ΣΤ1 , ΣΤ2 τάξεις 11ο Δημοτικό Σχολείο Αργυρούπολης 2010-2011 ΣΤΟΧΟΙ • Η εισαγωγή στην έννοια του συμβόλου και των συνειρμών ως προετοιμασία για την κατανόηση των υπερρεαλιστικών ποιημάτων. • Η πληροφόρηση για τη βιογραφική συγκρότηση του Οδυσσέα Ελύτη. • Η γνωριμία με το κίνημα του Υπερρεαλισμού. Η αναζήτηση υπερρεαλιστικών στοιχείων στα ποιήματα του Ελύτη. (ανάλυση ποιημάτων) • Η μελέτη του κολλάζ μέσω των έργων του ποιητή (θέματα, τεχνική και δημιουργία). • Η δυνατότητας έκφρασης μέσω δημιουργίας υπερρεαλιστικών ποιημάτων και συνεργατικών κολλάζ (υπερρεαλιστικά παιχνίδια και τεχνικές). • Η επαφή με τα κυριότερα έργα του ποιητή. (Ανάγνωση, επιλογή αποσπασμάτων, ανάλυση και δραματοποίηση του «Άξιον εστί») • Η επιλογή μελοποιημένων ποιημάτων και η παρουσίαση τους μουσικά και θεατρικά. • 2 ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 1 Κλείνω τα μάτια, ονειρεύομαι και δημιουργώ ζευγάρια εννοιών. 3 ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 2 Κλείνω τα μάτια και γράφω τι σκέφτομαι. 4 5 ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 3 ΟΝΟΜΑ:_______________________________ ΗΜΕΡ:__________ Τι είναι η ποίηση; ΠΟΙΗΣΗ 6 7 Κατόπιν συζήτησης και ανταλλαγής απόψεων η τάξη κατέληξε στα εξής: ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 4 ΚΑΝΟΝΤΑΣ ΣΥΝΕΙΡΜΟΥΣ ΜΕ ΛΕΞΕΙΣ ΟΝΟΜΑ:________________________________ ΗΜΕΡ:___________ Σου δίνεται η λέξη θάλασσα και στα σύννεφα που την κυκλώνουν σημείωσε πόσα πράγματα σου έρχονται στο μυαλό σχετικά με τη λέξη αυτή. (εικόνες, αναμνήσεις, ήχοι, εντυπώσεις, συναισθήματα, σύμβολα, χρώματα). 8 ΘΑΛΑΣΣΑ Γράψε παραδείγματα που ταιριάζουν στο ουσιαστικό θάλασσα:_________________________________________________ ________________________________________________________ ________________________________________________________ ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 5 «Το τσαλακωμένο χαρτί» Εδώ θα παίξουμε το παιχνίδι του τσαλακωμένου χαρτιού. Στο χαρτάκι που θα σας δοθεί πρέπει να γράψετε ένα στίχο με όποιο θέμα, λέξη ή πρόταση σας έρθει στο νου και στη συνέχεια να τσαλακώσετε το χαρτί και να το δώσετε στο διπλανό/ή σας. Αυτός θα κάνει το ίδιο ................ 9 «ΤΟ ΤΣΑΛΑΚΩΜΕΝΟ ΧΑΡΤΙ» 3/12/10 Το δελφίνι είναι το εξυπνότερο ζώο. Θαλασσόλυκος θαλασσοδέρνεται και διασώστες τον παίρνουνε. Μετά έχουμε Αγγλικά Θα γεννήσει Γράφουμε τις σκέψεις μας σε τσαλακωμένο χαρτί. Να φύγω από το σχολείο. Το αγαπημένο μου μάθημα είναι τα Μαθηματικά. Η φιλία είναι σημαντικό πράγμα στη ζωή μας. Η μυρωδιά της θάλασσας και ο Μέσι μαζί μου. Ο Μέσι και ο Ρονάλντο με έχουν καλύτερο φίλο και μου έδωσαν μια Φεράρι, μια Πόρσε αλλά μη ξεχάσουμε ότι μου έδωσαν και τη Λαμποργκίνι Μετά έχουμε Αγγλικά. Την Κυριακή θα στολίσουμε το δέντρο. Βαριέμαι Μου λείπει το χωριό μου Η ζωή είναι ωραία 10 Τα βουνά και τα πλοία η μόνη μου αγάπη Θέλω να πάω στη Γερμανία. ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 6 ΠΑΙΖΟΝΤΑΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΣΤΙΧΟΥΣ ΟΝΟΜΑ: ___________________________________ 14/1/11 Αφού διαβάσεις τους στίχους που δημιουργήθηκαν με το παιχνίδι του τσαλακωμένου χαρτιού, διάλεξε δύο διαφορετικές πεντάδες από αυτούς φτιάχνοντας συνδυασμούς και συνειρμούς με το μυαλό σου. Α΄ ΠΕΝΤΑΔΑ Β΄ ΠΕΝΤΑΔΑ 11 ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ Α΄ ΠΕΝΤΑΔΑΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ Β΄ ΠΕΝΤΑΔΑΣ ΤΙΤΛΟΣ Α΄ ΠΕΝΤΑΔΑΣ ΤΙΤΛΟΣ Β΄ ΠΕΝΤΑΔΑΣ ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ Φέτος συμπληρώνονται 100 χρόνια από τη γέννηση του Οδυσσέα Ελύτη και δεκαπέντε από το θάνατο του. Λόγω αυτού το 2011 έχει ανακηρυχτεί σε έτος Ελύτη. Τιμώντας τη μνήμη και το τεράστιο έργο του θα θέλαμε να προσθέσουμε μερικές βιογραφικές πινελιές στη σημερινή εκδήλωση. Ο ίδιος ο ποιητής στις διάσπαρτες αυτοβιογραφικές νότες έχει αποτυπώσει τη γενέθλια ημέρα: «Πρώτη φορά σε ενός νησιού τα χώματα/ δύο Νοεμβρίου ξημερώματα/ βγήκα να δω τον κόσμο και μετάνιωσα/ τα ζόρια που λένε αμέσως τα «νιωσα.» Το νησί τυχαίνει να είναι η Κρήτη, από όπου η οικογένεια Αλεπουδέλη θα μετακομίσει λίγο διάστημα μετά στην Α θήνα κρατώντας στενή επαφή με τη βενιζελική Κρήτη κάτι που αργότερα θα γίνει αιτία διώξεων. Τόσο αυτό όσο και οι ισχυροί γονικοί δεσμοί με τη Μυτιλήνη, καθώς και οι συχνές θερινές διακοπές στις κοντινές Σπέτσες διαμορφώνουν από νωρίς ένα νησιωτισμό που θα σφραγίσει καταλυτικά την ποίησή του. Σε ηλικία 14 ετών χάνει τον πατέρα του κάτι που θα τον στιγματίσει. Δειλάδειλά τα επόμενα χρόνια στρέφεται προς τη λογοτεχνία και ανακαλύπτει τον υπερρεαλισμό διαβάζοντας Ελυάρ και Γκαρθία Λόρκα. Το 1930 εγγράφεται στη Νομική Σχολή και γνωρίζει τον ποιητή Γιώργο Σαραντάρη. Από το 1932 στέλνει για δημοσίευση τα πρώτα του ποιήματα, ενώ καταλυτική υπήρξε η γνωριμία το 1935 με τον στενό φίλο σε όλη του τη ζωή Ανδρέα Εμπειρίκο. Μελετά τον υπερρεαλισμό και την τεχνική της αυτόματης γραφής. Την ίδια χρονιά πείθεται να 12 δημοσιεύσει στο περιοδικό «Νέα Γράμματα» με το οριστικό ψευδώνυμο Οδυσσέας Ελύτης. Στον πόλεμο του 40 κατατάσσεται ως έφεδρος ανθυπολοχαγός και υπηρετεί μέχρι την αρρώστια του από τύφο που τον αναγκάζει να επιστρέψει στην Αθήνα. Γράφει και εκδίδει τον «Ήλιο τον Πρώτο» και το «Άσμα ηρωικό και πένθιμο για το χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας» έναν ύμνο σε όσους έμειναν για πάντα στα αλβανικά βουνά. Μετά το 1947 αναλώνεται σε μεταφράσεις, σε κριτικά άρθρα και ταξίδια. Σιωπά μέχρι το 1960 όπου μέσα από τις αναζητήσεις του ξεπηδά το μεγαλύτερο δημιούργημά του, το «Άξιον εστί». Τρία χρόνια μετά και ενώ ο ποιητής έχει χάσει τη μητέρα του το έργο παρουσιάζεται μελοποιημένο από το Μίκη Θεοδωράκη. Ο 1966 μελοποιείται το Άσμα ηρωικό και πένθιμο για το χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας σε μουσική Νότη Μαυρουδή. Το 1969, ενώ ο ποιητής είναι αποτραβηγμένος όπως πολλοί διανοούμενοι λόγω της δικτατορίας στο Παρίσι, παρουσιάζεται εκεί ο «Ήλιος ο Πρώτος» σε μουσική Γιάννη Μαρκόπουλου. Κορυφαία στιγμή της πορείας του η απονομή το 1979 του Νόμπελ Λογοτεχνίας από τη σουηδική Ακαδημία. Μετά από αυτό αυξήθηκε η διεθνής επιρροή του. Με την ίδρυση σε διάφορά Πανεπιστήμια εδρών με το όνομά του και την αναγόρευση του επίτιμο διδάκτορα πολλών από αυτά. Συνεχίζοντας με την άσβεστη φλόγα της νιότης να γράφει και να εκδίδει έκλεισε τον κύκλο της ζωής του στις 18 Μαρτίου 1996 από ανακοπή καρδιάς αφήνοντας έργο που ταυτίζεται με το χαρακτήρα του λαού μας και αποτελώντας την πηγή έμπνευσής των νεότερων. Θανάσης Αλεξαδρόπουλος - Ιωάννα Κεχαγιά 13 14 15 16 17 18 ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΜΟΣ Ο υπερρεαλισμός ή σουρρεαλισμός ήταν ένα κίνημα που αναπτύχθηκε κυρίως στο χώρο της λογοτεχνίας αλλά εξελίχθηκε σε ένα ευρύτερο καλλιτεχνικό και πολιτικό ρεύμα. Άνθισε κατά κύριο λόγο στη Γαλλία των αρχών του 20ου αιώνα, κατά την περίοδο μεταξύ του πρώτου και δεύτερου παγκοσμίου πολέμου. Η γέννηση του υπερρεαλισμού Το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης του περιοδικού La Révolution surréaliste (H Υπερρεαλιστική Επανάσταση), το Δεκέμβριο του 1924.Ο υπερρεαλισμός γεννήθηκε στο Παρίσι και αναπτύχθηκε ως επί το πλείστον από νεαρούς ποιητές της εποχής, κυρίως από την ομάδα που διηύθυνε το λογοτεχνικό περιοδικό Litterature στο διάστημα 1919-1924 διαμορφώνοντας την τάση που αργότερα οδήγησε στη δημοσίευση ενός Μανιφέστου που ανήγγειλε τη δημιουργία ενός νέου κινήματος. 19 Τα Μανιφέστα του Υπερρεαλισμού Το Σουρρεαλιστικό Μανιφέστο του Αντρέ Μπρετόν εμφανίστηκε το 1924. Μέσα σε αυτό το εκτεταμένο κείμενο αποτυπώνονται οι φιλοδοξίες και οι σκοποί του υπερρεαλισμού. Η φαντασία, η τρέλα, το ασυνείδητο και η παντοδυναμία του ονειρικού στοιχείου αποτελούν τα προπύργια της υπερρεαλιστικής οπτικής. Αποδίδονται ακόμα ιδιαίτερες τιμές στον Σίγκμουντ Φρόιντ, που είναι ο πρώτος αναλυτής των ονείρων, ως μέσο για την κατανόηση του ατόμου. Ο σουρρεαλισμός γίνεται κήρυκας της απαλλαγής του ανθρώπου από τον έλεγχο της λογικής και από κάθε επιταγή ηθικής τάξης. Βασικό στοιχείο του αποτελεί ακόμα η αντίθεση στον Χριστιανισμό και τον καρτεσιανισμό, που σύμφωνα με τη θεωρία του υπερρεαλισμού παραλύουν όλη την σκέψη της Δύσης. Το 1930 παρουσιάστηκε το Δεύτερο Μανιφέστο. www. wikipedia.com Μια νύχτα του 1919, ο Andre Breton αιφνιδιάστηκε από μια φράση που «χτύπαγε το παράθυρο» της συνείδησής του. Παρόλο που η ένταση της εικόνας αμβλύνθηκε, οι λέξεις που συγκράτησε ήταν: « υπάρχει ένας άνθρωπος κομμένος στα δυο απ’ το παράθυρο» . Η κάπως παράδοξη αυτή αποκάλυψη συνοδευόταν από μια οπτική εικόνα που αμέσως την ακολούθησαν αρκετές, εξ ίσου παράλογες φράσεις, που ήρθαν στο νου του χωρίς συνειδητή βούληση. Εξοικειωμένος με τις τεχνικές της φροϋδικής ανάλυσης, ο Μπρετόν επιχείρησε ν’ αφήσει ελεύθερη την αυθαίρετη εκείνη ροή εικόνων, χωρίς τη μεσολάβηση του ελέγχου της λογικής. Οι καταγραφές τέτοιων εμπειριών, τα «αυτοματικά κείμενα», έγιναν τα πρώτα σκιρτήματα του υπερρεαλισμού. O περίφημος ορισμός του υπερρεαλισμού, από το Πρώτο Μανιφέστο του Breton (1924), όπως τον αποδίδει στα ελληνικά ο Ανδρέας Εμπειρίκος “ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΜΟΣ, όνομα ουσιαστικό. Γνήσιος ψυχικός αυτοματισμός, με τον οποίο εκφράζει κανείς γραπτά, είτε προφορικά, ή με οποιοδήποτε άλλο τρόπο, την αληθινή λειτουργία της σκέψης. Υπαγόρευση της σκέψης χωρίς κανένα λογικό έλεγχο, πέρα από κάθε αισθητική ή ηθική έννοια. http://users.sch.gr/papangel/sch/lit/ph.surrealisme.htm 20 ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 7 Συνδυάζοντας λέξεις-εικόνες-ομοιοκαταληξίες φτιάξτε τα αγόρια ένα τετράστιχο με τίτλο «Ένα αγόρι από τη Γροιλανδία» και τα κορίτσια ένα τετράστιχο με τίτλο «Ένα κορίτσι από τη Γροιλανδία» 21 22 ΥυΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ Το τρελοβάπορο Βαπόρι στολισμένο βγαίνει στα βουνά κι αρχίζει τις μανούβρες "βίρα-μάινα" Την άγκυρα φουντάρει στις κουκουναριές φορτώνει φρέσκο αέρα κι απ’ τις δυό μεριές Είναι από μαύρη πέτρα κι είναι απ' όνειρο κι έχει λοστρόμο αθώο, ναύτη πονηρό. Από τα βάθη φτάνει τους παλιούς καιρούς, βάσανα ξεφορτώνει κι αναστεναγμούς. Έλα Χριστέ και Κύριε, λέω κι απορώ, τέτοιο τρελό βαπόρι τρελοβάπορο, Χρόνους μας ταξιδεύει δε βουλιάξαμε χίλιους καπεταναίους τους αλλάξαμε Κατακλυσμούς ποτέ δε λογαριάσαμε, μπήκαμε μες στα όλα και περάσαμε, Κι έχουμε στο κατάρτι μας βιγλάτορα παντοτινό τον Ήλιο τον Ηλιάτορα! 23 Ενότητα 1η Βαπόρι στολισμένο βγαίνει στα βουνά κι αρχίζει τις μανούβρες "βίρα - μάινα". Πόσο παράδοξα ξεκινά; Ακούς λέει, βαπόρι βγαίνει στα βουνά; Περίεργη εικόνα. Σουρεαλιστική. Πλούσια σε χρώματα. Το γαλάζιο της θάλασσας, που ακολουθεί το βαπόρι, δένει με το πράσινο των βουνών. Τα χρώματα, δένουν με τους ήχους. Ήχοι χαρούμενοι, παιδικοί, παιχνιδιάρικοι, "βίρα - μάινα". Λέξεις κι ακούσματα ναυτικά, θαλασσινά. Την άγκυρα φουντάρει στις κουκουναριές φορτώνει φρέσκο αέρα κι απ' τις δυο μεριές. Και το βαπόρι, ακολουθώντας το παράξενο ταξίδι του, ρίχνει άγκυρα στις κουκουναριές. Δε φορτώνει όμως εμπορεύματα, δεν το ενδιαφέρουν τέτοια πράγματα. Φορτώνει καθαρό και φρέσκο αέρα. Μπόλικο αέρα κι απ' τις δυο μεριές. Δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε, ότι ο Ελύτης ζωγραφίζει στη φαντασία μας, την Ελλάδα. Τη ζωγραφίζει σαν βαπόρι, γιατί είναι περιτριγυρισμένη από θάλασσα, να βγαίνει στα βουνά που είναι το κύριο χαρακτηριστικό της πατρίδας μας. Βουνά, κουκουναριές, θάλασσα είναι εικόνες γνωστές κι αγαπητές της ελληνικής γης. Εικόνες, που μας προσφέρονται σαν σε παραμύθι και μας γεμίζουν χαρά, αισιοδοξία και νεανικότητα. Είναι από μαύρη πέτρα κι είναι απ' όνειρο κι έχει λοστρόμο αθώο, ναύτη πονηρό. Τώρα ο ποιητής, μέσα απ' τις αντιθέσεις "μαύρη πέτρα - όνειρο" και "αθώος - πονηρός", μας περνά τις αντιθέσεις και τις αντιφάσεις της ελληνικής φύσης, που συσχετίζονται με τους Έλληνες και την ιστορία τους. Απ' τη μια η μαύρη πέτρα της κακοτράχαλης φύσης, αλλά και των ιστορικών δυσκολιών μας και απ' την άλλη η ονειρική ομορφιά της ελληνικής γης και η ιστορική δόξα της. Απ' τη μια ο αθώος, καλοκάγαθος λοστρόμος με την καλοσύνη του, την αγαθότητα και τη φιλοξενία του λαού μας κι απ' την άλλη το πνεύμα, του πανέξυπνου και πολυμήχανου Οδυσσέα. 24 Από τα βάθη φτάνει τους παλιούς καιρούς, βάσανα ξεφορτώνει κι αναστεναγμούς. Η περιγραφή ολοκληρώνεται, με μια αναφορά στη μακραίωνη και πολυτάραχη ιστορία της Ελλάδας, που το φορτίο της, δεν είναι άλλο, παρά βάσανα και αναστεναγμοί. Δεν μπορεί όμως να μας μείνει η εντύπωση μιας διάχυτης απαισιοδοξίας. Γιατί παρακάτω τα πράγματα αλλάζουν. Ενότητα 2η Έλα Χριστέ και Κύριε, λέω κι απορώ, τέτοιο τρελό βαπόρι τρελοβάπορο, Επίκληση του Θεού. Ο Χριστός, πάντα κοντά σ' αυτή τη χώρα και στους ανθρώπους της. Αυτόν καλεί και τώρα ο ποιητής, να τον βοηθήσει να κατανοήσει, αυτά που συμβαίνουν γύρω του, στην παράξενη αυτή γωνιά της γης. Χρόνους μας ταξιδεύει, δε βουλιάξαμε, χίλιους καπεταναίους τους αλλάξαμε. Σ' αυτή τη δεύτερη ενότητα, ο ποιητής μας κάνει έναν απολογισμό της ιστορίας των Ελλήνων και διαπιστώνει, με μια απλή και αγνή περηφάνια, ότι τόσες διακυμάνσεις και δοκιμασίες, δεν κατάφεραν να εξαφανίσουν την Ελλάδα απ' το προσκήνιο της ιστορίας. Μας θυμίζει εδώ, τον Μακρυγιάννη, που έλεγε στον Δερυγνί "ότι αρχή και τέλος, παλαιόθεν και ως τώρα, όλα τα θερία πολεμούν να μας φάνε και δεν μπορούνε, τρώνε από μας και μένει και μαγιά". Κατακλυσμούς ποτέ δε λογαριάσαμε, μπήκαμε μες στα όλα και περάσαμε. Στις δύσκολες στιγμές, μέσα στις πιο δραματικές φάσεις της ιστορίας τους, οι Έλληνες αγωνίστηκαν χωρίς να φοβηθούν, χωρίς να λυγίσουν και κατάφεραν να επιβιώσουν και να περάσουν νικητές. Κι έχουμε στο κατάρτι μας βιγλάτορα παντοτινό τον Ήλιο τον Ηλιάτορα. 25 Η τελευταία αυτή στροφή, μοιάζει με μια δυνατή φωνή χαράς με ένα δυνατό νικητήριο σάλπισμα. Ο ήλιος, είναι για τον Ελύτη, σύμβολο χαράς της ελληνικής ψυχής, είναι η επιβεβαίωση της πίστης του ποιητή στη δύναμη της ζωής, στην παντοτινή λάμψη του ελληνικού πνεύματος. Είναι δύσκολο να πούμε αν ο Ελύτης γράφει ή ζωγραφίζει. Εκείνο που μπορούμε να πούμε με σιγουριά είναι ότι η ποιητική του φαντασία δίνει εικόνες μαγικές, εικόνες με εξαιρετική ευαισθησία. Εικόνες μέσα από ένα βλέμμα καθαρό, γνήσιο, μέσα από μια παιδική ματιά. Μιλά με σύμβολα απλά, άμεσα, ζωντανά και κατανοητά. Αναζητά όμως και μια λέξη σπάνια και έντονη, που θα βάλει την προσωπική του σφραγίδα και αυτή, στο "Τρελοβάπορο" δεν είναι άλλη από τον "Ήλιο τον Ηλιάτορα". Ο Οδυσσέας Ελύτης είτε μιλάει σε τρίτο πρόσωπο - όπως στις τέσσερις στροφές που αποτελούν την πρώτη ενότητα - είτε μιλάει σε πρώτο πληθυντικό - όπως στις τέσσερις στροφές που ανήκουν στη δεύτερη ενότητα, ένα είναι σίγουρο. Ότι συμμετέχει, ότι είναι μέτοχος στην κοινή μοίρα των Ελλήνων. 26 Α΄ΜΕΡΟΣ Β΄ ΜΕΡΟΣ Γ΄ΜΕΡΟΣ που σφράγισαν τη ζωή του. Εμπειρίκου 27 ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 8 ΠΑΙΔΙ ΜΕ ΤΟ ΓΡΑΤΣΟΥΝΙΣΜΕΝΟ ΓΟΝΑΤΟ ΟΝΟΜΑ: ________________________________ΗΜΕΡ: _________ Παιδί με το γρατσουνισμένο γόνατο κουρεμένο κεφάλι όνειρο ακούρευτο ποδιά με σταυρωμένες άγκυρες. Μπράτσο του πεύκου γλώσσα του ψαριού αδερφάκι του σύννεφου! Κοντά σου είδες ν' ασπρίζει ένα βρεμένο βότσαλο, άκουσες να σφυρίζει ένα καλάμι. Τα πιο γυμνά τοπία που γνώρισες, τα πιο χρωματιστά. Βαθιά-βαθιά ο αστείος περίπατος του σπάρου, ψηλά-ψηλά της εκκλησίτσας το καπέλο και πέρα-πέρα ένα βαπόρι με φουγάρα κόκκινα. (Είδες το κύμα των φυτών όπου έπαιρνεν η πάχνη, το πρωινό λουτρό της το φύλλο της φραγκοσυκιάς, το γεφυράκι στη στροφή του δρόμου αλλά και τ' αγριοχαμόγελο. Σε μεγάλους χτύπους δέντρων. Σε μεγάλα λιοστάσια παντρειάς εκεί που στάζουν από τα ζουμπούλια δάκρυα. Εκεί που ανοίγει ο αχινός τους γρίφους του νερού, εκεί που τ' άστρα προμηνούν τη θύελλα). Παιδί με το γρατσουνισμένο γόνατο χαϊμαλί τρελό σαγόνι πεισματάρικο. Παντελονάκι αέρινο, στήθος του βράχου κρίνο του νερού. Μορτάκι του άσπρου σύννεφου! 28 1. Ποιος παρουσιάζεται σαν βασικός ήρωας του ποιήματος; Ποια μπορεί να είναι η αρχική εικόνα που προκάλεσε τον ποιητή; 2. Ποια είναι η μορφή που έχουν οι στροφές;(στίχοι ομοιοκαταληξίες) 3. Σημείωσε πέντε στίχους που προκαλούν το ενδιαφέρον σου. 4. Τι σε εντυπωσίασε και τους επέλεξες; 5. Τι μπορεί να σημαίνει η αντίθεση «κουρεμένο κεφάλι- όνειρο ακούρευτο» (1 η στροφή 2ο2 στίχος) Σκέψου τι μπορεί να συμβολίζει η καθεμιά φράση) 6. Εντοπίζεις υπερρεαλιστικά στοιχεία στην 1 η στροφή; Ποια; 7. Ποια όμορφη καλοκαιρινή εικόνα σχηματίζει σε μια από τις στροφές; 8. Τα στοιχεία που αναφέρονται σε αυτή την ωραία εικόνα συμβολίζουν ή συνδέονται με κάτι περισσότερο; Τι κατά τη γνώμη σου; 9. Συναντάς αντίθετες εικόνες; Σημείωσέ τις. _____________________________________________________ ______________________________________________________ 10. Σε ποιες «παράλογες» εικόνες οδηγεί το παιδί τον ποιητή; Σημείωσε μερικές. 11. Ποιες λέξεις στην τελευταία στροφή φανερώνουν ελευθερία; 29 12. Ανάφερε και δικαιολόγησε ποιο κατά τη γνώμη σου είναι το μήνυμα του ποιήματος. 13. Φτιάξε ένα «υπερρεαλιστικό» τετράστιχο για ένα παιδί με πολύχρωμο παντελόνι. 14. Ζωγράφισε πώς φαντάζεσαι το παιδί του ποιήματος. 30 ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 9 TO ΚΟΡΙΤΣΙ ΟΝΟΜΑ: _________________________________ΗΜΕΡ: ____________ Δύο συ και τρία γω πράσινο πεντόβολο μπαίνω μέσα στον μπαξέ γεια σου κύριε Μενεξέ Σιντριβάνι και νερό και χαμένο μου όνειρο Τζίντζιρας τζιντζίρισε το ροδάνι γύρισε Χοπ αν κάνω δεξιά πέφτω πάνω στη ροδιά Χοπ αν κάνω αριστερά πάνω στη βατομουριά Το 'να χέρι μου κρατεί μέλισσα θεόρατη τ' άλλο στον αέρα πιάνει πεταλούδα που δαγκάνει. 31 1. Ποια πιστεύεις ότι ήταν η αρχική εικόνα που προκάλεσε την έμπνευση στον ποιητή, για να γράψει το ποίημα; 2. Αναγνωρίζεις το τοπίο στο οποίο διαδραματίζεται το ποίημα; 3. Τι μπορεί να συμβολίζει ο χαιρετισμός στο μενεξέ; 4. Ποιο φυσικό στοιχείο κυριαρχεί στο τοπίο. Γιατί; 5. Δημιούργησε δικά σου ζευγάρια (ουσιαστικό-ρήμα) που μοιάζουν στη φράση «τζίτζιραςτζιτζίρισε» 6. Υπάρχουν στίχοι που ταιριάζουν σαν νόημα; Γράψε τις 7. Βρες και γράψε στίχους που έχουν το στοιχείο της υπερβολής. 8. Μπορείς να δικαιολογήσεις τον τίτλο; 32 9. Στο πλαίσιο που υπάρχει παρακάτω φτιάξε ένα κολλάζ σχετικό με το ποίημα. 33 ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 10 ΤΑ ΤΖΙΤΖΙΚΙΑ ΟΝΟΜΑ: _____________________________________ ΗΜΕΡ: _____________ Η Παναγιά τα πέλαγα κρατούσε στην ποδιά της. Την Σίκινο, την Αμοργο και τ' άλλα τα παιδιά της. Ε σεις τζιτζίκια μου άγγελοι γεια σας κι η ώρα η καλή. Ο βασιλιάς ο Ήλιος ζει; Κι όλ' αποκρίνονται μαζί. Ζει και ζει και ζει ..... ο βασιλιάς ο ήλιος ζει. Απο την άκρη του καιρού και πίσω απ' τους χειμώνες άκουγα σφύριζε η μπουρού κι έβγαιναν οι Γοργόνες. Ε σεις τζιτζίκια μου άγγελοι γεια σας κι η ώρα η καλή. Ο βασιλιάς ο Ήλιος ζει; Κι όλ' αποκρίνονται μαζί. Ζει και ζει και ζει ..... ο βασιλιάς ο ήλιος ζει. Κι εγώ μέσα στους αχινούς στις γούβες στ' αρμυρίκια σαν τους παλιούς θαλασσινούς ρωτούσα τα τζιτζίκια: Ε σεις τζιτζίκια μου άγγελοι γεια σας κι η ώρα η καλή. Ο βασιλιάς ο Ήλιος ζει; Κι όλ' αποκρίνονται μαζί. Ζει και ζει και ζει ..... ο βασιλιάς ο ήλιος ζει. 34 1. Πόσες στροφές έχει το ποίημα; Σε ποια σημεία μοιάζουν οι διαφέρουν μεταξύ τους; (στίχοι, ομοιοκαταληξία) 2. Βρες ίδιες ηχητικά συλλαβές και σημείωσέ τις. 3. Περίγραψε το τοπίο που φαίνεται στο ποίημα. Ποιοι στίχοι, φράσεις ή λέξεις σε βοήθησαν να το καταλάβεις; 4. Ποιο γράμμα ακούγεται περισσότερο, όταν αναγγέλεις το ποίημα φωναχτά; Γιατί πιστεύεις ότι το επέλεξε αυτό ο Ελύτης; 5. Τα τζιτζίκια χαρακτηρίζονται σαν άγγελοι. Ο ήλιος σαν βασιλιά. Συμφωνείς με αυτούς τους συμβολισμούς; Δικαιολόγησε την απάντησή σου. 6. Πώς θα ήθελες να είναι το πέλαγος, αν το κρατούσες στην ποδιά σου όπως η Παναγία; 35 7. Στη σελίδα αυτή ζωγράφισε μια εικόνα που σου έρχεται στο νου διαβάζοντας το ποίημα και ακούγοντας το τραγούδι. 36 ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΠΟΙΗΜΑΤΩΝ ΜΑΡΙΝΑ Δώσε μου δυόσμο να μυρίσω λουίζα και βασιλικό Μαζί μ' αυτά να σε φιλήσω και τι να πρωτοθυμηθώ Τη βρύση με τα περιστέρια των Αρχαγγέλων το σπαθί Το περιβόλι με τ' αστέρια και το πηγάδι το βαθύ Τις νύχτες που σε σεργιανούσα στην άλλη ν άκρη τ' ουρανού Και ν' ανεβαίνεις σε θωρούσα σαν αδελφή του Αυγερινού Μαρίνα πράσινό μου αστέρι Μαρίνα φως του Αυγερινού Μαρίνα μου άγριο περιστέρι και κρίνο του καλοκαιριού ΤΑ ΕΛΛΗΝΑΚΙΑ Τον Μάρτη περικάλεσα και τον μικρό Νοέμβρη Τον Αύγουστο τον φεγγερό κακό να μη μας έβρει Γιατ' είμαστε μικρά παιδιά είμαστε δυο Ελληνάκια Μες στα γαλάζια πέλαγα και στ' άσπρα συννεφάκια Γιατ' είμαστε μικρά παιδιά κι η αγάπη μας μεγάλη Που αν τη χωρέσουμε απ' τη μια περσεύει από την άλλη Κύματα σύρετε ζερβά κι εσείς τα σύννεφα δεξιά Φάληρο με Περαία μια γαλανή σημαία. 37 ΤΟΥ ΜΙΚΡΟΥ ΒΟΡΙΑ Του μικρού Βοριά παράγγειλα να 'ναι καλό παιδάκι Μη μου χτυπάει πορτόφυλλα και στο παραθυράκι Γιατί στο σπίτι που αγρυπνώ η αγάπη μου πεθαίνει Και μες στα δάκρυα την κοιτώ που μόλις ανασαίνει Με πιάνει το παράπονο γιατί στον κόσμο αυτόνα Τα καλοκαίρια τα 'χασα κι έφτασα στο χειμώνα Σαν το καράβι που άνοιξε τ' άρμενα κι αλαργεύει θωρώ να χάνονται οι στεριές κι ο κόσμος λιγοστεύει Γεια σας περβόλια γεια σας ρεματιές γεια σας φιλιά και γεια σας αγκαλιές Γεια σας οι κάβοι κι οι ξανθοί γιαλοί γεια σας οι όρκοι οι παντοτινοί. ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΥΡΟ ΚΑΙ ΤΖΙΑ Ανάμεσα Σύρο και Τζια μικρή φυτρώνει νεραντζιά η μικρή μου η κοπελιά Πόχει τις ρίζες στο βυθό και τα κλαδιά στον ουρανό το κορίτσι που αγαπώ Πλάσμα δεν είναι ανθρωπινό δεν είναι μήτε ξωτικό το κορίτσι που αγαπώ Μα 'χει τον ήλιο φορεσιά τα κύματα περπατηξιά η μικρή μου η Παναγιά 38 Χάιντε νύφη της θαλάσσης τι φαμίλιες θα χαλάσεις Νύφη μέσα στα μπουγάζια με τα πέπλα τα γαλάζια Άνεμος να μη σε πιάσει λούλουδο μη σου χαλάσει Κι αν γενεί ποτέ το θάμα κι αγαπήσεις κάνω τάμα Να σου στείλω μια μπρατσέρα με τον Πολικόν Αστέρα. ΤΟ ΘΑΛΑΣΣΙΝΟ ΤΡΙΦΥΛΛΙ Μια φορά στα χίλια χρόνια του πελάγου τα τελώνια Μες στα σκοτεινά τα φύκια μες στα πράσινα χαλίκια Το φυτεύουνε και βγαίνει πριν ο ήλιος ανατείλει Το μαγεύουνε και βγαίνει το θαλασσινό τριφύλλι Κι όποιος το 'βρει δεν πεθαίνει κι όποιος το 'βρει δεν πεθαίνει Μια φορά στα χίλια χρόνια κελαηδούν αλλιώς τ' αηδόνια Δε γελάνε μήτε κλαίνε μόνο λένε μόνο λένε: -Μια φορά στα χίλια χρόνια γίνεται η αγάπη αιώνια Να 'χεις τύχη να 'χεις τύχη κι η χρονιά να σου πετύχει Κι από τ' ουρανού τα μέρη την αγάπη να σου φέρει Το θαλασσινό τριφύλλι ποιος θα βρει να μου το στείλει Ποιος θα βρει να μου το στείλει 39 το θαλασσινό τριφύλλι. ΤΟ ΕΡΗΜΟΝΗΣΙ Γεια σου Απρίλη γεια σου Μάρτη και πικρή Σαρακοστή Βάζω πλώρη και κατάρτι και γυρεύω ένα νησί που δε βρίσκεται στο χάρτη Το κρατάνε στον αέρα τέσσερα χρυσά πουλιά Δε γνωρίζεις εκεί πέρα ούτε κλέφτη ούτε φονιά ούτε μάνα και πατέρα Τα λουλούδια μεγαλώνουν κάθε νύχτα τρεις οργιές Τις ακρογιαλιές ισκιώνουν και τα δέντρα στις πλαγιές σαν καβούρια σκαρφαλώνουν Μες στης ερημιάς τ' αγέρι όλ' αγιάζουνε μεμιάς Πιάνεις του Θεού το χέρι και στα κύματα ακουμπάς σαν αγριοπεριστέρι Γεια σας έχτρες γεια σας μίση και γινάτι καθενός Άμα βρεις το ερημονήσι όλα τ' άλλα είναι καπνός Μια φορά να το 'χεις ζήσει. ΝΤΟΥΚΟΥ ΝΤΟΥΚΟΥ ΜΗΧΑΝΑΚΙ Σκίζει η πλώρη τα νερά κι αντηχάνε τα βουνά Ντούκου ντούκου μηχανάκι ντούκου το παλιό μεράκι Τρίτη Πέμπτη και Σαββάτο μες στης θάλασσας τον πάτο Ποιος θα ρίξει ποιος θα πάρει τ' ασημένιο το φεγγάρι 40 και Δευτέρα και Τετάρτη ποιος θ' ανέβει στο κατάρτι Κι άχου την Παρασκευή ποιος θα κάτσει στο κουπί Βρε παπά το θυμιατό σου γύρισέ το κατά δω Και με το βασιλικό σου ράντισε μας το νερό Να 'βγουν και να περπατήσουν σαν κορίτσια οι νεραντζιές Κι όλ' οι άντρες ν' αγαπήσουν μια και δυο και τρεις φορές Χάιντε χάιντε βρε παιδιά πάμε στην Αγια-Μαρίνα Πάμε στην Αγια-Μαρίνα με την όμορφη μπενζίνα. Η ΠΟΔΗΛΑΤΙΣΣΑ Το δρόμο πλάι στη θάλασσα περπάτησα που' κανε κάθε μέρα η ποδηλάτισσα Βρήκα τα φρούτα που 'χε το πανέρι της το δαχτυλίδι που 'πεσε απ' το χέρι της Βρήκα το κουδουνάκι και το σάλι της τις ρόδες το τιμόνι το πεντάλι της Βρήκα τη ζώνη της βρήκα σε μιαν άκρη μια πέτρα διάφανη που 'μοιαζε με δάκρυ Τα μάζεψα ένα ένα και τα κράτησα κι έλεγα που 'ναι που 'ναι η ποδηλάτισσα Την είδα να περνά πάνω απ' τα κύματα την άλλη μέρα πάνω από τα μνήματα Την τρίτη νύχτωσ' έχασα τ' αχνάρια της στους ουρανούς άναψαν τα φανάρια της. 41 ΤΟ ΚΟΧΥΛΙ Έπεσα για να κολυμπήσω κι άφησα την καρδιά μου πίσω Άφησα την καρδιά μου χάμω σαν το κοχύλι μες στην άμμο Πέρασαν όλες οι κοπέλες με τα μαγιό και τις ομπρέλες Ύστερα πέρασαν οι φίλοι κανείς δε βρήκε το κοχύλι Χρόνους και χρόνους κολυμπάω που να 'ν' η αγάπη για να πάω Έφαγε η θάλασσα το βράχο κι έμεινε το νησί μονάχο. Ο ΓΛΑΡΟΣ Στο κύμα πάει να κοιμηθεί δεν έχει τι να φοβηθεί Μήνας μπαίνει μήνας βγαίνει γλάρος είναι και πηγαίνει Από πόλεμο δεν ξέρει ούτε τι θα πει μαχαίρι Ο Θεός του 'δωκε φύκια και χρωματιστά χαλίκια Αχ αλί κι αλίμονο μας μες στον κόσμο το δικό μας Δε μυρίζουνε τα φύκια δε γυαλίζουν τα χαλίκια Χίλιοι δυο παραφυλάνε σε κοιτάν και δε μιλάνε Είσαι σήμερα μονάρχης κι ώσαμ' αύριο δεν υπάρχεις. 42 ΤΟ ΜΑΓΙΣΣΑΚΙ Από τους χρόνους τους παλιούς να βγω στις πέρα θάλασσες Τ' άπιαστο σαν αερικό που αν κάνεις να τον μυριστείς Έβγα έβγα Μαγισσάκι χτύπα χτύπα το ραβδάκι Ντο και ρε και μι και φα μες στα ροζ τα σύννεφα το 'χω βαθύ μεράκι να βρω το Μαγισσάκι στην εμορφιά του Μάης αλίμονό σου - εκάης Τι ζουμπούλια και τι κρίνα Τι κι ετούτα τι κι εκείνα Ντο και ρε και φα και μι φούχτα μου και δύναμη Ποιος θα μου δώκει δύναμη να βγω στις πέρα θάλασσες Που 'ναι σπηλιά του ο ουρανός κι αφρός το φουστανάκι του κι ένα μακρύ καμάκι να βρω το Μαγισσάκι άγγελος η μαμά του στην άκρια του κυμάτου Χτύπα χτύπα το ραβδάκι χύνε το νερό στ' αυλάκι Φα και ρε και μι και ντο μες στο μπλε το ξάγναντο Τα παπιά και τα βαπόρια παν μαζί και πάνε χώρια Έξι τέσσερα κι οχτώ γούρι μου και φυλαχτό Ανοίξτε πύλες κι εκκλησιές να κάνει θαύμα στα κρυφά Που να κοιμάμαι ξυπνητός και να με λεν χωρίς καρδιά ν' ανάψω ένα κεράκι για με το Μαγισσάκι να τρέχω ξαπλωμένος μα να 'μ' ερωτευμένος. 43 44