Περιεχόμενα Πρόλογος Καθηγητή κ. Στεφανή ................................................................................................................................ ix Πρόλογος Επιμελητών Έκδοσης ............................................................................................................................... xiii ΕΝΟΤΗΤΑ Ι: Γενικό πλαίσιο της Ψυχιατρικής ..................................................................................... 1 H ιστορία της Ψυχιατρικής. ∆. Πλουμπίδης, Β. Αλεβίζος, Γ.Ν. Παπαδημητρίου ........................................... 2 Σημαντικότερες θεωρίες στην Ψυχιατρική. Ι.Γ. Παπακώστας, Ν. Βαϊδάκης, Γρ. Βασλαματζής .............. 18 Εγκέφαλος και νους. Η. Αγγελόπουλος, Χ. Παπαγεωργίου, Α. Μαΐλλης ........................................................... 31 Εφαρμογή του Βιοψυχοκοινωνικού Προτύπου στην Ψυχιατρική Γ.N. Παπαδημητρίου, Ι.Α. Λιάππας, Ε. Λύκουρας................................................................................................ 41 ΕΝΟΤΗΤΑ ΙΙ: Ψυχολογία και Ψυχιατρική ................................................................................................ H συμβολή της Ψυχολογίας στην Ψυχιατρική. Ά. Κοκκέβη, Μ. Τζινιέρη-Κοκκώση, Μ. Τυπάλδου ........ Ψυχολογία της ανάπτυξης του ατόμου. Β. Ρότσικα, Μ. Βλασσοπούλου, Γ. Μπούρας.................................. Ψυχολογικοί μηχανισμοί άμυνας. ∆. Αναγνωστόπουλος, Μ. Τζινιέρη-Κοκκώση, Ε. Λαζαράτου .............. Νευροψυχολογία και Ψυχιατρική. Ε. Τσάλτα, Σ. Αλεβίζου, Μ. Τυπάλδου ...................................................... ΕΝΟΤΗΤΑ ΙΙΙ: Ψυχιατρική εκτίμηση ......................................................................................................... Η ταξινόμηση των ψυχικών διαταραχών. Π. Ουλής, Β. Κονταξάκης, E. Λύκουρας ...................................... Ψυχιατρική εξέταση και διάγνωση. Κ. Ψάρρος, Κ. Κόλλιας, Ε. ∆ασκαλοπούλου .......................................... Εργαστηριακές εξετάσεις και βιοχημικοί δείκτες στην Ψυχιατρική Χ. Νικολάου, Σ. Χατζηπαναγιώτου, Η. Τζαβέλλας ................................................................................................ Η σχέση ιατρού-ασθενούς στην Ιατρική, Ψυχιατρική και Ψυχοθεραπεία Ρ. Γουρνέλλης, Ι.Μ. Ζέρβας, Ι.Γ. Παπακώστας ...................................................................................................... ΕΝΟΤΗΤΑ ΙV: Ανώτερες νοητικές λειτουργίες και οι διαταραχές τους ............................... Η συνείδηση και οι διαταραχές της. Π. Ουλής, Α. Σπυροπούλου, Β. Κονταξάκης ......................................... Προσοχή - Συγκέντρωση. Ε. Τσάλτα, Η. Τζαβέλλας, Π. Ουλής ........................................................................... Ο προσανατολισμός και οι διαταραχές του. Π. Ουλής, Κ. Κόλλιας, Β. Κονταξάκης ...................................... ∆ιαταραχές της αντίληψης. H. Αγγελόπουλος, E. Ρίζος, B. Μασδράκης .......................................................... Μνήμη. Α. Μαΐλλης, Ν. Σμυρνής, Ε. Τσάλτα .............................................................................................................. ∆ιαταραχές της σκέψης και της ομιλίας. Π. Ουλής, Α. Χατζάκης, Β. Κονταξάκης ....................................... Βούληση, Ψυχοκινητική συμπεριφορά. Κ. Κόλλιας, Κ. Καττάν, Μπ. Χαβάκη-Κονταξάκη ......................... Το συναίσθημα. Χ. Παπαγεωργίου, Χ. Θελερίτης, Ε. ∆ασκαλοπούλου .............................................................. 47 48 58 70 77 89 90 102 119 123 129 130 135 141 144 149 158 163 168 ΕΝΟΤΗΤΑ V: Αιτιοπαθογένεια ψυχικών διαταραχών ....................................................................... 177 Στοιχεία λειτουργικής νευροανατομίας. Ν. Σμυρνής, Μ. Παναγιωτακοπούλου, Ε. Λύκουρας .................. 178 Συναπτική λειτουργία και νευροδιαβιβαστικά συστήματα. Ο ρόλος τους στη συμπεριφορά. Η. Αγγελόπουλος, Α. Μαΐλλης ..................................................................................................................................... Νευροβιολογία-νευροπαθολογία των ψυχικών διαταραχών. Μ. Παναγιωτακοπούλου, Λ. Στεφανής ....... Γενετική των ψυχικών διαταραχών. ∆. ∆ικαίος, Ε. Ρίζος, Ν. Στεφανής ........................................................... Απεικονιστικές τεχνικές. Ν. Σμυρνής, Π. Μιχαλοπούλου, Ε. Λύκουρας ........................................................... Ψυχονευροενδοκρινολογία. Ι.-∆. Μπεργιαννάκη, Θ. Παπαρρηγόπουλος ........................................................ 195 207 216 233 246 vi Σύγχρονη Ψυχιατρική Ψυχονευροανoσολογία. Χ. Νικολάου, Σ. Χατζηπαναγιώτου, Φ. Μπουφίδου .................................................. Στρες και ψυχική υγεία. Χ. Παπαγεωργίου, Μ. Παναγιωτακοπούλου, Ι.M. Ζέρβας ..................................... Η συμβολή της επιδημιολογίας στην Ψυχιατρική. Μ. Μαδιανός, Ά. Κοκκέβη .............................................. Η συμβολή της κοινωνιολογίας της ψυχικής υγείας και των ανθρωπιστικών επιστημών στην Ψυχιατρική. Ε. Τριανταφύλλου, Μ. Βασιλειάδου, Βλ. Τομαράς ............................................................ 260 267 279 ΕΝΟΤΗΤΑ VI: Ψυχιατρική νοσολογία 305 306 316 347 373 393 401 ........................................................................................................ Οργανικές ψυχικές διαταραχές. Η. Αγγελόπουλος, Α. Πολίτης, Α. ΜαÀλλης .................................................... Σχιζοφρένεια και συναφείς διαταραχές. Ν. Στεφανής, Ε. Ρίζος, Ε. Λύκουρας ............................................... Συναισθηματικές διαταραχές. ∆. ∆ικαίος, ∆. Παππά, Γ.Ν. Παπαδημητρίου ................................................. Αγχώδεις διαταραχές. Β. Μασδράκης, Ι.Μ. Ζέρβας, Ι.Α. Λιάππας ..................................................................... Σωματόμορφες διαταραχές. Ι.Γ. Παπακώστας, Α. Κουζούπης, Γ.Ν. Παπαδημητρίου .................................. Αποσυνδετικές διαταραχές. Χ. Χριστοδούλου, Μ. Μαργαρίτη............................................................................. ∆ιαταραχή προσποίησης - Σύνδρομο Munchausen. Μ. Μαργαρίτη, Ι. Μιχόπουλος, Α. Πεχλιβανίδης .................................................................................................... ∆ιαταραχές προσωπικότητας. Γρ. Βασλαματζής, Χ. Καραμανωλάκη, Στ. Βονδικάκη .................................. ∆ιαταραχές ύπνου. Θ. Παπαρρηγόπουλος, Κ. Ψάρρος, ∆. ∆ικαίος .................................................................... ∆ιαταραχές πρόσληψης τροφής. Ε. Βάρσου, Φρ. Γονιδάκης, Γ. Κωνσταντακόπουλος ................................. Η σεξουαλική λειτουργία και οι διαταραχές της. Ν. Βαϊδάκης, Η. Μουρίκης ................................................ Αυτοκαταστροφική συμπεριφορά. Μπ. Χαβάκη-Κονταξάκη, Α. ∆ουζένης, Β. Κονταξάκης ....................... Επείγουσα Ψυχιατρική. Α. Πεχλιβανίδης, Μ. Μαργαρίτη, Χ. Χριστοδούλου ................................................... Η έννοια του φάσματος των ψυχικών διαταραχών. Π. Ουλής, Θ. Παπαρρηγόπουλος, Γ.Ν. Παπαδημητρίου ..................................................................................... ∆ιαταραχές του αυτιστικού φάσματος στην ενήλικη ζωή. Αικ. Παπανικολάου, Κ. Φρανσίς, Α. Πεχλιβανίδης................................................................................................ Ψυχική υγεία της αναπαραγωγής και περιγεννητική ψυχιατρική. Α. Σπυροπούλου, Α. Λεονάρδου, Ι.M. Ζέρβας ........................................................................................................ ΕΝΟΤΗΤΑ VII: Ψυχιατρική θεραπευτική ................................................................................................ Ι. Βιολογικές θεραπείες................................................................................................................................................ 291 407 411 421 433 443 458 467 478 483 489 499 499 α. Φαρμακευτικές ...................................................................................................................................................... 499 Στοιχεία νευροψυχοφαρμακολογίας. Χ. ∆άλλα, Π.Μ. Πιτυχούτης, Ζ. Παπαδοπούλου-Νταϊφώτη............ Αντιψυχωσικά φάρμακα. Ε. Λύκουρας, Μπ. Χαβάκη-Κονταξάκη, Π. Φερεντίνος.......................................... Αντικαταθλιπτικά και σταθεροποιητικά της διάθεσης. Γ.Ν. Παπαδημητρίου, Ε. Ρίζος, ∆. ∆ικαίος ...... Αγχολυτικά-Υπναγωγά. ∆. ∆ικαίος, Θ. Παπαρρηγόπουλος, I.Α. Λιάππας ....................................................... Φαρμακογενετική των ψυχοφαρμάκων. ∆. Σανούδου, Ε. Ρίζος, ∆. ∆ικαίος .................................................... Κατευθυντήριες οδηγίες και Αλγόριθμοι στην Ψυχιατρική. Ε. Λύκουρας, Π. Φερεντίνος ........................ Η σημασία της συμμόρφωσης στη θεραπεία. Γ.Ν. Παπαδημητρίου, Α. Πεχλιβανίδης, Α. ∆ουζένης........ 500 515 530 551 558 564 567 β. Μη φαρμακευτικές θεραπείες ........................................................................................................................... 575 Μη φαρμακευτικές βιολογικές θεραπείες. Ι.M. Ζέρβας, Χ. Θελερίτης, Γ.N. Παπαδημητρίου ................... 576 ΙΙ. Ψυχοθεραπείες .......................................................................................................................................................... 585 Ψυχανάλυση και ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία. Γρ. Βασλαματζής, Χ. Καραμανωλάκη, ∆. Αναγνωστόπουλος ............................................................................ 586 vii Περιεχόμενα Ψυχοθεραπεία συμπεριφοράς. Ι.A. Λιάππας, Χ. Παπαγεωργίου, Ν. Βαϊδάκης .............................................. Γνωσιακή ψυχοθεραπεία. Ι.Γ. Παπακώστας, Α. Πεχλιβανίδης, Ι. Μιχόπουλος................................................ Συστημική - Οικογενειακή ψυχοθεραπεία. Βλ. Τομαράς, Β. Πομίνι, Ρ. Γουρνέλλης..................................... Ο ρόλος των εκφραστικών ψυχοθεραπειών στην αντιμετώπιση των ψυχικά ασθενών. ∆ραματοθεραπεία και εικαστική ψυχοθεραπεία. ∆. Μαραβελής, Α. Πανταγούτσου, Ε. Γιαννούλη ..... Νευροβιολογία και ψυχοθεραπεία. Λ. Στεφανής, Η. Αγγελόπουλος, Γρ. Βασλαματζής ................................ Εικονική θεραπεία και εικονική δράση. Ι.Γ. Παπακώστας, Γ.Ν. Παπαδημητρίου ....................................... 593 601 607 614 620 626 ΕΝΟΤΗΤΑ VIII: Κοινωνική-Κοινοτική Ψυχιατρική ......................................................................... 633 Κοινωνική και Κοινοτική Ψυχιατρική. ∆. Πλουμπίδης, Κ. Καττάν, Μ. Οικονόμου ...................................... 634 Ψυχοκοινωνική αποκατάσταση και παρεμβάσεις. Β. Καρύδη, Α. Χατζάκης, ∆. Πλουμπίδης.................... 640 Το στίγμα της ψυχικής νόσου, Ψυχοεκπαίδευση, Επαγγελματική εξουθένωση Μ. Οικονόμου, Ε. Τριανταφύλλου, ∆. Πλουμπίδης ............................................................................................... Ο ρόλος του νοσηλευτή ψυχικής υγείας. Ε. Λεμπέση, Α. Μπερκ, Α. Σταθαρού ............................................. Η κοινωνική εργασία στην ψυχική υγεία. Κ.Λ. Κουντή, Μ. Τζεδάκη, Ε. Πεχλιβανίδου ................................ Η εργοθεραπεία στην ψυχική υγεία. Ι. Τσίπρα, Αικ. Χαριτάκη, Π. Σκαλτσή ................................................. ∆ημόσια υγεία, ψυχιατρική μεταρρύθμιση, διεθνείς οργανισμοί. Μ. Μαλλιώρη, Μ. Οικονόμου, ∆. Πλουμπίδης ........................................................................................................ ΕΝΟΤΗΤΑ IX: Υποειδικότητες της Ψυχιατρικής ............................................................................... Παιδοψυχιατρική .......................................................................................................................................................... Εισαγωγή στην Παιδοψυχιατρική. Γενικές αρχές ψυχοπαθολογίας. ∆. Αναγνωστόπουλος, Ε. Λαζαράτου, Β. Ρότσικα ................................................................................................. Αναπτυξιακές διαταραχές της παιδικής και εφηβικής ηλικίας. Κ. Φρανσίς, Μ. Βλασσοπούλου, ∆. Αναγνωστόπουλος ......................................................................................... Νοητική υστέρηση και ψυχική υγεία. Β. Ρότσικα, Γ. Μπούρας, Γ. Κολαΐτης .................................................. ∆ιαταραχές άγχους και διάθεσης κατά την παιδική και εφηβική ηλικία. Γ. Κολαΐτης, Σ. Χριστογιώργος, Ε. Λαζαράτου ....................................................................................................... ∆ιαταραχές συμπεριφοράς, διαταραχές πρόσληψης τροφής, ύπνου και απέκκρισης. Ι. Γιαννοπούλου, Ρ. Γιαννάκη, Αικ. Παπανικολάου .............................................................................................. Η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας στους ενήλικες. Α. Πεχλιβανίδης, Αικ. Παπανικολάου, Ι. Γιαννοπούλου ...................................................................................... 648 662 667 674 682 693 693 694 700 712 717 730 745 Ψυχογηριατρική ............................................................................................................................................................ 749 Εισαγωγή στην Ψυχoγηριατρική. E. Λύκουρας, Α. Πολίτης, Α. Μαϊλλης ......................................................... 750 Κλινική και εργαστηριακή αξιολόγηση του ψυχογηριατρικού ασθενούς. Ρ. Γουρνέλλης, Ε. Αναστασοπούλου, Α. Πολίτης .................................................................................................... Μείζονες ψυχικές διαταραχές της τρίτης ηλικίας. Α. Πολίτης, Ρ. Γουρνέλλης .............................................. Βιολογικές θεωρίες. Ε. Λύκουρας, Α. Πολίτης, Α. Μαΐλλης ................................................................................... Ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις στους ηλικιωμένους. Ρ. Γουρνέλλης, Μ. Πασσά, Α. Πολίτης ...................... ∆ιασυνδετική Ψυχιατρική 755 761 768 777 ........................................................................................................................................ 783 Η επίδραση της Ψυχοσωματικής Ιατρικής στην ανάπτυξη της Συμβουλευτικής-∆ιασυνδετικής Ψυχιατρικής. E. Λύκουρας, Χ. Χριστοδούλου ....................................................................................................... 784 Η ∆ιασυνδετική Ψυχιατρική στο Γενικό Νοσοκομείο: Αρχές και εφαρμογές. Χ. Χριστοδούλου, Ι. Μιχόπουλος, Α. Κουζούπης .................................................................................................... 792 viii Σύγχρονη Ψυχιατρική Ο μη ψυχιατρικός ασθενής: Αξιολόγηση, ψυχολογική στήριξη και ανακοίνωση της διάγνωσης. ∆. Τσόγια, Ι.Μ. Ζέρβας .................................................................................. Σωματικές παθήσεις που εκδηλώνονται με ψυχιατρικά συμπτώματα Χ. Χριστοδούλου, Α. Κουζούπης, Ε. Λύκουρας ...................................................................................................... Η έννοια του πόνου στη ∆ιασυνδετική Ψυχιατρική. Ι. Μιχόπουλος, Κ. Κοντοάγγελος, Ε. Λύκουρας ..... Νευροψυχιατρική. Θ. Παπαρρηγόπουλος, Π. Φερεντίνος, Σ. Παπαγεωργίου .................................................. Ψυχικές διαταραχές και καρδιακά νοσήματα. X. Παπαγεωργίου, Ε. Ρίζος, X. Χριστοδούλου................... Ψυχοογκολογία. Α. Κουζούπης, Γ. Μπούρας ............................................................................................................ Ψυχοδερματολογία. Χ. Χριστοδούλου, Ε. Λύκουρας .............................................................................................. Ψυχιατρικές διαστάσεις αυτοάνοσων νοσημάτων. Χ. Παπαγεωργίου, Α. Κουζούπης ................................. Ψυχιατρικά προβλήματα στους χειρουργικούς ασθενείς. Χ. Χριστοδούλου, Ε. Λύκουρας ........................ ∆ιεργασία θανάτου και πένθους. Ο θνήσκων ασθενής. Α. Κουζούπης, Θ. Παπαρρηγόπουλος ................. Ψυχιατρική των εξαρτήσεων 798 804 816 822 830 836 840 848 855 862 ................................................................................................................................... 867 Ουσιοεξάρτηση-Επιδημιολογία-Κοινωνικο-οικονομικές διαστάσεις. Ι.Α. Λιάππας, Θ. Παπαρρηγόπουλος, Η. Τζαβέλλας ............................................................................................ Ταξινόμηση και μηχανισμοί δράσης εθιστικών-ψυχοτρόπων ουσιών. ∆. Παντελεάκης, Η. Τζαβέλλας, Ε. Λύκουρας ........................................................................................................ Αλκοολισμός. Ε. Λύκουρας, Θ. Παπαρρηγόπουλος, Ι.A. Λιάππας ...................................................................... Νευροψυχιατρικές διαταραχές και συννόσηση στο πλαίσιο χρήσης εθιστικών-ψυχοτρόπων ουσιών. ∆. Τσακλακίδου, Θ. Παπαρρηγόπουλος, Ι.Α. Λιάππας ....................................................................................... Συμπεριφορικού τύπου εξαρτήσεις: Συναφείς διαταραχές. Ε. Μέλλος, ∆. Παντελεάκης, Ε. Πέππας .... Θεραπευτική αντιμετώπιση ουσιο-εξαρτήσεων. Πρόληψη – Νομικό πλαίσιο και πολιτικές. Μ. Μαλλιώρη, Β. Πομίνι, Ε. Μέλλος .......................................................................................................................... Ψυχιατροδικαστική ...................................................................................................................................................... 868 875 886 908 921 931 Θέματα νόμου και Ψυχιατρικής. Α. ∆ουζένης, Ε. Λύκουρας ............................................................................... Ψυχικές διαταραχές και παραβατική συμπεριφορά. A. ∆ουζένης, Ι. Γιαννοπούλου, Ε. Λύκουρας .......... Βίαιη και επιθετική συμπεριφορά-Επικινδυνότητα. A. ∆ουζένης, Mπ. Χαβάκη-Κονταξάκη, Β. Κονταξάκης ... Ηθικά και δεοντολογικά θέματα στην άσκηση της Ψυχιατρικής. Α. ∆ουζένης, Μ. Μαλλιώρη ................. 943 944 951 959 965 ΕΝΟΤΗΤΑ X: Ψυχιατρική και κοινωνία .................................................................................................... 973 ∆ιαπολιτισμική Ψυχιατρική και Εθνοψυχιατρική. ∆. Πλουμπίδης, Φ. Γονιδάκης, Μ. Μαδιανός ............ 974 Ψυχιατρική και διαδίκτυο, τηλεψυχιατρική. Α. Πολίτης, Ι.-∆. Μπεργιαννάκη, Μ. Μαλλιώρη .................. 980 Φυσικές καταστροφές και επιπτώσεις στην ψυχική υγεία. Ι.-∆. Μπεργιαννάκη, Ι. Μαντωνάκης, Κ. Ψάρρος ... 986 Ψυχιατρική και οικονομία της υγείας. Ι. Κυριόπουλος, Κ. Αθανασάκης, Η. Αγγελόπουλος ....................... 997 Ψυχιατρική και θρησκεία. Α. Αυγουστίδης, Ε. Λύκουρας .................................................................................... 1004 ΕΝΟΤΗΤΑ XI: Προληπτική ψυχιατρική. Προαγωγή ψυχικής υγείας ................................... 1009 Προληπτική Ψυχιατρική, Προαγωγή ψυχικής υγείας, Ποιότητα ζωής και υγεία. Β. Κονταξάκης, Μ. Τζινιέρη-Κοκκώση, Μ. Βασιλειάδου .................................................................................... 1010 Ψυχιατρική γενετική συμβουλευτική. ∆. ∆ικαίος, Γ.Ν. Παπαδημητρίου ....................................................... 1021 Η εκπαίδευση στην Ψυχιατρική. Ε. Λύκουρας, Ι.A. Λιάππας, Γ.Ν. Παπαδημητρίου .................................. 1027 Πρόοδοι και προοπτικές της Ψυχιατρικής. Γ.Ν. Παπαδημητρίου, Ι.Α. Λιάππας, Ε. Λύκουρας .............. 1033