ κινητικό νευρικό σύστημα συνδέεται με τον μυελό με τις πρόσθιες ρίζες. Ο νωτιαίος μυελός αποτελείται από περιοχές λευκής και φαίας ουσίας, οι οποίες είναι διατεταγμένες αντίθετα σε σχέση με τον εγκέφαλο. Τι είναι η φαία ουσία και απο τι αποτελείται και τι η λευκή; ΦΑΙΑ ΟΥΣΙΑ Η φαιά ουσία απο σώματα ονόματει νευρώνες , ενώ στη λευκή ουσία οι νευράξονες που προέρχονται από νευρώνες των οποίων τα σώματα βρίσκονται στον εγκέφαλο. Η ουσία αυτη βρίσκεται στο κέντρο του νωτιαίου μυελού ενώ η λευκή βρίσκεται εξωτερικά.Στο εγκάρσιο επίπεδο, η φαιά ουσία βρίσκεται στο κέντρο του νωτιαίου μυελού και έχει μορφή σαν πεταλούδα, αν και δεν έχει σταθερό σχήμα κατά μήκος του μυελού. Η φαιά ουσία έχει μπροστά και πίσω δύο προεξοχές, το πρόσθιο και οπίσθιο κέρας. Στο κατακόρυφο επίπεδο αυτά τα κέρατα σχηματίζουν την πρόσθια και οπίσθια φαιά στήλη αντίστοιχα. Το πρόσθιο κέρας σχετίζεται με τις κινητικές ίνες και το οπίσθιο με τις αισθητικές. ΛΕΥΚΗ ΟΥΣΙΑ Όσο αναφορά τη λευκή ουσία και αυτή με την σειρά της αποτελείται από ξεχωριστά τμήματα που συνδέονται με το κινητικό νευρικό σύστημα και ξεχωριστά που συνδέονται με το αισθητικό νευρικό σύστημα. Η λευκή ουσία αποτελείται κυρίως από νευρογλοιακά κύτταρα και νευρικές ίνες που προέρχονται από τον εγκέφαλο. Οι νευρώνες του νωτιαίου μυελού είναι υπεύθυνοι για τα αντανακλαστικά. Tι είναι οι Νωτιαίοι Οδοί και ποιά η λειτουργία τους; Μέσα στο νωτιαίο μυελό οι νευρικές ίνεσ σχηματίζουν δεμάτια τα οποία ανήκουν σε διαφορετικούς οδούς.Υπάρχουν δύο τύποι οδων:   Οι ανιούσες νωτιαίες οδοί και Οι κατιούσες νωτιαίες οδοί οι οποίες περιλαμβάνουν νευράξονες που προέρχονται απο νευρώνες που βρίσκονται στον εγκέφαλο. Οι κατιούσες νωτιαίες οδοί χωριζονται σε  Μεσοκοίλιες οδούς οι οποίες σχετίζονται με τη στάση του σώματος και τις  Πλευρικές οδούς οι οποίες σχετίζονταο με τις εκούσιες κινήσεις και ελέγχονται άμεσα απο τον εγκεφαλικό φλοιό.Οι πλευρικές οδοί αποτελούνται απο δύο δεμάτια την εγκεφαλονωτιαία οδό και την ερυθρονωτιαία οδό. 6 Επίσης υπάρχουν η αιθουσονωτιαία οδος η οποία είναι υπεύθυνη για την πάνω και κάτω κίνηση των ματιών ώστε να έχουν σταθερή θέση την ώρα του βαδίσματος και η καλυπτονωτιαία οδος η οποία ειναι υπεύθυνη για την ικανότητα των ματιών μας να ακολουθούν έναν κινούμενο στόχο. Από τι περιβάλλεται ο Νωτιαίος μυελός; Ο νωτιαίος μυελός περιβάλλεται από τρεις μήνιγγες, δηλαδή χιτώνες συνδετικού ιστού, οι οποίες περιβάλλουν, προστατεύουν και συγκρατούν το νωτιαίο μυελό στο σπονδυλικό σωλήνα, όπως κάνουν στον εγκέφαλο στην κρανιακή κοιλότητα. Αυτές οι τρεις μήνιγγες είναι:  Η χοριοειδής μήνιγγα που συμφύεται με τον εγκέφαλο και το νωτιαίο μυελό Η αραχνοειδής μήνιγγα που βρίσκεται ανάμεσα στις δύο άλλες και εφάπτεται με τη  Η σκλαρή μήνιγγα που είναι η παχύτερη και εξωτερικότερη των τριών Μεταξύ της αραχνοειδούς και της χοριοειδούς μήνιγγας υπάρχει ο υπαραχνοειδής χώρος, ο οποίος περιέχει εγκεφαλονωτιαίο υγρό. Στο πλάι του νωτιαίου μυελού βρίσκεται ο οδοντωτός σύνδεσμος, ο οποίος συγκρατεί το μυελό στη θέση.  ΠΕΡΙΦΕΡΙΚΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Από τι αποτελείται το περιφερικό νευρικό σύστημα και ποιά η λειτουργια του; To περιφερικό νευρικό σύστημα (ΠΝΣ) αποτελείται απο τα νεύρα και γάγγλιο εκτός του εγκεφάλου και του νωτιαίου μυελού.Η κύρια λειτουργια του περιφερειακού νευρικού συστήματος είναι να συνδεθεί το κεντρικό νευρικό σύστημα (ΚΝΣ) των άκρων και των οργάνων.Σε αντίθεση με το κεντρικό νευρικό σύστημα , το περιφερικό νευρικό σύστημα δεν προστατεύεται από το οστό της σπονδυλικής στήλης και του κρανίου ή από το φράγμα αίματος-εγκεφάλου αφήνοντας το έτσι εκτεθειμένο σε τοξίνες και μηχανικές βλάβες.Το περιφερικό νευρικό σύστημα διαιρείται σε σωματικό νευρικό σύστημα και το αυτόνομο νευρικό σύστημα.Τα κρανιακά νεύρα αποτελούν μέρος το περιφερικού νευρικού συστήματος με εξαίρεση του κρανιακού νεύρου,το οπτικό νεύρο και τον αμφιβληστροειδή χιτώνα. 7 ΕΝΟΤΗΤΑ 2η ΕΙΔΗ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΝΕΥΡΩΝΕΣ Με τον όρο νευρώνας ορίζουμε το κύτταρο που αποτελεί δομικό μέρος και λειτουργική μονάδα του νευρικού συστήματος. Κάθε νευρώνας αποτελείται από ένα κυτταρικό σώμα, που περιλεμβάνει τον πυρήνα και μεγάλο αριθμό οργανιδίων, και απο μία ή περισσότερες αποφυάδες. Από τι αποτελείται ο νευρώνας; Υπάρχουν διάφοροι τύποι νευρώνων, οι οποίοι διαφέρουν πολύ στη μορφή. Χαρακτηριστικό των νευρώνων είναι η μεγάλη ασυμμετρία στο σχήμα. Οι νευρώνες αποτελούνται από: Το σώμα, το μεγαλύτερο κεντρικό τμήμα του κυττάρου μεταξύ των δενδριτών και του νευράξονα και περιλαμβάνει το πυρήνα του κυττάρου.  Τον νευράξονα, μια λεπτή ίνα που μπορεί να είναι μέχρι και δεκάδες χιλιάδες φορές μεγαλύτερη σε μήκος από τη διάμετρο του σώματος. Αυτή η δομή μεταφέρει τα νευρικά σήματα από τον νευρώνα. Κάθε νευρώνας διαθέτει μόνο ένα άξονα, αλλά αυτός ο άξονας μπορεί να διακλαδίζεται έντονα, με αποτέλεσμα να επιτυγχάνεται η επικοινωνία με πολλά κύτταρα-στόχους.Ο νευράξονας του νευρώνα συνήθως περιέχει μία χαρακτηριστική ουσία, την μυελίνη , η οποία καθορίζει και την αγωγιμότητά του. Η μυελίνη παίζει ρόλο μονωτή αποτρέποντας την διαρροή ιόντων στην μεμβράνη του άξονα. Υπάρχουν και σημεία που ο νευροάξονας εμφανίζεται γυμνός και αυτά ονομάζονται κόμβοι Ρανβιέ.  Τους δενδρίτες, σχετικά κοντές διακλαδιζόμενες κυτταρικές προεξοχές ή αποφυάδες. Ο κάθε νευρώνας έχει πολλούς δενδρίτες με πολλές διακλαδώσεις. Αυτές οι δομές αποτελούν το δίκτυο με το οποίο ο νευρώνας προσλαμβάνει σήματα από άλλα κύτταρα. Τα κύματα αυτά φτάνουν στους δενδρίτες του κάθε νευρικού κυττάρου από νευρίτες άλλων νευρικών κυττάρων.Στην άκρη των δενδριτών βρίσκονται τα προσυναπτικά κομβία και οι συνάψεις και από εκεί το κύτταρο λαμβάνει ή μεταδίδει τα σήματα.  Ο αριθμός των νευρικών κυττάρων είναι τεράστιος και είναι αδύνατο να μετρηθεί, ούτε να υπολογιστεί ακριβώς. Οι παλαιοί ανατόμοι είχαν υπολογίσει ότι στον ανθρώπινο εγκέφαλο υπάρχουν δύο τρισεκατομμύρια νευρώνες 8 Πόσα είδη νευρώνων υπάρχουν, ποιοί είναι αυτοί και ποιά η λειτουργία τους; Οι νευρώνες χωρίζονται σε τρεις κύριες κατηγορίες από τις οποίες οιι σημαντικότεροι τύποι νευρώνων είναι οι εξής: 1. Οι αισθητήριοι νευρώνες : συμμετέχουν στη λήψη ερεθισμάτων από το περιβάλλον, μεταφέροντας τις πληροφορίες από τα αισθητήρια όργανα στο κεντρικό νευρικό σύστημα. 2. Οι κινητικοί νευρώνες : μεταφέρουν τα μηνύματα στα δραστικά κύτταρα. 3. Οι ενδιάµεσοι ή συνδετικοί νευρώνες : στο εσωτερικό του κεντρικού συστήματος, ενσωματώνουν τις πληροφορίες που παρέχουν οι αισθητήριοι νευρώνες και τις μεταδίδουν στους κινητικούς νευρώνες. Σύμφωνα με τον αριθμό, το μήκος και τις διακλαδώσεις που έχουν, υπάρχουν οι : 1. Μονόπολοι ή καλύτερα Ψευδομονόπολοινευρώνες με μία αποφυάδα που είναι πολύ κοντή και χωρίζεται σε δύο κλάδους από τους οποίους ο ένας από τους δύο θα λειτουργήσει ως δενδρίτης. 2. Δίπολοι νευρώνες με σώμα από το οποίο εκφύονται ένας άξονας και ένας δενδρίτης από αντίθετους πόλους. 3. Πολύπολοι νευρώνες με έναν μόνο άξονα και πολλούς δενδρίτες. Μια ειδική κατηγορία αυτών των νευρώνων είναι οι πυραμοειδές νευρώνες. ΝΕΥΡΟΓΛΟΙΑΚΑ ΚΎΤΤΑΡΑ Τι είναι τα νευρογλοιακά κύτταρα και ποιός είναι ο ρόλος τους; Τα νευρογλοιακά κύτταρα είναι μη-νευρικά κύτταρ τα οποία συμβάλλουν στην διατήρηση της ομοιόστασης και παρέχουν στήρηξη και προστασία στους νευρώνες του εγκεφάλου. Στον ανθρώπινο εγκέφαλο υπάρχουν αναλογικά ένα νευρογλοιακό κύτταρο ανά νευρώνα και τρία ανα δύο στην εγκεφαλική φαία ουσία.Υπάρχουν τρία είδη νευρογλοιακών κυττάρων, τα μικρογλοία,τα αστρογλοία και οι ολιγοδενδρίτες. Τα νευρογλοιακά κύτταρα έχουν τους εξής ρόλους:   Να περιβάλλουν τους νευρώνες και να τους κρατάνε στην θέση τους Να παρέχουν θρεπτικές ουσίες και οξυγόνο στους νευρώνες 9    Να απομονώνουν τον εναν νευρώνα από τον άλλον Να εξουδετερώνουν παθογόνα και Να απομακρύνουν νεκρους νευρώνες. Ποιά είναι τα είδη των νευρογλοιακών κυττάρων; Αστροκύτταρα Χωρίζονται είτε ιστολογικά είτε ογκοκεντρικά. Μοιάζουν όπως παραπέμπει και η ονομασία τους στο σχήμα με αστέρι.Ο κύριος ρόλος τους είναι υποστηρικτικόςδομικός, προφύλαξη του αιματοεγκεφαλικού φραγμού ενώ λαμβάνουν μέρος και σε πολύπλοκες διαδικασίες όπως του ανοσοποιητικού και της ομοιόστασης.Η συχνότερη κλινική διαταραχή που προκαλούν είναι το αστροκύττωμα, ένας από τους πρωτοπαθείς όγκους του εγκεφάλου. Ολιγοδενδροκύτταρα Αποτελούν τα κύτταρα που επενδύουν τους άξονες των νευρώνων με μια στιβάδα λιπιδίων την λεγόμενη μυελίνη.Η μυελίνη λειτουργεί μονωτικά ηλεκτρικά, επιτρέποντας στο "ρεύμα" να μην χάσει την ορμή του κατά την μετάδοσή του.Η κλινική διαταραχή των ολιγοδενδροκυττάρων περιλαμβάνει έναν βραδέως αναπτυσσόμενο όγκο, το ολιγοδενδογλοίωμα και τη γνωστή σκληρυνση κατα της πλάκας. Επενδυματικά κύτταρα Πρόκειται για κύτταρα πού έχουν ρόλο στην προστασία του εγκεφαλονωτιαίου υγρού.(ΕΝΥ).Χωρίζονται περαιτέρω σε αυτά που μεταφέρουν ουσίες από το ΕΝΥ στο αίμα και αυτά που το δημιουργούν.Ανάλογα με την λειτουργία που επιτελούν προκαλούν και την αντίστοιχη κλινική διαταραχή με πιο γνωστή τα επενδυδώματα ή θηλώματα του χοριοειδούς πλέγματος. Μικρογλοιακά κύτταρα Αποτελούν τα "μακροφάγα" κύτταρα τα κύτταρα δηλαδή πού "καθαρίζουν" το νευρικό σύστημα από τα κύτταρα που το ανοσοποιητικό σύστημα σημαίνει ως μη λειτουργικά. Κύτταρα Schwann Θα ήταν δυνατό να ειπωθεί ότι είναι τα ολιγοδενδροκύτταρα του Περιφερικού Νευρικού συστήματος μια και επενδύουν τα περιφερικά νεύρα με μυελίνη.Έχουν 10 διαφορετικό τρόπο όμως που το κάνουν αυτό σε σύγκριση με τα ολιγοδενροκύτταρα ενώ έχουν μία επιπλέον λειτουργία της ανακατασκευής των κατεστραμμένων περιφερικών νεύρων και πιο συγκεκριμένα των αξόνων. Οι κλινικές διαταραχές που μπορούν να προκαλέσουν μπορεί να είναι επίκτητες ή εκ γενετής. Τα σβαννώματα είναι καλοήθεις όγκοι των κυττάρων Schwann και παρουσιάζονται συχνά σε μία γενετική νόσο γνωστή ως νευροϊνωμάτωση τύπου Ι. ΕΝΟΤΗΤΑ3η ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΤΟΥ ΝΕΥΡΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΠΕΡΙΦΕΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Ποιές είναι οι ασθένειες που εκδηλώνονται στο περιφερικο σύστημα; Τα περιφερικά νεύρα μεταφέρουν τα μηνύματα από τον εγκέφαλο και το νωτιαίο μυελό στους μυς, στα όργανα και σε άλλους ιστούς του σώματος.Oι ασθένειες που εκδηλώνονται ή άλλες βλάβες που δημιουργούνται για διάφορους λόγους στα νεύρα αυτά, προκαλούν περιφερική νευροπάθεια. Σε μερικές περιπτώσεις μόνο ένα νεύρο ή μια ομαδα σχετιζόμενων νεύρων εμπλέκονται στη νευροπάθεια.Στην πολυνευροπάθεια επηρεάζονται πολλά νεύρα σε διάφορες περιοχές του σώματος. Τα νεύρα αποτελούνται απο διάφορες νευρικές ίνες που ελεγχουν την αίσθηση, την κίνηση, τη μετάδοση του πόνου ή την ισορροπία. Για το λόγο αυτό, τα σημεία και συμπτώματα της νευροπάθειας εξαρτώνται από το είδος των νευρικών ινών που πάσχουν. Έχουν περιγραφεί περισσότεροι από 100 τύποι περιφερικής νευροπάθειας. Μερικά σημεία και συμπτώματα που συνοδεύουν την περιφερική νευροπάθεια ε'ιναι τα ακόλουθα:  Πόνος, ο οποίος μπορεί να είναι εξαιρετικά έντονος και διαπεραστικός  Μουδιάσματα  Αίσθημα καύσου  Μυρμηγκιάσματα 11  Περιοχές του δέρματος που είναι υπερευαισθητες  Απώλεια τριχών στις περιοχές που επηρεάζονται Αλλοιώσεις του δλερματος στις περιοχές που εξαρτώνται απο το επηρεαζόμενο νεύρο ή νεύρα   Ατροφία μυών με μυϊκή αδυναμία Ποιά ειναι τα κύρια είδη νευροπάθειας;  Η Διαβητική νευροπάθεια η οποία εμφανίζεται στις περιοχές κάτω απο τα γόνατα Η Νευραλγία του τριδύμου νεύρου η οποία χαρικτηρίζεται απο οδυνηρό πόνο ο οποίοε εμφανίζεται ξαφνικά στην περιοχλη της μιας μεριάς του προσώπου.  Η Κληρονομική νευροπάθεια η οποία οφείλεται σε κληρονομικές γενετικές ανωμαλίες.  Η Νευροπάθεια του αυτόνομου νευρικού συστήματος το οποίο ελεγχει τις λειτουργίες του σώματος που γίνονται αυτόματα όπως η αναπνοη πχ.  Η Έλλειψη βιταμινών κυρίως θειαμίνη, νιακίνη ο υποσιτισμος και ο αλκοολισμός ειναι αίτια υποβιταμίνωσης.   Παρενέργειες φαρμάκων Τα τραύματα τα οποία μπορούν να προκληθούν απο οδικά δυστυχήματα, πτώσεις,κατάγματα ή από βλάβες στη σπονδυλική στήλη.  Η Υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ.Το αλκοόλ ειναι τοξικό για το νευρικό σύστημα.   Μολύνσεις μεταξυ αυτών και ο ιός του AIDS. Παθήσεις του ανοσολογικού συστήματος.Στις αυτοάνοσες ασθένειες ο ίδιος ο οργανισμός λόγω παθολογικών μηχανισμών, δημιουργεί αντισώματα ή κύτταρα που επιτίθενται κατά παράδοξο τρόπο εναντίον των δικών του οργάνων.  Άλλες ασθένειες που συνοδεύονται από νευροπάθεια ειναι οι παθήσεις των νεφρών, του ήππατος, του κυκλοφορικού συστήματος, του μεταβολισμού, του ενδπκρινολογικού συστήματος και διάφορες μορφές καρκίνου. Η ΝΟΣΟΣ ΤΟΥ ΚΙΝΗΤΙΚΟΥ ΝΕΥΡΩΝΑ Τι είναι η νόσος του κινητικού νευρώνα; 12 Η νόσος του κινητικού νευρώνα είναι μια προοδευτική, εκφυλιστική ασθένεια που προσβάλει τα κινητικά νευρικά κύτταρα στον εγκέφαλο και νωτιαίο μυελό. Οι αιτίες της νόσου παραμένουν άγνωστες στις περισσότερες περιπτώσεις. Μόνο ένα μικρό ποσοστό γύρω στο 5% όλων των περιπτώσεων κληρονομείται. Ποιά ειναι τα κλινικά σημάδια και συμπτώματα της νόσου του κινητικού νευρώνα; Η ασθένεια εμφανίζεται με ατροφία μυών και αδυναμία στα χέρια ή/και στα πόδια, η οποία χαρακτηριστικά δεν είναι συμμετρική, σπαστικότητα και δυσκολία στη βάδιση. Άλλοι ασθενείς μπορεί να παρουσιάσουν πρώτα ή πιο σοβαρά αδυναμία και ατροφία των μυών του προσώπου, της γλώσσας και του αυχένα, με συμπτώματα όπως δυσκολία στην ομιλία, στη κατάποση ή ακόμη και στην αναπνοή. Σταδιακά η ασθένεια επεκτείνεται σε όλους τους εκούσιους μύες του σώματος και οδηγεί σε προοδευτική παράλυση. Μέσος όρος επιβίωσης μετά τη εμφάνιση της νόσου είναι 3-5 χρόνια, αλλά υπάρχουν πολλές περιπτώσεις με πιο σύντομη ή πιο αργή εξέλιξη. Η νοητική λειτουργία και οι αυτόνομοι μύες όπως οι σφικτήρες και η καρδιά δεν επηρεάζεται. ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ (ΚΝΣ) Ποιές είναι οι παθήσεις του κεντρικού νευρικού συστήματος (ΚΝΣ); Η κατάθλιψη είναι η συχνότερη ψυχική διαταραχή. Εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο νοσούν από αυτή. Αποτελεί ένα από τα συχνότερα ιατρικά προβλήματα της πρωτοβάθμιας φροντίδας.Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας (Π.Ο.Υ.), το 2020 θα αποτελεί παγκοσμίως τη δεύτερη σε συχνότητα αιτία θανάτου και αναπηρίας. Η σχιζοφρένεια προσβάλλει το 1 - 1,5 % του πληθυσμού. Εμφανίζεται κυρίως στην ηλικία της νεότητας (Άνδρε 20 έτη) – (γυναίκες 30 έτη).Η νόσος σπάνια αρχίζει πριν από τα 10 έτη ή μετά τα 40. Αυτούς που επηρεάζει τους κάνει ανίκανους να έχουν παραγωγική ζωή. Ο Νευροπαθητικός Πόνος είναι πόνος, που γίνεται αντιληπτός από έκτοπες σωματοαισθητικές ίνες του περιφερικού ή του κεντρικού νευρικού συστήματος. 13 Η επιληψία είναι νοσηρή κατάσταση που οφείλεται σε υπέρμετρη και παροξυσμική εκφόρτιση ενός πληθυσμού νευρώνων του εγκεφάλου, με αποτέλεσμα αιφνίδια, παροδική και επαναλαμβανόμενη διαταραχή της συνείδησης και ποικίλων σωματικών και ψυχικών και νοητικών λειτουργιών.Υπό τον όρο επιληψία δεν νοείται μια ενιαία νόσος, αλλά ποικίλες κλινικές εκδηλώσεις με ενδεχομένως διαφορετική αιτιολογία. H ημικρανία είναι μια οικογενής παροξυσμική νευρολογική διαταραχή, που χαρακτηρίζεται από αυτόματα επεισόδια κεφαλαλγιών ή επεισόδια κεφαλαλγιών που προκαλούνται από κάποιο εκλυτικό αίτιο και που σχετίζονται με : διαταραχές του αυτόνομου νευρικού συστήματος (ναυτία, ωχρότητα)  αυξημένη ευαισθησία σε εξωτερικά ερεθίσματα (φως, ήχος, οσμή)  νευρολογικά συμπτώματα  μεταβολές στη διάθεση (άγχος, κατάθλιψη)  ΣΚΛΗΡΥΝΣΗ ΚΑΤΑ ΠΛΑΚΑΣ Τι είναι η σκλήρυνση κατά πλάκας (ΣΚΠ); Η ΣΚΠ δεν είναι μεταδοτική ασθένεια. Η ΣΚΠ δεν είναι ψυχική διαταραχή. Η ΣΚΠ δεν είναι κληρονομική πάθηση. Η σκλήρυνση κατά πλάκας είναι η πιο κοινή νευρολογική ασθένεια που προσβάλλει περίπου 80.000 ανθρώπους στη Βρετανία και 250.000 στις Η.Π.Α. Στην Ελλάδα οι πάσχοντες υπολογίζονται γύρω στους 8.000. Είναι πιο συχνή στα ψυχρά κλίματα: όσο πιο μακριά είναι κάποια χώρα από τον Ισημερινό, τόσο μεγαλύτερη είναι και η συχνότητα εμφάνισης της νόσου. Ποιά είναι τα συμπτώματα της σκλήρυνσης κατά πλάκας; Η ΣΚΠ είναι μια πάθηση με πολλές μεταβολές. Η απομυελίνωση μπορεί να προσβάλει τόσο τα κινητήρια όσο και τα αισθητήρια νεύρα του κεντρικού νευρικού συστήματος και έτσι μπορεί να επιδράσει στην κίνηση, στην αφή ή στις άλλες αισθήσεις. Τα συμπτώματα διαφέρουν πολύ ανάλογα με το ποια νεύρα έχουν προσβληθεί. Μερικά είναι εμφανή, άλλα όμως, όπως η κούραση, η εναλλαγή διάθεσης, η απώλεια πρόσφατης μνήμης και η δυσκολία συγκέντρωσης, είναι συνήθως συμπτώματα ακαθόριστα ή "κρυφά" που είναι δύσκολο να τα περιγράψουμε σε άλλους. 14 Υπάρχουν όμως μερικά συμπτώματα κοινά σε πολλούς πάσχοντες, όπως: Διπλωπία ή θάμπωμα στα μάτια αδυναμία ή ανικανότητα ενός ή και των δύο άκρων Αλλαγή στην αίσθηση των χεριών ή των ποδιών, όπως π.χ. μούδιασμα, ζάλη ή αστάθεια κούραση δυσανάλογη προς τις δραστηριότητές μας ή απρόσμενη κούραση ανάγκη για συχνή ή επιτακτική ούρηση ή δυσκολία ούρησης.Δεν υπάρχει ένας και μοναδικός τύπος σκλήρυνσης κατά πλάκας. Ο κάθε άνθρωπος παρουσιάζει συμπτώματα που ο άλλος μπορεί να μην έχει. Αλλά και τα συμπτώματα του ίδιου του ατόμου είναι δυνατόν να ποικίλλουν από καιρό σε καιρό. Δεν υπάρχει δηλαδή "τυπική" ΣΚΠ. Είναι μια πάθηση "προσωπική", σαν το δακτυλικό αποτύπωμα, και έτσι δεν είναι δυνατή μια γενική περιγραφή της νόσου ή μια βέβαιη πρόγνωση. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ http://www.psychotherapyandrehabilitation.gr/?p=712 http://el.wikipedia.org/wiki.  http://www.medlook.net.cy/article.asp?item_id=2585  http://www.mdacyprus.org/MDAcyprus/page.php?pageID=17&mpath=/11/26  http://www.pharmanel.gr/default.asp?id=200010042&lcid=1032  http://www.healthierworld.gr/portal/cc7146d26842552e/31ab328e47c4ea3f/d8 7c68a56bc8eb80/2247fd8e28edeb73/509421719867b607.html   15 ΚΑΠΝΙΣΜΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1ο Κεφάλαιο: Η ιστορία του καπνού 2ο Κεφάλαιο: Νικοτίνη-Χημική σύσταση 3ο κεφάλαιο: Κάπνισμα και επίδραση στο Νευρικό Σύστημα- Εθισμός 4ο κεφάλαιο: Αίτια και παράγοντες που συντελούν στην έναρξη του καπνίσματος 5ο κεφάλαιο: Καρκίνος και συσχέτιση του με το κάπνισμα 6ο κεφάλαιο: παθητικό κάπνισμα-επιπτώσεις στην υγεία 7ο κεφάλαιο: Ερωτηματολόγιο σε μια συγκεκριμένη ομάδα μαθητών 8ο κεφάλαιο: Αντιμετώπιση και απεξάρτηση από το τσιγάρο- Θεραπεία 9ο κεφάλαιο: Εναλλακτικοί τρόποι καπνίσματος 10ο κεφάλαιο: Στατιστικά στοιχεία 11ο κεφάλαιο: Βιβλιογραφία 16 1ο κεφάλαιο: Η ιστορία του καπνού Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι το καπνό τον ανακάλυψε ο Κολόμβος αλλά αύτη το μύθο τον κατέρριψαν οι Ινδιάνοι. Στην Αμερική πολύ πριν ανακαλυφθεί από τον Κολόμβο οι Ινδιάνοι χρησιμοποιούσαν τον καπνό και πίστευαν ότι έχει σπουδαίες φαρμακευτικές ιδιότητες. Τον κάπνιζαν ή τον μασούσαν και έπαιζε σημαντικό ρόλο στις διάφορες τελετουργίες. Η εισαγωγή του στην Ευρώπη έγινε το 1556 όταν έφτασε στη Γαλλία και στη συνέχεια στην Πορτογαλία και την Ισπανία. Οι ιδιότητές του έγιναν γνωστές χάρη στον Γάλλο πρεσβευτή στην Πορτογαλία Ζαν Νικό, (Jean Nicot) στον οποίον οφείλεται και η επιστημονική του ονομασία, Νικοτιανή ο ταμπάκος (Nicotiana tabacum), επίσης γνωστό ως Νικοτιανή η κοινή (αποδιδόμενο στα ελληνικά ως "Νικοτιανή"). Από εκεί με τους Πορτογάλους και Ισπανούς θαλασσοπόρους μεταφέρθηκε σε ολόκληρο τον κόσμο. Η πρώτη επιστημονική έρευνα επί του θέματος παρουσιάστηκε το 1962, από τον ιατρικό σύλλογο της Μ. Βρετανίας. Δύο χρόνια αργότερα, στις 31 Ιανουαρίου 1964, αμερικανική κυβερνητική έκθεση με τίτλο «Καπνός και Υγεία» συνέδεσε για πρώτη φορά το κάπνισμα με τον καρκίνο των πνευμόνων και τη χρόνια βρογχίτιδα. Τότε άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους και οι πρώτες αντικαπνιστικές καμπάνιες, που οδήγησαν το 1965 σε νόμο, ο οποίος προέβλεπε -μεταξύ άλλων- την αναγραφή σε όλα τα πακέτα των τσιγάρων ότι «το κάπνισμα βλάπτει σοβαρά την υγεία». Στις 6 Φεβρουαρίου 1987 τέθηκαν σε εφαρμογή τα πρώτα μέτρα κατά του καπνίσματος στις αμερικανικές δημόσιες υπηρεσίες. 17 Η καλλιέργεια του καπνού έφτασε στην Ελλάδα από τον Πόντο και από τα παράλια της Μικράς Ασίας. Στην αρχή καλλιεργή8ηκε στην Ανατολική Μακεδονία και στη συνέχεια διαδόθηκε και στις υπόλοιπες περιοχές της χώρας. Σημαντικά ιστορικά στοιχεία για την καλλιέργεια του καπνού και τη σημασία της κατά το 18ο και 19ο αιώνα, αναφέρονται στο έργο του Δημητρίου Ζωγράφου "Η ιστορία της Ελληνικής Γεωργίας". Τα στοιχεία αυτά που σε μεγάλο βαθμό αντλούνται από το βιβλίο του Γάλλου Μποζούρ "Πίναξ του Εμπορίου της Ελλάδος" (1978), προέρχονται δε από τις περιηγήσεις του στην Ελλάδα κατά το 18ο αιώνα και πριν την Ελληνική Επανάσταση. 2ο κεφάλαιο: Νικοτίνη-Χημική σύσταση Η βασική χημική ουσία που είναι υπεύθυνη για τις περισσότερες επιπτώσεις του καπνίσματος είναι η νικοτίνη. Η χημική αυτή ουσία ανήκει στην οικογένεια των αλκαλοειδών μαζί με την κοκαΐνη, την στρυχνίνη, την μορφίνη και την καφεΐνη. Τα αλκαλοειδή είναι αζωτούχες ενώσεις με ισχυρή δράση στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Η νικοτίνη στην φυσική της μορφή είναι ένα άχρωμο έλαιο, πικρό και καυτερό που σκουραίνει όταν εκτεθεί στον αέρα. Η νικοτίνη διαλύεται στο νερό και στο σάλιο γεγονός που διευκολύνει την απορρόφησή της από τον βλεννογόνο της στοματικής κοιλότητας, το βρογχικό επιθήλιο και τις κυψελίδες. Μετά την είσοδό της στον οργανισμό η νικοτίνη διασπάται στο μεγαλύτερο μέρος στο ήπαρ και αποβάλλεται ενώ ένα μικρότερο μέρος αποβάλλεται από τον ιδρώτα και τα ούρα. Κατά την είσοδο της στα αγγεία προκαλεί αγγειοσύσπαση που σημαίνει ότι οι διακυμάνσεις στην αυξομείωση της ελαστικότητας των αγγείων οδηγεί σε βλάβη του αγγειακού 18 τοιχώματος και σε αυτήν την δράση οφείλονται οι καρδιακές επιπτώσεις του καπνίσματος. Το μονοξείδιο του άνθρακος είναι μία ακόμη ουσία που περιέχεται στον καπνό. Αυτό λόγω της υψηλότερης χημικής συγγένειας που έχει με την αιμοσφαιρίνη διώχνει το οξυγόνο από την αιμοσφαιρίνη και παίρνει την θέση του με αποτέλεσμα να εμποδίζει την δημιουργία της οξυγονοαιμοσφαιρίνης σχηματίζοντας ανθρακυλαιμοσφαιρίνη στην περιοχή της ανταλλαγής αερίων στις κυψελίδες. Το μονοξείδιο του άνθρακα καταστέλλει τις λειτουργίες του εγκεφάλου. Η εισπνοή του μονοξειδίου και η δημιουργία ανθρακυλαιμοσφαιρίνης κάνει τον καπνιστή να αναπνέει σαν να ήταν σε μεγάλο υψόμετρο με χαμηλή περιεκτικότητα οξυγόνου. Ο καπνός του τσιγάρου περιέχει πάνω από 4.000 χημικές ουσίες. ακετόνη (ουσία που υπάρχει και στα καθαριστικά των νυχιών, το γνωστό ασετόν), αμμωνία (που χρησιμοποιείται στα καθαριστικά πατωμάτων και που προστίθεται στα τσιγάρα για να αυξήσει την απορρόφηση της νικοτίνης), αρσενικό (το γνωστό δηλητήριο, που χρησιμοποιείται και για τα ποντικοφάρμακα), μονοξείδιο του άνθρακα (βασικό συστατικό των καυσαερίων, που δεσμεύει την αιμοσφαιρίνη και στερεί οξυγόνο από τα κύτταρα), ανιλίνη (βασικό χημικό συστατικό χρωμάτων) ναφθαλίνη (η γνωστή ουσία που χρησιμοποιούμε για την προστασία των ρούχων από το σκώρο), κυανιούχες ενώσεις προπάνιο μεθάνιο φορμαλδεύδη (γνωστή καρκινογόνος ουσία) 19 ραδιενεργά κατάλοιπα (από την μόλυνση των καλλιεργειών) μυρμηγκικό οξύ λευκαντικές ουσίες κ.ο.κ. Τουλάχιστον 43 από τις χημικές ουσίες που βρίσκονται στον καπνό αποδεδειγμένα έχουν καρκινογόνες ιδιότητες, δηλ. προκαλούν καρκίνο. 20 3ο κεφάλαιο: Κάπνισμα και επίδραση στο Νευρικό ΣύστημαΕθισμός Η φράση «εθισμένος σε ...» δημιουργεί σε πολλούς ανθρώπους αρνητικούς συνειρμούς και συναισθήματα. Ο εθισμένος σε κάποια ουσία ταυτίζεται εν πολλοίς με ένα άτομο που δε νοιάζεται για τίποτα. Η πιο κλασική περίπτωση είναι οι εθισμένοι στη νικοτίνη. Πριν εξετάσουμε για ποιους λόγους κάνει ο άνθρωπος κατάχρηση ορισμένων ψυχοτρόπων ουσιών και πώς μπορεί να εθιστεί σε αυτές θα προσπαθήσουμε να προσδιορίσουμε ορισμένους όρους. Η κατάχρηση αναφέρεται στην υπερβολική και επίμονη χρήση μιας ουσίας χωρίς να υπάρχει προφανής ιατρικός λόγος. Η κατάχρηση μιας ουσίας οδηγεί τις περισσότερες φορές στην εξάρτηση ή τον εθισμό. Ο εθισμός είναι μια χρόνια, υποτροπιάζουσα νόσος που χαρακτηρίζεται από διαρκή ενασχόληση για την εύρεση της εξαρτησιογόνου ουσίας (π.χ. νικοτίνη, αλκοόλ, κάνναβη, ηρωίνη, κοκαΐνη, αμφεταμίνες, βενζοδιαζεπίνες, κ.α.), ακαταμάχητη επιθυμία και καταναγκασμό για τη λήψη της και αδυναμία περιορισμού ή διακοπής της χρήσης, η οποία δεν έχει καμία ιατρική αναγκαιότητα παρά μόνο αρνητικές συνέπειες για το άτομο. Η έρευνα των τελευταίων ετών στις νευροεπιστήμες έχει καταδείξει πέραν πάσης αμφιβολίας ότι ο εθισμός είναι μια νόσος του εγκεφάλου. Η αρχική απόφαση ενός ατόμου να δοκιμάσει μια ουσία επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες: γενετικούς, ιδιοσυγκρασιακούς, ψυχολογικούς και περιβαλλοντικούς. Από τη στιγμή, όμως, που μια εξαρτησιογόνος ουσία εισέλθει στον οργανισμό, μπορεί να προάγει μια συμπεριφορά συνεχούς αναζήτησης δρώντας κατευθείαν στον εγκέφαλο, επηρεάζοντας τη δομή και τη λειτουργία του εγκεφάλου και προκαλώντας μακροχρόνιες αλλαγές που επηρεάζουν τη μετέπειτα συμπεριφορά των χρηστών. 21 Για ποιο λόγο οι άνθρωποι καταφεύγουν στο να κάνουν κατάχρηση εθιστικών ψυχοτρόπων ουσιών; Αν και πολλοί φαίνεται να είναι οι παράγοντες που οδηγούν κάποιον στη χρήση εθιστικών ουσιών, οι άνθρωποι καταφεύγουν σε αυτήν για δύο κυρίως λόγους: για να νοιώσουν καλά (δηλαδή να βιώσουν ευφορία, ευχαρίστηση, ηδονή από τη λήψη αυτών των ουσιών) ή για να νοιώσουν καλύτερα (π.χ. να αντιμετωπίσουν το άγχος που μπορεί να έχουν ή τα καταθλιπτικά συμπτώματα και τη δυσφορία). Και στις δύο περιπτώσεις η λήψη ουσιών ενισχύει τον οργανισμό και οι ουσίες λειτουργούν ως ενισχυτές. Οι εθιστικές ουσίες, εκτός από τις άμεσες ενισχυτικές ιδιότητες που έχουν, έχουν επίσης τη δυνατότητα να κινητοποιούν τη συμπεριφορά μέσω περιβαλλοντικών ερεθισμάτων με τα οποία έχουν συσχετιστεί-συνδεθεί κατά το παρελθόν. Έτσι, για παράδειγμα, η τοποθεσία όπου κάποιος έκανε κατά το παρελθόν χρήση μιας ουσίας ή τα εργαλεία που χρησιμοποιούσε για τη χρήση, ή η μουσική που άκουγε παράλληλα, μπορούν από μόνα τους πλέον να προκαλέσουν μια κατάσταση ακαταμάχητης επιθυμίας για λήψη της ουσίας. Τέτοια εξαρτημένα ερεθίσματα φαίνεται ότι μπορούν να προκαλέσουν υποτροπή σε πρώην χρήστες, ακόμα και μετά από μακρά περίοδο αποχής από τη χρήση. Αρκετές μελέτες, τόσο σε πειραματόζωα όσο και στον άνθρωπο, έχουν δείξει ότι οι εθιστικές ουσίες ενεργοποιούν τα εγκεφαλικά συστήματα ανταμοιβής, δηλαδή τα συστήματα αυτά που διαμεσολαβούν για να βιώσει κάποιος ηδονή-ευχαρίστηση. Η λήψη εθιστικών ουσιών αυξάνει την απελευθέρωση ενδογενών ουσιών του εγκεφάλου, όπως η ντοπαμίνη και η σεροτονίνη σε αυτές τις περιοχές. 22 Με τη συνεχιζόμενη, όμως, χρήση ο εγκέφαλος προσαρμόζεται και τα εγκεφαλικά συστήματα ανταμοιβής απευαισθητοποιούνται. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την εκδήλωση στερητικών συμπτωμάτων που ποικίλουν, ανάλογα με την ουσία στην οποία έχει εθιστεί κάποιος. Το σύνδρομο στέρησης κατά κανόνα χαρακτηρίζεται από δύο διακριτές ομάδες συμπτωμάτων: τα φυσικά ή σωματικά (π.χ., ρίγη, κοιλιακό άλγος, υπερδραστηριότητα αυτόνομου νευρικού συστήματος) και τα συναισθηματικά ή υποκειμενικά (συμπτώματα που αποτελούν έναυσμα για τη συνέχιση της χρήσης, π.χ., δυσφορία, ευερεθιστότητα, άγχος, ανηδονία, καταθλιπτική διάθεση, ακαταμάχητη επιθυμία για χρήση). Τα συμπτώματα αυτά είναι δυσάρεστα, προκαλούν δυσφορία και για να τα αποφύγει ο χρήστης συνεχίζει να λαμβάνει την εξαρτησιογόνο ουσία. Έτσι το άτομο εισέρχεται σε ένα φαύλο κύκλο. Ο εγκέφαλος ενός εθισμένου διαφέρει και σε άλλα σημεία από αυτόν ενός μη εθισμένου. Υπάρχουν σημαντικές αλλαγές στη γονιδιακή έκφραση, σε πρωτεΐνες και ένζυμα, στη δομή και τη μορφολογία των νευρικών κυττάρων και τέλος στη μεταβολική δραστηριότητα. Με άλλα λόγια, η χρόνια χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών προκαλεί σημαντική αναδιοργάνωση στη δομή και λειτουργία του εγκεφάλου. Ο εθισμός σε ουσίες είναι μια χρόνια υποτροπιάζουσα διαταραχή που χαρακτηρίζεται από περιόδους κατάχρησης κάποιας ουσίας, συνδρόμου στέρησης, αποχής από τη χρήση, υποτροπής και επαναλαμβανόμενων προσπαθειών διακοπής της χρήσης. Δεν έχουμε κατανοήσει ακόμα για ποιους λόγους ορισμένα άτομα έχουν αυτή την προδιάθεση προς την υποτροπή. Πειραματικές μελέτες σε ζώα και κλινικές παρατηρήσεις στον άνθρωπο έχουν δείξει ότι η υποτροπή εξαρτάται κυρίως από τρεις παράγοντες: την εκ νέου λήψη της ουσίας, την έκθεση σε ερεθίσματα που έχουν συνδεθεί στο παρελθόν με την ουσία ή τη χρήση της, και το στρες. 23 4ο κεφάλαιο: Αίτια και παράγοντες που συντελούν στην έναρξη του καπνίσματος Οι περισσότεροι που ξεκινούν το κάπνισμα είναι σε νεαρή ηλικία, όπου δεν μπορούν να αντιληφθούν τις επιπτώσεις που θα έχει η συνήθεια αυτή στην υγεία τους. Γενικώς, το θάρρος και η τόλμη στη νεαρή ηλικία οδηγούν σε πολλές διαφορετικές συμπεριφορές, που μπορεί να αποβούν αρνητικές για τη σωματική ακεραιότητα του ατόμου. Οι νέοι συνήθως υιοθετούν μια αισιόδοξη στάση ότι όλα όσα συμβαίνουν σε άλλους καπνιστές δεν πρόκειται να συμβούν στους ίδιους. Επιστήμονες προσπάθησαν να διερευνήσουν και άλλους λόγους που ωθούν κάποιον να ξεκινήσει το κάπνισμα, γνωρίζοντας εκ των προτέρων τους κινδύνους. Μερικοί από τους λόγους είναι: η κοινωνική πίεση, γενετικοί λόγοι, διαφημιστικοί λόγοι, καθώς και λόγοι σχετικά με τον έλεγχο βάρους του ατόμου. **Κοινωνική πίεση: Πολλοί νέοι, στην κοινωνική πίεση που ασκείται από φίλους που ήδη καπνίζουν, «αναγκάζονται» να ξεκινήσουν το κάπνισμα γιατί η υπόλοιπη παρέα καπνίζει και δεν θέλουν να νιώθουν διαφορετικοί. Επίσης, οι νέοι επηρεάζονται και από τις ταινίες, όπου ο άντρας που καπνίζει είναι συνήθως αυτός που πετυχαίνει και είναι ικανός, έχει κατακτήσεις στο αντίθετο φύλο. Σε ό,τι αφορά το γυναικείο πληθυσμό, στην ταινία η γυναίκα που καπνίζει είναι αυτή που ξέρει τι ζητάει από τη ζωή και είναι δυναμική και σίγουρη για τον εαυτό της. Αυτά τα πρότυπα οδηγούν στο να διαμορφώνονται εικόνες σε ότι αφορά τη φιγούρα του καπνιστή. **Γενετικοί παράγοντες: Μια άλλη παράμετρος που επηρεάζει ορισμένους ανθρώπους να καπνίζουν αφορά την ύπαρξη ενός συγκεκριμένου γονιδίου, σύμφωνα με έρευνες που διεξήχθησαν το 1950 σε δίδυμα από τους Pomerleau και Kardia, του SLC6A3, το οποίο μπορεί να έχει διαφορετικές μορφές σε κάθε 24 άνθρωπο. Σύμφωνα με τους ερευνητές, παρατηρήθηκε ότι άτομα που έχουν τη μορφή του συγκεκριμένου γονιδίου του τύπου SLC6A3-9 έχουν μικρότερες πιθανότητες να ξεκινήσουν το κάπνισμα πριν από την ηλικία των 16 ετών. Η συγκεκριμένη μορφή του γονιδίου συνδέεται με τη μεταφορά της ντοπαμίνης, η οποία είναι ιδιαίτερα σημαντική για την ενίσχυση του εγκεφάλου. Το συγκεκριμένο γονίδιο δεν αποτελεί παρ' όλα αυτά το γονίδιο του μη καπνιστή, αλλά αποτελεί έναν από τους λόγους που δικαιολογούν την επιρροή που μπορεί να έχει η ύπαρξη ενός γονιδίου στην επιθυμία ενός ατόμου να καπνίσει. **Διαφημιστικοί λόγοι: Σε συνδυασμό με την κοινωνική πίεση, η διαφήμιση αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες επιρροής των εφήβων σε ότι αφορά το κάπνισμα. Παρ' όλο που οι εταιρείες καπνού υποστήριζαν ότι οι διαφημιστικές τους καμπάνιες αφορούν μόνο τον επηρεασμό των ήδη καπνιστών στο να αλλάξουν μάρκα τσιγάρων, παρατηρήθηκε ότι έφηβοι ήδη καπνιστές, που έβλεπαν διαφημίσεις κάποιας μάρκας τσιγάρων και τους άρεσε, έφταναν να καπνίζουν 4 φορές περισσότερο μετά την προβολή της διαφήμισης. **Έλεγχος βάρους: Πολλά νεαρά κορίτσια και αγόρια πιστεύουν ότι καπνίζοντας μπορούν να περιορίσουν το φαγητό και κατά συνέπεια το βάρος τους. Έρευνες έχουν δείξει ότι τα κορίτσια παρουσιάζουν αυτή την αντίληψη περισσότερο από τα αγόρια και κορίτσια που έχουν παρουσιάσει διαταραχές στο φαγητό, όπως βουλιμία ή ανορεξία, τείνουν να καπνίζουν δύο φορές περισσότερο από κορίτσια που δεν έχουν παρουσιάσει κάποια αντίστοιχη διατροφική διαταραχή. Γιατί συνεχίζουν να καπνίζουν; **Εθισμός: Ένας καπνιστής συνεχίζει να έχει την επιθυμία να καπνίζει γιατί η όλη διαδικασία γίνεται συνήθεια. Σε μια έρευνα που διεξήχθη σε καπνιστές, παρουσιάστηκαν αποτελέσματα που έδειχναν ότι άτομα που είχαν καπνίσει 100 τσιγάρα στη ζωή τους και άτομα που κάπνιζαν περισσότερα από 15 τσιγάρα την 25 ημέρα, θεωρούσαν τη διακοπή του καπνίσματος αδύνατη ή πάρα πολύ δύσκολη. Ένας καπνιστής που είναι εθισμένος δεν σκέφτεται μόνο το τσιγάρο, αλλά και το γεγονός ότι υπάρχουν στιγμές που δεν καπνίζει. Συνήθως γνωρίζουν πότε κάπνισαν το τελευταίο τσιγάρο τους και πόση ώρα θα κάνουν μέχρι να καπνίσουν το επόμενο. Δεδομένου ότι το κάπνισμα είναι συνήθεια, παρουσιάζεται και το γεγονός ότι αυτοί που είναι καπνιστές δεν θα φύγουν από το σπίτι ή το γραφείο τους χωρίς να ελέγξουν αν έχουν πάρει το πακέτο τα τσιγάρα μαζί τους ή ακόμα και το γεγονός ότι πάντα έχουν κρυμμένα πακέτα σε περίπτωση ανάγκης, όπως αναφέρουν χαρακτηριστικά σε συνεντεύξεις. **Θετική και αρνητική ενίσχυση / επιβράβευση: Συνήθως το κάπνισμα ενός τσιγάρου συνδέεται με ευχάριστα γεγονότα ή ακόμα και δυσάρεστα συναισθήματα. Το γεγονός ότι όταν ο καπνιστής είναι ευδιάθετος καπνίζει, αυτή η κίνηση οδηγεί σε ένα συνδυασμό ενίσχυσης και ταύτισης αυτών των συναισθημάτων με ένα τσιγάρο. Αντίθετα, σε περιπτώσεις που το άτομο αισθάνεται στενοχωρημένο και προβληματισμένο και σε αυτή την περίπτωση το τσιγάρο λειτουργεί ως αντίθετο της αρνητικής σκέψης και ως χαλαρωτικό. Επομένως και σε αυτή την περίπτωση το τσιγάρο λειτουργεί ενισχυτικά στην οποιαδήποτε συμπεριφορά (θετική ή αρνητική) που θα εκδηλώσει ο καπνιστής. **Αισιόδοξη προκατάληψη: Πολλά άτομα που συνεχίζουν να καπνίζουν έχουν μια αισιόδοξη σκέψη για το άτομό τους σε ότι αφορά την υγεία τους και τις συνέπειες των επιπτώσεων που έχει το κάπνισμα σε αυτή. Είτε υπερεκτιμώντας τις δυνάμεις του οργανισμού τους είτε θέτοντας οι ίδιοι ένα όριο ηλικίας που θεωρούν ικανοποιητικό, έχει παρατηρηθεί ότι όλοι οι καπνιστές υιοθετούν μια αισιόδοξη στάση σχετικά με τις πιθανότητες να νοσήσουν λόγω τσιγάρου. *Φόβος για απόκτηση περιττών κιλών: Τέλος, οι άνθρωποι συνεχίζουν να καπνίζουν γιατί θεωρούν ότι διακόπτοντας το 26 κάπνισμα, θα παχύνουν. Ακόμα και γυναίκες σε ενδιαφέρουσα, πολλές φορές βρίσκονται σε σύγχυση για το αν θα καπνίσουν, όχι γιατί μπορεί να κάνουν κακό στο έμβρυο αλλά γιατί κινδυνεύουν να πάρουν περιττά κιλά. Η ενασχόληση με τον έλεγχο βάρους και το κάπνισμα σχετίζεται έντονα με την εθνικότητα, την ηλικία και το φύλο του καπνιστή. Το κάπνισμα είναι σήμερα η σημαντικότερη αιτία ασθένειας και θανάτου παγκοσμίως. Το συστηματικό κάπνισμα αποτελεί αιτία θανάτου για 540000 Ευρωπαίους ετησίως ενώ στη χώρα μας 15000 άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους κάθε χρόνο εξαιτίας του. Η Ελλάδα παρουσιάζει την υψηλότερη αναλογία καπνιστών μεταξύ των δυτικό ευρωπαϊκών χωρών και σύμφωνα με έρευνα του Ελληνικού Ιδρύματος Καρδιολογίας, η ηλικία έναρξης του καπνίσματος συνεχώς μειώνεται. Το 60% των καπνιστών αρχίζει πριν τα 13 χρόνια και το 90% πριν τα 18. Όπως γίνεται αντιληπτό, η πιο κρίσιμη περίοδος στη ζωή ενός ατόμου που μπορεί να το ωθήσει στο κάπνισμα είναι η εφηβεία. Από τι όμως επηρεάζονται οι έφηβοι και αρχίζουν το κάπνισμα σε αυτή την ηλικία; Σπουδαίο ρόλο διαδραματίζουν τόσο η οικογένεια, όσο και οι συνομήλικοι. Μιλώντας για την οικογένεια, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι τα παιδιά επηρεάζονται ιδιαίτερα από το άμεσο οικογενειακό τους περιβάλλον δηλαδή από τους γονείς, τα μεγαλύτερα αδέλφια ή τους συγγενείς τους. Όλα αυτά τα άτομα λειτουργούν ως πρότυπα για τα παιδιά, τα οποία από περιέργεια αγοράζουν μόνα τους τσιγάρα ή τα παίρνουν κρυφά από το πακέτο των γονιών. Επιπλέον, οι γονείς συνηθίζουν να στέλνουν τα παιδιά τους να τους αγοράσουν τσιγάρα ή σε ορισμένες περιπτώσεις προσφέρουν οι ίδιοι το πρώτο τσιγάρο στα παιδία. Είναι πιθανόν, στη προσπάθειά τους να φανούν στα παιδιά τους συγκαταβατικοί, προοδευτικοί η μοντέρνοι να προβαίνουν σε πράξεις που να τα θέτουν σε κίνδυνο. Στην Ελλάδα, σύμφωνα με το Ελληνικό Ίδρυμα Καρδιολογίας, το 9% 27 των εφήβων που καπνίζουν έχει παροτρυνθεί από τους γονείς του. Εκτός όμως από τους γονείς, στην οικογένεια ίσως υπάρχουν μεγαλύτερα αδέλφια τα οποία επηρεάζουν τα μικρότερα. Ειδικότερα, οι συνήθειες καπνίσματος των παιδιών φαίνεται ότι επηρεάζονται από τις αντίστοιχες συνήθειες των μεγαλύτερων παιδιών της οικογένειας. Έρευνες έχουν δείξει ότι όταν ένας μεγαλύτερος αδελφός καπνίζει, το παιδί υιοθετεί τη στάση αυτή του αδελφού, ανεξάρτητα αν είναι αγόρι ή κορίτσι και ανεξάρτητα από το αν οι γονείς καπνίζουν ή όχι. Οι έφηβοι, όμως, βρίσκονται σε μια ηλικία κατά την οποία επηρεάζονται σημαντικά από τους φίλους τους. Το 65% των μαθητών που καπνίζουν έχει παροτρυνθεί από ένα φίλο ή φίλη του. Τη σημαντικότερη επιρροή βέβαια την ασκεί ο στενότερος φίλος. Ο λόγος για τον οποίο συμβαίνει κάτι τέτοιο είναι η πίεση που ασκείται συχνά στις ομάδες συνομηλίκων. Η πίεση αυτή οδηγεί τα νεαρά άτομα στο κάπνισμα με σκοπό να μειωθεί το άγχος που προκαλούν οι διάφορες κοινωνικές επαφές. Οι πλέον επιρρεπείς έφηβοι είναι όσοι έχουν χαμηλή αυτοπεποίθηση. Επιπροσθέτως, οι έφηβοι αρχίζουν το κάπνισμα λόγω της ανάγκης που νιώθουν για αναγνώριση και του φόβου απόρριψης μέσα σε μια ομάδα όπου οι περισσότεροι φίλοι καπνίζουν. Ο έφηβος επομένως θα πρέπει να έχει αυτοπεποίθηση, ώστε να μη νιώθει ότι οι φίλοι του θα τον απορρίψουν γιατί δεν καπνίζει. Να πιστεύει στον εαυτόν του και να αποφεύγει όσα άτομα προσπαθούν να του αλλάξουν τις συνήθειές του, ασκώντας του ψυχολογική και συναισθηματική πίεση. Εξετάσαμε λοιπόν, τους κυριότερους παράγοντες που ωθούν τους εφήβους στο κάπνισμα. Τι μπορεί επομένως να γίνει ώστε να βοηθηθούν τα παιδιά και να αποφύγουν τέτοιου είδους συμπεριφορές; Είναι γενικά αποδεκτό ότι η πρόληψη του καπνίσματος είναι ευκολότερη από τη διακοπή του. Επομένως, 28 κρίνεται αναγκαία η εφαρμογή προγραμμάτων που θ ’απευθύνονται όχι μόνο στους εφήβους αλλά και στο ευρύτερο κοινωνικό τους περιβάλλον. Πιο συγκεκριμένα, προγράμματα χρειάζεται να ευαισθητοποιήσουν τόσο τα σχολεία όσο και τα κοινωνικό σύνολο και να δραστηριοποιήσουν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης με κύριο στόχο τη μείωση της διάδοσης του καπνίσματος. Επίσης κρίνεται αναγκαία η επιβολή σχετικών απαγορεύσεων, περιορισμών και προστίμων. Ένα πρώτο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση γίνεται στη χώρα μας με την εφαρμογή του νόμου για την απαγόρευση του καπνίσματος από την 1η Ιουλίου. Ιδιαίτερη σημασία έχει η ενημέρωση των γονέων με σκοπό τη δραστηριοποίησή τους σχετική με την αποφυγή υιοθέτησης της «κακής» συνήθειας από τα παιδιά τους. Οι γονείς καταρχήν, είναι σημαντικό να μάθουν να προωθούν ασφαλείς και ισχυρές σχέσεις αγάπης και ενδιαφέροντος με τα παιδιά. Επιπλέον, πρέπει να κατανοήσουν ότι ο καταπιεστικός και αυστηρός έλεγχος δεν βοηθά στην αποτροπή του εφήβου από το κάπνισμα αλλά χρειάζεται να ενδιαφέρονται για το καθημερινό πρόγραμμα και τις δραστηριότητές του. Τέλος, οι καπνιστές γονείς οφείλουν να συνειδητοποιήσουν ότι είναι μακράν πιθανότερο να έχουν παιδιά καπνιστές. Συνεπώς, δε φτάνει μόνο να έχουν αρνητική στάση για το κάπνισμα αλλά είναι απαραίτητο να προσπαθήσουν οι ίδιοι να το κόψουν, ώστε τα παιδιά να μιμηθούν αυτή τους τη πράξη. 29 5ο κεφάλαιο: Καρκίνος και συσχέτιση του με το κάπνισμα Το κάπνισμα αποτελεί τη σημαντικότερη αιτία πρόκλησης καρκίνου και ευθύνεται για περίπου το 30% του συνόλου των θανάτων από καρκίνο. Συγκεκριμένα, το κάπνισμα ευθύνεται για: Το 70 - 90% των θανάτων από καρκίνο του πνεύμονα. Το 75 - 85% των θανάτων από καρκίνο του λάρυγγα. To 50 - 75% των θανάτων από καρκίνο στόματος, φάρυγγα και οισοφάγου. Το 30 - 50% των θανάτων από καρκίνο της ουροδόχου κύστης και των νεφρών. Το 20 - 25% των θανάτων από καρκίνο του παγκρέατος, του στομάχου και μικρότερα ποσοστά άλλων καρκίνων. Η πιθανότητα προσβολής από καρκίνο του πνεύμονα είναι στους καπνιστές κατά 23,3 φορές μεγαλύτερη στους άνδρες και 30 κατά 12,7 φορές στις γυναίκες σε σχέση με τους μη καπνιστές. Αντίστοιχα, πολύ υψηλότερη είναι η πιθανότητα προσβολής από καρκίνο, στόματος, φάρυγγα, οισοφάγου, αλλά και διπλάσια έως τριπλάσια η πιθανότητα για καρκίνο ουροδόχου κύστης, νεφρών, παγκρέατος, κ.ά. Παραδοσιακά, ο καρκίνος του πνεύμονα ήταν μια ασθένεια κυρίως των ανδρών. Από το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά, λόγω του ότι το κάπνισμα στις γυναίκες άρχισε να γίνεται κοινωνικά αποδεκτό, η συχνότητα του καρκίνου του πνεύμονα στις γυναίκες άρχισε να αυξάνεται προοδευτικά. Από το 1987 ο καρκίνος του πνεύμονα έγινε η πρώτη αιτία θανάτου στις Αμερικανίδες, ξεπερνώντας ακόμα και τον καρκίνο του στήθους. Μάλιστα, ο αριθμός των γυναικών που πεθαίνουν λόγω καρκίνου του πνεύμονα, είναι μεγαλύτερος από ότι το άθροισμα των θανάτων λόγω καρκίνων του μαστού και του παχέος εντέρου, που είναι αντίστοιχα η δεύτερη και τρίτη κυριότερη αιτία θανάτων λόγω καρκίνου στις γυναίκες. Η παρατηρούμενη διαφορά στο σχετικό κίνδυνο μεταξύ ανδρών και γυναικών οφείλεται σε πολλούς παράγοντες, όπως την ηλικία έναρξης, τη διάρκεια του καπνίσματος, το μέσο αριθμό τσιγάρων, το βάθος εισπνοής, την ηλικία διακοπής κ.λπ. Συγκεκριμένα έχει αποδειχθεί, ότι ο κίνδυνος εκδήλωσης καρκίνου στους καπνιστές εξαρτάται κυρίως από: Τον αριθμό των τσιγάρων που καπνίζουν. Ο κίνδυνος θανάτου από καρκίνο σε άνδρες που καπνίζουν κατά μέσο όρο κάτω από 10 τσιγάρα την ημέρα είναι 4 - 5 φορές μεγαλύτερος σε σύγκριση με τους μη καπνιστές, ενώ σε όσους καπνίζουν πάνω από 20 τσιγάρα, 15 - 20 φορές μεγαλύτερος (IARC 2002). Στις γυναίκες, ο σχετικός κίνδυνος φαίνεται να είναι κάπως μικρότερος από ότι στους άνδρες καπνιστές. Την ηλικία έναρξης του καπνίσματος. Σε όσους άρχισαν το κάπνισμα σε ηλικία κάτω των 15 ετών, η πιθανότητα θανάτου από καρκίνο του πνεύμονα είναι 17 - 19 φορές μεγαλύτερη από τους μη καπνιστές, ενώ σε όσους άρχισαν σε 31 ηλικία άνω των 25 ετών ο κίνδυνος είναι 4 - 5 φορές μεγαλύτερος από τους μη καπνιστές (US DHHS 1989). Τη συνολική διάρκεια της καπνιστικής συνήθειας, παράγοντας που φαίνεται ότι έχει ιδιαίτερη σημασία. Αν υποθέσουμε ότι ο τριπλασιασμός του αριθμού των τσιγάρων που καταναλώνονται ημερησίως οδηγεί σε τριπλασιασμό του κινδύνου για καρκίνο του πνεύμονα, ο τριπλασιασμός της διάρκειας της καπνιστικής συνήθειας μπορεί να οδηγήσει σε 100πλασιασμό του κινδύνου (IARC 2002). 6ο κεφάλαιο: παθητικό κάπνισμα-επιπτώσεις στην υγεία Παθητικό κάπνισμα ονομάζεται η έκθεση σε καπνό τσιγάρου, που είναι μίγμα άμεσα εκπνεόμενου καπνού από τον καπνιστή και καπνού που απελευθερώνεται έμμεσα από το αναμμένο τσιγάρο, την πίπα, το πούρο κ.λ.π. Το παθητικό κάπνισμα αποτελεί την κυριότερη πηγή ρύπανσης του αέρα σε εσωτερικούς χώρους. Με το παθητικό κάπνισμα εισπνέονται καρκινογόνες αλλά και τοξικές ουσίες που βρίσκονται στον καπνό του τσιγάρου. Ο καπνός του τσιγάρου περιέχει περισσότερες από 4.000 χημικές ουσίες, κάποιες από αυτές έχουν χαρακτηριστεί ως ερεθιστικές, ενώ 60 είναι γνωστές καρκινογόνες ουσίες. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες έχουν συγκεντρωθεί πολλά στοιχεία που δείχνουν ότι το παθητικό κάπνισμα έχει μεγάλη επίπτωση στην υγεία. Στα νεογνά, η έκθεση στο καπνό των γονιών μπορεί να προκαλέσει χαμηλό βάρος γέννησης και να αυξήσει τις πιθανότητες εμφάνισης του συνδρόμου αιφνίδιου θανάτου. Στα μεγαλύτερα παιδιά μπορούν να εμφανιστούν: Ωτίτιδες μέσου ωτός Άσθμα (εμφάνιση, αλλά και παροξύνσεις) 32 Βρογχίτιδα (εμφάνιση, αλλά και παροξύνσεις) Πνευμονία (εμφάνιση, αλλά και παροξύνσεις) Επιπτώσεις σε ενήλικες που βρίσκονται στο περιβάλλον καπνιστών (σπίτι ή εργασία) Καρδιακά νοσήματα Αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια Καρκίνος του πνεύμονα Καρκίνος των παραρρίνιων κόλπων Επίσης, έχει βρεθεί συσχέτιση ανάμεσα στο παθητικό κάπνισμα και τα ακόλουθα: Αυτόματη αποβολή Ανασταλτική επίδραση στη μαθησιακή και συμπεριφορική ανάπτυξη των παιδιών Μηνιγγιτιδοκοκκικές λοιμώξεις στα παιδιά Παροξύνσεις άσθματος στους ενήλικες Καρκίνος και λευχαιμία στα παιδιά Παροξύνσεις στην κυστική ίνωση Ελαττωμένη πνευμονική λειτουργικότητα Καρκίνος του τραχήλου της μήτρας Σε όσους εκτίθενται παθητικά στο κάπνισμα, ο κίνδυνος προσβολής από καρκίνο του πνεύμονα είναι κατά 20 30% μεγαλύτερος από τους μη καπνιστές (US DHHS 2000). Είναι επίσης χαρακτηριστικό, ότι παρά τη μεγάλη μείωση στην περιεκτικότητα των τσιγάρων σε πίσσα και τη χρήση φίλτρων που παρατηρήθηκε μετά το 1980, δεν παρατηρείται ουσιαστική μείωση του κινδύνου στους καπνιστές. Φαίνεται δηλαδή ότι τα «ελαφρά» τσιγάρα ή το φίλτρο δεν μειώνουν τον κίνδυνο (US DHHS 2000). 33 7ο κεφάλαιο: Ερωτηματολόγιο σε μια συγκεκριμένη ομάδα μαθητών 1 ΠΙΣΤΕΥΕΤΕ ΠΩΣ ΠΟΛΛΟΙ ΣΗΜΕΡΙΝΟΙ ΚΑΠΝΙΣΤΕΣ ΑΡΧΙΣΑΝ ΤΟ ΤΣΙΓΑΡΟ ΓΙΑ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟΔΕΚΤΟΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΕΑ ΤΟΥΣ; ΝΑΙ ΟΧΙ (33 ΑΤΟΜΑ ΝΑΙ) (17 ΑΤΟΜΑ ΟΧΙ) 2 ΘΕΩΡΕΙΤΕ ΠΩΣ ΕΙΝΑΙ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΕΦΗΒΟΥΣ Η ΑΡΧΗ ΚΑΙ ΓΙΑ ΑΛΛΕΣ ΔΕΛΕΑΣΤΙΚΕΣ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ; (ΧΡΗΣΗ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΚΛΠ) ΝΑΙ ΟΧΙ (24 ΑΤΟΜΑ ΝΑΙ) (26 ΑΤΟΜΑ ΟΧΙ) 3 ΤΑ ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΧΕΙΣ ΠΑΡΟΤΡΥΝΣΕΙΣ ΤΩΝ ΔΑΣΚΑΛΩΝ-ΚΑΘΗΓΗΤΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΦΗΒΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΘΑ ΒΟΗΘΟΥΣΕ ΩΣΤΕ ΝΑ ΥΠΑΡΞΟΥΝ ΛΙΓΟΤΕΡΟΙ ΧΡΗΣΤΕΣ ΤΣΙΓΑΡΟΥ; ΝΑΙ ΟΧΙ (17 ΑΤΟΜΑ ΝΑΙ) (33 ΑΤΟΜΑ ΟΧΙ) 4 ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ ΤΟΥ ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣ ΣΕ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΔΗΜΟΣΙΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ ΘΑ ΕΦΕΡΝΕ ΑΝΑΤΑΡΑΧΕΣ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΕ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΣΙΕΣ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΧΡΗΣΤΕΣ; ΝΑΙ ΟΧΙ (40 ΑΤΟΜΑ ΝΑΙ) (10 ΑΤΟΜΑ ΟΧΙ) 5 ΘΕΩΡΕΙΤΕ ΟΤΙ Ο ΕΘΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΤΣΙΓΑΡΟ ΕΙΝΑΙ ΨΥΧΟΣΩΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ; ΝΑΙ ΟΧΙ (39 ΑΤΟΜΑ ΝΑΙ) (11 ΑΤΟΜΑ ΟΧΙ) Η ΕΡΕΥΝΑ ΑΥΤΗ ΕΓΙΝΕ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ ΣΕ 50 ΠΑΙΔΙΑ ΧΡΗΣΤΕΣ ΚΑΙ ΜΗ 34 8ο κεφάλαιο: Αντιμετώπιση και απεξάρτηση από το τσιγάροΘεραπεία Οι αποτελεσματικές προσεγγίσεις για την διακοπή του καπνίσματος, περιλαμβάνουν: Α. την παροχή σύντομης συμβουλευτικής παρακίνησης από τους επαγγελματίες υγείας, Β. τη χορήγηση υλικού αυτοβοήθειας, Γ. τη συνέντευξη παροχής κινήτρων, Δ. τη γνωσιακή-συμπεριφοριστική παρέμβαση και Ε. τη φαρμακοθεραπεία. Ο επαγγελματίας υγείας μπορεί να προσωποποιήσει το μήνυμα προς τον καπνιστή δίνοντας έμφαση στα άμεσα οφέλη που συνεπάγεται η διακοπή και υπογραμμίζοντας τους εξατομικευμένους παράγοντες κινδύνου, οι οποίοι σχετίζονται με την κατανάλωση καπνού. Η παρέμβαση αυτή από τον ιατρό θεωρείται αποτελεσματική και αυξάνει τα ποσοστά διακοπής καπνίσματος. Στοιχεία από το Ηνωμένο Βασίλειο δείχνουν ότι 1% με 3% των καπνιστών απέχουν από το κάπνισμα για διάστημα τουλάχιστον έξι μηνών μετά την παροχή σε αυτούς συμβουλευτικής παρακίνησης από κάποιον επαγγελματία υγείας. Φυλλάδια και υλικό αυτοβοήθειας, αποτελούν τα ενημερωτικά δελτία, τα εγχειρίδια, οι βιντεοκασέτες και το ακουστικό υλικό. Η παροχή αυτού του υλικού κρίνεται ενδεδειγμένη, παράλληλα με την φαρμακευτική ή τη συμβουλευτική παρέμβαση. Αν και η χρήση των τηλεπικοινωνιών για την παροχή φροντίδας υγείας παραμένει υπό-αναπτυγμένη, έχουν αναφερθεί αποδεκτά, όχι όμως σημαντικά ποσοστά αποχής από το κάπνισμα ενηλίκων, οι οποίοι δέχονται άμεση βοήθεια και στήριξη μέσω της χρήσης τηλεφωνικών γραμμών. 35 Η συνέντευξη παροχής κινήτρων αποτελεί ένα τύπο συμβουλευτικής παρέμβασης, ώστε οι καπνιστές να αξιολογήσουν την ετοιμότητά τους και να διευκολυνθούν στην ανάληψη δράσης τόσο για τη διακοπή του καπνίσματος, όσο και για την πρόληψη της υποτροπής. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω της διερεύνησης των αμφιθυμικών συναισθημάτων, μέσω της αξιολόγησης των θετικών και αρνητικών σημείων που συνεπάγεται η διακοπή και μέσω της διερεύνησης των προσωπικών εμποδίων που μπορεί να συναντήσει το άτομο στην προσπάθεια του για την τροποποίηση της καπνιστικής συμπεριφοράς. Αποτελεί κλινική στρατηγική, η οποία στοχεύει στην ενίσχυση των κινήτρων του ατόμου και μπορεί να αποδειχθεί αποτελεσματικό σε κάθε φάση της θεραπείας της εξάρτησης. Σε διάστημα 12 μηνών από την ολοκλήρωση παρέμβασης με συνέντευξη παροχής κινήτρων, οι μισοί περίπου από τους καπνιστές κάνουν τουλάχιστον μία προσπάθεια διακοπής.Η γνωσιακή-συμπεριφοριστική θεραπεία επικεντρώνεται στον εντοπισμό και την τροποποίηση τόσο των πεποιθήσεων που αφορούν την επίδραση του καπνίσματος και την αντίληψή του ως εξάρτηση, όσο και αυτών που αφορούν τις μη ρεαλιστικές προσδοκίες για τα καταστροφικά αποτελέσματα που θα επιφέρει η αποστέρηση και η αποχή από το τσιγάρο. Οι αντιλήψεις απέναντι στο κάπνισμα και στη διακοπή του εξετάζονται διεξοδικά με τη βοήθεια γνωσιακών τεχνικών, με στόχο την τροποποίησή τους και την αντικατάστασή τους από ρεαλιστικές πεποιθήσεις. Βάση για τις συμπεριφοριστικές τεχνικές διακοπής του καπνίσματος, στόχος των οποίων είναι οι καπνιστές να μάθουν ξανά να κατευθύνουν τη συμπεριφορά τους, αποτελούν οι δύο βασικές προϋποθέσεις που συμβάλουν στη διατήρηση της συμπεριφοράς του καπνίσματος. Πρόκειται για την αυτοματοποίηση του καπνίσματος σε συγκεκριμένες καταστάσεις καθώς και για τα βραχυπρόθεσμα πλεονεκτήματα τα οποία προσφέρει το κάπνισμα. Σημαντικό είναι το κομμάτι της πρόληψης υποτροπής, το οποίο περιλαμβάνει την εκπαίδευση των καπνιστών στην αναγνώριση, την αποφυγή ή την αντιμετώπιση καταστάσεων υψηλού κινδύνου για υποτροπή. 36 Συμβουλευτική μέσω της συνέντευξης παροχής κινήτρων (χρονικά σύντομη παρέμβαση) καθώς και προγράμματα γνωσιακής-συμπεριφοριστικής θεραπείας, ατομικά ή ομαδικά, πραγματοποιούνται στο Ινστιτούτο Κοινωνικής & Προληπτικής Ιατρικής. Είναι καθοδηγούμενα από ειδικευμένους στη διακοπή του καπνίσματος θεραπευτές και αποτελούν αποτελεσματικά μέσα που οδηγούν στην αύξηση των ποσοστών των ατόμων που επιτυγχάνουν τη διακοπή καπνίσματος. Η γνωσιακή-συμπεριφοριστική θεραπεία μπορεί να οδηγήσει σε ποσοστά διακοπής του καπνίσματος που κυμαίνονται από 36,4% έως και 45,5%. Τα δεδομένα κόστους-οφέλους καταδεικνύουν πως η εφαρμογή της τόσο σε ατομικές, όσο και ομαδικές συνεδρίες, αποτελούν μια από τις πιο αποτελεσματικές παρεμβάσεις για την επιτυχή διακοπή του καπνίσματος. Οι Φαρμακευτικές Mέθοδοι Θεραπεία Υποκατάστασης με Νικοτίνη. Αποτελεί την πιο ευρέως χρησιμοποιούμενη μορφή φαρμακευτικής προσέγγισης για τη θεραπεία της εξάρτησης από τον καπνό. Η φαρμακευτική αγωγή με νικοτίνη βελτιώνει την προσπάθεια διακοπής του καπνίσματος μέσα από έναν ή περισσότερους από τους ακόλουθους μηχανισμούς: 1) Μειώνει τα συμπτώματα που συνοδεύουν την αποχή από το κάπνισμα 2) Μειώνει την έντονη επιθυμία για τσιγάρο 3) Μπορεί να λειτουργήσει ως ανασταλτικός παράγοντας της ψυχολογικής εξάρτησης που δημιουργείται μέσω της τελετουργίας του ανάμματος του τσιγάρου 4) Αποτελεί έναν τρόπο αντιμετώπισης της επιθυμίας σε περιόδους όπου το άτομο μπορεί να αισθανθεί έντονη επιθυμία για τσιγάρο. Υπάρχουν έξι ενδεδειγμένες διαθέσιμες μορφές θεραπείας υποκατάστασης με νικοτίνη: το αυτοκόλλητο, η τσίχλα η ρινική και η εισπνεύσιμη μορφή χορήγησης, η υπογλώσσια μορφή και οι παστίλιες. Οι διαφορές στην ταχύτητα και στην αποτελεσματικότητα της δράσης της νικοτίνης στον οργανισμό, μέσα από τις διαφορετικές αυτές διαθέσιμες μορφές χορήγησης, 37 επιτρέπουν στον ασθενή να επιλέγει τη μορφή θεραπείας που είναι πιο κατάλληλη για τις ανάγκες και τις προτιμήσεις του. - Τα αυτοκόλλητα νικοτίνης. Τα αυτοκόλλητα νικοτίνης κυκλοφορούν σε δόσεις των 5, 10 και 15mg. Είναι επιθέματα, τα οποία ο καπνιστής κολλά σε κάποιο άτριχο σημείο του δέρματος, συνήθως στο μπράτσο. Κάθε μέρα, ένα καινούριο αυτοκόλλητο θα πρέπει να τοποθετείται σε διαφορετικό σημείο του σώματος, ώστε να μην ερεθιστεί το δέρμα. Η δόση εκκίνησης είναι συνήθως στα 15 mg και βαθμιαία μειώνεται στα 10 mg και μετά στα 5 mg. Καλό είναι, τα αυτοκόλλητα νικοτίνης να μην χρησιμοποιούνται για περισσότερο από οκτώ εβδομάδες. Είναι απαραίτητο όμως να συμβουλευτείτε το γιατρό σας για την απαραίτητη δόση και τη διάρκεια της αγωγής. Το κόστος είναι 14,05 για μια συσκευασία με 7 αυτοκόλλητα των 15 mg, 13 ευρώ για μια συσκευασία με 7 αυτοκόλλητα των 10mg και 12,10 ευρώ για μια συσκευασία με 7 αυτοκόλλητα των 5mg. - Οι τσίχλες νικοτίνης: Οι τσίχλες κυκλοφορούν σε δόσεις των 2mg και των 4mg. Η επιλογή εξαρτάται από τον βαθμό της εξάρτησής του καπνιστή. Συνήθως, η τσίχλα θα πρέπει να λαμβάνεται για ένα-δύο μήνες και μέσα στον επόμενο μήνα να μειώνεται η χρήση της. Ο καπνιστής μασά την τσίχλα και μόλις αισθανθεί ένα κάψιμο στη γλώσσα, την τοποθετεί ανάμεσα στα δόντια και στα ούλα. Η ίδια διαδικασία επαναλαμβάνεται, μόλις ο καπνιστής αισθανθεί ξανά την επιθυμία για τσιγάρο. Μια τσίχλα απελευθερώνει νικοτίνη για περίπου 30’. Η δοσολογία αφορά τη χρήση μιας τσίχλας κάθε δύο ώρες. Το κόστος για μια συσκευασία με 30 τεμάχια είναι 4,15 ευρώ. - Το ρινικό σπρέι νικοτίνης. Το ρινικό σπρέι νικοτίνης απελευθερώνει γρήγορα νικοτίνη στον βλεννογόνο της μύτης. Η χρήση του περιλαμβάνει μια-δύο εισπνοές κάθε ώρα. Χρησιμοποιείται το λιγότερο οκτώ φορές την ημέρα και όχι περισσότερο από σαράντα φορές και για διάστημα όχι μεγαλύτερο των οκτώ εβδομάδων. 38 - Η εισπνεύσιμη μορφή νικοτίνης (πίπα νικοτίνης). Η πίπα νικοτίνης είναι ένας κύλινδρος που μοιάζει με τσιγάρο και απελευθερώνει νικοτίνη σε μεγάλη δόση. Η πίπα νικοτίνης φαίνεται ελκυστική, γιατί χρησιμοποιώντας την, ο καπνιστής μιμείται την κίνηση του καπνίσματος. Ο καπνιστής αντικαθιστά το τσιγάρο με την πίπα νικοτίνης. Κατόπιν, εφόσον έχει αποσυνδεθεί η συνήθεια του καπνίσματος με το τσιγάρο, είναι πιο εύκολο για τον καπνιστή να διακόψει τη χρήση της πίπας. Καλό είναι η πίπα νικοτίνης να χρησιμοποιείται κάθε φορά που αισθάνεται ο καπνιστής την επιθυμία για τσιγάρο. Ως προς τη δοσολογία, δεν πρέπει να ξεπερνιούνται οι δεκαέξι δόσεις νικοτίνης την ημέρα και οι δώδεκα εβδομάδες χρήσης. Η πίπα απελευθερώνει ισχυρή δόση νικοτίνης, γι’ αυτό και πρέπει να λαμβάνεται σύμφωνα με τις οδηγίες του γιατρού. Το κόστος για μια συσκευασία με 42 ανταλλακτικά είναι 19.35 ευρώ. Η θεραπεία υποκατάστασης με νικοτίνη, σε όλες τις μορφές της, είναι γενικώς καλά ανεκτή από τον οργανισμό. Οι πιο κοινές παρενέργειες από τη χρήση της είναι οι τοπικές αντιδράσεις, ιδιαιτέρως ο ερεθισμός του δέρματος από τη χρήση του αυτοκόλλητου και η ρινική ενόχληση από τη χρήση του σπρέι, οι οποίες συνήθως δεν απαιτούν διακοπή της θεραπείας. Οι διαταραχές του ύπνου, οι οποίες αποτελούν και σύμπτωμα της αποχής από τον καπνό, αναφέρονται επίσης και στην θεραπεία υποκατάστασης με χρήση αυτοκόλλητων νικοτίνης. Τα ποσοστά διακοπής καπνίσματος αυξάνουν όταν τα προϊόντα της θεραπείας υποκατάστασης με νικοτίνη χρησιμοποιούνται παράλληλα με άλλες παρεμβάσεις. Η χρήση των προϊόντων υποκατάστασης με νικοτίνη θα πρέπει να απευθύνεται κυρίως σε καπνιστές, οι οποίοι είναι κινητοποιημένοι να επιτύχουν τη διακοπή και έχουν ισχυρή εξάρτηση από την νικοτίνη. Η θεραπεία υποκατάστασης με νικοτίνη αυξάνει τις πιθανότητες αποχής από το κάπνισμα 1,5-1,7 φορές, ενώ τα ποσοστά διακοπής κυμαίνονται στο 26%-31%. Βουπροπιόνη 39 Η βουπροπιόνη είναι ένα ήπιο αντικαταθλιπτικό και αρχικά αξιοποιήθηκε ως τέτοιο. Στην πορεία των ερευνών όμως διαπιστώθηκε ότι προκαλεί απέχθεια από το τσιγάρο. Θεωρείται ότι δρα στο κέντρο της απόλαυσης του τσιγάρου στον εγκέφαλο. Πρέπει να χορηγείται υπό ιατρική παρακολούθηση και για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα (7-19 εβδομάδες). Υπάρχουν τουλάχιστον δύο λόγοι για τους οποίους η χορήγηση αντικαταθλιπτικών μπορεί να ωφελήσει κατά την προσπάθεια διακοπής του καπνίσματος: α) η καταθλιπτική συμπτωματολογία μπορεί να είναι ένα σύμπτωμα της αποχής από τη νικοτίνη και η διακοπή του καπνίσματος πολύ συχνά έχει ως συνέπεια την εμφάνιση κατάθλιψης β) η νικοτίνη μπορεί να έχει κάποιες αντικαταθλιπτικές ιδιότητες, οι οποίες συντηρούν τη συνέχιση του καπνίσματος. Η χορήγηση αντικαταθλιπτικών μπορεί λοιπόν να αντικαταστήσει την επίδραση αυτή από την νικοτίνη. Η χορήγηση βουπροπιόνης βελτιώνει σε σημαντικό βαθμό τα συμπτώματα που εμφανίζονται εξ’ αιτίας της αποχής από το κάπνισμα .Μπορεί επίσης να δράσει ως ανταγωνιστής στον υποδοχέα νικοτίνης μειώνοντας την ανθεκτική δυνητική ενέργειά της. Η χορήγηση βουπροπιόνης ξεκινά μια με δύο εβδομάδες πριν την ημερομηνία διακοπής, σε δοσολογία τουλάχιστον 150mg για τις τρεις πρώτες ημέρες και 150mg δύο φορές ημερησίως για το υπόλοιπο χρονικό διάστημα της θεραπείας. H χρήση και η αποτελεσματικότητά της συνίσταται και για την πρόληψη υποτροπής, όταν η διακοπή καπνίσματος έχει ήδη επιτευχθεί. Το κόστος για ένα κουτί με 60 χάπια ανέρχεται στα 76,70 ευρώ. Οι σημαντικότερες παρενέργειες της χορήγησης βουπροπιόνης είναι οι κεφαλαλγίες, η αϋπνία, η ζάλη, η υπέρταση, οι επιληπτικές κρίσεις, η ξηροστομία και τα γαστρεντερικά συμπτώματα.Η βουπροπιόνη δεν μπορεί να λαμβάνεται ανεμπόδιστα από καπνιστές που ακολουθούν ήδη αγωγή για καρδιολογικό ή διαβητολογικό πρόβλημα υγείας. Η λήψη της συνδυάζεται με την ψυχολογική στήριξη του καπνιστή, πιθανώς και με τα υποκατάστατα νικοτίνης. 40 Θεραπεία διάρκειας επτά εβδομάδων, σε συνδυασμό ή όχι με υποκατάστατα νικοτίνης οδηγεί σε ποσοστά διακοπής από 4468%, διπλάσια περίπου σε σχέση με τα ποσοστά διακοπής χωρίς φαρμακευτική βοήθεια. Βαρενικλίνη (champix) Η βαρενικλίνη (varenicline) αποτελεί ένα νέο φαρμακευτικό σκεύασμα το οποίο προορίζεται ειδικά για την θεραπεία διακοπής του καπνίσματος. Η βαρενικλίνη δεν είναι αντικαταθλιπτικό, όπως η βουπροπιόνη και δρα στους υποδοχείς της νικοτίνης στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Η βαρενικλίνη έχει την ιδιότητα να ανακουφίζει από την έντονη επιθυμία για νικοτίνη και από τα στερητικά συμπτώματα. Παράλληλα λειτουργεί ως ανασταλτικός παράγοντας της ψυχολογικής εξάρτησης από τη νικοτίνη που δημιουργείται μέσω της τελετουργίας του ανάμματος του τσιγάρου. Απαραίτητη προϋπόθεση πριν την έναρξη της λήψης βαρενικλίνης είναι ο καθορισμός της ημερομηνίας διακοπής. Η χορήγηση ξεκινά αφού πρώτα το άτομο έχει αποφασίσει μια ημερομηνία διακοπής μέσα στην δεύτερη εβδομάδα της θεραπείας (μεταξύ της ημέρας 8 και της ημέρας 14). Η θεραπεία έχει διάρκεια 12 εβδομάδων. Από την 1η έως της 3η ημέρα χορηγείται 1 δισκίο 0,5mg ημερησίως, ενώ από την 4η έως την 7η ημέρα χορηγείται 1 δισκίο 0,5mg 2 φορές ημερησίως. Από την 8η έως την 14η ημέρα χορηγείται 1 δισκίο 1mg δύο φορές ημερησίως. Η δοσολογία παραμένει σταθερή από την 3η έως την 12η εβδομάδα της θεραπείας. Εφόσον το άτομο έχει πραγματοποιήσει διακοπή, ο γιατρός μπορεί να προτείνει τη συνέχιση της θεραπείας για 12 ακόμη εβδομάδες σε δοσολογία 1mg δύο φορές ημερησίως. Ο κίνδυνος υποτροπής είναι αυξημένος την περίοδο αμέσως μετά το τέλος της θεραπείας. Ο γιατρός μπορεί να αποφασίσει τη σταδιακή μείωση της δόσης κατά το τέλος της θεραπείας. Η βαρενικλίνη εκτιμάται ότι έχει ήπιες ανεπιθύμητες ενέργειες που βαθμιαία υποχωρούν μέσα στο πρώτο δεκαήμερο της λήψης της. Η βαρενικλίνη έχει αξιολογηθεί ως ασφαλής και καλά 41 ανεκτή από τον οργανισμό, ενώ ως πιθανές παρενέργειες του φαρμακευτικού αυτού σκευάσματος αναφέρονται η ναυτία, οι κεφαλαλγίες, η δυσκοιλιότητα και η βίωση άσχημων ονείρων κατά την διάρκεια της νύχτας. Σε περίπτωση που εμφανισθούν ανεπιθύμητες ενέργειες που το άτομο δεν μπορεί να ανεχθεί ο γιατρός μπορεί να αποφασίσει τη μείωση της δόσης προσωρινά ή μόνιμα σε 0,5mg 2 φορές ημερησίως. To κόστος της θεραπείας για τις 2 πρώτες εβδομάδες είναι 48,20 ευρώ και το κουτί για κάθε 2 από τις επόμενες εβδομάδες κοστίζει 52,40 ευρώ. Προγράμματα χορήγησης βαρενικλίνης για διάστημα 12 εβδομάδων φαίνεται να οδηγούν σε ποσοστά διακοπής περίπου 44%. Προκειμένου να διαπιστωθεί η αποτελεσματικότητα της βαρενικλίνης πραγματοποιήθηκε σε δύο μελέτες συγκριτική αξιολόγηση της χορήγησης του φαρμακευτικού αυτού σκευάσματος με τη χορήγηση βουπροπιόνης και με τη χορήγηση εικονικής φαρμακευτικής θεραπείας. Έπειτα από την χορήγηση βαρενικλίνης για διάστημα 12 εβδομάδων και έπειτα από διεξαγωγή βιοχημικού ελέγχου αξιολογήθηκε η αποχή από την κατανάλωση καπνού για διάστημα τουλάχιστον τεσσάρων εβδομάδων. Στην πρώτη μελέτη διαπιστώθηκε αποχή στο 44,4% των ατόμων στα οποία χορηγήθηκε βαρενικλίνη έναντι του 29,5% των ατόμων στα οποία χορηγήθηκε βουπροπιόνη και του 17,7% των ατόμων στα οποία χορηγήθηκε εικονική φαρμακευτική θεραπεία. Η δεύτερη μελέτη κατέδειξε σχεδόν πανομοιότυπα ποσοστά αποχής τα οποία ανέρχονταν σε 44%, 30% και 17,7% για τις τρεις συνθήκες αντίστοιχα (Tonstad, Hays, Jorenby et al., 2005). Τα φαρμακευτικά σκευάσματα που προορίζονται για τη διακοπή του καπνίσματος δεν καλύπτονται από τα ασφαλιστικά ταμεία. Το κόστος επιβαρύνει τον καταναλωτή. Εναλλακτικές μέθοδοι όπως: βελονισμός, ύπνωση, μέθοδοι που χρησιμοποιούν ενεργειακά πεδία. Οι μέθοδοι αυτές ονομάζονται 42 θεραπείες υποβολής, επειδή η δράση τους οφείλεται κυρίως στην επίδραση του θεραπευτή, η οποία παίρνει τη μορφή υποβολής. Η αποτελεσματικότητά τους δεν έχει τεκμηριωθεί επιστημονικά. Η χρήση και η αποτελεσματικότητα του ηλεκτρονικού τσιγάρου το οποιο δεν περιέχει τις βλαβερές ουσίες του καπνού, δεν έχει μελετηθεί επαρκώς, καθώς αποτελεί νέο προϊόν στην αγορά. Γενικά, δεν αποτελεί αποτελεσματικό μέσο καταπολέμησης της ψυχολογικής εξάρτησης από το τσιγάρο καθώς συντηρεί την τελετουργία του ανάμματός του. Το κόστος της συσκευασίας που περιέχει 2 τσιγάρα (επαναφορτιζόμενα) είναι 120 ευρώ. Ο Ωτοβελονισμός είναι η πιο αποτελεσματική και εύκολη μέθοδος που μπορεί να βοηθήσει στη διακοπή του καπνίσματος. Με ποιό τρόπο δρα ο Ωτοβελονισμός; Ο Ωτοβελονισμός προάγει την απελευθέρωση ενδορφινών ( ενδογενείς ουσίες με χαλαρωτική και αναλγητική δράση). Οι ουσίες αυτές μεταφέρονται με την κυκλοφορία του αίματος, το εγκεφαλονωτιαίο υγρό και τα νευρικά κύτταρα σε ειδικούς νευρώνες του εγκεφάλου, όπου μιμούνται τη δράση της νικοτίνης, συμπληρώνοντας το κενό που δημιουργείται από την έλλειψή της. Η προσπάθεια διακοπής του καπνίσματος επηρεάζει άμεσα το Νευρικό Σύστημα. Λίγες ώρες μετά το τελευταίο τσιγάρο, ο καπνιστής παρουσιάζει συμπτώματα έλλειψης νικοτίνης, όπως εκνευρισμό, μειωμένη συγκέντρωση, κακή διάθεση, κεφαλαλγία, κόπωση κ.ά. Οι ενδορφίνες που παράγονται με τη βοήθεια του βελονισμού, μειώνουν την ένταση των συμπτωμάτων αυτών και ανακουφίζουν τον καπνιστή από την ψυχική πίεση και το άγχος. Με την πρώτη κιόλας συνεδρία βελονισμού: Μειώνεται η επιθυμία για κάπνισμα Μειώνεται το σύνδρομο στέρησης Αρχίζει να προκαλείται μια απέχθεια στον καπνό 43 9ο κεφάλαιο: εναλλακτικοί τρόποι καπνίσματος Ναργιλές: Ο αργιλές ή ναργιλές είναι συσκευή καπνίσματος ασιατικής προέλευσης, στην οποία ο εισπνεόμενος καπνός φιλτράρεται προηγουμένως σε νερό. Ο Ναργιλές είναι ασιατικής επινόησης για πιο άνετο και ταυτόχρονα ευχάριστο κάπνισμα. Η ονομασία του προέρχεται από τη περσική λέξη "ναργκιούλ" (=είδος ινδικής καρύδας), 44 από την οποία στην αρχή κατασκευαζόταν πριν χρησιμοποιηθεί αργότερα γυάλινη σφαίρα. Τα βασικά μέρη του αργιλέ είναι τα ακόλουθα τέσσερα: 1. η γυάλινη σφαίρα (φιάλη), 2. το μεταλλικό στέλεχος (διπλός σωλήνας), 3. η εστία ("λουλάς") 4. ο εύκαμπτος σωλήνας ("μαρκούτσι") Η γυάλινη φιάλη φέρει καθαρό νερό συνήθως μέχρι τη μέση. Μετά την αεροστεγή σύνδεση με τον κατακόρυφο σωλήνα τοποθετείται στη πάνω κατάληξή του, που ονομάζεται λουλάς, χαρμάνι καπνού που πωλείται στο εμπόριο και είναι αρκετά πιο ακίνδυνος σε σχέση με τον καπνό του τσιγάρου (ο καπνός αυτός παράγεται ειδικά για ναργιλέ). Στη συνέχεια, με μια μεταλλική μικρή τσιμπίδα τοποθετούνται πάνω στο χαρμάνι, που προηγουμένως έχει συμπιεσθεί ελαφρά με το χέρι, τεμάχια αναμμένου κάρβουνου. Έτσι μόλις ο καπνιστής αρχίζει να εισπνέει, αραιώνεται ο εντός της φιάλης αέρας, δημιουργείται υποπίεση και ο καπνός από τον καιόμενο καπνό μαζί με αέρα εισέρχεται δια του κατακόρυφου σωλήνα στη φιάλη προκαλώντας φυσαλίδες και αναταραχή στο νερό με υπόκωφο θόρυβο. Το πέρασμα αυτό του καπνού μέσα από το νερό που τον φιλτράρει τον ψύχει και αποτελεί το βασικό χαρακτηριστικό, το οποίο διαφοροποιεί τον ναργιλέ από άλλες συσκευές καπνίσματος. Ο Ναργιλές είναι συνηθισμένος στα μουσουλμανικά κράτη, ενώ σχετικά διαφοροποιημένος απαντάται και σε άλλες ασιατικές χώρες όπως η Ινδία. Στην Ελλάδα η χρήση του ήταν διαδεδομένη κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας, ενώ συνεχίστηκε και στις αρχές του 2ού αιώνα. Τα τελευταία χρόνια παρουσιάζεται μια αύξηση στα μαγαζιά που προσφέρουν ναργιλέ τόσο στην Ελλάδα όσο και 45 στην Ευρώπη, όχι ως καθημερινή συνήθεια αλλά περισσότερο ως δείγμα διαφοροποίησης και στυλ. Το χαρμάνι που καπνίζεται στον ναργιλέ, λανθασμένα, είναι ευρέως διαδομένο ως υγιέστερο από κάθε άλλη μορφή καπνού, με την πεποίθηση πως δεν διατρέχει κανένα κίνδυνο υγείας, αφού φιλτράρεται από νερό. Ο καπνός αυτός είναι υγρός και πολλές φορές αρωματισμένος και ονομάζεται τουμπεκί, όμως η φήμη του σε σχέση με το βαθμό επικινδυνότητας του δε συνάπτει με την επιστημονική κοινή γνώμη. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO) το κάπνισμα ναργιλέ οδηγεί σε έκθεση του χρήστη σε εισπνεόμενο καπνό με όγκο 100 έως 200 φορές μεγαλύτερο απ' ότι το κάπνισμα ενός τσιγάρου. Έρευνες έχουν αποδείξει ότι το νερό δεν κατακρατά τις συγκεντρώσεις τοξικών ενώσεων, όπως μονοξείδιο του άνθρακα, πίσσα, βαριά μέταλλα και διάφορα καρκινογόνα. Η ποσότητα αυτών των δηλητηρίων όπως και της νικοτίνης, τα οποία εμπεριέχονται στον καπνό του ναργιλέ, είναι ίδια ή και μεγαλύτερη από αυτή που περιέχει ο καπνός του τσιγάρου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τον εθισμό χάρη στη νικοτίνη, τη μετάδοση ασθενειών όπως η φυματίωση, πρόκληση γαστρίτιδας και έλκους στο στομάχι λόγω του ελικοβακτηριδίου του πυλωρού που εμπεριέχεται στον καπνό και μπορεί να μεταδοθεί από χρήστη σε χρήστη, πνευμονίας από τον μύκητα ασπέργιλο που υπάρχει στη μούχλα και που μπορεί να μεταδοθεί και σε άλλα μέρη του σώματος, όπως ο εγκέφαλος, με επιπρόσθετες επιπλοκές. Επιπρόσθετα έχει παρατηρηθεί πως η χρήση του ναργιλέ μπορεί να προκαλέσει ουλίτιδα (περιοδοντίτιδα) σε συχνότερη βάση από ότι στους καπνιστές τσιγάρων. Επιπλέον έρευνες στην Αίγυπτο, στην Ιορδανία και στο Λίβανο έχουν φτάσει στο συμπέρασμα πως η χρήση του ναργιλέ μειώνει τη γονιμότητα στους άνδρες, αυξάνει τη πίεση και τον 46 κίνδυνο στεφανιαίας νόσου της καρδιάς και την πιθανότητα γέννησης παιδιών με χαμηλό βάρος γέννησης από γυναίκες καπνιστές ναργιλέ, αντίστοιχα. Ηλεκτρονικό τσιγάρο: Το ηλεκτρονικό τσιγάρο είναι ένας νέος, επαναστατικός εναλλακτικός τρόπος καπνίσματος. Κάθε φορά που ετοιμάζεστε να ανάψετε ένα τσιγάρο, μπορείτε αντί αυτού να χρησιμοποιήσετε ένα ηλεκτρονικό τσιγάρο. Θα σας προσφέρει την ίδια ευχαρίστηση, αλλά χωρίς πίσσα και καπνό. Είναι αποδεδειγμένο ότι οι περισσότερες βλάβες που προκαλούνται από το κάπνισμα, προκαλούνται εξαιτίας της καύσης του καπνού, του χαρτιού και της κόλλας. Το ηλεκτρονικό τσιγάρο δεν χρησιμοποιεί φωτιά, δεν καίγεται και έτσι δεν περιέχει πίσσα, μονοξείδιο και διοξείδιο του άνθρακα και τις υπόλοιπες 3000+ ουσίες, εκ των οποίων περίπου 40 έχουν βεβαιωθεί ως καρκινογόνες. Το ηλεκτρονικό τσιγάρο δεν καίγεται και δεν περιέχει καπνό. Εκλύει μόνο αβλαβή ατμό που μοιάζει με καπνό, όμως δεν είναι. Έτσι δεν προκαλεί παθητικό κάπνισμα και άρα μπορείτε να το χρησιμοποιείτε παντού. Σε αεροπλάνα, πλοία, εστιατόρια, κέντρα διασκέδασης, χώρους εργασίας. Σημειώστε επίσης ότι δεν μυρίζει ούτε αφήνει μυρωδιές σε ρούχα, στόμα, αυτοκίνητα, σπίτια κλπ. Η ιστορία της πίπας Το κάπνισμα της πίπας μας έρχεται 1500 χρόνια πριν ο Κολόμβος ανακαλύψει την Αμερική και τον καπνό (Tabacum Nicotiana) από τους Κέλτες, με βότανα και σιδερένιες ή πήλινες πίπες, βέβαια, στην αμερικάνικη ήπειρο το κάπνισμα ήταν πολύ διαδεδομένο ανάμεσα στους Ινδιάνους. Οι πρώτες ευρωπαϊκές πίπες ήταν έως τα τέλη του 18ου αιώνα 47 φτιαγμένες από πηλό, πορσελάνη, ασήμι, οστρακίτη (περίτεχνες, πραγματικά καλλιτεχνήματα) και μεγάλες. Το ρείκι (Briar) ήρθε στην επικαιρότητα στο τέλος του 18ου αιώνα, κατά μια εκδοχή. Από ένα Γάλλο επισκέπτη της Κορσικής, όπου, όταν του έσπασε η πίπα του από οστρακίτη, ζήτησε να του φτιάξουν μια από ντόπιο ξύλο (ρίζα ρεικιού), το αποτέλεσμα ήταν θαυμάσιο. Έτσι, πήρε ρίζες ρεικιού και τις πήγε στο Saint Claude της Γαλλίας (ορεινό χωριό με φημισμένους για την εποχή σκαλιστές ξύλου) και τα αποτελέσματα ήταν φανταστικά. Έτσι ξεκίνησε η παραγωγή πιπών από ρείκι. Μια άλλη εκδοχή είναι ότι ένας Ιταλός έμπορος έφερε στην Αγγλία ρίζες ρεικιού από τη Σικελία, την ίδια περίπου χρονική περίοδο. Μια άλλη εκδοχή είναι ότι ένας βοσκός στην κοιλάδα French Jora, ανακάλυψε τυχαία το ρείκι. Επίσης υπάρχει μια διχογνωμία στο ποιος κατασκεύασε τις πρώτες πίπες, ο F. Comoy ή ο Ol Courricu. Ρείκι, το φημισμένο Το ρείκι (Erika Arborea) είναι αυτοφυές, θαμνώδες φυτό, που ευδοκιμεί στα παράλια μέρη της Μεσογείου και δεν έχει καμία σχέση με την άγριο (θαμνώδη) τριανταφυλλιά ή την κουμαριά. Πολλοί έμποροι, είτε από σκοπιμότητα είτε από άγνοια, πωλούν πίπες ρεικιού (ή όχι) λέγοντας ότι είναι τριανταφυλλιά, για να δηλώσουν υψηλή τιμή και ποιότητα. Είναι λάθος, μιας και δεν παράγονται πίπες από τριανταφυλλιά. Τα τελευταία χρόνια κυκλοφορούν από διάφορους πίπες από ρίζα κουμαριάς, σαν πίπες από ρείκι. Καλό είναι να τις αποφεύγετε, αφού είναι χαμηλής ποιότητας. Στάδια κατασκευής Όταν συλλεχθούν οι ρίζες, αποθηκεύονται σκεπασμένες και βρέχονται συνεχώς. Στη συνέχεια βράζονται 24 ώρες και μετά κόβονται σε προπλάσματα (κύβοι) από όπου θα φτιαχτεί η πίπα. Αυτό το πρώτο στάδιο παραγωγής αποτελεί ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της παραγωγής και θέλει μεγάλη εμπειρία. 48 Εδώ ο καλός πριονιστής θα βγάλει τα κομμάτια Α’ ποιότητας με το κάθετο φίαμα (νερά). Αμέσως μετά το κόψιμο, ακολουθεί η διαλογή των μεγεθών και ποιότητας - εδώ έχουμε την πρώτη ποιοτική διαλογή. Κατά τη διάρκεια αυτών των εργασιών, τα ρείκια βρέχονται συνεχώς με άφθονο νερό. Στη συνέχεια αποθηκεύονται σε κλειστούς, καλά αεριζόμενους χώρους, για 6 μήνες έως 1 χρόνο. Επόμενο στάδιο είναι η διαλογή μεγέθους (2ο στάδιο ποιοτικής διαλογής). Εδώ τα προπλάσματα χωρίζονται ανάλογα με το μέγεθός τους, για την κατασκευή πίπων συγκεκριμένου σχήματος. Στη συνέχεια, περνάμε στη δημιουργία του μπολ (5 στάδια για τη δημιουργία του). Γενικά απαιτούνται 75 διαφορετικές εργασίες με εξειδικευμένα μηχανήματα και με το χέρι για να έχουμε μια έτοιμη πίπα. Ένα άλλο σημαντικό κομμάτι είναι το επιστόμιο. Κατά βάση αυτό είναι εβονίτης ή βουλκανίτης (είδος σκληρού πλαστικού από καουτσούκ και θειάφι). Τα τελευταία χρόνια, οι κατασκευαστές υψηλής ποιότητας πίπων χρησιμοποιούν επιστόμια από ακρυλικό υλικό (που δεν παρουσιάζει το βασικό μειονέκτημα του εβονίτη, το άσπρισμα και επιπλέον έχει τη δυνατότητα χρωμάτων και σχεδίων). Μια ρίζα ρεικιού είναι έτοιμη για παραγωγή πίπας στα 50 χρόνια. Η Ελλάδα είναι ακόμα ο παράδεισος του ρεικιού, βγάζοντας εξαιρετικής ποιότητες και μεγάλες ποσότητες, το οποίο εξάγεται (μια κάθετη μονάδα παραγωγής πίπων από ρείκι είναι η Αχαϊκή Α.Ε. Amadeus). Επίσης ελληνικής παραγωγής πίπες έχουμε από: Pipex (Στέφανος), Fallion (Αφοί Παπαδά), Alexander (Ζαββός). Φινίρισμα - λαιμός - φίλτρα Το φινίρισμα είναι χαρακτηριστικό της πίπας. Έχουμε το λείο και σε πολλά χρώματα και το ανάγλυφο ή αμμοβολής φινίρισμα. 49 Η σχέση λαιμού και μπολ είναι πολύ σημαντικό να έχει αναλογία για σωστό κάπνισμα. Τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιούμε φίλτρα με άνθρακα ή χωρίς, με πιο διαδεδομένο μέγεθος αυτό των 9 μμ. Ένα νέο σύστημα φίλτρου είναι αυτό της υγροπαγίδας (water trap) όπου τα υγρά από το στόμα και τον καπνό συλλέγονται σε ένα θάλαμο, έτσι ο καπνός έρχεται στο στόμα στεγνός. Όπως όλα τα συστήματα, έτσι και αυτό έχει τους fan και τους αντιπάλους του. Το σύστημα αυτό ξεκίνησε από την Αγγλία, αλλά βελτιώθηκε και εξελίχθηκε από τον Αλ. Ζαββό (Alexander) στην Ελλάδα. Σήμερα, πίπες με υγροπαγίδα εκτός από τον Alexander, παράγουν και η Αχαϊκή Amadeus και οι Αφοί Παπαδά (Fallion). Συντήρηση - καθαρισμός Σχετικά με ορισμένες συμβουλές, όπως για παράδειγμα ότι πριν να ανάψει μια καινούρια πίπα πρέπει να μείνει βουτηγμένη σε ποτό για κάποιο χρονικό διάστημα και άλλα παρόμοια, είναι χρήσιμα μόνο εφόσον θέλουμε να καταστρέψουμε την πίπα μας με φαντασία. Μετά την απόλαυση του καπνίσματος, έρχεται η ώρα της καθαριότητας. Βασικός κανόνας είναι ότι ποτέ δεν την καθαρίζουμε ζεστή. Αφού έχει κρυώσει, βγάζουμε και καθαρίζουμε το επιστόμιο, με τα ειδικά μάκτρα που υπάρχουν γι’ αυτή τη δουλειά, από τα κατάλοιπα της καύσης του καπνού. Αν η πίπα έχει κινητό φίλτρο, απλώς το αλλάζουμε, αν έχει μεταλλικό φίλτρο το καθαρίζουμε με τη βοήθεια λίγου οινοπνεύματος. Για να καθαρίσουμε το μπολ δεν τη χτυπάμε ποτέ όπου βρούμε, αλλά πάντα χρησιμοποιούμε τα ειδικά σταχτοδοχεία με το φελλό. Τα υπολείμματα καπνού τα αφαιρούμε χρησιμοποιώντας το σκαλιστήρι. Ένα παραμελημένο μπολ γρήγορα δίνει πικρή γεύση, καταστρέφοντας όλο το άρωμα του καπνού και μυρίζει άσχημα, ακόμα και όταν δεν είναι αναμμένη η πίπα. Ένα γρήγορο καθάρισμα του μπολ μετά από κάθε χρήση, 50 απομακρύνει τον παραπάνω κίνδυνο. Εκτός από το κανονικό καθάρισμα της πίπας, ένα άλλο βασικό σημείο στη συντήρησή της είναι η αφαίρεση του κάρβουνου από τα εσωτερικά τοιχώματα του μπολ. Από το πρώτο κιόλας κάπνισμα, το μπολ αρχίζει να αποκτά ένα στρώμα κάρβουνου, το οποίο αυξάνει με τα καπνίσματα. Για να το αφαιρέσουμε, χρησιμοποιούμε το ειδικό μαχαίρι που έχουν τα σκαλιστήρια, με μεγάλη προσοχή, αφήνοντας πάντα ένα στρώμα πάχους μισού χιλιοστού περίπου. Για τις πίπες που έχουν κουραστεί και γεμίσει από αιθέρια έλαια, έχω μια θαυμάσια συνταγή καθαρισμού, διάρκειας 10 ημερών (επαναγλύκανση). Φέρτε μας τις κουρασμένες πίπες να τις κάνουμε καινούριες. Γέμισμα - το κλειδί του καλού καπνίσματος Και αυτή η φάση έχει να κάνει με το χαρακτήρα του καπνιστή. Κατ’ αρχήν πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι δεν γεμίζουμε μια καινούρια πίπα με το πρώτο άναμμα κατευθείαν μέχρι την κορυφή του μπολ. Τις πρώτες φορές αρχίζουμε με μικρή ποσότητα καπνού από τη βάση του μπολ και ανεβαίνουμε σταδιακά, ώστε η φωτιά να έρθει σταδιακά στο μπολ. Κατά τη διάρκεια του γεμίσματος, ρίχτε τον καπνό απαλά, χτυπώντας ελαφρά το μπολ. Την ιδανική πυκνότητα του καπνού θα τη βρείτε με το χρόνο. Ίσως χρειαστεί να πιέσετε τον καπνό με το ειδικό εργαλείο εάν είναι αραιός ή να τον αραιώσετε εάν είναι πολύ πυκνός (η ιδανική πυκνότητα είναι αυτή που δεν ρουφάμε αέρα καλά και δεν πιάνεται ο λαιμός μας ρουφώντας). Μη φοβηθείτε να χρησιμοποιήσετε σπίρτα (η φωτιά του σπίρτου είναι ιδανική, ειδικά για τους νέους καπνιστές) γιατί ο καπνός καίγεται στην ιδανική θερμοκρασία. Ανάψτε την πίπα όσες φορές χρειαστεί. Ο καπνός της πίπας δεν πρέπει να καίγεται σε υψηλές θερμοκρασίες γιατί χάνουμε ένα μεγάλο μέρος της γεύσης. Με το χρόνο, σχηματίζεται ένα προστατευτικό στρώμα κάρβουνου 51 που παρεμβάλλεται. Επίσης, τον πρώτο μήνα καλό είναι να την καπνίζουμε μόνο σε κλειστούς χώρους, ώστε να μπορούμε να ελέγχουμε τη θερμοκρασία της. Πόσες πίπες είναι απαραίτητες σε έναν καπνιστή; Όσες θέλει και όσες «αντέχει η τσέπη του». Το μίνιμουμ πάντως είναι επτά, μία για κάθε ημέρα της εβδομάδας. Και αυτό γιατί η πίπα κουράζεται και «στομώνει» με τη χρήση. Μετά από μια ημέρα χρήσης είναι απαραίτητο να αερίζεται και να στεγνώνει 2-3 ημέρες. Και ανάμεσα σε δύο καπνίσματα είναι καλό να αφήνουμε να περάσουν μερικές ώρες. Όλες οι πίπες έχουν ένα βιομηχανικό προστατευτικό στρώμα όταν τις αγοράζετε (όσες δεν έχουν, χρειάζονται ένα λεπτό στρώμα μελιού στην αρχή). Πώς να διαλέξουμε την κατάλληλη πίπα Η εξήγηση της διαφοράς μεταξύ της ακριβής και της φθηνής πίπας, βρίσκεται στη σπανιότητα των καλών υλικών. Με μια ποικιλία από αρκετές εκατοντάδες διαφορετικών μοντέλων και παρόλο που σε αρκετές περιπτώσεις οι διαφορές ανάμεσα στα διάφορα σχήματα είναι ασήμαντες, ο μοναδικός απλός κανόνας που μπορεί να υιοθετήσει κάποιος όταν έρθει η ώρα να διαλέξει μια πίπα είναι ότι πάνω απ’ όλα πρέπει να είναι άνετη στο στόμα. Όσο εύκολο είναι να το λέει κανείς, τόσο δύσκολο είναι να το πετύχει, γιατί η άνεση καθορίζεται κατά πολύ από το σχήμα και αυτό με τη σειρά του από το βάρος της πίπας. Ο ιδανικός συνδυασμός πάντως είναι να διαλέξουμε ένα μοντέλο με μπολ από ξύλο ικανοποιητικής ποιότητας και λογικού βάρους και με σχήμα που να μπορεί να το ανεχτεί ο καπνιστής. Ένα βασικό ερώτημα που απασχολεί όσους σκοπεύουν να αγοράσουν μια πίπα, είναι το αν υπάρχει ουσιαστική διαφορά ανάμεσα στις ακριβές και τις φθηνές πίπες. Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι θετική. Ένας επαΐων θα έλεγε πως είναι και ουσιαστική και τεράστια. Για τους αρχάριους βέβαια του 52 είδους, οι φθηνές μπορούν να θεωρηθούν απαραίτητες. Η εξήγηση της διαφοράς μεταξύ της ακριβής και της φθηνής πίπας, βρίσκεται στη σπανιότητα των καλών υλικών. Μιλήσαμε ήδη παραπάνω για τη φύση και την προέλευση του ξύλου που χρησιμοποιείται για την κατασκευή του αντικειμένου. Άψογη θεωρείται εκείνη η πίπα που το ξύλο της είναι απόλυτα συμπαγές, με καθαρά νερά (όχι απαραιτήτως ίσια), χωρίς ρωγμές, χοντρούς ρόζους ή τρύπες από ζωύφια. Επόμενο η τιμή μιας τέτοιας πίπας να είναι σχετικά υψηλή. Βέβαια, κάποιος θα ρωτήσει εδώ εάν η ποιότητα του ξύλου έχει πρακτική σημασία. Ασφαλώς και έχει, διότι μια πίπα με άψογο ξύλο, με τη σωστή χρήση και μεταχείριση, έχει μπροστά της περισσότερο από μισό αιώνα ζωής. Και όσο παλιώνει, τόσο καλύτερα καπνίζει. Πολλοί ρωτούν γιατί πρέπει να έχουν πολλές πίπες. Η απάντηση είναι ότι η χρήση πολλών πίπων δίνει το χρόνο στις πίπες να ξεκουραστούν, να στεγνώσουν. Μια κουρασμένη πίπα θα κάνει κακό και πικρό κάπνισμα. Οι παλαιοί και έμπειροι καπνιστές, καταλαβαίνουν αμέσως πότε μια πίπα τους είναι κουρασμένη και μια τέτοια πίπα χρειάζεται επαναγλύκανση και χρόνο να επανέλθει. 10ο κεφάλαιο: Στατιστικά στοιχεία Σύμφωνα με έρευνα του 1998, οι μισοί και πλέον μαθητές (57%) έχουν καπνίσει τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους, οι περισσότεροι περιστασιακά (32,7%). Συστηματικά δηλώνουν ότι καπνίζουν το 20,8% των μαθητών. Τα κορίτσια υπερτερούν των αγοριών στο περιστασιακό κάπνισμα (34,7% και 30,5% αντίστοιχα), ενώ περισσότερα αγόρια (21,9%) από κορίτσια (19,7%) δηλώνουν συστηματικοί καπνιστές, χωρίς όμως μεγάλη διαφορά μεταξύ τους. Οι μεγαλύτεροι μαθητές (17-18 ετών) καπνίζουν συστηματικά σε ποσοστό πενταπλάσιο από τους μικρότερους (13-14 ετών). 53 Τα δύο μεγαλύτερα αστικά κέντρα, η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη, εμφανίζουν αυξημένα ποσοστά συστηματικού καπνίσματος (24,6% και 23,6% αντίστοιχα) σε σύγκριση με τις υπόλοιπες αστικές περιοχές (19,9%0 και τις ημιαστικές / αγροτικές 13,9%). Διάγραμμα 1. Ποσοστά παιδιών ηλικίας 13 ετών, που καπνίζουν τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα 54 Διάγραμμα 2. Ποσοστά παιδιών ηλικίας 15 ετών, που καπνίζουν τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα, 2001-2 (HBSC). 55 Διάγραμμα 3. Ποσοστά σπουδαστών ηλικίας 17-18 ετών που κάπνιζαν πάνω από 11 τσιγάρα την ημέρα, τις τελευταίες 30 ημέρες (ESPAD Project). Η πιο πιθανή απάντηση είναι, ότι η έναρξη του καπνίσματος γίνεται στην Ελλάδα σε μεγαλύτερη ηλικία από τις άλλες χώρες, αλλά είναι μονιμότερη. Πράγματι, στη μελέτη ESPAD, το ποσοστό των καπνιστών 17-18 ετών στην Ελλάδα είναι ήδη από τα υψηλότερα (50 και 47%), ενώ αν υπολογίσει κανείς μόνο τα ποσοστά αυτών που καπνίζουν πάνω από 11 τσιγάρα την ημέρα, τα ποσοστά και των δύο φύλων είναι πολύ υψηλότερα όλων των άλλων χωρών της έρευνας (διάγραμμα 3) (Andersson et al. 2007). Ηλικία έναρξης. Η έναρξη του καπνίσματος είναι κατά βάση ένα φαινόμενο της παιδικής και εφηβικής ηλικίας. Λίγοι 56 άνθρωποι αρχίζουν το κάπνισμα σε ηλικία άνω των 20 ετών (λιγότερο από 10%). Σύμφωνα με τη μελέτη HBSC, η μέση ηλικία πρώτης δοκιμής τσιγάρου στα παιδιά που ήδη καπνίζουν στα 15 τους, κυμαίνεται στις διάφορες χώρες μεταξύ 11 και 13 ετών. Η Ελλάδα παρουσιάζει την υψηλότερη μέση ηλικία έναρξης στους καπνιστές ηλικίας 15 ετών, η οποία στα μεν αγόρια είναι 13,7 έτη ενώ στα κορίτσια 13 έτη. Συνυπολογίζοντας τα δεδομένα από τη μελέτη ESPAD, τα στοιχεία της Eurostat και τα υψηλά ποσοστά καπνιστών μεταξύ των ενηλίκων (διάγραμμα 3), φαίνεται αρκετά πιθανό, ότι στη χώρα μας, ένα μεγάλο ποσοστό καπνιστών αποκτά τη συνήθεια του καπνίσματος σε ηλικία άνω των 15 ετών. Η διαπίστωση αυτή προσδιορίζει τις ομάδες ηλικιών προς τις οποίες κατά προτεραιότητα πρέπει να στραφούν οι προσπάθειες για την πρόληψη του καπνίσματος. 57 11ο κεφάλαιο: ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Πηγές: www.google.gr www.wikepedia.gr διάφορα βιβλία σχετικά με το κάπνισμα www.magazi.gr 58 ΑΛΚΟΟΛ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1.Ιστορία του αλκοόλ 2.Χημική σύσταση του αλκοόλ 3.Επιδραση-Βλαβες-Τροπος δράσης του αλκοόλ 4.Αντιμετώπιση και απεξάρτηση του αλκοολισμού 5.Αίτια του αλκοολισμού 6.Θεραπεία του αλκοολισμού 7.Στατιστικά στοιχεία του αλκοόλ 8.Βιβλιογραφικές αναφορές 59 H ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΛΚΟΟΛ Ο όρος αλκοόλ προέρχεται από την αραβική λέξη "al kohl". Το αλκοόλ που βρίσκεται στα αλκοολούχα ποτά ονομάζεται αιθυλική αλκοόλη ή αιθανόλη και έχει το χημικό τύπο C2 H5 OH. Ο άνθρακας, το υδρογόνο και το οξυγόνο αποτελούν τα μόνα στοιχεία της αιθυλικής αλκοόλης. Αυτή είναι το μόνο είδος αλκοόλης που είναι ασφαλές για ανθρώπινη κατανάλωση, ταξινομείται φαρμακολογικά, ως γενικό καταστατικό και μπορεί να προκαλέσει καταστολή του κεντρικού νευρικού συστήματος. Δεν έχει εξακριβωθεί πότε αρχίζει στην ανθρώπινη ιστορία, η χρήση του αλκοόλ, ούτε η εμφάνιση του μπορεί να συσχετισθεί με την ύπαρξη ορισμένων ιστορικών και κοινωνικών συνθηκών. Η παραγωγή και πώληση οινοπνευματωδών ποτών είναι διαδικασίες ρυθμισμένες με νόμους από τους πρώτους κιόλας πολιτισμούς. Ο κώδικας του Χαμουραμπί περιείχε διατάξεις που ρύθμιζαν το κανονισμό λειτουργίας των "οίκων οινοποσίας". Οι Σουμέριοι και οι Αιγύπτιοι ιατροί χρησιμοποιούσαν την μπύρα και τα κρασί σαν συστατικό στοιχείο των ιατρικών συνταγών. Το νερό, που στους πρώτους γεωργικούς πολιτισμούς ήταν από τα πολυτιμότερα αγαθά, το χρησιμοποιούσαν αρχικά και για να κάνουν σπονδές στις διάφορες λατρευτικές τελετουργίες. Αργότερα όμως αντικαταστάθηκε από τα γάλα, το μέλι και το κρασί ή τη μπύρα. Η εισαγωγή των οινοπνευματωδών ποτών στο τυπικό πολλών θρησκειών συνδέεται με την ιδιότητα τους να φέρνουν τους ιερείς σε μια επιθυμητή κατάσταση έκστασης. Η ιδιότητα αυτή θεωρούνταν αποτέλεσμα της παρουσίας υπερφυσικών πνευμάτων και θεών. Το κόκκινο κρασί, στα πλαίσια των θρησκευτικών του χρήσεων , ταυτίστηκε από την αρχή με το σύμβολο του αίματος της ζωής και με αυτή την πνευματική σημασία πέρασε ως συστατικό στοιχείο στο χριστιανικό μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. Οι μύθοι και οι μαρτυρίες που σώζονται από τον αρχαιοελληνικό και ρωμαϊκό πολιτισμό αποκαλύπτουν την κοινή σχεδόν πανομοιότητα. Έλληνες φιλόσοφοι ανέφεραν μια χονδροειδή μέθοδο απόσταξης. Ο Διόνυσος ήταν θεός του κρασιού, γιος του Δία και της Σέμελης. Οι περιπέτειες του είναι πολλές. Έτσι σ' ένα μεγάλο του ταξίδι ως την Ινδία που συνοδεύονταν από σάτυρους, άντρες και γυναίκες και κρατούσαν κληματόβεργες χορεύοντας και τραγουδώντας, δίδασκε στους ανθρώπους, που συναντούσε και τον αγαπούσαν πως να καλλιεργούν το αμπέλι και να φτιάχνουν κρασί. Στην αρχαία Ελλάδα ευδοκιμούσε το σιτάρι, το αμπέλι, η ελιά. Όσοι δεν έτρωγαν ψωμί και δεν έπιναν κρασί, θεωρούνταν βάρβαροι. Ο κύκλωπας Πολύφημος, όντας άγριος, αγνοούσε το κρασί και τρεφόταν μόνο με κρέας και γαλακτοκομικά. Οι πολιτισμένοι έπιναν κρασί, όχι όμως άκρατο. Ο Ησίοδος και ο Πλούταρχος, θεωρούσαν ιδανική την αναλογία νερού και κρασιού 3 προς 1. Ποτά με υψηλή συγκέντρωση οινοπνεύματος παρήχθησαν για πρώτη φορά με τη χρήση της απόσταξης από τους Αλχημιστές. Ως ποτό η μπύρα ήταν γνωστή από τους προϊστορικούς ακόμα χρόνους. Παρασκευάζονταν από αλεύρι ή σπόρους δημητριακών , στην Ασσυρία , τη Βαβυλωνία και την Αίγυπτο [5.000 - 2.500 π.Χ.]. Στην Αίγυπτο η βιομηχανία της προστατευόταν 60 από τους ίδιους τους Φαραώ. Οι Κινέζοι απέσταξαν ένα ποτό από μπύρα ρυζιού γύρω στα 800 π.Χ. ενώ το αράκ αποσταζόταν στις Ανατολικές Ινδίες από καλαμοσάκχαρο και ρύζι. Οι Άραβες ανέπτυξαν μια μέθοδο απόσταξης για την παραγωγή ποτού από κρασί. Όμως, το οινόπνευμα (αιθυλική αλκοόλη ή αιθανόλη), αν και είναι το παλαιότερο και πιο διαδεδομένο νόμιμο ναρκωτικό, σε μεγάλες ποσότητες αποτελεί σοβαρό παράγοντα κινδύνου, που σχετίζεται με πολλές παθολογικές καταστάσεις (σωματικές και ψυχικές) και με σοβαρά κοινωνικά προβλήματα. Η νομιμότητα, βέβαια, του οινοπνεύματος δεν είναι δεδομένη. Η ποτοαπαγόρευση στις ΗΠΑ στη δεκαετία του 1920, ή η απαγόρευση που ισχύει για τους περισσότερους μουσουλμάνους, καθιστούν τη κατανάλωση του οινοπνεύματος αρκετά αμφιλεγόμενο θέμα. Ειδική επιτροπή του Βασιλικού Κολεγίου Ψυχιάτρων της Μ. Βρετανίας επισημαίνει ότι το οινόπνευμα, όπως και οι άλλες ψυχοδραστικές ουσίες, έχουν θεωρηθεί από ορισμένες κυβερνήσεις και κοινωνίες σημαντική απειλή για τη δημόσια τάξη και ηθική, ενώ από άλλες αβλαβής πηγή απόλαυσης. Στο Συμπόσιο του Πλάτωνα περιγράφονται αναλυτικά οι διαδικασίες της σωστής οινοποσίας, αλλά δεν απουσιάζουν και οι αναφορές στις δυσμενείς της συνέπειες, όπως πονοκεφάλους, κ.ά.. Επίσης, η Παλαιά Διαθήκη αναφέρεται στις απολαύσεις από τη μετριοπαθή κατανάλωση οινοπνεύματος, αλλά και στις δυσάρεστες επιπτώσεις της μέθης. Ο Ξενοφών στην "Κύρου Ανάβαση" γράφει ότι, επιστρέφοντας με τους μύριους από την Περσία, είδε στην Αρμενία να πίνουν ποτό από κριθάρι. Οι Σκύθες, οι Θράκες , οι Κέλτες κ.α. έπιναν μπύρα από εκείνα τα χρόνια . Οι λαοί της Β.Ευρώπης έμαθαν την τέχνη της ζυθοποιίας από τους Ρωμαίους. Η παρασκευή ποτών με απόσταξη ήταν γνωστή στη Βρετανία πριν από την ρωμαϊκή κατάκτηση. Παρόμοια ποτά κατασκευάζονταν στην Ισπανία, Γαλλία και την υπόλοιπη Δ.Ευρώπη, κυρίως μετά τον 8ο αιώνα όπου ήλθαν σε επαφή με τους Άραβες. Κατά το μεσαίωνα ιδρύθηκαν πολλές βιοτεχνίες μπύρας στην Ευρώπη και ιδιαίτερα στη Γερμανία, που με τον καιρό εξελίχτηκαν στις σύγχρονες τεράστιες βιομηχανίες με πλατιά κατανάλωση που πολλές φορές επιβάλλονταν κυβερνητικός έλεγχος. Στην Ελλάδα το πρώτο βιοτεχνικό εργαστήριο μπύρας ιδρύθηκε το 1864 στην Αθήνα από Ι.Φιξ. Αργότερα ιδρύθηκαν και άλλα. 61 Κατηγορίες ουσιών αλκοόλ (αλκοόλες) Το όνομα αλκοόλη (στον ενικό) είναι, στην καθομιλούμενη, συνώνυμο της αιθυλικής αλκοόλης, το κοινό οινόπνευμα. Στη Χημεία, όμως, με την ονομασία αλκοόλη αναφέρεται οποιαδήποτε οργανική ένωση που περιέχει ένα ή περισσότερα υδροξύλια ή υδροξυομάδες (-OH), συνδεμένα με άτομο άνθρακα και εφόσον το υδροξύλιο είναι η κύρια χαρακτηριστική ομάδα της ένωσης. Έτσι, π.χ. το γαλακτικό οξύ (CH3CH(OH)COOH), που περιέχει υδροξύλιο, δεν θεωρείται αλκοόλη, αλλά καρβονικό οξύ (και πιο συγκεκριμένα υδροξυοξύ), διότι η κύρια χαρακτηριστική του ομάδα είναι το καρβοξύλιο (-COOH). Ως χαρακτηριστική ομάδα, το υδροξύλιο έπεται για χαρακτηρισμό ως κύρια χαρακτηριστική ομάδα του καρβοξυλίου (-COOH), των άλλων όξινων ομάδων, όπως τηςσουλφοξυομάδας (-SO3H), του νιτριλίου (-CN), του καρβονυλίου (>CO) και αντίστοιχων ομάδων που περιέχουν άλλα στοιχεία και πολλαπλούς δεσμούς ταυτόχρονα. Προηγείται όμως όλων των υπόλοιπων χαρακτηριστικών ομάδων. Αλκοόλες με εμπειρικές ονομασίες [Επεξεργασία] 1. Μεθανόλη ή ξυλόπνευμα ή μεθυλική αλκοόλη ή καρβυνόλη: CH3OH ή MeOH. 2. Αιθανόλη ή αλκοόλη, ή οινόπνευμα ή αιθυλική αλκοόλη: CH3CH2OH ή EtOH. 3. Αιθενόλη ή βινυλική αλκοόλη: CH2=CHOH ή ViOH. 4. Προπενόλη ή αλλυλική αλκοόλη: CH2=CHCH2OH ή ViCH2OH. 5. Προπινόλη ή προπαργυλική αλκοόλη: HC≡CCH2OH 6. Αιθανοδιόλη ή αιθυλενογλυκόλη ή γλυκόλη: HOCH2CH2OH 7. Προπανοτριόλη ή γλυκερόλη ή γλυκερίνη: HOCH2CH(OH)CH2OH 8. Βουτανοτετραόλη ή ερυθριτόλη ή ερυθρίτης: HOCH2CH(OH)CH(OH)CH2OH 9. 2,3-διμεθυλόβουτανοδιόλη-2,3 ή πινακόλη: (CH3)2C(OH)C(OH)(CH3)2 10. Μεθοξυαιθανόλη ή μεθυλοκελλοσόλβη: CH3OCH2CH2OH ή MeOCH2CH2OH 62 Επιδράσεις στο νευρικό σύστημα Επίδραση στο κεντρικό νευρικό σύστημα Η κύρια δράση του αλκοόλ αφορά στο κεντρικό νευρικό σύστημα (Κ.Ν.Σ.). Η φαρμακολογική δράση του αλκοόλ στο Κ.Ν.Σ. είναι κατασταλτική και όχι διεγερτική. Σε μεγάλες μάλιστα συγκεντρώσεις, το κατασταλτικό αποτέλεσμα της δράσης του αλκοόλ είναι ιδιαίτερα εμφανές και μοιάζει με εκείνο των αναισθητικών φαρμάκων. Τα πρώτα συμπτώματα από το Κ.Ν.Σ. εκδηλώνονται μόλις η συγκέντρωση του αλκοόλ στο αίμα ξεπεράσει τα 40mg % και περιλαμβάνουν εξασθένηση της μνήμης και της προσοχής, ήπιες διαταραχές του λόγου, διαταραχές στην εκτέλεση λεπτών χειρισμών και ελάττωση της αντίδρασης σε αισθητηριακά ερεθίσματα. Στις συγκεντρώσεις αυτές, διατηρείται η πνευματική διαύγεια και το άτομο δεν έχει την αίσθηση της επίδρασης που ασκεί το αλκοόλ στον οργανισμό του. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό κατά την οδήγηση, καθώς, ενώ ο οδηγός δεν έχει αίσθηση της επίδρασης της αλκοόλης, ώστε να ακολουθήσει περισσότερο συντηρητική οδήγηση, έχει εντούτοις βραδύτερη αντίδραση στα διάφορα ερεθίσματα, γεγονός που μπορεί να αποβεί μοιραίο. Η πυκνότητα των 40mg % μπορεί να επιτευχθεί πολύ εύκολα στον οργανισμό, π.χ. με την κατανάλωση 60 γραμμαρίων ουίσκι ή 200 γραμμαρίων κρασιού. Σε μεγαλύτερες συγκεντρώσεις, παρατηρείται σταδιακή θόλωση της διάνοιας (μέθη), κεφαλαλγίες κ.λπ., συμπτώματα που εμφανίζονται όταν η συγκέντρωση στο αίμα φτάσει τα 150 - 200mg %. Σε υψηλότερες συγκεντρώσεις εμφανίζεται η εικόνα της βαριάς μέθης και της δηλητηρίασης, με σύγχυση, λήθαργο και κώμα. Ο θάνατος είναι σπάνιος από οξεία δηλητηρίαση και μπορεί να επέλθει από παράλυση του κέντρου της αναπνοής, όταν η συγκέντρωση του αλκοόλ ξεπεράσει τα 450 - 500mg %. Εξάρτηση και αλκοολισμός Όταν υπάρχει χρόνια κατανάλωση αλκοόλ, αναπτύσσεται σταδιακά στον οργανισμό ένας βαθμός ανοχής. Αυτό σημαίνει ότι για να επιτευχθεί το ίδιο φαρμακολογικό αποτέλεσμα στον οργανισμό, απαιτούνται όλο και υψηλότερες συγκεντρώσεις αλκοόλ στο αίμα. Δεδομένου ότι ο σκοπός της κατανάλωσης αλκοόλ είναι ακριβώς η πρόκληση αυτού του φαρμακολογικού αποτελέσματος (ευθυμία ή μέθη) η επίτευξή του προϋποθέτει όλο και μεγαλύτερες καταναλώσεις αλκοολούχων ποτών. 63 Η συνεχόμενη αύξηση του βαθμού ανοχής οδηγεί σταδιακά σε «σωματική εξάρτηση», δηλαδή σε εκδήλωση δυσάρεστων συμπτωμάτων, που ονομάζονται «στερητικά συμπτώματα», τα οποία εκδηλώνονται όταν δεν υπάρχουν επαρκή επίπεδα αλκοόλης στο αίμα. Καθώς ο οργανισμός έχει ανάγκη όλο και υψηλότερων επιπέδων αλκοόλης, είναι δυνατόν τα στερητικά συμπτώματα σε μερικές περιπτώσεις να εκδηλωθούν ακόμη και όταν η αλκοόλη βρίσκεται σε επίπεδα περίπου 100mg %. Εντούτοις, ο όρος «αλκοολισμός» δεν πρέπει να θεωρείται συνώνυμος με την εμφάνιση σωματικής εξάρτησης από το αλκοόλ. Ο αλκοολισμός είναι μια κατάσταση κατά την οποία δημιουργούνται στο άτομο προβλήματα υγείας, εργασίας και κοινωνικά προβλήματα με ενδεχόμενες νομικές προεκτάσεις, ανεξάρτητα από το κατά πόσον έχει αναπτυχθεί σωματική εξάρτηση στο αλκοόλ ή όχι. Επιδράσεις στο νευρικό σύστημα Στο νευρικό σύστημα, η υπερβολική και παρατεταμένη κατανάλωση αλκοόλ προκαλεί ποικίλες βλάβες του εγκεφάλου και των περιφερικών νεύρων. Οι βλάβες αυτές μπορούν να οδηγήσουν σε σημαντικές αναπηρίες διαφόρων μορφών. Επιπλέον, μπορεί να εμφανισθούν επιληψία, περιφερική πολυνευροπάθεια και σύνδρομο Wernicke - Korsakoff. Ο σχετικός κίνδυνος για την επιληψία, ήδη από τη μεσαία κατανάλωση αλκοόλ, είναι μέχρι και 7,5 φορές μεγαλύτερος σε σύγκριση με αυτούς που δεν κάνουν χρήση αλκοόλ. Επίσης, η κατανάλωση αλκοόλ αυξάνει τη συχνότητα εκδήλωσης θανατηφόρων ή μη θανατηφόρων αγγειακών επεισοδίων του εγκεφάλου, με ένα σχετικό κίνδυνο που μπορεί να φτάσει στους άνδρες το 2,38, αλλά στις γυναίκες να προσεγγίζει το 8 (ο κίνδυνος δηλαδή είναι 8 φορές μεγαλύτερος). Επίδραση αλκοόλ στο γλουταμινικό Το Γλουταμικό οξύ είναι ένας διεγερτικός νευροδιαβιβαστής, που διευκολύνει τα νευρικά κύτταρα του εγκεφάλου να πυροδοτούν εκφορτίσεις. Οι υποδοχείς του γλουταμικού (glutamate), είναι στόχος του αλκοόλ. Το γλουταμικό του εγκεφάλου είναι ο σημαντικότερος διεγερτικός νευροδιαβιβαστής στο κεντρικό νευρικό σύστημα (ΚΝΣ). Το γλουταμικό χρησιμοποιεί τους ιονοτροπικούς κυτταρικούς υποδοχείς (NMDA), τους υποδοχείς AMPA και τους καϊνικούς υποδοχείς. Η αιθανόλη (αλκοόλ) από συγκεντρώσεις τόσο χαμηλές όσο 20 mg%, εμποδίζει την ιονική ροή μέσω των καναλιών NMDA, καθιστώντας έτσι τους υποδοχείς NMDA το στόχο με την μεγαλύτερη συγγένεια αιθανόλης στον εγκέφαλο. Οι περιφερειακές παραλλαγές στη σύνθεση υπομονάδων υποδοχέων NMDA συμβάλλουν στις διακρίσεις στα αποτελέσματα του αλκοόλ στη λειτουργία των NMDA στις διάφορες περιοχές του εγκεφάλου. Οι λειτουργικοί υποδοχείς 64 NMDA αποτελούνται από μια NR1 υπομονάδα, με τουλάχιστον οκτώ παραλλαγές συναρμογών, και μια NR2 υπομονάδα ανάνεσα σε τέσσερεις γνωστές υποκατηγορίες. Η σχετική συγγένεια του αλκοόλ για τις υποκατηγορίες υποδοχέων NMDA φαίνεται ότι είναι σημαντική για τα δοσο-εξαρτώμενα αποτελέσματά της στον εγκέφαλο. Η αναστολή της λειτουργίας των γλουταμικών υποδοχέων NMDA από το αλκοόλ, έχει άμεσα αποτελέσματα. Η ανταγωνιστική δράση του αλκοόλ στους NMDA υποδοχείς, επηρεάζει τη διαμόρφωση της απελευθέρωσης άλλων νευροδιαβιβαστών, απεικονίζοντας έτσι την ικανότητα του αλκοόλ σε χαμηλές δόσεις, να μειώνει την ενεργοποίηση των τοπικών ανασταλτικών κυκλωμάτων (άρση των αναστολών). Στην περίπτωση της εξάρτησης από το αλκοόλ, οι αλλαγές στους υποδοχείς NMDA συμβάλουν στην υποτροπή στη χρήση αλκοόλ με δύο τρόπους: 1. με τη συμβολή στα συμπτώματα της απόσυρσης αλκοόλ, και 2. με την ενίσχυση των ιδιοτήτων ανταμοιβής ή τη μείωση των δυσφορικών ιδιοτήτων του αλκοόλ κατά τη διάρκεια των πρόωρων φάσεων υποτροπής στη χρήση αλκοόλ. Η Ακαμπροζάτη (Acamprosate), ένα φάρμακο για τον αλκοολισμό, μειώνει τη λειτουργία των υποδοχέων NMDA, και αυτό συμβάλλει στην ικανότητά της να καταστείλει τα συμπτώματα της απόσυρσης του αλκοόλ. Η Acamprosate είναι ένα παράγωγο της ομοταυρίνης, χωρίς τα συμπεριφοριστικά αποτελέσματα του αλκοόλ. Αυτό το νέο φάρμακο της Ψυχιατρικής, είναι ελπιδοφόρο για τη θεραπεία του αλκοολισμού. Η ακριβής περιοχή δράσης της Ακαμπροζάτης δεν είναι γνωστή και οι μηχανισμοί οι σχετικοί με την αποτελεσματικότητά του δεν γίνονται ακόμα πλήρως κατανοητοί. Επίδραση του αλκοόλ στο GABA Το "γ-αμινο-βουτυρικό οξύ" (gamma-amino-butyric acid) ή GABA είναι ένας ανασταλτικός νευροδιαβιβαστής, που εμποδίζει τα νευρικά κύτταρα του εγκεφάλου να πυροδοτούν ανεξέλεγκτα, μειώνοντας τη συχνότητα εκφορτίσεων, "χαλαρώνοντας" έτσι το σώμα και μειώνοντας το άγχος. Το ενδιαφέρον είναι ότι η παρασκευή του, εξαρτάται από το Γλουτaμικό, μια και το GABA είναι προϊόν του μεταβολισμού του Γλουταμικού. Ο εγκέφαλος δηλαδή, ρυθμίζει σε ένα μεταβολικό κύκλο και τη διέγερση και την αναστολή των νευρικών κυττάρων του. 65 Οι υποδοχείς του GABA αποτελούν στόχους για την δράση του αλκοόλ, παράγοντας κατασταλτικά και υπνωτικά αποτελέσματα, που μοιάζουν με τη δράση φαρμάκων που διευκολύνουν τη λειτουργία των υποδοχέων GABA, ιδιαίτερα όπως οι βενζοδιαζεπίνες και τα βαρβιτουρικά. Η ομοιότητα μεταξύ των συμπεριφοριστικών (αγχολυτικών) αποτελεσμάτων των αγωνιστών του GABA και του αλκοόλ είναι ανάλογη της δόσης, με τη μέγιστη ομοιότητα μεταξύ αυτών των κατηγοριών φαρμάκων να παρατηρείται στις σχετικά χαμηλές δόσεις αλκοόλ. Οι ενέργειες του αλκοόλ στους υποδοχείς GABAA ποικίλλουν ανά τις περιοχές του εγκεφάλου και μπορούν να αντανακλούν τη διαφορική έκφραση των υπομονάδων υποδοχέων GABAA. Αυτός ο υποδοχέας αποτελείται από πέντε υπομονάδες πού συνεργάζονται για να διαμορφώσουν ένα κανάλι ιόντων χλωρίου. Αρκετές γενετικές παραλλαγές και ισομερείς μορφές αυτών των υπομονάδων των υποδοχέων GABAA, έχουν απομονωθεί μέχρι σήμερα. Η χρόνια χρήση αλκοόλ, προκαλεί αλλαγές στα επίπεδα των υπομονάδων των υποδοχέων GABAA, με αποτέλεσμα τη μειωμένη δυνατότητα του αλκοόλ να ενδυναμώσει την γκαμπα-εργική ροή χλωρίου, υποδηλωτική της ανάπτυξης της ανοχής στο αλκοόλ. Η υπερερεθιστότητα, οι συμπεριφορές φόβου και οι σπασμοί κατά τη διάρκεια της οξείας απόσυρσης του αλκοόλ, απεικονίζουν τις μειώσεις στη νευροδιαβίβαση των υποδοχέων GABAA. Υπάρχει μεγάλη διαφορά στην λειτουργία των υποδοχέων GABAA, ανάμεσα σε αλκοολικούς και μη αλκοολικούς. Αυτή η διαφορά δεν εξομαλύνεται γρήγορα με τη διακοπή του αλκοόλ. Η παρατεταμένη μείωση της νευροδιαβίβασης των υποδοχέων GABAA, είναι κακό προγνωστικό για υποτροπή στη χρήση αλκοόλ. Τα παραπάνω ενισχύονται από την παρατήρηση ότι η φλουμαζενίλη (flumazenil), φάρμακο ανταγωνιστής (αντίδοτο) των βενζοδιαζεπινών, μπορεί να μειώσει τα συμπτώματα δηλητηρίασης από αλκοόλ (σε δόσεις μεγαλύτερες από τις απαιτούμενες για να αντιμετωπίσει τα αποτελέσματα δηλητηρίασης από βενζοδιαζεπίνες). Τα αποτελέσματα ανταμοιβής του αλκοόλ και των βενζοδιαζεπινών στους ανθρώπους, μπορούν να αυξηθούν στα αγχώδη άτομα, τα οποία τείνουν να νοιώθουν εντονότερα τα αγχολυτικά αποτελέσματα αυτών των ουσιών. Στην κλινική ψυχιατρική πράξη, τα παραπάνω σημαίνουν ότι ο ψυχίατρος πρέπει να έχει πάντα κατά νου: 1. την πιθανή συνύπαρξη εξάρτησης αλκοολισμού και βενζοδιαζεπινών, 2. την ανάπτυξη εξάρτησης σε βενζοδιαζεπίνες μετά ή κατά τη θεραπεία του αλκοολισμού, 3. την ανάπτυξη εξάρτησης στο αλκοόλ, μετά τη θεραπεία της εξάρτησης από βενζοδιαζεπίνες, 66 4. Τον συνυπολογισμό της Αγχώδους Διαταραχής και την ακριβή μέτρηση του άγχους στον αλκοολικό ασθενή, 5. η αγχολυτική αγωγή στην απεξάρτηση από το αλκοόλ πρέπει να γίνεται σε υψηλές δοσολογίες και για μεγάλο χρονικό διάστημα. Επίδραση αλκοόλ στη σεροτονική Άλλος ένας κεντρικός τομέας δράσης του αλκοόλ είναι το σύστημα της σεροτονίνης και των ουσιών που εμπλέκονται στην παραγωγή και μεταφορά της. Το αλκοόλ αυξάνει τη δραστηριότητα πολλών υποομάδων των υποδοχέων 5-ΗΤ (σεροτονινεργικοί υποδοχείς). Μάλιστα τώρα τελευταία γίνεται πολλή συζήτηση σχετικά με τηνύπαρξη ελαττωματικών γονιδίων μεταφοράς 5-ΗΤ υποδοχέων σε κάποιες κατηγορίες αλκοολικών. Αυτό δεν είναι παράξενο, μια και η κλινική εμπειρία δείχνει ότι οι εξαρτώμενοι από το αλκοόλ ασθενείς με συνοδό κατάθλιψη μπορούν να ωφεληθούν από τη θεραπεία με φάρμακα ανταγωνιστές των 5-ΗΤ μεταφορέων, αλλά και οι αλκοολικοί με συνοδό άγχος μπορούν να ωφεληθούν από την προσθήκη του 5-HΤ1a αγωνιστών όπως η φαρμακευτική ουσία βουσπιρόνη (buspirone). Για το νευροδιαβιβαστή σεροτονίνη μιλάμε αναλυτικά στο ειδικό κεφάλαιο για τη σχέση σοκολάτας και κατάθλιψης. Επίδραση αλκοόλ στη ντοπαμίνη Η επίδραση του αλκοόλ στο σύστημα της ντοπαμίνης, έχει αποκτήσει ισχυρή θέση στη μελέτη του αλκοολισμού, λόγω της εμπλοκής της ντοπαμίνης στα κέντρα ανταμοιβής του εγκεφάλου. Το αλκοόλ αυξάνει την απελευθέρωση ντοπαμίνηςστις περιοχές του εγκεφάλου που περιλαμβάνονται στην υπέρ-ενίσχυση της επίδρασής του. Πειράματα σε ποντίκια που αναπαράγονται για να πίνουν αλκοόλ, έναντι των μη-προτιμώντων το αλκοόλ, παρουσιάζουν αυξανόμενη απελευθέρωση ντοπαμίνης που συνδέεται με την κατανάλωση αλκοόλ. Επιπλέον, τα ντοπαμινεργικά φάρμακα αλλάζουν την προτίμηση του αλκοόλ στα ζώα. Τα αποτελέσματα του αλκοόλ στην απελευθέρωση ντοπαμίνης, ρυθμίζονται από τα συστήματαενδογενών οπιούχων και τα χολινεργικά συστήματα διαμεσολάβησης. Κατά τη διάρκεια της απόσυρσης του αλκοόλ στην απεξάρτηση, υπάρχουν μειώσεις της απελευθέρωσης ντοπαμίνης. Αυτές οι 67 μειώσεις μπορούν να συμβάλουν στην δυσφορία που προκαλεί η απόσυρση του αλκοόλ στον αλκοολικό. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η πιθανή συσχέτιση αλληλόμορφων (παραλλαγμένων) γονιδίων των D2 υποδοχέων της ντοπαμίνης με τον αλκοολισμό. Δεδομένης όμως και της ποικιλομορφίας ανάμεσα στις εθνικότητες, η γενετική έρευνα δεν έχει ακόμα καταλήξει σε κλινικά εφαρμόσιμα συμπεράσματα. Επίδραση αλκοόλ στα ενδογενή οπιούχα Το αλκοόλ αυξάνει την συγκέντρωση των ενδογενών οποιούχων, της βενδορφίνης (β-endorphin), της εγκεφαλίνης (enkephalin) και της δυνορφίνης (dynorphin) σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου, συνεισφέροντας έτσι στην ευφορική δράση. Αλλά η παρατεταμένη χρήση του αλκοόλ, μειώνει τη δύναμη σύνδεσης των ενδογενών οπιούχων με τους υποδοχείς τους, αντικατοπτρίζοντας πιθανώς έτσι την ανάγκη για μεγαλύτερες δόσεις αλκοόλ στους αλκοολικούς. Συνεπώς ένα φάρμακο ανταγωνιστής των οπιούχων θα μπορούσε να δράσει ευεργετικά στη θεραπεία του αλκοολισμού. Πράγματι, Η ναλτρεξόνη (Naltrexone) εμφανίζεται να μειώνει 1. τα ανταμείβοντα αποτελέσματα (rewarding effects) του αλκοόλ, και 2. την κατανάλωση αλκοόλ, στους κοινωνικούς πότες. Επίσης, η δόση συντήρησης με ναλτρεξόνη (Naltrexone) εμφανίζεται να μειώνει τις ευχάριστες πτυχές του αλκοόλ που καταναλώνεται κατά τη διάρκεια της θεραπείας για τον αλκοολισμό. Αυτή η ιδιότητα εμφανίζεται να συμβάλλει στην ικανότητα των ανταγωνιστών των οπιούχων να μειώνουν την κατανάλωση αλκοόλ στους αλκοολικούς. Οι συνεισφορές των συστημάτων των ενδογενών οπιούχων στα ανταμείβοντα αποτελέσματα του αλκοόλ υποστηρίζονται περαιτέρω από στοιχεία γενετικών ανωμαλιών σε αυτά τα συστήματα στους αλκοολικούς. Εντούτοις, τα τρέχοντα ερευνητικά στοιχεία δεν παράγουν μια αρκετά σαφή εικόνα αυτών των ανωμαλιών. Οι μεταθανάτιες μελέτες έχουν περιγράψει και αυξημένη πυκνότητα μ - υποδοχέων και μειωμένη συγγένεια. Οι μελέτες εγκεφαλονωτιαίου υγρού και πλάσματος έχουν δείξει την μείωση των επιπέδων β-ενδορφίνης και επίσης αυξήσεις των επιπέδων στο πλάσμα της β-ενδορφίνης, εξαρτώμενες από το αλκοόλ. Οι μειώσεις των αποτελεσμάτων της αιθανόλης από το Naltrexone είναι 68 ιδιαίτερα εμφανείς στα άτομα με υψηλό κίνδυνο για ανάπτυξη του αλκοολισμού. Αυτά τα στοιχεία φανερώνουν ένα γενετικό παράγοντα που κρύβεται κάτω από την αποτελεσματικότητα της θεραπείας του αλκοολισμού με ναλτρεξόνη. Τοξικές βλάβες του αλκοόλ στον εγκέφαλο Τα τοξικά αποτελέσματα εμφανίζονται ως ένας συνδυασμός από τα νευροτοξικά αποτελέσματα του αλκοόλ, την αλληλεπίδραση του αλκοόλ με τις θρεπτικές ανεπάρκειες του αλκοολισμού και από τις νευροτοξικές συνέπειες της απόσυρσης του αλκοόλ. Ακόμα και η απόσυρση της αιθανόλης συνδέθηκε με μειώσεις των δενδριτικών συνάψεων των νευρικών κυττάρων και τη νευρωνική απώλεια. Η ατροφία, η συρρίκνωση και η νευρωνική απώλεια του εγκεφάλου, έχουν τεκμηριωθεί στον ιστό του εγκεφάλου σε άτομα με αλκοολισμό, ιδίως στις φλοιώδεις και επιχείλιες περιοχές. Όσον αφορά τον όγκο του εγκεφάλου, η μεταθανάτια έρευνα δείχνει ότι η απώλεια λευκής ουσίας, εμφανίζεται να είναι πιο προεξέχουσα από την μείωση της φαιάς ουσίας. Η νευρωνική απώλεια εμφανίζεται να είναι πρώτιστα απώλεια των πυραμιδικών νευρώνων. Το σύνδρομο Wernicke-Korsakoff έχει συνδεθεί με ανωμαλίες στο μετωπικό φλοιό, καθώς επίσης και σε διάφορες υποφλοιώδεις δομές, συμπεριλαμβανομένου του θαλάμου, του ιππόκαμπου, των μαστίων και του αμυγδαλωτού πυρήνα. Οι νευρωνικές ογκομετρικές απώλειες, είναι προοδευτικές με τη βαριά κατανάλωση και είναι πιο προεξέχουσες στο μετωπικό και κροταφικό φλοιό. Τα εξαρτώμενα από το αλκοόλ άτομα παρουσιάζουν επίσης διεύρυνση ανάμεσα στις έλικες του εγκεφαλικού φλοιού και τις κοιλίες, καθώς επίσης και μείωση όγκου του ιππόκαμπου. Περιγράφονται επίσης μειώσεις του όγκου του μεσολόβιου (που συνδέει το δεξί με το αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου). Η ατροφία του εγκεφάλου που τεκμηριώνεται στις δομικές νεύροαπεικονιστικές μελέτες είναι πιο μεγάλη με την αύξηση της ηλικίας στους ενηλίκους. Αυτή η ηλικιακή επίδραση μπορεί να απεικονίσει μια ηλικιακή ευπάθεια στο αλκοόλ στους γηραιότερους πληθυσμούς, την αλληλεπίδραση των διαδικασιών γήρανσης, και νευροτοξικότητας του αλκοολισμού, δηλαδή, μια «πρόωρη γήρανση του εγκεφάλου», καθώς επίσης και τον συσσωρευμένο αντίκτυπο του από μακρού υφιστάμενου αλκοολισμού στους παλαιότερους ηλικιακά πληθυσμούς. Κατά συνέπεια, η 69 ατροφία μπορεί να μην είναι εύκολα ανιχνεύσιμη στους νέους υγιείς αλκοολικούς ασθενείς. Αντίθετα, οι έφηβοι αλκοολικοί, παρουσιάζουν ογκομετρικές αλλαγές του ιππόκαμπου, που δεν φαίνονται στις μελέτες των υγιών νέων ενηλίκων. Η μελέτη στους εφήβους δείχνει τη βλαβερή δυνατότητα, οι έφηβοι αλκοολικοί να παρουσιάζουν αποδιοργανωτικά αποτελέσματα στην ανάπτυξη του εγκεφάλου ή και μια αυξανόμενη ευαισθησία στα νευροτοξικά αποτελέσματα του αλκοόλ. Κατά τη διάρκεια των αρχικών ετών της διακοπής χρήσης του αλκοόλ, υπάρχει αποκατάσταση στις ποσότητες της φαιάς και λευκής εγκεφαλικής ουσίας, μειώσεις στο κενό ανάμεσα στις έλικες και μειώσεις του κοιλιακού όγκου. Υπάρχουν όμως διαφορές στο ποσοστό συγκεκριμένων περιοχών εγκεφάλου και συγκεκριμένων τύπων ιστού, όσον αφορά το ποσοστό αποκατάστασης. Η σχετικά γρήγορη αποκατάσταση της λευκής εγκεφαλικής ουσίας μετά την διακοπή του αλκοόλ, δεν εμφανίζεται να απεικονίζει και την επιστροφή του ύδατος των ιστών που εκτοπίζεται από το αλκοόλ, δηλαδή την αφυδάτωση. Η θρεπτική κατάσταση, οι νευρολογικές επιπλοκές της απόσυρσης του αλκοόλ, και η ηπατική λειτουργία, εμφανίζονται να σχετίζονται με ευρήματα στις δομικές νεύρο-απεικονιστικές μελέτες. Οι επιληπτικές κρίσεις μετά από απόσυρση του αλκοόλ, έχουν συνδεθεί με τη νευροτοξικότητα στούς αλκοολικούς ασθενείς. Υποστήριξη αυτής της σχέσης, είναι ότι η απώλεια λευκής ουσίας στον κροταφικό φλοιό συνδέθηκε ιδιαίτερα με επιληπτικές κρίσεις μετά από απόσυρση της αιθανόλης. Αν και η φλοιώδης ατροφία έχει περιγραφεί και σε αλκοολικούς ασθενείς με καλή θρεπτική κατάσταση, το σύνδρομο Wernicke-Korsakoff και η ηπατική κίρρωση συνδέονται γενικά με μεγαλύτερα ογκομετρικά ελλείμματα στις φλοιώδεις και επιχείλιες δομές του εγκεφάλου. Επίδραση του αλκοόλ σε άλλα συστήματα Επιδράσεις στο ήπαρ και στο πεπτικό σύστημα Η γνωστότερη και σημαντικότερη βλαπτική επίδραση της χρόνιας, πέραν της συνήθους μέτριας κατανάλωσης αλκοόλ, είναι η κίρρωση του ήπατος. Οι χρόνιοι χρήστες αλκοόλης έχουν κατά μέσο όρο 7,5 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να εκδηλώσουν ηπατική κίρρωση από ότι οι μη χρήστες, ενώ ειδικά οι άνδρες που κάνουν υψηλή κατανάλωση έχουν μέχρι και 13 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα. Η κίρρωση του ήπατος είναι το τελικό στάδιο μιας χρόνιας και συνήθως ασυμπτωματικής ηπατικής βλάβης, της καλούμενης αλκοολικής ηπατίτιδας. 70 Η ευαισθησία των ατόμων στην ανάπτυξη κίρρωσης ποικίλλει σημαντικά. Σε δόσεις 60 - 80 γραμμαρίων αλκοόλ την ημέρα, μετά 5 χρόνια, περίπου το 10 15% θα παρουσιάσει ηπατικό πρόβλημα. Η αύξηση της ποσότητας επιφέρει ταχύτερα την ηπατική βλάβη και σε μεγαλύτερο ποσοστό χρηστών. Επιπλέον, η χρήση αλκοόλ οδηγεί σε λιπώδη διήθηση του ήπατος και σε αύξηση της συχνότητας εμφάνισης πρωτοπαθούς καρκίνου του ήπατος. Στο πεπτικό σύστημα, η χρόνια υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ μπορεί να οδηγήσει σε χρόνια ή οξεία παγκρεατίτιδα, έλκος στομάχου και δωδεκαδακτύλου, χρόνια γαστρίτιδα, ατροφική γαστρίτιδα, δυσαπορρόφηση βιταμινών, ασβεστίου, μαγνησίου κ.λπ. Αλκοόλ και καρκίνος Η κατανάλωση αλκοόλ οδηγεί στην ανάπτυξη διαφόρων τύπων καρκίνων του πεπτικού συστήματος, όπως του στόματος, του φάρυγγα, του οισοφάγου, του ήπατος, του παγκρέατος κ.λπ. Ο κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου του πεπτικού συστήματος είναι συνολικά τετραπλάσιος σε σχέση με τους μη χρήστες αλκοόλ. Ισχαιμική καρδιοπάθεια και διαβήτης Είναι διαπιστωμένο ότι η μικρή ως μέτρια κατανάλωση αλκοόλ έχει θετικό προστατευτικό αποτέλεσμα στην πιθανότητα εμφάνισης ισχαιμικής καρδιοπάθειας, καθώς και σακχαρώδη διαβήτη. Εντούτοις, το θετικό αποτέλεσμα αντιστρέφεται όταν η κατανάλωση ξεπεράσει κατά μέσο όρο τα 40 γραμμάρια αλκοόλης την ημέρα για τις γυναίκες και τα 60 για τους γραμμάρια για τους άνδρες. Στην υψηλότερη κατανάλωση οινοπνεύματος, παρατηρείται αύξηση του σχετικού κινδύνου για ισχαιμική καρδιοπάθεια, η οποία στους άνδρες μπορεί να φτάσει μέχρι 65%. Παράλληλα, σε υψηλή κατανάλωση το αλκοόλ προκαλεί ταχυκαρδία, υπέρταση, καρδιακές αρρυθμίες και αλκοολική μυοκαρδιοπάθεια (WHO 2004). Επιδράσεις στο αναπνευστικό σύστημα Η χρόνια χρήση αλκοόλ στο αναπνευστικό σύστημα μπορεί να προκαλέσει κρίσεις άπνοιας κατά τον ύπνο, χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια από χημικό ερεθισμό των πνευμόνων, πνευμονία και καρκίνο του λάρυγγα και των πνευμόνων. Επιδράσεις κατά την κύηση Κατά την κύηση, η συστηματική κατανάλωση αλκοόλ προκαλεί στο έμβρυο σοβαρές βλάβες. Μπορούν να προκληθούν αυτόματη αποβολή, χαμηλό βάρος γέννησης, συγγενείς ανωμαλίες, νευρολογικές αναπηρίες, διανοητική 71 καθυστέρηση, ηπατικές βλάβες κ.λπ. Οι βλάβες είναι συχνότερες όταν η κατανάλωση του αλκοόλ γίνεται κατά το πρώτο τρίμηνο της κύησης, κατά το οποίο, ακόμη και μια μέτρια κατανάλωση αλκοόλ (1 - 2 ποτά την ημέρα) μπορεί να οδηγήσει σε εμβρυϊκές βλάβες. Άλλες επιβλαβείς δράσεις του αλκοόλ στον οργανισμό Μεταξύ των άλλων επιδράσεων του αλκοόλ στον οργανισμό περιλαμβάνονται: η εμφάνιση αιματολογικών διαταραχών (αναιμία ή θρομβοπενία), οι μυοσκελετικές διαταραχές (μυοπάθειες, οστεοπόρωση κ.λπ.), οι διαταραχές της αναπαραγωγικής λειτουργίας (διαταραχές στύσης, μείωση όγκου και ποιότητας του σπέρματος κ.λ.π.). Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΑΛΚΟΟΛ ΑΠΟ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΑΠΟΨΗ Το αλκοόλ παράγει μια εντυπωσιακή σειρά συμπεριφοριστικών αποτελεσμάτων στους ανθρώπους, που εξαρτώνται από τη δόση του αλκοόλ που λαμβάνεται, από το εάν τα επίπεδα αλκοόλ αυξάνονται ή πέφτουν, αλλά και από την αλλαγή των επιπέδων του αλκοόλ στο αίμα. Η ευφορική, διεγερτική, και αγχολυτική δράση του αλκοόλ, συμβάλλει στην ευρεία ψυχαγωγική χρήση του, ενώ τα κατασταλτικά αποτελέσματά του συμβάλλουν στην κατανάλωσή του σαν “μη-συνταγογραφούμενο” υπνωτικό. Αλλά, σε λίγο υψηλότερες δόσεις το αλκοόλ: • συννεφιάζει τη μνήμη και την κρίση, • επιβραδύνει την επεξεργασία πληροφοριών και το χρόνο αντίδρασης, • εξασθενίζει το συντονισμό των κινήσεων, και • αναστέλλει τον έλεγχο της παρορμητικής και επιθετικής συμπεριφοράς (άρση των αναστολών). Έτσι, δεν είναι περίεργο ότι μερικές από τις πιο καταστρεπτικές συνέπειες της κατάχρησης αλκοόλ, απεικονίζουν τον αντίκτυπο της δηλητηρίασης με αλκοόλ σε δραστηριότητες όπως η οδήγηση, που απαιτούν μια υψηλή εγρήγορση στις γνωστικές λειτουργίες.Με τη χρόνια χρήση, το αλκοόλ δημιουργεί προσαρμογή και νευροτοξικότητα των νευρώνων στον εγκέφαλο, που προκαλεί την αντοχή και την εξάρτηση. Το σύνδρομο στέρησης αλκοόλ περιλαμβάνει την ανησυχία, την αϋπνία, και τα συμπτώματα της διέγερσης του συμπαθητικού νευρικού συστήματος. Σε μεγαλύτερα επίπεδα εξάρτησης και με επαναλαμβανόμενα επεισόδια 72 απόσυρσης του αλκοόλ, η αποχή μπορεί να συνδεθεί με την ουσιαστική συμπαθητική διέγερση, με συμπτώματα την διέγερση, τις αντιληπτικές αλλαγές (ψευδαισθήσεις – ζωοψίες), τη σύγχυση, και τους σπασμούς έως τις επιληπτικές κρίσεις. Αυτά τα συμπτώματα μπορούν να προκύψουν όλα μαζί στα πλαίσια του συνδρόμου που ονομάζουμε Τρομώδες Παραλήρημα (Delirium Tremens), μια απειλητική για τη ζωή επιπλοκή της εξάρτησης από το αλκοόλ, που αναπτύσσεται γενικά μέσα στην αρχική εβδομάδα από την αποχή λήψης του αλκοόλ (και συχνότερα την τρίτη ημέρα). Ένα άλλο σύνδρομο, η αλκοολική ψευδαισθήτωση (Αlcoholic Ηallucinosis), μπορεί να αναπτυχθεί κατά τη διάρκεια οποιασδήποτε φάσης του κύκλου της δηλητηρίασης και της απόσυρσης του αλκοόλ. Συνδέεται με επίμονες ψευδαισθήσεις που μπορούν να παραμένουν και μετά με την εκτεταμένη αποχή λήψης αλκοόλ. Η οξεία και παρατεταμένη αποχή είναι σημαντικά πλαίσια για τη θεραπεία του αλκοολισμού, για να εξασφαλιστεί με ιατρική ασφάλεια η ανάκτηση των ασθενών και για να αποτρέψει την υποτροπή τους στη χρήση του αλκοόλ. Αν και οι σοβαρότερες συνέπειες της απόσυρσης του αλκοόλ εμφανίζονται κατά τη διάρκεια της αρχικής εβδομάδας της αποχής, παρατεταμένα προβλήματα της απόσυρσης πιθανά να εμμένουν για πολλούς μήνες. Τέτοια παρατεταμένα συμπτώματα είναι η αϋπνία, η αδράνεια, και η καταθλιπτική διάθεση. Η προσπάθεια απαλλαγής από τα συμπτώματα απόσυρσης, μπορεί να είναι σημαντικός λόγος για την υποτροπή στη χρήση αλκοόλ. Αυτή η φάση αποκατάστασης συνδέεται επίσης με βελτίωση στη γνωστική λειτουργία, τη φλοιώδη δραστηριότητα, και τη δομή του εγκεφάλου. Τα θρεπτικά ελλείμματα περιπλέκουν συχνά τη φυσική ιστορία του αλκοολισμού. Η έλλειψη θειαμίνης είναι ένα από αυτά. Εάν οι αλκοολικοί με έλλειψη θειαμίνης λάβουν γλυκόζη πριν την διόρθωση της έλλειψης θειαμίνης, η προκύπτουσα απαίτηση θειαμίνης στις πυροφωσφατο-εξαρτώμενες μεταβολικές διαδικασίες, θέτει σε κίνδυνο τις νευρωνικές μεταβολικές λειτουργίες και μπορεί να προκαλέσει το θάνατο εγκεφαλικών κυττάρων, που συνδέεται με το σύνδρομο Wernicke-Korsakoff. Αυτό το σύνδρομο αναφέρεται σε έναν αστερισμό συμπτωμάτων εξασθένισης της εκμάθησης και της μνήμης, ψύχωσης, και κινητικών προβλημάτων. 73 Αίτια αλκοολισμού Πως δημιουργείται ο αλκοολισμός; Πως γίνεται κανείς αλκοολικός; Γεννιέται με την προδιάθεση ή τον σπρώχνουν στο πιοτό τα βάσανα της ζωής; Η Ψυχιατρική έχει πολλά να πεί σχετικά με την εξάρτηση από το αλκοόλ. Πολλοί παράγοντες έχουν επιπτώσεις στην απόφαση να αρχίσει κάποιος να πίνει, στην ανάπτυξη των προσωρινών προβλημάτων με το αλκοόλ στα εφηβικά έτη και στη δεκαετία των 20 ετών, και στην ανάπτυξη τελικά της εξάρτησης από το αλκοόλ. Η έναρξη της κατανάλωσης οινοπνεύματος εξαρτάται κατά ένα μεγάλο μέρος από κοινωνικούς, θρησκευτικούς, και ψυχολογικούς παράγοντες, αν και τα γενετικά χαρακτηριστικά φαίνεται επίσης ότι συμβάλουν. Μια παρόμοια αλληλεπίδραση μεταξύ των γενετικών και περιβαλλοντικών επιρροών συμβάλλει σε πολλές άλλες ιατρικές και ψυχιατρικές παθήσεις, και επομένως, μια ανασκόπηση αυτών των παραγόντων στον αλκοολισμό, προσφέρει ικανές πληροφορίες για τις σύνθετες γενετικές διαταραχές συνολικά. Τα κυρίαρχα ή υπολειπόμενα γονίδια, αν και σημαντικά, εξηγούν μόνο σχετικά σπάνιες καταστάσεις. Οι περισσότερες διαταραχές έχουν κάποιο επίπεδο γενετικής προδιάθεσης που αφορά συνήθως μια σειρά διαφορετικών γενετικά επηρεασμένων χαρακτηριστικών, κάθε ένα από τα οποία αυξάνει ή μειώνει τον κίνδυνο για κάποια διαταραχή. Είναι πιθανό ότι μια σειρά γενετικών επιρροών εξηγεί περίπου 60% του ποσοστού του κινδύνου για τον αλκοολισμό, με το περιβάλλον υπεύθυνο για το υπόλοιπο 40% της διαφοράς. Η κατηγοριοποίηση που ακολουθεί παρακάτω, είναι επομένως, περισσότερο για ευρετηριακούς λόγους παρά για πραγματικούς, επειδή ακριβώς είναι ο συνδυασμός μιας σειράς ψυχολογικών, κοινωνικών, πολιτιστικών, βιολογικών και άλλων παραγόντων που είναι υπεύθυνος για την ανάπτυξη των σοβαρών και επαναλαμβανόμενων προβλημάτων του αλκοολισμού. Φαρµακευτική θεραπεία του στερητικού συνδρόµου από αλκοόλ Η θεραπεία της οξείας σωματικής φάσης απεξάρτησης από το αλκοόλ, συνίσταται στην χορήγηση βενζοδιαζεπινών µε µεγάλο χρόνο ηµιζωής και την προοδευτική διακοπή τους σε διάστηµα ηµερών. Μπορούν να χρησιµοποιηθούν: Διαζεπάµη (Stedon) Χλωρoδιαζεποξίδη (Librium) 74 Προτιµάται σε εξάρτηση Κλοναζεπάµη (Rivotril). από Αλπραζολάµη ή Τριαζολάµη Χλωραζεπάτη (Tranxene) Λοραζεπάµη (Tavor). Μπορεί να προτιµάται επί βαρείας ηπατικής βλάβης καθώς δεν µεταβολίζεται στο ήπαρ, ή για υπογλώσσια χορήγηση όταν υπάρχουν ναυτία και έµετος. Δοσολογία θεραπευτικού σχήματος Δίνουµε 10-20 mg διαζεπάµης ή 50-100 mg χλωροδιαζεποξίδης ανά 12 ώρες µέχρι την υποχώρηση των συµπτωµάτων Παρακολουθούµε για 1-2 ώρες από την τελευταία δόση Αν χρειαστεί δόση για το σπίτι δεν δίνουµε πάνω από 2-3 ταµπλέτες διαζεπάµης, των 10 mg Αν υπάρχει ιστορικό επιληπτικών σπασµών ξεκινάµε µε 20 mg διαζεπάµης ανά ώρα, τουλάχιστον για τρεις δόσεις Αν ο ασθενής δεν ανέχεται την διαζεπάµη per. οs δίνουµε λοραζεπάµη υπογλωσσίως Αν υπάρχει ηπατική δυσλειτουργία δίνουµε λοραζεπάµη υπογλωσσίως, 1-2 mg ανά 1-4 ώρες (λόγω µικρότερου χρόνου ηµιζωής η θεραπεία πρέπει να συνεχιστεί για 2-3 ηµέρες) Αν υπάρχει ψευδαισθήτωση δίνουµε αντιψυχωτικά (παλιπεριδόνη που δεν µεταβολίζεται στο ήπαρ,ολανζαπίνη ή αλοπεριδόλη). Ο ασθενής πρέπει να εισαχθεί σε Νοσοκοµείο αν: 1. Συνεχίζει να παρουσιάζει συµπτώµατα παρά την χορήγηση 80 mg διαζεπάµης. 2. Εµφανίζει Τροµώδες Παραλήρηµα, υποτροπιάζουσες καρδιακές αρρυθµίες ή σπασµούς. 3. Συνυπάρχει άλλη ιατρική διαταραχή ή νόσος. Στατιστικά στοιχεία για το αλκοόλ Σε αυτή την ενότητα θα ασχοληθούμε με το σοβαρό κοινωνικό και ψυχιατρικό πρόβλημα της κατάχρησης του αλκοόλ. Η κατανόηση των αποτελεσμάτων του αλκοόλ και της κλινικής σπουδαιότητας των σχετικών διαταραχών, είναι ουσιαστική για την πρακτική της ψυχιατρικής. Τα πρόσφατα έτη υπάρχει μια άνθηση της κλινικής έρευνας, σχετικά με την κατάχρηση και την εξάρτηση από το αλκοόλ, συμπεριλαμβανομένων των 75 πληροφοριών για συγκεκριμένες γενετικές επιρροές, την κλινική πορεία των διαταραχών που σχετίζονται με την κατάχρηση του αλκοόλ, και την ανάπτυξη νέων και χρήσιμων θεραπειών. Οι διαταραχές χρήσης του αλκοόλ είναι κοινές θανατηφόρες καταστάσεις που μεταμφιέζονται συχνά ως άλλα ψυχιατρικά σύνδρομα. Ο μέσος όρος μείωσης της διάρκειας ζωής του ατόμου που είναι εξαρτημένο από το αλκοόλ είναι από 10 έως 15 έτη. 42,5% των ανδρών και 13,6% των γυναικών στην Αττική καταναλώνουν καθημερινά αλκοόλ. 5% των εφήβων 11 ετών, 11% των εφήβων 13 ετών και 29% των εφήβων 15 ετών στην Ελλάδα καταναλώνουν συχνά αλκοόλ μέσα σε μια εβδομάδα. 29,8% των εφήβων 11-18 ετών στην Ελλάδα ανέφεραν βαριά επεισοδιακή κατανάλωση αλκοόλ. Τα ποσοστά επεισοδιακής βαριάς κατανάλωσης αλκοόλ στις ηλικίες 13-18 ετών εμφανίζονται υψηλότερα στις αγροτικές σε σχέση με τις αστικές περιοχές. Τα ποσοστά επεισοδιακής βαριάς κατανάλωσης αλκοόλ είναι μεγαλύτερα μεταξύ εφήβων με χαμηλό κοινωνικοοικονομικό οικογενειακό επίπεδο, σε σύγκριση με εφήβους με μεσαίο και υψηλό κοινωνικοοικονομικό οικογενειακό επίπεδο. 65% των εφήβων καταναλώνει αλκοόλ σε χώρους όπου απαγορεύεται η κατανάλωση από άτομα ηλικίας κάτω των 17 ετών. Μόνο 8,3% του ελληνικού πληθυσμού απέχει ολοκληρωτικά από το αλκοόλ. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ www.Psi-gr.tripod.com www.bestrong.org.gr www.medicaltime.gr www.nifalioi.gr www.pame.gr 76 ΝΑΡΚΩΤΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Α. Γενικά για τα ναρκωτικά Β. Επίδραση ναρκωτικών στο νευρικό σύστημα Γ. Ναρκωτικά και έφηβοι Δ. Αίτια του προβλήματος 77 Γενικά για τα ναρκωτικά Τα ναρκωτικά ουσίες φυσικές ή τεχνικές οι οποίες επιδρούν στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα προκαλώντας μεταβολές στην αντίληψη, το συναίσθημα και τη συμπεριφορά και δημιουργώντας παράλληλα εξάρτηση του ατόμου από αυτές. Είναι ουσίες που προκαλούν ισχυρή εξάρτηση εξαιτίας της επίδρασής τους σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου. Υπάρχουν νόμιμες και παράνομες ναρκωτικές ουσίες. Οι νόμιμες περιλαμβάνουν συνταγογραφούμενα φάρμακα, όπως είναι η μορφίνη, τα ηρεμιστικά κ.ά., ενώ οι παράνομες περιλαμβάνουν την ηρωίνη, την κοκαΐνη, την κάνναβη, το LSD, το ecstasy, τις αμφεταμίνες και το κρακ. Οι αντιλήψεις που ίσχυαν παλιότερα σχετικά με τα ναρκωτικά, το χρήστη και τη θεραπεία υπόκεινται σε συνεχή αναθεώρηση. Μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα οι επιστήμονες πίστευαν ότι τα εξαρτημένα άτομα διέπονταν από ανηθικότητα και έλλειψη αυτοπεποίθησης. Ευρήματα σύγχρονων ιατρικών ερευνών -τα οποία καταδεικνύουν τη δράση των ναρκωτικών ουσιών στον εγκέφαλο- ανέτρεψαν αυτή την πεποίθηση, υποστηρίζοντας ότι η εξάρτηση από τα ναρκωτικά θα πρέπει να εκλαμβάνεται ως πάθηση. Στη συνείδηση του περισσότερου κόσμου τα ναρκωτικά είναι παράνομες ουσίες που λαμβάνονται για να προκαλέσουν ευφορία αλλά έχουν σημαντικές τοξικές παρενέργειες στον ανθρώπινο οργανισμό. Ούτε αυτή η αντίληψη ανταποκρίνεται, όμως, στην πραγματικότητα. Στη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας πολλά ναρκωτικά ήταν νόμιμα, ενώ τα τελευταία χρόνια η αποποινικοποίηση ορισμένων ουσιών υιοθετείται με αυξανόμενο ρυθμό. Επίσης, η τοξικότητα ορισμένων ναρκωτικών εξαρτάται από τη δοσολογία, από τις συνθήκες λήψης, από τη συνέργια με άλλες ουσίες. Με βάση τις παραπάνω διαπιστώσεις, ο όρος «ναρκωτικά» θα έπρεπε να περιοριστεί στις νόμιμες ή παράνομες ουσίες, χημικής ή φυτικής προέλευσης, οι οποίες είναι δυνατόν να προκαλέσουν φυσική, διανοητική και συναισθηματική αλλοίωση. Με βάση τη φαρμακολογική τους δράση, τα ναρκωτικά θα μπορούσαν να ταξινομηθούν σε τέσσερις μεγάλες κατηγορίες: • Στα ψευδαισθησιογόνα ή παραισθησιογόνα (χασίς, μαριχουάνα, LSD, κ.ά.). • Στα διεγερτικά του κεντρικού νευρικού συστήματος (κοκαΐνη, αμφεταμίνη, κ.ά.) • Στα κατασταλτικά του κεντρικού νευρικού συστήματος (ηρεμιστικά και υπνωτικά χάπια, κ.ά.) • Στα οπιούχα (όπιο, ηρωίνη, μορφίνη, κ.ά.) Η χρήση παραισθησιογόνων βοτάνων είναι πανάρχαιοι και γινόταν αρχικά για θεραπευτικούς σκοπούς. Αναφορές π.χ. για τη χρήση του οποίου υπάρχουν σε αιγυπτιακούς παπύρους και αργότερα στον Όμηρο (οδύσσεια), τον Διοσκουρίδη, τον Πλίνιο, τον Διαγόρα της Μήλου και τον Γαληνό. Η εξέλιξη της κοινωνίας και το πέρασμα σε πιο σύνθετες μορφές κοινωνικής διαβίωσης συνοδεύτηκε και από μεταβολές στον τρόπο χρήσης των βοτάνων που περιείχαν ψυχοτρόπε ουσίες. Ο διαχωρισμός της χρήσης τους για ιατρικούςθεραπευτικούς σκοπούς από τη μια πλευρά και για λατρευτικούς σκοπούς (χρήση από μυημένους σε συγκεκριμένες λατρευτικές εκδηλώσεις) από την άλλη γινόταν με την παρέλευση του χρόνου αυστηρότερος. Η χρήση των ναρκωτικών για ιατρικούς σκοπούς γενικεύτηκε στα χρόνια του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης στην Ευρώπη και πιθανολογείται ότι τα καθιέρωσαν οι ʼραβες 78 και κυρίως οι γιατροί Αβικέννας και Ράχης. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι η χρήση ναρκωτικών ουσιών στο απώτερο παρελθόν-είτε γινόταν για ιατρικούς είτε για λατρευτικούς σκοπούς είτε για λόγους ανταπόκρισης σε ανάγκες αυξημένης εργασίας, όπως για παράδειγμα συνέβαινε στους ιθαγενείς των ʼνδεων στην Κεντρική Αμερική που έκαναν χρήση των φύλλων της κόκα για λόγους επιβίωσης μέσα σε αντίξοες συνθήκες-ήταν κοινωνικά οροθετημένη και ελεγχόμενη βάσει ορισμένων κανόνων. Ο εγκέφαλος, στην προσπάθεια του να στηρίξει τις ανάγκες του σώματος, παράγει χημικές ουσίες, που έχουν χημική συγγένεια με φυσικές ή συνθετικές ναρκωτικές ενώσεις. Η χρήση αυτών των ενώσεων λειτουργούν ανταγωνιστικά, με αποτέλεσμα, τα όργανα που παράγουν τις αντίστοιχες στον εγκέφαλο, να υπολειτουργούν. Από αυτό το σημείο αρχίζει ή φιλολογία του εθισμού και της εξάρτησης, με μεγάλες διαμάχες στον επιστημονικό κόσμο, μεταξύ των ιδανικών ερευνητών της επιστημονικής έρευνας και των ερευνητών του πολιτικού και οικονομικού κατεστημένου. Η μία ομάδα υποστηρίζει ότι οι ναρκωτικές ουσίες δε έχουν καμία εγγενή ιδιότητα που να δημιουργεί εθισμό στον χρήστη και επομένως ο καθένας μπορεί να διακόψει την λήψη του ναρκωτικού όποτε θελήσει. Ο ισχυρισμός τους, αποδεικνύεται από τα ποσοστά των χρηστών σε σύγκριση με το σύνολο των μη χρηστών, όταν τα ναρκωτικά ήταν ελεύθερα στην αγορά. Στην Αγγλία το όπιο το πουλούσαν στις λαϊκές μέχρι το 1870 και το ποσοστό των χρηστών ήταν 1%. Δεν υπάρχουν εθισμένοι πληθυσμοί εκεί που καλλιεργούνται. (1) Η τελική απόδειξη έγινε με το περίφημο πείραμα του πάρκου των αρουραίων. Μετά τον εθισμό δύο ομάδων αρουραίων που οι μισοί ήταν σε κλουβιά και οι άλλοι μισοί σε ένα ιδανικό τόπο διαβίωσης, παρατηρήθηκε ότι, όταν τα πειραματόζωα του ιδανικού πάρκου είχαν επιλογή, αρνούνταν να κάνουν χρήση της ναρκωτικής ουσίας – προτιμούσαν το καθαρό νερό - και δεν έδειξαν δείγματα στέρησης. Τα φυλακισμένα πειραματόζωα όμως συνέχισαν να προτιμούν το ναρκωτικό. Εδώ αναδύονται προβλήματα του κοινωνικού ιστού που συμβάλουν στην χρήση ναρκωτικών ουσιών. Αυτό που παρατηρούμε και σήμερα είναι, ότι στις υποβαθμισμένες περιοχές τα άτομα που αντιμετωπίζουν προβλήματα οικονομικά και κοινωνικά, γίνονται συνήθως χρήστες ναρκωτικών ουσιών. Επομένως, είναι προτιμότερο, η κοινωνία να φροντίζει να μην υπάρχουν πολίτες εξαθλιωμένοι. Η χρήση ναρκωτικών ουσιών διαταράσσει τη λειτουργία εγκεφαλικών περιοχών που είναι κρίσιμες για την κίνηση, τη μνήμη, τη μάθηση, την κρίση και τον αυτοέλεγχο. Για το λόγο αυτό, οι έφηβοι που κάνουν χρήση ναρκωτικών ουσιών αντιμετωπίζουν προβλήματα στο οικογενειακό και σχολικό περιβάλλον, έχουν κακή ακαδημαϊκή επίδοση, παρουσιάζουν προβλήματα υγείας (καθώς και ψυχολογικά προβλήματα), ενώ επιπλέον, σε μεγάλο ποσοστό, παρουσιάζουν παραβατική συμπεριφορά. Οι ενήλικες χάνουν την ικανότητα να σκέφτονται ξεκάθαρα, να θυμούνται, να συγκεντρώνονται και να αποδίδουν στην εργασία τους, ενώ συχνά επιδεικνύουν κακή κοινωνική συμπεριφορά και δεν διατηρούν καλές διαπροσωπικές σχέσεις. Η χρήση ναρκωτικών ουσιών (παράνομων ή μη), όμως, βλάπτει και το έμβρυο, καθώς μπορεί να προκαλέσει πρόωρο τοκετό και να επηρεάσει αρνητικά την πνευματική ανάπτυξη του παιδιού, όπως και τη μετέπειτα συμπεριφορά του. Η έγκαιρη απεξάρτηση είναι ζωτικής σημασίας, καθώς μακροπρόθεσμα ο χρήστης δεν κινδυνεύει μόνο από μολυσματικές ασθένειες, όπως το AIDS, οι ηπατίτιδες κ.ά., αλλά κινδυνεύει να εμφανίσει μακροχρόνιες επιπλοκές, όπως ανεπάρκεια πνευμόνων, καρδιοπάθειες, εγκεφαλικό, καρκίνο και πνευματικές διαταραχές. Επιπλέον, 79 κάποιες ναρκωτικές ουσίες, όπως οι εισπνεόμενες, μπορεί να βλάψουν ή να καταστρέψουν νευρικά κύτταρα του εγκεφάλου ή του περιφερικού νευρικού συστήματος. Πέραν αυτών όμως, η χρήση ναρκωτικών ουσιών μπορεί να επιφέρει το θάνατο. Επίδραση ναρκωτικών στο νευρικό σύστημα Τα ναρκωτικά θεωρούνται ως ουσίες και φάρμακα ικανά να μεταβάλουν τη ψυχική και φυσική κατάσταση ενός οργανισμού σε ένα ευρύ πεδίο από τον ύπνο και την πλήρη ακινητοποίηση έως την ευφορία και τη διέγερση. Αυτός ο ευρέως αποδεκτός ορισμός των ναρκωτικών είναι, επομένως, περισσότερο σχετικός με τα συμπτώματα που παρατηρούνται παρά με τη συγκεκριμένη δράση των ναρκωτικών ουσιών. Στην επιστήμη και την ιατρική, οι επιδράσεις των διαφόρων ναρκωτικών ουσιών προσδιορίζονται ακριβέστερα με βάση τη χημική τους δομή και τους βιολογικούς μηχανισμούς που διεγείρουν προκαλώντας μεταβολές στον ανθρώπινο οργανισμό. Ένα ναρκωτικό είναι ένα εθιστικό φάρμακο που μειώνει τον πόνο, προκαλεί υπνηλία και μπορεί να μεταβάλει τη διάθεση ή τη συμπεριφορά. Στην ιατρική, ένα αναλγητικό ναρκωτικό σημαίνει οπιοειδές, που αναφέρεται σε όλες τις φυσικές, ημισυνθετικές και συνθετικές ουσίες που δρουν φαρμακολογικά όπως η μορφίνη, το κύριο συστατικό του φυσικού οπίου. Τα οπιοειδή ταξινομούνται στον Κατάλογο των απαγορευμένων ουσιών και μεθόδων της WADA ως ναρκωτικά. Σε κάποιες χώρες, το όνομα ναρκωτικά αφορά επίσης την κοκαΐνη, η οποία χημικά δεν είναι ναρκωτικό. Η άλλη ομάδα ουσιών, που λαθεμένα ονομάστηκε ως ναρκωτικά, είναι τα συμπαθομιμητικά. Αυτά είναι γενικότερα τα φάρμακα που ενεργοποιούν το κεντρικό νευρικό σύστημα με τη δράση των κατεχολαμινών (αδρεναλίνη και νοραδρεναλίνη) και ταξινομούνται στον Κατάλογο της WADA ως διεγερτικά. Η τρίτη ομάδα αποτελείται από ουσίες ικανές να προκαλέσουν ψυχικές μεταβολές όπως αυτές που εκδηλώνονται στην πορεία της ψύχωσης. Αυτές οι ουσίες αποκαλούνται ψυχομιμητικά, ή ψυχεδελικά, ή παραισθησιογόνα. Μεταξύ των ψυχομιμητικών μόνο τα κανναβινοειδή τοποθετήθηκαν στον Κατάλογο της WADA ως ξεχωριστή ομάδα ουσιών. Η μορφίνη και η κωδεΐνη είναι φυσικά αλκαλοειδή φεναντρίνης που εντοπίζονται στο όπιο και προέρχονται από 20 άλλα εναπομένοντα αλκαλοειδή από τον πρώιμο θύλακα της παπαρούνας (Papaver somniferum). Η περιεκτικότητα του οπίου στον θύλακα της παπαρούνας είναι περίπου 10% για τη μορφίνη, 0.2% για την κωδεΐνη, 10% για τη νοσκαπίνη (ναρκοτίνη) και περίπου 5% για την παπαβερίνη. Η νοσκαπίνη και η παπαβερίνη είναι ισοχολινικά αλκαλοειδή. Γενικά, τα οπιούχα παράγωγα φεναντρίνης είναι υπεύθυνα για τις αναλγητικές ιδιότητες ενώ τα ισοχινολινικά παράγωγα επάγουν τις σπασμολυτικές ιδιότητες. Τα οπιοειδή δρουν με οπιούχους υποδοχείς που εντοπίζονται τόσο στο κεντρικό όσο και στο περιφερικό νευρικό σύστημα. Ωστόσο, η κύρια δράση των οπιοειδών είναι η μεταβολή της λειτουργίας του κεντρικού νευρικού συστήματος. Η περιφερική δράση των αναλγητικών ναρκωτικών συνδέεται μερικώς με τις επιδράσεις της απελευθέρωσης της ισταμίνης που ακολουθεί τη λήψη ναρκωτικών. Ναρκωτικά και έφηβοι Ο σημαντικότερος παράγοντας για την αποτροπή των εφήβων από τη χρήση των ναρκωτικών είναι η ενεργή παρουσία των γονέων στη ζωή των παιδιών τους. Η καλλιέργεια ενός υγιούς οικογενειακού περιβάλλοντος για τα παιδιά παίζει πολύ σπουδαίο ρόλο αφού είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα εκτεθούν στα ναρκωτικά είτε στο χώρο του σχολείου είτε από συνομηλίκους και γνωστούς. Βασική προϋπόθεση για να μειωθεί ο κίνδυνος εμπλοκής ενός παιδιού με τα ναρκωτικά είναι η επικοινωνία. Στην ηλικία των 10-12 ετών είναι καλό να ξεκινήσει ένας πρώτος διάλογος σχετικά με τους κινδύνους και τις επιπτώσεις 80 έτσι ώστε να προληφθεί η εμφάνιση του προβλήματος. Έρευνες έχουν δείξει ότι τα νεαρά άτομα που καπνίζουν έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να κάνουν χρήση αλκοόλ και απαγορευμένων ουσιών. Οι γονείς οφείλουν να αποθαρρύνουν το παιδί τους από το κάπνισμα. Σε αυτό το ζήτημα πρέπει να επιστήσουμε ιδιαίτερα την προσοχή διότι ο προφορικός αφορισμός δεν πρόκειται να φέρει αποτελέσματα αν οι γονείς είναι καπνιστές. Δυστυχώς ή ευτυχώς, οι πράξεις έχουν μεγαλύτερο αντίκτυπο στον μιμητισμό των παιδιών από ότι το ‘κήρυγμα’. Για αυτό τον λόγο οι γονείς πρέπει να φροντίζουν οι ίδιοι να γίνονται φωτεινά παραδείγματα αποφεύγοντας να κάνουν υπέρμετρη κατανάλωση αλκοόλ, να μην καπνίζουν και να μην κάνουν χρήση ναρκωτικών. Σε αντιδιαστολή με όλα τα ανωτέρω οι γονείς πρέπει να ωθήσουν τα παιδιά τους σε αθλητικές και κοινωνικές δραστηριότητες (όπως κολύμβηση, μπάσκετ, θέατρο, χορό, μουσική κλπ). Εκτός από την εξασφάλιση ενός ήρεμου οικογενειακού περιβάλλοντος, οι γονείς πρέπει να είναι σε επαγρύπνηση σχετικά με τις παρέες των παιδιών τους και τα μέρη που συχνάζουν. Η συνεχής ενημέρωση των γονέων για το πού βρίσκεται το παιδί τους, καθώς επίσης η γνωριμία με τους γονείς των φίλων του παιδιού, δεν αποτελούν συστάσεις ή υπερβολές αλλά κανόνες. Κανόνες, επίσης, πρέπει να επιβάλλονται και στη συμπεριφορά των παιδιών, οι οποίοι συν τοις άλλοις πρέπει να περιλαμβάνουν τη μη χρήση παράνομων ουσιών, ακόμη, και κυρίως τότε, όταν βρίσκονται σε πάρτυ, οποιεσδήποτε και αν είναι οι περιστάσεις. Αν παρατηρηθούν αλλαγές στη συμπεριφορά ενός παιδιού, οι γονείς δεν πρέπει να αδιαφορήσουν ή να το θεωρήσουν σημάδι εφηβείας. Μπορεί φυσικά και να είναι έτσι, αλλά ο συνδυασμός επιθετικότητας, διαρκούς και υπερβολικού θυμού, κατάθλιψης, επαναστατικής συμπεριφοράς και κακής απόδοσης στο σχολείο αποτελούν ενδείξεις χρήσης ναρκωτικών. Στην Ελλάδα, σύμφωνα με το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά, ένας στους τρεις εφήβους δηλώνει ότι έχει δοκιμάσει κάποια παράνομη ουσία και ένας στους έξι έχει κάνει χρήση τουλάχιστον 3 φορές σε όλη του τη ζωή (κάνναβη και κοκαΐνη). Αίτια του προβλήματος. Δυστυχώς, χρόνο με τον χρόνο αυξάνονται οι περιπτώσεις εθισμού στα ναρκωτικά. Το θέμα αυτό έχει πλέον λάβει απειλητικές διαστάσεις και μαστίζει όλες σχεδόν τις ανεπτυγμένες χώρες. Τα αίτια που κάνουν τους ανθρώπους να εθίζονται σε αυτά είναι είτε από ψυχική αδυναμία, περιέργεια ή αμέλεια είτε από παρέες, από μαγκιά ή αντίδραση. Πολλοί άνθρωποι δοκιμάζουν και έπειτα εθίζονται σε αυτά, χωρίς να αντιλαμβάνονται τον κίνδυνο. Όλα αυτά μπορούν να μας οδηγήσουν στη δημιουργία τριών μεγάλων κατηγοριών: τα νοητικά, τα ψυχολογικά και τα κοινωνικά αίτια. Τα νοητικά αίτια προέρχονται από την έλλειψη νοημοσύνης ενός ανθρώπου. Σαφώς, υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι οι οποίοι φροντίζουν και εκμεταλλεύονται αυτό το γεγονός, ρίχνοντάς τους έτσι στα σκληρά και κάνοντάς τους ζητιάνους, κλέφτες ή έμπορους . Όταν ένας άνθρωπος δεν έχει την κατάλληλη σκέψη ή την κατάλληλη νοημοσύνη τότε είναι εξαιρετικά εύκολο να πιαστεί κορόιδο ή να εθιστεί σε αυτά νομίζοντας ότι είναι κάτι τελείως ακίνδυνο. Πολλές φορές οι άνθρωποι δεν πληροφορούνται σωστά για τον κίνδυνο τον οποίο διαθέτει η 81 χρήση ναρκωτικών ή το γνωρίζουν και απλά το αμελούν. Αυτό δείχνει σημάδια έλλειψης νοημοσύνης του ανθρώπου, ο οποίος βλάπτει τον εαυτό του βάζοντας αυτές τις ουσίες στο εσωτερικό του. Συνεπώς, η λάθος πληροφόρηση και η βουλητική αδυναμία οδηγεί στην αγνόηση αυτού του προβλήματος και στην συνέχισή του. Ψυχολογικά αίτια ονομάζουμε την κατάθλιψη, την απογοήτευση και διάφορες μανίες τις οποίες ενδέχεται να έχει κάποιος. Στην ζωή μας όταν έχουμε ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα, όπως παραδείγματος χάρη είναι η κατάθλιψη και δεν έχουμε τους κατάλληλους ανθρώπους δίπλα μας, τότε ακόμα κι αν γνωρίζουμε τις συνέπειες καταφεύγουμε σε ακραίες λύσεις οι οποίες στη συνέχεια έχουν σοβαρή επίπτωση στην υγεία μας. Ένα άλυτο πρόβλημα, μια αδιέξοδος, μια ενδεχόμενη μανία, μια ερωτική απογοήτευση ή ο θάνατος ενός αγαπημένου ατόμου είναι λίγα από τα ψυχολογικά ενδεχόμενα τα οποία οδηγούν τους ανθρώπους στην τοξικομανία. Επομένως όταν κάποιος είναι ψυχολογικά ασθενής καταφεύγει σε μια από τις ποίο ακραίες λύσεις, ξέροντας όμως τον κίνδυνο τον οποίο έχουν αυτές οι ουσίες. Τέλος, τα κοινωνικά προβλήματα όπως η οικονομική δυσχέρεια, ο πόλεμος και η ανεργία είναι αυτά που επίσης ενισχύουν την ώθηση των ανθρώπων στην τοξικομανία. Όταν τα οικονομικά ενός ανθρώπου πάνε από το κακό στο χειρότερο, τότε αυτός νομίζοντας πως η μόνη λύση στο πρόβλημά του είναι τα ναρκωτικά οδηγεί τον εαυτό του σε αυτά, χωρίς να παραδέχεται πως είναι ο λάθος τρόπος. Ο άνθρωπος με την ψευδαίσθηση ότι θα τιμωρήσει το σύστημα ή οτιδήποτε άλλο τον δυσαρεστεί ή απλά γιατί νομίζει ότι αυτό είναι το σωστό οδηγείτε στην χρήσει των ναρκωτικών . Ωστόσο, διάφοροι παράγοντες είναι αυτοί που οδηγούν στον οποιοδήποτε εθισμό. Πηγές: http://1lyk-aigal.att.sch.gr/narkotika.htm http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9D%CE%B1%CF%81%CE%BA%CF%89%CF% 84%CE%B9%CE%BA%CF%8C http://www.healthview.gr/ http://www.neaygeia.gr/page.asp?p=499 http://www.doping-prevention.sp.tum.de/el/substances-andmethods/narcotics/narcotics/central-nervous-system.html 82