Η ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟΙ ΠΟΡΟΙ – ΟΡΥΚΤΑ ΚΑΥΣΙΜΑ ΗΛΙΟΣ ΓΗ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ ΑΝΘΡΑΚΑΣ ΦΥΣΙΚΟ ΑΕΡΙΟ  Ο γαιάνθρακας ή κάρβουνο είναι κατηγορία στερεών καυσίμων τα οποία προέρχονται από εξόρυξη, σε αντιδιαστολή με τα κοινά κάρβουνα ή ξυλοκάρβουνα. Απαντάται σε όλες τις περιοχές της Γης σε διάφορες μορφές. ΓΑΙΑΝΘΡΑΚΑΣ  Η ηλικία του λιγνίτη φθάνει ακόμα και το ένα εκατομμύριο χρόνια. Οι πλουσιότεροι σε άνθρακα ορυκτοί άνθρακες (ανθρακίτης) μπορεί να έχουν ηλικία 250 εκατομμυρίων ετών. ηλικία ΜΟΡΦΕΣ ΟΡΥΚΤΩΝ ΑΝΘΡΑΚΩΝ  Οι γαιάνθρακες που σχηματίστηκαν στο υπέδαφος δεν έχουν όλοι την ίδια μορφή Λέγονται έτσι γιατί τα μόρια τους είναι διατεταγμένα με άτακτο τρόπο στη μάζα τους. Οι κρυσταλλικοί άνθρακες χαρακτηρίζονται από κανονικές δομές των μορίων τους.  Περιέχει 96-98% καθαρό άνθρακα. Είναι η μοναδική κρυσταλλική μορφή γαιάνθρακα. Είναι μαύρος, μαλακός, με μεταλλική λάμψη. Δεν χρησιμοποιείται ως καύσιμο, αλλά στην παραγωγή μολυβιών, μελανιών, σκόνης τόνερ (μελάνι σε σκόνη για εκτυπωτικές συσκευές λέιζερ (εκτυπωτές, φωτοτυπικά), σε ανάμιξη με έλαια ως λιπαντικό και ως επιβραδυντής νετρονίων στους ατομικούς αντιδραστήρες. Γραφίτης  Το διαμάντι είναι περίφημο ορυκτό για την ισχυρή λάμψη του και την πολύ μεγάλη σκληρότητά του, με ιδιαίτερη διεθνή εμπορική αξία. Ανήκει στην οικογένεια των αυτοφυών στοιχείων. Αποτελείται δε από καθαρό άνθρακα. Λόγω της σκληρότητας αυτής χρησιμοποιείται σε βιομηχανικές εφαρμογές, ενώ η λαμπρότητα του το κάνει τον πιο γνωστό και περιζήτητο πολύτιμο λίθο. Το βάρος του μετριέται με καράτια. Διαμάντι  Περιέχει κάτω από 50% καθαρό άνθρακα. Έχει καφετί χρώμα και η υφή του ξύλου είναι έντονα αποτυπωμένη επάνω της. Δεν χρησιμοποιείται ως καύσιμο, αλλά ως συστατικό εμπλουτισμού καλλιεργήσιμων εδαφών. Μεγάλα κοιτάσματα τύρφης στον Ελλαδικό χώρο υπάρχουν στην Καβάλα. Τύρφη  Περιέχει 92-96% καθαρό άνθρακα. Είναι σκληρός και λείος και έχει μαύρο χρώμα. Αφήνει ελάχιστο υπόλειμμα κατά την καύση του και χρησιμοποιείται κυρίως σε μεταλλουργικές εργασίες αλλά και ως καύσιμο σε ατμομηχανές, ατμοτουρμπίνες κτλ Ανθρακίτης  Περιέχει 80-92% καθαρό άνθρακα. Είναι μαύρος ή σκούρος καφέ, σκληρός και γυαλιστερός και χρησιμοποιείται κυρίως αρχικά για την παραγωγή φωταερίου με ξηρή απόσταξη και το υπόλειμμά του, που ονομάζεται κωκ, χρησιμοποιείται στη μεταλλουργία του σιδήρου και ως καύσιμο. Λιθάνθρακας  Περιέχει 50-65% καθαρό άνθρακα. Έχει σκούρο καφέ χρώμα, δεν είναι γυαλιστερός και αφήνει σημαντικό υπόλειμμα κατά την καύση του. Χρησιμοποιείται ως καύσιμο σε εργοστάσια παραγωγής ενέργειας. Τα εργοστάσια της ΔΕΗ στην Πτολεμαΐδα, τη Μεγαλόπολη και το Αλιβέρι στηρίζονται στον λιγνίτη για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Λιγνίτης  Υπάρχουν δύο τρόποι εξόρυξης γαιανθράκων, ανάλογα με το βάθος στο οποίο απαντάται το κοίτασμα: Εξόρυξη  Γίνεται με τη βοήθεια κλασικών εκσκαπτικών μηχανημάτων. Είναι οικονομικός τρόπος εξόρυξης, αλλά μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο για επιφανειακά κοιτάσματα. Επιφανειακή εξόρυξη  Στις περιπτώσεις που το κοίτασμα βρίσκεται σε βάθος, απαιτείται η διάνοιξη στοών για την εξόρυξη των γαιανθράκων, που σχηματίζουν το ανθρακωρυχείο. Αρχικά διανοίγεται ένα κατακόρυφο φρέαρ, από το οποίο ξεκινούν παράλληλες, οριζόντιες στοές, από τις οποίες εξορύσσονται οι γαιάνθρακες. Ανθρακωρυχεία  Τα περισσότερα ευρωπαϊκά κοιτάσματα, ιδιαίτερα των λιθανθράκων και των ανθρακιτών, είναι υπόγεια και απαιτούν την κατασκευή ανθρακωρυχείων για την εξόρυξή τους. Η εργασία είναι δαπανηρή αλλά και επικίνδυνη, λόγω διαρροής αερίων (αναφλέξιμων ή δηλητηριωδών) στις στοές. Συχνή είναι, επίσης, η πτώση των τοιχωμάτων των στοών (παρά το ότι κατασκευάζονται κατάλληλα υποστυλώματα), λόγω διαβρώσεων.  Ο γαιάνθρακας χρησιμοποιήθηκε για περισσότερο από έναν αιώνα, τροφοδοτώντας με ενέργεια τόσο την βιομηχανία, βιοτεχνία όσο και τις μεταφορές συμβάλλοντας στην οικονομική ανάπτυξη των βιομηχανικών χωρών. Περιβαλλοντικές επιπτώσεις από τη χρήση του κάρβουνου Οι επιπτώσεις της χρήσης γαιανθράκων εμφανίζονται:  στην εξόρυξη. Κατά την επιφανειακή εξόρυξη αφενός δημιουργούνται τεράστιες τρύπες και αφετέρου συσσωρεύονται εκατομμύρια τόνοι χώματος με μορφή λόφων καταστρέφοντας το τοπίο και δημιουργώντας αισθητική άλλα και σωματιδιακή ρύπανση με τον τεράστιο αριθμό μικροσωματιδίων που αιωρούνται  στην ατμόσφαιρα.  Όποια προσπάθεια αποκατάστασης των λατομείων δεν επαναφέρει το τοπίο στην αρχική του μορφή, ούτε δημιουργεί μια αποδεκτή μορφολογία του εδάφους για δεκάδες χρόνια. Σοβαρό πρόβλημα είναι η ανάγκη χρήσης μεγάλων ποσοτήτων νερού για τον καθαρισμό του γαιάνθρακα, που οδηγεί σε μεγάλες ποσότητες υγρών αποβλήτων. στην καύση,  Κατά την καύση του γαιάνθρακα στα εργοστάσια παράγωγης ηλεκτρικής ενέργειας, στη βιομηχανία άλλα και σε άλλες εφαρμογές έχουμε τεράστια έκλυση ποσοτήτων αερίων αλλά και στερεών ρύπων (σκόνη).   Σοβαρό πρόβλημα είναι και τα στερεά υπολείμματα-απόβλητα της καύσης που περιέχουν τοξικές ουσίες, χωρίς να αποκλείεται και η ύπαρξη ραδιενέργειας αν το κοίτασμα περιέχει ραδιενεργά ιχνοστοιχεία.  Το πλέον σημαντικό περιβαλλοντικό πρόβλημα από την καύση των γαιανθράκων είναι η έκλυση διοξειδίου του άνθρακα. Το διοξείδιο του άνθρακα αποτελεί τον υπ’ αριθμό ένα επιβαρυντικό παράγοντα στη δημιουργία του φαινομένου του θερμοκηπίου και η καύση των γαιανθράκων συνολικά ευθύνεται για περίπου το 25% των συνολικών εκπομπών αεριών του θερμοκηπίου στη γη.  Μια επιπλέον επίπτωση της καύσης των γαιανθράκων είναι η συμβολή στο φαινόμενο της όξινης βροχής που ευθύνεται για την καταστροφή, δασών, λιμνών αλλά και μνημείων, λόγω της ατμοσφαιρικής ρύπανσης με οξείδια του αζώτου, του διοξειδίου του θείου αλλά και της ιπτάμενης τέφρας.  Στη χώρα μας η καύση των γαιανθράκων για την παράγωγη ενέργειας προκαλεί τεράστιες περιβαλλοντικές επιπτώσεις καθώς παράγονται αέριοι ρύποι και διοξείδιο του άνθρακος, επιπλέον υπάρχουν τοπικά προβλήματα με την εξόρυξη τους, αλλά και τη μεταφορά τους, κύρια στα επιφανειακά ορυχεία, (Πτολεμαΐδα, Μεγαλόπολη ).  Η εργασία και η οίκηση στους χώρους αυτούς αποδεδειγμένα επιβαρύνει την ανθρώπινη υγεία και οι ρύποι που εκλύονται προκαλούν σοβαρές αναπνευστικές παθήσεις και όχι μονό. Για τον λόγο αυτό θα πρέπει να λαμβάνονται ιδιαίτερα μέτρα για την προφύλαξη των εργαζόμενων αλλά και των κάτοικων της ευρύτερης περιοχής. Αυτά όλα καθιστούν προβληματική την χωρίς όρια εκμετάλλευση όλων των κοιτασμάτων κάρβουνου.  Το πετρέλαιο σχηματίστηκε εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια πριν από τους γαιάνθρακες. Καθώς τα υπόλοιπα των φυτών και ζώων κατακάθονταν στον πυθμένα των θαλασσών, τα πρώτα στρώματα καταπλακώνονταν διαδοχικά από νεώτερα στρώματα. Αυτά τα πρώτα στρώματα συμπιέσθηκαν με ταυτόχρονη παραγωγή θερμότητας που, σε συνδυασμό με χημική και βακτηριακή δράση, βοήθησε να μετατραπεί η οργανική ύλη σε υδρογονάνθρακες. Πετρέλαιο  Στην συνέχεια το πετρέλαιο που σχηματίστηκε εγκλωβίστηκε μέσα σε διάφορα γεωλογικά στρώματα από όπου αντλείται σήμερα. Οι γεωλογικοί σχηματισμοί μέσα στους οποίους έχει βρεθεί πετρέλαιο χρονολογούνται μεταξύ 50 και 190 εκατομμύρια χρόνια παλιά. Ήταν γνωστό από την αρχαιότητα. Σήμερα το πετρέλαιο αποτελεί ίσως το σημαντικότερο καύσιμο.  Σημαντικότερες πετρελαιοπαραγωγές χώρες είναι οι Η.Π.Α., το Μεξικό, η Βενεζουέλα, το Ιράν, το Ιράκ, το Κουβέιτ, η Σαουδική Αραβία, η Ρωσία, η Κίνα, ενώ έχουν βρεθεί κοιτάσματα και σε διάφορες θαλάσσιες περιοχές.   Πιο σημαντικά θεωρούνται αυτά που βρίσκονται στην Βόρεια θάλασσα ανάμεσα στην Μεγάλη Βρετανία και την Νορβηγία, τελευταία όμως γίνεται λόγος για τεράστια κοιτάσματα πετρελαίου σε μεγάλα βάθη στο βόρειο πόλο το οποία διεκδικούνται τόσο από την Ρωσία, τις ΗΠΑ αλλά και άλλες χώρες.  Στην Ελλάδα βρέθηκαν μικρά κοιτάσματα στο Βόρειο Αιγαίο των οποίων η άντληση έχει σταματήσει για οικονομικούς λόγους. Από σχετικές έρευνες προκύπτει ότι κοιτάσματα πετρελαίου ενδέχεται να υπάρχουν σε περιοχές της Δυτικής Ελλάδας ( Ζάκυνθος και κοντά στα ελληνοαλβανικά σύνορα). ΠΡΙΝΟΣ  Τα αποθέματα πετρελαίου σε παγκόσμιο επίπεδο ( ποσότητες που εντοπιστήκαν και παραμένουν ανεκμετάλλευτες ) φτάνουν με κάποιες εκτιμήσεις τα 1000 δισεκατομμύρια βαρέλια. Αυτά τα κοιτάσματα πετρελαίου αναμένεται να διαρκέσουν 75-125 χρόνια, αν διατηρηθεί ο σημερινός ρυθμός κατανάλωσης. Αυτό όμως δεν είναι απολύτως βέβαιο διότι αφενός τα γνωστά κοιτάσματα διαφοροποιούνται ως προς τον όγκο τους, αφετέρου ανακαλύπτονται νέα αυξάνοντας το συνολικό απόθεμα. Ένα όμως είναι βέβαιο ότι κάποια στιγμή θα εξαντληθούν.  Αντλείται από τις πετρελαιοπηγές με την μορφή του αργού (ακατέργαστου ) πετρελαίου που είναι ένα παχύρρευστο υγρό μίγμα ημίρρευστων υγρών και αερίων υδρογονανθράκων. Μεγάλες ποσότητες αργού πετρελαίου βρίσκονται κάτω από τη θάλασσα οπότε η άντληση του γίνεται με ειδικές αντλίες που βρίσκονται πάνω σε εξέδρες . Άντληση Άντληση  Η άντληση του πετρελαίου γίνεται από ειδικές πυργωτές εγκαταστάσεις, που εγκαθίστανται πάνω στις λεγόμενες πετρελαιοπηγές. Το πετρέλαιο λαμβάνεται μετά από διάτρηση του εδάφους, τη λεγόμενη γεώτρηση με τη μορφή αρτεσιανού φρέατος όπου το πετρέλαιο, σε ορισμένες περιπτώσεις, λόγω των υφιστάμενων πιέσεων, αναβλύζει υπό μορφή πίδακα ύψους πολλών μέτρων. Άντληση  Το εξαγόμενο πετρέλαιο, ανάμεικτο με χώμα και άλλες ακαθαρσίες, συλλέγεται μαζί με το νερό σε μεγάλες δεξαμενές, λάκκους ή στέρνες, όπου γίνεται το πρώτο καθάρισμα από το νερό και τα αργιλώδη ιζήματα, με μετάγγιση.  Μεταφέρεται με πετρελαιαγωγούς και πετρελαιοφόρα πλοία (δεξαμενόπλοια ή τάνκερ ). Εκτός των διαφόρων υδρογονανθράκων περιέχει ενώσεις του θειου, του αζώτου και διάφορα οξείδια.  για να χρησιμοποιηθεί πρέπει να υποστεί επεξεργασία (διύλιση, γνωστή σαν κλασματική απόσταξη ) σε ειδικές εγκαταστάσεις (διυλιστήρια ) οπότε προκύπτουν τα διάφορα προϊόντα του: Περιβαλλοντικές επιπτώσεις από τη χρήση του πετρελαίου Τόσο κατά την άντληση, την επεξεργασία, την μεταφορά του αλλά και τη διανομή του πετρελαίου προκαλούνται περιβαλλοντικές επιπτώσεις, ειδικά αν υπάρξει διαφυγή στην ξηρά και στην θάλασσα.  Παρ' όλες τις προσπάθειες και τους διεθνείς κανονισμούς οι επιπτώσεις της χρήσης του πετρελαίου είναι σημαντικότατες και το τίμημα που πληρώνει η ανθρωπότητα παραμένει μεγάλο.  Όταν καίγεται εκλύονται διάφοροι ρύποι αλλά κυρίως διοξείδιο του άνθρακα που επιβαρύνει το φαινόμενο του θερμοκηπίου.  Για την μείωση αυτών των επιπτώσεων έχουν θεσπιστεί κανονισμοί, ενώ έχει αναπτυχθεί κατάλληλες τεχνολογίες αντιρύπανσης (καταλύτες, φίλτρα) με σκοπό τη μείωση των παραγόμενων ρύπων χωρίς δυστυχώς την δυνατότητα εξάλειψης τους, όσο και για τον καθαρισμό σε περίπτωση ατυχήματος.   Το φυσικό αέριο είναι μείγμα αερίων υδρογονανθράκων, αποτελείται κύρια από μεθάνιο και σε μικρότερες ποσότητες αιθάνιο, προπάνιο, βουτάνιο. Είναι εξαιρετικά επικίνδυνο γιατί είναι εύφλεκτο και εκρηκτικό. Συνήθως βρίσκεται σε μεγάλα βάθη, σε υπόγειες κοιλότητες και σχεδόν πάντα συνδυάζεται με την εύρεση πετρελαίου πάνω από το οποίο υπάρχει το φυσικό αέριο. Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι είναι το “ ευγενέστερο ” από όλα τα ορυκτά καύσιμα. φυσικό αέριο Δημιουργήθηκε είτε από θαλάσσιους οργανισμούς (όπως το πετρέλαιο) είτε από φυτική πρώτη ύλη και το βασικό του συστατικό είναι το μεθάνιο που αποτελεί το 85- 95 % του φυσικού αερίου.  Μετά την άντληση του μεταφέρεται με αγωγούς ως αέριο ή με ειδικά διαμορφωμένα δεξαμενόπλοια στην κατανάλωση. Η αποθήκευση του γίνεται σε ειδικές κρυογονικής εγκαταστάσεις (θερμοκρασία -161ο Κελσίου) με σκοπό να διατηρείται υγροποιημένο και να καταλαμβάνει μικρό όγκο.   Στην Ελλάδα κατασκευάστηκε πρόσφατα ένας αγωγός από τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα μέχρι τα Μέγαρα, ο οποίος μεταφέρει φυσικό αέριο από την Ρωσία. Χρησιμοποιείται για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, π.χ. θερμοηλεκτρικός σταθμός της ΔΕΗ στο Λαύριο, επίσης στον βιομηχανικό και βιοτεχνικό τομέα αλλά και για θέρμανση, ψύξη και μαγείρεμα στον οικιακό τομέα .  Επειδή στη σύνθεση του μετέχουν μικρού μοριακού βάρους υδρογονάνθρακες και περιέχει μικρές ποσότητες θείου και στερεών σωματιδίων, όταν καίγεται παράγει τους λιγότερους ρύπους σε σύγκριση με τους γαιάνθρακες και το πετρέλαιο. Γι’ αυτό το λόγο το φυσικό αέριο θεωρείται καθαρότερο καύσιμο και προτιμάται η χρήση του, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν δημιουργεί περιβαλλοντικά προβλήματα. ΧΡΗΣΗ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ     Οικιακή Βιομηχανική Κίνηση σχημάτων Παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας  Η χρήση του φυσικού αερίου συνοδεύεται από τα ίδια προβλήματα με την άντληση των κοιτασμάτων πετρελαίου. Ειδικά για το φαινόμενο του θερμοκηπίου πρέπει να τονισθεί ότι το φυσικό αέριο ενώ θεωρείται καθαρό καύσιμο δεν είναι, αφού η συνεισφορά του στις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα ανέρχεται σε 17% έναντι 25% του πετρελαίου. περιβαλλοντικές επιπτώσεις από τη χρήση του φυσικού αερίου  Πρέπει όμως να τονισθεί πως το φυσικό αέριο συμβάλει στο φαινόμενο του θερμοκηπίου και όταν λόγω ατυχημάτων διαρρέει από τους αγωγούς μεταφοράς επειδή αποτελείται κύρια από μεθάνιο, αέριο που επιβαρύνει την ατμόσφαιρα σε εικοσαπλάσιο βαθμό από το διοξείδιο του άνθρακα. Πυρηνική ενέργεια Η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας επέτρεψε την αξιοποίηση της ενέργειας, που είναι αποθηκευμένη στους πυρήνες των ατόμων, από τα οποία αποτελείται η ύλη, και μπορεί να απελευθερωθεί είτε με σχάση είτε με σύντηξη.  Η χρήση όμως της πυρηνικής ενέργειας εγκυμονεί μεγάλους κινδύνους.   Ο πυρήνας ενός ατόμου μπορεί να διασπαστεί, όταν γίνει αυτό εκλύεται τεράστια ποσότητα ενέργειας σε μορφή θερμότητας και φωτός. Αν η διάσπαση γίνει με αργό ρυθμό τότε μπορούμε να δεσμεύσουμε την θερμότητα για να παράγουμε ατμό που στην συνέχεια στρέφει τον στρόβιλο και την γεννήτρια για την παραγωγή ηλεκτρισμού. Αν η διάσπαση γίνει βίαια (σε ελάχιστο χρόνο δηλαδή) τότε έχουμε την πυρηνική βόμβα. Η πυρηνική ενέργεια έχει δύο αντικρουόμενα χαρακτηριστικά:  Αποδίδει ένα τρισεκατομμύριο φορές περισσότερη ενέργεια από ότι ο άνεμος και το νερό, και εκατομμύρια φορές περισσότερη ενέργεια από αυτήν που μπορούν να παράγουν τα συμβατικά καύσιμα.  Παράγει ραδιενεργά απόβλητα, που επιφέρουν ακόμη και τον  θάνατο.  Σήμερα υπάρχουν πολλά πυρηνικά εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρισμού σε διάφορες χώρες, η λειτουργία τους όμως αντιμετωπίζει προβλήματα ασφάλειας. Σήμερα ξέρουμε ότι μετά από κάποιο ατύχημα απελευθερώνεται ραδιενέργεια με άμεσο αποτέλεσμα τον θάνατο χιλιάδων ανθρώπων, την βλάβη της υγείας εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων από διάφορες μορφές καρκίνου.  Μετά από το ατύχημα στον πυρηνικό σταθμό του Three Mile Island (Η.Π.Α.), και κυρίως την καταστροφική έκρηξη στο Τσερνομπίλ (πρώην Ε.Σ.Σ.Δ.), η κατασκευή νέων εργοστασίων στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τις ΗΠΑ έχει σταματήσει λόγω αντιδράσεων της κοινής γνώμης.  Η χρήση της πυρηνικής ενέργειας μειώνει την εξάρτηση από τα συμβατικά καύσιμα και αποφεύγεται η εξάντληση των αποθεμάτων τους ενώ παράλληλα φαίνεται να αποτελεί την λύση για το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Περιβαλλοντικές επιπτώσεις από τη χρήση της πυρηνικής ενέργειας  Παρόλα αυτά η επαφή των ραδιενεργών υλικών με τον αέρα δημιουργεί αέρια που προκαλούν καρκίνο ενώ η ραδιενεργή σκόνη μεταφέρεται με τον άνεμο σε άλλες περιοχές. Όσοι εργάζονται η κατοικούν κοντά σε πυρηνικούς σταθμούς δέχονται ραδιενέργεια από ακτινοβολία που προκαλεί καρκίνο, τερατογεννήσεις και θάνατο.  Τα πυρηνικά απόβλητα απαιτούν αιώνες για να φτάσουν σε ασφαλή επίπεδα ραδιενέργειας, για όλο αυτό το χρονικό διάστημα αποθηκεύονται σε ανοξείδωτα δοχεία με διπλά τοιχώματα, σφραγίζονται με τσιμέντο και μεταφέρονται σε ειδικές τοποθεσίες (στην ξηρά ή τη θάλασσα) οπού και θάβονται. Όμως δεν υπάρχει καμιά διασφάλιση ότι δεν θα υπάρξουν διαρροές που θα έχουν σαν αποτέλεσμα την μόλυνση της περιοχής και της διατροφικής αλυσίδας.  Η έντονη χρήση των παραπάνω φυσικών πόρων συμπίπτει με την περίοδο της βιομηχανικής επανάστασης, η οποία πραγματικά άλλαξε τον κόσμο και οδήγησε στην άνοδο του βιοτικού επιπέδου πολλών λαών. ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ  Η συνολική κατανάλωση ενέργειας στον πλανήτη ΓΗ για τις ανάγκες μας, αυξάνεται καθημερινά και οι σημερινές πηγές ενέργειας προβλέπεται ότι σύντομα θα εξαντληθούν.  Συγχρόνως όμως δημιουργούνται και οξύνονται τα περιβαλλοντικά προβλήματα όπως η ρύπανση του περιβάλλοντος, η όξινη βροχή, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, κλπ.  Το νόμισμα της λεγόμενης προόδου και ανάπτυξης έχει δύο όψεις , η μία εμφανίζει την άνοδο του βιοτικού επιπέδου μόνο των ανεπτυγμένων χωρών και η άλλη εμφανίζει δύο ορατούς κινδύνους: τον κίνδυνο που ήδη η ανθρωπότητα βιώνει της επιβάρυνσης δηλαδή του περιβάλλοντος με τα γνωστά σε όλους μας περιβαλλοντικά προβλήματα και τον κίνδυνο της εξάντλησης των πηγών ενέργειας.  Πρόκειται για πηγές που χαρακτηρίζονται ως μη ανανεώσιμες επειδή η διαδικασία σχηματισμού τους είναι πολύ αργή και απαιτούνται εκατομμύρια χρόνια για τον σχηματισμό τους.  Έχει λοιπόν το δικαίωμα ο άνθρωπος να σπαταλήσει μέσα σε λίγα χρόνια το δώρο των εκατομμυρίων ετών που η Φύση απλόχερα του χάρισε; Έχουμε το δικαίωμα να θυσιάσουμε τα πάντα στο βωμό του κέρδους;  Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι η ανθρωπότητα πρέπει να χρησιμοποιεί τους φυσικούς πόρους με περισσότερη σοφία και σύνεση. Να τους διατηρήσει για το μέλλον, γιατί η επιβίωσή μας και η ποιότητα της ζωής μας εξαρτώνται από αυτούς. ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟΙ ΠΟΡΟΙ – ΟΡΥΚΤΑ ΚΑΥΣΙΜΑ  ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΑΔΟΥ ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΠΕ 05  ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ