Η Nέα Πολιτική
μηνιαίο πολιτικό περιοδικό
Β΄ ΠΕΡΙΟΔΟΣ - ΤΕΥΧΟΣ 4 - ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2013 - ΤΙΜΗ 4 ΕΥΡΩ
Το ιδεολογικό στίγμα
της Νέας Πολιτικής
αφιερωμα:
Υπάρχει
έξοδος από
το μνημόνιο;
Μυστήρια της Θράκης
Ομπάμα ο
ειρηνοποιός
Το ισλαμιστικό
κίνημα στην
Τσετσενία
Ο Γιώργος
Σαραντάρης στη
Θεσσαλονίκη
προδημοσίευση:
Β. Μαρκεζίνης
Η Ελλάδα στον κατήφορο
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
1
k
περιεχόμενα
Από την διεύθυνση ........................................................................... 4
Κώστας Σταματόπουλος
Η απαιδεία γέννησε την Χρυσή Αυγή .......................................... 7
Νέστορας Κουράκης Πώς να αντιμετωπισθεί η Χρυσή Αυγή ........................................ 10
Ελλάδα 2013 .................................................................................. 12
Κωνσταντίνος Κόλμερ Εναλλακτικό Πολιτικό Σύστημα γιά την Ελλάδα .................... 16
Νίκος Λιναρδάτος Casus Belli ...................................................................................... 19
Γιάννης Χατζόπουλος Γερμανικές εκλογές ...................................................................... 20
Θεοφάνης Μαλκίδης Μυστήρια της Θράκης .................................................................. 21
Κώστας Παπασταύρου Η Κύπρος στην δίνη της Συριακής κρίσης ................................. 23
Νικόλαος Πουλαντζάς Νομικά αστήρικτοι ισχυρισμοί της Τουρκίας για την ΑΟΖ .... 25
Γιώργος Φοίνικας Τι ακολουθεί τον μη πόλεμο στην Συρία ................................... 27
Γιάννης Μαθιουδάκης Τα δύο πρόσωπα της Γερμανίας .................................................. 31
Δημήτρης Κουτσονίκας
Χρηματιστήριο Αξιών ................................................................... 35
Τ. Κουζέλης - Δ. Μουχλίδης Η τραπεζική ναυαρχίδα απέτυχε να προβλέψει
την κρίση ή την προκάλεσε εσκεμμένα; .................................... 36
Σωτήρης Δημόπουλος Οι ρίζες του ισλαμιστικού κινήματος στην Τσετσενία ............. 39
Επιστημονικά νέα ......................................................................... 43
ΑΦΙΕΡΩΜΑ: Υπάρχει έξοδος από το μνημόνιο;
Εισαγωγικό σημείωμα .................................................................... 46
Μ. Αμάραντος Οργανωμένη αναγέννηση του πρωτογενούς τομέα ................ 47
Νικόλας Δημητριάδης Μπορούμε να αντισταθούμε; ....................................................... 50
Kωνσταντίνος Κόλμερ Η Εναλλακτική Ελλάδος .............................................................. 53
Νέστορας Κουράκης Εναλλακτικό σχέδιο οικονομικής στρατηγικής ........................ 56
Μελέτης Μελετόπουλος Ευρώ ή δραχμή; ............................................................................. 59
Γεώργιος Μπήτρος Οι οικονομολόγοι, οι συνταγματολόγοι και η κρίση ............... 62
Πάνος Παναγόπουλος
Ο σύγχρονος Γόρδιος Δεσμός ..................................................... 69
Μιχάλης Παπίδης Χρέος ώρα μηδέν ........................................................................... 73
Δ. Πολίτης Πενταετές σχέδιο οικονομικής αναπτύξεως .............................. 76
Γιάννης Δρακόπουλος Σημεία των καιρών ........................................................................ 77
Κωνσταντίνος Μπλάθρας Κινηματογράφος εξόδου από την κρίση .................................... 78
Συνέβησαν τον Οκτώβριο ............................................................ 80
ΠαρουσίασηΒ. Μαρκεζίνης: Η Ελλάδα στον κατήφορο ................................ 82
Βιβλιοκριτικές Ιωάννης Δ. Μπουγάτσος, Χριστόφορος Παπουλάκος ............ 83
Για την Γενοκτονία των Ελλήνων της Μικράς Ασίας ............... 84
Φρ. Νίτσε, Ἡ φιλοσοφία στὰ χρόνια τῆς τραγωδίας ................ 86
Βαγγέλης Δουβαλέρης Φρ. Νίτσε: Εκλογή από τα σημειωματάριά του ......................... 88
Γιώργος Παπαθανασόπουλος Ο Γιώργος Σαραντάρης και η Θεσσαλονίκη .............................. 90
Nίκος Λιναρδάτος
Σταυρόλεξο ..................................................................................... 95
2
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
Η Nέα Πολιτική
μηνιαίο πολιτικό περιοδικό
εκδότης
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ ΑΕΒΕ
επιστημονικές ειδήσεις
ΠΑΥΛΟΣ ΚΑΡΟΥΣΟΣ
διευθυντής
ΜΕΛΕΤΗΣ Η. ΜΕΛΕΤΟΠΟΥΛΟΣ
αρχισυντάκτης για πολιτιστικά θέματα
ΝΙΚΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ
κινηματογράφος
ΚΩΣΤΑΣ ΜΠΛΑΘΡΑΣ
θέατρο
ΓΙΑΝΝΗΣ ΔΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ
θεωρητικά κείμενα-ιστορικά αφιερώματα
ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΔΟΥΒΑΛΕΡΗΣ
ΘΕΜΙΣ ΚΑΛΛΙΓΕΡΗΣ
ΧΑΡΗΣ ΚΑΤΣΙΒΑΡΔΑΣ
ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΘΙΟΥΔΑΚΗΣ
ΣΠΥΡΟΣ ΚΟΥΤΡΟΥΛΗΣ
αρχισυντάκτης-συντονιστής ύλης
ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ
βοηθοί αρχισυντάκτες
ΠΕΤΡΟΣ ΒΙΝΗΣ
ΒΑΣΙΛΗΣ ΣΠΥΡΑΚΟΣ-ΠΑΤΡΩΝΑΣ
κύριοι αρθρογράφοι-αναλυτές
ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ
ΑΓΙΣ ΒΕΡΟΥΤΗΣ
ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑΣ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΟΛΜΕΡ
ΝΕΣΤΩΡ ΚΟΥΡΑΚΗΣ
ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΚΟΥΣΟΥΛΗΣ
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΜΑΣΣΑΒΕΤΑΣ
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΜΕΣΘΑΝΕΩΣ
ΑΝΤΩΝΗΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΙΔΗΣ
ΚΩΣΤΑΣ Μ. ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ
ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΡΙΑΝΤΗΣ
αρχισυντάκτης για διεθνή θέματα
ΒΑΣΙΛΗΣ ΤΣΕΚΟΣ
βοηθός αρχισυντάκτης
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΣ
γεωπολιτική ανάλυση
ΣΩΤΗΡΗΣ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ
ΡΑΦΑΗΛ ΚΑΛΥΒΙΩΤΗΣ
ΘΕΟΦΑΝΗΣ ΜΑΛΚΙΔΗΣ
ΓΙΩΡΓΟΣ ΦOΙΝΙΚΑΣ
ανταποκριτής στην Λευκωσία
ΚΩΣΤΑΣ ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΣ
ανταποκριτής στις Βρυξέλλες
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΣΑΡΑΓΚΑΣ
αρχισυντάκτης για οικονομικά θέματα
ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΑΠΙΔΗΣ
διεθνής οικονομία
ΤΙΜΟΣ ΚΟΥΖΕΛΗΣ
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΟΥΧΛΙΔΗΣ
ελληνική οικονομία
ΜΑΝΟΣ ΚΡΑΝΙΔΗΣ
ελληνικό χρηματιστήριο
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΝΙΚΑΣ
σταυρόλεξο
ΝΙΚΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ
ομάδα διαδικτύου
ΒΑΣΙΛΗΣ ΓΚΙΝΟΠΟΥΛΟΣ
ΓΙΩΡΓΟΣ ΓΚΙΝΟΠΟΥΛΟΣ
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΝΙΚΑΣ
επιμέλεια-σελιδοποίηση
ΝΙΚΟΛΑΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ
φωτογραφική επιμέλεια
ΒΑΣΙΛΗΣ ΣΠΥΡΑΚΟΣ-ΠΑΤΡΩΝΑΣ
εικονογράφιση
ΣΠΥΡΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ
• Ηλ. ταχυδρομείο: [email protected]
• Συνδρομές: τηλ. 6978 774 874, 698 014 9044
Κεντρική διάθεση: Εκδόσεις Παπαζήση,
Νικηταρά 2 και Εμμ. Μπενάκη, Αθήνα
Η Νέα Πολιτική κυκλοφορεί στην αρχή κάθε μήνα
στα βιβλιοπωλεία και σε επιλεγμένα σημεία πώλησης:
Εκδόσεις Πατάκη /Ακαδημίας 65, Αθήνα
Ιανός / Σταδίου 24,Αθήνα
Αριστοτέλους 7, Θεσσαλονίκη
Ναυτίλος / Χαριλάου Τρικούπη 28, Αθήνα
Πρωτοπορία / Γραβιάς 3-5, Πλ. Κάνιγγος, Αθήνα
Πολιτεία / Ασκληπιού 1-3 & Ακαδημίας, Αθήνα
Εναλλακτικό Βιβλιοπωλείο / Θεμιστοκλέους 37
Εκδόσεις Θεμέλιο ΕΠΕ/ Σόλωνος 84, Αθήνα
Αθ. Χριστάκης / Ιπποκράτους 10-12 Αθήνα
Free Thinking Zone / Σκουφά 64, Αθήνα
Βιβλιοπωλείο Επιλογή / Κρήτης 5, Ζωγράφου
Η Νέα Πολιτική δέχεται και δημοσιεύει κείμενα συνεργατών και αναγνωστών. Για τις
απόψεις των δημοσιευομένων άρθρων υπεύθυνοι είναι μόνον οι συντάκτες τους.
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
www.neapolitiki.gr
σύμβουλος έκδοσης
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΤΣΑΦΑΡΑΣ
3
το ιδεολογικό στίγμα της Νέας Πολιτικής
Τ
ο περιοδικό αυτό κυκλοφόρησε τον Ιούνιο του
2013 προκειμένου να υποστηρίξει και να συμβάλει στην ριζική ανανέωση της ελληνικής
πολιτικής ζωής με σοβαρές αναλύσεις, υπεύθυνη κριτική και τεκμηριωμένες προτάσεις.
Ορμάται από την πεποίθηση ότι η Ελληνική Δημοκρατία, που εγκαθιδρύθηκε το 1974, εκφυλίστηκε
σε μία βαθειά διεφθαρμένη κληρονομική ολιγαρχία με
τριτοκοσμικό χαρακτήρα.
Ότι το ελληνικό κράτος έχει όλα τα χαρακτηριστικά εκείνου που η σύγχρονη πολιτική επιστήμη αποκαλεί failed state.
Ότι η ελληνική οικονομία εξελίχθηκε σε μία παρασιτική, υπερκαταναλωτική και αντιπαραγωγική
δομή, αποκομένη από τον πρωτογενή και τον δευτερογενή τομέα και εξαρτημένη από διεθνείς τοκογλύφους.
Με νομοτελειακό αποτέλεσμα την χρεωκοπία και
την εξευτελιστική για την εθνική μας αξιοπρέπεια και
ανεξαρτησία υπαγωγή της χώρας σε διεθνή οικονομικό έλεγχο και στην ουσία σε διακυβέρνηση ξένων διορισμένων αρμοστών.
Και ότι, όσο δεν εμφανίζεται μία αξιόπιστη, σοβα-
4
ρή και υπεύθυνη Εναλλακτική Λύση Διακυβέρνησης
από νέα, αδιάβλητα πρόσωπα, την δυσαρέσκεια θα εισπράττουν τα δύο άκρα του πολιτικού συστήματος,
με τις ολέθριες επιπτώσεις που βιώνουμε σήμερα και
που επαπειλούν εμφυλιοπολεμικές καταστάσεις.
Και ότι, κατά συνέπεια, οποιαδήποτε προσπάθεια
ανασυγκρότησης του ελληνικού κράτους προϋποθέτει την εκ βάθρων αλλαγή του τρόπου λειτουργίας
της δημοκρατίας και την ολοκληρωτική αντικατάσταση του πολιτικού προσωπικού. Αυτό που ονομάσαμε Ριζική Πολιτική Μεταρρύθμιση.
Στην συντακτική ομάδα του περιοδικού, επώνυμοι
αναλυτές με κύρος, ενεργοί πολίτες, δόκιμοι και πρωτοεμφανιζόμενοι αρθρογράφοι, πρόσωπα από τρεις
διαδοχικές γενιές και με διαφορετικές ιδεολογικοπολιτικές αφετηρίες, συμφωνήσαμε ότι επείγει:
α. η συνολική ανανέωση της ιθύνουσας τάξης,
β. η αναδιοργάνωση του σημερινού πελατειακού,
κομματικού, αναποτελεσματικού και διεφθαρμένου
κράτους σε σύγχρονη βάση,
γ. η δημιουργία ενός σύγχρονου εκπαιδευτικού συστήματος αντάξιου της πολιτιστικής κληρονομιάς μας,
δ. η παραγωγική ανασυγκρότηση της ελληνικής οιΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
από την διεύθυνση
κονομίας σε βιώσιμη και διεθνώς ανταγωνιστική βάση,
ε. η ανάκτηση της γεωπολιτικής ισχύος που απαιτείται για την αντιμετώπιση κινδύνων αποσταθεροποίησης σε μία φλεγόμενη Ανατολική Μεσόγειο.
Επομένως, στις σελίδες της Νέας Πολιτικής, ο αναγνώστης δεν θα διαβάσει απόψεις που αντανακλούν
την λογική των κομματικών σχηματισμών του καταρρέοντος καθεστώτος της Μεταπολίτευσης.
Επίσης απουσιάζει η γνωστή λογική της ηθικά
απαράδεκτης «γραμμής», που προσβάλλει τόσο την
αξιοπρέπεια όσο και την νοημοσύνη.
Οι διαφορετικές προσεγγίσεις που δημοσιεύονται
σε αυτό το περιοδικό αποσκοπούν στην πολυπρισματική προσέγγιση των προβλημάτων, με κοινή βάση το
αίσθημα ευθύνης και τον ορθό λόγο. Η ποικιλία πρισμάτων αποτελεί πλούτο, καθιστά την σκέψη στοχαστικώτερη και διευκολύνει την προσέγγιση της ουσίας
των προβλημάτων.
Εδώ πιστεύουμε ότι η ομοιομορφία των απόψεων
στενεύει τους ορίζοντες και αποστεώνει την σκέψη.
Ταιριάζει σε οπαδούς αγελαίων σχηματισμών και όχι
σε σκεπτόμενα όντα. Δημιουργεί εμμονές και περιορίζει το εύρος της συζήτησης. Καταργεί τον διάλογο,
ο οποίος οδηγεί στην εξεύρεση της βέλτιστης λύσης.
Κοινή πεποίθηση των συντελεστών του περιοδικού
είναι ο υγιής πατριωτισμός, η πίστη στην ανωτερότητα του δημοκρατικού πολιτεύματος, η ελεύθερη οικονομία με κοινωνικό περιεχόμενο.
Συναφώς απαρέγκλιτη αρχή αυτού του περιοδικού είναι ο αποκλεισμός των ακραίων, προς την μία ή
την άλλη κατεύθυνση, απόψεων. Ιδεοληψίες, στερεότυπα, εμμονές, που τελικά οφείλονται σε ψυχοπαθολογικά αίτια, δεν έχουν θέση στις σελίδες αυτού του
περιοδικού. Η απέχθεια προς την αντίθετη άποψη είναι η αρχή κάθε ολοκληρωτισμού.
Ζούμε σε μία εποχή πρωτοφανούς αστάθειας. Το
παγκόσμιο οικονομικό σύστημα καταρρέει εν μέσω
διαδοχικών εκκωφαντικών κρίσεων, δικαιώνοντας με
καθυστέρηση τις Κασσάνδρες. Πράγματι, ήταν ζήτημα χρόνου η κατάρρευση ενός συστήματος που αποκόπηκε σταδιακά από την πραγματικότητα της παραγωγής και της εργασίας και εξελίχθηκε σε ένα είδος
νεωτερικής, μετακαπιταλιστικής φεουδαρχίας, βασισμένης στην εικονική παραγωγή χρηματοπιστωτικού
πλούτου και αποδομώντας τα μεσαία και τα μικροαστικά στρώματα.
Αναπτύσσοντας τεράστιες ταχύτητες, ο μετακαΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
k
πιταλισμός του τέλους του Εικοστού Αιώνα διέσπασε την ανθρώπινη κλίμακα, κατέστη ανεξέλεγκτος
από κάθε ανθρώπινη δύναμη και δημιούργησε τεράστιες «φούσκες» που υπονόμευσαν την βιώσιμότητά
του. Αναίρεσε τις ίδιες του τις ιδεολογικές και πολιτικές προϋποθέσεις, ακύρωσε το κοινωνικό του πρόσωπο, αποδόμησε την μεσαία τάξη και διαστρέβλωσε
τους δημοκρατικούς θεσμούς. Προκάλεσε γεωμετρικά
επιταχυνόμενη οικολογική καταστροφή. Ο «ευτυχής
καπιταλισμός» που αναπτύχθηκε μεταπολεμικά φαντάζει ανάμνηση μακρυνής ουτοπίας.
Φυσικά, η αυτοκαταστροφική πορεία του παγκοσμίου οικονομικού συστήματος έχει γεωπολιτικές συνέπειες: την οικονομική και γεωπολιτική κυριαρχία της Δύσης διαμφισβητούν τώρα αναδυόμενοι
κολοσσοί με δομή εντελώς ξένη προς την φιλοσοφία
του δυτικού φιλελευθερισμού. Και φονταμενταλιστικά κινήματα, που αποδίδουν στον δυτικό κόσμο την
μεταφυσική μομφή του «κακού» και τον μάχονται με
θρησκευτικό μένος...
Η ανασύνταξη του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος σε ορθολογική και βιώσιμη βάση τίθεται
τώρα πιά από τους πάντες. Βιομηχανικοί και πιστωτικοί κολοσσοί χρηματοδοτούν έρευνες για την μεταρρύθμιση της οικονομίας και της κοινωνίας. Η
αναζήτηση του Μέτρου, ως αντίδοτου στα τεράστια
ανεξέλεγκτα μεγέθη του μετακαπιταλιστικού κόσμου,
επανέρχεται τώρα στο προσκήνιο.
Το Μέτρο στην πολιτική είναι η Δημοκρατία, όχι
στην μαζική, λαϊκιστική, αγελαία της μορφή, αλλά
στην βάση της ενεργού συμμετοχής του πολίτη στα
κοινά. Η Δημοκρατία που στηρίζεται στην παιδεία και
στο πολιτιστικό κεφάλαιο μίας κοινωνίας και στον διάλογο ανάμεσα στα μέλη της.
Το Μέτρο στην οικονομία είναι η ελεύθερη, μικρή,
μεσαία ή λελογισμένα και πάντως σε ανθρώπινη κλίμακα μεγαλύτερη επιχείρηση, που συναρμόζεται με
το ανθρώπινο και το φυσικό περιβάλλον της και δεν
δημιουργεί νεοφεουδαλικά φαινόμενα και στην ουσία υπονόμευση της Δημοκρατίας και φαλκίδευση της
Ελευθερίας μίας κοινωνίας.
Το Μέτρο στην κοινωνία είναι η αριστοτελική μεσαία τάξη, που συρρικνώνει τα άκρα, δηλαδή την τάξη
των πενήτων και την τάξη των νεοπλούτων, και δημιουργεί ισορροπία στην ευστάθεια του κοινωνικού οικοδομήματος. Η οποία στηρίζεται στην κεντρική έν5
νοια της κοινωνικής δικαιοσύνης.
Φυσικά όλα αυτά προϋποθέτουν μία κοινωνική
οντολογία του πολίτη εντελώς διαφορετική από την
ατομικιστική, αρπακτική, εσωστρεφή, αντικοινωνική
σημερινή κοινή στάση.
Απάντηση ουσιώδη σε αυτό το αίτημα μίας συνολικής αλλαγής σε όλα τα επίπεδα, από την οντολογία
μέχρι την οικονομία, έχουν δώσει σημαντικοί σύγχρονοι διανοητές (π.χ. ο Σουμάχερ στο κλασσικό του έργο
Small is beautifull και ο Amitai Etzioni στις ΗΠΑ).
Στην Ελλάδα, παρεμφερείς αντιλήψεις, συσχετιζόμενες και με την μικρή κλίμακα του ελληνικού τόπου,
την φωτεινή κοινοτική ιστορία του Ελληνικού Μεσαίωνα και την ακόμη φωτεινότερη του αρχαιοελληνικού
άστεως, ανέπτυξαν οι Κοινοτιστές σε όλη την διάρκεια
του περασμένου αιώνα.
Οι διανοητές αυτοί, Έλληνες και ξένοι, στις διάφορες θεωρίες που ανέπτυξαν, δεν επιδιώκουν την εγκαθίδρυση μίας ακόμα ουτοπίας. Δεν αναιρούν την νεωτερικότητα, δεν απορρίπτουν την αστική κοινωνία,
6
δεν επιδιώκουν την βίαιη αντικατάσταση του καπιταλισμού με κάποια άλλη έτοιμη άνωθεν συνταγή, ούτε
την επανάσταση του προλεταριάτου και την ισοπεδωτική εφαρμογή κάποιου υπαρκτού σοσιαλισμού.
Δέχονται το ευρύτερο πλαίσιο της ελεύθερης οικονομίας και του παγκοσμίου εμπορίου, και επιχειρούν
την προσπέλασή του με τα εδώδιμα συγκριτικά πλεονεκτήματα και ήθη που προκύπτουν από την λιτή διαβίωση και την ανάγκη στενής συνεργασίας που επιβάλλουν οι περιορισμένοι πόροι.
Προάγουν την συνέργεια στην επιχειρηματικότητα, την συμμετοχή όλων στα κέρδη και στις ζημίες και
την υψηλή παραγωγικότητα που εξ αυτής προκύπτει,
την συλλογική ευφυία που εκτινάσσει την εφευρετικότητα, την επιδίωξη του κοινού ωφέλους ως προϋπόθεσης και του ατομικού, την αξιοκρατία και την αριστεία
ως βάσεις μεγιστοποίησης και της συλλογικής ευημερίας, την κοινωνική δικαιοσύνη που συνδυάζεται με
την εγκράτεια και στην στροφή σε άϋλα αγαθά.
Πρότυπο των σύγχρονων διανοητών που αναζητούν την οικοδόμηση όχι μίας ακόμα ουτοπίας αλλά
μίας πιο βιώσιμης, λειτουργικής και ανθρώπινης δομής σε παγκόσμιο επίπεδο είναι το αρχαιοελληνικό
άστυ. Πολιτική του έκφραση η άμεση (με τα σημερινά δημογραφικά μεγέθη, πιό στοχαστικά και πιο περίπλοκα άμεση αλλά στην ουσία της άμεση) δημοκρατία. Πλαίσιο για την πραγμάτωση ενός ευτυχούς
βίου η μικρή κλίμακα. Πεδίο ατομικής λύτρωσης η διασταύρωση των διαπροσωπικών σχέσεων.
Αποκλείονται από ένα τέτοιο πλαίσιο αυταρχισμοί,
αυθεντίες, γκουρού και σατράπες, δημαγωγοί και λαϊκιστές, ως υπερνικημένοι από την ίδια την εξέλιξη του
σύγχρονου πολιτισμού.
Το διαδίκτυο και γενικά η σύγχρονη τεχνολογία
συνάδουν απροσδόκητα με την δυνατότητα υλοποίησης μίας κοινωνικής οργάνωσης πιο δημοκρατικής
αλλά και οικονομικά πιο αποτελεσματικής.
Ενδιαφέρουσα θα ήταν η πειραματική εφαρμογή των κοινοτικών και αμεσοδημοκρατικών αρχών
σε μικρές ομάδες, όπως σχολικά πενταμελή συμβούλια, διοικητικά συμβούλια μη κερδοσκοπικών και μη
επαγγελματικών σωματείων, συνεταιριστικών οργανώσεων, συλλόγων, ακόμη και συντακτικές επιτροπές
περιοδικών. Με στόχο την συνέπεια λόγου και έργου.
Η Νέα Πολιτική
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
Ελλάδα 2013
Η απαιδεία
γέννησε την
Χρυσή Αυγή
Α
σφαλώς το πρόβλημα δεν είναι οι λίγες
εκατοντάδες των γνήσιων νεοναζιστών,
αλλά οι τέσσερις και κάτι εκατοντάδες χιλιάδες της εκλογικής τους βάσης, που δεν είναι νεοναζιστές. Μεταξύ αυτών, το ποσοστό των νέων δεν
είναι αμελητέο.
Ο κόσμος αυτός είναι από τα γνησιώτερα τέκνα
της Μεταπολιτεύσεως. Είναι καρπός της παιδείας
που αυτή τους έδωσε (πλήρης απουσία θετικών προτύπων, χαμηλό έως ανύπαρκτο επίπεδο μόρφωσης,
επιβράβευση της ιδιοτέλειας κτλ), είναι καρπός του
φόβου που αυτή ενστάλαξε στις ψυχές των ανθρώπων τους οποίους αμέλησε να προετοιμάσει επαρκώς για να αντιμετωπίσουν το αύριο, είναι καρπός
μιας πολιτικής που επί δεκαετίες απαξίωσε –αν δεν
επιχείρησε να εξευτελίσει– ο,τιδήποτε είχε σχέση με
πατρίδα και Ελληνισμό, εκ μέρους δε ανθρώπων που
ανήγαγαν σε δόγμα τον αμοραλισμό και την περιφρόνηση για τα κοινά.
Αμορφωσιά συν φόβος μπροστά στο άφιλο αύριο,
συν συνείδηση μίας κατ’ επανάληψιν εθνικής ταπει-
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
του Κώστα Σταματόπουλου
νώσεως, σε συνδυασμό με το εντελώς ανυπόληπτο
συλλογικά της πολιτικής ηγεσίας (ενίοτε και το προδοτικό), ιδού τι γέννησε την Χρυσή Αυγή. Με μια
λέξη δηλαδή: απελπισία. Το σύμπλεγμα κατωτερότητας και μειονεξίας αντιστρεφόμενο γεννά την βία.
Αυτός είναι ο λόγος που καταφεύγουν στο σχήμα
αυτό και βρίσκουν εκεί ιδεολογική στέγη τόσοι νέοι.
Ο συστηματικά καταπατημένος, ταπεινωμένος
πατριωτισμός τους, σε συνδυασμό με την ανομολόγητη πλην υπαρκτή μειονεξία τους, αντιστρεφόμενος, παίρνει την μορφή είτε του υπερ- Έλληνα (του
οποίου λόγω πρωτογονισμού δεν υποψιάζονται την
απέραντη κακομοιριά, δεδομένου ότι ουδεμία σχέση έχει το είδωλό τους με την ιστορική πραγματικότητα) είτε –όπερ χειρότερο– καταφεύγουν στην λατρεία του υπερ-εθνικισμού, και των «στρατιωτικών»
αρετών όπως της υπακοής, της πειθαρχίας, της ισχύος, της ωμής βίας κατά παντός αντιπάλου κτλ. Ποιός θα σκύψει πάνω στις φοβισμένες αυτές, άρρωστες
και μυριάκις προδομένες ψυχές, ποιός θα δώσει νόημα στην ατέρμονη δοκιμασία τους καθώς και έναν
7
τουλάχιστον κόκκο ελπίδας; Πάντως όχι κάποιος πολιτικός!
Το συναίσθημα της κοινωνίας είναι μετέωρο.
Μετά την πτώση της βασιλείας, το τέλος της δικτατορίας και την δύση των μεγάλων Αρχηγών, ο κόσμος δεν έχει πού να ακουμπήσει το συναίσθημά του,
δεν έχει πιά ποιόν ν’ αγαπήσει, ποιόν να εμπιστευθεί. Δεν είμαστε δυτικοί ή βόρειοι. Είμαστε ένας βαθειά συναισθηματικός λαός, με κάτι το αφοπλιστικά
παιδικό ενίοτε και παιδαριώδες, που είναι ίσως αυτό
που μας κάνει ευκολόπιστους, καθώς και να χαλούμε
τόσο εύκολα. Το γεγονός δε ότι θεωρούμε υπαίτιους
και υπόλογους της σημερινής δυστυχίας μας (που για
τους νέους είναι - ή φαίνεται - ως καταδίκη όλης τους
της ζωής ) συλλήβδην όλους τους πολιτικούς, κυριολεκτικά μας εξαγριώνει και μετατρέπει την στέρηση
αυτήν σε μίσος, σε οργισμένη απαίτηση τιμωρίας, τιμωρίας ακόμη και με την πιό βίαιη μορφή. Σ’ αυτόν
τον φαύλο κύκλο βυθιζόμαστε.
Η κρίση αποκάλυψε μία παθογένεια, τα αίτια
της οποίας μας πηγαίνουν πίσω στα 1981 αν όχι στα
1974. Γι’ αυτό και λέω ότι η Χρυσή Αυγή είναι το γνήσιο παιδί της Μεταπολιτεύσεως. Είναι τραγικό να
έχεις φθάσει στο σημείο που οι επιλογές σου να είναι ανάμεσα στους ψεύτες/φαύλους/κλέφτες (και εν
πολλοίς εγκληματίες), στους ναζί και στους κομμουνιστές! Θα αποσυμφόριζε κάπως τα πράγματα, μειώνοντας την πόλωση και απαλύνοντας το ένα τουλάχιστο άκρο, η ύπαρξη κόμματος λαϊκής πατριωτικής δεξιάς, κάτι σαν το παλιό Λαϊκό κόμμα. Αλλά και
αυτό απαιτεί αναστήματα που δεν τα βλέπω και θα
δεχθεί, είμαι βέβαιος – αν ποτέ βρεθούν αυτά και είναι σε θέση όντως να ωφελήσουν τον τόπο – τις καταιγιστικές ομοβροντίες του συστήματος.
Κατά την γνώμη μου, το βάρος θα πρέπει να ριχθεί σε δύο επίπεδα. Το βαθύτερο και το πιο θεμελιώδες είναι εκείνο της παιδείας. Δεν αναφέρομαι μόνο
στην παροχή γνώσεων, αλλά κυρίως στο σύστημα
εκείνο που θα μεταβάλλει το άτομο που έχει ως κέντρο του παντός τον εαυτόν του (= ο άνθρωπος των
δικαιωμάτων), σε άτομο ανοικτό στον άλλο και πρόθυμο να συμμερισθεί τον πόνο του (ο άνθρωπος του
καθήκοντος) με όποιες ευθύνες και βάρη αυτό συνεπάγεται. Αυτή η μεταστροφή ίσως να μην χρειάζεται τιτάνες, αλλά απλά το καλό παράδειγμα. Αρχίζοντας από τους γονείς και καταλήγοντας στην κορυφή της κοινωνίας. Έτσι μόνο θα ημερέψουν οι άν8
θρωποι. Αντί αυτού έχομε τις οριζόντιες περικοπές,
την καταφορολόγηση, τις κατασχέσεις, την κρατική αυθαιρεσία, ένα δηλαδή καθεστώς στυγνής βίας
και πλήρους αναλγησίας, που λίγο διαφέρει από την
ωμότερη κυβέρνηση κατοχής. Κι όλα αυτά ενώ, για
κάποιους πολύ κοντά στα πράγματα, η γιορτή συνεχίζεται σε αμείωτους ρυθμούς. Σε ένα άλλο επίπεδο,
είναι σαφές ότι πρέπει να επιδιώξομε, ει δυνατόν χωρίς κάποιας μορφής εκτροπή, την πλήρη Συνταγματική Μεταρρύθμιση, που να τοποθετήσει την πολιτική ζωή σε νέες, υγιείς βάσεις, και να παραδώσει τα
ηνία σε νέα και άφθαρτα πρόσωπα, που θα προέλθουν από τις εφεδρείες των εμπροσθοφυλακών της
κοινωνίας. Αλλά νομίζω πως παραληρώ!
Ένα άλλο σημείο που με τρομάζει είναι το ψέμμα,
στο οποίο καταφεύγουν οι πάντες, από το ένα άκρο
στο άλλο του πολιτικού κόσμου. Δεν μας ενδιαφέρει το πρόβλημα, αλλά μόνον η επικοινωνιακή εκμετάλλευσή του, συγκαλύπτοντας, αποκρύπτοντας
και παραποιώντας. Κατέβηκα στην αντιφασιστική
διαδήλωση που ούτως ει άλλως γινόταν στην γειτονιά μου. Δεν ήσαν παραπάνω από 8.000 παιδάκια, με
μαύρα πουκάμισα σε ένδειξη πένθους για τον αδικοσκοτωμένο, και τα οποία κράδαιναν πανώ και κραύγαζαν συνθήματα όπου το αντιφασιστικό μένος συγχεόταν με το αντιμνημονιακό και το αντικυβερνητικό. Ένας αχταρμάς απελπιστικής κενότητας. Οι τίτλοι των εφημερίδων την επομένη μιλούσαν όλοι περί
κοσμοπλημμύρας! Τηλεφώνησα σε φίλο εκδότη, ημιαριστερής εφημερίδας για να τον ψέξω, διότι αντί να
καυτηριάσει την πλήρη απουσία δημοκρατικών και
ανθρωπιστικών ανακλαστικών στην κοινωνία μας,
κατέφυγε και αυτός στην εύκολη λύση: το ψέμμα. Το
μόνο τελικώς που δεν είναι ψέμμα είναι οι 4.000 αυτοκτονίες, είναι οι στρατιές των αστέγων και των ζητιάνων, είναι το 1.500.000 των ανέργων, είναι η σωρευμένη Ανάγκη, που είναι τόση ώστε δεν αντιμετωπίζεται.
Κι ενώ η κοινωνία παραπατά, η κυβέρνηση βάλθηκε να καταστρέψει και τα τελευταία ερείσματα σταθερότητας, που είναι η ακίνητη περιουσία. Σε αντίθεση με αυτό που συμβαίνει σε άλλες χώρες, η Ελλάδα
είναι μια χώρα μικροϊδιοκτητών. Τούτο οφείλεται αφ’
ενός στον ατομικισμό μας και αφ’ ετέρου στην χρόνια αστάθεια που παρατηρείται στον τόπο μας, καθώς και στην αυθαιρεσία και την αρπακτικότητα του
κράτους. Τέλος στην πλήρη απουσία ουσιαστικής εκ
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
Ελλάδα 2013
μέρους του φροντίδας του πολίτη στους καίριους τομείς της παιδείας, της προνοίας και της ασφάλειας.
Θυμίζω ότι ηγέτες άλλου βεληνεκούς, όπως ο Ελευθέριος Βενιζέλος το 1931 (διεθνής οικονομική κρίση) και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής (ανόρθωση
μετά την πολεμική δεκαετία) επέλεξαν την αντιπαροχή και επομένως την απόκτηση ακίνητης περιουσίας από τον μέσο Έλληνα ως ΤΟ μέσον για να αποτρέψουν την πλήρη προλεταριοποίηση του λαού και
επομένως την επικράτηση των άκρων. Αυτή η μέση
τάξη, δηλαδή το 70% τουλάχιστον του πληθυσμού,
είναι που στηρίζει την δημοκρατία, την τάξη και την
σταθερότητα. Από συμφέρον, συμφέρον όμως που
ταυτίζεται με εκείνο της χώρας, μίας χώρας η ηγε-
σία της οποίας κυριολεκτικά δίδαξε τους κατοίκους
της πώς να περιφρονούν τους θεσμούς. Χωρίς υλικό
έρμα, χωρίς πίστη στους κρατικούς θεσμούς και με
κλονισμένη και γι’ αυτόν τον λόγο την οικογένεια, σε
περιβάλλον δε ψυχικό και υλικό καταστροφής, πάμε,
φοβούμαι, γραμμή στον εμφύλιο! Και προς τα εκεί
μας σπρώχνει κυβέρνηση υποτίθεται αστική! Αίσχος!
Και πάλι –για πολλοστή φορά μετά το 1974– αντιφάσκομε. Διότι από την μία αγωνιζόμαστε να παραμείνομε στην Ευρώπη, ενώ από την άλλη καταστρέφομε την τάξη εκείνη που είναι η μόνη που υποστηρίζει αυτήν την προσπάθεια!
Αδιέξοδο, αποτέλεσμα τελικώς της απαιδείας της
Μεταπολιτεύσεως.
σχόλιο
k
«Μπαμπούλες» και «θεωρίες των δύο άκρων» αντί για λύση
Ο
λόγος με αφορμή την φερόμενη ως
εγκληματική οργάνωση του κόμματος
της Χρυσής Αυγής, που δεσπόζει στην ειδησεογραφία μονοπωλώντας το παν. Τα εντεταλμένα Μ.Μ.Ε, σε ρόλο εξωθεσμικό οιονεί δικαστή,
πλειοδοτώντας σε ανακρίβειες και παραπληροφόρηση, πρωταγωνίστησαν στην προβολή της νεοναζιστικής απειλής.
Η ιστορία επαναλαμβάνεται μιμητικά: από τον
«κομμουνιστικό κίνδυνο» της δεκαετίας του ΄60,
επιστρατεύεται σήμερα από την εξουσία η «ναζιστική» απειλή, την στιγμή κατά την οποία η Ελλάδα στενάζει υπό τον ζυγό της πρωτοφανούς πτώχειας.
Είναι ασύλληπτο το πώς καλλιεργήθηκε εντέχνως λήθη για τα καίρια της καθημερινότητας,
την ακραία αντιλαϊκή πολιτική του μνημονίου,
την θεσμική αποσύνθεση και την κρατική αβελτηρία διαχείρισης της κοινωνικής πραγματικότητας,
μέσω της απειλής του «Ναζισμού», υποτιμώντας
σαφώς την νοημοσύνη του κόσμου.
Ο ολοκληρωτισμός όμως δεν αντιμετωπίζεΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
ται με εξορκισμούς φαντασμάτων του παρελθόντος, αλλά με εφαρμογή ουσιαστικών πολιτικών
προς το συμφέρον του λαού.
Αυτό που καλείται ιστορικά ολοκληρωτισμός
δεν χωράει σε ιστορικά σχήματα ούτε απονεκρώνεται σε κοινότοπη συνθηματολογική ρητορική.
Για να εκριζωθεί, πρέπει να εντοπιστούν τα γενεσιουργά αίτια που τον εξέθρεψαν, απαιτείται επομένως αυτοκριτική. Ειδάλλως δεν επιτυγχάνεται
κατ’ ουσίαν τίποτα, τουναντίον πυροδοτείται ένας
φαύλος κύκλος αναζωπυρώσεων εις το διηνεκές.
Η δημιουργία του «μπαμπούλα» έχει σκοπό να
αποστρέψει την προσοχή του πολίτη από τα καίρια ζητήματα που τον θίγουν κατάφωρα ώστε να
ενταχθεί αυτόχρημα ως οπαδός στο ένα ή άλλο
φανατισμένο μπλοκ. Υπ΄ αυτήν την έννοια, η θεωρία των δύο άκρων αποτελεί εργαλείο στα χέρια της κατεστημένης εξουσίας, προκειμένου παραπλανήσει τον πειθήνιο και επιλήσμονα λαό.
Το παραισθησιογόνο των μαζών!
Χάρης Κατσιβαρδάς
9
Πώς να
αντιμετωπισθεί
η «Χρυσή Αυγή»
Σ
τις εκλογές του Οκτωβρίου 2009 η «Χρυσή
Αυγή» είχε ψηφισθεί σε όλη την ελληνική
επικράτεια από 19.636 ψηφοφόρους και είχε
αντίστοιχα λάβει ποσοστό μόλις 0,29%. Στις εκλογές
του Ιουνίου 2012, δηλαδή σε λιγώτερο από 2 χρόνια,
το ποσοστό αυτό ανέβηκε κατακόρυφα στο 6,92%,
πράγμα που σημαίνει ότι 425.792 εκλογείς ψήφισαν
υπέρ του συγκεκριμένου κόμματος με τις γνωστές
ακραίες αντισυστημικές θέσεις.
Είναι προφανές ότι όλοι αυτοί οι σχεδόν μισό
εκατομμύριο Έλληνες που ανέδειξαν την «Χρυσή
Αυγή» σε σημαντική κοινοβουλευτική δύναμη με 18
βουλευτές δεν είναι ούτε ναζιστές, ούτε φασίστες,
ούτε καν ακροδεξιοί. Είναι πολίτες που θέλησαν έτσι
να εκφράσουν με κραυγαλέο τρόπο την οργή και
την διαμαρτυρία τους για την ανεπάρκεια των έως
τότε πολιτικών ηγεσιών να επιλύσουν βασικά προβλήματα της χώρας όπως: το μεταναστευτικό, η έλλειψη αισθήματος ασφάλειας και κοινωνικής αλληλεγγύης, η ανεργία, η ακρίβεια, η διαφθορά και τέλος η ατιμωρησία όσων καταχρώνται το δημόσιο
χρήμα. Tαυτόχρονα, στην «Χρυσή Αυγή» φαίνεται
να έχουν προσφύγει και πολίτες (από όλες τις πολιτικές παρατάξεις) που προσπαθούν να νιώσουν ψυχολογικά ασφαλείς, να αποκτήσουν μια ταυτότητα,
να ξεφύγουν από το αίσθημα ταπείνωσης που τους
έχουν προκαλέσει τα διαδοχικά μνημόνια, να πιστέψουν σε κάποιους στόχους -όσο και αν πολλοί από
10
του Νέστορα Κουράκη
εμάς δεν συμφωνούμε με αυτούς τους στόχους-, και
τέλος πάντων να «κρατηθούν» από κάπου. Πιο συγκεκριμένα, είναι προφανές ότι π.χ. η γιαγιούλα που
τη συνοδεύουν κάποιοι χρυσαυγίτες για να μεταβεί στο αυτόματο μηχάνημα ανάληψης χρημάτων ή
στην τράπεζα για να εισπράξει τη σύνταξή της, δεν
εμφορείται από ακροδεξιά ιδεολογία, αλλ’ απλώς
βρίσκει ανθρώπους που της συμπαραστέκονται και
τη βοηθούν να νοιώσει ασφαλής. Επίσης και ο άνεργος νεαρός που ψηφίζει «Χρυσή Αυγή» ίσως προσπαθεί απλώς να δώσει έτσι ένα μάθημα στο λεγόμενο «πολιτικό σύστημα» για την άθλια και ταπεινωτική -όπως πιστεύει- κατάσταση, στην οποία
τον έχει φέρει αυτό το σύστημα, και συνάμα να νιώσει ότι «ανήκει κάπου» και ότι έχει μια ταυτότητα.
Δεν είναι, επομένως μόνον τα οικονομικά προβλήματα που έχουν ενισχύσει τις στρατιές της «Χρυσής
Αυγής», αλλά και το εξ ίσου σημαντικό γεγονός ότι
μέσα στη «Χρυσή Αυγή» βρίσκουν αρκετοί συμπολίτες μας έναν τρόπο αφ’ ενός να αποδοκιμάσουν με
οργή το συνολικό πολιτικό σύστημα για τις εθνικές
ταπεινώσεις και την ανυπαρξία κράτους στις οποίες
αυτό κατά την γνώμη τους μας έχει οδηγήσει και αφ’
ετέρου να αισθανθούν ότι κάποιοι μπορούν πραγματικά να σταθούν αλληλέγγυοι δίπλα τους.
Συμπέρασμα: η «Χρυσή Αυγή» δεν αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά ούτε με περαιτέρω αυστηροποίηση της ποινικής νομοθεσίας, ούτε βεβαίως και
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
Κοινός νους
με απαγόρευση της λειτουργίας της. Τέτοια μέτρα
θα έδιναν την εντύπωση «διωγμού» και ενδεχομένως
θα βοηθούσαν στην περαιτέρω ενίσχυσή της. Ο μόνος τρόπος για να ανασταλεί η άνοδός της και, ει δυνατόν, να επιτευχθεί μακροπρόθεσμα η συρρίκνωσή
της είναι να χτυπηθούν οι ρίζες των κοινωνικών παραγόντων που την εξέθρεψαν και συνεχίζουν να την
εκτρέφουν. Να διασφαλισθεί δηλαδή εργασία για τις
εκατοντάδες χιλιάδες των ανέργων, να γίνει φτηνότερο το κόστος προϊόντων και υπηρεσιών, να ληφθούν μέτρα για την ένταξη στην ελληνική κοινωνία όσων μεταναστών μπορεί αυτή ακόμη να αντέξει, να καταργηθεί η βουλευτική και υπουργική ασυλία των καταχραστών και μιζαδόρων του δημοσίου
χρήματος και, γενικώτερα, να εφαρμοσθεί ο νόμος
σε όλους τους πολίτες, ανεξάρτητα από την κοινωνική ή πολιτική τους ισχύ. Και παράλληλα: να προσδιορισθούν οι κοινωνικές αξίες στις οποίες μπορούν
οι νέοι, κυρίως, πολίτες της χώρας να πιστέψουν,
ώστε να αποκτήσουν έτσι ένα όραμα και μιαν αίσθηση σκοπού στη ζωή τους... Μόνον με αυτόν τον τρόπο, όσο μακροπρόθεσμος και αν φαίνεται, πιστεύω
ότι θα καταστεί εφικτή η οικοδόμηση μιας καλύτερης κοινωνίας, όπου οι ακραίες αντισυστημικές ιδε-
ολογίες δεν θα έχουν πλέον τίποτε να υποσχεθούν ή
να προσφέρουν.
Υ.Γ. Το κείμενο αυτό είχε ολοκληρωθεί πριν από
την μοιραία δολοφονία του Παύλου Φύσσα το βράδυ της 17.9.2013. Το ότι παρά τις επακολουθήσασες
προφυλακίσεις/προσωρινές κρατήσεις πρωτοκλασάτων στελεχών της «Χρυσής Αυγής», το λεγόμενο
αυτό πολιτικό «μόρφωμα» εξακολουθεί να έχει απήχηση στο εκλογικό σώμα, διατηρώντας εάν όχι έχοντας επαυξημένη την πολιτική του δύναμη (με βάση
τα αποτελέσματα των εκλογών Ιουνίου 2012) και
συνεχίζοντας να αποτελεί τον τρίτο δημοφιλέστερο πολιτικό σχηματισμό της χώρας, σύμφωνα τουλάχιστον με την δημοσκόπηση που παρουσίασε ο
Γιάννης Πρετεντέρης 20 μέρες μετά (την 7.10.2013)
στο Mega Channel (βλ. εφημ. Τα Νέα της 8.10.2013,
σελ. 6), είναι ίσως μια προειδοποίηση ότι το φαινόμενο της «Χρυσής Αυγής» δεν είναι συγκυριακό, ούτε
τελειώνει με ποινικές διώξεις, διαπόμπευση και φυλακίσεις, αλλ’ ότι για την αντιμετώπισή του χρειάζεται να χτυπηθούν οι βαθύτερες ρίζες του, δηλαδή τα
κοινωνικά προβλήματα που το ενδυναμώνουν και το
συντηρούν.
Η Nέα Πολιτική
μηνιαίο πολιτικό περιοδικό
Γραφτείτε συνδρομητής
στη Νέα Πολιτική
Συνδρομές εσωτερικού: 40 ευρώ
Συνδρομές φοιτητών: 35 ευρώ
Συνδρομές νομικών προσώπων: 75 ευρώ
Συνδρομές εξωτερικού: 50 ευρώ
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
Επικοινωνήστε μαζί μας για την συνδρομή σας:
Ηλ. ταχυδρομείο: [email protected]
11
Τηλ.: 6978 774 874, 698 014 9044
το αίτιο
k Τοκαισύμπτωμα,
η θεραπεία
Η δικαστική δίωξη της ακροδεξιάς(και
αυτή ατυχής και σπασμωδική) καταπολεμά το
σύμπτωμα. Αλλά τα αίτια που παρήγαγαν το
φαινόμενο: ήτοι α. το μνημόνιο και η πρωτοφανής
διάλυση της κοινωνίας που αυτό προκάλεσε,
β. η λαθρομετανάστευση, που οδήγησε μαζικά
τους κατοίκους των πληττόμενων περιοχών σε
ακραίες οργανώσεις, γ. η διαφθορά και η συνολική
απαξίωση του πολιτικού συστήματος, παραμένουν
ολοζώντανα..
Επείγει να αντιμετωπισθούν τα παραπάνω με
α. οργανωμένη και σχεδιασμένη έξοδο από την
μνημονιακή πολιτική, όχι με μηδενικούς ηρωισμούς
ή ψευτοπαλληκαρισμούς και μπλόφες τύπου
ΑΝΕΛ, ΣΥΡΙΖΑ κλπ., αλλά με τεχνοκρατική
προετοιμασία, κάτι που αποτελεί το αντικείμενο
του αφιερώματος του παρόντος τεύχους της
ΝΠ, β. αντιμετώπιση της λαθρομετανάστευσης
(που απειλεί με δημογραφική υποκατάσταση του
ελληνικού πληθυσμού από αφρικανικό-αραβικό),
αντιμετώπιση που πρέπει να γίνει βάσει της
διεθνούς εννόμου τάξεως και με απόλυτο σεβασμό
των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, γ. το κυριώτερο,
εξοστρακισμό της φαυλοκρατίας, ανάδειξη
νέων πολιτικών δυνάμεων και ριζική πολιτική
μεταρρύθμιση.
Μόνον μία νέα, ισχυρή πολιτική δύναμη, με
κεντρικούς άξονες τον Πατριωτισμό, την Κοινωνική
Δικαιοσύνη και την ριζική μεταρρύθμιση των
δημοκρατικών θεσμών, μία δύναμη με εντελώς νέο,
έντιμο και ικανό πολιτικό προσωπικό, που θα τεθεί
στο κέντρο του πολιτικού φάσματος, μία τέτοια
δύναμη θα εξασθενήσει τα άκρα και θα αποτρέψει
την διολίσθηση της χειμαζόμενης ελληνικής
κοινωνίας σε εμφυλιοπολεμική κατεύθυνση.
12
βήχας, το χρήμα και ο
k Οπαλαιοκομματισμός
δεν
κρύβονται
Ο αυτισμός του πολιτικού συστήματος
της ύστερης μεταπολίτευσης, η εσωτερική,
κλειστή λογική του, η αυτοαναφορικότητά του
(όρος του σπουδαίου Γερμανού κοινωνιολόγου
Luhmann) προβάλλουν ανάγλυφα στις
απεγνωσμένες προσπάθειές του να αναδείξει
«νέα» πολιτικά σχήματα, στην πραγματικότητα
ανακυκλώσεις φθαρμένων υλικών. Αποσυρμένοι
και τραγικά αποτυχημένοι ηγέτες μνημονεύονται
ως «εφεδρείες» και συζητώνται ως έστω και
μεταβατικές «λύσεις», γόνοι τριτοκοσμικών
«τζακιών» προωθούνται μηντιακά, αυλοκόλακες
πρώην ισχυρών αναδύονται ως «ανανεωτικά
στοιχεία», υπουργοί απολύτως υπεύθυνοι για το
σημερινό χάος ιδρύουν εικονικά «κόμματα» όχι για
να πολιτευθούν αλλά για να διαπραγματευθούν,
και μαζί τους συζητούν και καταρρέοντες πολιτικοί
σχηματισμοί που θέλουν να δημιουργήσουν
εικόνα «προσκλητηρίου» εφέδρων και «
επανασυσπείρωσης» απωλεσθέντων στελεχών.
Ζώντας στον κόσμο τους, δεν αντιλαμβάνονται
ότι η βασιλεία τους έληξε, και κατά την βιβλική
ρήση εμετρήθησαν και ευρέθησαν ελλειπείς, οι
συσπειρώσεις και οι επανασυσπειρώσεις τους
είναι ζυμώσεις περιθωρίου με μηδενική απήχηση,η
κοινωνία έχει αποστρέψει το βλέμμα της και
αναζητεί άλλες λύσεις εκτός της αδιάφορης πιά,
ακόμα και απεχθούς για το ευρύ κοινό παρέας τους.
k Τα ψεύτικα τα λόγια τα μεγάλα
Αναρωτιέται κανείς πώς αισθάνεται ο κ.
Στουρνάρας βιώνοντας την συνεχή εναλλαγή
ανακοινώσεων-διαψεύσεων. Ανακοινώσεων δικών
του και σε ελάχιστο χρονικό διάστημα διαψεύσεων
από την τρόϊκα. Διότι δεν διανοούμεθα ότι μπορεί
να ψεύδεται.
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
Ελλάδα 2013
Παράδειγμα: εξήγγειλε δεκάδες φορές (στη
κυριολεξία) ότι «δεν θα ληφθούν νέα μέτρα», και
μάλιστα εις απόλυτον, δογματικόν, στομφώδες,
μη επιδεχόμενον διαψεύσεως ύφος, και λίγες
ώρες αργότερα η τρόϊκα απαίτησε μέτρα του
πρωτοφανούς ύψους των 4 δις.
Δεύτερο παράδειγμα: το μέγα ψεύδος του
«πρωτογενούς πλεονάζοντος», που έδωσε αφορμή
για πανηγυρισμούς από πλευράς κυβέρνησης.
Τελικώς αποκαλύφθηκε ότι το «πρωτογενές
πλεόνασμα» ήταν ένα πλάσμα της κυβερνητικής
φαντασίας, αφού η επίτευξή του προϋπέθετε την
πλήρη είσπραξη των προβλεπομένων φόρων,
ΦΠΑ και άλλων εσόδων, που όπως είναι απολύτως
βέβαιο δεν υπάρχει καμμία περίπτωση να
εισπραχθούν. Τουλάχιστον μέχρι τέλους του έτους.
Οπότε διερωτάται κανείς ευλόγως γιά τις
επιπτώσεις του σκωτσέζικου ντους στο οποίο
υποβάλλει καθημερινά η τρόϊκα τον κ. Στουρνάρα.
k
Γιατί καταρρέει η κυκλοφορία των
μεγάλων ημερήσιων εφημερίδων
Η δραματική πτώση της κυκλοφορίας των
παραδοσιακών ημερησίων εφημερίδων κακώς
αποδίδεται αποκλειστικά στην υπερχρέωση
στις τράπεζες και στην στροφή του κοινού στο
διαδίκτυο. Αυτά αποτελούν εύκολο άλλοθι, που
εμποδίζει μία ανοιχτή και ειλικρινή συζήτηση
για τα πραγματικά αίτια της κατάρρευσης των
ναυαρχίδων του ελληνικού τύπου.
Η απομάκρυνση του αναγνωστικού κοινού από
τις παλαιές μεγάλες εφημερίδες έχει, αντιθέτως,
άμεση σχέση με την κατεύθυνση, την ποιότητα
και το περιεχόμενο της ύλης τους. Οι ισχυρές
εφημερίδες του παρελθόντος, ίσως από υπερβολική
αυτοπεποίθηση, εξελίχθηκαν σε κλειστά
αυτοαναφορικά συστήματα με λογική παρέας. Δεν
ανέδειξαν νέους αρθρογράφους, δεν προώθησαν
νέες ιδέες. Η λογική τους παρέμεινε η λογική της
αέναης αναπαραγωγής των ιδίων-αξιόλογων ή μη,
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
k
δεν είναι αυτό το θέμα- προσώπων και ιδεών.
Δεν είναι τυχαίο ότι το χαριστικό πλήγμα
οι άλλοτε ισχυρές εφημερίδες το δέχθηκαν την
εποχή του μνημονίου. Σε ώρα ελεύθερης πτώσης
του πολιτικού συστήματος της Μεταπολίτευσης,
δεν μπόρεσαν να δουν έξω από το γνώριμό τους
πολιτικό σκηνικό των υπαρχόντων κομμάτων
και των παραφυάδων τους. Η οπτική τους
φθάνει μέχρι-το πολύ- τα παλαιοκομματικά
γκρουπούσκουλα νεοφιλελεύθερης κατεύθυνσης
χωρίς καμμία απήχηση τύπου ή αναμασήματα
φθαρμένων υλικών και κομματίδια χωρίς καμμία
λαϊκή απήχηση που ιδρύουν κατά συρροήν
πρώην υπουργοί του ΠΑΣΟΚ και της ΝΕΑΣ
ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ. Ενώ έξω η κοινωνία βοά, η
αναζήτηση «νέας κεντροαριστεράς σύνθεσης»
εξαντλείται σε αποτυχημένα δευτεροκλασσάτα
στελέχη των αλήστου μνήμης κυβερνήσεων του
ΠΑΣΟΚ και σε οργανικούς «διανοούμενους»
του σημιτικού και του γεωργακοπαπανδρεϊκού
περιβάλλοντος και της ανανεωτικής αριστεράς.
Στην δε δεξιά, η συζήτηση εξαντλείται στην
παραφιλολογία περί… επιστροφής του Κώστα
Καραμανλή, την οποία προφανώς ούτε ο ίδιος
επιδιώκει. Το πλέγμα ισορροπιών, οι προσωπικές
σχέσεις, οι παλαιές συμπορεύσεις θολώνουν την
εικόνα και καθιστούν αδύνατη την ανανέωση.
Το αποτέλεσμα είναι ότι η κοινωνία, η οποία
θεωρεί όλες αυτές τις συζητήσεις αδιάφορες
ζυμώσεις ενός ήδη νεκρού κόσμου, αναζητά
ειδήσεις, πρόσωπα, ιδέες, στο ανοιχτό σε όλα αυτά
διαδίκτυο. Στο διαδίκτυο αναζητείται η αλήθεια,
στο διαδίκτυο διεξάγεται διάλογος, πραγματικός,
με επιχειρήματα και αντιπαράθεση (ενίοτε
υβριστική και βίαιη, αλλά αντιπαράθεση). Στο
διαδίκτυο αναδεικνύονται λαμπροί αρθρογράφοι
με δυνατή πέννα, αρθρογράφοι που αγνοεί
εντελώς ο «επίσημος» ελληνικός τύπος. Στο
διαδίκτυο, οι αναγνωσιμότητες είναι τεράστιες,
πολλών εκατοντάδες χιλιάδες ή και εκατομμύρια
13
μάτια διαβάζουν τα σημαντικά κείμενα, τα οποία
κυκλοφορούν με τρομακτική ταχύτητα σε όλον τον
κόσμο, σε Έλληνες της Νέας Υόρκης, του Τόκιο,
του Σίντνεϋ, του Λονδίνου, διαμορφώνοντας
ένα αναγνωστικό κοινό μη προσδιορίσιμο και μη
καταμετρήσιμο, και οπωσδήποτε μη συμβατικό,
αλλά κριτικό, ζωντανό, διαδραστικό, εκρηκτικό.
Από αυτό το κλίμα απουσιάζουν εντελώς τα
παραδοσιακά ΜΜΕ. Ακόμη και οι διαδικτυακές
τους εκδοχές, των οποίων η μορφή είναι τεχνικά
σύγχρονη, αλλά το περιεχόμενο ξεπερασμένο από
την γενική τάση του διαδικτύου και της κοινωνίας.
Γι’ αυτό δεν είναι τυχαίο που στις ηλικίες κάτω των
σαράντα η λέξη «εφημερίδα» είναι ανύπαρκτος στο
λεξιλόγιο και ηχεί ως όρος της περασμένης γενεάς.
Προφητεία για τον
k Κάρολο
Παπούλια
Ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας
συχνά κατηγορήθηκε από ένα μέρος της κοινής
γνώμης ως «οργανικό μέρος του πολιτικού
συστήματος της μεταπολίτευσης», ως «αδρανής
ενώπιον της κοινωνικής κατάρρευσης», ως
«συνυπεύθυνος διά της υπογραφής του για το
Μνημόνιο και την απώλεια της εθνικής κυριαρχίας»
και άλλα παρόμοια.
Οι επικριτές του λησμόνησαν ότι υπάρχει
Σύνταγμα, το οποίο προβλέπει συγκεκριμένες
αρμοδιότητες για τα θεσμικά όργανα του κράτους.
Ο Πρόεδρος δεν ασκεί καμμία απολύτως αυτόνομη
εξουσία πλην του διορισμού του διοικητικού
προσωπικού της προεδρίας. Είναι υποχρεωμένος να
επικυρώνει τις αποφάσεις της εκτελεστικής και της
νομοθετικής εξουσίας, άλλως θεωρείται υπεύθυνος
συνταγματικής εκτροπής. Ακόμα και οι προεδρικοί
λόγοι τυπικά εγκρίνονται από την κυβέρνηση.
Σε περίπτωση κυβερνητικής κρίσης, και πάλι
ο Πρόεδρος λειτουργεί με τρόπο απολύτως
προκαθορισμένο από το γράμμα του Συντάγματος.
14
Προεδρεύει του Συμβουλίου πολιτικών αρχηγών
και διορίζει πρωθυπουργό το πρόσωπο που το
Συμβούλιο υποδεικνύει. Σε περίπτωση εκλογών,
διορίζει υπηρεσιακή κυβέρνηση με πρωθυπουργό
υποχρεωτικά έναν από τους τρεις προέδρους
των ανωτάτων δικαστηρίων. Σε αυτό το σημείο ο
Πρόεδρος έχει την διακριτική εξουσία να επιλέξει,
όπως και να συναποφασίσει για την σύνθεση της
υπηρεσιακής κυβέρνησης.
Και, πράγματι, κατά τις διπλές εκλογές του
2012, ο Πρόεδρος χειρίστηκε άψογα την όλη
διαδικασία, η οποία εμπεριείχε και αμφιλεγόμενες
διαστάσεις (π.χ. συμμετοχή νεοναζιστικού
κόμματος στις διαπραγματεύσεις). Αν μελετήσει
κανείς διεξοδικά τα πρακτικά των συζητήσεων στο
προεδρικό μέγαρο, θα φρίξει με την επιπολαιότητα
και την ανευθυνότητα του πολιτικού κόσμου, σε
αντίθεση με την σωφροσύνη του Προέδρου.
Το ναυάγιο των διαπραγματεύσεων
ανάγκασε τον Πρόεδρο να διορίσει υπηρεσιακή
κυβέρνηση. Κοινή ομολογία ότι η «προεδρική»
κυβέρνηση υπήρξε απείρως καλύτερη από όλες
τις κοινοβουλευτικές κυβερνήσεις της τελευταίας
τριακονταετίας. Και επειδή λόγω κρίσης εκ
των πραγμάτων λειτούργησε ως κανονική
κυβέρνηση και άσκησε εξουσία, αποδείχθηκε ότι οι
υπηρεσιακοί υπουργοί του Προέδρου ήταν σκάλες
ανώτεροι των κοινοβουλευτικών.
Αλλά και στα μεγάλα θέματα ο Πρόεδρος
δεν τήρησε αιδήμονα σιωπή. Συχνά μίλησε
δημοσίως για την ανάγκη προστασίας των
ασθενών κοινωνικών τάξεων, έβαλε στην
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
Ελλάδα 2013
θέση του τον Σόϊμπλε και τάχθηκε κατά του
νεοναζισμού. Τι παραπάνω να πράξει ένας θεσμικά
αποδυναμωμένος Πρόεδρος;
Θα διακινδυνεύσουμε μία προφητεία. Στην
θύελλα που επέρχεται, σε συνθήκες μαζικής
εκπτώχευσης του λαού, ανθρωπιστικής κρίσης και
κατάρρευσης της δημόσιας τάξης που θα σαρώσουν
βίαια το πολιτικό σύστημα, ο Πρόεδρος Κάρολος
Παπούλιας θα σταθεί στο ύψος των περιστάσεων
και θα πράξει το καθήκον του.
απουσία
k Ητουηχηρή
πνευματικού κόσμου
Στις τρομακτικές μέρες που διανύουμε,
προκαλεί τεράστια εντύπωση η ηχηρή απουσία
του υποτιθέμενου «πνευματικού κόσμου» της
χώρας. Οι κ.κ.πανεπιστημιακοί ασχολούνται με
την αποσόβηση του τρομακτικού κινδύνου όχι
του νεοναζισμού ή της χρεωκοπίας, αλλά της
πιθανής απόλυσης πλεονάζοντος διοικητικού
προσωπικού από τα πανεπιστήμια. Η κυρία
Ρεπούση επικεντρώνεται στην κατάργηση των
Αρχαίων και των Θρησκευτικών από την Μέση
Εκπαίδευση (την οποία αγνοεί πλήρως, καθ’
ότι πανεπιστημιακός). Επιστημονικά σωματεία
οικονομολόγων δεν άκουσε κανείς να αρθρώσουν
κάποια εκτίμηση, οι δε κοινωνιολόγοι σιωπούν ενώ
η ελληνική κοινωνία καταρρέει. Δεν υπάρχει ένας
Καβάφης να αποχαιρετήσει την Μεταπολίτευση
που φεύγει, ούτε ένας Παλαμάς να σαλπίσει
το Τραγούδι των Ηρώων (όπως το καλοκαίρι
του 1909, που κυκλοφόρησε λίγες μέρες πριν
το Γουδί. Η Φλογέρα του Βασιλιά). Λείπει ένας
Γεώργιος Βλάχος να στείλει επιστολή στην Αυτού
Εξοχότητα την καγκελλάριο Μέρκελ, ένας
Βλάσσης Γαβριηλίδης να παρουσιάσει στην Κοινή
Γνώμη έναν νέο Βενιζέλο. Προπαντός, λείπει η
ιδεαλιστικά και όχι μηδενιστικά οργισμένη νεολαία
της ποίησης και της επανάστασης. Όπως έγραψε ο
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
k
Αντρέ Μπρετόν, «στα καφενεία αργοπεθαίνουνε τα
γηρατειά και στις καφετερίες τα νιάτα».
Αρβανιτόπουλος και η δική
k Οτουκος«εκπαιδευτική
μεταρρύθμιση»
Όπως κάθε συνεπής προς τον εαυτό του
υπουργός Παιδείας της Μεταπολίτευσης, έτσι και
ο κ.Αρβανιτόπουλος αποφάσισε να προωθήσει
την δική του εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Έτσι
εξήγγειλε το «νέο Λύκειο». Αλλά δεν περιορίστηκε
να φέρει τα πάνω-κάτω στο πρόγραμμα του
Λυκείου. Έκανε και κάτι που προσιδιάζει όχι σε
ευρωπαϊκή αλλά σε βαθειά τριτοκοσμική χώρα:
εξήγγειλε τις μεταβολές, βασικά καταργήσεις
μαθημάτων εξ αιτίας των οποίων έχασαν το
διδακτικό τους αντικείμενο και άρα την δουλειά
τους χιλιάδες εκπαιδευτικοί, μήνα Αύγουστο (!),
για να εφαρμοστούν τον Σεπτέμβριο (!!). Μάλιστα
το νομοσχέδιο ψηφίστηκε αφού είχε αρχίσει το
σχολικό έτος (!!!).
Έτσι άρχισε το σχολικό έτος με χιλιάδες
εκπαιδευτικούς μετέωρους, χωρίς βιβλία για τα νέα
γνωστικά αντικείμενα
Σε οποιαδήποτε σοβαρή χώρα, οι όποιες
μεταρρυθμίσεις θα εφαρμόζονταν όχι βέβαια το ίδιο
αλλά από το επόμενο έτος, ώστε να προλάβουν
να εκτυπωθούν και να διορθωθούν τα βιβλία, να
ενημερωθεί η εκπαιδευτική κοινότητα, ακόμα να
έχουν κάποιον εύλογο χρόνο προσαρμογής οι
εκπαιδευτικοί και να βρουν εργασία οι απολυόμενοι
λόγω καταργήσεως του αντικειμένου τους.
Αλλά ο κ. Αρβανιτόπουλος, που αν και
καθηγητής σε κάποιο πανεπιστήμιο αφοσιώθηκε
από νωρίς στα κομματικά του καθήκοντα στην
ΝΕΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, έδειξε ότι αφομοίωσε
πλήρως την παράδοση της Μεταπολίτευσης στον
θώκο του υπουργείο του.
Η Νέα Πολιτική
15
Εναλλακτικό
Πολιτικό Σύστημα
γιά την Ελλάδα
του Κωνσταντίνου Κόλμερ
Η
Ελλάς κατήντησε μεταπολιτευτικώς ένα
«αποτυχημένο κράτος» (Failed State).
Mία χώρα η οποία είχε νικήσει την Ιταλία
στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και εις «τρείς
γύρους» την ξενοκίνητο κομμουνιστική επιβουλή κατά της Μακεδονίας μας (1944-1949), και
που επέτυχεν αξιοζήλευτη οικονομικήν ανάπτυξιν, από του έτους 1952 μέχρι του 1973 (μ.ό.: 6%),
υπέστη μίαν άνευ προηγουμένου ηθική και υλική
πανωλεθρία τα τελευταία 40 χρόνια.
Ως παρεδέχθη κι’ ο πρωθυπουργός κ. Αντώνης
Σαμαράς ομιλών στο Αμερικανοεβραϊκό Συνέδριο
της Νέας Υόρκης, στις 29 Σεπτεμβρίου 2013: «...Η
χώρα μου διέρχεται μέσω μιάς βαθείας κρίσεως. Επί
μία συνεχή εξαετία απώλεσε το τέταρτο του ακαθαρίστου εθνικού προϊόντος της, υπέστη μία (σ.σ: επίσημον) ανεργία 27% (σ.σ: του ενεργού πληθυσμού)
και 60% της νεολαίας. Ο Ελληνικός λαός έχασε το
40% του προηγουμένου (sic) βιοτικού του επιπέδου, περιλαμβανομένων των φόρων και του πληθωρισμού (σ.σ: του ...ευρώ!). Τέτοια καταστροφή
δεν έγινε πουθενά αλλού μεταπολεμικώς»!
Αντί να διερωτηθή ο κ. πρωθυπουργός ποία τα
αίτια και ποίοι οι υπεύθυνοι της καταστροφής αυτής και να κάμη την αυτοκριτική του, εξετράπη
εις εμφυλιοπολεμικές καυχησιολογίες, στο Εβραϊ16
κό συνέδριο της Νέας Υόρκης. Χρειάζεται όθεν να
υπενθυμίσωμε αμφοτέρας τας αιτίας της αποτυχίας της πρωθυπουργικής δημοκρατίας «μας» στον
καυχηματία πρωθυπουργόν, αφού δεν ευρέθη ούτ’
ένας από το ακροατήριο να του θέσει το ερώτημα:
«Καλά, από πού ήλθατε, κε Σαμαρά; Απ’ τον Άρη;
Δεν έχετε προσωπικές ευθύνες, ως εν δράσει πολιτικός επί τρείς δεκαετίες, γιά την κατάντια της
συγχρόνου Ελλάδος;»
Ο κ. Σαμαράς θα ενθυμείται ασφαλώς ότι, ως
νέος βουλευτής (τότε 27 ετών) στις εκλογές του
1977, περιεφέρετο στις αίθουσες του τότε υπουργείου Συντονισμού αναζητών εξηγήσεις διά το οικονομικόν πρόβλημα της χώρας, που ήδη διεφαίνετο εξ αιτίας της εμπαθούς και αδικαιολογήτου
«σοσιαλμανίας» των Παπαληγούρα-Καραμανλή,
οι οποίοι είχαν σχεδόν εκμηδενίσει την ανάπτυξι, προκαλέσει μαζική φυγή κεφαλαίων και υψηλό πληθωρισμόν, ήδη από τα τρία πρώτα χρόνια
της «μεταπολιτεύσεως». Μετά ήρθεν ο Πασοκικός
Αρμαγεδδών...
Εις γενομένην συζήτησιν, εξήγησα στον νεαρό
τότε βουλευτή της Ν.Δ. ότι η Ελλάς δεν έχει ουσιαστικόν οικονομικόν πρόβλημα αλλά σοβαρότατο
πολιτικόν. «Τα οικονομικά προβλήματα», του είπον,
«λύονται εις μίαν ελευθέρα οικονομίαν (ως υποτίΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
Ελλάδα
θεται ότι είναι η Ελληνική) διά της επιτεύξεως κοινωνικού ισοζυγίου (ήτοι η συνολική ζήτησις να μην
υπερβαίνει την προσφορά, παρά μόνον κατά τις παραγωγικές επενδύσεις) και οι παροχές να παρακολουθούν κατά πόδας την ανάπτυξι των δεξιοτήτων
του καταναλωτικού λαού και της ανταγωνιστικότητος της οικονομίας και όχι τις εκλογικές σκοπιμότητες του εκάστοτε πρωθυπουργού».
«Το πολιτικόν όμως πρόβλημα», συνέχιζα, «είναι δυσεπίλυτον εις μίαν πρωθυπουργικήν δημοκρατία, όπου λείπουν τα “cheques and balances”και
επικρατεί η ‘‘αρχή ενός ανδρός’’, του οποίου κύριον
μέλημα είναι ν’ αποφεύγει το πολιτικόν κόστος και
να μεγιστοποιεί τις προσωπικές ωφέλειες».
Αργότερον, ο κ. Σαμαράς υπέστη ο ίδιος τις συνέπειες της ‘‘Αρχής ενός ανδρός’’ ως ο νεώτερος
υπουργός Εξωτερικών, όταν διεφάνη ότι διαφοροποιείτο από τα συμφέρονα του πολιτικού κατεστημένου, στο θέμα της ονομασίας της Μακεδονίας
από τα Σκόπια. Αλλ’ ως φαίνεται, ουδέν εδιδάχθη
έκτοτε. Όταν ανέλαβε την πρωθυπουργίαν και εν
μειοψηφία τελών, ελησμόνησε ότι είναι «ο πρώτος υπηρέτης του λαού» κατά την κυριολεξίαν του
υπουργήματος και ησχολήθη αποκλειστικώς με
την κατάληψι και διατήρησι της εξουσίας αναλώμασι του Ελληνικού λαού. Εγκατέλειψε τα διάφορα «Ζάππεια» με τα οποία παρεπλάνησε προηγουμένως τους ψηφοφόρους του, και ενεκολπώθη την
«Τρόϊκα» και τα Μνημόνια ως και τις «συστάσεις»
της «ηνωμένης»Ευρώπης, εις τας οποίας εντάσσεται και η πρόσφατη παραβίασις του Συντάγματος
του 1975 (άρθρον 61 επ.) «μη τυχόν και χάσει την
Προεδρίαν της Ε.Ε. το... 2014»!
Ίσως τον απείλησαν οι «ευρωεταίροι», αλλ’
ώφειλε ν’ αποποιηθή της «προεδρίας», ν’αποκαταστήσει την εθνική κυριαρχία και να συμφιλιώσει
τον λαόν πού εδιχάσθη από την οικονομική καχεξία. Αντιθέτως ηκολούθησε την γνωστήν, αριστεράν δημαγωγίαν καθ’ υπαγόρευσιν των διαπλεκομένων συμφερόντων.
Βεβαίως, το πρόβλημα της Ελλάδος δεν εξειδικεύεται στον κ. Σαμαρά προσωπικώς - έστω κι’
αν τον επλήρωνε ο΄Ελλην φορολογούμενος ως
βουλευτήν μηδέποτε ασκήσαντα άλλον επάγγελμα και κατά τεκμήριον συνυπεύθυνον διά την σηΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
μερινή κατάπτωσι της χώρας. Το θέμα είναι ότι η
Ελλάς μετέστη την τελευταία 40ετία από μιάς ανεπτυγμένης και μάλλον δημοκρατικής χώρας εις
μίαν τριτοκοσμικήν δικτατορίαν της καλπονοθευτικής πλειοψηφίας του πολιτικού κόσμου και υποκόσμου και των οργανωμένων συμφερόντων, Ελλαδικών και ξένων.
Τα πάντα θυμίζουν σήμερον στην χώρα «τρίτο
κόσμον»: από της ανομίας των κομμάτων, της κρατικής διαφθοράς και της επιλεκτικής εφαρμογής
των νόμων, μέχρις της υποβαθμίσεως της Παιδείας, του φυσικού περιβάλλοντος και της εκποιήσεως δημοσίας περιουσίας .Λόγου χάριν:
• Την ανομία συναντά άμα τη αφίξει του ο ξένος
επισκέπτης στην οδό Ερμού, εις απόστασιν 100 μέτρων από του κοινοβουλίου, όπου πωλούνται υπό
υπαιθρίων «εμπόρων» πάσης φύσεως εμπορεύματα-«μαϊμούδες», υπό τα όμματα της «δημοτικής
παραστυνομίας» (διά την οποίαν υπερηφανεύεται
κι’ η κα Ντόρα, ως προσωπικόν της επίτευγμα!)
• Την διαφθορά ανακαλύπτει ο παρατηρητής
ως διαρκές έγκλημα των πολιτικών στην απόπειρα
(ν)τροπολογίας του υπουργού Δικαιοσύνης κ. Χ.
Αθανασίου, εις άσχετο νομοσχέδιον, ότι οι μετοχές
ναυτιλιακών εταιριών δεν περιλαμβάνονται στο
«πόθεν έσχες». «Λεφτά υπάρχουν» γιά ποδοσφαιρικά γήπεδα και γιά το Μπενάκειον φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο αλλ’ όχι δια τα θυροειδικά φάρμακα των ησφαλισμένων του ΝΑΤ.
• Στην Α-παιδεία, μεταξύ άλλων, συναντά ο
αναγνώστης εφημερίδων στο παράνομον κλείσιμο
των 6 μεγαλυτέρων πανεπιστημίων της χώρας υπό
των αυτοδιορισμένων πρυτάνεων, από της ενάρξεως εφέτος της νέας φοιτητικής χρονιάς, την δε
επαπειλουμένη καταστροφή του περιβάλλοντος
διαβάζει στον νέο νόμο του υπουργείου (απο)Ανάπτυξης περί ...αξιοποιήσεως των δασών (σ.σ.: οπότε παύει και η έννοια του δάσους ως συνεχούς και
αδιαπτώτου βλαστήσεως δένδρων).
• Το «ξεπούλημα» της δημοσίας περιουσίας περιλαμβάνει και το... νεράκι του Θεού (ΕΥΔΑΠ)
που έφερεν η επάρατος χούντα από τον Μόρνον
ποταμό διά να πίνουν οι διψώντες Αθηναίοι και τα
2 εκατομ. λαθρομέτοικοι της Αττικής.
Τα ολίγα αυτά σταχυολογήματα είναι εκ της
17
προσφάτου εσοδείας του κυβερνητικού έργου του
κ. Σαμαρά, ο οποίος, ως νέος προφητάναξ, περιέρχεται την αλλοδαπήν και με δημοκρατικόν οίστρον
εξαγγέλλει «ξεριζώσεις και αφανισμούς» και «αφηγείται» άλλοτε μεν το «γύρισμα της σελίδας» ενίοτε δέ την «επιτυχημένη ιστορία» (success story) του
«πρωτογενούς ελλείμματος», που κατά την «Τρόϊκα» είναι 1,5 δις ευρώ εφέτος και τον χέρ Σόϊμπλε
15 δις. ευρώ «χρηματοδοτικό κενό» μετά το 2014!
Εν τω μεταξύ, οι ιδιωτικές επιχειρήσεις μεταφέρονται στο εξωτερικόν (Κόκα-Κόλα, Σίλβερ εντ
Μπαράϊτ, ΒΙΟΧΑΛΚΟ), άλλες κλείνουν (ΦΙΝΤΕΞΠΟΡΤ, ΣΠΑΪΝΤΕΡ, ΝΙΟΥΤΡΙΑΡΤ, ΣΕΛΜΑΝ,
ΑΤΤΙΚΑΤ, ΑΛΑΠΙΣ, ΒΩΒΟΣ και το ΚΑΨΗΣ Ρόδου, εν μέσω τουριστικής κινήσεως 17 εκατομμυρίων αφίξεων) και μερικές άλλες ως οι Μαρίνες του
ΕΟΤ πωλούνται «μπιρ-παρά» και στους Τουρκαλάδες. Τέσσαρες από τις εν συνόλω 14 εισηγμένες
στο Χρηματιστήριον Αθηνών διεγράφησαν επί του
υπουργείου Σαμαρά και τα Ναυπηγεία Σκαραμαγκά έκλεισαν, εάν πιστεύσωμε τον κ. Τσίπρα.
«Γέμισε πωλητήρια η χώρα», γράφει φιλοκυβερνητική εφημερίς, ενώ αι εναπομείνασαι τέσσαρες
«συστημικές» τράπεζες ετοιμάζονται, κατ’επιταγήν της Κομμισσιόν, να περιορίσουν την δραστηριότητά των στα Βαλκάνια, που εκόστισε ουκ ολίγον χρήμα, φαιά ουσία και εργώδη προσπάθεια,
απολύουσαι 1.700 ΄Ελληνες τραπεζικούς υπαλλήλους εγνωσμένης εμπειρίας και αποτελεσματικότητος.
Ως αποτέλεσμα, η ανεργία διογκούται και προκαλεί, μαζί με την συνεχή φοροαφαίμαξι, δευτερογενή μείωσι των τραπεζικών καταθέσεων, που
συντόμως θα χρειασθούν νέα «ανακεφαλαίωση».
Στην δε μετανάστευσι ημεδαπών και αλλοδαπών,
η Ελλάς κατέχει πανευρωπαϊκές επιδόσεις.
Με δύο λόγια: η εφαρμοζομένη οικονομική πολιτική απέτυχε, διότι συνέχισε την (δι)εφθαρμένη διαχείρισι της «τρίτης πρωθυπουργικής δημοκρατίας» του «εθνάρχου», η οποία ως λέγει και
το γνωστόν ανέκδοτο ασχολείται με την «αλλαγή καρπέτου» του «οίκου της δημοκρατίας» ενώ,
ως συνεβούλευσε μιά ηλικιωμένη καθαρίστρια της
Βουλής, πού άλλοτε είχεν εργασθή εις οίκον ανοχής, «όταν οι δουλειές δεν πηγαίναν καλά αλλάζα18
με τα κορίτσια κι’ όχι τα καρπέτα»!
Ολόκληρο το Αθηνοκεντρικό σύστημα διακυβερνήσεως της χώρας χρειάζεται όχι απλώς αλλαγήν αλλά πλήρη αναμόχλευσι: από της αμέσου
εκλογής του προέδρου της Δημοκρατίας, του διαχωρισμού της εκτελεστικής από της νομοθετικής
και δικαστικής εξουσίας, της εφαρμογής των δημοψηφισμάτων επί των αναγκαίων νέων θεσμών
και πρωτοβουλιών, της αποκεντρώσεως της δικαιοσύνης και της παιδείας εις τοπικόν επίπεδον μέχρις και της μεταθέσεως του διοικητικού κέντρου
εις Θεσσαλονίκην, οπότε θα μειωθή και ο αριθμός
των δημοσίων υπαλλήλων άνευ απολύσεων.
Εν τούτοις, άνευ εξαλείψεως των κομμάτων, των
συνδικαλιστών και των επαγγελματιών πολιτικών
ως «ομάδων ανεπαγγέλτων προσώπων, αναζητούντων ηγέτη ίνα καταλάβουν θέσι εις το δημόσιον
και παύσουν να σκάπτουν», ως έλεγεν ο Εμμανουήλ Ροϊδης, ακόμη και εάν μας εχαρίζετο oλόκληρο
το δημόσιον χρέος μετ’ ου πολύ θα ξανάρχιζε διογκούμενον – αυτό υπονοεί ο κ.Στουρνάρας λέγων
«να πάμε πάλι στις αγορές»!
Και οι μεν ξένες αγορές κεφαλαίου, τσουρουφληθείσες από το Ελληνικό ΡSI, δεν πρόκειται
ποτέ να μας ξαναεμπιστευθούν, οι δε προσπάθειες
αποκαταστάσεως της Ελληνικής ανταγωνιστικότητος αποτυγχάνουν, παρά την αγρία «εσωτερική
υποτίμησι», διά τον λόγον ότι δεν αναπληρούται η
τραπεζική ρευστότης από την ιδιωτική οικονομία.
Τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια υπολογίζονται ένα
στα τέσσαρα….
Διά ν’ αντιμετωπισθούν τα ζητήματα αυτά, δεν
αρκούν οικονομικές αποφάσεις και σχέδιον εξόδου από την κρίσι (βλ. στο αφιέρωμα κατωτέρω:
«Εναλλακτικήν Ελλάδος»). Χρειάζεται πρωτίστως
βαθεία μεταβολή του πολιτικού υποβάθρου της
χώρας, εκπονουμένη από πατριώτας που κύριον
μέλημά των δεν είναι το προσωπικόν αλλά το συλλογικόν συμφέρον. Εάν το Εθνικό συμφέρον δεν
εξασφαλισθή, πάσα άλλη προσπάθεια θ’αποβή επί
ματαίω και η Ελληνική φυλή θα εξαφανισθή εντός
50ετίας από προσώπου Γής, λόγω της υπογεννητικότητος και της μεταναστεύσεως ημεδαπών.
Μήπως αυτό επιδιώκουν οι εν Εσπερία «συνεταίροι» του κ. Σαμαρά;
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
Casus Belli
k
«Μεθοδευμένο έγκλημα» το πρώτο Μνημόνιο
σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.
του Νίκου Σ. Λιναρδάτου
c Το ΔΝΤ θεωρούσε από την αρχή μη βιώσιμο το ελληνικό χρέος και ήθελε ριζοσπαστικές λύσεις με άμεσο κού-
ρεμα, αλλά οι Ευρωπαίοι επέβαλαν τελικά τις επιλογές τους στο πρώτο Μνημόνιο, που χρησιμοποιήθηκε προς
«παραδειγματισμό» άλλων χωρών και απεδείχθη ανεπαρκές. Όταν συμφωνήθηκε το πρώτο πακέτο διάσωσης,
η Ελλάδα δεν πληρούσε τρία από τα τέσσερα κριτήρια για να της δοθεί βοήθεια.
c Tο Ταμείο παραδέχεται ότι αναγκάσθηκε να παραβεί τους κανονισμούς του και ότι δεν υπολόγισε σωστά τη
ζημιά που θα προκαλούσε στην ελληνική οικονομία η αυστηρή λιτότητα.
c Το ΔΝΤ καταλογίζει ευθύνες και στην κυβέρνηση, επισημαίνοντας ότι «κατένειμε άνισα στην κοινωνία» το
βάρος της δημοσιονομικής προσαρμογής και ότι δεν υλοποίησε τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις οι οποίες θα
στήριζαν τον ιδιωτικό τομέα.
c Αναγνωρίζει επίσης ότι έκανε εσφαλμένους χειρισμούς στην προσπάθεια αντιμετώπισης της ευρωπαϊκής κρίσης χρέους.
c Υποστηρίζει πάντως ότι, παρά τα λάθη και την «ηθελημένη αγνόηση της πραγματικότητας», το ελληνικό πρόγραμμα διάσωσης το 2010 «ήταν μια επιχείρηση συγκράτησης της κατάστασης», η οποία «έδωσε στην ευρωζώνη χρόνο να χτίσει τείχος προστασίας, να προστατεύσει άλλα ευάλωτα μέλη της και να αποτρέψει σοβαρές
επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία».
c Το ΔΝΤ παραδέχεται ότι υπερέβαλε ως προς τις προοπτικές εξόδου της Ελλάδας στις αγορές…
c Το ΔΝΤ αναφέρει με σαφήνεια ότι η δική του ανάλυση για την μελλοντική εξέλιξη του χρέους ήταν λάθος, σε
μεγάλο βαθμό…
c Το ΔΝΤ είχε αρχικά προβλέψει ότι η Ελλάδα θα χάσει 5,5% της οικονομικής παραγωγής της μεταξύ 2009 και
2012. Αντ’ αυτού, η χώρα έχει χάσει το 17%+ του πραγματικού ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος…
c Το σχέδιο διάσωσης προέβλεπε ανεργία στο 15% το 2012, ενώ έφτασε στο 28% +(!)…
c Ο υπουργός Οικονομικών κ. Γιάννης Στουρνάρας - ως πρόεδρος του ΙΟΒΕ, υποστηρίζει πως είχε επισημάνει
στους τεχνοκράτες του, ότι «κακώς το πρόγραμμα έδινε έμφαση κυρίως στη μείωση του ελλείμματος και όχι
στις διαρθρωτικές αλλαγές»… «Είναι πολύ θετικό να μαθαίνουμε από τα λάθη μας(!!!)», είπε ο κ. Στουρνάρας…
c Ο κ. Αντώνης Σαμαράς είχε πει ότι το 1ο μνημόνιο είναι καταστροφικό για τη χώρα και ΄΄δεν βγαίνει΄΄…
c Όμως προχώρησε σε δεύτερο, αύριο σε τρίτο και σε τέταρτο…
c Ο κ. Ευάγγελος Βενιζέλος ψήφισε τα μνημόνια, αλλά μας λέει ότι… δεν βγαίνουν!
c Ο κ. Γιώργος Παπανδρέου δήλωσε ότι είχε μόλις 10 λεπτά για να αποφασίσει (για την καταστροφή(;) ή όχι της
χώρας) και – δυστυχώς πρόλαβε…
c Ο κ. Φώτης Κουβέλης δεν ψήφισε κανένα μνημόνιο, αλλά τα εφαρμόζει… διαφωνώντας! (Έχει ήδη αποχωρήσει από την τρικομματική Κυβέρνηση).
ΥΓ. Αν όλα τα παραπάνω – και πολλά περισσότερα – δεν αποτελούν «casus belli» με τους κυβερνήσαντες και κυβερνώντες την χώρα μας, τότε δεν έχουμε ουδεμία ελπίδα επιβίωσης ως Έθνος…
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
19
Γερμανικές εκλογές
Η σημασία του «μεγάλου συνασπισμού» για την Ελλάδα
Η
περιφανής νίκη των Χριστιανοδημοκρατών
στις γερμανικές εκλογές του Σεπτεμβρίου
αποτελεί την μεγαλύτερη εκλογική τους
επιτυχία από το 1990 και επιβεβαιώνει την κυριαρχία τους. Ωστόσο, δεν τους εξασφάλισε την αυτοδυναμία. Ο σχηματισμός κυβερνήσεως «Μεγάλου Συνασπισμού» από τους Χριστιανοδημοκράτες (CDU)
και τους Σοσιαλδημοκράτες (SPD), η Große Koalition, θεωρήθηκε ως εκ τούτου η φυσική διέξοδος.
Υπέρ του «μεγάλου συνασπισμού» τάχθηκε μάλιστα
το 52% των ψηφοφόρων, σύμφωνα με τα αποτελέσματα δημοσκόπησης που διεξήγαγε το γερμανικό
κανάλι ZDF.
Το πρόγραμμα των Χριστιανοδημοκρατών προβλέπει ρητά συνεχή πίεση προς τις οικονομικά
ασθενέστερες χώρες του Νότου, με διπλό στόχο την
αύξηση της ανταγωνιστικότητάς τους και την δημοσιονομική πειθαρχία. H CDU επιμένει στην παραμονή των εταίρων στο ευρώ, ακόμη και με απώλεια
της πρόσβασής τους στις αγορές, απειλώντας τους
όμως με «έξοδο» από την Ευρωζώνη σε περίπτωση
που δεν ακολουθήσουν τις οδηγίες για μεταρρυθμίσεις και διαρθρωτικές αλλαγές σε όλα τα επίπεδα.
Οι Χριστιανοδημοκράτες σχεδόν αποκηρύσσουν
την λύση του ευρωομολόγου, που θα μπορούσε να
ανακουφίσει τις χώρες που είναι στο «χείλος» της
οικονομικής καταστροφής.
Το αδελφό κόμμα των Χριστιανοκοινωνιστών
20
της Βαυαρίας (CSU) θέλει εκτός Ευρωζώνης την Ελλάδα και αντιτίθεται στην συνέχιση της οικονομικής
βοήθειας προς την χώρα μας και την παράταση του
χρόνου αποπληρωμής.
Από την άλλη πλευρά, οι Σοσιαλδημοκράτες
μπορεί να είναι κατ’ αρχήν αρνητικοί στο ενδεχόμενο ενός «κουρέματος» του ελληνικού χρέους,
επισημαίνουν όμως ότι η έξοδος από την κρίση δεν
είναι εφικτή μόνον με τα προγράμματα λιτότητας
που εφαρμόζονται ήδη στις χώρες του Νότου. Επιπλέον, κατηγορούν την καγκελλάριο Μέρκελ γιά
έλλειψη αναπτυξιακής προοπτικής του ελληνικού
προγράμματος και για το υψηλό κόστος που μπορεί
να έχει ενδεχόμενη αποτυχία του στους Γερμανούς
φορολογούμενους. Ασφαλώς όμως οι όποιες καλές
προθέσεις των Σοσιαλδημοκρατών δεν αρκούν για
να ανατραπεί η πολιτική του Μνημονίου στην Ελλάδα. Θεωρείται απίθανο οι Σοσιαλδημοκράτες ή οι
Πράσινοι να δώσουν προτεραιότητα στην πολιτική
έναντι της Ελλάδας.
Εκτός κυβέρνησης και βουλής μένει το κόμμα
των Φιλελευθέρων του αντικαγκελλαρίου Φίλιπ Ρέσλερ,ο οποίος είχε επιδείξει μια έντονα ανθελληνική
στάση. Οι Φιλελεύθεροι ήταν υπέρμαχοι της μείωσης των δημοσίων δαπανών.
Γιάννης Χατζόπουλος
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
Ελλάδα
Μυστήρια
της Θράκης
του Θεοφάνη Μαλκίδη
Ε
δώ και περίπου δύο χρόνια, έχει ανοίξει η συζήτηση για την δημιουργία Ειδικής Οικονομικής Ζώνης (ΕΟΖ) σε διάφορες περιοχές της
Ελλάδας. Ο σχετικός διάλογος γίνεται σε υψηλούς
τόνους, που εξελίσσονται σε ολοένα και πιο δραματικούς, αφού η παρούσα οικονομική συγκυρία, η
κρίση και η απειλή μεγαλύτερης ανεργίας και φτώχειας προκαλούν εκπτώσεις στην δημιουργία «θυλάκων ανάπτυξης».
ΕΟΖ είναι μία περιοχή, μέσα στην επικράτεια
ενός κράτους, όπου ισχύουν διαφορετικές δασμολογικές, εργασιακές και φορολογικές συνθήκες και ειδικές νομικές ρυθμίσεις, κανονισμοί και διοικητικά
προνόμια. Οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται
απολαμβάνουν διαφορετική φορολογική μεταχείριση, ειδικούς όρους όταν αγοράζουν ακίνητα κλπ.
Στο πλαίσιο αυτό, σήμερα λειτουργούν παγκοσμίως
σχεδόν 3.500 ΕΟΖ (Ρωσσία, Κίνα, Πολωνία, Μεξικό, Περού, Βραζιλία, Τουρκία, Μπαγκλαντές, Ινδονησία, Μαλαισία, Ινδία κ. ά).
Η πρόταση για δημιουργία ΕΟΖ στην Ελλάδα
είχε συζητηθεί για πρώτη φορά από την Γερμανική
πλευρά, από τον υφυπουργό Οικονομίας Σ. Καπφέρερ, ο οποίος είχε δηλώσει ότι «υπάρχει η πρόθεση να
δημιουργήσουμε ΕΟΖ, δηλαδή ένα φιλικό περιβάλλον
με ευνοϊκές συνθήκες για επενδύσεις και με κίνητρα,
ώστε οι επιχειρήσεις να μπορούν ευκολώτερα να επεκτείνουν τις δραστηριότητές τους. Οι ΕΟΖ, οι οποίες
περιλαμβάνουν την εφαρμογή ειδικών νομικών ή διΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
οικητικών πλαισίων, μπορεί να είναι ένα εργαλείο για
την προσέλκυση επενδύσεων» (Το Βήμα, 28/8/2011).
Επίσης, ο τότε αντικαγκελλάριος και υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας Φ. Ρέσλερ, στην συνάντησή του με τον ομόλογό του Χρυσοχοΐδη, δήλωσε ότι
«η Γερμανία στηρίζει ουσιαστικά την προσπάθεια των
οικονομικών ζωνών» (Ημερησία 22/10/2011). Από
ελληνικής πλευράς, πρωταγωνιστής στην δημιουργία ΕΟΖ είναι το Χρηματοοικονομικό Φόρουμ Θράκης (ΧΦΘ) (www.economicforumofthrace.eu). Αυτό,
από τον Δεκέμβριο του 2011, έχει οργανώσει σχετικές ημερίδες στην Αλεξανδρούπολη, όπου συμμετέχει πάντοτε αντιπροσωπεία από το Γενικό Προξενείο
της Τουρκίας στην Κομοτηνή και στην Αθήνα.
Ο Γερμανός δικηγόρος Hans Beeg. επικεφαλής
του νομικού γραφείου «Dankelmann und Kerst»
έχει αναλάβει για το ΧΦΘ την σύνταξη της µελέτης
για την EOZ στην Θράκη. Έχει αναφέρει ότι στην
Ελλάδα μπορούν να δημιουργηθούν μία ή και δύο
ΕΟΖ. Στις επενδύσεις που θα γίνουν από το εξωτερικό θα ισχύει συγκεκριμένο ποσοστό προσλήψεων
από την τοπική κοινωνία, αλλά η διοίκηση θα προέρχεται από την χώρα προέλευσης του επενδυτή. Η
έκθεση, σύμφωνα με τον Beeg, έχει αποσταλεί στο
πρωθυπουργικό γραφείο, καθώς και στον υπουργό
Ανάπτυξης, ενώ είναι σε γνώση και της Γερμανίας. Η
πρόταση για την ΕΟΖ εμφανίστηκε και με μία δεύτερη μελέτη, της Capital Markets Experts A.E, τον
Φεβρουάριο του 2012, και μάλιστα παρουσιάστηκε
21
σε σχετική εκδήλωση.
Το μοντέλο που προτάθηκε από την μελέτη είναι
ένας συνδυασμός των σχετικών εμπειριών της Πολωνίας και της Νοτίου Κορέας, λαμβάνοντας υπ’
όψιν τις τοπικές ιδιαιτερότητες (την κρίση χρέους,
την υψηλή ανεργία, τα συγκριτικά πλεονεκτήματα
κλπ.). Σύμφωνα με την μελέτη, προβλέπεται διαχείριση από κεντρική αρχή με μορφή ανώνυμης εταιρίας, μέτοχοι της οποίας θα είναι κατά 51 % κρατικοί
φορείς και κατά 49 % ιδιώτες. Η έδρα της εταιρίας
θα είναι στην Αλεξανδρούπολη και στο 11μελές Δ.Σ.
θα μετέχουν ex officio 2 μέλη του ΧΦΘ. Προβλέπεται ανάπτυξη 12 θεματικών ζωνών: Αγροτικών προϊόντων, Μεταξιού Σουφλίου, Υπηρεσιών, Τουρισμού
και Αναψυχής κλπ. Από την πλευρά τους, οι ελληνικές κυβερνήσεις έχουν διά των αρμοδίων τοποθετηθεί για το ζήτημα θετικά.
Από την πρώτη στιγμή, η Τουρκία, διά του Γενικού της Προξένου στην Κομοτηνή Μουσταφά Σαρντίτς, εξεδήλωσε το μεγάλο ενδιαφέρον της για την
οικονομική παρουσία της Τουρκίας στην Θράκη και
την ΕΟΖ. Θα πρέπει εδώ να αναφερθεί ότι για την
ΕΟΖ έχουν ενδιαφερθεί πολλοί Τούρκοι επιχειρηματίες που δραστηριοποιούνται στην Γερμανία.
Ειδικώτερα, ο πρόξενος δήλωσε ότι «Κάνουμε ότι
είναι δυνατόν για να ενθαρρύνουμε τις επενδύσεις
και την εμπορική συνεργασία….. Δυστυχώς όμως δεν
μπορώ να πω ότι η Θράκη είναι ελκυστική για τους
Τούρκους επενδυτές στο βαθμό που θα έπρεπε… Θα
έπρεπε να ληφθούν περισσότερα μέτρα που θα έκαναν
την περιοχή πιο ελκυστική…». (Νεάπολις 1/2/2012).
Στην ημερίδα για την ΕΟΖ (Δεκέμβριος 2011) ο
Σαρντίτς ισχυρίστηκε ότι στην Τουρκία υπάρχουν
πάνω από 20 ζώνες ελεύθερου εμπορίου. Οι πρακτικές αυτές επέφεραν μάλιστα επιτυχή αποτελέσματα. Συνέχισε δε την ομιλία του ως εξής: «Μία από τις
μεγαλύτερες ΕΟΖ της Τουρκίας είναι και η ελεύθερη ευρωπαϊκή ζώνη στην κοντινή περιοχή της Τυρολόης (Τσόρλου)... για όσους επιθυμούν να δουν από
κοντά πώς λειτουργούν οι ΕΟΖ, μπορεί να οργανωθεί μια εκδρομή στο Τσόρλου, για να δουν από κοντά
την ελεύθερη οικονομική ζώνη. («www.azinlikca.net»
15/12/2011) Η «εκδρομή» αυτή έγινε πράξη πολύ σύντομα, αφού λίγες ημέρες αργότερα πραγματοποιήθηκε επίσκεψη στην Ευρωπαϊκή Ελεύθερη Ζώνη.
Η αποστολή αποτελούνταν από 28 άτομα και συμ22
μετείχαν ο πρόξενος, ο βουλευτής του ΠΑΣΟΚ Αχμέτ Χατζηοσμάν (πρώην πρόεδρος του κόμματος του
Σαδίκ και νυν πρόεδρος της «Συμβουλευτικής Επιτροπής Τουρκικής Μειονότητας»), η πρόεδρος του
ΧΦΘ, πρόεδροι και μέλη των Δ.Σ. των Επιμελητηρίων, Ομοσπονδιών Επαγγελματικών, Βιοτεχνικών
και Εμπορικών Σωματείων και του Εμπορικού Συλλόγου Αλεξανδρούπολης. Ο πρόξενος έκανε δηλώσεις για «πολύ θετική εξέλιξη» και πρότεινε την τουρκική ΕΟΖ ως «παράδειγμα και για τις γειτονικές χώρες» («www.tourkikanea.gr» 20/1/2012.
Δεν χρειάζεται να τονίσουμε, παρά τις αντίθετες
«διαβεβαιώσεις», ότι η ΕΟΖ, όπου έχει λειτουργήσει,
αποτελεί έναν χώρο καταστρατήγησης των όποιων
εργασιακών και κοινωνικών δικαιωμάτων έχουν απομείνει σε παγκόσμια κλίμακα. Για την ΕΟΖ, όμως, της
Θράκης, το δεδηλωμένο ενδιαφέρον της Τουρκίας
και της Γερμανίας προφανώς δεν αφορά μόνο νοικονομικά σχέδια. Η οικονομική παρουσία της Τουρκίας (και της Γερμανίας) στην Θράκη αποτελεί μία
νέα παράμετρο για την πολιτική της στην περιοχή.
Τα ερωτήματα είναι συγκεκριμένα: έχει το τουρκικό
προξενείο της Κομοτηνής κάποιον εποικοδομητικό
ρόλο στην περιοχή; Γιατί ενδιαφέρεται τόσο πολύ να
προχωρήσει η ΕΟΖ στην ελληνική Θράκη; Τί σχέδια
έχει η Τουρκία γενικώς και ειδικώς (για την οικονομία) για την Θράκη και πώς αυτά μπορούν να συνυπάρξουν με μια υγιή οικονομική ανάπτυξη; Από πότε
η τουρκική αγορά εργασίας άρχισε να αποτελεί πρότυπο ανάπτυξης και να γίνεται συζήτηση ως παράδειγμα προς μίμηση; Τί σχέση έχουν οι εδώ οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες με τις τουρκικές; Γιατί
αφήνονται να εξαφανιστούν οι εναπομείνουσες επιχειρήσεις των Βιομηχανικών Περιοχών; Τα μηδενικά
ωφέλη της Θράκης από την δημιουργία ΕΟΖ μπορούν να αντισταθμιστούν από τους προφανείς κινδύνους που προκύπτουν; Όπως για παράδειγμα την
εμπλοκή των ξένων και ειδικώς της Τουρκίας στην
Θράκη και τις συνθήκες αθέμιτου ανταγωνισμού που
γεννώνται για τις τοπικές επιχειρήσεις. Θα περιμένουμε όμως και την απάντηση της καταρρέουσας ελληνικής πολιτείας (στην Θράκη συνεχώς απομειούμενης) πού δρομολόγησε (και αυτή) σύνταξη μελέτης σκοπιμότητας, καθώς και την όποια αντίδραση
στη συνεχή αυξανόμενη (κα οικονομική) παρουσία
της Τουρκίας στην Θράκη.
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
Κύπρος
Η Κύπρος
στην δίνη
της Συριακής
κρίσης
του ανταποκριτού μας στην
Λευκωσία Κώστα Παπασταύρου
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
Η
Συριακή κρίση όχι μόνο δεν έχει τελειώσει,
αλλά είναι πιθανό να παίξει ρόλο καταλύτη στις ανακατατάξεις της ευρύτερης περιοχής. Η Κύπρος είναι μέρος του γεωγραφικού μωσαϊκού της, με πολλαπλή προστιθέμενη αξία για τον Ελληνισμό, ιδιαίτερα λόγω των θαλάσσιων ενεργειακών
της αποθεμάτων και της διεξόδου που προσφέρει στο
Ισραήλ προς την Δύση.
Ελέχθη ότι η γεωγραφία και η δημογραφία είναι
δύο παράγοντες που καθορίζουν δια βίου τη μοίρα
ενός λαού. Θα ήταν ανόητο να αμφισβητηθεί η ορθότητα της εν λόγω αναφοράς, αλλά θα ήταν, κατά την
γνώμη μας, εξ ίσου ανόητο για έναν λαό να μη συνυπολογίζει τους δύο αυτούς παράγοντες στην χάραξη
των γεωστρατηγικών και γεωπολιτικών του κατευθύνσεων και πολιτικών συμμαχιών.
Αυτά έρχονται στο μυαλό κάθε ενεργού πολίτη,
πόσο μάλλον κάθε πολιτικού αναλυτή. Αν και άμεσα απειλείται κυρίως το καθεστώς του Άσαντ, οι άμεσα εμπλεκόμενοι γείτονες είναι πολλοί και, μάλιστα,
ο καθένας για το δικό του ξεχωριστό συμφέρον θέλει
το περιβόητο κτύπημα ή όχι. Ειδικά, οι γείτονες του
πυρήνα της κρίσης όπως η Τουρκία, το Ιράν, η Αίγυπτος και το Ισραήλ (για να περιοριστούμε μόνο σε αυτούς), δεν είναι κράτη μαριονέτες ούτε κυβερνώνται
από άβουλες ηγεσίες. Η βάση στα εμπλεκόμενα συμφέροντά τους βασίζεται στον δίδυμο ορισμό «ενέργεια
και περιφερειακή δύναμη».
Στον στροβιλισμό λοιπόν των διαφόρων επιδιώξεων των κρατών της περιοχής, είτε αυτοί αφορούν ηγετικούς ρόλους στον ισλαμικό και αραβικό κόσμο, είτε
στον έλεγχο των ενεργειακών οδεύσεων, είτε ακόμη στην «πώληση» προς την Δύση ενός ήπιου ισλαμικού πολιτικού μοντέλου διακυβέρνησης, εξυφαίνεται τα τελευταία χρόνια η γεωστρατηγική αναδιάταξη της ευρύτερης περιοχής με ασαφή ακόμη κατάληξη, εκτός του αναμενόμενου κουρδικού μορφώματος
στο Βόρειο Ιράκ.
Η δε σχετικά πρόσφατη ανακάλυψη κοιτασμάτων
στην Ανατολική Μεσόγειο, με παίκτες άλλους άκρως
23
κερδισμένους και άλλους άκρως χαμένους λόγω της
οριοθέτησης της ΑΟΖ, κάνει τις γεωπολιτικές και γεωστρατηγικές τριβές ακόμα πιο σφοδρές. Εδώ, μάλιστα, εμπλέκεται και η Ελλάδα, διότι αν επιτέλους
αποτολμήσει, με βάση το δίκαιο της θάλασσας, να
προβεί στην οριοθέτηση της ΑΟΖ μεταξύ της και της
Κύπρου, τότε απογυμνώνεται η Τουρκία από οποιαδήποτε δικά της θαλάσσια κοιτάσματα και παραμένει απλώς σε ρόλο παροχής χερσαίας ενεργειακής διευκόλυνσης.
Εξ ίσου σημαντικώτατη πολιτική κίνηση εκ μέρους
της Ελλάδας-που κατοχυρώνει και την Κύπρο, είναι
η οριοθέτηση της ΑΟΖ με την Αίγυπτο. Μπροστά σε
ένα τέτοιο ενδεχόμενο, ξεδοντιάζεται η επιδίωξη της
Τουρκίας για την ηγεμονία της περιοχής, προοπτική
βέβαια που δεν θέλει ούτε το Ισραήλ, αλλά ούτε και
η Αίγυπτος για τους δικούς τους λόγους. Η Συριακή
κρίση λοιπόν δεν θα περάσει εύκολα ούτε είναι θέμα
κατάπαυσης του πυρός και εχθροπραξιών. Το ερώτημα της μεταπολεμικής εξέλιξης παραμένει αναπάντητο και πιθανώς να αποτελέσει καταλύτη για τις νέες
διαμορφούμενες αλλαγές στο χάρτη!
Και η Κύπρος, μέσα στην δίνη των πολλαπλών διαταράξεων της Ανατολικής Μεσογείου, έχει «στο μανίκι» το δικό της χαρτί των κοιτασμάτων του φυσικού αερίου (και πιθανώς και πετρελαίου) στην ΑΟΖ
της, αλλά και την δυνατότητα ταυτόχρονα να παίξει
τον ρόλο της στις οδεύσεις θαλασσίων αγωγών και
οδεύσεων μεταφοράς υδρογονανθράκων προς την
Ευρώπη, με κυριώτατο όμως ρόλο-που δυστυχώς
ενίοτε υποτιμάται από τους πολιτικούς μας- την διασφάλιση εξόδου του Ισραήλ προς δυσμάς. Θα ήταν
τραγικό για τους πολιτικούς αναλυτές της Μητροπολιτικής Ελλάδας να μην αντιλαμβάνονται την τεραστίων διαστάσεων προστιθέμενη αξία του υπό συζήτηση ενεργειακού άξονα Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ,
πέραν βεβαίως του εξ ίσου σημαντικού άξονα Ελλάδας-Κύπρου-Αιγύπτου.
Στην υπόθεση της Συρίας, είναι πανέξυπνη η κίνηση της Τουρκίας να ταχθεί δίπλα στην Αμερική, την
ίδια στιγμή μάλιστα που η Βρεταννία υποχώρησε. Το
ζητούμενο ασφαλώς είναι να δούμε τα ανταλλάγματα που θα ζητήσει. Για μεν την Ελλάδα μάλλον θα
παραμένει η απαίτηση για διαμοιρασμό του Αιγαίου.
Για δε την Κύπρο μάλλον θα καλύπτουν τον αγωγό
μεταφοράς φυσικού αερίου δια μέσου της Τουρκίας.
Και ασφαλώς την επίλυση του Κυπριακού στην
24
αναμενόμενη νέα φάση συνομιλιών, με την οπτική
των δικών της συμφερόντων, που δεν είναι άλλη από
μια διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία-ναι, αυτήν την
λύση στην οποία η Ελληνική και Ελληνοκυπριακή
πλευρά ως αυτόχειρες πλειστάκις αυτοεγκλωβιστήκαμε, προτείνοντάς την τόσο στα Ευρωπαϊκά Σώματα, όσο και στα Ηνωμένα Έθνη!!! Και ας μην ξεχνάμε, επίσης, την δημογραφική δυναμική του Ισλάμ
έναντι των δυτικών συνηθειών μας.
Αλλά, όσο κι αν φαίνεται παράδοξο, είναι αυτήν
την λύση της ομοσπονδίας που δεν θα δεχτεί με τίποτα το Ισραήλ, διότι με την λύση αυτή περικυκλώνεται από το Ισλάμ, όσο κι αν επιδιώκουν οι Τούρκοι
να προβάλλουν άλλη εικόνα.
Στην πιθανή, όμως, ευρύτερη πολεμική σύρραξη στην περιοχή, η Κύπρος θα εμπλακεί στρατιωτικά λόγω των Βρεταννικών βάσεων. Όσο κι αν η Βρεταννία υποσχέθηκε την χρήση τους σε παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας και μόνο, κάτι τέτοιο για ευνόητους λόγους δεν πρόκειται να συμβεί. Και το καθεστώς Άσαντ διαθέτει πυραύλους που εύκολα μπορούν να πλήξουν στόχους στην απόσταση της Κύπρου. Και, όπως όλοι οι δικτάτορες, έτσι και ο Ασαντ
δεν έχει αισθήματα ανταπόδοσης της μακρόχρονης
φιλίας και αλληλεγγύης μεταξύ Κύπρου-Συρίας, που
καλλιεργήθηκε μέσα από την συνεργασία των αδεσμεύτων φιλικών λαών!
Τι δέον γενέσθαι; Για θέματα αρχών, η Κύπρος
θα πρέπει να ταχθεί υπέρ της τιμωρίας όσων ευθύνονται στην χρήση των χημικών αερίων. Είτε είναι
το καθεστώς Άσαντ, είτε είναι οι αντίπαλοί του φονταμενταλιστές. Θα πρέπει να απαιτήσει μέσω των
Ηνωμένων Εθνών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης την
μη χρήση των Βρεταννικών βάσεων για πολεμικούς
σκοπούς. Η ισχυροποίηση των δεσμών με το Ισραήλ
στον ενεργειακό και όχι μόνο τομέα φαίνεται να είναι
αυτήν την στιγμή ισχυρό γεωπολιτικό και γεωστρατηγικό όπλο, εν όψει μάλιστα της γεωπολιτικής αδυναμίας της Ελλάδας.
Η μοίρα της Κύπρου, όπως αναφέρθηκε στην
αρχή του κειμένου, εξ ορισμού και εξ επαγωγής είναι
άρρηκτα συνδεδεμένη με την γεωγραφία και την δημογραφία αλλοεθνών και αλλόθρησκων εθνοτήτων
της Ανατολικής Μεσογείου. Τώρα, όσο ποτέ άλλοτε,
απαιτείται από την πολιτική μας ηγεσία πολιτική διορατικότητα και αποφασιστικότητα, τόσο έναντι των
συμμάχων, όσο και αντιπάλων μας. Την έχουμε;
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
Ελλάδα
Νομικά αστήρικτοι
ισχυρισμοί της
Τουρκίας
για την Αποκλειστική
Οικονομική Ζώνη
του Νικολάου Μ. Πουλαντζά
Ο
ι πρόσφατοι ισχυρισμοί της Τουρκίας ότι οι
περιοχές νοτίως του Καστελλόριζου είναι
τουρκικά χωρικά ύδατα στερούνται κάθε
σοβαρότητας. Με την ιταλο-τουρκική συνθήκη της
30ής Μαΐου 1929 χαράχθηκαν τα όρια των χωρικών
υδάτων μεταξύ του Καστελλόριζου και της τουρκικής ακτής. Η οριοθέτηση αυτή των χωρικών υδάτων
επιβεβαιώθηκε και με την Σύμβαση της Αγκύρας μεταξύ της Τουρκίας και της Ιταλίας της 4ης Ιανουαρίου 1932. 1
Η Ελλάδα, κατόπιν της Συνθήκης Ειρήνης των
Παρισίων της 10ης Φεβρουαρίου 1947 (ως διάδοχος της Ιταλίας στην κυριαρχία επί των Δωδεκανήσων, και ειδικώς του Καστελλόριζου), υπεισήλθε στα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις της Ιταλίας
στην περιοχή αυτή, βάσει της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών του 1978 για την διαδοχή των κρατών
σε Συμβάσεις.
Μέσα στο πλαίσιο της συστηματικής διπλωματικής και πολιτικής εκστρατείας και των πιέσεων που
εξασκεί η Άγκυρα σε όλους τους τομείς κατά της Ελλάδος, υπήρχε και ο ισχυρισμός ότι η Νήσος Μεγίστη,
1 Βλ. Nicholas M. Poulantzas, “The Status of Islands in the International Law of the Sea: The Megisti Island”, Revue hellénique
de droit international, Αθήνα, 2012/2, σελ. 359-372.
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
ομότιμου Καθηγητού του Ναυτικού
Δικαίου και του Διεθνούς Δικαίου
της Θαλάσσης
ή Καστελλόριζο, δεν ευρίσκεται στο Αιγαίο, αλλά
στην Μεσόγειο θάλασσα (!!). Με αυτό το επιχείρημα,
οι Τούρκοι, οι οποίοι έχουν καθορίσει χωρικά ύδατα
12 ναυτικών μιλίων στην Μαύρη Θάλασσα και στην
Μεσόγειο, προσπαθούν να οικειοποιηθούν τα χωρικά
ύδατα νότια της νήσου Μεγίστης, τα οποία, όπως και
σε όλα τα ελληνικά νησιά και παράλια της Ελλάδος,
έχουν έκταση μόνο έξι ναυτικά μίλλια.
Σχετικά επίσης με το επιχείρημα της Τουρκίας
ότι το Καστελλόριζο δεν διαθέτει υφαλοκρηπίδα ή
ΑΟΖ, αυτό αντιφάσκει τόσο με το Διεθνές Δίκαιο
της Θάλασσας, όπως κωδικοποιήθηκε με την Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών του 1982, που αναγνωρίζει ρητά αυτές τις ζώνες στα νησιά ανεξάρτητα από
το μέγεθός τους, όσο και με την πρακτική της Τουρκίας για τις θαλάσσιες ζώνες στην Μαύρη Θάλασσα
και την Μεσόγειο, που είναι σύμφωνη με τις διατάξεις της ανωτέρω Σύμβασης, παρ’ όλο που η Τουρκία
δεν την υπέγραψε ούτε την επικύρωσε2.
2 Βλ. Νικολάου Μ. Πουλαντζά, «Η Αποκλειστική Οικονομική
Ζώνη (ΑΟΖ) και η Υφαλοκρηπίδα των Κρατών: Δύο Ανεξάρτητοι και Αυτοτελείς Θεσμοί στο Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας»,
Πειραϊκή Νομολογία, 2011, Νο.1, σελ. 18-20. Του ιδίου, «Ελλάδα – Τουρκία και Δίκαιο της Θάλασσας», εφημερίδα Καθημερινή, 16-10-2012.
25
Είναι όμως απορίας άξιον γιατί η Ελλάδα πρέπει
πάντα να αναμένει τους σχεδιασμούς της Άγκυρας
για να αντιδράσει (reactive diplomacy)3, αντί να προχωρήσει στην προκήρυξη ΑΟΖ στην περιοχή αυτή,
όπως έχει επανειλημμένως προταθεί4, και όπως έκανε προ ετών και ο τότε πρόεδρος της Κύπρου Τάσσος
Παπαδόπουλος.
Η τουρκική διπλωματία χειρίζεται τώρα με ανατολίτικη πονηρία την κρίση στις σχέσεις της με την
Ελλάδα για το θέμα της εκμετάλλευσης των υδρογονανθράκων στην περιοχή της νήσου Μεγίστης ή
Καστελλόριζου, καθώς και όλων των προβλημάτων
στο Αιγαίο.
Έτσι, χρησιμοποιώντας μια το «μαστίγιο» με τις
απειλές κατά της Ελλάδος και της Κυπριακής Δημοκρατίας, καθώς και κατά των εταιρειών που βοηθούν
τα κράτη αυτά στην έρευνα για την εξόρυξη υδρογονανθράκων, και μια το «καρότο», με την τελευταία
προσφορά ρύθμισης των αεροναυτικών θεμάτων στο
Αιγαίο μεταξύ της Ελλάδος και της Τουρκίας, προσπαθούν να ματαιώσουν την υποβολή των δικαίων
παραπόνων της Ελλάδος στον Γενικό Γραμματέα και
στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, για
την πρόσφατη παραβίαση των ορίων της ελληνικής
υφαλοκρηπίδας νοτίως των νήσων Ρόδου και Μεγίστης, καθώς και ανατολικά της νήσου Καρπάθου.
Η ρύθμιση βέβαια των αεροναυτικών προβλημάτων στο Αιγαίο μπορεί να περιμένει ακόμα για λίγο,
όπως περίμενε τόσα χρόνια5. Αυτό όμως που επείγει
τώρα είναι η άμεση απάντηση της Ελλάδος στις ανωτέρω πρόσφατες παραβιάσεις της ελληνικής κυριαρχίας στο Αιγαίο, που δημιουργούν επιπλέον προη3 Για την έννοια και τις συνέπειες της reactive diplomacy, βλ.
John G. Stoessinger, The might of Nations, World Politics in Our
Time, rev. ed., New York 1965, σελ. 227. Βλ. επίσης Νικολάου Μ.
Πουλαντζά, Διπλωματική Ιστορία της Τριπλής Συμμαχίας και της
Τριπλής Συνεννοήσεως, Αθήνα, 1975, σελ. 47. Μartin Mayer, The
Diplomats, New York, 1983, p. 146 και επόμ.
4 Βλ., inter alia, Ν. Μ. Πουλαντζά, «Η ΑΟΖ της Ελλάδος και το
casus belli της Τουρκίας», Ενέργεια και Δίκαιο, Νο. 16, 2011, σελ.
40-46. Του ιδίου, «Προτάσεις για την Προκήρυξη και Οριοθέτηση της ΑΟΖ της Ελλάδος και το Casus Belli της Τουρκίας», Νομικό Βήμα, 2011, σελ. 2434-2440.
5 Για μία εκτεταμένη ανάλυση όλων των προβλημάτων στις σχέσεις μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας στο Αιγαίο, βλ. Νικολάου Μ.
Πουλαντζά, Το Δίκαιο της Θάλασσας, 2η έκδοση αναθεωρημένη και επαυξημένη, Αθήνα, 2007, σελ. 113-144. Του ιδίου, Τhe
Right of Hot Pursuit in International Law, 2 έκδ. επαυξ. 2002, The
Hague, London, New York, σελ. xxx-xxxii, 114, 133, 286, 287.
26
γούμενα (precedents) στους ισχυρισμούς της Άγκυρας για «γκρίζες ζώνες» στο Αιγαίο.
Έτσι, με την συνεχή υποχώρηση της Ελλάδος σε
όλα τα θέματα στις σχέσεις της με την Τουρκία, κατά
παράβαση της αρχής της αμοιβαιότητος στις διεθνείς
σχέσεις, η Τουρκία επιτυγχάνει τους σκοπούς της, χωρίς να αναγκάζεται, λόγω και της εσωτερικής πολιτικής της κατάστασης, να καταφεύγει σε βίαιες ή εχθρικές πράξεις εναντίον της Ελλάδος. Έλληνες ομογενείς από την Κωνσταντινούπολη πιστεύουν ότι με 8%
ανάπτυξη, σήμερα της τουρκικής οικονομίας, και με
εκκρεμές το θέμα της εισόδου της στην Ευρωπαϊκή
Ένωση, η Τουρκία δεν φαίνεται να είναι διατεθειμένη να προβεί σε εχθρικές πράξεις κατά της Ελλάδος,
παρ’ όλη την ύπαρξη του λεγόμενου casus belli.
Επιπλέον, η ύπαρξη του κουρδικού προβλήματος
στα νότια της Τουρκίας6 (παρ’ όλες τις τελευταίες διπλωματικές επιτυχίες, με την βοήθεια του Κούρδου
ηγέτη Οτσαλάν, που κρατείται στις τουρκικές φυλακές), την κατάσταση στα τουρκο-συριακά σύνορα
και την συνεχιζόμενη ψύχρανση στις σχέσεις Τουρκίας-Ισραήλ, παρ ’όλη την μεσολαβητική προσπάθεια
του προέδρου των ΗΠΑ Οbama, δεν φαίνονται να
επιτρέπουν στην Τουρκία μία, έστω σύντομη, πολεμική αντιπαράθεση με την Ελλάδα.
Ίσως, λοιπόν, την κατάσταση αυτή σήμερα στην
Τουρκία θα μπορούσε να εκμεταλλευθεί και η Ελλάδα, ώστε να προβεί σε μία ρύθμιση των εκκρεμών
προβλημάτων με την γείτονα, όπως την βάσει του Διεθνούς Δικαίου κήρυξη ΑΟΖ στην περιοχή της νήσου Μεγίστης, που θα έφερνε την ελληνική ΑΟΖ στα
όρια της ΑΟΖ της Κύπρου, καθώς και την ρύθμιση
των προβλημάτων που προκαλεί η Τουρκία σχετικά
με την μουσουλμανική μειονότητα στη Δυτική Θράκη
(παρ’ όλες τις διατάξεις της Συνθήκης της Λωζάννης
της 24 Ιουλίου 1923) καθώς και τελευταία στην Ρόδο.
6 Βλ. και Φραγκούλη Σ. Φράγκου, τ. Αρχηγού του ΓΕΣ, Ποιά
Τουρκία; και ποιοί Τούρκοι;, Αθήνα, 2012, σελ. 518 και επόμ.
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
κόσμος
Τι ακολουθεί
τον μη πόλεμο
στην Συρία
Τ
ο μετά από 34 (!) ολόκληρα έτη ιστορικό τηλέφωνο μεταξύ των προέδρων των ΗΠΑ και
Ιράν Μπαράκ Χουσείν Ομπάμα και Χασάν
Ρουχανί, που έλαβε χώρα στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, φαίνεται να οριστικοποιεί την αρχή του τέλους της συριακής κρίσης. Ταυτόχρονα σηματοδοτεί την αρχή μίας νέας εποχής, όχι
μόνον περιφερειακά, αλλά και για το διεθνές σύστημα ευρύτερα. Η έκδηλη αμηχανία και ο προβληματισμός που αντιδραστικά σημειώνεται, τόσο εκ μέρους
τμημάτων της ιρανικής εσωτερικής πολιτικής τάξης1
αλλά και άλλων, κυρίως όμορων μειζόνων γεωπολιτικών «παικτών» (βλέπε Τουρκία, Ισραήλ2 κλπ.), αποτελεί αντίδραση στα μετριοπαθή, αλλά πάντως σαφή
«ανοίγματα» της νέας ιρανικής ηγεσίας στη Δύση.
Τα εν λόγω ανοίγματα της διακυβέρνησης Ρουχανί αναμφίβολα θα πρέπει να εκληφθούν ως απόπειρα έμπρακτου, αν και μετριοπαθούς επαναπροσδιορισμού της μακροχρόνιας ολοκληρωτικής στρατηγικής αντιπαράθεσης του θεοκρατικού σιϊτικού
Ιράν προς την Δύση3. Μία αρνητική στάση που ξε1 «Ιράν: Αποστάσεις Χαμενεΐ από τα «ανοίγματα» του Ροχανί»,
Ναυτεμπορική, 05 Οκτ. 2013, διαθέσιμο στη δνση http://www.
naftemporiki.gr/story/711493.
2 «At UN, Netanyahu calls Rouhani a ‘wolf in sheep’s clothing’», 02
October 2013, διαθέσιμο στην διεύθυνση http://www.worldjewishcongress.org/en/news/13994/at_un_netanyahu_calls_rouhani_a_
wolf_in_sheep_s_clothing_. Επίσης, δες ειδικότερα «WJC: Iranian
president’s charm offensive meaningless if not backed by action», 25
September 2013, διαθέσιμο στη διεύθυνση http://www.worldjewishcongress.org/en/news/13973/wjc_iranian_president_s_charm_
offensive_meaningless_if_not_backed_by_action
3 Δες επίσης «Ροχανί: Το Ισραήλ έχει εξοργισθεί με το διπλωματι-
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
του Γιώργου Φοίνικα
κίνησε από τον Φεβρουάριο του 1979, με την επικράτηση των σιϊτών επαναστατών υπό τον εξόριστο
στην Γαλλία Αγιατολάχ Χομεϊνί, μέχρι και την εποχή
του Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ.
Η εν γένει σημασία του Συριακού θέματος στην
παγκόσμια γεωπολιτική σκακιέρα υπογραμμίζεται
άλλωστε και από συναφείς επισημάνσεις υπερατλαντικών αξιωματούχων στο υψηλότατο επίπεδο, όπως
ο Αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων των ΗΠΑ στρατηγός Martin E. Dempsey, ο οποίος, σε πρόσφατη
(1 Οκτωβρίου 2013) επίσκεψή του στην Νότια Κορέα, δεν παρέλειψε να επισημάνει την ευρύτερη, γεωστρατηγικά αλλά και χρονοϊστορικά, «κεντρική»
επίπτωσή του στην περιφερειακή γεωπολιτική τάξη,
λέγοντας χαρακτηριστικά ότι “The Syrian civil war]
is very complex, it’s changing and most importantly we
have to see it as a long-term issue” .. “The issues that
underlie this conflict will not be solved any time soon.
I think we’re looking at a decade of challenges in the
region with Syria being the epicenter.”4
Εξετάζοντας τις προοπτικές των διαφαινόμενων
εξελίξεων στην περιοχή της Μέσης Ανατολής, οι New
York Times5 εμμέσως ή αμέσως υπαινίσσονται επικείκό άνοιγμα της Τεχεράνης», 2 Οκτ. 2013, Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ, διαθέσιμο στη διεύθυνση http://www.capital.gr/News.asp?id=1882169.
4 http://www.defense.gov/news/newsarticle.aspx?id=120892.
5 Robin Wright, «Imagining a Remapped Middle East», ΝΥΤ, 28 Sep
2013, διαθέσιμο στη δνση http://www.nytimes.com/2013/09/29/
opinion/sunday/imagining-a-remapped-middle-east.html και του
ιδίου «How 5 Countries Could Become 14», ΝΥΤ, 28 Sep 2013, διαθέσιμο στη δνση http://www.nytimes.com/interactive/2013/09/29/
sunday-review/how-5-countries-could-become-14.html?_r=0.
27
μενη συνοριακή αναδιάταξη των χωρών της περιοχής6. Ο λόγος περί ενός «κουρδικού» γεωπολιτικού
τετελεσμένου, που προβλέπει την συνένωση του συριακού κουρδικού θύλακος με το ήδη μορφοποιημένο
σε κρατική οντότητα ιρακινό Κουρδιστάν, σε ένα ενιαίο κουρδικό κρατικό «υποκείμενο» στο κέντρο της
Εγγύς Ανατολής. Αυτό το κράτος θα εφάπτεται στο
μαλακό υπογάστριο της σημερινής Τουρκίας, αλλά
και θα παρεμβληθεί de facto στον άξονα Ιράν-ΣυρίαΛίβανος-Χεζμπολάχ, που συντηρείται έως τώρα με
αιματηρές προσπάθειες σιιτο-σουννιτικής (!) συνέργειας προκειμένου, μεταξύ άλλων, να διασφαλίζει την
επιχειρησιακή βιωσιμότητα της Χεζμπολάχ, την πρόσβαση του Ιράν στην Μεσόγειο, αλλά και προκειμένου να περιορίζει την διεύρυνση του ζωτικού χώρου
του Ισραήλ στην μεσανατολική ενδοχώρα.
Πέραν αυτών, όμως, εξαιρετικό ενδιαφέρον στον
εν λόγω χάρτη των New York Times έχει η πρόβλεψη ενός εξ ίσου ενιαίου συροϊρακινού σουννιτικού
κρατικού μορφώματος, το οποίο μάλιστα επιγράφεται και ως …«Sunni heartland». Αυτό θα συναποτελείται από τμήματα της Συρίας, αλλά και του κεντρικού και βορειοδυτικού Ιράκ, με κυρίαρχη πληθυσμιακή σουννιτική κατανομή. Μία δυτικής εμπνεύσεως τυπολόγηση του θεωρούμενου γεωπολιτικού κέντρου των Σουννιτών της περιοχής, η οποία όμως, εν
προκειμένω, μάλλον στερείται του απαιτούμενου ρεαλισμού και υποδεικνύει άγνοια ή υποτιμητική αδιαφορία για την ηθογραφική-θρησκευτική ιδιομορφία
των δογματικών εκδοχών του Ισλάμ αλλά και των
φυλετικών-εθνικιστικών δεδομένων στην περιοχή.
Διότι επιχειρεί να ερμηνεύσει (και ίσως ακόμη χειρότερα να επανασχεδιάσει) το ιδιότυπο τοπικό αραβομουσουλμανικό μωσαϊκό με αμιγώς δυτικογενείς
(«Μακιντεριανούς»7) γεωπολιτικούς όρους.
6 Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν και συναμφότερα εγχώρια δημοσιεύματα, που επίσης αναφέρονται στα ανωτέρω αντίστοιχα δημοσιεύματα των NYT, όπως τα σχετικά στον ιστότοπο «Λόγιος Ερμής», στη διεύθυνση http://www.logiosermis.net/2013/10/nytimes-5-14.html#.UlCN9BvfrIU. Επίσης, βλέπε την εξαιρετική ανάλυση του Γιάννη Χατζόπουλου για το θέμα του Ιρακινού, αλλά και
των υπολοίπων αναδυόμενων κουρδικών κρατικών μορφωμάτων
που μέλλει να διαμορφώσουν άρδην τα γεωπολιτικά δεδομένα στην
ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής, στο άρθρο του «Κουρδιστάν, η νέα ενεργειακή δύναμη», στο περιοδικό Η Νέα Πολιτική, Τεύχος Β1, Ιούνιος 2013, διαθέσιμο στην διεύθυνση http://neapolitiki.gr
7 Ο νεολογισμός παραπέμπει στον εκ των πατέρων της σύγχρονης
γεωπολιτικής ανάλυσης, Sir Halford John Mackinder (1861-1947),
ο οποίος τον Απρίλιο του 1904 δημοσίευσε το περίφημο άρθρο του
«The Geographical Pivot of History» στο περιοδικό «Royal Geo-
28
Ασχέτως όμως του βαθμού επάρκειας της θεωρητικής τεκμηρίωσης, αλλά και της βασιμότητας
των πραγματιστικών ερεισμάτων της ανωτέρω πρόβλεψης, είναι σαφές ότι το ενδεχόμενο προσπάθειας υλοποίησής της παραμένει υπολογίσιμο σε κάθε
γεωπολιτική ανάλυση για την περιοχή πέριξ και εγγύς της (σημερινής) Συρίας. 100 σχεδόν έτη μετά την
Αγγλογαλλικής εμπνεύσεως, αλλά και με την ανοχή
της τσαρικής ακόμη Ρωσσίας και με την υποστήριξη
της εβραϊκής διασποράς, Συμφωνίας Sykes-Picot (16
Μαΐου 1916), η οποία χάραξε τα πολιτικά όρια στην
έρημο της Μέσης Ανατολής σύμφωνα με τα γεωπολιτικά δεδομένα της εποχής, φαίνεται ότι ήρθε το πλήρωμα του ιστορικού - γεωπολιτικού χρόνου για την
«σύναψη» ή, επί το ρεαλιστικώτερο, για την επιβολή
μιας νέας περιφερειακής συνοριακής ρύθμισης8, που
θα απηχεί ρεαλιστικά τις σύγχρονες πλανητικές και
τοπικές γεωπολιτικές ισορροπίες.9
Η ανάγκη για ουσιαστικό συνοριακό επαναπροσδιορισμό στην ευρύτερη περιοχή θίγεται από πολλούς αναλυτές10. Αλλά το όλο θέμα θα πρέπει να τύχει σοβαρής και ευρύτερης, εις βάθος, εξέτασης, δεδομένου ότι οι επιπτώσεις της πιθανής αναδιάρθρωσης των συνόρων στην Μέση Ανατολή θα είναι εξίσου ιστορικά καταλυτικές με την προ εκατονταετίας
αντίστοιχη ρύθμιση.
Παράλληλα, η Ρωσσία του Πούτιν φαίνεται ότι θα
συνεχίσει, με κλιμακούμενες μάλιστα αξιώσεις, να ενgraphical Society», εισάγοντας την θεωρία των γεωπολιτικών περιφερειακών δακτύλων γύρω από μί κύρια κεντρική περιοχή (την
«Heartland»), η νομή της οποίας από κάποια κρατική δύναμη της
προσέδιδε βάσιμες προοπτικές κυριαρχίας σε παγκόσμιο επίπεδο.
Για μια γενικώτερη συνοπτική εισαγωγική στην γεωπολιτική ανάλυση, δες επίσης, μεταξύ άλλων, στην σχετική βιβλιο-αρθρογραφία
του καθηγητή Ιωάννη Μάζη, παρατιθέμενη στον σχετικό ιστότοπο
http://www.geo-mazis.gr/.
8 Για το εν λόγω θέμα, δες ενδεικτικά την ενδιαφέρουσα ανάλυση των Florence Gaub και Patryk Pawlak, «Sykes-Picot and Syria»,
Allert Issue, Νο 32, 2 Οκτ 2013, EU Institute for Security Studies,
διαθέσιμη στη διεύθυνση http://www.iss.europa.eu/uploads/media/
Alert_34-Sykes-Picot_and_Syria.pdf.
9 Η ανάγκη για συνοριακό επαναπροσδιορισμό στην ευρύτερη περιοχή θίγεται από πολλούς αναλυτές, με ομολογουμένως ετερόκλητα και ενίοτε όχι επαρκώς σαφή κίνητρα. Σε κάθε περίτπωση το όλο
θέμα θα πρέπει να τύχει σοβαρής και ευρύτερης εις βάθος εξέτασης,
τόσο σε ακαδημαϊκό, όσο και σε πολιτικό επίπεδο.
10 Δες για παράδειγμα το εξαιρετικά ενδιαφέρον σχόλιο του Steven
Blockmans, «Vanishing lines in the sand – Why a new map of the
Middle East is necessary», CEPS Commentaries, 01 October 2013,
Centre for European Policy Studies (CEPS), διαθέσιμο στη δνση
http://www.ceps.eu/book/vanishing-lines-sand-%E2%80%93-whynew-map-middle-east-necessary.
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
κόσμος
διαφέρεται για το αποτύπωμά της στην περιοχή. Χαρακτηριστικό είναι ότι αν και το ενδεχόμενο μιας USled πολυεθνικής στρατιωτικής επέμβασης στην Συρία θα συνέβαλλε μεταξύ άλλων σε σημαντική αύξηση των διεθνών τιμών στα καύσιμα (πετρελαιοειδή και
αέριο), εξέλιξη που προφανώς θα ευνοούσε όλες τις
πετρελαιο/αεριο-παραγωγές χώρες, παγκοσμίως, και
κατά μείζονα λόγο την Ρωσσία, εντούτοις το επιφερόμενο γεωστρατηγικό κόστος της απώλειας αντίστοιχων Ρωσσικών ερεισμάτων στην περιοχή, σε σχέση με
την αύξηση των αντίστοιχων ατλαντικών, αξιολογήθηκε ως μάλλον ασύμφορο από το Κρεμλίνο, με αποτέλεσμα την υποστήριξη της επιλογής της μη στρατιωτικής επέμβασης στην Συριακή κρίση. Με τους επιμέρους χειρισμούς στο Συριακό, ο προταθείς πλέον
και για Νομπέλ ειρήνης, Ρώσσος ηγέτης σίγουρα ενέγραψε μια σαφή γεωπολιτική τακτική νίκη, βελτιώνοντας την διεθνή εικόνα της Ρωσσίας στην διεθνή κοινότητα11, ως ενεργός και σημαντικός παράγων ακόμη
και σε περιοχές που απέχουν πολύ από το αμέσου γεωπολιτικού ενδιαφέροντος περιβάλλον της «μετά-Γιέλτσιν» ανακάμπτουσας Ρωσσίας (δηλαδή τις στενά
όμορες περιοχές της Ρωσσικής επικράτειας, κατά κύριο λόγο τον ευρύτερο Καύκασο, την Γεωργία και την
Ουκρανία). Χωρίς αμφιβολία, η νέα εποχή στην διεθνή
σκηνή δεν μπορεί παρά να συμπεριλαμβάνει την Ρωσσία ως μείζον και κρίσιμα αποφασιστικό μέγεθος12,
παρ’ ότι η τελική σκηνή του παγκόσμιου γεωπολιτικού
δράματος, όσο κι αν καθυστερήσει, δεν μπορεί παρά
τελικά να έχει παρά μόνον δύο πραγματικούς πρωταγωνιστές πόλους, τον «Ατλαντικό» και τον «Σινικό».
Στο πλαίσιο της μοιραίας αναμενόμενης παγκόσμιας αναδιάταξης13, εν όψει των νέων δεδομένων και
συσχετισμών ισχύος και συμφερόντων που διαγράφονται14, θα πρέπει μάλλον να εντάξει κανείς και την
11 Βλ. ειδικώτερα την ανοικτή επιστολή του Βλ. Πούτιν (12/9/2013)
προς τους Αμερικανούς πολίτες, για το Συριακό, στη δνση http://
www.nytimes.com/2013/09/12/opinion/putin-plea-for-cautionfrom-russia-on-syria.html.
12 Βλ. σχετική Διακήρυξη των Ηγετών χωρών (μεταξύ των οποίων η
Κίνα και η Ρωσσία) που συμμετείχαν στην 21η Σύνοδο του Asia Pacific
Economic Forum (APEC), στο Μπαλί της Ινδονησίας, στις 8 Οκτωβρίου 2013 (ΑPEC Leaders’ Bali Declaration «Resilient Asia-Pacific,
Engine of Global Growth»), διαθέσιμη στη δνση http://www.apec.
org/Meeting-Papers/Leaders-Declarations/2013/2013_aelm.aspx.
13 Ο όρος πρωτοεισήχθη από τον καθηγητή Γεώργιο Κοντογιώργη. Για
μια περιοδολόγηση στην εξαιρετικά ενδιαφέρουσα εργογραφία του,
δες στον προσωπικό του ιστότοπο http://contogeorgis.blogspot.gr/.
14 Για μία εις βάθος ανάλυση των δεδομένων της κοσμοθεωρίας περί του διεθνούς συστήματος, δες στον σχετικό προσωπικό
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
προσπάθεια να επανατεθούν θέματα που αφορούν την
λειτουργία της μεταπολεμικής διεθνούς δικαιοταξίας
σε επίπεδο ΟΗΕ. Παράδειγμα η πρόσφατη γαλλική
πρωτοβουλία του ίδιου του Γάλλου προέδρου Φρανσουά Ολάντ, ο οποίος στην ομιλία του στην εναρκτήρια πρώτη της 68ης περιόδου της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, στα τέλη Σεπτεμβρίου στην Νέα Υόρκη, επανέφερε παλαιότερη γαλλική πρόταση για την
κατάργηση του δικαιώματος βέτο σε περιπτώσεις γενοκτονίας και εγκλημάτων πολέμου. Παρόμοια θέση
υποστηρίχθηκε και από τον Γάλλο ΥΠΕΞ Λωράν Φαμπιούς, ο οποίος σε πρόσφατο άρθρο του στην εφημερίδα Le Monde έθιξε την σκοπιμότητα επαναπροσδιορισμού των ορίων του συμβατικού (εκ του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών) δικαιώματος αρνησικυρίας (βέτο) που έχουν οι 5 μόνιμες χώρες στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ. Συγκεκριμένα, και με αφορμή την επί σχεδόν διετία μη-επεμβατική συμπεριφορά
του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ στην περίπτωση της Συριακής ένοπλης σύρραξης και δη της χρήσης απαγορευμένων χημικών ουσιών κατά την διάρκειά της15, ο επικεφαλής της γαλλικής διπλωματίας
υποστήριξε ότι, όταν το Συμβούλιο Ασφαλείας θα καλείται να αποφανθεί για ένα μαζικό έγκλημα, τα Μόνιμα Μέλη του θα έπρεπε να δεσμεύονται ότι θα παραιτούνται από το δικαίωμα βέτο στην έκδοση Αποφάσεων εξ αυτού. Ομολογουμένως μία άποψη ενδιαφέρουσα16, αν και εξαιρετικά ασαφής ή μεροληπτική,
ιστότοπο του Παναγιώτη Ήφαιστου, στη διεύθυνση http://www.
ifestosedu.gr/.
15 Αξίζει να σημειωθεί ότι, μετά από δύο εβδομάδες εντατικών διαβουλεύσεων μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσσίας, το ΣΑ του ΟΗΕ υιοθέτησε την απόφαση Σεπτεμβρίου και για την καταστροφή του χημικού
οπλοστασίου της Συρίας, κατόπιν πρωτοβουλίας της Ρωσσίας για
την επιβολή διεθνούς ελέγχου στο χημικό οπλοστάσιο της Συρίας,
με σκοπό την καταστροφή του.
16 Ειδικά υπό την όραση της αναδυόμενης διεθνώς μετά το 2005,
διεθνοδικαιϊκής αντίληψης του «Responsibility to Protect» (R2P),
σύμφωνα με την οποία, σε περιπτώσεις αδυναμίας ή απροθυμίας
του ΣΑ του ΟΗΕ να εγκρίνει την λήψη όλων των απαιτούμενων
μέτρων, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης βίας για διεθνείς επεμβάσεις σε περιοχές που σημειώνονται εκτεταμένες παραβιάσεις Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και κυρίως παραβιάσεις του Δικαίου των
Ένοπλων Συρράξεων έναντι κυρίως αμάχων, κατά την διάρκεια κυρίως εμπολέμων συρράξεων σε περιοχές κρίσεων, θα μπορεί, δια της
επίκλησης του πλαισίου του Responsibility to Protect (R2P) να νομιμοποιηθεί όχι απλά το «δικαίωμα», αλλά η «ευθύνη» της διεθνούς
κοινότητας για παροχή διεθνούς προστασίας στους αμάχους, χωρίς την συναίνεση του κράτους, στο έδαφος του οποίου λαμβάνουν
χώρα οι σχετικές παραβιάσεις. Όπως είναι φανερό, το θέμα παραπέμπει σε πολλά νομικά, ηθικά, αλλά και πολιτικά ερωτήματα, τα
οποία και έχουν εμποδίσει την όλη αντίληψη του R2P να επικρατή-
29
δεδομένου ότι δεν συνοδεύτηκε από επαρκή προσδιορισμό του χρησιμοποιούμενου όρου «μαζικά εγκλήματα», ούτε και προορίζεται να συμπεριλάβει και τις
περιπτώσεις όπου θίγονται θεμελιώδη εθνικά δικαιώματα ενός μονίμου μέλους του ΣΑ.
Ένα εξαιρετικά σημαντικό στοιχείο που συνδέεται
με την συριακή κρίση και αναμένεται να έχει σοβαρές
επιπτώσεις διεθνούς κλίμακας, είναι ότι η επέκταση
της σύρραξης αναμένεται μοιραία, μετά το πέρας της,
να «τροφοδοτήσει» με ισλαμικά φονταμενταλιστικά
στοιχεία τις χώρες τόσο της Εγγύς Μέσης Ανατολής
όσο και ευρύτερα, κυρίως στα Βαλκάνια, στον Καύκασο και στην Ευρώπη. Χαρακτηριστική είναι η σχετική δήλωση του Sergei Smirnov, Α΄ υποδιευθυντού της
ρωσσικής μυστικής υπηρεσίας Federal Security Service
(FSB), ο οποίος πρόσφατα δήλωσε17 δημόσια ότι υποσει αδιαμφισβήτητα στην διεθνή έννομη τάξη.
17 Σχετικές δηλώσεις του Ρώσου αξιωματούχου αναλύθηκαν εκτε-
k
Ο
νώς σε ενδιαφέρον άρθρο από τον Valery Dzutsev, «War in Syria
Has Reverberations in the North Caucasus», Eurasia Daily Monitor,
Volume 10, Issue: 170 September 25, 2013, The Jamestown Foundation, διαθέσιμο στη δνση http://www.jamestown.org/single/?no_
cache=1&tx_ttnews[tt_news]=41403&tx_ttnews[backPid]=7&cHa
sh=47a3eb3b2266dfa405d1880ac5d83c62#.UlF5ExvfrIX.
Ομπάμα, ο ειρηνοποιός
ι οντολογικές και φιλοσοφικές προϋποθέσεις του προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών αποτελούν την βαθύτερη αιτία της στάσης του στην διεθνή πολιτική. Ο γεννημένος στον
Ειρηνικό, με αφρικανικές ρίζες από την μητέρα του,
καθηγητής νομικής σχολής (όλα αυτά έχουν σημασία) Ομπάμα, κατά την πρώτη του θητεία απέσυρε
τις αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις από το Αφγανιστάν και το Ιράκ και αρνήθηκε πεισματικά να διατάξει επίθεση εναντίον του Ιράν. Κατά την δεύτερη θητεία του, με μεγάλη διπλωματική δεξιοτεχνία ακύρωσε την περίπου αποφασισμένη από ισχυρά δυτικά κέντρα εμπλοκή των ΗΠΑ στην Συρία, που πιθανώς θα
οδηγούσε ίσως και σε παγκόσμια ανάφλεξη με πρώτο θύμα το Ισραήλ. Ήρθε σε συννενόηση με την Ρωσσία και τελικώς προσέγγισε θεαματικά το Ιράν, ανταποκρινόμενος από το βήμα της Γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ στην χείρα φιλίας του Ιρανού προέδρου.
Οι μομφές περί γεωπολιτικής αδυναμίες φαίνεται ότι δεν τον ενδιαφέρουν. Προφανώς τον συγκινεί περισσότερο η υστεροφημία του Γκάντι παρά η
δόξα του Καίσαρα. Οι χαμηλοί τόνοι του και η ελα-
30
λογίζονται σε 300-400 οι Ρώσσοι πολίτες που συμμετέχουν ενεργά στην συριακή σύρραξη, ενώ αναμένεται, κατόπιν του επαναπατρισμού τους, να αποτελέσουν σοβαρό κίνδυνο για την δημόσια ασφάλεια, ειδικά σε «ευαίσθητες» περιοχές όπως ο νότιος Καύκασος.
Το πρόβλημα της διάχυσης φονταμενταλιστών
ισλαμιστών σε ευρωπαϊκές χώρες μετά την Αραβική
«Άνοιξη», είναι εξαιρετικά ανησυχητικό φαινόμενο,
ιδίως για την Ευρώπη, η οποία, είτε λόγω γειτνίασης,
είτε λόγω ιδεολογικοπολιτικής, πολιτισμικής και θεσμικής δυσκαμψίας, δεν φαίνεται έτοιμη να απαντήσει έγκαιρα και επαρκώς στο μείζον πρόβλημα της
σταδιακής ισλαμοποίησής της.
στική του κινησιολογία κρύβουν μία τεράστια αντοχή σε πιέσεις και μία εμμονή στην αποφυγή αιματηρών συγκρούσεων. Το επίκεντρο του ενδιαφέροντός
του είναι το κοινωνικό κράτος και η θεραπεία της
κοινωνικής παθογένειας των ΗΠΑ. Ασφαλώς συνυπολογίζει ότι τα εκατομμύρια ανέργων και ανασφάλιστων Αμερικανών υπονομεύουν την αμερικανική
γεωπολιτική ισχύ.
Φυσικά, το γεωπολιτικό σήριαλ δεν τελείωσε.
Πιθανότατα θα ασκηθούν ξανά ισχυρότερες πιέσεις
στον Αμερικανό πρόεδρο, ακόμα δε χειρότερα ίσως
εντοπισθούν ή κατασκευαστούν νέα «χημικά» ή και
ακόμα χειρότερες προβοκάτσιες. Οπωςδήποτε, είναι
πιά σαφές ότι ο Ομπάμα δεν έχει καμμία πρόθεση να
επιβεβαιώσει την γνωστή προφητεία του Νοστράδαμου για τον «μαύρο αρχιστράτηγο» που θα ηγηθεί του δυτικού κόσμου σε μία μάχη μέχρις εσχάτων
με την Ανατολή. Την εκδοχή αυτή της παγκόσμιας
ιστορίας θα αποφύγει πάση θυσία ο σημερινός αμερικανός πρόεδρος.
ΝΠ
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
κόσμος
Τα δύο
πρόσωπα
της Γερμανίας
Σ
το πρώτο τεύχος της Νέας Πολιτικής, στο
πλαίσιο του αφιερώματος με τίτλο «Ανήκει η Ελλάδα στην Δύση;», συμπεριλήφθηκε άρθρο με τίτλο «Ανήκει η Γερμανία στην Δύση;»,
το οποίο είχε ως αντικείμενο προβληματισμού τον
ευρωπαϊκό χαρακτήρα της Γερμανίας. Έπειτα, στο
δεύτερο τεύχος, υπήρξε ένα ακόμη σχετικό άρθρο
του Κώστα Μ. Σταματόπουλου, με τίτλο «Σκοτεινές
πλευρές μιας φωτεινής ηπείρου». Πέρα από το περιεχόμενό τους, η σημασία των άρθρων αυτών έγκειται στο ότι εκκινούν τον προβληματισμό επί ενός θέματος με ανυπολόγιστες πολιτικές και οικονομικές
προεκτάσεις για το μέλλον όχι μόνον της χώρας μας
αλλά και της Ευρώπης στο σύνολό της. Γιατί ο ρόλος
της Γερμανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχει καταστεί
εκ των πραγμάτων αποφασιστικός για την πορεία
ολόκληρης της Γηραιάς Ηπείρου.
Το πρώτο άρθρο αναφέρεται στην βαρύνουσα
θέση που κατέχει η έννοια της ισχύος και της κυριαρχίας στην συλλογική συμπεριφορά των Γερμανών.
Το φαινόμενο αυτό ανάγεται στο γερμανικό πολιτισμικό «γενετικό υλικό», που έλκει την καταγωγή του
από τα διάφορα βαρβαρικά φύλα τα οποία κατέκλυσαν την περιοχή της κεντρικής Ευρώπης τους πρώτους μετά Χριστόν αιώνες και οδήγησαν στον κατακερματισμό της περιοχής ύστερα από την πτώση του
Δυτικού Ρωμαϊκού κράτους τον 5ο αιώνα.
Το δεύτερο άρθρο εξετάζει πώς ιστορικά, και
μετά την Συνθήκη της Βεστφαλίας (1648), καταλήΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
του Γιάννη Μαθιουδάκη
ξαμε στην διαμόρφωση δύο διαφορετικών προσώπων της «γερμανοσύνης». Από την μία το πρόσωπο
της ειρηνικής Mitteleuropa των Αψβούργων και από
την άλλη η μιλιταριστική όψη της Πρωσσίας του
Μεγάλου Φρειδερίκου και του Μπίσμαρκ.
Στο σημείο αυτό, θα μπορούσαμε να προσθέσουμε ορισμένες ακόμη σχετικές παρατηρήσεις, που
σχετίζονται με την πορεία της «γερμανοσύνης» από
τα τέλη του 19ου αιώνα και έπειτα, και ιδίως με την
αρκετά καθυστερημένη –σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη- δημιουργία του γερμανικού έθνουςκράτους το 1870. Καθυστερημένη, καθώς, αντίθετα από ό,τι συνέβη σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες (π.χ.
στην Αγγλία, την Γαλλία, την Ισπανία, την Πορτογαλία κλπ.), ο κατακερματισμός σε κρατίδια επικράτησε έναντι της εμφάνισης ενός κεντρικού θεσμού, ο οποίος θα μπορούσε να οδηγήσει νωρίτερα
την ιστορική εξέλιξη προς την δημιουργία ενός ενιαίου έθνους-κράτους στην περιοχή. Στην προκειμένη περίπτωση, οι τάσεις που επικράτησαν στον γερμανικό χώρο ήταν μάλλον διαλυτικές, με κορύφωση τον Τριακονταετή Πόλεμο και την Συνθήκη της
Βεστφαλίας, το 1648, που έδειχνε να σημαίνει τον
οριστικό διαμελισμό του χώρου αυτού σε ανεξάρτητα κρατίδια. Η ανάγκη για ένωση κατέστη επιτακτική κυρίως μετά τις ταπεινωτικές ήττες από τον Ναπολέοντα, στις αρχές του 19ου αιώνα. Ως αποτέλεσμα εμφανίστηκε, με το τέλος των Ναπολεοντείων
Πολέμων, το 1815, η Γερμανική Ένωση (Deutscher
31
Bund), όπου όμως συνέχιζαν να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο οι διαφορές και οι ανταγωνισμοί μεταξύ των μελών της.
Στο πλαίσιο αυτό, η άμεση ανάγκη για την δημιουργία μιας κοινής εθνικής συνείδησης στην Γερμανία του 19ου αιώνα, την περίοδο κατά την οποία αναδύθηκε το γερμανικό έθνος-κράτος μέσα από την
ένωση των πολυπληθών κρατιδίων που κατελάμβαναν την περιοχή, κατέφυγε εν τέλει στο πνευματικό
κίνημα του γερμανικού ρομαντισμού. Αυτό είχε εμφανιστεί ήδη από τα τέλη του 18ου αιώνα, με σημαντικούς εκπροσώπους όπως ο Johann Gottfried von
Herder και ο Johann Gottlieb Fichte. Ο γερμανικός
ρομαντισμός απέδιδε προτεραιότητα στην φύση, την
παράδοση, το λαϊκό πνεύμα (Volksgeist) και –κυρίως- στο συναίσθημα και την φαντασία, αντιτιθέμενος στον Διαφωτισμό και υποβαθμίζοντας την αξία
των ορθολογικών διαδικασιών. Από την άλλη, με
βάση την πολιτισμική ενότητα, προωθούσε και την
πολιτική ένωση σε ένα κράτος, η οποία θα διασφάλιζε την αξιοπρέπεια και την ισχύ του γερμανικού
έθνους. Παράλληλα σχεδόν με το κίνημα του ρομαντισμού, διαμορφώθηκε ένα βουλησιαρχικό φιλοσοφικό ρεύμα, με κυριώτερους εκπροσώπους τον Σοπενχάουερ και τον Νίτσε, το οποίο, στην φιλοσοφία
του δεύτερου, αποθέωνε την βούληση για ισχύ και
για δύναμη. 1
Δεύτερον, στο πολιτικό επίπεδο, η υπέρβαση
των τοπικιστικών συμφερόντων και διαφορών κατέστη δυνατή στο πλαίσιο της δυναμικής Realpolitik
του καγκελλάριου της Πρωσίας Ότο φον Μπίσμαρκ.
Ο Μπίσμαρκ δεν δίστασε να καταφύγει σε μια σειρά
πολέμων κατά την πορεία προς την ενοποίηση την
δεκαετία του 1860 (πόλεμοι με την Δανία και την Αυ1 Σε συνέντευξή του στο Βήμα TV, στις 9/4/2012, o Στέλιος Ράμφος
ανέφερε χαρακτηριστικά τα εξής: «Πρέπει να καταλάβουμε ή να
σκεφθούμε, εν πάση περιπτώσει, ποια είναι τα δομικά στοιχεία
της ψυχολογίας των τριών μεγάλων λαών της Ευρώπης. Δηλαδή
των Γερμανών, των Βρετανών και των Γάλλων… Αν μου έλεγε
κανείς πώς θα τους περιέγραφα τηλεγραφικά… Θα έλεγα ότι
χαρακτηριστικό του αγγλικού πολιτισμού και της νοοτροπίας είναι
η μεγάλη προσοχή στο εμπειρικό γεγονός και μετά στη λογική
του ανάλυση, αν με ρωτούσαν για τον πολιτισμό της Γαλλίας θα
έλεγα ότι η Γαλλία δίνει μεγάλη προσοχή στη λογική σύλληψη
του αντικειμένου, τη θεωρητική σύλληψη και στην παρουσίασή
του, στην έκθεσή του μετά με έναν τρόπο θεωρητικό… Κι αν με
ρωτούσαν τι είναι η Γερμανία, θα έλεγα ότι η Γερμανία βασίζεται
στην πίστη και επιδιώκει τη θέληση». Βλ. http://www.tovima.gr/
politics/article/?aid=452575
32
στρία, γαλλοπρωσικός πόλεμος), προκειμένου, μεταξύ άλλων, να εκμαιεύσει μια κοινή πατριωτική στάση
από τους κατοίκους των γερμανικών κρατιδίων που
επρόκειτο να ενταχθούν στο ενιαίο γερμανικό κράτος υπό την ηγεσία της Πρωσίας. Δεν είναι λοιπόν
τυχαίος ο καταλυτικός ρόλος που διαδραμάτισε τελικά ο πόλεμος εναντίον ενός εχθρού θεωρούμενου ως
κοινού για τα γερμανικά κρατίδια: πρόκειται για τον
γαλλοπρωσικό πόλεμο του 1870, ο οποίος και οδήγησε, ευθύς μετά την λήξη του, στην γερμανική ενοποίηση. Υπό αυτό το πρίσμα, λοιπόν, ο γερμανικός
εθνικισμός ταυτίστηκε σε πολιτικό επίπεδο με την
επιθετική, πολεμική στάση έναντι των ανταγωνιστικών γειτονικών κρατών.
Η θεοποίηση της βούλησης και της ισχύος ήταν
εν τέλει το χαρακτηριστικό που επικράτησε ήδη από
την δημιουργία του γερμανικού έθνους-κράτους
στην γερμανική πολιτική. Χαρακτηριστικά, ο Νίτσε
δεν έχασε την ευκαιρία να στηλιτεύσει γι’ αυτό την
Γερμανία της εποχής του: «Ίσως να ξέρω τους Γερμανούς, ίσως μάλιστα να τους πω κάποιες αλήθειες. Η
νέα Γερμανία αντιπροσωπεύει μια μεγάλη ποσότητα
ικανότητας, τόσο κληρονομημένης όσο και αποκτημένης από την παιδεία· έτσι, για ένα διάστημα μπορεί να σπαταλάει την συσσωρευμένη παρακαταθήκη σε δύναμη, ακόμη και να την χαραμίζει. Δεν έχει
κυριαρχήσει βέβαια μ’ αυτόν τον τρόπο μια ανώτερη
κουλτούρα ούτε, ακόμη περισσότερο, ένα λεπτό γούστο· ωστόσο έχει πιο ανδρικές αρετές από οποιαδήποτε άλλη χώρα της Ευρώπης. Πολλή ευδιαθεσία και
αυτοσεβασμό, πολλή σιγουριά στις κοινωνικές σχέσεις και στην αμοιβαιότητα των καθηκόντων, πολλή φιλοπονία, πολλή εμμονή – και μια έμφυτη μετριοπάθεια, που χρειάζεται μάλλον το σπιρούνι παρά
το φρένο. Προσθέτω εδώ πως υπακούει κανείς ακόμα χωρίς να νιώθει πως η υπακοή τον ταπεινώνει.
Και κανείς δεν περιφρονεί τον αντίπαλό του. Βλέπετε πως θέλω να ‘μαι δίκαιος απέναντι στους Γερμανούς. Δεν θέλω να τα χαλάσω εδώ με τον εαυτό μου.
Γι’ αυτό πρέπει να διατυπώσω και τις αντιρρήσεις
μου γι’ αυτούς. Στοιχίζει πολύ ακριβά η άνοδος στην
εξουσία: η εξουσία σε κάνει ηλίθιο… Οι Γερμανοί –
άλλοτε λέγονταν λαός των στοχαστών: σκέφτονται
καθόλου σήμερα; Οι Γερμανοί πλήττουν σήμερα με
το πνεύμα, δυσπιστούν απέναντί του· η πολιτική ρηχαίνει κάθε σοβαρή μέριμνα για πραγματικά πνευματικά θέματα. Deutschland ueber alles – φοβάμαι
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
κόσμος
πως αυτό ήταν το τέλος της γερμανικής φιλοσοφίας. Υπάρχουν Γερμανοί φιλόσοφοι; Υπάρχουν Γερμανοί ποιητές;’, με ρωτούν στο εξωτερικό. Νιώθω ντροπή· αλλά με το θάρρος που με διακρίνει ακόμη και σε
δύσκολες στιγμές απαντώ: ‘Ναι, ο Μπίσμαρκ!’».2
Στο πλαίσιο μιας κατ’ αυτόν τον τρόπο διαμορφωμένης εθνικής συνείδησης και εθνικής πολιτικής,
σχηματοποιήθηκε εξ αρχής και η γεωπολιτική κατεύθυνση του γερμανικού κράτους. Καθώς η Γερμανία καθυστέρησε να σχηματιστεί ως έθνος-κράτος,
«στριμωγμένη» μάλιστα στο κέντρο της Ευρώπης,
δεν στράφηκε μόνον προς την επέκταση της σφαίρας επιρροής της προς τις ηπείρους εκείνες που αποτέλεσαν τον προορισμό των υπόλοιπων ευρωπαϊκών
υπερδυνάμεων και όπου δημιούργησαν τις αποικίες
τους (Αφρική, Ασία, Αμερική). Έτσι, ως προτεραιότητα για την Γερμανία παρουσιάστηκε εξ ίσου (και
ίσως κυρίως) ο εξής στόχος, σε ό,τι αφορά την εξωτερική της πολιτική: ως ζωτικός χώρος (Lebensraum)
θεωρήθηκε ο ίδιος ο ευρωπαϊκός χώρος και ως στόχος η ηγεμονία επί της ίδιας της Γηραιάς Ηπείρου.
Κατά ένα μέρος τους, οι γερμανικές αυτές φιλοδοξίες για ευρωπαϊκή ηγεμονία συνοψίστηκαν και από το
σύνθημα της «Ορμής προς Ανατολάς» («Drang nach
Osten»), που αποτέλεσε και τον τελικό στόχο του καταστροφικού ναζιστικού καθεστώτος.
Όπως ήταν φυσικό, τα χαρακτηριστικά αυτά υποχώρησαν μετά την πλήρη καταστροφή της Γερμανίας κατά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Κατά
την περίοδο αυτήν, την περίοδο δηλαδή της Δημοκρατίας της Βόννης (1950-1990), η Γερμανία επέδειξε μια αξιοθαύμαστη πειθαρχία, μεθοδικότητα και
οργάνωση, με αποτέλεσμα να καταφέρει να ανδρωθεί κυριολεκτικά μέσα από τις στάχτες της. Την ίδια
στιγμή, το γερμανικό πολιτικό-κοινωνικό μοντέλο
φαινόταν να προωθεί μια δημοκρατία που βασιζόταν στην συναίνεση και την δημιουργία ενός προηγμένου κράτους πρόνοιας. Παράλληλα, η δημιουργία
της Ευρωπαϊκής Ένωσης έδειξε να απομακρύνει μια
και καλή τον «γερμανικό κίνδυνο», καθώς μάλιστα
η Γερμανία επεδείκνυε, στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών
θεσμών, μια στάση που χαρακτηριζόταν από μετριοπάθεια και πνεύμα συνεργασίας.
Από την στιγμή, όμως, που η Γερμανία αναρρι-
χήθηκε στην κορυφή της Ευρώπης και αισθάνθηκε
επαρκώς δυνατή, κυρίως λόγω της οικονομικής της
ανάπτυξης, μοιάζει να επανήλθε στην επιφάνεια η
βουλησιαρχική και κυριαρχική πλευρά της γερμανικής ιδεολογίας. Μίας ιδεολογίας που οδηγεί στην
αδιάλλακτη και μονομερή προώθηση των γερμανικών συμφερόντων στην ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή, την επιδίωξη της αύξησης της γερμανικής ισχύος, την αλαζονική στάση και την διάθεση τιμωρίας
έναντι των «ανυπάκουων» ή «κατώτερων» κρατών
και των λαών τους. Ενώ η γερμανική εξωτερική πολιτική δείχνει πλέον ότι στην ουσία της επιστρέφει σε
αυτό που αποτέλεσε το κατ’ εξοχήν γερμανικό όνειρο: την κυριαρχία στην Ευρωπαϊκή Ήπειρο, την επέκταση της γερμανικής επιρροής προς ανατολάς (σε
χώρες όπως η Τσεχία, η Πολωνία και οι χώρες της
Βαλτικής) και την δημιουργία μιας μορφής προνομιακών σχέσεων με την Ρωσσία.
Πάντως, στο πλαίσιο της οικονομικής κρίσης που
διανύουμε, απομένει να απαντηθεί και το εξής ερώτημα: εάν μια τέτοια πολιτική μπορεί να είναι αποτελεσματική, ιδιαίτερα κατά την διαχείριση κρίσεων.
Δυστυχώς, η γερμανική ιστορία μάλλον δεν μας πείθει για κάτι τέτοιο. Φαίνεται, δηλαδή, ότι όποτε στην
γερμανική πολιτική επικράτησαν τα συγκεκριμένα
χαρακτηριστικά, χαμένη δεν ήταν μόνον η Γερμανία, αλλά και ολόκληρη η Ευρώπη. Έτσι, για παράδειγμα, κατά την κρίση του Μεσοπολέμου, η επικράτηση αυτών των χαρακτηριστικών γέννησε την ναζιστική θηριωδία. Ή, ακόμα, η αδυναμία απαγκίστρωσης από την συγκεκριμένη ιδεολογία κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και μετά το 1942,
όταν κατέστη πλέον σχεδόν σίγουρη η ήττα της Γερμανίας και των συμμάχων της, επέφερε την απόρριψη της συνθηκολόγησης, την ολοκληρωτική ισοπέδωση της χώρας και την παράταση του καταστροφικού για την Ευρώπη πολέμου για αρκετό καιρό. Αντίθετα, όποτε η Γερμανία επιδίωξε (ή αναγκάστηκε) να
χαλιναγωγήσει την τάση αυτή και επέδειξε μετριοπάθεια και πνεύμα διεθνούς συνεργασίας (όπως την περίοδο της Δημοκρατίας της Βόννης), τα ωφέλη ήταν
πολλαπλά τόσο για την ίδια όσο και για την Ευρώπη
στο σύνολό της.
2 Νίτσε Φρίντριχ, Το λυκόφως των ειδώλων, μτφ. Ζ. Σαρίκας, Εκδ.
Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη, χ.χ., σ. 51.
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
33
οικονομία
G. Soros: τα οικονομικά προβλήματα είναι κοινωνικά φαινόμενα
και όχι μαθηματικές εξισώσεις.
Ο
μεγαλοεπενδυτής George Soros, σε οικονομικό συμπόσιο που έλαβε χώρα στο Κίελο της Γερμανίας, διαπίστωσε ότι οι περισσότεροι οικονομολόγοι αντιμετωπίζουν με λάθος τρόπο τα οικονομικά προβλήματα βλέποντάς
τα ως μαθηματικές εξισώσεις και όχι ως κοινωνικά
φαινόμενα. Μιλώντας για την οικονομία, σημείωσε
ότι υπάρχει αλληλεπίδραση ανάμεσα στις αγορές
και στις πολιτικές που υιοθετούν οι κυβερνήσεις, καθώς πίσω από το αόρατο χέρι των αγορών βρίσκεται το ορατό χέρι των πολιτικών. Οι αγορές όμως και
οι κυβερνητικές πολιτικές είναι πολύ πιθανόν να κάνουν λάθος, γεγονός που καθιστά την αλληλεπίδραση αυτή αντανακλαστική. Σε ό,τι αφορά τώρα την
Ευρωπαϊκή Ένωση, ο George Soros επεσήμανε ότι ως
νομισματική ένωση είχε πολλά κενά, καθώς μπορεί
να είχε μία κεντρική τράπεζα αλλά δεν διέθετε ένα
ενιαίο θησαυροφυλάκιο, ενώ για τον ρόλο της Ελλάδας στην κρίση της ΕΕ παρατήρησε ότι, ναι μεν
είχε παραβεί κάποιους οικονομικούς περιορισμούς
της, αλλά δεν μπορεί να λεχθεί το ίδιο και για τις άλλες μεσογειακές χώρες που αντιμετωπίζουν κρίση
χρέους. Συμπεραίνει, λοιπόν, ότι τα προβλήματα της
ΕΕ είναι συστημικά και αίτιοι αυτών είναι σε μεγάλο βαθμό αυτοί που καθόριζαν τις ευρωπαϊκές πολιτικές και πιο συγκεκριμένα η Γερμανία και η Γαλλία.
Όσο για το μέλλον της ΕΕ, το βλέπει μάλλον δυσοίωνο, καθώς η Γερμανία, η οποία έχει ηγετική θέση
στην Ένωση, δεν είναι διατεθειμένη να ασκήσει τις
υποχρεώσεις που συνεπάγεται η θέση της. Πάνω σε
αυτό μάλιστα την συγκρίνει με τις ΗΠΑ και το σχέδιο Μάρσαλ που αυτές υιοθέτησαν μετά το πέρας
του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου προκειμένου να βοηθήσουν τις πληγείσες ευρωπαϊκές οικονομίες. Όπως είναι φανερό η Γερμανία δεν είναι διατεθειμένη να παίξει έναν τέτοιο ρόλο. Τέλος αναφέρει ότι η οικονομική κρίση άλλαξε σε μεγάλο βαθμό την ΕΕ, καθιστώντας την μία σχέση μεταξύ πιστωτών και οφειλετών,
η οποία είναι εκ φύσεως άδικη και εξαναγκαστική.
πηγή: Soros, George (2013) ‘The future of Europe’, Global
Economic Symposium, Kiel, 1 October
34
G. Friedman: τα οικονομικά
προβλήματα εξελίχθηκαν
σε πολιτικά.
Σ
ύμφωνα με τον γεωπολιτικό αναλυτή George
Friedman, τα μέχρι πρότινος οικονομικά
προβλήματα της ΕΕ έχουν καταστεί εξόχως
πολιτικά. Η ανεργία παίζει καθοριστικό ρόλο στην
άνοδο ακραίων κομμάτων με αντισυστημική, ευρωσκεπτικιστική και αντιμεταναστευτική ρητορική. Ως
επακόλουθο, οι κυβερνήσεις των κρατών μελών αναγκάζονται να προβούν σε αντιμεταναστευτικές πολιτικές, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την Γαλλία,
της οποίας η σοσιαλιστική κυβέρνηση ανακοίνωσε
ότι πρέπει να απελαθεί ένας αριθμός Ρομά. Επίσης,
συνεχίζοντας την πολιτική του προηγούμενου προέδρου Σαρκοζύ, η κυβέρνηση του προέδρου Ολάντ
προσπαθεί να βρει προσκόμματα στην είσοδο της
Βουλγαρίας και της Ρουμανίας στην Συνθήκη Σένγκεν, γεγονός που υπονομεύει την αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ. Παρόμοια αντιμεταναστευτική πολιτική ακολουθεί και το Ηνωμένο Βασίλειο, όπου η άνοδος του ευρωσκεπτικιστικού UK
Independence Party και η πίεση κάποιων συντηρητικών βουλευτών οδήγησε τον πρωθυπουργό Κάμερον να εξαγγείλει την διεξαγωγή δημοψηφίσματος
το 2015 με θέμα την παραμονή της χώρας στην ΕΕ.
Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι ευρωσκεπτικιστικά
κόμματα κερδίζουν έδαφος και σε Ολλανδία, Φινλανδία, Σουηδία, Δανία και Αυστρία. Ειδικά στην
τελευταία, που έχει το μικρότερο ποσοστό ανεργίας στην ΕΕ, το ευρωσκεπτικιστικό και αντιμεταναστευτικό κόμμα έλαβε παρά ταύτα 21.4 %. Ο αρθρογράφος θεωρεί ότι οι αντιμεταναστευτικές πολιτικές θα ενταθούν καθώς βαδίζουμε στις ευρωεκλογές, οι οποίες θεωρούνται από πολλές κυβερνήσεις ως ένα τεστ δημοτικότητας. Τέλος συμπεραίνει
ότι υπάρχει ακόμα θέληση από μέρους των κυβερνήσεων να προχωρήσει η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση,
αλλά καθώς η κρίση επεκτείνεται και στον Βορρά η
εξεύρεση λύσεων γίνεται όλο και πιο δύσκολη.
πηγή: George Friedman (2013) ‘Europe’s Embattled
Establishment - Geopolitical Diary’, Stratfor (Online)
επιμέλεια: Βασίλης Σπυράκος Πατρώνας
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
Χρηματιστήριο Αξιών
Πότε θα προτιμούσατε
να φύγουμε από το ευρώ;
Τ
ις πρώτες μέρες του 2013, έρευνα των
Financial Times για την περίοδο 2007 - 2013
κατέτασσε το Χρηματιστήριο Αξιών Κύπρου (ΧΑΚ) στην χειρότερη θέση παγκοσμίως. Αξιολογώντας την χρηματιστηριακή κίνηση του 2012,
οι Financial Times έγραφαν για παγκόσμια επίδοση,
καθώς το Κυπριακό χρηματιστήριο κατέγραφε ζημιές 97%! Εξηγούσαν, ότι όποιος επέλεξε να επενδύσει σε αυτό, έχασε μέσα σε ένα έτος το 60% των
χρημάτων του.
Η αρνητική πορεία του ΧΑΚ δεν ήταν έκπληξη,
αφού ο γενικός δείκτης τιμών αποτελεί στην ουσία
την προέκταση της πορείας των κυπριακών τραπεζών. Το PSI Βενιζέλου στην Ελλάδα, σχεδιασμένο
«στο πόδι» και με στόχο μόνον την εξασφάλιση των
ισχυρότερων δανειστών, δεν λάμβανε καμμία πρόνοια για τις κυπριακές τράπεζες και του αδελφούς
Κυπρίους.
Η συνέχεια είναι γνωστή και ανάλογη της ανευθυνότητας της κυπριακής πολιτικής ηγεσίας, από
την οποία δεν έχουμε πολλά να ζηλέψουμε. Το κούρεμα των καταθέσεων οδήγησε το Κυπριακό χρηματιστήριο σε περαιτέρω πτώση. Το σοκ για τους μετόχους αλλά και την κυπριακή οικονομία στο σύνολό
της ήταν και είναι μεγάλο, καθώς δεν χάθηκαν μόνο
μεγάλα ποσά από τις μέχρι τότε «σίγουρες» καταθέσεις , αλλά χάθηκε και η αξιοπιστία του χρηματοπιστωτικού συστήματος ενώ η χώρα πτώχευσε. Όσο
για το ΧΑΚ, ενδεικτικό είναι ότι αποφάσισε τον τερματισμό της λειτουργίας και δημοσίευσης του Κλαδικού Δείκτη Τραπεζών από τις 31 Οκτωβρίου 2013,
λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις πρόσφατες εξελίξεις στον
τραπεζικό τομέα, που είχαν ως αποτέλεσμα μεταξύ
άλλων και την μείωση του αριθμού των εισηγμένων
εταιρειών που συμμετέχουν στον δείκτη.
Για τη χώρα μας και το ΧΑΑ, τα πράγματα μοιά-
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
του Δημήτρη Κουτσονίκα
ζουν φαινομενικά πολύ διαφορετικά. Το τελευταίο
διάστημα, οι τιμές των μετοχών ανεβαίνουν και ο γενικός δείκτης ξεπέρασε εντυπωσιακά το ψυχολογικό
φράγμα των 1000 μονάδων. Όσο για τον εφιάλτη της
εξόδου από το ευρώ ή του κουρέματος των τραπεζικών μας καταθέσεων, η κυβέρνηση Σαμαρά εξασφάλισε σταθερότητα (και όπου να’ ναι ανάπτυξη) που
δεν επιτρέπει τέτοιες κακεντρεχείς συζητήσεις.
Πόσο μακριά είναι η Κύπρος;
Από το 2009 που ο Κώστας Καραμανλής το έβαλε στα πόδια, οι κυβερνήσεις μας υπέγραψαν τα πάντα, ακολούθησαν όλες τις οδηγίες και τους εκβιασμούς των δανειστών, δέσμευσαν την χώρα, εξασφάλισαν όσο μπορούσαν τους «εταίρους» μας και
τους έδωσαν πολύτιμο χρόνο να οχυρωθούν και να
απεγκλωβιστούν από το ελληνικό πρόβλημα. Το πολιτικό προσωπικό στην Ελλάδα, άλλωστε, δεν είχε
άλλη επιλογή ώστε να επιβιώσει και να αποφύγει
την φυλακή.
Πόσο μας φοβούνται σήμερα οι δανειστές;
Οι Έλληνες δεν ρωτήθηκαν από την κυβέρνηση
Γιώργου Παπανδρέου εάν θέλουν να παραμείνουν
στην ευρωζώνη, αλλά και όταν αργότερα ψήφισαν
(στις βουλευτικές εκλογές και όχι σε δημοψήφισμα),
με τη βοήθεια όλων των τηλεοπτικών καναλιών και
των εκδοτών, απάντησαν ότι θέλουν το ευρώ και δεν
θέλουν να τους πάρουν τα σπίτια και τις καταθέσεις.
Εύκολα ερωτήματα σε δύσκολους καιρούς!
Πότε θα προτιμούσατε να φύγουμε από το ευρώ;
* Οι χρηματιστηριακές μας εκτιμήσεις σε καμμία
περίπτωση δεν αποτελούν «επενδυτική πρόταση» ή προτροπή για οποιαδήποτε πράξη αγοράς
ή πώλησης μετοχών και άλλων κινητών αξιών.
35
Η
Η τραπεζική
ναυαρχίδα
απέτυχε να
προβλέψει
την κρίση ή
την προκάλεσε
εσκεμμένα;
των Τίμου Κουζέλη
και Δημήτρη Μουχλίδη
36
Διεθνής Τράπεζα Διακανονισμών ιδρύθηκε στις 17 Μαΐου του 1930. Αποτελεί τον
παλαιότερο διεθνή χρηματοοικονομικό οργανισμό. Σύμφωνα με την συνθήκη των Βερσαλλιών,
ιδρύθηκε για την διαχείριση των διεθνών συναλλαγών. Αποτελεί την κεντρική τράπεζα για τις κεντρικές τράπεζες, παρ’ όλο που δεν παρέχει χρηματοοικονομικές υπηρεσίες σε άτομα ή επιχειρήσεις. Έδρα
της είναι η Βασιλεία της Ελβετίας, διαθέτει υποκαταστήματα στο Hong Kong και το Mexico City, πελάτες της είναι κεντρικές τράπεζες και διεθνείς οργανισμοί. Σημαντικά μέλη της είναι η Ομοσπονδιακή Κεντρική Τράπεζα (Federal Reserve Bank), η Τράπεζα
του Καναδά (Bank of Canada) και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (European Central Bank).
Ουσιαστικά, είναι ένας οργανισμός που προωθεί την συνεργασία των κεντρικών τραπεζών με τους
διαμορφωτές της νομισματικής πολιτικής. Κύριος
σκοπός της είναι η εξυπηρέτηση των κεντρικών τραπεζών στην προσπάθειά τους να εξασφαλίσουν νομισματική και χρηματοοικονομική σταθερότητα, καθώς και η προώθηση της ανταλλαγής πληροφοριών
και η μετουσίωσή της τράπεζας σε κέντρο οικονομικών ερευνών. Οι ενέργειες που πραγματοποιεί για να
πετύχει τους στόχους αυτούς είναι οι εξής:
• προώθηση των συζητήσεων και της συνεργασίας μεταξύ των κεντρικών τραπεζών
• επικοινωνία με τις υπόλοιπες αρχές που είναι
υπεύθυνες για την προώθηση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας
• διεξαγωγή έρευνας σε θέματα πολιτικής που
αντιμετωπίζουν οι κεντρικές τράπεζες και οι αρχές
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
διεθνής οικονομία
χρηματοπιστωτικής εποπτείας
• λειτουργία της ως αντισυμβαλλόμενος των
κεντρικών τραπεζών στις χρηματοοικονομικές τους
συναλλαγές
• λειτουργία της ως αντιπρόσωπος σχετικά με
τις διεθνείς χρηματοοικονομικές πράξεις.
Η Διεθνής Τράπεζα Διακανονισμών, μέσω των
υπηρεσιών και των προϊόντων της, παρέχει στους
πελάτες της την ασφάλεια, την ρευστότητα και τις
αποδόσεις που αναζητούν. Για την παροχή της ζητούμενης ασφάλειας, η τράπεζα διαθέτει υπέρογκα
αποθέματα ρευστού χρήματος και δημιουργεί μετοχικά κεφάλαια. Με τον τρόπο αυτόν, επιτυγχάνει διαφοροποίηση η οποία της εξασφαλίζει σημαντικά
ωφέλη. Όσον αφορά την εξασφάλιση ρευστότητας,
η ΤΔΔ διατίθεται να επαναγοράσει τίτλους της με
μικρό κόστος για τους πελάτες της, προκειμένου να
μπορεί να καλύψει άμεσα τις ανάγκες τους. Τέλος,
προσφέρει ελκυστικές και ανταγωνιστικές αποδόσεις στους πελάτες της (Κεντρικές Τράπεζες και Διεθνείς Οργανισμούς) για τα κεφάλαια που έχουν καταθέσει στην τράπεζα.
Η τράπεζα των τραπεζών άρχισε να λειτουργεί
κανονικά το 1945, αφού άλλαξε το καταστατικό της έτσι ώστε όλες οι ευρωπαϊκές κεντρικές τράπεζες, και
οι σοσιαλιστικές (με εξαίρεση τη Σοβιετική Ένωση
και την Α. Γερμανία), να είναι μέλη της. Μεταξύ των
ετών 1962 και 1971, το κεντρικό βάρος των δραστηριοτήτων της ήταν η καταπολέμηση των συναλλαγματικών κρίσεων, σε στενή συνεργασία με τους G10,
όπου εκπροσωπούνταν οι κεντρικές τράπεζες των
δέκα σημαντικώτερων μελών του ΔΝΤ και της Ελβετίας (δεν ήταν τότε μέλος του Ταμείου). Από το 1971,
μετά το χρονικό σημείο δηλαδή που έπαψε να ισχύει ο κανόνας του χρυσού και η σύνδεση των νομισμάτων με το δολλάριο, οι δραστηριότητές της αφορούσαν κυρίως τις ευρωπαϊκές αγορές συναλλάγματος, την επίβλεψη των τραπεζών, καθώς επίσης των
ασφαλιστικών εταιρειών.
Στη Γενικήν Συνέλευση, στο ανώτατο όργανο της
τράπεζας, συμμετείχαν το 2001 συνολικά 49 κεντρικοί τραπεζίτες με δικαίωμα ψήφου. Εκτός από τις χώρες των G10, μέλη είναι η ΕΚΤ (1999), οι κεντρικές
τράπεζες όλων των δυτικοευρωπαϊκών χωρών, αρκετές της Α. Ευρώπης και οι σημαντικώτερες ασιατικές
χώρες, οι μεγαλύτερες λατινοαμερικανικές τράπεζες,
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
καθώς επίσης οι κεντρικές τράπεζες της Κίνας, της
Ινδίας, της Σαουδικής Αραβίας και της Ν. Αφρικής. Η BIS διαχειρίζεται, από την θέση της ως κεντρική τράπεζα των κεντρικών τραπεζών, ένα μέρος των
συναλλαγματικών αποθεμάτων πάρα πολλών κρατών, καθώς επίσης χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων.
Τέλη του 2000, τα συναλλαγματικά αποθέματα που
διατηρούνταν εκεί ήταν της τάξεως του 7% των παγκοσμίων αποθεμάτων, με πελάτες της 120 κεντρικές τράπεζες. Τα χρηματικά αποθέματα διατηρούνται σε κατάσταση «υψηλής ρευστότητας», έτσι ώστε να διατίθενται αμέσως όταν χρειαστούν. Η BIS λειτουργεί επίσης ως επενδυτική τράπεζα των κεντρικών τραπεζών,
με στόχο την αύξηση των αποδόσεών τους από τα
συναλλαγματικά τους αποθέματα. Σε ορισμένες περιπτώσεις εκχωρεί βραχυπρόθεσμες διευκολύνσεις,
ενώ χρηματοδοτεί συνήθως δάνεια, τα οποία εγγυάται η Παγκόσμια Τράπεζα ή το ΔΝΤ. Περαιτέρω η BIS είναι, με βάση το καταστατικό
της, ένα φόρουμ διεθνούς συνεργασίας για χρηματοοικονομικά θέματα, καθώς επίσης για τα θέματα του
χρυσού. Συμμετέχει σε διαδικασίες στήριξης των ευρωπαϊκών νομισμάτων ενώ, στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης, όπου έχουν αυξηθεί οι διασυνοριακές
ροές των χρημάτων σε μεγάλο βαθμό, «εποπτεύει»
επίσημα τις κινήσεις τους (προφανώς, με τις πληροφορίες που κατέχει, μπορεί να κερδίζει απεριόριστες ποσότητες χρημάτων). Στον τομέα των ιδιωτικών τραπεζών, ασχολείται με τις συνθήκες εποπτείας τους (Βασιλεία Ι, ΙΙ, ΙΙΙ κλπ), όπως τα ελάχιστα
ίδια κεφάλαια τους (8% του συνολικού τους ενεργητικού). Με τον τομέα των ασφαλιστικών εταιρειών ασχολείται η «διεθνής ένωση των αρχών εποπτείας των ασφαλειών» (IAIS, μέλη 100 κράτη), η γραμματεία της οποίας έχει έδρα, από το 1988, στην BIS.
Ολοκληρώνοντας, η BIS ασχολείται με την έρευνα στους τομείς της πολιτικής χρήματος, εκδίδει μελέτες σε επιστημονικά έντυπα, καθώς επίσης γενικές οικονομικές αναλύσεις ανά τρίμηνο. Συγκεντρώνει στοιχεία από όλα τα μέλη της και τα εμφανίζει σε
διεθνείς τραπεζικές στατιστικές, με ιδιαίτερη σημασία στην πρόβλεψη των κινδύνων υπερχρέωσης των
κρατών, καθώς επίσης την έγκαιρη διαπίστωση μελλοντικών κρίσεων – σε συνεργασία με τον ΟΟΣΑ, το
ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα. Τέλος, πολλοί ισχυρίζονται ότι δεν κατάφερε να
37
προβλέψει έγκαιρα την παρούσα οικονομική κρίση, η οποία ξεκίνησε (επίσημα) με την κατάρρευση
της Lehman Brothers, παρά την οργάνωση, την ποιότητα και τις λεπτομερείς, παγκόσμιες πληροφορίες της. Άλλοι βέβαια πιστεύουν ακριβώς το αντίθετο: ότι δηλαδή η ίδια την προκάλεσε, συντονίζοντας τις δυνάμεις όλου του τραπεζικού συστήματος,
στα πλαίσια της ολοκληρωτικής επίθεσης του Καρτέλ εναντίον των αδύναμων χωρών, των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και των εργαζομένων της «δύσης»
- με στόχους είτε την υποδούλωση συγκεκριμένων
χωρών (με την βοήθεια της αποκρατικοποίησης της
Πολιτικής), είτε την ήττα του κοινωνικού καπιταλισμού από τον μονοπωλιακό, είτε την «λεηλασία» κάποιων επιχειρήσεων (ιδίως των κερδοφόρων κοινωφελών), είτε την «συμπίεση» των αμοιβών των εργα-
Η
Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών (BIS) επιτυγχάνει ετήσια κέρδη δισεκατομμυρίων, χωρίς να πληρώνει
ούτε στο ελάχιστο φόρους. Οι ικανότατοι διαχειριστές της διαπραγματεύονται με αξιόγραφα, με χρυσό και με κάθε άλλου είδους εμπορεύματα (commodities), σε έναν
δικό τους κόσμο χωρίς σύνορα –
ενώ κανένα δικαστήριο και καμμία κυβέρνηση δεν ελέγχει τις δραστηριότητες τους. Όποιος θελήσει
να επισκεφθεί τα 18όροφα κεντρικά της, δίπλα από τον σιδηροδρομικό σταθμό της Βασιλείας, οφείλει να γνωρίζει ότι εισέρχεται σε
διεθνές έδαφος, αφού η Ελβετική
αστυνομία δεν έχει καμμία δικαιοδοσία . Οι συζητήσεις που γίνονται στις «οχυρωμένες», ασφαλείς
εγκαταστάσεις της BIS είναι απόλυτα εμπιστευτικές – ενώ οι αίθουσες είναι μονωμένες, έτσι ώστε να
μην μπορούν να διαρρεύσουν αυτά
που διαδραματίζονται εντός τους.
Πέντε φορές ετησίως συναντώνται
38
ζομένων (στο ύψος του κινεζικού «προτύπου»), είτε
άλλους. Υπάρχει μία σοβούσα διαφωνία, εδώ και πάρα
πολλές δεκαετίες, μεταξύ φιλελεύθερων και κεϋνσιανών οικονομολόγων, αλλά και ανάμεσα σε φιλελεύθερους οικονομολόγους διαφορετικών τάσεων και
αποχρώσεων, για τον ρόλο και τα περιθώρια άσκησης νομισματικής πολιτικής από τις κεντρικές τράπεζες, ακόμα και για την ίδια την ύπαρξη κεντρικών
τραπεζών με δυνατότητα επιβολής μεγάλης έκτασης ρυθμίσεων. Με την δημιουργία όμως της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών, βλέπουμε την εξέλιξη ενός ρυθμιστικού οργανισμού με τεράστια επιρροή και εξουσία. Σχήμα οξύμωρον; Το αφήνουμε στη
κρίση σας…
εδώ οι κυρίαρχοι των επιτοκίων και
των ποσοτήτων χρημάτων που διατίθενται στις αγορές παγκοσμίως,
για μυστικές ανταλλαγές απόψεων.
Οι κεντρικοί τραπεζίτες των 56 χωρών-μελών της Γενικής της συνέλευσης σήμερα, αποφασίζουν στη
Βασιλεία για τις πολιτικές αντιμετώπισης του χάους που βασιλεύει στις χρηματοπιστωτικές αγορές,
καθώς επίσης για τα «πακέτα» στήριξης των χωρών που είναι αντιμέτωπες με οικονομικές κρίσεις – χωρίς κανένας να ενημερώνεται για
το περιεχόμενο των άκρως απορρήτων συζητήσεων τους.
Στο ίδιο κτίριο στεγάζεται το
«Συμβούλιο της Βασιλείας για
την εποπτεία των τραπεζών», καθώς επίσης το «Συμβούλιο χρηματοπιστωτικής σταθερότητας»
(Financial Stability Board) – εκείνες οι οργανώσεις δηλαδή, στις
οποίες οι χρηματοπιστωτικοί «επόπτες» των 20 μεγαλυτέρων κρατών
(G20) συμφωνούν μόνοι τους για
τα ελάχιστα «στάνταρτ» (συμφω-
νίες της Βασιλείας), για την προστασία του κλάδου του χρήματος.
Η BIS, στην προκειμένη περίπτωση, δεν διαθέτει μόνον τους χώρους
συνάντησης, αλλά και τις ειδικές
της γνώσεις, καθώς επίσης τα 550
άτομα του προσωπικού της.
Η βασική ασχολία όμως του
προσωπικού της, είναι η διαχείριση
ενός μέρους των αποθεμάτων (ρεζέρβες) της ΕΚΤ ή της Fed, με εντολή δική τους. Τα κέρδη από τνη διαχείριση κεφαλαίων των κεντρικών τραπεζών, ύψους περί τα 300
δις €, δεν είναι καθόλου ευκαταφρόνητα), ενώ καθιστούν ανεξάρτητη την BIS. Οι «κυρίαρχοι του
παιχνιδιού» εδώ είναι οι διοικητές
των κεντρικών τραπεζών και όχι
οι εθνικές κυβερνήσεις - γεγονός
που προστατεύει την τράπεζα από
τις πολιτικές επιρροές. Όπως λέγεται δε, «Εδώ αποφασίζουν μόνον οι
Bernanke και οι Trichet αυτού του
κόσμου, κανένας πολιτικός».
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
κόσμος
Οι ρίζες του ισλαμιστικού κινήματος
στην Τσετσενία
«Τα μάτια του Βοροντσόφ έλεγαν ότι αυτός δεν
πιστεύει σε τίποτα από κείνα που έλεγε ο ΧατζήΜουράτ, ότι ξέρει πως μισεί καθετί ρωσσικό, ότι τέτοιος θα μείνει σ’ όλη του τη ζωή και τώρα υποκύπτει μόνο γιατί βρέθηκε στην ανάγκη να το κάνει»
Λέων Τολστόι, «Χατζή Μουράτ»1
του Σωτήρη Δημόπουλου
Η
τρομοκρατική επίθεση στην Βοστώνη από
τους Τσετσένους αδελφούς Τσαρνάεφ, και
η ευρεία συμμετοχή Τσετσένων μαχητών
στον συριακό εμφύλιο, καταδεικνύουν ότι το εξτρεμιστικό Ισλάμ στον Καύκασο διαθέτει ισχυρή επιρροή και βαθιές ρίζες.
Κυρίαρχο χαρακτηριστικό της ευρύτερης περιοχής
του Βορείου Καυκάσου, όπου βρίσκεται η Τσετσενία,
είναι ο πολυεθνικός της χαρακτήρας. Οι γεωγραφικές συνθήκες του ορεινού συγκροτήματος ευνόησαν
την φυλετική και εθνική πανσπερμία. Στο ιστορικό
παρελθόν εκεί εύρισκαν καταφύγιο πληθυσμοί από
τις στέππες του βορρά, την Υπερκαυκασία, την Μικρά Ασία αλλά και την περιοχή της ευφόρου ημισελήνου. Το εθνοτικό μωσαϊκό αποτελείται σήμερα από
περίπου 40 εθνικές ομάδες, που διαβιούν σε οκτώ
«Δημοκρατίες». Οι μουσουλμάνοι αποτελούν την μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού και έπονται οι χριστιανοί (Σλαύοι, Γεωργιανοί, Αρμένιοι και Οσσέτοι)2.
Αυτή η εθνοτική πολυδιάσπαση της περιοχής του
Καυκάσου δεν επέτρεψε την ανάδυση και επικράτηση ενός εσωτερικού κέντρου ισχύος, ικανού να συνενώσει τη γεωπολιτικό αυτό σύνολο σε ενιαία κρατική οντότητα. Έτσι καθίστατο στο διηνεκές ευάλωτο
στις διεισδύσεις και επιρροές εξωτερικών δυνάμεων.
Ταυτοχρόνως, όμως, στις δυσπρόσιτες, για μαζικές
εκστρατείες, περιοχές ευνοήθηκε η διατήρηση ενός
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
σταθερού κοινοτικού συστήματος. Έτσι επηρεάσθηκαν καταλυτικά η ψυχοσύνθεση και οι παραδόσεις
αυτών των λαών. Οι κοινωνικές τους λειτουργίες διακρίνονται ως εκ τούτου από έναν αμυντικό συντηρητισμό και την προσκόλληση στο εθιμικό και θρησκευτικό τους δίκαιο.
Η αρχική παρουσία των Τσετσένων3, και των συγγενών τους Ινγκουσίων στην περιοχή είναι δύσκολο
να οριστεί επακριβώς. Οι ίδιοι, βέβαια, διατείνονται
ότι είναι αυτόχθονες. Κομβικό γεγονός στην ιστορική
τους διαδρομή, όπως και εν γένει στην διαμόρφωση
του εθνο-πολιτισμικού χάρτη του Καυκάσου, υπήρξε
η διείσδυση του Ισλάμ. Για την επικράτησή του χρειάστηκαν αρκετοί αιώνες. Αρχικώς, ήσαν οι Άραβες, τον
8ο αιώνα, που έφεραν μαζί τους το σουνιτικό Ισλάμ.
Αν και αυτό είχε περιορισμένη απήχηση, έκανε γνωστά στους λαούς της περιοχής την αραβική γλώσσα
και λογοτεχνία. Το Ισλάμ θα γνωρίσει νέα πιο δυναμική ώθηση με την μογγολο-ταταρική Χρυσή Ορδή,
στους 13-14ο αι. Ο χριστιανισμός, με ορμητήριο πρωτίστως την περιοχή της σημερινής Γεωργίας, είχε τη
δική του παρουσία, αρκετά πριν από την έλευση των
Ρώσσων. Οι εθνοτικές αντιθέσεις θα αρχίσουν να
αποκτούν και θρησκευτική χροιά. Οι Οσσέτοι, γείτονες και εχθροί των Τσετσενο-Ινγκούσιων, θα διατηρήσουν την ταυτότητά τους λόγω της προσχώρησής
τους στην Ορθοδοξία.
39
Η ρωσσική κυριαρχία στον Καύκασο
Στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ουαιώνα, η
ορμητική ρωσσική αυτοκρατορία θα κατανικήσει τους
δύο ανταγωνιστές της, Πέρσες και Οθωμανούς, και θα
κυριαρχήσει στον Καύκασο. Οι Οθωμανοί, και αργότερα οι Τούρκοι, θα διατηρήσουν, πάντως, σημαντική
επιρροή στους μουσουλμανικούς λαούς του Καυκάσου αλλά και της υπόλοιπης Ρωσσίας, αναμειγνυόμενοι άμεσα στα συχνά αποσχιστικά τους κινήματα.
[Η ανάμειξη αυτή είναι ενεργή και σήμερα και καθιστά αδύνατη οποιαδήποτε ειλικρινή και στέρεα συμμαχία της Μόσχας με την Άγκυρα.] Η ρωσσική ισχύς
σ’ όλο τον Καύκασο θα εξασφαλισθεί, παράλληλα με
τα μόνιμα στρατιωτικά τμήματα, και από τις κοινότητες των Κοζάκων. Οι ιδιόμορφες αυτές ομάδες (μείγμα φυγάδων δουλοπάροικων, «παλαιόπιστων» από το
εκκλησιαστικό σχίσμα του 17ου αι., τυχοδιωκτών και
αλλοφύλων) θα αναδειχθούν σε αιχμή του δόρατος
της αυτοκρατορίας στις γραμμές των συνόρων.
Η διαδικασία αφομοίωσης στις ρωσσικές κρατικές δομές και στο ρωσσικό πολιτισμικό αξιακό πλαίσιο, θα προκαλέσει έντονες αντιδράσεις. Ένας Τσετσένος, ονόματι Μανσούρ, επηρεασμένος από το
αραβικό κίνημα του ουαχαμπιτισμού, υπήρξε ο πρώτος Καυκάσιος που επιχείρησε με το Κοράνιο να ενώσει τους ορεσίβιους σε πόλεμο κατά των Ρώσσων. Το
1785, ο Μανσούρ ανακηρύχθηκε ιμάμης και για πέντε χρόνια θα πολεμά στο όνομα της τζιχάντ, με την
στήριξη των Οθωμανών.
Τον 19ο αι., οι εξεγέρσεις στον Καύκασο θα γενικευτούν, και σ’ αυτές θα λάβουν μέρος σχεδόν όλες
οι μουσουλμανικές εθνότητες που διαβιούν εκεί, κυρίως όμως οι Κιρκάσιοι (ή Τσερκέζοι) και οι «ορεσίβιοι» του βορείου Καυκάσου (μουσουλμάνοι του Νταγκεστάν, Τσετσένοι κ.ά.). Την αντίδρασή τους όξυνε
η πολιτική της «καμένης γης», που ο στρατηγός Γερμόλοφ εφάρμοσε από το 1819 -έναν χρόνο μετά την
οικοδόμηση του φρουρίου Γκρόζνι, πρωτεύουσα σήμερα της Τσετσενίας. Η στρατιωτική καταστολή προκάλεσε την έκρηξη ενός πολύχρονου πολέμου. Από
τα γεγονότα αυτής της περιόδου, στην συλλογική
μνήμη πολλών εθνοτήτων του Καυκάσου χαράχθηκε η δυσπιστία προς την κεντρική εξουσία και τους
Ρώσσους. Ταυτοχρόνως, την ίδια εποχή, το Ισλάμ θα
καταστεί ο ενοποιητικός παράγων μεταξύ φυλών και
εθνοτήτων, ως αντιρωσσική-αντιαποικιακή ιδεολογία. Αν και, τελικώς, αυτό δεν θα αρκέσει για την επί40
τευξη συγκρότησης κοινού κινήματος Κιρκασίων και
Τσετσένων. Στους τελευταίους το Ισλάμ θα εξαπλωθεί με την μορφή του σουφισμού της αδελφότητας
Νακσμπαντ και θα επιτύχει εντυπωσιακά αποτελέσματα, καθώς «μεταμόρφωσε τους ημι-παγανιστικούς
ορεσίβιους κατοίκους σε αυστηρούς ορθόδοξους μουσουλμάνους και εισήγαγε το Ισλάμ στις ανιμιστικές
περιοχές της άνω Τσετσενίας»4.
Ο ανταρτοπόλεμος του βορείου Καυκάσου θα
πάρει μεγάλες διαστάσεις υπό την ηγεσία του Σαμίλ.
Ο Σαμίλ, Άβαρος από το Νταγκεστάν, θα αμφισβητήσει για σχεδόν τρεις δεκαετίες την ρωσσική κυριαρχία στον Καύκασο. Κατόρθωσε να συγκροτήσει
έναν ικανό στρατό αλλά και να δημιουργήσει ένα θεοκρατικό κρατίδιο, που εκτεινόταν σε όλον τον βορειανατολικό Καύκασο. Στην θέση του εθιμικού δικαίου ο Σαμίλ θα επιβάλει την σαρία, καθώς και την
απαγόρευση του ποτού, του καπνού και την «άσεμνη» ενδυμασία στις γυναίκες. Μόνο μετά το τέλος του Κριμαϊκού πολέμου θα μπορέσει η Ρωσσία
να καταστείλει την εξέγερση στον Καύκασο και, το
1859, να συλλάβει τον Σαμίλ.
Την επόμενη περίοδο, η κατάσταση κάπως εξομαλύνεται5. Συστήνονται τα πρώτα ρωσσικά σχολεία
για τους ορεσίβιους και η περιοχή σταδιακά εντάσσεται στην ραγδαία αναπτυσσόμενη ρωσσική οικονομία. Στο Γκρόζνι ξεκινά η άντληση πετρελαίου και
κατασκευάζεται σιδηροδρομικό δίκτυο, ενώ διαμορφώνεται και μια φιλο-ρωσσική τσετσενική ελίτ.
Στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αι., τα γεγονότα
που θα συνταράξουν το σύνολο της τσαρικής Ρωσσίας θα επηρεάσουν και τις εθνότητες του βορείου
Καυκάσου, όπου θα εμφανιστούν δύο κυρίαρχες πολιτικές τάσεις:
α. Η φονταμενταλιστική, ως παρακλάδι των ισλαμικών και παντουρκικών κινημάτων, με ηγέτες από το
ιερατείο, προερχόμενους από τα σουφικά τάγματα.
β. Η σοσιαλιστική, προσανατολισμένη στις ιδέες
της ρωσσικής σοσιαλδημοκρατίας και επηρεασμένη
από τον ρωσσικό πολιτισμό.
Κοινός παρανομαστής και των δύο θα είναι, όμως,
η εθνική χειραφέτηση.
Η σοβιετική περίοδος
Στις απαρχές του βίου της σοβιετικής Ρωσσίας, οι
αποσχιστικές δυνάμεις θα ενταθούν, μέσω, κυρίως,
του πανισλαμισμού. Οι Τσετσένοι και άλλοι ορεινοί
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
κόσμος
μουσουλμάνοι επιτίθενται τον Δεκέμβριο του 1917
σε όλη την «καυκασιανή γραμμή». Ηγέτης του στρατού των ορεινών θα είναι ο σούφι Ουζούν Χατζί. Τον
Μάϊο του 1918, στο Συνέδριο των αντιπροσώπων
των λαών του βορείου Καυκάσου, ανακηρύχθηκε η
Ορεινή Δημοκρατία (με επτά τμήματα: Αμπχαζία,
Αντιγκέα, Καμπαρντία, Καρατσάγιεβο-Μπαλκαρία,
Οσσετία, Τσετσενο-Ινγκουσέτια και Νταγκεστάν),
που αναγνωρίστηκε από την Τουρκία και την Γερμανία. Το θέρος του 1919, ο στρατός των Λευκών θα κυριαρχήσει στο Νταγκεστάν και σε μεγάλο μέρος της
Τσετσενίας. Ο στρατηγός Ντενίκιν θα κάνει, όμως,
το μοιραίο λάθος να απορρίψει το αίτημα των λαών
της περιοχής για την παροχή κάποιας αυτονομίας
και, επιπλέον, θέλησε να στρατολογήσει μουσουλμάνους, οι οποίοι παραδοσιακά ήταν απαλλαγμένοι απ’
αυτήν την υποχρέωση. Η εχθρότητα του πληθυσμού
ήταν τόσο έκδηλη, ώστε ο Ντενίκιν, αντί να επικεντρωθεί στο πόλεμο με τους μπολσεβίκους, διέταξε
ολέθριες στρατιωτικές επιχειρήσεις στον Καύκασο.
Αντιθέτως, από την πλευρά των μπολσεβίκων, οι
μουσουλμάνοι θα βρουν υποστήριξη, τουλάχιστον
στα λόγια. Ήδη από τα πρώτα της βήματα η κυβέρνηση του Λένιν είχε υποσχεθεί την αναγέννηση της
κουλτούρας τους και τους διαβεβαίωνε ότι «οι πεποιθήσεις σας και τα έθιμά σας, οι εθνικοί σας και οι πολιτιστικοί σας θεσμοί είναι πλέον ελεύθεροι και απαραβίαστοι. Οργανώστε την εθνική σας ζωή σε απόλυτη
ελευθερία»6. Δεν αποτελεί έκπληξη, λοιπόν, ότι ο Κόκκινος Στρατός κατόρθωσε να βρει ερείσματα σε περιοχές με μουσουλμανικό πληθυσμό. Η στάση αυτή
ενισχύθηκε στην συνέχεια και από την στήριξη της
σοβιετικής κυβέρνησης προς την κεμαλική Τουρκία7.
Παρ’ όλα αυτά, ενάντια στο σοβιετικό καθεστώς
θα ξεσπάσει και πάλι ένας περιορισμένος ανταρτοπόλεμος, καθοδηγούμενος από φονταμενταλιστικές
ισλαμικές δυνάμεις. Η εξέγερση θα κατασταλεί και το
1923 θα εκδιωχθούν από τα εδάφη τους αρκετές χιλιάδες κατοίκων του βορείου Καυκάσου. Στα μέσα της
δεκαετίας του 1920, ο Στάλιν θα δημιουργήσει μια Σοβιετική Ορεινή Δημοκρατία, στην οποία υποσχέθηκε
να δοθεί ο μέγιστος βαθμός αυτονομίας. Οι εκπρόσωποι των ορεινών συμφώνησαν, με την προϋπόθεση ότι
η κυβέρνηση δεν θα επεμβαίνει στα εσωτερικά τους
ζητήματα και ότι στην Δημοκρατία θα ισχύει η σαρία!
Το επόμενο διάστημα, καθώς το καθεστώς εδραιώνεται, δημιουργείται μια εκτενής διοικητική πεΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
ριοχή του βορείου Καυκάσου, στην οποία δεν αναγνωρίζεται καμμία εσωτερική γεωγραφική ή εθνική
διαφοροποίηση. Η πολιτική του Στάλιν θα αποσκοπεί πλέον σε μια συμπαγή κρατική ενότητα, μέσω της
εξάλειψης των στοιχείων διαφοροποίησης του πληθυσμού –όπως η θρησκεία, η γραφή, οι τοπικές παραδόσεις. Μηχανισμοί επίτευξης του σκοπού του θα
είναι η κρατική καταστολή και η εκτεταμένη αστικοποίηση. Έτσι, παράλληλα με την άνοδο της βιομηχανικής παραγωγής, κεντρικός στόχος κατέστη η δημιουργία μιας νέας, σοβιετικής, συνείδησης.
Σε ότι αφορά στον περιορισμό της επιρροής του
Ισλάμ, η σοβιετική κυβέρνηση θα απαγορεύσει τα
θρησκευτικά σχολεία και θα αντικαταστήσει το αραβικό αλφάβητο αρχικά με το λατινικό (1929) και στην
συνέχεια με το κυριλλικό (1938). Επίσης, θα προωθηθεί και στον Καύκασο η πολιτική της κολλεκτιβοποίησης, που θα προκαλέσει, στις αρχές της δεκαετίας του 1930, μια μεγάλη εξέγερση των χωρικών. Το
τέλος του ξεσηκωμού θα επέλθει μετά από σκληρές
μάχες με τον σοβιετικό στρατό και χιλιάδες συλλήψεις. Το 1937, σε κλίμα γενικής τρομοκρατίας σε όλη
την χώρα, θα εξαπολυθούν διώξεις και μαζικές εκκαθαρίσεις και στον βόρειο Καύκασο. Έτσι, μετά από
δύο χρόνια, στην Τσετσενία θα ξεσπάσει νέος ανταρτοπόλεμος, με επικεφαλής τον Χασάν Ισραΐλοφ, ο
οποίος είχε διατελέσει προηγουμένως στέλεχος του
Κομμουνιστικού Κόμματος. Το αντάρτικο θα δρα
στην περιοχή ακόμη κι όταν ο γερμανικός στρατός
θα φθάσει στα 500 χλμ. από την Τσετσενία. Όπως οι
Ουκρανοί της Γαλικίας και οι Τάταροι της Κριμαίας,
πολλοί μουσουλμάνοι του Καυκάσου θα βοηθήσουν
τα ναζιστικά στρατεύματα. Αν και στην άμυνα της
πόλης Γκρόζνι χιλιάδες εθελοντές Τσετσένοι θα πολεμήσουν μαζί με τον σοβιετικό στρατό, οι Τσετσένοι
αντάρτες θα πραγματοποιούν συστηματικά σαμποτάζ εναντίον του. Η στάση των Καυκασίων ανταρτών θα αποτελέσει, το 1944, το βασικό επιχείρημα
για την λήψη της απόφασης να εκτοπισθεί το σύνολο των Τσετσένων και των Ινγκούσιων στην Κεντρική Ασία. Η επιστροφή τους θα επιτραπεί μόνον το
1957, στο πλαίσιο των αλλαγών που θα λάβουν χώρα
μετά το 20ο συνέδριο.
Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1980, θα υπάρξει
μια σχετικά ήρεμη περίοδος συμβίωσης. Όπως, όμως,
αποδείχθηκε από τους δύο αιματηρούς ρωσσο-τσετσενικούς πολέμους8 που ακολούθησαν, οι πληγές
41
δεν είχαν επουλωθεί. Αντιθέτως, αναβίωσαν ακραίες τάσεις του Ισλάμ, σε μια ευνοϊκή για αυτές διεθνής
συγκυρία. Η ενίσχυση των σαλαφιστών, έναντι των
μετριοπαθών σούφι, στην Τσετσενία και στο Νταγκεστάν, σήμαινε την εμπλοκή, στις εξελίξεις στον
Καύκασο, όχι μόνον των χωρών της αραβικής χερ-
σονήσου αλλά και ακραίων φονταμενταλιστικών οργανώσεων. Αναμφίβολα, επομένως, ο Καύκασος θα
συνεχίζει να συνιστά, παρά την, κυνική συχνά, αποφασιστικότητα του Πούτιν, την αχίλλειο πτέρνα της
Ρωσσίας, και ταυτόχρονα εστία εκκόλαψης ακραίων
ισλαμιστικών στοιχείων.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
1 Ο Τολστόϊ θα βρεθεί κι ο ίδιος, το 1851,
στο πολεμικό μέτωπο του Καυκάσου.
2 Στην δημοκρατία της Καλμουκίας κατοικεί μεγάλος αριθμός βουδιστών. Τον 19ο
αιώνα, στην ευρύτερη περιοχή, καταγράφηκαν μασδαϊστές και ανιμιστές. Seely, Robert,
Russo-Chechen Conflict 1800-2000 A deadly
Embrace, σελ. 5.
3 Στον βόρειο Καύκασο, οι Τσετσένοι αποτελούν την πιο πολυάριθμη εθνότητα (απογραφή 1989: 956,879 Τσετσένοι και 237,438
Ινγκούσιοι, Johanna Nichols. Who are the
Chechens?, http://www.hartford-hwp.com/
k
Μ
archives/63/077.html).
3BennigsenAlexandre&S.EndersWimbush,
Mystics and Commissars, σελ. 19, Berkeley,
CA: University of California Press, 1985.
5 Μια νέα εξέγερση εκδηλώνεται το 1877,
στην διάρκεια του ρωσσο-τουρκικού πολέμου. Τμήματα του μουσουλμανικού πληθυσμού εγκαταλείπουν τις εστίες τους και καταφεύγουν στα οθωμανικά εδάφη, ενώ το
αντίστροφο συμβαίνει για τους χριστιανούς
της οθωμανικής αυτοκρατορίας.
6 «Διακήρυξη προς όλους τους Μουσουλμάνους της Ρωσσίας και της ανατολής»,
Καρλ Γιούνγκ
Ο μαθητής του Φρόιντ ήταν πράκτορας της CIA;
αθητής του Ζίγκµουντ Φρόιντ, ένας από
τους πατέρες της ψυχανάλυσης αλλά
και «πράκτορας 488» της CIA, ο Καρλ
Γιουνγκ (26 Ιουλίου 1875 - 6 Ιουνίου 1961) πρόσφερε σημαντικές υπηρεσίες στο αντιναζιστικό μέτωπο
την περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου δημιουργώντας ψυχολογικά πορτρέτα για προσωπικότητες
όπως ο Χίτλερ, ο Στάλιν και ο Μουσολίνι.
Ο Ελβετός ψυχίατρος στρατολογήθηκε από την
OSS, πρόγονο της CIA, όταν ήταν 70 ετών, το Νοέμβριο του 1943. Η παγκόσμια φήμη του έκανε τον
Άλεν Νταλς, αρχηγό της OSS, να τον προσεγγίσει
και να ξεκινήσει έτσι η πρώτη σοβαρή απόπειρα να
χρησιµοποιηθούν τα ψυχολογικά πορτρέτα στις επιχειρήσεις κατασκοπείας. Μάλιστα, ο Νταλς θεωρούσε ότι «οι αναλύσεις του δόκτωρος Γιουνγκ για τη
συμπεριφορά των ναζιστών ηγετών πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψιν» και έστελνε συχνά αναφορές μέσω της αμερικανικής πρεσβείας της Βέρνης.
Στις αναλύσεις του για το Χίτλερ ο Γιουνγκ ανέφερε ότι «σε µια στιγµή κρίσης, θα µπορούσε να αυ-
42
12.12.1917.
7 Η στροφή προς τα εθνικά κινήματα της
Ρωσσίας και οι υπερβολικές υποσχέσεις για
αυτονομία ή και ανεξαρτησία ήταν επιλογή
του ίδιου του Λένιν, και αποτέλεσε έναν καθοριστικό παράγοντα για την επικράτηση
των μπολσεβίκων τα κρίσιμα έτη της επανάστασης, δηλαδή έως το 1922.
8 Εάν η Ρωσσία έχανε τον πόλεμο στην
Τσετσενία, ήταν βέβαιο ότι αυτό θα σηματοδοτούσε την απαρχή ενός ντόμινο εξεγέρσεων και αποσχιστικών κινημάτων, όχι μόνον
στην περιοχή του βορείου Καυκάσου.
τοκτονήσει», κάτι που αποδείχθηκε απόλυτα ακριβές, όπως και πολλά άλλα στοιχεία των αναλύσεων.
Προέβλεψε επίσης ότι ο Φύρερ θα προσπαθούσε μέχρι τέλους και με κάθε μέσο να αποτρέψει την είσοδο των Σοβιετικών στο Βερολίνο. Ψυχολογικά προφίλ είχε σκιαγραφήσει και για τους δικτάτορες Στάλιν και Μουσολίνι.
Ακόμη και ο Ντουάιτ Αϊζενχάουερ, επικεφαλής
των συµµαχικών δυνάµεων στην Ευρώπη κατά τον
Β’ Παγκόσµιο που αργότερα έγινε πρόεδρος των
ΗΠΑ, βασίστηκε σε αναλύσεις του Γιουνγκ για να
αναπτύξει τη στρατηγική του, ώστε να πείσει τους
Γερμανούς για την ήττα τους. Έτσι, η ανάλυση των
μεθόδων της ναζιστικής προπαγάνδας από τον Ελβετό ψυχολόγο αποδείχθηκε πολύτιμη.
Ο Νταλς είχε πει σε φίλο του ότι «δεν θα µάθει
ποτέ κανείς την τεράστια συµβολή του δόκτορος
Γιουνγκ στη συµµαχική νίκη», κάτι που αποδείχθηκε
λανθασμένο. Με την αποκάλυψη των αρχείων και την
έκδοση της νέας βιογραφίας του Καρλ Γιουνγκ έγινε εμφανής η ιστορική σημασία του «πράκτορα 488».
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
επιστημονικά νέα
Μυστήριο στην
Αμφίπολη
Η
ανεύρεση, στην Αμφίπολη Σερρών, ενός
μεγαλοπρεπούς όσο και μυστηριώδους αρχαίου τάφου, που όμοιόν του δεν έχει συναντήσει η αρχαιολογική σκαπάνη έως σήμερα, εξάπτει την φαντασία και πυροδοτεί το παγκόσμιο επιστημονικό ενδιαφέρον. Πρόκειται για μία από τις πιο
σπουδαίες αρχαιολογικές ανακαλύψεις, όμως καλύπτεται ακόμη από πυκνό πέπλο μυστηρίου, ενώ ταυτόχρονα τέθηκε αμέσως το ερώτημα: μήπως είναι
θαμμένος εκεί ο Μέγας Αλέξανδρος; Βρέθηκε αυτό
που θεωρείται ως όνειρο ζωής για πολλούς διεθνούς
κύρους αρχαιολόγους;
Ο τύμβος, που αποκαλύπτεται στην θέση Καστά
της Αμφίπολης, διαθέτει κτιστό περίβολο εξαιρετικής
κατασκευής, που φθάνει σε ύψος τριών μέτρων και
αποτελείται από βάσεις, ορθοστάτες, ανωδομή και επιστέψεις από λευκό μάρμαρο της Θάσου. Η περιφέρεια του τύμβου είναι περί τα 500 μέτρα, από τα οποία έχουν ανασκαφεί τα 405, έχει συνολικό ύψος
3,00μ. διάμετρο 1,60μ., ενώ η χρονολόγησή του ορίζεται στα τέλη του 4ου π.Χ. αιώνα. Πρόκειται για εξαιρετικά αξιόλογο κτιστό περίβολο, που ορίζει χωμάτινο τύμβο και είναι κατασκευασμένος με βάσεις, ορθοστάτες, ανωδομή και επιστέψεις από λευκό μάρμαρο
Θάσου. Ο τάφος είναι σχεδόν δέκα φορές μεγαλύτερος από τον τάφο του Μακεδόνα βασιλιά Φιλίππου
στην Βεργίνα. Και αυτό παραπέμπει σε δημιούργημα
που θα κατασκευαζόταν μόνον για έναν βασιλιά. Εξωτερικά έχει επενδυθεί με μάρμαρο άριστης ποιότητας,
λαξευμένο με τέτοιον τρόπο, που προκαλεί δέος τόσο
η αρμονία όσο και η τελειότητα της εργασίας.
Στα μεταγενέστερα της κατασκευής του χρόΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
νια, το μνημείο καταστράφηκε, με αποτέλεσμα να
έχουν χαθεί πολλά αρχιτεκτονικά μέλη του. Κάποια
απ’ αυτά εντοπίσθηκαν από την έρευνα της ΚΗ΄
Εφορίας εγκατεσπαρμένα στην περιοχή του χώρου του Λέοντος της Αμφιπόλεως. Πολλά είχαν ήδη
επαναχρησιμοποιηθεί για την κατασκευή της βάσης
του. Επομένως, ο εντυπωσιακός περίβολος φαίνεται
να συνδέεται με τον Λέοντα της Αμφιπόλεως, που
κατά μία εκδοχή ήταν τοποθετημένος στην κορυφή
του χωμάτινου τύμβου. Ας σημειωθεί, όμως, ότι ο τύμβος της Αμφίπολης δεν είναι νέο «εύρημα», αντίθετα οι πρώτες ανασκαφές στη θέση Καστά είχαν αρχίσει στην δεκαετία του ’60 από τον αείμνηστο αρχαιολόγο Δ. Λαζαρίδη. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, ο τάφος έχει
θολωτό-πυραμιδωτό σχήμα, στην δε κορυφή του
ήταν τοποθετημένος κατά μία άποψη ο γνωστός σε
όλους Λέων της Αμφίπολης, ο οποίος είχε ανευρεθεί από Έλληνες στρατιώτες το 1912 και οι Άγγλοι
είχαν αποπειραθεί να τον μεταφέρουν στην Αγγλία
το 1916, κατά την διάρκεια της συμμαχικής κατοχής
της χώρας, επακόλουθο του διχασμού. Άλλωστε το
λιοντάρι είναι το χαρακτηριστικώτερο σύμβολο του
Μακεδονικού Βασιλείου. Επομένως, είτε πρόκειται
για τον τάφο του Μεγάλου Αλεξάνδρου είτε όχι, έχει
μεγάλη αρχαιολογική αξία.
Σύμφωνα με την επίσημη ενημέρωση από την προϊσταμένη της ΚΗ’ Εφορείας Αρχαιοτήτων Σερρών
Κατερίνα Περιστέρη, «έως σήμερα δεν έχει προχωρήσει η ανασκαφική έρευνα. Αν οι επιστήμονες δεν προχωρήσουν τις έρευνες, αν δεν μπουν μέσα στο ταφικό
μνημείο, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε σε ποιόν ανήκει
ο τάφος αυτός», τόνισε και πρόσθεσε: «Είναι γεγονός
ότι μιλάμε για ένα μεγάλο και σημαντικό ταφικό μνημείο. Τα στοιχεία που οδηγούν τους επιστήμονες στο
συμπέρασμα αυτό είναι δύο: το πρώτο είναι ο ταφικός
περίβολος, η περίμετρος του οποίου είναι πάρα πολύ
μεγάλη, γύρω στα 500 μέτρα. Ανάλογος ταφικός περίβολος δεν έχει ανακαλυφθεί ποτέ στον ελλαδικό χώρο.
43
Το άλλο στοιχείο είναι πως στην κορυφή του τύμβου
του μακεδονικού τάφου είχε τοποθετηθεί το Λιοντάρι
της Αμφίπολης. Άρα μπορούμε να μιλήσουμε με σιγουριά για κάποιον στρατηγό, για κάποια σημαντική προσωπικότητα που έχει ταφεί στον χώρο αυτό. Αυτός είναι
ο Λέων της Αμφίπολης που πιστεύεται ότι διακοσμούσε
την κορυφή του υπό ανακάλυψη τάφου. Είναι ένα από
τα σημαντικά μνημεία που διασώθηκαν και το μοναδικό που αναστηλώθηκε κοντά στην παλιά του θέση. Είναι ένα επιτάφιο μνημείο του 4ου π.Χ. αιώνα. Πιθανόν
ανήκει στον Λαομέδοντα, ναύαρχο και πιστό σύντροφο
του Μεγάλου Αλεξάνδρου».
Η Αμφίπολη ήταν αρχαία πόλη χτισμένη στην
ανατολική Μακεδονία, στις όχθες του ποταμού Στρυμόνα, στη θέση πόλης που παλαιότερα ονομαζόταν
«Εννέα Οδοί». Ιδρύθηκε από Αθηναίους το 437 π.Χ.,
με στόχο τον έλεγχο της πλούσιας σε πρώτες ύλες
περιοχή, και εγκαταλείφθηκε οριστικά τον 8ο αιώνα
μ.Χ. Σήμερα, στην περιοχή είναι χτισμένος ο ομώνυμος σύγχρονος οικισμός, που βρίσκεται περίπου 60
χλμ. νοτιοανατολικά των Σερρών.
Η αρχαιολογική έρευνα έχει αποκαλύψει ερείπια ανθρώπινης εγκατάστασης που χρονολογούνται
γύρω στο 3.000 π.Χ. Εξ αιτίας της στρατηγικής της
θέσης, η περιοχή είχε οχυρωθεί από πολύ νωρίς Το
480 π.Χ. ο Ξέρξης περνώντας από την περιοχή έθαψε
ζωντανούς εννέα νεαρούς άντρες και εννέα παρθένες ως θυσία σε ποτάμιο θεό. Έναν χρόνο μετά, στην
Αμφίπολη, ο βασιλιάς της Μακεδονίας Αλέξανδρος
Α΄ νίκησε τα υπολείμματα του στρατού του Ξέρξη.
Τον 5ο αιώνα π.Χ., οι Αθηναίοι επιχείρησαν να
αποικίσουν την περιοχή που είχε άμεση πρόσβαση
σε σημαντικές πρώτες ύλες, όπως ο χρυσός και ο άργυρος του Παγγαίου και τα πυκνά δάση της περιοχής -τα τελευταία ενδιέφεραν του Αθηναίους για την
ξυλεία τους. Η πρώτη απόπειρα της Αθήνας, το 465
π.Χ., να αποικήσει την περιοχή απέτυχε, διότι Θράκες Πελταστές συνέτριψαν στον Δραβίσκο την οπλιτική φάλαγγα 2.500-3.000 Αθηναίων αποίκων της
πόλης των Εννέα Οδών, οι οποίοι προχωρούσαν στη
νθρακική ενδοχώρα με σκοπό την κατάληψη των
προσοδοφόρων χρυσωρυχείων της. Η Αθήνα επανήλθε την εποχή του Περικλέους, το 437 π.Χ., ιδρύοντας την Αμφίπολη. Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, η
πόλη ονομάστηκε έτσι επειδή ο ποταμός Στρυμώνας
ρέει γύρω από την πόλη περιβάλλοντάς την.
Στην συνέχεια η Αμφίπολη έγινε η κύρια βάση
44
των Αθηναίων στην Θράκη και στόχος των Σπαρτιατών. Κατά την διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, οι Σπαρτιάτες κατέλαβαν την πόλη. Για την σωτηρία της πόλης στάλθηκε από τους Αθηναίους μία
αποστολή υπό την ηγεσία του Θουκυδίδη (του μετέπειτα ιστορικού). Η αποστολή απέτυχε, γεγονός
που οδήγησε τον Θουκυδίδη στην εξορία. Στην συνέχεια στάλθηκε ο Κλέων, ο οποίος σκοτώθηκε κατά
την μάχη της Αμφίπολης, μίας σφοδρής σύγκρουσης στην οποία βρήκε τον θάνατο και ο Σπαρτιάτης στρατηγός Βρασίδας. Με την ειρήνη του Νικία,
η Σπάρτη δεσμευόταν να αποδώσει την Αμφίπολη
στην Αθήνα, κάτι που δεν έγινε και αποτέλεσε σημείο νέων τριβών και ένα από τα θέματα που στάθηκαν αιτία να παραβιαστεί η ειρήνη και να ξαναρχίσει
ο Πελοποννησιακός Πόλεμος.
Οι Αθηναίοι δεν κατάφεραν να ανακαταλάβουν
την πόλη ξανά, παρά τις πολλές απόπειρες που έκαναν τα επόμενα χρόνια. Τελευταία ήταν το 358 π.Χ., η
οποία δεν είχε αίσια έκβαση γι’ αυτούς, και έναν χρόνο μετά η πόλη καταλήφθηκε από τον Φίλιππο και
έγινε μέρος του βασιλείου των Μακεδόνων. Ο Φίλιππος φρόντισε να μεταφέρει εκεί μεγάλο αριθμό υπηκόων του, για να αλλάξει την σύσταση του πληθυσμού προς ώφελός του. Την περίοδο του Μεγάλου
Αλεξάνδρου, η Αμφίπολη και το επίνειό της στο Αιγαίο είχαν εξελιχθεί σε πολύ σημαντική ναυτική βάση
των Μακεδόνων, και γενέτειρα τριών σημαντικών
ναυάρχων, του Νεάρχου, του Ανδροσθένους και του
Λαομέδοντος. Από εκεί ξεκίνησε και ο στόλος του
Μεγάλου Αλεξάνδρου για την Ασία. Στην ελληνιστική εποχή, άποικοι από την πόλη ίδρυσαν -με προτροπή του Σελεύκου- μια ομώνυμη πόλη στις όχθες του
Ευφράτη, επί της παλαιοτέρας αραμαϊκής Θαψάκου.
Στην περιοχή έχουν βρεθεί πολλές επιτύμβιες στήλες, αναθηματικά ανάγλυφα και αγάλματα, όπως και
χρυσά κοσμήματα (στους τάφους). Επίσης βρέθηκαν πολλά αγγεία που μαρτυρούν έντονη εμπορική
κίνηση. Εκτός από τα αρχαιότερα ευρήματα, τμήματα των αρχαίων τειχών και το ιερό της μούσας Κλειώς, διασώζονται επίσης τμήματα οικιών της ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής. Πολλά ευρήματα εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αμφίπολης,
όπου μπορεί κανείς να γνωρίσει την ιστορική πορεία
της αρχαίας πόλης και της άμεσης περιοχή της.
επιμέλεια: Παύλος Καρούσος
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
αφιερωμα:
Υπάρχει
έξοδος
από το
μνημόνιο;
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
45
το πρόβλημα είναι πολιτικό
Η
εξέλιξη των μακροοικονομικών μεγεθών δείχνει σαφώς το διαγραφόμενο αδιέξοδο της
μνημονιακής πολιτικής. Τα θρασύτατα και
βαθειά ανήθικα ψεύδη περί «μηδενικών νέων μέτρων», «πρωτογενούς πλεονάσματος», «τερματισμό
του μνημονίου» και «εξόδου στις αγορές» αποσκοπούν στον αποπροσανατολισμό, στον εφησυχασμό και
στην αδρανοποίηση της κοινής γνώμης. Η ίδια η τρόϊκα όμως ανατρέπει βίαια την κυβερνητική προπαγάνδα. Η πρόσφατη επίσημη αναγγελία λήψης νέων μέτρων, νέου πακέτου στήριξης και νέου μνημονίου για
το επόμενο έτος ήδη αναιρούν οποιαδήποτε αξιοπιστία της τεχνητής κυβερνητικής αισιοδοξίας.
Η παραμονή στην μνημονιακή λογική είναι πλέον
βέβαιο ότι οδηγεί την Ελλάδα στην κοινωνική αποδόμηση, στην οικονομική κατάρρευση, στην πολιτική
αποσταθεροποίηση. Επείγει ο άμεσος τερματισμός της
και η ριζική αλλαγή πλεύσης του ελληνικού κράτους.
Αλλά οι αντιμνημονιακές δυνάμεις (στις οποίες
ασφαλώς δεν συμπεριλαμβάνεται ο ΣΥΡΙΖΑ, που είναι το τελευταίο χαρτί της μνημονιακής παράταξης),
δεν έχουν μέχρι σήμερα αρθρώσει υπεύθυνη, σοβαρή
και τεκμηριωμένη πρόταση εξόδου από το μνημόνιο.
Απειλούν ως άλλοι Μπρανκαλεόνε την Ευρωπαϊκή
Ένωση, φαντάζονται ότι θα την τρομάξουν με στάση
πληρωμών και μονομερή διαγραφή του χρέους, αποφεύγουν να μας πουν τι θα κάνουν όταν η τρόϊκα ακυρώσει την εκταμίευση της επόμενης δόσης, επαναλαμβάνουν την γεωργοπαπανδρεϊκή παρόλα ότι «λεφτά
υπάρχουν», αλλά κανείς μα κανείς τους δεν μας παρουσίασε ένα οργανωμένο σχέδιο εξόδου από το μνημόνιο και αντικατάστασής του από μία συγκεκριμένη,
οικονομετρικά τεκμηριωμένη πολιτική.
Άρα η πραγματική συζήτηση δεν έχει αρχίσει. Αλλά
πρέπει, και μάλιστα επειγόντως, αλλοιώς του χρόνου
τέτοια εποχή οι Έλληνες αστοί ιδιοκτήτες ακινήτων
θα κοιμούνται στους πάγκους των πάρκων των βορείων προαστίων, οι επιχειρηματίες θα είναι επαίτες, οι
τελευταίες βιομηχανίες θα έχουν εγκαταλείψει οριστι-
46
κά την χώρα, η νεολαία θα έχει μεταναστεύσει μαζικά
και οι γέροντες θα μαζεύουν χόρτα στις αλάνες για μεσημεριανό. Χωρίς κανείς να συνυπολογίσει τις τρομακτικές πολιτικές συνέπειες, την βιωσιμότητα της δημοκρατίας, και επίσης και το τι θα σημαίνουν όλα για
την ακεραιότητα του ελληνικού κράτους, την οποία
φυσικά καμμία τρόϊκα δεν θα υπερασπιστεί.
Αυτά όλα δεν αποτελούν μία υπόθεση εργασίας ή
μία ζοφερή προοπτική, αλλά μία ζοφερή πραγματικότητα που ήδη εκτυλίσσεται.
Η ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ θέτει λοιπόν σήμερα το μέγα
θέμα της εξόδου από το μνημόνιο και της δυνατότητας εκπόνησης ενός άλλου σχεδίου για την ελληνική
οικονομία. Το ζήτημα της επιστροφής στην δραχμή ή
σε κάποιο άλλο νόμισμα ή της παραμονής εντός της
ευρωζώνης χωρίς μνημόνιο (όλες οι εκδοχές συζητώνται στο παρόν αφιέρωμα) είναι σημαντικές μεν πτυχές της συζήτησης αλλά δευτερεύουσες ως προς την
αναγκαιότητα της άμεσης διακοπής της ασκούμενης
σήμερα ολέθριας πολιτικής.
Επίσης όλα αυτά είναι δευτερεύοντα ως προς την ουσία του ζητήματος: μόνον μία νέα πολιτική ηγεσία μπορεί να διασώσει την χώρα από τον όλεθρο. Με αυτήν
την ηγεσία, την σημερινή, η μεν παραμονή στο ευρώ θα
αποδειχθεί ολέθρια, η δε έξοδος από αυτό επικίνδυνη.
Μόνον μία νέα πολιτική ηγεσία μπορεί να εγγυηθεί
την παραμονή της χώρας στο ευρώ χωρίς μνημόνιο, αν
συμφωνήσουμε ότι αυτός είναι ο ενδεδειγμένος δρόμος. Μόνον μία νέα πολιτική ηγεσία μπορεί να εγγυηθεί μία ομαλή και δημιουργική αλλαγή νομίσματος,
εάν συμφωνήσουμε ότι αυτό πρέπει να γίνει.
Το αφιέρωμα του τέταρτου τεύχους της ΝΕΑΣ
ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ αποσκοπεί απλά να ανοίξει την συζήτηση σε υπεύθυνη βάση, μακρυά από λαϊκισμούς και δημαγωγικές προσεγγίσεις.
Η ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
Αφιέρωμα
Οργανωμένη αναγέννηση
του πρωτογενούς τομέα
Ο
ι δύο παράλληλοι στόχοι στους οποίους
θα πρέπει να προσανατολισθεί η Ελληνική
αγροτική οικονομία είναι η σχετική αυτάρκεια και το εξαγωγικό εμπόριο. Ως σχετική αυτάρκεια
ορίζω εδώ την μαζική παραγωγή εδώδιμων προϊόντων χαμηλού κόστους και συναφούς χαμηλής τιμής, που θα καλύπτει σε σημαντικό βαθμό τις ανάγκες της εγχώριας αγοράς, ενώ ταυτόχρονα θα συμβάλει στην δραστική μείωση των εισαγωγών, στην
βελτίωση του εμπορικού ισοζυγίου και στην μείωση
του ελλείμματος. Παράλληλα θα δημιουργήσει χιλιάδες θέσεις εργασίας.
Για την ανάπτυξη αγροτικών επιχειρήσεων που
θα απευθύνονται στην εγχώρια αγορά απαιτείται κάποιου είδους προστατευτική πολιτική, η οποία ασφαλώς δεν θα αντίκειται προς το ευρωπαϊκό και διεθνές πλαίσιο ελεύθερου εμπορίου στο οποίο υπάγεται συμβατικά η χώρα μας. Η πολιτική αυτή, με το κατάλληλο μείγμα φοροαπαλλαγών, κινήτρων, διαφήμισης και διευκολύνσεων, που –επαναλαμβάνω- δεν θα
αναιρεί τους κανόνες ελεύθερου εμπορίου, θα στρέψει
την εγχώρια ζήτηση προς προϊόντα ελληνικής παραγωγής. Αλλά και οι Έλληνες παραγωγοί θα καταβάλουν κάθε προσπάθεια ώστε να παράγουν προϊόντα
χαμηλού κόστους και καλής ποιότητας, που θα προσελκύσουν-μαζί με τον πατριωτισμό- τους καταναλωτές με την αξία τους. Αυτή η πολιτική θα ανακουφίσει το κράτος από την κατάσταση ομηρίας από τις
διεθνείς αγορές και τις διακυμάνσεις των τιμών, στην
οποία βρίσκεται σήμερα. Ορισμένοι θα σπεύσουν να
χαρακτηρίσουν την πολιτική αυτή «εθνικιστική» ή
«κλειστοφοβική». Όμως, η πείρα δείχνει ότι μόνον οικονομίες που στηρίζονται σε μία ισχυρή παραγωγική βάση, που καλύπτει σε μεγάλο βαθμό τις εγχώριες ανάγκες, έχουν την δυνατότητα της εξωστρέφειας.
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
του Μ. Αμάραντου
Χώρες όπως οι ΗΠΑ ή η μικρή αλλά πάμπλουτη Ελβετία, που πρωταγωνιστούν στο διεθνές εμπόριο, παράγουν αρκετά αγροτικά προϊόντα ώστε να μην αντιμετωπίσουν πρόβλημα σε συνθήκες παγκόσμιας κρίσης ή κατάρρευσης του διεθνούς εμπορίου. Αντιθέτως η Ελλάδα της Μεταπολίτευσης έφθασε στο σημείο να εισάγει από τις γειτονικές βαλκανικές της χώρες αμνοερίφια και οπωροκηπευτικά (!), και από την
μακρινή Καλιφόρνια σταφίδες (!!). Δεν χρειάζεται να
είναι κανείς οικονομικός εθνικιστής για να συνειδητοποιήσει πόσο νοσηρό είναι αυτό το φαινόμενο.
Ο δεύτερος στόχος, δηλαδή το εξαγωγικό εμπόριο,
είναι αυτός που θα προσφέρει στην χώρα διεθνή παρουσία, επικοινωνία με τις μεγάλες αγορές, οικονομική ευρωστία και εισροή συναλλάγματος. Το πρώτο
στάδιο για την δημιουργία μίας ισχυρής εξαγωγικής
βάσης στην χώρα μας είναι η καταγραφή των συγκριτικών πλεονεκτημάτων που διαθέτουμε. Απαιτείται
ως εκ τούτου η εκπόνηση ειδικών μελετών ανά περιφέρεια, οι οποίες θα λαμβάνουν υπ’ όψιν το ανάγλυφο του εδάφους, το μικροκλίμα, το υδατικό δίκτυο,
τις πηγές ενέργειας, τις τοπικές παραγωγικές παραδόσεις, το επίπεδο τεχνογνωσίας, το τοπικό εκπαιδευτικό σύστημα, το κόστος παραγωγής κλπ.
Στην διεθνή αγορά υπάρχει ζήτηση για προϊόντα
που διαθέτουν ποιοτικά χαρακτηριστικά, που καλύπτουν εξειδικευμένες ανάγκες και που διαθέτουν
υψηλές προδιαγραφές. Η επιτυχία στην διεθνή αγορά δεν είναι τόσο, σύμφωνα με την γνώμη πολλών
ειδικών στο εξαγωγικό εμπόριο, ζήτημα χαμηλού κόστους όσο υψηλής ποιότητας και ονομασίας προέλευσης (branding). Μία αποτελεσματική εξαγωγική
πολιτική στηρίζεται αφ’ ενός στην παραγωγή εξαιρετικών πιστοποιημένων αγροτικών προϊόντων με ονομασία προέλευσης και αφ’ ετέρου σε μία οργανωμέ47
νη προσπάθεια προώθησής τους στις διεθνείς αγορές.
Ιδιαίτερα στο δεύτερο σκέλος, μία δυναμική κυβέρνηση μπορεί να συμβάλει καθοριστικά. Η επιτυχία στο
εξαγωγικό εμπόριο θα αποφέρει στο κράτος αφθονία
συναλλάγματος, και ως γνωστόν το συνάλλαγμα είναι η βασικώτερη πηγή δημοσιονομικής ευρωστίας
επομένως και πολιτικής ισχύος ενός κράτους.
Ασφαλώς, το πρώτιστο μέλημα κάθε οικονομικής
ανασυγκρότησης είναι η βιωσιμότητα του οικονομικού συστήματος και η ισορροπημένη σχέση του με
το περιβάλλον. Δεν υπάρχει εδώ χώρος για την ανάπτυξη της έννοιας της βιώσιμης ανάπτυξης, αλλά είναι σημαντικό να τονισθεί ότι σύμφωνα με την διεθνή βιβλιογραφία κεντρικός στόχος της είναι οι υψηλοί αλλά διατηρήσιμοι ρυθμοί ανάπτυξης, χωρίς να
απομειώνονται οι πόροι που την στηρίζουν. Και αντιλαμβάνεται κανείς ότι ένα νέο, υγιές και παραγωγικό οικονομικό σύστημα οφείλει να υπηρετεί όχι τον
στόχο μίας συνεχούς αναπτυξιακής φρενίτιδας χωρίς
όρια αλλά την εγκαθίδρυση μίας σταθερής ισορροπίας μεταξύ πόρων, παραγωγής και κατανάλωσης.
Ιδού μερικά βασικά μέτρα που θα δημιουργήσουν
το πλαίσιο που απαιτείται για την αγροτική ανάπτυξη της χώρας:
1. εκπόνηση πενταετούς σχεδίου αγροτικής αναπτύξεως από ολιγομελή ομάδα εκπροσώπων των παραγωγικών τάξεων και τεχνοκρατών (γεωπόνων και
ζωολόγων, αγροτικών οικονομολόγων και κοινωνιολόγων, εδαφολόγων, υδατολόγων κλπ.). Σ’ αυτήν
την διαδικασία κεντρικό ρόλο θα κληθούν να παίξουν εκπρόσωποι παραγωγών βιολογικών προϊόντων και του εκκολαπτόμενου αλλά σημαντικού κινήματος των Νέων Αγροτών. Κεντρικοί στόχοι της
αγροτικής αναγέννησης θα είναι όπως προανέφερα
η σχετική αυτάρκεια σε αγροτικά προϊόντα και η παραγωγή πλεονάσματος προς εξαγωγή, και επομένως
η δημιουργία ενεργητικού εμπορικού ισοζυγίου. Η
ομάδα θα καταγράψει τα διεθνή συγκριτικά πλεονεκτήματα που διαθέτει κάθε νομός (τοπικά προϊόντα
με ονομασία προέλευσης κλπ.) και θα οργανώσει βάσει αυτών την δομή της παραγωγής σε περιφερειακή βάση, με την σύμπραξη τοπικών κοινωνιών, επενδυτών και κράτους. Το σχέδιο αυτό θα είναι μέρος
ενός συνολικώτερου πενταετούς σχεδίου οικονομικής αναπτύξεως, στο οποίο θα αναφερθώ παρακάτω.
2. δημιουργία υποδομής για την αρωγή νέων
αγροτών, που θα συμβουλεύει και θα εποπτεύει την
48
δημιουργία αγροτικών επιχειρήσεων παραγωγής πιστοποιημένων βιολογικών προϊόντων με ονομασία
προέλευσης, που θα διοχετεύονται στην διεθνή αγορά. Θα υπάρχει επιδότηση των νέων αγροτών όχι σε
χρήμα αλλά σε γεωργικό εξοπλισμό και ζωικό-φυτικό κεφάλαιο. Επίσης θα είναι δυνατή η παραχώρηση
κρατικών γαιών με ενοικίαση για 99 χρόνια σε νέους
αγρότες και η πλήρης φοροαπαλλαγή για την πρώτη πενταετία.
3. ίδρυση γεωργικών λυκείων. Αλλά και για τους
αποφοίτους γενικών λυκείων θα πρέπει να δημιουργηθούν γεωργικές σχολές επιμόρφωσης βιοκαλλιεργητών μονοετούς διάρκειας στην πρωτεύουσα κάθε
νομού Επίσης θα πρέπει να εισαχθούν στοιχεία περιβαλλοντολογικής και αγροτικής παιδείας στην Μέση
Εκπαίδευση.
4. διακρατικές συμφωνίες με τρίτες χώρες(π.χ.
ΗΠΑ, Αυστραλία, Κίνα) για την απορρόφηση ελληνικών γεωργικών προϊόντων. Εδώ θα πρέπει να δραστηριοποιηθούν οι εμπορικοί ακόλουθοι, απόφοιτοι της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης, στους
οποίους θα ανατεθούν συγκεκριμένοι στόχοι με μετρήσιμα αποτελέσματα.
5. υποστήριξη δημιουργίας επιχειρήσεων μεταποίησης και συσκευασίας των ελληνικών αγροτικών
προϊόντων στην επαρχία, ώστε να συνδεθεί ο πρωτογενής με τον δευτερογενή τομέα.
6. δημιουργία δομής υποστήριξης των εξαγωγών
ελληνικών προϊόντων. Η επιστήμη του branding θεωρείται στις ανεπτυγμένες οικονομίες η βάση του
αγώνα για επικράτηση μίας εταιρίας ή ενός προϊόντος στις διεθνείς αγορές. Ολόκληρο το τμήμα της
δημόσιας διοίκησης που εμπλέκεται στο εξωτερικό
εμπόριο της χώρας θα πρέπει να λειτουργήσει σαν
τμήμα branding πολυεθνικής επιχείρησης.
7. οργάνωση και εκτέλεση μικρών κατά τόπους
εγγειοβελτιωτικών έργων, με σκοπό α. την εκμετάλλευση της υδατόπτωσης, την συγκράτηση των υδάτων και την διοχέτευσή τους στην άρδευση, β. την
δημιουργία δικτύων αποστράγγισης, άρδευσης και
εκκένωσης των υδάτων, διαπλάτυνσης της κοίτης
ποταμών και καναλιών, αντιχειμαρρικά έργα, κατασκευή αναβαθμίδων και εξημέρωση του τοπίου, διάνοιξη διόδων πρόσβασης, επιχωματώσεις, κατασκευή υποστηρικτικών τοιχίων κλπ.
8. η ίδρυση ή μάλλον επανίδρυση των αγροτικών
συνεταιρισμών σε κάθε περιοχή πρέπει να στηριχθεί
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
Αφιέρωμα
όχι στην κρατική χρηματοδότηση αλλά στην πανάρχαια αρχή που αντιστοιχεί στην ατομικιστική, δημιουργική και φιλοπρόοδη φύση του Έλληνα: την συμμετοχή όλων στα κέρδη και στις ζημίες. Ο νέος συνεταιρισμός θα είναι μία δομή τυποποίησης, διακίνησης, προώθησης και ακόμα εξαγωγής του κοινού
προϊόντος, ενώ κάθε παραγωγός θα διατηρεί την αυτοτέλειά του. Η κοινή συνεταιριστική δομή θα απασχολεί διαφημιστές, marketeers και managers με
σπουδές και εμπειρία, και θα διαθέτει αποτελεσματική και ευέλικτη διοικητική υποστήριξη.
9. η δημιουργία μεταφορικών οδών, πυκνού οδικού δικτύου στην επαρχία, προσβάσεων σε απομακρυσμένες περιοχές, θαλασσίων μεταφορών κλπ.,
που να μειώσουν κάθετα τον χρόνο μεταφοράς και
κατά συνέπεια το κόστος συντήρησης και μετακίνησης των προϊόντων.
10. τέλος, η ίδρυση Αγροφυλακής, Δασοφυλακής και Συνοριοφυλακής, θα εξασφαλίσουν συνθήκες ηρεμίας και ασφάλειας στην παραγωγική διαδικασία. Σε αυτά γίνεται εκτενέστερη αναφορά σε επόμενο κεφάλαιο.
Συνέπειες
Η αναγέννηση της γεωργίας και γενικά του πρωτογενούς τομέα της οικονομίας στην Ελλάδα θα επιφέρει μία βαθειά ευεργετική κοινωνιολογική μεταβολή: οι μεγάλες μάζες του πληθυσμού, που συνωστίζονταν τις τελευταίες δεκαετίες στις πόλεις ασκώντας
ως επί το πλείστον παρασιτικές δραστηριότητες και
υιοθετώντας ένα life style νεοπλουτικό, αναντίστοιχο προς τα παραδοσιακά λιτά ελληνικά ήθη, θα επιστρέψουν στην ύπαιθρο. Θα ανακτήσουν την πολύτιμη και σωτήρια επαφή με την πραγματικότητα. Θα
επανασυνδεθούν με το πανάρχαιο νήμα της παραδοσιακής τεχνογνωσίας, πολύτιμο απόκτημα της πείρας αιώνων, που επιτρέπει την βέλτιστη αξιοποίηση
των περιορισμένων πόρων της Ελληνικής γης και την
αποτελεσματική αντιμετώπιση των τοπικών ιδιαιτεροτήτων της μικρογεωγραφίας και του μικροκλίματος. Η παράδοση, που περιφρονήθηκε από τους νεοαστούς ως γραφικότητα και φολκλόρ, θα ξαναβρεί
το πραγματικό της νόημα, ήτοι οδηγός επιβίωσης και
προσαρμογής στις δύσκολες γεωοικονομικές συνθήκες
της χώρας. Η στενή επαφή με την φύση θα εξυγιάνει
τα πνεύματα και θα ενδυναμώσει τα σώματα και τις
ψυχές. Οι εγκέφαλοι θα αποκτήσουν ξανά ταχύτατα
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
αντανακλαστικά, ευελιξία, φαντασία, ευστροφία, επινοητικότητα, αντοχή, υπομονή και επιμονή.
Φυσικά, δεν θα πρόκειται για μία επιστροφή στην
αγροτική κοινωνία του παρελθόντος. Η σύγχρονη τεχνολογία θα διατηρήσει, στην νέα παραγωγική κοινωνία που θα δημιουργηθεί, τα πλεονεκτήματα των παγκοσμίων δικτύων επικοινωνίας, της ταχείας ηλεκτρονικής, τηλεοπτικής και ραδιοφωνικής
ενημέρωσης (και ψυχαγωγίας), της εύκολης πρόσβασης στην τεχνογνωσία, της χρήσης σύγχρονων μηχανημάτων στην παραγωγή. Αυτά όμως όλα θα αποκτήσουν διαφορετική, πιο δημιουργική και πιο υγιή
λειτουργία από το σημερινό καταθλιπτικό και φθοροποιό «σερφάρισμα» άνευ αντικειμένου στο διαδίκτυο, και θα συνδεθούν με μία κοινωνία παραγωγών.
Ο σύγχρονος βιοκαλλιεργητής θα είναι μορφωμένος, σύγχρονος, τεχνολογικά επαρκής, πολύγλωσσος, θα έχει πλήρη επίγνωση των συνθηκών της παγκόσμιας αγοράς και των δικτύων που οδηγούν το
προϊόν του μέχρι την φάση της κατανάλωσης. Θα έχει
γνώσεις βιολογίας, χημείας, αγροτικής οικονομίας,
management-marketing, θα παρακολουθεί την κεφαλαιαγορά και θα είναι σε θέση να συντάσσει ισολογισμούς. Θα αντιμετωπίζει με αισιοδοξία το μέλλον, θα
σχεδιάζει με επιστημονική επάρκεια τα επόμενα βήματά του, θα συνεργάζεται στενά με όλους τους υπόλοιπους συντελεστές της παραγωγικής διαδικασίας. Θα
είναι σε θέση να αντιμετωπίσει με ψυχραιμία τις αντιξοότητες, η δε δυνατότητα της μικρής (ή μεγάλης) παραγωγικής μονάδας του να τον θρέψει σε περίπτωση
παγκόσμιας κρίσης θα του προσδίδει ασφάλεια. Υπ’
αυτές τις συνθήκες θα είναι σε θέση να δημιουργήσει
μία ισορροπημένη οικογένεια. Μία κοινωνία αποτελούμενη από ολοκληρωμένες προσωπικότητες όπως
αυτή που περιγράφω, ασφαλώς θα είναι μία υγιής, κάτι
περισσότερο: μία ισχυρή κοινωνία.
Ας τονίσουμε εδώ να τονίσω ότι ο παραγωγός γίνεται ενεργός πολίτης με επιχειρήματα βασισμένα
στην πραγματικότητα και δικαίωμα λόγου που βασίζεται στην προσωπική του συμμετοχή και συμβολή στην
αναπαραγωγή της κοινωνίας στην οποία ζει. Στην αρχαία Ελλάδα, που όλοι επικαλούνται ρητορικά, οι ιδιότητες του πολίτη, του παραγωγού και του οπλίτη ήσαν
αλληλένδετες, αυτή δε η τριπλή ταυτότητα αποτέλεσε
την βάση της σπουδαιότερης πολιτειακής και πολιτισμικής δομής της παγκόσμιας ιστορίας και των κορυφαίων πνευματικών επιτευγμάτων της.
49
Mπορούμε να αντισταθούμε (;)
του Νικόλα Δημητριάδη
Η
κρίση έχει αποκαλύψει δύο δυσάρεστες
αλήθειες. Πρώτον: το παλιό μεταπολιτευτικό μοντέλο οργάνωσης της ελληνικής
κοινωνίας και οικονομίας δεν πρόκειται να επανέλθει. Η παγκόσμια κρίση έφερε το τέλος του. Μετά
από τρία χρόνια δημαγωγίας, οι Έλληνες δείχνουν
να καταλαβαίνουν ότι δεν πρόκειται να επιστρέψουμε στην προ-μνημονίου κατάσταση. Τη διαπίστωση
αυτή διαδέχεται μια δεύτερη, ακόμη χειρότερη: Δεν
υπάρχει ολοκληρωμένο μοντέλο οργάνωσης της χώρας, πέρα από αυτό που εφαρμόζουν η τρόικα και η
κυβέρνηση. Οι δυνάμεις του μνημονίου γνωρίζουν
ότι οι αντίπαλοί τους, σε όλο το πολιτικό φάσμα, είναι ανέτοιμοι να παράσχουν ένα συνεκτικό εναλλακτικό σχέδιο εξόδου από την κρίση. Αυτό, πέρα από
τις γνωστές παθογένεις του πολιτικού συστήματος.
οφείλεται και στην πολυπλοκότητα των προβλημάτων: Η Ελλάδα δεν αντιμετωπίζει μια απλή οικονομική κρίση. Βρίσκεται σε κατάσταση παρακμής σε
όλα τα επίπεδα: εθνικό, πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό, δημογραφικό, πολιτισμικό.
Τα πρώτα χρόνια της κρίσης είδαμε πολλούς δημαγωγούς να διακηρύσσουν «μαγικές λύσεις»: από
την έξοδο από το ευρώ, την ΑΟΖ και τα πετρέλαια,
μέχρι το «νέο Σύνταγμα». Τέτοιες επιμέρους αναλύσεις και προτάσεις, όσο σωστές και αν είναι (όταν
είναι), δεν είναι επαρκείς. Διότι η παρακμή είναι
συνολική – η αντιστροφή της απαιτεί μια πραγματική επανάσταση: Ένα νέο μοντέλο για την οργάνωση ολόκληρης της χώρας. Πρέπει να συνθέσουμε
ένα συνεκτικό όραμα για το αύριο. Ένα όραμα ικανό να ενεργοποιήσει την κοινωνία και να επαναφέρει την ελπίδα και την αγωνιστικότητα. Ο αγώνας,
λοιπόν, θα είναι δύσκολος και παρατεταμένος. Στο
άρθρο αυτό θα προσπαθήσουμε να αποτυπώσουμε
τις βασικές προκλήσεις που έχει να αντιμετωπίσει ο
ελληνικός λαός στα επόμενα –καθοριστικά για την
εθνική του επιβίωση– χρόνια.
50
Τι χώρα θέλουμε;
Η Ελλάδα του μνημονίου φέρνει στο νου τη μετεμφυλιακή Ελλάδα του Πιουριφόι και της πλήρους
κατάλυσης της εθνική κυριαρχίας. Αντιμετωπίζοντας
από τη μία την ανοιχτά αποικιακή πολιτική της Γερμανίας και από την άλλη τον νεοθωμανικό επεκτατισμό, η οικονομική κρίση παίρνει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Σε μια χώρα των συνόρων σαν την Ελλάδα,
με την ιδιαίτερη γεωπολιτική της θέση, τα πολιτικά
και οικονομικά προβλήματα διαπλέκονται με τα εθνικά. Δεν είμαστε Ισλανδία και αυτό πρέπει να το έχουμε κατά νου όταν προτείνουμε ριζικές αλλαγές (π.χ.
έξοδο απ’ την Ε.Ε.). Η χώρα θα ανακάμψει οικονομικά μόνο αν ανακτήσει παράλληλα την εθνική της
ανεξαρτησία και αποτινάξει το καθεστώς της εξάρτησης. Μπορεί η κοινωνία να σηκώσει το βάρος μιας
τέτοιας προσπάθειας; Είμαστε σε θέση να αλλάξουμε διεθνή προσανατολισμό; Μπορούμε να επεξεργαστούμε μια στρατηγική πολύπλευρης εξωτερικής
πολιτικής που να αναζητά την βαλκανική συνεργασία και το άνοιγμα στις χώρες της Μεσογείου;
Τι οικονομία θέλουμε;
Η τρόικα μας επιστρέφει στην δεκαετία του 50:
στη στρεβλή και αντίθετη με τα συμφέροντα του τόπου «ανάπτυξη», τη μαζική μετανάστευση, μια «Ελλάδα των γκαρσονιών και των υπηρετριών». Το ξένο
κεφάλαιο αγοράζει τη χώρα μισοτιμής, οι ελληνικές
ελίτ χαριεντίζονται με τους νεοθωμανούς και τους λογής λογής Φούχτελ για να εξασφαλίσουν την επιβίωσή τους, η οικονομία εξακολουθεί να είναι προσανατολισμένη στην καταστρεπτική και εκφυλιστική
μονοκαλλιέργεια του τουρισμού, ο πρωτογενής τομέας βαλτώνει, οι εγκληματικές «επενδύσεις» ετοιμάζονται να ολοκληρώσουν την καταστροφή (βλέπε
Σκουριές, Ελληνικό, προγράμματα φαστ τρακ κ.λπ.)
ενώ η εκμετάλλευση των μεταναστών εξακολουθεί
να προσδίδει στην ελληνική κοινωνία οιονεί δουλοΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
Αφιέρωμα
κτητικά χαρακτηριστικά: Οι μετανάστες αναλαμβάνουν την παραγωγική εργασία, την ώρα που οι γόνοι
της μεσαίων και ανώτερων στρωμάτων προσανατολίζονται στον τομέα των υπηρεσιών και το… εξωτερικό. Απάντηση σε όλα αυτά δεν μπορεί να είναι η αναβίωση του παρασιτικού μοντέλου του παρελθόντος.
Δεν μπορούμε να επιστρέψουμε σε μια μεταπρατική οικονομία στηριγμένη στο κράτος και τα ευρωπαϊκά κονδύλια. Το πρόβλημα δεν είναι απλώς η αναδιανομή του πλούτου αλλά πρωτίστως αυτή η παραγωγή του. Είναι προφανές ότι απαιτείται ένα νέο οικονομικό μοντέλο, βασισμένο στον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα, τις μικρές μονάδες παραγωγής, τη μείωση των εισαγωγών, τα συνεταιριστικά εγχειρήματα,
την κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία, την αποκέντρωση, την απαγκίστρωση από τον αθηνοκεντρισμό.
Δεν αρκούν, όμως, γι’ αυτό μόνον χρηματοδοτικά και
αναπτυξιακά προγράμματα. Μια νέα γενιά που έμαθε να περιφρονεί την χειρωνακτική εργασία, να ασφυκτιά στην ελληνική επαρχία, να αναζητά δουλειά στο
εξωτερικό, γαλουχημένη με τις αξίες και την κουλτούρα της παγκοσμιοποίησης, είναι πραγματικά έτοιμη να
αναλάβει ένα τέτοιο έργο; Αντιλαμβανόμαστε πόσο
βαθιές τομές και μετασχηματισμοί πρέπει να γίνουν
ώστε να μπορέσει η κοινωνία να στηρίξει την παραγωγική ανασυγκρότηση που όλοι επιθυμούμε;
Τι κοινωνία θέλουμε;
Η νέα οικονομική Κατοχή δεν θα μπορούσε να
εφαρμοστεί χωρίς το απαραίτητο μείγμα εκφοβισμού
και καταστολής. Η ποινικοποίηση των λαϊκών αγώνων, το μόνιμο καθεστώς φόβου που καλλιεργούν τα
ΜΜΕ και η τρομοκράτηση της κοινωνίας εντείνονται
διαρκώς. Μια κοινωνία δημογραφικά και ψυχικά γερασμένη, που ζει σε καθεστώς μόνιμου φόβου, χωρίς όραμα και ελπίδα, οδηγείται αναπόφευκτα στην
απελπισία και την παραίτηση, τη μαζική κατάθλιψη
και τις αυτοκτονίες. Ο χυδαίος ατομοκεντρισμός και
καταναλωτισμός των τελευταίων δεκαετιών, η αποπολιτικοποίηση και η ιδιωτεία, λείαναν το ήθος και
τα αγωνιστικά αντανακλαστικά των Ελλήνων, αφήνοντάς τους αδύναμους και ανίκανους να αντιδράσουν στη λαίλαπα του μνημονίου. Μια τέτοια κοινωνία δεν μπορεί να βγει από το τέλμα, όποιες πολιτικές
και οικονομικές λύσεις κι αν εφαρμοστούν. Ένα ριζοσπαστικό πρόγραμμα εξόδου από την κρίση μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο αν υπάρχει ένα ρωμαΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
λέο λαϊκό κίνημα να το στηρίξει. Αντιστοίχως, «άλλη
κοινωνία» χρειάζεται ένα νέο αξιακό σύστημα, έναν
«άλλο πολιτισμό». Οι Έλληνες πρέπει να απορρίψουν τον παρασιτικό καταναλωτισμό του «εκσυγχρονισμού», να επανασυνδεθούν με τις ρίζες τους, να
εκσυγχρονίσουν την παράδοσή τους, να βάλουν φρένο στην εντεινόμενη εμπορευματοποίηση της τέχνης,
της ψυχαγωγίας, της παιδείας. Πρέπει, εν ολίγοις, να
ξαναβρούν την ταυτότητά τους.
Τι κράτος θέλουμε;
Οι κραυγές των νεοφιλελεύθερων για το «κακό
δημόσιο» και τους «τεμπέληδες δημόσιους υπαλλήλους» δεν ξεγελούν πλέον κανέναν. Οι παθογένειες
του ελληνικού δημοσίου υπάρχουν ήδη από τη δημιουργία του ελληνικού κράτους. Καθώς η Ελλάδα ανέκαθεν στερείτο εθνικής αστικής τάξης (έχοντας στη
θέση της ένα συνονθύλευμα μεταπρατών, κομπραδόρων και κοινωνικών παρασίτων) το κράτος ανέλαβε
έναν ρόλο τελείως διαφορετικό από αυτόν που έχει
στη Δύση. Αντιστοίχως, διαμορφώθηκε και μία σχέση πολίτη-κράτους που δεν συναντάται στην Ευρώπη. Δεν έχουμε να κάνουμε, λοιπόν, με μια απλή αντιδικία για τον αριθμό των δημοσίων υπαλλήλων και το
μέγεθος του κοινωνικού κράτους. Απαιτούνται βαθιές
αλλαγές στην κοινωνία και το κράτος για τη διόρθωσή
του. Αλλιώς θα συνεχίσουμε να αναπαράγουμε απ’ τη
μία τον ανέξοδο και αδιέξοδο κρατισμό που ευαγγελίζεται η Αριστερά και από την άλλη την εγκληματική αποδιάρθρωση και το γενικό ξεπούλημα που πραγματοποιεί η Δεξιά. Μπορούμε να βρούμε έναν εναλλακτικό δρόμο ανάμεσα στο πασοκικό τερατούργημα
του χθες και την καμένη γη που αφήνει πίσω του το
μνημόνιο σήμερα; Ακόμη περισσότερο, μπορούμε να
επεξεργαστούμε μια νέα αντίληψη του δημοσίου;
Τι δημοκρατία θέλουμε;
Όλοι αντιλαμβάνονται πλέον τη χρεωκοπία του ελληνικού πολιτικού συστήματος. Όμως, οι επιπόλαιοι
αφορισμοί περί «πουλημένων πολιτικών» και «σάπιων κομμάτων», δεν αρκούν, ενίοτε, δε, είναι και παραπλανητικοί, στρώνοντας τον δρόμο σε αντιδημοκρατικές απόψεις. Χρειαζόμαστε διεύρυνση και εμβάθυνση της δημοκρατίας και όχι περαιτέρω συρρίκνωσή της, όπως μεθοδεύεται σήμερα (βλέπε διορισμένοι πρωθυπουργοί, «τεχνοκράτες», κυβερνήσεις
«προσωπικοτήτων» και, φυσικά, εκκλήσεις στον ξένο
51
παράγοντα να αναλάβει τις τύχες της χώρας – αυτό
ήταν, άλλωστε, ανέκαθεν το «Plan B» των ελληνικών
αρχουσών τάξεων, οσάκις δυσκολεύονταν να επιβάλλουν στον ελληνικό λαό την εξουσία τους). Πρέπει να
επεξεργαστούμε ένα νέο πολιτικό σύστημα, καθώς η
κατάρρευση του υπάρχοντος οδηγεί σταδιακά στον
ολοκληρωτισμό. Την λύση, την όποια λύση, θα την
δώσει ο λαός, όχι οι τεχνοκράτες. Απαιτείται, λοιπόν,
σταδιακός περιορισμός της «πολιτικής κοινωνίας»
υπέρ της «κοινωνίας των πολιτών». Με αμεσοδημοκρατικούς θεσμούς, εμπνευσμένους από τη μακρά παράδοση του ελληνικού κοινοτισμού και τις αρχές της
αυτοδιεύθυνσης, κοινωνικό έλεγχο, ισχυροποίηση
όλων των πρωτοβουλιών που λαμβάνονται «από τα
κάτω», από την ίδια την κοινωνία (κινήσεις πολιτών,
πρωτοβουλίες κατοίκων, λαϊκές συνελεύσεις, κ.λπ.).
k
Τ
Με την φαυλοκρατία, είτε μείνουμε
στην ευρωζώνη είτε αποχωρήσουμε,
η καταστροφή είναι δεδομένη.
ο πρόβλημα είναι αποκλειστικά πολιτικό.
Μία σοβαρή κυβέρνηση θα πραγματοποιούσε τις μεταρρυθμίσεις, θα ανασυγκροτούσε
την οικονομία και η Ελλάδα θα παρέμενε στο ευρώ,
αν αυτό κρινόταν ως ύψιστη προτεραιότητα.
Μία σοβαρή κυβέρνηση θα ήταν σε θέση να οδηγήσει ομαλά την Ελλάδα εκτός ευρώ, αν η επιστροφή σε εθνικό νόμισμα ήταν αναγκαία για την σωτηρία της χώρας.
Η παρούσα κυβέρνηση, και οποιαδήποτε άλλη εκβράσουν τα υπολείμματα του παλαιοκομματισμού και
της μεταπολιτευτικής φαυλοκρατίας, θα καταστρέψει
ολοκληρωτικά χώρα είτε εντός είτε εκτός ευρώ.
Εντός ευρώ, η χώρα, με αυτό το πολιτικό σύστημα, θα οδηγηθεί σύντομα στην καταστροφή της
ατομικής ιδιοκτησίας, στο κλείσιμο ή στην αποχώρηση στο εξωτερικό όσων επιχειρήσεων που απέμειναν,
στην μαζική μετανάστευση της νεολαίας στο εξωτερικό, στην δημογραφική κατάρρευση, στην εκτίναξη της ανεργίας στο 30 και πολύ σύντομα στο 40%,
σε ανθρωπιστική κρίση και σε γενικευμένη έκρηξη
52
Εν κατακλείδι
Πολλοί νομίζουν ότι η ανάγκη και η απελπισία
θα οδηγήσουν την κοινωνία να μετασχηματιστεί από
μόνη της. Η ιστορία, όμως, έχει δείξει ότι η απελπισία δεν είναι πάντοτε ο καλύτερος οδηγός. Αυτή τη
στιγμή όλα τα ενδεχόμενα είναι ανοικτά: ή η κοινωνία θα στραφεί σε μία δημιουργική αντιμετώπιση της
κρίσης, ή θα καταλήξουμε σε έναν κοινωνικό πόλεμο
«όλων εναντίον όλων». Η γιγάντωση της Χρυσής Αυγής και ο αντίστοιχος εκφασισμός εκτεταμένων στρωμάτων της κοινωνίας υποδεικνύουν ότι χρειάζεται να
γίνει πολλή δουλειά ώστε να ξαναβρούμε το συλλογικό και αντιστασιακό ήθος που χάσαμε τα προηγούμενα χρόνια του «εκσυγχρονισμού». Αντί να αφήνουμε
τα πράγματα στην τύχη τους, λοιπόν, είναι καιρός να
αγωνιστούμε. Μπορούμε;
βίας και πιθανόν απώλεια εθνικής κυριαρχίας. Εκτός
ευρώ, η χώρα, με αυτό το πολιτικό σύστημα, θα οδηγηθεί σε υπερπληθωρισμό, κρίση επισιτισμού, έλλειψη ενέργειας, γενικευμένες ταραχές και διάλυση.
Τα εύκαμπτα κομματικά στελέχη, που ανατράφηκαν στον μολυσμένο αέρα των πελατειακών σχέσεων, του λαϊκισμού, της φαυλότητας και της διαφθοράς και ανήλθαν με τον χρυσό κανόνα της αναξιοκρατίας και της οικογενειοκρατίας, αδυνατούν έστω
και να συλλάβουν κάποιον κόσμο διαφορετικό από
τον σημερινό εφιάλτη.
Επομένως: πριν σχεδιάσουμε πιθανά σενάρια εξόδου από την κρίση και τις τρομακτικές της συνέπειες, προηγείται λογικά και μάλιστα επείγει ο συνολικός εξοστρακισμός του πολιτικού συστήματος της
Μεταπολίτευσης και των ακραίων παραφυάδων του,
που απειλούν σήμερα να το διαδεχθούν.
Και η αντικατάστασή του από μία νέα, υγιή και
ικανή ηγεσία, που θα απαρτίζεται από τα καλύτερα
στοιχεία της κοινωνίας μας.
Μ.Η.Μ.
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
Αφιέρωμα
Η Εναλλακτική Ελλάδος
του Kωνσταντίνου Κόλμερ
Ε
άν γιά την Γερμανικήν ανάπτυξι, την υψηλοτέρα μεταπολεμικώς τα τελευταία 3 χρόνια,
η πολιτική κίνησις «Εναλλακτική διά την
Γερμανία» (Αlternative fuer Deutschland), τάσσεται υπέρ της επανόδου στο Γερμανικόν μάρκον και
συγκεντρώνει σχεδόν το 5% των προτιμήσεων των
Γερμανών ψηφοφόρων, ποία είναι η ενδεδειγμένη
στάσις των Ελλήνων που υπέστησαν 27% μείωσι του
ΑΕΠ λόγω του ευρώ;
Η απάντησις στο ρητορικόν αυτό ερώτημα έχει
ανάγκη στατιστικής συσχετίσεως. Αλλά είναι πλέον
σαφές, μετά την αποτυχία δύο μνημονίων και τριών
κυβερνήσεων να τιθασσεύσουν την οικονομική ύφεσι, ότι η μόνη εναλλακτική λύσις του Ελληνικού προβλήματος είναι η επάνοδος στην εθνική νομισματική
πολιτική, γιά ν’ αποτραπεί η περαιτέρω πτώσις του
ΑΕΠ και η αύξησις της ανεργίας στο 30% του ενεργού
πληθυσμού. Κι’ όμως η ευρω-προπαγάνδα έχει καταφέρει να πείσει τον Ελληνικό λαόν –αν και με φθίνοντα ποσοστά– ότι «η ένταξη στο ευρώ συμφέρει» και
«είναι μονόδρομος»! Ας εξετάσωμε τα στοιχεία.
Αποτυχημένη πολιτική
1. Τα δύο «μνημόνια» της... «Τρώη-κα(λά)» απέφεραν δάνεια 237 δις. ευρώ, που συνήψαν οι κυβερνήσεις Γ. Α. Παπανδρέου και Α. Σαμαρά, με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και Κεντρική Τράπεζα, τον Μάϊο 2010 και τον
Δεκέμβριον 2012.
Με τα δάνεια αυτά απεπληρώθησαν 195,3 δις.
ευρώ ληξιπρόθεσμα δημόσια χρέη της Ελλάδος.
Τα υπόλοιπα 41,7 θά πληρωθούν μέχρι τέλους του
2014, εφ’ όσον τηρηθούν οι υποχρεώσεις που έχει
αναλάβει η Ελληνική κυβέρνησις, δηλαδή ν’ απολύσει 15.500 δημοσίους υπαλλήλους , ν’ αυξήσει περαιΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
τέρω τους αμέσους φόρους και να μειώσει περαιτέρω μισθούς και συντάξεις γιά ν’ αντιμετωπίσει ένα
δημοσιονομικό κενό άνω των 1,5 δις. ευρώ το 2014.
Αλλ’ όλα αυτά τα «μέτρα» θα επιτείνουν την ύφεσι!
Με την «σωτηρία» παρέμβασι της Ε.Ε., η Ελλάς
διέσωσε τις Γαλλικές και Γερμανικές Τράπεζες αλλ’
ετέθη υπό αυστηράν Γερμανική κηδεμονίαν. Ως αποτέλεσμα, 1,5 εκατομμύριον ΄Ελληνες έχασαν την
εργασίαν των και 3 εκατομμύρια συνταξιούχοι είδαν τις συντάξεις των να μειώνονται έως και 50%,
ενώ πλείστοι δημόσιοι υπάλληλοι απώλεσαν μέχρις
και 40% του ετησίου εισοδήματός των. Τριακόσιες
χιλιάδες μικροεπιχειρήσεις έκλεισαν και το τραπεζικόν σύστημα της χώρας κατεστράφη ολοσχερώς.
Η εθνική κυριαρχία κατελύθη και το Σύνταγμα ’75
παρεβιάσθη επανειλημμένως.
Ουδέποτε μεταπολεμικώς υπέστη η Ελλάς μιάς
τοιαύτης εκτάσεως «εσωτερική υποτίμησι» , όπως
την τελευταία 6ετία,οπόταν έπεσε κατά 40% το βιοτικόν επίπεδον του Ελληνικού λαού (κατά Α. Σαμαράν και βοηθούντος του ευρώ, καθ’ημάς).΄Ανευ
όμως αποτελέσματος. Αντιθέτως προεκλήθη μεταναστευτικόν και οξύ δημογραφικόν πρόβλημα. Ο
ρυθμός αναπληρώσεως του πληθυσμού έπεσε στο
1,2%, που σημαίνει ό,τι εντός 50ετίας θα εξαφανισθή
ο Ελληνικός πληθυσμός και θ’ αντικατασταθή από
...μουσουλμάνους.
2. Η χώρα ουσιαστικώς εχρεωκόπησε αφ’ ότου
εγκατέλειψε το 2002 το εθνικό της νόμισμα, την
δραχμή, και απεδέχθη το ευρώ στην τεχνητή ισοτιμία των 341 δρχ. ανά ευρώ (δηλαδή το Γερμανικό
μάρκο στις 170 δρχ.) ενώ οι αγοραστικές ανισοτιμίες
ήσαν πολύ υψηλότερες. Το αλήστου μνήμης τρίδυμον Σημίτη- Παπαντωνίου-Στουρνάρα αλλοίωσε τα
στατιστικά στοιχεία και εμεθόδευσε την απάτην της
53
εντάξεως στην ευρωζώνη, με την βοήθεια της Γκόλντμαν Ζαξ, μέσω ενός «σουάπ» νομισμάτων-επιτοκίων, που εκόστισεν 5 δις. ευρώ στο δημόσιον, κατά το
Ελεγκτικό Συνέδριον.
Από της εντάξεως στην Ευρωζώνη, το Ελληνικόν
προϊόν έχασε το 35% της ανταγωνιστικότητος και η
χώρα εδανείσθη άνω των 309 δις.ευρώ στο εξωτερικόν μέχρις του 2007, λόγω της απληστίας των ξένων
Τραπεζιτών, που απεδείχθησαν...απλοί ξυλοσχίστες
της τραπεζικής τέχνης το 2008. Η αδηφαγία των
κομμάτων εξουσίας (ΝΔ και ΠαΣοΚ) επτώχευσε το
κράτος, όχι όμως και τους υπευθύνους πολιτικούς
(Κ. Σημίτην, Κώστα Καραμανλή, Γ.Α.Παπανδρέου
και Αντ.Σαμαρά).
3. Με τα δύο μνημόνια και την (υποχρεωτική)
ανταλλαγή των ομολόγων, το ακαθάριστο χρέος
ανήλθε στα 437 δις. ευρώ, ήτοι στο 224% του ακαθαρίστου εθνικού προϊόντος .Με την περικοπή του ιδιωτικού χρέους (τηλελληνιστί «κούρεμα»), οι Ελληνικές Τράπεζες ουσιαστικώς έχασαν το σύνολο των
κεφαλαίων των και η χρηματική ρευστότης εμειώθη
στο ελάχιστον. Συντηρείται, με απ’ευθείας δανεισμόν
από την Ευρωκεντρική Τράπεζα-όπερ παραβιάζει
βασική πρόνοια της συνθήκης του Μααστρίχτ.
54
Ολόκληρο το Ελληνικό χρέος οφείλεται τώρα
πρός τις 17 κυβερνήσεις της Ευρωζώνης και το ΔΝΤ.
Μετά τις αποπληρωμές εφέτος, θα έχει φθάσει στα
350 δις. Ευρώ, που είναι αδιατήρητον, ακόμη κι εάν
περικοπεί (haircut) κατά 50% , ως υπόσχονται πάλιν
οι ίδιοι «αρμόδιοι» (Γιαννάκης Στουρνάρας και Κλάους Ρέγκλινγκ του ΕSΜ).
Αλλά και αν ως δια μαγείας εμηδενίζετο το χρέος,
πάλιν το παρόν μοντέλο της οικονομίας δεν δύναται
να μακροημερεύσει, εξ αιτίας της ελλείψεως αυτοδυνάμου ρευστότητος.
Υπό συνθήκας συνεχούς συρρικνώσεως του εθνικού εισοδήματος, δεν παράγονται στην χώρα πόροι
15 δις. ευρώ ετησίως, αναγκαίοι διά την εξυπηρέτησι
του εμπορικού ελλείμματος. Χρειάζεται μεγάλη αύξησις των εξαγωγών και υποκατάστασις εισαγωγών
διά να υπάρξει αυτοδύναμο ισοζύγιον. Η Ελλάς δεν
πρόκειται να επανέλθη στις αγορές κεφαλαίων –
ακόμη κι’αν τούτο ήταν σκόπιμον και επιθυμητόν,
που δεν είναι - ούτε το 2050!...
Συνεπώς, χρειάζεται μία «εναλλακτική νομισματική πολιτική» (ΕΝΠ) διά την χώρα μας (αλλά και διά
την Κύπρον του Ανα(ν)στασιάδη). Τι περιλαμβάνει η
Εναλλακτική ΝΠ διά να ανασύρει την Ελληνική οικονομία από το τέλμα της υφέσεως;
Εθνική Νομισματική Πολιτική
Εν πρώτοις, η ΕΝΠ απαιτεί την αναστολή της
ελευθερίας κινήσεως κεφαλαίων, ώστε ο κάθε μεγαλοαπατεών να μην δύναται μ’ ένα τηλεφώνημα στις
«συνεργαζόμενες» Τράπεζες να εξαγάγει δεκάδες
εκατομμυρίων ευρώ εις χρέωσιν του ΄Ελληνος φορολογουμένου.
Δεύτερον, επιβάλλεται η επανασύστασις της Νομισματικής Επιτροπής διά τον έλεγχο των πιστώσεων, ώστε κάθε λυσσαλέος τραπεζίτης να μην χρηματοδοτεί ασυστόλως τις εισαγωγές ( π.χ. την αγορά
χιλιάδων ιστιοπλοϊκών σκαφών και πολυτελών «Καγιέν» διά τους εγχωρίους καρβουνιάρηδες).
Τρίτον, αναγκαία είναι η χάραξις ισοσκελισμένου
τακτικού προϋπολογισμού και ο περιορισμός των
«πιράνχας» του δημοσίου (κατά Δ. Σιούφα:1.011 φορείς του δημοσίου και ένα εκατομμύριον «δημοσίων
λειτουργών» που τρέφονται εις βάρος του φορολογουμένου).
Τέταρτον, διά την αύξησι της αποδόσεως των υγιών εσόδων του κράτους επιβάλλεται η μείωσις του
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
Αφιέρωμα
ΦΠΑ στο 8% (όσον εν ΗΠΑ το sales tax),του φόρου
εισοδήματος στο 10% και των ανταποδοτικών τελών
ακινήτου περιουσίας στο 0,5% της αγοραίας αξίας
των ακινήτων. Οι Εφορίες ν’ αντικατασταθούν από
Εθνικόν Σύστημα Φορολογίας, που θ’ ασχολείται με
την είσπραξι των εμμέσων φόρων και δειγματοληπτικώς μόνον με το φόρον εισοδήματος, κατά το ανάλογον Αμερικανικόν Internal Revenue Service.
Πέμπτον, δοθέντος του αδιατηρήτου δημοσίου
χρέους, είναι επιβεβλημμένη η αναδιαπραγμάτευσις
της εξοφλήσεως του χρέους με τους ξένους κυβερνητικούς πιστωτές, εις βάθος 50ετίας, με επιτόκιον
1,5%. Οι Γερμανικές επανορθώσεις και το ανεξόφλητον δάνειον θα ημπορούσαν να εκχωρηθούν «εις
τρίτους» προς εξόφλησιν μέρους των Γερμανικών πιστώσεων.
΄Εκτον, η ΕΝΠ έχει χρείαν επαναφοράς της δραχμής στις 341 ανά ευρώ και εν συνεχεία της υποτιμήσεώς της έναντι του δολλαρίου στις 500 δρχ., διά
την ανάκτησι της χαμένης ανταγωνιστικότητος και
την παροχή αυτοδυνάμου ρευστότητος στο πιστωτικό σύστημα.
Έβδομον, την επομένην εργάσιμον ημέρα της
υποτιμήσεως, η Τράπεζα της Ελλάδος θ’ αναλάβη
την διαχείρησι του συναλλάγματος και θα εφαρμόζει
στοχευμένη διακύμανσι της τιμής του ξένου συναλλάγματος αναλόγως των αναγκών και εξελίξεων της
οικονομίας (ισοζύγιο-πληθωρισμός-ανάπτυξις) .Οι
καταθέτες θ’αποζημιωθούν συν τω χρόνω με την άνοδο των επιτοκίων και οι κερδισμένοι οφειλέτες θα επιβαρυνθούν αντιστοίχως. Το τραπεζικόν σύστημα θα
πρέπει ν’αναχρηματοδοτηθή επί τη βάσει των κρατικών ομολόγων στο χαρτοφυλάκιον «εις το άρτιον»,
όπως και τ’ ασφαλιστικά Ταμεία που κατέστρεψε ο κ.
Προβόπουλος. Ούτως θα δοθή η απαραίτητος ρευστότης στην αγορά, υπολογιζομένη εις 14 τρις. δρχ.,
και θ’αρχίσει η κυκλοφορία του εγχωρίου νομίσματος
υπό στενόν έλεγχον της Νομισματικής Επιτροπής.
Ο πληθωρισμός θ’αποφευχθή διότι δεν πρέπει
ν’ αυξηθή το κόστος εργασίας. Λόγω της μεγάλης
ανεργίας και της σφικτής εισοδηματικής πολιτικής,
ο «εισαγόμενος πληθωρισμός δεν θ’αυξηθή πέραν
του 13% το επόμενον έτος και μετά θα πέσει στο 3%.
Η αγροτική παραγωγή και η βιομηχανία θα πρέπει
χρηματοδοτηθούν στο 90% των αναγκών των και ο
τουρισμός στο 50% το πρώτον έτος της ΕΝΠ.
Μόνον με την επάνοδο στο εθνικό μας νόμισμα
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
και βεβαίως κατόπιν των απαραιτήτων «στοχαστικών
προσαρμογών», θα επανέλθη η Ελληνική οικονομία
εις αναπτυξιακήν τροχιά, διά ν’αποφευχθή η εκτεταμένη ανεργία, η εθνοφθόρος μετανάστευσις και η
πτώσις των γεννήσεων κάτω του ορίου αναπληρώσεως του πληθυσμού. Μόνον διά της εναλλαγής αυτής θ’αποτραπεί η έρπουσα κοινωνική σύγκρουσις...
Η κ. Μέρκελ όμως και αρκετοί εγχώριοι «κουΐσλινγκς» διατείνονται ότι, με την επαναφορά της
δραχμής, «ο Ελληνικός λαός θα πεινάσει, το πετρέλαιον θα λείψει, τα φάρμακα θα σπανίζουν και γενικά
θα πέσει το βιοτικό επίπεδον».
Αληθώς δεν εννοούμεν πώς. Μόνον άμοιροι οικονομικών γνώσεων ως η πρώην κομμουνίστρια
καγκελλάριος της Γερμανίας και ο ημέτερος προφητάναξ ημπορούν να λέγουν τέτοια πράγματα αδιαμαρτυρήτως. Πρό του 2002, ή Ελλάς πώς ζούσε με
την δρχ.; Με την ΕΝΠ, το Ελληνικόν ΑΕΠ θ’αυξηθή
διά της υποτιμήσεως της δρχ. εις ονομαστικούς και
ολιγώτερον εις πραγματικούς όρους, έναντι μειώσεως 27% την τελευταία 6ετία εις ευρώ. Η εισροή καταθέσεων στο τραπεζικόν σύστημα θα ενισχυθή μετά
το πρώτο «σόκ», και τούτο λόγω θετικών (έναντι αρνητικών μέχρι τούδε) επιτοκίων. Οι επιχειρηματικές
επενδύσεις θα γίνουν συμφέρουσες εφ’όσον μειωθή
και σταθεροποιηθή η φορολογία, απαλασσομένη
από τους κομμουνιστάς φορομπήχτας (Θεία... χάριτι).Οι εισαγωγές πετρελαίου και φαρμάκων θα συνεχισθούν απρόσκοπτες με πιστώσεις στην αρχή και
μετά αυτοδυνάμως. Δεν τρελλάθησαν οι ξένοι προμηθευτές να χάσουν την Ελληνική αγορά. Αρκεί να
διαπιστώσουν σοβαρότητα οικονομικής πολιτικής.
Η Ελλάς είναι μία πλουσία χώρα με χρεωκοπημένα τα πολιτικά κόμματα και ανεπαγγέλτους πολιτικούς (κυριολεκτικώς, οφείλουν 230 εκατομμύρια
ευρώ στις τράπεζες και πρέπει να κηρυχθούν αμφότεροι εις πτώχευσιν).
Απομένει το πολιτικόν ζήτημα εν εκκρεμότητι : ο
Ελληνικός λαός δεν αντιλαμβάνεται ακόμη την οικονομική πραγματικότητα, αν και οικτρά απατημένος από τους «πολιτικούς», τα κόμματα εξουσίας και
τα αργυρώνητα ΜΜΕ.
Εν τούτοις, η αφύπνισις της εθνικής συνειδήσεως
κερδίζει έδαφος στην κοινή γνώμη, παρά την δολία
προπαγάνδα των απανταχού ευρωλάγνων και εξουσιαστών που «μαζί τα ...φάγανε»!
55
Εναλλακτικό σχέδιο
οικονομικής στρατηγικής
για την Ελλάδα και την Ευρώπη *
του Νέστορα Ε. Κουράκη
Ε
Το πρόβλημα
άν επιχειρήσει κανείς να διερευνήσει τους
βαθύτερους παράγοντες που οδήγησαν στην
σημερινή κρίση των χωρών της Ευρώπης, θα
διαπιστώσει ότι η κρίση αυτή ανάγεται κυρίως στο
οξύτατο πρόβλημα ανταγωνιστικότητας που άρχισε
να εμφανίζεται στην Ευρώπη κατά την δεκαετία του
’90. Μία δεκαετία που συμβαδίζει με την τότε επισυμβάσα κατάρρευση του λεγόμενου υπαρκτού σοσιαλισμού, την διεθνοποίηση του εμπορίου, την αυξανόμενη ισχύ των πολυεθνικών εταιρειών και την
ενίσχυση του ρόλου διεθνών οικονομικών ιδρυμάτων, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, η
Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό
Ταμείο, με ό,τι αυτό συνεπαγόταν για την «απελευθέρωση» των διεθνών συναλλαγών, στο πλαίσιο της
αρχόμενης τότε οικονομικής παγκοσμιοποίησης1.
Υπό τις νέες αυτές συνθήκες, η Ευρώπη άρχισε,
λοιπόν, βαθμιαία να υπολείπεται σε ανταγωνιστική ισχύ για προϊόντα που σε άλλες περιοχές του κόσμου (ιδίως στις λεγόμενες «αναδυόμενες» οικονομίες, όπως η Ινδία, η Κίνα, η Βραζιλία και η Ρωσσία)
μπορούσαν να παρασκευάζονται -λόγω των χαμηλών ημερομισθίων- στο 1/2 ή και 1/3 της αντίστοιχης
ευρωπαϊκής τους τιμής. Μάλιστα, το πρόβλημα αυτό
της ανταγωνιστικότητας έγινε πολύ δραματικώτερο
σε χώρες του ευρωπαϊκού νότου (και εδώ, εκτός από
την Ελλάδα, την Πορτογαλία και την Ισπανία, μπορούν να περιληφθούν επίσης η Ιταλία και εν μέρει η
Γαλλία), καθώς οι δομές των χωρών αυτών δεν επέτρεπαν –και, κατά το μάλλον ή ήττον, δεν επιτρέ-
πουν ακόμη- την παραγωγή προϊόντων εξελιγμένης
και καινοτόμου τεχνολογίας, ικανών να αντέξουν σε
ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον.
Η χώρα μας είχε την ατυχία να είναι η πρώτη που
επλήγη από τα απόνερα της οικονομικής κρίσης2,
όταν αυτή εκδηλώθηκε στις ΗΠΑ με την κατάρρευση της τράπεζας Lehman Brothers Holdings Inc.,
τον Σεπτέμβριο του 20083.
Υπήρξε έτσι και η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα στην
οποία επιχειρήθηκε να εφαρμοσθεί μια «πρόχειρη»,
όπως χαρακτηρίσθηκε4, συνταγή μνημονιακής λιτότητας, που επικεντρώθηκε προ πάντων σε μια μονόδρομη δημοσιονομική προσαρμογή, χωρίς κάν να περιληφθεί στην «συνταγή» αυτήν μία ρήτρα ανάπτυξης, που θα επέτρεπε να διατηρηθεί η οικονομία σε
ρυθμούς αύξησης του ΑΕΠ άνω του 0%. Αποτέλεσμα,
μία ολέθρια ύφεση, που μας ταλανίζει ακόμη και που,
πέραν όλων των άλλων, εξαναγκάζει τους νέους μας,
το πιο δηλαδή ζωτικό κομμάτι της κοινωνίας μας, να
οδεύουν κατά χιλιάδες στο εξωτερικό ή να περιφέρονται στην χώρα τους ως άνεργοι και χωρίς προοπτική.
Ήδη ο ανωτέρω εντοπισμός των γενικώτερων
παραγόντων που εξώθησαν την χώρα μας σε αυτήν
την μοιραία πορεία, οδηγεί σε δύο βασικά συμπεράσματα και, συνακόλουθα, δίνει το στίγμα της εναλλακτικής οικονομικής στρατηγικής η οποία, σε συμφωνία με τους εταίρους μας, θα μπορούσε να επιδιωχθεί. Mια τέτοια στρατηγική θα είχε, όπως πιστεύω, δύο κατευθύνσεις, μια γενικώτερη σε σχέση
με την Ευρώπη, και μια ειδικώτερη σε σχέση με την
Ελλάδα. Συγκεκριμένα:
* Θερμές ευχαριστίες και από την θέση αυτή στον κ. Μιχάλη Βλασόπουλο, Λέκτορα Οικονομικής Επιστήμης στο βρεταννικό Πανεπιστήμιο Southampton, για τις εύστοχες επισημάνσεις του στο υπό πραγμάτευση θέμα.
56
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
Αφιέρωμα
Στρατηγικές επιλογές
σε επίπεδο ενιαίας Ευρώπης
Πρώτο συμπέρασμα και κατεύθυνση: μόνον μία
ενιαία –πολιτικά, οικονομικά αλλά και πολιτιστικά5Ευρώπη θα ήταν σε θέση να επιβιώσει και να πάει
μπροστά μέσα στο σύγχρονο αδυσώπητο περιβάλλον ανταγωνισμού6, απέναντι σε υπερδυνάμεις όπως
η Κίνα, η Ρωσσία ή και οι ΗΠΑ. Όμως, αυτή η ενιαία Ευρώπη θα προϋπέθετε να δημιουργηθεί μία νέα
αντίληψη για τα ευρωπαϊκά πράγματα, μια αντίληψη
ενότητας των λαών της που θα βασίζεται, κατά την
ορολογία του Χρ. Γιανναρά7, όχι στην ιδέα της ατομοκεντρικής χρησιμοθηρίας, αλλά σε αυτήν του κοινωνιοκεντρικού «κοινωνείν-αληθεύειν», με κυριώτερες
αποκρυσταλλώσεις, κατά την γνώμη μου, τις ιδέες της
αλληλεγγύης και της αλληλοβοήθειας, τόσο στο εσωτερικό των κρατών όσο και στις μεταξύ τους σχέσεις.
Ως χαρακτηριστικό δείγμα αυτού του πνεύματος
αλληλεγγύης και αλληλοβοήθειας θα μπορούσε να
αναφερθεί η οικονομική ενίσχυση άνω του ενός τρισεκατομμυρίου ευρώ, την οποία διέθεσε η τότε Δυτική Γερμανία για την ανόρθωση της οικονομίας της
Ανατολικής Γερμανίας μετά την επανένωση των δύο
αυτών κρατών το 19908. Βέβαια, η εν λόγω οικονομική ενίσχυση αφορούσε την επανένωση δύο κρατών
που αποτελούν ενιαίο έθνος και, ίσως, στην περίπτωση της Ευρώπης, διασπασμένης σε πληθώρα εθνών,
να μην παρατηρείται η ίδια προθυμία ενίσχυσης των
οικονομικά ασθενέστερων από αυτά. Ωστόσο, η οικονομική και πολιτική κραταίωση της Γερμανίας μετά
την ενοποίησή της συνιστά, πιστεύω, ένα απτό παράδειγμα του πώς θα μπορούσε να γίνει και η Ευρώπη,
εάν ακολουθούσε ένα παρόμοιο δρόμο αλληλεγγύης.
Και ασφαλώς η αλλαγή της υπάρχουσας (ίσως αρνητικής) νοοτροπίας απέναντι στην προοπτική της ευρωπαϊκής ενοποίησης θα συντελείτο πολύ ευκολώτερα και ταχύτερα, εάν οι ηγέτες των οικονομικά ισχυρών κρατών της Ευρώπης ετίθεντο στην πρωτοπορία
μιας τέτοιας αλλαγής, δίνοντας στους πολίτες τους
το μήνυμα ότι μόνον έτσι η Ευρώπη μπορεί να γίνει πραγματικά ανταγωνιστική. Άλλωστε, η ενίσχυση της αντίθετης τάσης του λεγόμενου ευρωσκεπτικισμού όχι μόνον θα οδηγούσε την Ευρώπη σε αποσάθρωση και οικονομική/ πολιτική διάλυση, αλλά και
θα ενδυνάμωνε ακροδεξιές και ακροαριστερές τάσεις
που, ως γνωστόν, αρνούνται την Ευρώπη και, εν τέλει, υπονομεύουν την δημοκρατία.
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
Εν προκειμένω, πέρα από την όποια βοήθεια θα
μπορούσαν να δώσουν οι βορειοευρωπαϊκές χώρες
(κυρίως αυτές των οποίων η πιστοληπτική ικανότητα
βαθμολογείται με ΑΑΑ, π.χ. η Γερμανία, η Ολλανδία,
η Φινλανδία) προς τις νοτιοευρωπαϊκές (π.χ. αναδιάρθρωση ή «κούρεμα» του δημοσίου χρέους9, «αμοιβαιοποίηση» ενός μέρους, έστω, αυτού του χρέους10,
συνέχιση/ διεύρυνση της στήριξης εθνικών ομολόγων
από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα11), χρήσιμο θα
ήταν κυρίως να εξετασθεί η καθιέρωση ενός ευρώ δύο
ταχυτήτων, όπως αντίστοιχα υπάρχει το renminbi μεταξύ Κίνας και της κινεζικής πόλης του Χονγκ Κονγκ.
Με ένα τέτοιο ευέλικτο νόμισμα, οι νοτιοευρωπαϊκές
χώρες, υιοθετώντας κοινό μεταξύ τους βηματισμό, θα
είχαν την δυνατότητα να υποτιμήσουν το νόμισμά
τους έως ένα ποσοστό π.χ. 20% και να καταστούν,
επομένως, περισσότερο ανταγωνιστικές12, όπως είχε
συμβεί για ορισμένες από αυτές και στο παρελθόν,
πριν από την είσοδό τους στην Ευρωζώνη.
Αυτονόητο είναι ότι τέτοιου είδους μέτρα, χωρίς
να επιβαρύνουν κατ’ ανάγκην τους φορολογούμενους των βορειοευρωπαϊκών χωρών, θα ήταν ωστόσο σε θέση να δημιουργήσουν το πλαίσιο για μιαν
ανταγωνιστικώτερη και ευρυθμώτερη λειτουργία της
ευρωπαϊκής οικονομίας στο σύνολό της, αλλά και
για την πολιτική/ πολιτιστική της ενοποίηση.
Στρατηγικές επιλογές
σε επίπεδο Ελλάδας
Δεύτερο συμπέρασμα και κατεύθυνση: ειδικώτερα όσον αφορά την χώρα μας, πέρα από την προαναφερθείσα συνολική ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των ευρωπαϊκών οικονομιών, με έμφαση στην
χαλάρωση του ασφυκτικού νομισματικού πλαισίου
που έχει επιβληθεί στις νοτιοευρωπαϊκές οικονομίες, θα μπορούσε να προωθηθεί και η εξής ιδέα13. Να
συμφωνηθεί δηλαδή με τους δημόσιους πιστωτές του
χρέους της ότι τα ποσά που προορίζονται για αποπληρωμή τους θα κατατίθενται σε ένα «Ευρωπαϊκό
Ταμείο για την Ανάπτυξη της Ελλάδας», μέσω του
οποίου θα χρηματοδοτούνται επενδυτικά σχέδια για
την οικονομική ανασυγκρότηση της χώρας σε τομείς
όπως οι υποδομές, το αγρο-διατροφικό πλέγμα, η εκπαίδευση και η τοπική ανάπτυξη. Εύλογο είναι, βέβαια, ότι η χρηματοδότηση αυτή θα γίνεται υπό καθεστώς πλήρους ανταγωνισμού και αυστηρής παρακολούθησης από ειδικά ελεγκτικά όργανα των επιμέ57
ρους σταδίων αυτών των επενδυτικών σχεδίων.
Εν είδει επιλόγου…
Ίσως η συζήτηση για τις δύο ανωτέρω στρατηγικές επιλογές να είναι σήμερα περισσότερο από ποτέ
επίκαιρη, ως επιβεβαίωση για την προαλειφόμενη
επίτευξη από την χώρα μας ενός πρωτογενούς πλεονάσματος, αλλά και ως ελάχιστη ηθική ικανοποίηση για τις θυσίες στις οποίες υποβληθήκαμε όλοι οι
Ελληνες, ώστε να καλύψουμε το δραματικό έλλειμμα
των 24 δις. ευρώ που μας κληροδότησαν οι πρωθιερείς του σύγχρονου πελατειακού κράτους.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
1 Πρβλ. το διαδικτυακό ενημερωτικό σημείωμα: The Role of the European Union in
Global Trade Governance: http://www.cris.
unu.edu/fileadmin/workingpapers/EU-tradegov.pdf και τις αναπτύξεις στο έργο: Manfred
B. Steger, Παγκοσμιοποίηση, Αθήνα: Ελληνικά
Γράμματα/ Το Βήμα (από έκδοση της Oxford
University Press, 2003), 2006, σελ. 47 επ.
2 Η Ελλάδα υπήρξε πράγματι η πρώτη
στην οποία εκδηλώθηκε η κρίση χρέους. Στην
συνέχεια ακολούθησαν η Ιρλανδία και η Πορτογαλία, με την κάθε χώρα να έρχεται αντιμέτωπη με την κρίση για διαφορετικούς λόγους.
Έως έναν βαθμό, πάντως, η κατάρρευση αυτή
της Ελληνικής οικονομίας μέσα στην ζώνη του
ευρώ φαινόταν ήδη εξ αρχής προβλέψιμη, τουλάχιστον για όσους οικονομολόγους μπορούσαν να ερμηνεύσουν ορθά τα δεδομένα. Έτσι,
ήδη από το 2005 ο Κωνσταντίνος Κόλμερ στο
έργο του «Η μεγαλειώδης απάτη του ευρώ»,
Αθήνα: Α.Α. Λιβάνης, σελ. 172, έγραφε: «…
Πολύ ενωρίτερον θ’ απειληθή η παραμονή της
Ελλάδος στην Ευρωζώνη όχι τόσον εκ του γεγονότος ότι το δημόσιον έλλειμμα είναι υπέρμετρον του 3% του ΑΕΠ όσον εκ του ότι το
δημόσιον χρέος δια να χρηματοδοτηθή απαιτεί συνεχώς μεγαλυτέρους πόρους, που ανατροφοδοτούν το έλλειμμα, δημιουργώντας
έναν φαύλο κύκλο. Κοντά εις αυτόν, το έλλειμμα του ισοζυγίου εξωτερικών συναλλαγών καθίσταται αδιατήρητον, δεδομένου ότι
μέσα στην Ευρωζώνη η Ελλάς υφίσταται ήδη
εμφανώς μεγάλη φθορά της ανταγωνιστικότητός της, με αποτέλεσμα την αύξησι των εισαγωγών, την πτώσι των εξαγωγών και εν τέλει την γιγάντωσι της ανεργίας εις μη ανεκτά
κοινωνικώς επίπεδα ».
3 Πάντως, ειδικώτερα στην περίπτωση της Ελλάδας, η χρηματοοικονομική κρίση των ΗΠΑ που σχετίζεται με τους τίτλους
subprimes μάλλον δεν είχε ευθεία επίπτωση
στην πορεία της οικονομίας μας (σε αντίθεση, π.χ. με την Ιρλανδία), καθώς οι Ελληνικές
τράπεζες δεν ήταν εκτεθειμένες στα χρηματοοικονομικά προϊόντα που προκάλεσαν την
αντίστοιχη οικονομική κρίση. Ως γνωστόν, το
τραπεζικό πρόβλημα στην Ελλάδα συνδέεται
περισσότερο με την κρίση του δημοσίου χρέους και την έκθεση των Ελληνικών τραπεζών
σε Ελληνικά ομόλογα. Δεν πρέπει όμως, να
παροράται το γεγονός ότι η αμερικανική κρίση του χρηματοπιστωτικού τομέα, που σηματοδοτήθηκε με την κατάρρευση της Τράπεζας
58
Λήμαν Μπράδερς, διατάραξε τις διεθνείς ισορροπίες και είχε σοβαρό γενικώτερο αντίκτυπο
και στην Ευρώπη από το 2009 και εξής.
4 Ετσι: Jürgen Habermas/ Peter Bofinger/
Julian Nida-Rümelin, Η Ευρώπη χρειάζεται αλλαγή πορείας, εφημ. «Καθημερινή» της
19.8.2012, ένθετο Οικονομική, σελ. 11.
5 Πρβλ. το δοκίμιό μου «Κλασσικά Ιδεώδη για μία Σύγχρονη Παιδεία», Αθήνα: Ροές,
2009, σελ. 72 επ.
6 Βλ. Νικ. Μουζέλη, Χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, ενωθείτε, εφημ. Το Βήμα της
7.4.2013, σελ. Α23. Το ότι, αντίστροφα, η ευρωπαϊκή νομισματική ένωση μέσω της Ευρωζώνης, χωρίς αντίστοιχη δημοσιονομική και τραπεζική ένωση, δυσχεραίνει αποφασιστικά την αντιμετώπιση της κρίσης χρέους, έχει τονισθεί πολλές φορές κατά το παρελθόν από έγκριτους αναλυτές, όπως ο καθηγητής Γιώργος Παγουλάτος –βλ. την μελέτη
του Reinventing Europe: Desperately hanging
on in Greece, στην ιστοσελίδα http://ecfr.
eu/content/entry/commentary_desperately_
hanging_on_the_view_from_greece Ως προς
την βιβλιογραφία για τις εδώ αναπτύξεις, χρήσιμο είναι να επισημανθεί ότι, πέρα από τις
εδώ σημειούμενες πηγές, μπορεί ο αναγνώστης να ανατρέξει και σε σειρά άλλων συναφών έργων που δημοσιεύθηκαν στην χώρα
μας μετά την έναρξη της κρίσης, όπως (ενδεικτικά) τα πονήματα του Νίκου Χριστοδουλάκη (Οικονομικές θεωρίες και κρίσεις, Αθήνα:
Κριτική, 2012), του Κώστα Σημίτη (Ο εκτροχιασμός, Αθήνα: Πόλις, 2012), του Πάνου Καζάκου (Από τον ατελή εκσυγχρονισμό στην κρίση, Αθήνα: Πατάκης, 2010), του Σταύρου Λυγερού (Από την κλεπτοκρατία στην χρεωκοπία, Αθήνα: Πατάκης, 2011),των Μιχ. Μητσόπουλου και Θοδ. Πελαγίδη (Κατανοώντας την
κρίση στην Ελλάδα, Αθήνα: Ψυχογιός, 2012),
του Κώστα Λαπαβίτσα και Στάθη Κουβελάκη
(Κρίση και Αριστερή Διέξοδος, Αθήνα: Α.Α. Λιβάνης, 2012), του Γιάννη Βαρουφάκη (Κρίσης
λεξιλόγιο. Οι οικονομικοί όροι που μας καταδυναστεύουν, Αθήνα: Ποταμός, 2011), καθώς και
δύο συλλογικών έργων που εκδόθηκαν αντίστοιχα από τον «Σκάϊ» (Η ανατομία της κρίσης, Αθήνα, 2011, με επιμ. Θάνου Βερέμη και
Χαρίδημου Τσούκα) και τις εκδ. «Gutenberg»
(Οικονομική κρίση και Ελλάδα, Αθήνα, 2011,
με επιμ. Ανδριανής Βλάχου, Νίκ. Θεοχαράκη
και Δημ. Μυλωνάκη)
7 Σε επιφυλλίδα του με τίτλο «Χαμένα
όλα, ώρα για τόλμη» στην εφημ. Καθημερινή
της 7.4.2013, σελ. 17.
8 Πρβλ. Ζέζας Ζήκου, Κάποτε στην αποικία…, ανάλυση στην εφημ. «Καθημερινή» της
14.4.2013, ένθετο Οικονομική, σελ. 11.
9 Ορθά, ωστόσο, επισημαίνεται από τον
Βασ. Μαρκεζίνη στο έργο του: Η Ελλάδα των
Κρίσεων, Αθήνα: Α.Α. Λιβάνης, 2011, σελ. 398,
ότι το «κούρεμα» από μόνο του δεν επαρκεί
(ως προς την Ελλάδα) εάν δεν συνοδευθεί και
από άλλα μέτρα δομικού ή/και αναπτυξιακού
χαρακτήρα, όπως, θα προσθέταμε, η παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών υψηλής προστιθέμενης αξίας. Ορισμένα από τα αναπτυξιακά
αυτά μέτρα παρουσιάζονται π.χ. στο σημαντικό έργο του Τάσου Γιαννίτση: Η Ελλάδα στην
Κρίση, Αθήνα: Πόλις, 2013, σελ. 236 επ., και
από τον Νίκο Ευθυμιάδη στην ανάλυσή του με
τίτλο «Η έξοδος από τον λαβύρινθο της κρίσης», που δημοσιεύθηκε στην εφημ. Καθημερινή της 22.9.2013, ένθετο Οικονομική, σελ. 6.
Πάντως χρήσιμο είναι να επισημανθεί ότι τα
προβλήματα ανταγωνισμού προέρχονται για
την Ελλάδα και από τις γειτονικές βαλκανικές
χώρες, στις οποίες έχει μεταφερθεί αυτήν την
περίοδο μέρος της μεταποιητικής παραγωγής
της χώρας.
10 Προς αυτήν την κατεύθυνση: James
Galbraith, Διάσωση σε τέσσερις πυλώνες για
την Ελλάδα και το ευρώ, εφημ. «Ημερησία» της
3-4.8.2013, σελ. 3.
11 Βλ. Jean Claude Piris, Το μέλλον της
Ευρώπης των δύο ταχυτήτων, εφημ. Το Βήμα
της 6.1.2013, ένθετο Ανάπτυξη, σελ. 14. Μία
σύντομη καταγραφή των εν γένει εφικτών μέτρων και προτάσεων για τις πολιτικές της Ευρωζώνης υπό το βάρος της κρίσης που εξακολουθεί να σοβεί υπάρχει στο προαναφερθέν
(ανωτ., σημ. 9) έργο του Τάσου Γιαννίτση, σελ.
215-216, όπου και παραπομπές σε περαιτέρω
πρόσφατη βιβλιογραφία.
12 Πρβλ. Κώστα Μήλα, Μπορεί να επιτύχει ένα ευρώ του Νότου;, εφημ. Καθημερινή της 26.8.2012, ένθετο Οικονομική, σελ. 6.
Βλ. επίσης παρόμοια πρόταση του Ηans-Olaf
Henkel, όπως παρουσιάζεται στην εφημ. Καθημερινή της 15.12.2012, ένθετο Οικονομική,
σελ. 7
13 Βλ. Αθ. Θεοδωράκη, «Το ελληνικό χρέος να μετατραπεί σε αναπτυξιακό ταμείο»,
στην εφημ. Καθημερινή της 25.8.2013, ένθετο
Οικονομική, σελ. 6
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
Αφιέρωμα
Ευρώ ή δραχμή;
Η
απώλεια της νομισματικής κυριαρχίας των
ευρωπαϊκών κρατών που προσχώρησαν
στην ζώνη του ευρώ θα μπορούσε να αποβεί γόνιμη υπό δύο προϋποθέσεις: α. την δημιουργία
κοινού ευρωπαϊκού υπουργείου Οικονομικών και β.
την σχετική ομοιογένεια των οικονομικών δομών
της ευρωζώνης.
α. Η θέσπιση κοινού νομίσματος που δεν αποτελεί δημοσιονομικό εργαλείο ενός κυρίαρχου κράτους και έκφραση μίας ενιαίας πολιτικής βούλησης
αποτελεί παγκόσμιο παράδοξο.
Το ευρώ θα είχε προοπτική εάν συνδυαζόταν με
την πολιτική ενοποίηση της Ευρώπης, την μετατροπή της σε ομοσπονδία ή έστω συνομοσπονδία του
τύπου των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής ή της
Ελβετικής Συνομοσπονδίας.
Όχι μόνον κάτι τέτοιο δεν έγινε, αλλά έγιναν βήματα προς την αντίθετη κατεύθυνση. Οι ισχυρές χώρες της Ευρωζώνης αρνήθηκαν να παραχωρήσουν
ψήγματα έστω της εθνικής τους κυριαρχίας, περιοριζόμενες σε δευτερεύοντα και ανούσια ζητήματα.
Επίσης αρνήθηκαν να συναινέσουν στην θέσπιση αιρετών εκτελεστικών οργάνων αντί της διορισμένης
Επιτροπής που αποτελείται από γραφειοκράτες χωρίς πολιτική νομιμοποίηση. Τελικά η στασιμότητα
υπηρέτησε την επιβίωση και την ενίσχυση μάλιστα
της κλειστής, αυτιστικής λογικής των ευρωπαϊκών
κρατών, που είδαν στο ευρώ μόνον τις δικιές τους
περιφερειακές σκοπιμότητες.
Το αποτέλεσμα ήταν το ευρώ να βαδίζει στο κενό,
εξαρτώμενο από την εξαιρετικά αργή και περίπλοκη
διαδικασία λήψης αποφάσεων της Ευρωζώνης.
Επειδή όμως η πολιτική, όπως και η φύση, απεχθάνεται το κενό, τον ακυβέρνητο μηχανισμό της
ευρωζώνης ήρθε να καταλάβει σταδιακά η Γερμανία,
η μόνη χώρα με ακράδαντη οικονομική ευρωστία.
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
του Μελέτη Η. Μελετόπουλου
Έτσι το ευρώ τελικώς κατέστη εργαλείο του γερμανικού οικονομικού νέο-ηγεμονισμού, που αποκτά
ήδη πολιτικά αποικιοκρατικά χαρακτηριστικά με
πρώτα θύματα τις αδύναμες ή χρεωκοπημένες χώρες όπως η Ελλάδα.
Αλλά αν την απουσία Ευρωπαϊκού υπουργείου
Οικονομικών καλύψει -όπως και καλύπτει ήδη- το
Γερμανικό υπουργείο Οικονομικών, τότε πλέον δεν
πρόκειται περί ενιαίου νομίσματος μίας ενιαίας Ευρώπης, αλλά περί πανίσχυρου δημοσιονομικού εργαλείου καθυπόταξης εθνών στην υπηρεσία των
επιδιώξεων μίας πανίσχυρης δύναμης.
β. Η εξαιρετικά μεγάλη ανομοιογένεια των οικονομικών δομών των κρατών της ευρωζώνης καθιστά αδύνατη μία δημοσιονομική πολιτική που θα
υπηρετεί τα κοινά συμφέροντα. Μία ισχυρή βιομηχανική εξαγωγική χώρα όπως η Γερμανία τι κοινό
έχει με μία χώρα όπως η Ελλάδα με ισχνή παραγωγή και χαμηλή παραγωγικότητα, αδυναμία κάλυψης
μέρους έστω των εγχωρίων αναγκών και ανταγωνισμού των φθηνών εισαγομένων προϊόντων, διαλελυμένη βιοτεχνία και βιομηχανία, προβληματικό εμπορικό ισοζύγιο, τεράστια ανεργία, ανύπαρκτη παραγωγή τεχνογνωσίας;
Πώς είναι δυνατόν η νομισματική πολιτική που
συμφέρει την Γερμανία να εξυπηρετεί και την Ελλάδα, και το αντίστροφο; Ερώτημα που θα έθετε ακόμα και ένας πρωτοετής φοιτητής οικονομικών επιστημών στο σημερινό πολιτικό σύστημα, το οποίο
σύσσωμο (πλην ΚΚΕ, που έχει όμως την δική του,
άσχετη με το πνεύμα αυτού του κειμένου λογική)
υποστηρίζει την άνευ όρων παραμονή της χώρας
στο ευρώ, χωρίς όμως να πραγματοποιεί τις απαιτούμενες μεταρρυθμίσεις.
Κεντρικό ζήτημα υπ’ αυτήν την έννοια αποτελεί
η πλήρης ανελαστικότητα της Γερμανίας στην ανά59
γκη μείωσης των επιτοκίων της Ευρωπαϊκής κεντρικής τράπεζας, μείωση απολύτως αναγκαία και μάλιστα επείγουσα για την χρηματοτοδότηση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, την δημιουργία θέσεων εργασίας και την αύξηση της καταναλωτικής δαπάνης
στην χειμαζόμενη Ελλάδα.
Αυτή η ανελαστικότητα οφείλεται στο άγχος των
Γερμανών για την τυχόν εμφάνιση πληθωρισμού,
λόγω του προηγουμένου της Βαϊμάρης, όπου ο υπερπληθωρισμός ισοπέδωσε την οικονομία και έφερε
τον Χίτλερ στην εξουσία. Άγχος ασφαλώς εκτός τόπου και χρόνου για την σημερινή ισχυρή Γερμανία,
που δεν έχει καμμία σχέση με την ηττημένη και οικονομικά κατεστραμμένη από τις πολεμικές επανορθώσεις μεσοπολεμική Γερμανία. Για «να μην επανεμφανισθεί λοιπόν ο εθνικοσοσιαλισμός» στην Γερμανία, επανεμφανίζεται στην Ελλάδα!
Η παραμονή ή όχι της Ελλάδας στο ευρώ πρέπει να συζητηθεί με αποκλειστικό κριτήριο το εθνικό συμφέρον. Ασφαλώς η παραμονή στην ευρωζώνη
αποτελεί γεωπολιτικό πλεονέκτημα, ή θα έπρεπε να
αποτελεί, εάν η Ευρώπη ακολουθούσε ενιαία αμυντική και εξωτερική πολιτική. Αλλά ούτε αυτό συμβαίνει. Και εν πάση περιπτώσει η Ευρώπη δεν παρέχει
στρατιωτική προστασία στα μέλη της από εξωτερικές
επιβουλές, ούτε και είναι ο προορισμός της αυτός. Η
Ελλάδα είναι μέλος του ΝΑΤΟ, και εκεί θα έπρεπε να
έχει ρίξει το βάρος των διεθνών της σχέσεων, περισσότερο από το να προσπαθεί να αντιμετωπίσει τον
τουρκικό, αλβανικό κλπ. αναθεωρητισμό μέσω της
αδιέξοδης υποστήριξης της ένταξης άνευ όρων διαφόρων τριτοκοσμικών χωρών στον σκληρό πυρήνα
του δυτικού κόσμου.
Οικονομικά, είναι φανερό ότι η Ελλάδα βρίσκεται μπροστά σε δύο εξ ίσου δύσκολες προοπτικές:
Πρώτη προοπτική: να συνεχιστεί η σημερινή πολιτική, η οποία στην καλύτερη περίπτωση θα καταλήξει
στην «έξοδο της χώρας στις αγορές», την οποία διαφημίζει ως μέγα επίτευγμα η κυβέρνηση. Στην πραγματικότητα, «έξοδος στις αγορές» σημαίνει νέο κύκλο
δανεισμού με υψηλά επιτόκια και νέα διόγκωση του
ήδη ασύλληπτων διαστάσεων δημοσίου χρέους», που
θα δώσει απλώς κάποια παράταση ζωής στο σημερινό
πολιτικό σύστημα, επιτρέποντάς του να συνεχίσει να
πληρώνει μισθούς 600 ευρώ και συντάξεις 400 ευρώ
μέχρι κάποια νέα δημοσιονομική κατάρρευση.
Στην δε χειρότερη (και την πιθανότερη) περίπτω60
ση, να οδηγηθούμε λόγω αδυναμίας εξόδου στις αγορές σε νέα χρηματοδότηση και τρίτο μνημόνιο, με τραγικές επιπτώσεις σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο.
Και στις δύο περιπτώσεις, επενδύσεις δεν θα γίνονται, η ανεργία και η μαζική μετανάστευση της Ελληνικής νεολαίας στο εξωτερικό θα διογκούνται, οι ψηφοφόροι θα συνεχίζουν να ψηφίζουν ακραία κόμματα, στο βάθος δε παραμονεύει η γενικευμένη έκρηξη
βίας και η διάλυση.
Δεύτερη προοπτική: το πολιτικό σύστημα καταρρέει υπό το βάρος της αποτυχίας του και της κοινωνικής κατακραυγής και αναλαμβάνει την διακυβέρνηση μία ομάδα υπεύθυνων, ικανών και έντιμων
προσωπικοτήτων.
Αυτή προβαίνει σε διαπραγμάτευση επί μηδενικής
βάσεως με την τρόϊκα και το ΔΝΤ, δεσμευόμενη ότι
θα προβεί επιτέλους στις ριζικές διοικητικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις που επί τριετία έχει πεισματικά μπλοκάρει η κυβερνώσα πελατειακή φαυλοκρατία.
Προωθεί άμεσα προς ψήφιση νομοσχέδια που
απελευθερώνουν την επιχειρηματικότητα, καταργούν το κρατικό μονοπώλιο στην ανωτάτη παιδεία,
θεσπίζουν αξιοκρατία στο δημόσιο, καταργούν τα
προνόμια των πολιτικών, προβλέπουν ασυμβίβαστο
μεταξύ ιδιοτήτων υπουργού και βουλευτή κλπ.
Παράλληλα, θεσπίζει αφορολόγητο για νέους
επιχειρηματίες, καταργεί τους φόρους ακινήτων και
επιβάλλει ρυθμίσεις στα τραπεζικά δάνεια, ανακουφίζοντας την κοινωνία και διευκολύνοντας την λελογισμένη αύξηση της κατανάλωσης.
Ταυτόχρονα, εκπονεί Πενταετές Πρόγραμμα Οικονομικής Αναπτύξεως της Ελλάδος με κύριο άξονα
την Γεωργία και την μικρομεσαία επιχειρηματικότητα, και στόχο την Σχετική Αυτάρκεια και το Εξαγωγικό Εμπόριο.
Και ζητά ως αντάλλαγμα την δραστική περικοπή
του χρέους, σε συνδυασμό με μείωση επιτοκίων και
περίοδο χάριτος στην καταβολή των επομένων δόσεων. Και ταυτόχρονα την παροχή αναπτυξιακής βοήθειας προς την Ελλάδα, που θα διοχετεύεται απ’ ευθείας στις επιχειρήσεις και σε νέους επιχειρηματίες.
Εάν η τρόϊκα, η Γερμανία και η Ευρωπαϊκή Ένωση
αρνηθούν αυτήν την πρόταση, τότε θα πρέπει να οργανωθεί μία τεχνοκρατικά σχεδιασμένη από τους καλύτερους οικονομικούς εγκεφάλους της χώρας έξοδος από το Ευρώ και επιστροφή στην Εθνική Νομισματική Κυριαρχία, δηλαδή την Δραχμή.
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
Αφιέρωμα
Η άποψη της αγοράς
Ο
πρόεδρος του Συνδέσμου
Εξαγωγών Βορείου Ελλάδος κ. Δημήτρης Λακασάς
εντάσσει ως κυρίαρχο παράγοντα
ανάκαμψης τη μεταστροφή της χώρας σε εξαγωγική οικονομία. Είναι
κοινά παραδεκτό γεγονός ότι σε συγκριτικά μικρές οικονομίες όπως η
ελληνική, η σταδιακή εξισορρόπηση σε σχέση με τις μεγάλες οικονομίες έρχεται μέσα από έντονη εξωστρέφεια με σημαντικές εξαγωγές.
Αυτό συμβαίνει για δυο πολύ συγκεκριμένους λόγους. Πρώτον, οι μικρές
οικονομίες διαθέτουν περιορισμένη εσωτερική αγορά που λειτουργεί
ανασταλτικά για την επίτευξη οικονομιών κλίμακος που θα επιτρέψουν
την πτώση της τιμής στο εσωτερικό αλλά και την ανταγωνιστικότητα
στο εξωτερικό. Είναι λοιπόν εύλογη
η αναγκαιότητα υψηλών εξαγωγών
αναλογικά υπέρτερη με μεγαλύτερα
κράτη με αυξημένη συμβολή της παραγωγής στο κατακεφαλήν εισόδημα. Ο δεύτερος λόγος οφείλεται στο
γεγονός ότι ένα μικρό κράτος αναγκαστικά έχει πιο περιορισμένους
πόρους από πλευράς πρώτων υλών.
Έτσι, ο κ. Λακασάς τονίζει τη κρίσιμη σημασία της σταδιακής μείωσης
της ψαλίδας μεταξύ του ευρωπαϊκού
μέσου όρου εξωστρέφειας και του
αντίστοιχου ελληνικού.
Η δεύτερη κρίσιμη έννοια που
μας αναφέρει ο κ. Λακασάς είναι
αυτή του συγκριτικού πλεονεκτήματος των εξαγωγικών προϊόντων.
Αναφέρεται σε μια σειρά ελληνικών προϊόντων -προϊόντα βυρσοδεψίας, μέταλλα, βιομηχανικά παράγωγα αργού, κτηνοτροφία, τρόφιμα, χημικά και πλαστικά, γεωργικά
προϊόντα- στα οποία η Ελλάδα διαθέτει συγκριτικό πλεονέκτημα. Μια
εξίσου σημαντική παρατήρηση είΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
ναι η αναγκαιότητα στροφής της οικονομίας προς την καινοτομία ή με
άλλα λόγια στην επένδυση σε ένταση κεφαλαίου, καθώς η δημιουργία
υπεράξιας είναι το κλειδί στην μελλοντική «αρένα» του παγκόσμιου
εμπορικού ανταγωνισμού.
Ως προς την στρατηγική επιλογή του νομίσματος, ο πρόεδρος του
συνδέσμου επιχειρήσεων και λιανικών πωλήσεων Ελλάδος κ. Αντώνης Μακρής αναφέρει: «Το ερώτημα
ευρώ ή δραχμή είναι τόσο επίκαιρο
και τόσο ουσιαστικό, όσο το ερώτημα
αν θέλουμε να είμαστε σοβαροί πολίτες σε μια σοβαρή χώρα ή όχι. Η μόνη
αξιόλογη απάντηση στα δύο ανωτέρω ερωτήματα είναι απλή αλλά ταυτόχρονα σύνθετη. Κι αυτό γιατί, η
όποια απάντηση θα εμπεριέχει ένα
λογικό αλλά και ένα χρονικό άλμα.
Το λογικό άλμα έχει σχέση με τη
θέση, ότι αν θέλουμε να παράγουμε
έργο, δεν τοποθετούμε ποτέ το κάρρο μπροστά από το άλογο. Το χρονικό
άλμα αναφέρεται στο γεγονός ότι μία
χώρα για να επιβιώνει χρειάζεται και
δημοσιονομικό πλεόνασμα και πλεόνασμα στο ισοζύγιο εξωτερικών πληρωμών, τα οποία για να επιτευχθούν
πρέπει: 1. Οι εξαγωγές να είναι κατά
τι μεγαλύτερες από τις εισαγωγές. 2.
Τα έσοδα του κράτους να είναι περισσότερα από τα έξοδα. Για να υλοποιηθεί το πρώτο χρειάζεται ορθή οργάνωση της πρωτογενούς παραγωγής
παράλληλα με την δημιουργία δευτερογενούς παραγωγής, με στόχο την
εσωτερική αυτάρκεια καθώς και την
ενίσχυση των εξαγωγών. Το δεύτερο
επίσης προϋποθέτει σοβαρούς πολίτες με σοβαρή διακυβέρνηση και αξιόπιστο, λειτουργικό, ευφυή και αποτελεσματικό κρατικό μηχανισμό, που
θα δημιουργήσει προϋποθέσεις υγιούς
είσπραξης των απαιτήσεων από τους
πολίτες και γρήγορης δημιουργικής
και ουσιαστικής εξυπηρέτησης των
υποχρεώσεών του έναντι των πολιτών. Εάν όλα αυτά υλοποιηθούν, τότε
μπορεί και να τεθεί και να απαντηθεί
το αρχικό ερώτημα, αφού ληφθούν
ταυτόχρονα υπόψη οι κοινωνικο-οικονομικο-πολιτικές συγκυρίες καθώς
και η παγκόσμια οικονομική προοπτική. Μέχρι τότε έχει ο Θεός.»
Βλέπουμε λοιπόν ότι ο πρόεδρος
του ΣΕΛΠΕ αποστασιοποιείται από
το «δίλημμα» υποστηρίζοντας ότι
το διακύβευμα είναι όχι ποιον τύπο
συναλλαγματικού μέσου θα επιλέξουμε αλλά εάν θα αποδείξουμε
εαυτούς ικανούς να ανακάμψουμε
από χρόνιες αδυναμίες του πολιτειακού μας συστήματος. Όταν τεθεί
το τελικό δίλλημα, δηλαδή η επιλογή που θα κάνουμε για την θέση της
χώρας στον κόσμο και την εσωτερική μας κατάσταση, θα απαντηθεί
χωρίς εκβιασμούς ούτε με διαδικασίες κατεπείγοντος.
Παρά την έντονη αντιπαράθεση μεταξύ εσωτερικής υποτίμησης
μέσα στο ευρώ και υποτίμησης του
εθνικού νομίσματος εκτός ευρώ, η
πραγματικότητα οριοθετεί ότι κανένα από τα δυο δεν είναι βιώσιμη
επιλογή για την ελληνική οικονομία. Στην πρώτη περίπτωση το βιοτικό επίπεδο, οι ανισότητες και η ανεργία διαμορφώνονται σε χρόνια προβλήματα ενώ στην δεύτερη αλλάζει
το συνολικό μοντέλο της ευρωπαϊκής ένωσης με ο,τι συνέπεια και να
έχει αυτό μέσα στα επόμενα χρόνια.
Επομένως, είναι λάθος να συζητούμε
τη λύση με όρους «εντός ευρώ» (άρα
ως «συστημική» ή «μνημονιακή») ή
«εκτός του ευρώ» (άρα ως «ανατρεπτική» ή «εξτρεμιστική»).
Επιμέλεια: Γιώργος Γκινόπουλος
61
Οι οικονομολόγοι,
οι συνταγματολόγοι και η κρίση
Ό
πως ήταν αναμενόμενο, η βαθειά οικονομική κρίση στην χώρα μας έχει προσελκύσει έντονο ερευνητικό ενδιαφέρον. Στην
ογκώδη βιβλιογραφία που έχει συσσωρευθεί, οι απαντήσεις ποικίλουν ανάλογα με την σχολή σκέψης
που ακολουθούν οι επί μέρους ερευνητές. Με βάση
αυτό το κριτήριο, μπορούμε να διακρίνουμε τέσσερεις διαφορετικές ομάδες.
Η πρώτη ομάδα αποτελείται από οικονομολόγους και πολιτικούς επιστήμονες που ακολουθούν
την μαρξιστική σχολή ανάλυσης [π.χ. τα δημοσιεύματα των Λαπαβίτσα (2010), Λαπαβίτσα, Κουβελάκη (2012), και Βλάχου, Θεοχαράκη, Μυλωνάκη
(2011)]. Γι’ αυτούς, τα αίτια της κρίσης βρίσκονται
σε τελευταία ανάλυση στο ατομοκεντρικά οργανωμένο ιδιοκτησιακό καθεστώς επί των συντελεστών
της παραγωγής και δεν υπάρχει κανένα σύνολο μέτρων που να μην προϋποθέτει την κατάργηση της
ελεύθερης οικονομίας της αγοράς, και συνεπώς της
κοινοβουλευτικής δημοκρατίας,1 με το οποίο η χώρα
μας να μπορεί να επανέλθει σε εύλογο χρονικό διάστημα σε μια τροχιά εύρωστης οικονομικής ανάπτυξης και κοινωνικής προόδου.
Η δεύτερη ομάδα περιλαμβάνει κυρίως οικονομολόγους, οι οποίοι, σε αντίθεση με τους ανωτέρω,
δέχονται περισσότερο ή λιγώτερο την ελεύθερη οι1 Για απόδειξη της πρότασης ότι η ελεύθερη οικονομία της αγοράς
αποτελεί αναγκαία, αλλά όχι επαρκή, συνθήκη θεμελίωσης της δημοκρατίας, άμεσης ή αντιπροσωπευτικής, βλέπε Μπήτρος, Καραγιάννης (2011).
62
του Γεωργίου Κ. Μπήτρου
κονομία ως αναγκαία προϋπόθεση για την διατήρηση της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και των ατομικών ελευθεριών. Αυτοί ακολουθούν την νεοκλασσική σχολή οικονομικής ανάλυσης, η οποία επικεντρώνεται στην διάρθρωση και στα προβλήματα που
παρουσιάζει η συγκεκριμένη οικονομική οργάνωση,
και προτείνουν μεταρρυθμίσεις όπως αυτές που συμπυκνωμένα αποτυπώνονται, για παράδειγμα, στην
μελέτη των έγκριτων πανεπιστημιακών Βαγιανού,
Βέττα, Μεγήρ (2010). Αν οι μεταρρυθμίσεις που προτείνουν αφορούσαν στην οικονομία μιας δυτικής χώρας με ώριμους δημοκρατικούς θεσμούς, θα ήταν
αποτελεσματικές. Αλλά στην χώρα μας δεν ισχύει το
ίδιο, για δύο τουλάχιστο λόγους: πρώτον, γιατί παρατηρείται προχωρημένη αποθεσμοποίηση, με την έννοια ότι δεν έχουμε σταθερό πολιτικό σύστημα, σταθερό και προβλέψιμο φορολογικό σύστημα, σταθερό
εργασιακό περιβάλλον κλπ., και, δεύτερον, γιατί επικρατεί μεγάλη έλλειψη κοινωνικής συναίνεσης και
εμπιστοσύνης στις δυνατότητες της οικονομίας της
αγοράς να μας βγάλει από την κρίση και να το κάνει με δίκαιη κατανομή των θυσιών που απαιτούνται.
Μία τρίτη ομάδα ακολουθεί πρότυπα σκέψης
που συνδυάζουν τις προδιαγραφές της νεοκλασσικής σχολής οικονομικής ανάλυσης με εκείνες της
σχολής οικονομικής ανάλυσης των θεσμών [παράδειγμα, δημοσιεύσεις των Μπήτρου (2013), Bitros
(2013b), Μπήτρου, Καραγιάννη (2011) και Καζάκου
(2010, 2011)]. Σύμφωνα μ’ αυτές, ταυτόχρονα με τις
μεταρρυθμίσεις που εισηγούνται οι νεοκλασσικοί οιΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
Αφιέρωμα
κονομολόγοι για την ταχεία έξοδο από την κρίση,
απαιτούνται επίσης μεταρρυθμίσεις σε όλο το φάσμα των θεσμών, ώστε: (α) να μειωθούν τα προβλήματα των ηθικών κινδύνων που συνεπάγεται η αντιπροσωπευτική δημοκρατία, (β) να γίνει ουσιαστικός
διαχωρισμός των εξουσιών του κράτους, (γ) η δημόσια διοίκηση να απεγκλωβιστεί από τον άμεσο έλεγχο των πολιτικών κομμάτων και (δ) το κράτος από
παραγωγός να μετατραπεί κυρίως σε πάροχο αγαθών και υπηρεσιών και μηχανισμό ρύθμισης των αγορών και λήψης στρατηγικών αποφάσεων.
Τέλος, η τέταρτη ομάδα αποτελείται κυρίως από
συνταγματολόγους. Με ελάχιστες εξαιρέσεις, αυτοί ακολουθούν την ηπειρωτική ευρωπαϊκή σχολή συνταγματικής σκέψης, η οποία, σε αντίθεση με
την αγγλοσαξονική,2 δέχεται ότι έννοιες όπως πχ,
το «κράτος», η «κοινωνία», το «κοινωνικό σύνολο»,
κλπ., αποτελούν αυθύπαρκτες νομικές οντότητες με
δικαιώματα που υπερβαίνουν τα ατομικά. Το αποτέλεσμα είναι ότι ρέπουν γενικά σε συνταγματικές ρυθμίσεις που δημιουργούν τεχνητά «συλλογικά δικαιώματα» εις βάρος των ατομικών (πχ. Αντικατάσταση, στο σύνταγμα του 1975, των ατομικών συμβάσεων εργασίας με συλλογικές). Επιπλέον, ενώ κάποιοι
συνταγματολόγοι επικεντρώνονται αποκλειστικά σε
θέματα που αφορούν στην συγκρότηση και στην λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών, κάποιοι άλλοι
διατυπώνουν απόψεις και προτάσεις και για θέματα
οικονομίας. Προεξάρχων μεταξύ των πρώτων είναι ο
Κασιμάτης (2011), ο οποίος ασκεί μεν σφοδρή κριτική στις μνημονιακές συμβάσεις, αλλά από αυστηρή
νομική άποψη, ενώ στους δεύτερους επικεφαλής είναι ο Κατρούγκαλος (2012).
Εξ αιτίας της εκπαίδευσης και της ειδίκευσής
τους, οι Έλληνες συνταγματολόγοι είναι εύλογο να
διαμορφώνουν και να διατυπώνουν ιδέες και απόψεις για την οικονομία. Αφού στην μεγάλη πλειοψηφία τους είναι υποστηρικτές της επικράτησης του
«συλλογικού» επί του «ατομικού», βρίσκονται πλησιέστερα στις ιδέες και στις προτάσεις των οικονομολόγων που ακολουθούν την Μαρξιστική Σχολή
Ανάλυσης. Μ’ αυτήν την εκτίμηση δεν υπονοώ ότι οι
Έλληνες συνταγματολόγοι τάσσονται υπέρ της αλλαγής του υπάρχοντος πολιτικού και οικονομικού
2 Για μια σύντομη αλλά ουσιαστική σύγκριση της ευρωπαϊκής με την
αγγλοσαξονική σχολή Συνταγματικής Σκέψης, βλέπε Niskanen (2012).
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
καθεστώτος. Κάθε άλλο. Απλά τεκμαίρω ότι, αφού
και οι μαρξιστές οικονομολόγοι δίνουν μεγαλύτερη
βαρύτητα στο «συλλογικό» έναντι του «ατομικού»,
λογικά οι συνταγματολόγοι θα πρέπει να βρίσκουν
τις απόψεις τους πιό ελκυστικές. Στον βαθμό, όμως,
που συμβαίνει αυτό, και αφού οι «άλλοι οικονομολόγοι» δεν μπορούμε να κερδίσουμε την προσοχή
και την κατανόησή τους, το μέλλον δείχνει δυσοίωνο, γιατί είναι αυτοί που με τις γνώσεις τους και την
επιρροή τους διαμορφώνουν τους θεσμούς, επηρεάζοντας έτσι θεμελιακά την αποτελεσματικότητα
της οικονομίας. Συνεπώς, μια από τις προτεραιότητες των «άλλων οικονομολόγων» είναι να επικοινωνήσουμε μαζί τους και τεκμηριωμένα να τους πείσουμε να υιοθετήσουν τις απόψεις μας.
Σύμφωνα με την σχετική βιβλιογραφία, συνταγματολόγοι και άλλοι κοινωνικοί επιστήμονες διατείνονται ότι η κρίση προκλήθηκε από παράγοντες οι
οποίοι είναι κυρίως εξωγενείς και δευτερευόντως ενδογενείς. Στους εξωγενείς εντάσσουν: (α) την κρίση
του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος και (β)
την στρεβλή διαδικασία και τα προβλήματα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, ενώ στους ενδογενείς περιλαμβάνουν: (α) τις δυσπλασίες που αναπτύχθηκαν στην πολιτειακή και στην διοικητική δομή του
κράτους, (β) τις οικονομικές πολιτικές που υιοθετήθηκαν κατά την μεταπολίτευση και (γ) τις ρυθμίσεις
(μνημόνια) που δέχθηκαν οι ελληνικές κυβερνήσεις
τα τελευταία τρία χρόνια κατ’ απαίτηση των δανειστών. Όσον αφορά δε για το τι δέον γενέσθαι, προτείνουν: (α) τον πλήρη αναπροσανατολισμό του παραγωγικού πρότυπου της οικονομίας μας, και (β)
την αναμόρφωση του πολιτικού συστήματος.
Δεν φταίει η παγκόσμια κρίση
Ασφαλώς η παγκόσμια οικονομία βρίσκεται σε
κρίση. Στις ΗΠΑ, στην Ευρώπη και στην Ιαπωνία οι
ρυθμοί οικονομικής ανάπτυξης βρίσκονται σημαντικά κάτω από την μακροχρόνια τάση τους και η ανεργία βρίσκεται σε ασυνήθιστα υψηλά επίπεδα. Παράλληλα, όμως, οι στατιστικές δείχνουν ότι στις αναδυόμενες χώρες ή BRICS (Brazil, Russia, India, China,
South Africa), οι ρυθμοί ανάπτυξης είναι εξαιρετικά
υψηλοί και το κατά κεφαλήν εισόδημα και η απασχόληση αυξάνονται με εκπληκτικούς ρυθμούς. Εν όψει
αυτών των εξελίξεων, το παράξενο θα ήταν να μην
υπήρχε κρίση. Ο λόγος είναι ότι αυτή η κρίση, δηλα63
δή η δημιουργική κρίση, είναι ο μόνος τρόπος να αναπτυχθούν οι οικονομίες που υστερούν.
Επίσης είναι βέβαιο ότι η παγκόσμια κρίση, με την
προηγηθείσα δημιουργική της έννοια, έχει επιδράσει
αρνητικά επί της ελληνικής οικονομίας. Σ’ αυτήν την
διαπίστωση οι συνταγματολόγοι έχουν δίκιο. Αλλά
δεν έχουν δίκιο ότι για την καταθλιπτική πορεία που
ακολούθησε η οικονομία μας τα τελευταία 40 χρόνια ευθύνεται η διεθνοποίηση των οικονομιών και η
«δημιουργική κρίση» του καπιταλιστικού συστήματος. Οι αιτίες της φθίνουσας πορείας ανήκουν αποκλειστικά σ’ εμάς και στις επιλογές που κάναμε ως
χώρα, παρά την μεγάλη βοήθεια που πήραμε από την
Ευρώπη και παρά το τεράστιο βάρος του δημόσιου
χρέους που επωμιστήκαμε.
Η Ελλάδα δεν τίμησε
τις υποχρεώσεις που ανέλαβε
Το σύνηθες επιχείρημά τους είναι ότι η Ευρωπαϊκή
Ένωση δεν έχει προχωρήσει σε μια ενιαία δημοσιονομική πολιτική, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει ένα μόνιμος μηχανισμός εξισορρόπησης των ελλειμμάτων
των χωρών του Νότου με τα πλεονάσματα των χω64
ρών του βορρά. Ασφαλώς ένας τέτοιος μηχανισμός
πρέπει να υπάρχει για να λειτουργεί ως ασφαλιστική
δικλείδα σε περίπτωση που για απρόβλεπτους λόγους
(πχ. μια φυσική καταστροφή) μια χώρα παρουσιάσει
ένα ξαφνικό έλλειμμα. Αλλά δεν είναι κατανοητό γιατί θα πρέπει να υπάρχει ένα τέτοιος μηχανισμός για
να καλύπτει μη ανταγωνιστικές ευρωπαϊκές χώρες σε
μόνιμη βάση, όπως ακριβώς είναι οι χώρες του Νότου. Τολμώ να προβλέψω ότι ένας τέτοιος μηχανισμός θα θεσμοθετηθεί σύντομα, αλλά όχι για να καλύπτει χώρες-μέλη που είναι μόνιμα ελλειμματικά.
Η χώρα μας τα τελευταία 50 χρόνια υπέγραψε με
την ΕΕ, μεταξύ αμέτρητων άλλων συμφωνιών, τρεις
βασικές συνθήκες. Αυτές είναι η Συνθήκη της Ρώμης
(1957), η Συνθήκη για την Ενιαία Ευρωπαϊκή Αγορά
(1986), και το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης (1997). Τις παραβίασε όλες και κατά το γράμμα και κατά πνεύμα. Για παράδειγμα, η Συνθήκη της
Ρώμης απαιτούσε οι κυβερνήσεις μας να υιοθετήσουν
όλες τις διαρθρωτικές αλλαγές που μας επιβάλλονται
τώρα από τους δανειστές μας.3 Μας εμπόδισε κανένας να τιμήσουμε ως χώρα τις δεσμεύσεις που αναλάβαμε; Σίγουρα όχι, αφού η διάρθρωση της Ελληνικής οικονομίας ήταν πιο στρεβλή το 2009 απ’ ό,τι το
1961. Εν τούτοις, οι ευρωπαίοι εταίροι μας παρέβλεψαν όλες τις παραβιάσεις των συμφωνιών που υπογράψαμε για να μας συμπεριλάβουν στην Ευρωζώνη
και τώρα είναι υποχρεωμένοι να μας καλύψουν από
τον κίνδυνο της ανοικτής χρεωκοπίας [Betros 2013].
Πολιτειακή και διοικητική
αποσάθρωση
Οι συνταγματολόγοι ορθώς επικεντρώνουν στην
πολιτειακή και διοικητική αποσάθρωση του κράτους.
Με τις μεταβολές που επέφερε σε βασικούς θεσμούς,
όπως για παράδειγμα το Σύνταγμα του 1975, η πολιτική και οικονομική ολιγαρχία που κυβερνάει:
– Κατήργησε ουσιαστικά και τυπικά την διάκριση των εξουσιών και κατέστρεψε συστηματικά τους
μηχανισμούς εξισορρόπησης (checks and balances)
μεταξύ εκτελεστικής, νομοθετικής και δικαστικής
εξουσίας.
– Διαμόρφωσε στην πολιτική αγορά στυγνό ολι3 Για πιστοποίηση ότι δεν προχωρήσαμε στις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που απαιτούνταν από την Συνθήκη της Ρώμης, βλέπε πχ.
Μπήτρος (1985)
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
Αφιέρωμα
γοπώλιο δύο κομμάτων, ορθώνοντας περίπλοκα
εμπόδια εισόδου στη βουλή μικρότερων κομμάτων ή
και μεμονωμένων βουλευτών.
– Επέβαλε την δύναμη του κόμματος πάνω στην
συνείδηση του βουλευτή και, μαζί με την ασυλία και
τα άλλα προνόμια που εξασφάλισε στους βουλευτές,
μετέτρεψε το κοινοβούλιο από κονίστρα ιδεών και
οραμάτων για το μέλλον του έθνους σε «οίκο εμπορίου».
– Υπέταξε την Δικαιοσύνη και την δημόσια διοίκηση στα κόμματα, με αποτέλεσμα να διαχυθεί σε
όλες τις λειτουργίες του κράτους ο κομματισμός, η
αναξιοκρατία και η διαφθορά.
Κατά την άποψή μου, η θεσμική αποσάθρωση του
κράτους, ιδιαίτερα μετά το 1974, ευθύνεται για την
κρίση που περνούμε περισσότερο από οποιαδήποτε
άλλη αιτία. Προς επίρρωση, έστω το παράδειγμα της
διάλυσης του κοινωνικού κράτους. Οι συνταγματολόγοι αποδίδουν αυτήν την εξέλιξη στις «νεοφιλελεύθερες» οικονομικές πολιτικές που ακολουθούνται
τα τελευταία χρόνια. Αλλά διερωτώμαι: δεν ακολουθούνται οι ίδιες πολιτικές στην Δανία, στην Ολλανδία και στο Βέλγιο; Γιατί εκεί οι πολίτες, με περίπου
την ίδια δημόσια δαπάνη κατά κεφαλήν, απολαμβάνουν ποιοτικής ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης,
ενώ εδώ το ΕΣΥ και ο ΕΟΠΥΥ κατέρρευσαν; Κατέρρευσαν, και θα κατέρρεαν με όποιους προϋπολογισμούς, γιατί έχουν καταρρεύσει οι ελεγκτικοί και οι
πειθαρχικοί μηχανισμοί του κράτους.
Για την αποσάθρωση της πολιτειακής και διοικητικής δομής του κράτους δεν ευθύνεται μόνον η φαυλότητα της κομματοκρατίας. Μεγάλη ευθύνη έχουν
επίσης οι πνευματικοί ταγοί της χώρας. Για παράδειγμα, ας πάρουμε τους ίδιους τους συνταγματολόγους και τους νομικούς. Στο σύνταγμα της Γερμανίας, τα θέματα «ιδιοκτησία, κληρονομικό δικαίωμα,
και απαλλοτρίωση», Άρθρο 14, και «Κοινωνικοποίηση», Άρθρο 15, περιλαμβάνουν λιγώτερες από 150
λέξεις. Αντιθέτως, στα άρθρα 17 και 106 στο Ελληνικό Σύνταγμα του 1975, τα ίδια θέματα περιλαμβάνουν 773 λέξεις. Αν τα διαβάσει ένας απλός άνθρωπος ελάχιστα θα καταλάβει, και αν καταλάβει θα
φοβηθεί με την έκταση των εξουσιών του κράτους
πάνω στην περιουσία του, οπότε όπου φύγει-φύγει.4
4 Για μια κριτική στο άρθρο 106 του Συντάγματος του 1975, βλέπε Μπήτρος (2012).
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
Διερωτώμαι, οι Έλληνες συνταγματολόγοι και νομικοί δεν πρέπει να προβληματιστούν για την συμβολή
τους στην κρίση; Στην ιστοσελίδα του Κέντρου Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου, και στην μελέτη
«Η μείωση της γραφειοκρατίας στην Ελλάδα», γίνονται οι ακόλουθες διαπιστώσεις:
Η ευρύτερη παθολογία της ελληνικής Δημόσιας
Διοίκησης οφείλεται στην πολυνομία, στις περίπλοκες
ρυθμίσεις, στην έλλειψη κωδικοποίησης, στους “κομματικούς” νόμους, στην παλαίωση και ασάφεια των
νόμων και στην προχειρότητα σύνταξής τους, στην
κακή ποιότητα των κανονιστικών ρυθμίσεων.
Ο δημόσιος και ο ιδιωτικός τομέας κινδυνεύουν να
αδρανοποιηθούν από την πληθώρα των ρυθμίσεων
και νομοθετικών παρεμβάσεων, οι οποίες αυξάνονται
από την κανονιστική δράση της διοίκησης.
Λοιπόν, μια από τις διαφωνίες μου με τους συνταγματολόγους είναι ότι πρέπει να σταματήσουμε να πετάμε τη μπάλα στην εξέδρα και να τα φορτώνουμε
τις ευθύνες για την κρίση στη χώρα μας στην κρίση
του παγκόσμιου καπιταλισμού και στην στρεβλή διαδικασία ολοκλήρωσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Στις διαφωνίες μου επί της αρχής μαζί τους, περιλαμβάνονται πολλές ρυθμίσεις που εισήχθηκαν για
πρώτη φορά στο Σύνταγμα του 1975. [Με την ευκαιρία αυτή, επιθυμώ να υπενθυμίσω ότι, σε παλαιότερη αρθρογραφία μου, έχω διαφωνήσει επίσης με την
σωρεία των «ψευδοδικαιωμάτων» που θεμελιώθηκαν,
με την αποκλειστική παροχή ανώτατης εκπαίδευσης
από το κράτος, με τους αναγκαστικούς συνεταιρισμούς ατόμων υπέρ του αποκαλούμενου «δημοσίου
συμφέροντος», με την αναγκαστική συμμετοχή του
κράτους σε ιδιωτικές επιχειρήσεις που έχουν μονοπωλιακή ισχύ ή παρέχουν υπηρεσίες στο κοινωνικό σύνολο κλπ.] Επειδή πολλοί είναι πιθανό να μην θυμούνται τι συνέβη το 1976, είναι χρήσιμο να επισημάνουμε η κρίση στην Ελλάδα άρχισε από τότε, όταν εθνικοποιήθηκαν οι τράπεζες του Σ. Ανδρεάδη και οι κραταιοί όμιλοι βιομηχανικών επιχειρήσεων που ήλεγχαν.
Παρεξηγήσεις για τον κεϋνσιανισμό
και τον φιλελευθερισμό
Οι συνταγματολόγοι αποδίδουν εξαιρετικά μεγάλη ευθύνη για την κρίση, την παγκόσμια και αυτήν
στην χώρα μας, στην αντικατάσταση των «κεϋνσιανών πολιτικών» από τις αρχές της δεκαετίας του 1970
με «νεοφιλελεύθερες πολιτικές». Αντιλαμβάνομαι ότι
65
ορίζουν ως κεϋνσιανές τις πολιτικές διακριτικής διαχείρισης, από το δημόσιο και την κεντρική τράπεζα,
βασικών οικονομικών μεγεθών, όπως πχ. το δημοσιονομικό ισοζύγιο, η ποσότητα του χρήματος, ο πληθωρισμός, το ποσοστό της ανεργίας και η ισοτιμία του
νομίσματος, ενώ ορίζουν ως «νεοφιλελεύθερες» τον
καθορισμό των μεγεθών αυτών μέσω των αυτορυθμιζόμενων μηχανισμών των αγορών, εγχώριων και διεθνών. Το ερώτημα όμως που αντιμετώπισαν οι αρχές
όλων των χωρών από το 1970 και μετά ήταν το εξής:
δεδομένου ότι οι κεϋνσιανές πολιτικές είχαν επινοηθεί για να είναι αποτελεσματικές σε περιβάλλον
κλειστών οικονομιών, μπορούσαν να εφαρμοστούν
στο περιβάλλον ανοικτών οικονομιών που διαμόρφωνε η είσοδος στη διεθνή οικονομία των BRICS?
H απάντηση ήταν: όχι, γιατί ο ανταγωνισμός μεταξύ
χωρών ήταν ασύμβατος με τον μηχανισμό των σταθερών ισοτιμιών του Bretton Woods. Αναγκαστικά, μικρές και μεγάλες χώρες υποχρεώθηκαν να δεχθούν
ότι, στο εξής, η αξία των νομισμάτων τους θα καθορίζεται από τις διεθνείς αγορές χρήματος και κεφαλαίου με βάση τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά των οικονομιών τους. Οι χώρες με εύρωστες οικονομίες είχαν
ισχυρά νομίσματα και ξένες επενδύσεις, που επιτάχυναν την ανάπτυξη, ενώ χώρες με αδύνατες οικονομίες,
που κατάφευγαν σε συχνές υποτιμήσεις, έβλεπαν τις
εγχώριες και τις ξένες επενδύσεις να φεύγουν, με αποτέλεσμα να επιβραδύνεται η ανάπτυξη και να αυξάνεται η ανεργία. Η Ελλάδα δεν προσάρμοσε το αναπτυξιακό της πρότυπο, επέμεινε να εφαρμόζει κεϋνσιανές
πολιτικές και όχι μόνο για πολλά χρόνια, και έτσι εισήλθε σε κρίση. Ευθύνονται για τις επιλογές των οικονομικών πολιτικών των κυβερνήσεων από το 1974
66
μέχρι σήμερα οι ιδέες του Hayek, του Friedman και
γενικά των «νεοφιλελεύθερων» που τους ακολουθούν; Όσοι ισχυρίζονται κάτι τέτοιο, κάνουν έναν τεράστιο λογικό ακροβατισμό, γιατί κανένας τους δεν
ισχυρίστηκε ποτέ ότι μπορούμε να εμπιστευθούμε τις
αγορές για να λύσουν όλα τα προβλήματα.
Επειδή η χώρα μας βρίσκεται μεταξύ φθοράς και
αφθαρσίας, και επειδή, εν όσω το αναπτυξιακό μας
υπόδειγμα παραμένει αυτό που είναι, η απομείωση
του εθνικού εισοδήματος θα συνεχιστεί, θα παραθέσω πιο κάτω μερικές παραγράφους από το βιβλίο του
Hayek Το Σύνταγμα της Ελευθερίας, προκειμένου να
πειστούν οι συνταγματολόγοι ότι τον αδικούν. Το
ίδιο θα μπορούσα να κάνω για τον Friedman και άλλους πρωτοπόρους στοχαστές της δημοκρατίας με
μικρό και στρατηγικό κράτος:
Το κράτος:
Προβαίνει σε αναδιανομή εισοδήματος και πλούτου (πχ. στους φτωχούς, μετανάστες, κλπ.), μόνον εάν
αυτοί που πληρώνουν το αποδέχονται, και όχι εξαναγκαστικά (1960, 101-2, 232-3).
Επιβάλλει αξιοκρατία στην επιλογή και ανέλιξη
των ατόμων που απασχολεί (1960, 92-5).
Παρέχει υπηρεσίες που δεν είναι διατεθειμένοι να
προσφέρουν οι ιδιώτες (πχ. δρόμους, πάρκα, μνημεία, κλπ.) ή που έχουν θετικές εξωτερικές επιπτώσεις
(άμυνα, αστυνόμευση, κλπ.) (1960, 222-4), αλλά δεν
χαλιναγωγεί την παιδεία (1960, 377-80).
Προβαίνει σε οικονομικές και κοινωνικές ρυθμίσεις, ανάλογα με το συνολικό όφελος και κόστος της
κοινωνίας, και όχι ευνοώντας κάποιες ομάδες ατόμων
(1960, 223-4). Για παράδειγμα, σε περίπτωση που εισαχθεί ένας πολεοδομικός κανονισμός, προτείνει να
φορολογηθούν αυτοί που η περιουσία τους ανατιμάται, και να επιδοτηθεί έτσι η απαλλοτρίωση ή η μείωση της αξίας της περιουσίας που υπέστησαν κάποιοι
άλλοι (1960, 350-2).
Εποπτεύει την διαχείριση της προσφοράς χρήματος, η οποία πρέπει να γίνεται από μια ανεξάρτητη
αρχή (1960, 326-7) και κάτω από συνταγματικούς περιορισμούς (1960, 334-6).
Δεν επιτρέπει την εμφάνιση εξαναγκασμού μεταξύ
των ατόμων και από επιχειρήσεις προς τα άτομα, ή το
αντίθετο (όπως τα μονοπώλια και μονοψώνια), (1960,
136-7). Στο πλαίσιο αυτό, τα συνδικάτα δεν πρέπει να
τίθενται υπεράνω των συνταγματικών κανόνων και
των τρεχόντων νόμων του κράτους (1960 267-8, 273ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
Αφιέρωμα
5, 278-80).
Δεν εκχωρεί κανένα προνόμιο σε ιδιώτες, αλλά
ούτε και σε κρατικές επιχειρήσεις, και φροντίζει για
την εξάλειψη κάθε μονοπωλιακής ή ολιγοπωλιακής
κατάστασης. Δηλαδή μειώνει τα εμπόδια εισόδου
νέων επιχειρήσεων και επαγγελματιών, ώστε να αυξάνεται ο ανταγωνισμός (1960, 223-4, 265).
Δεν προβαίνει σε διοικητικούς περιορισμούς ούτε
των τιμών, ούτε των επαγγελμάτων, ούτε των επιχειρήσεων, εφ’ όσον μειώνεται ο ανταγωνισμός, στρεβλώνεται η κατανομή των πόρων στην οικονομία και γίνεται
αναγκαστική αναδιανομή εισοδημάτων (1960, 227-8).
Μπορεί να προβεί σε διασφάλιση ενός ελάχιστου
εισοδήματος για όλους -εάν η οικονομική ανάπτυξη το
επιτρέπει- αλλά όχι σε δικαιότερη κατανομή εισοδήματος, αφού δεν μπορεί να καθορισθεί η έννοια και η
έκταση του δικαίου χωρίς να υπάρξει εξαναγκασμός
μερίδας ανθρώπων (1960, 258-9, 302-3).
Κατόπιν των ανωτέρω, μπορούμε να διαφωνούμε επί της αρχής για το πόσο μεγάλο ή μικρό πρέπει να είναι το μέγεθος του κράτους, αλλά μπορούμε να συμφωνήσουμε ότι είναι παραπλανητικό και
αβάσιμο να αποδίδονται σε διανοητές με παγκόσμια λάμψη ιδέες που δεν διατύπωσαν και θέσεις
που δεν υποστήριξαν.
Οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις
πρέπει να γίνουν
Η συνθήκη του Maastricht ήταν ένα μνημόνιο.
Ο στόχος της ήταν, με οικειοθελείς διαδικασίες, κάποιες χώρες της ΕΕ να προχωρήσουν σε δημοσιονομική και διαρθρωτική προσαρμογή, ώστε αργότερα,
μέσα στην ζώνη του ενιαίου νομίσματος, να αντιμετωπίζουν τις διάφορες αναταράξεις αποτελεσματικά.
Η χώρα μας προσαρμόστηκε δημοσιοοικονομικά,
αλλά όχι διαρθρωτικά, και το 2000 εισήλθε στην
Ευρωζώνη. Όμως, από το 2002 και μετά, τα δημοσιονομικά ελλείμματα, το δημόσιο χρέος και το έλλειμμα στο ισοζύγιο πληρωμών ακολούθησαν και πάλι
μια εκρηκτικά ανοδική πορεία. Το 2008 δεν θα είχε
συμβεί τίποτε, γιατί η οικονομική βοήθεια από την
ΕΕ και ο εύκολος δανεισμός από τις διεθνείς αγορές
έκρυβαν τις τεράστιες ανισορροπίες. Αλλά ξέσπασε
η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση και η Ελλάδα
ήταν ένας αδύνατος κρίκος. Οπότε από τους δανειστές και την ΕΕ άρχισαν να μας επιβάλλονται διαδοχικά προγράμματα λιτότητας. Οι συνταγματολόγοι
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
διαπιστώνουν ότι, από συνταγματική άποψη, τα μνημόνια ήταν αντισυνταγματικά και ότι καταρράκωσαν
την αξιοπιστία του κράτους, του πολιτικού συστήματος και των εργαζομένων. Συμφωνώ μαζί τους. Αλλά
όταν μια χώρα αντιμετωπίζει ανοικτή πτώχευση, οι
κυβερνήσεις συνήθως δεν δίνουν μεγάλη σημασία σε
παρανομίες και δεσμεύσεις. Το κάνουν έτσι η αλλιώς
σε καιρούς ομαλούς. Δεν θα το κάνουν όταν έχουν
να αντιμετωπίσουν μια τέτοια κρίση; Το μέγα ζήτημα
είναι τι συνιστούσαν οι δανειστές και τι έπραξαν οι
κυβερνήσεις μας. Με τους συνταγματολόγους συμφωνούμε ότι τα μνημόνια ήταν κακά διαρθρωμένα
και εφαρμόστηκαν χειρότερα. Εκεί που διαφωνούμε
είναι αν υπάρχει εναλλακτική λύση. Εκείνοι υποστηρίζουν ότι υπάρχει, ενώ εγώ θεωρώ ότι δεν υπάρχει,
και όχι μόνον για οικονομικούς λόγους.
Σύνταγμα δυτικού τύπου
Η διέξοδος που προτείνουν οι συνταγματολόγοι
αποτελείται από επιδιώξεις σε τρεις κατευθύνσεις.
Αυτές είναι:
– Κούρεμα του χρέους, που τώρα πλέον βρίσκεται σχεδόν αποκλειστικά στον έλεγχο εθνικών κρατών και διεθνών οργανισμών.
– Πλήρης αναπροσανατολισμός του παραγωγικού προτύπου.
– Ριζική αναμόρφωση του πολιτικού συστήματος
Στην γενική διατύπωση αυτών των επιδιώξεων,
δεν έχουμε διαφορές. Προσωπικά πιστεύω ότι, μέσω
διαπραγμάτευσης, είναι εφικτή μια τέτοια μείωση
που θα κάνει το δημόσιο χρέος της χώρας μας βιώσιμο. Επίσης, δεν έχουμε διαφορές σε όσα προτείνουν για την ριζική αναμόρφωση του πολιτικού συστήματος. Αυτή μπορεί να προχωρήσει ανεξάρτητα
από την επιδίωξη των άλλων στόχων, γιατί η μεγάλη πλειοψηφία του λαού μας είναι υπέρ της επαναφοράς της πολιτικής εξουσίας στον έλεγχο των πολιτών και όχι στις νομενκλατούρες των κομμάτων.
Όσο περισσότερη άμεση δημοκρατία και ατομικά δικαιώματα συνοδευόμενα με αντίστοιχες ατομικές ευθύνες θεσπιστούν, τόσο το καλύτερο. Χωρίς οι πολίτες να έχουν την ευχέρεια της ανάκλησης των εκλεγμένων αξιωματούχων του κράτους κάτω από εύλογους όρους και προϋποθέσεις, η δημοκρατία αργά
η γρήγορα απαξιώνεται. Κατά συνέπεια, αν συμφωνούμε με αυτόν τον προσανατολισμό των συνταγματικών μεταρρυθμίσεων, δεν τίθεται θέμα αναθεώ67
ρησης αλλά σύνταξης καινούργιου συντάγματος. Εν
κατακλείδι, η άποψή μου είναι ότι, πρώτον:
Η διατήρηση και η εμβάθυνση της αστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας προϋποθέτει την αντικατάσταση του Συντάγματος του 1975 με ένα σύνταγμα δυτικούτύπου, το οποίο θα προστατεύει τα ατομικά και περιουσιακά δικαιώματα των πολιτών από τις
αυθαιρεσίες των κρατικών εξουσιών.
Και, δεύτερον, ότι μπορεί να επιτευχθεί γρήγορα
γιατί βρίσκει σύμφωνη την μεγάλη πλειοψηφία των
πολιτών, που έχουν απηυδήσει από τα τερτίπια της
κομματοκρατίας.
Τέλος, όσον αφορά τον αναπροσανατολισμό του
παραγωγικού προτύπου, φοβούμαι ότι, αν βασιστούμε στις βαθειές παρεμβάσεις του κράτους που αντιλαμβάνομαι ότι προτείνουν, η οικονομία μας θα συνεχίσει να αποκλίνει από την Ευρώπη και τον κόσμο,
οπότε η ανεργία και η φτώχεια θα μονιμοποιηθούν
για πάρα πολλές γενεές. Επ’ αυτού του θέματος επιφυλάσσομαι να επανέλθω.
Η λύση είναι
η ελληνική επιχειρηματικότητα
Οι συνταγματολόγοι και οι κοινωνικοί επιστήμονες στην χώρα μας εκφράζουν απόψεις και προτάσεις
για την κρίση, επηρεασμένες σε μεγάλο βαθμό από τις
αναλύσεις των οπαδών της μαρξιστικής σχολής. Ακόμη και εάν ήταν σωστές, που δεν είναι, αντιφάσκουν
με τον δυτικοστρεφή προσανατολισμό της χώρας μας,
γιατί προϋποθέτουν την εγκαθίδρυση ενός καθεστώτος κεντρικά προγραμματισμένης και διατεταγμένης
πολιτείας και οικονομίας. Για την έξοδο από την κρίση και την πορεία προς την οικονομική και κοινωνική πρόοδο υπάρχει ένας μόνος δρόμος. Αυτός είναι οι
συνταγματολόγοι και οι άλλοι οικονομολόγοι να συγκλίνουμε σε μεταρρυθμίσεις οι οποίες θα εξασφαλίσουν την ακεραιότητα των θεσμών και θα κινητοποιήσουν την ελληνική επιχειρηματικότητα, η οποία από
μόνη της σε καθεστώς αστικής δημοκρατίας με μικρό
και στρατηγικό κράτος μπορεί να κάνει θαύματα. Αρκεί να πιστέψουμε σ’ αυτό το όραμα.
Αναφορές
Στα ελληνικά:
Καζάκος, Π. (2010) Από τον ατελή ανταγωνισμό στην κρίση, Αθήνα, Εκδόσεις Πατάκη, και Μετά το Μνημόνιο, Αθήνα, Εκδόσεις Παπαζήση, 2011.
Κατρούγκαλος, Γ. Η Κρίση και η Διέξοδος, Αθήνα, Εκδόσεις Λιβάνη, 2012.
Μπήτρος, Γ. Κ. (1985) Οι Έλεγχοι των Τιμών και οι Συνέπειές τους, Αθήνα, Ινστιτούτο Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών, 1985, Πώς και γιατί ανατράπηκε το ιδιοκτησιακό καθεστώς στο Σύνταγμα του 1975, 2012, αδημοσίευτο κείμενο διαθέσιμο από τον συγγραφέα, «Τι πήγε στραβά και τι κάνουμε,» περιοδικό του Οικονομικού Επιμελητηρίου Ελλάδος, 2013,
Τεύχος Σεπτεμβρίου.
Μπήτρος, Γ. Κ., Καραγιάννης, Α. Δ., Δημιουργική κρίση σε δημοκρατία και οικονομία με παράδειγμα την σύγχρονη Ελλάδα.
Αθήνα, Εκδόσεις Παπαζήση, 2011.
Βαγιανός, Δ., Βέττας, Ν. Μεγήρ, Κ. “Η οικονομική κρίση στην Ελλάδα: Μεταρρυθμίσεις και ευκαιρίες σε μία κρίσιμη συγκυρία,” www.greekeconomistsforreform.com, 2010.
Λαπαβίτσας, Κ. , Ο χάρτης της κρίσης: Το τέλος της αυταπάτης, Αθήνα, Εκδόσεις Τόπος, 2010.
Λαπαβίτσας, Κ., Κουβελάκης, Σ., Κρίση και αριστερή διέξοδος, Αθήνα, Εκδόσεις Λιβάνη, 2012.
Βλάχου, Α., Θεοχαράκης, Ν., Μυλωνάκης, Δ., Οικονομική Κρίση και Ελλάδα, Αθήνα, Επιστημονική Εταιρεία Πολιτικής Οικονομίας-Συλλογικός τόμος με άρθρα 28 συγγραφέων, 2011.
Κασιμάτης, Γ., Οι παράνομες συμβάσεις δανεισμού της Ελλάδας, Αθήνα, Εκδόσεις Λιβάνη, 2011.
Στα αγγλικά:
Bitros, G. C. (2013a), “European Union failures and some possible explanations,” Unpublished mimeo available on request by
the author.
Bitros, G. C. (2013b), “From riches to rags or what went wrong in Greece, Journal of Economic and Social Measurement, 38,
3-39.
Hayek, F. (1960), The Constitution of Liberty, Chicago: Chicago University Press, 1978.
Niskanen W. A. (2012), “Comparing the U.S. and EU Constitutions”, Cato Institute, www.cato.org/publications/commentary/
comparing-us-eu-constitutions.
68
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
Αφιέρωμα
Ο σύγχρονος Γόρδιος Δεσμός
ή
Πώς η Ελλάδα, μια πανέμορφη και πλούσια πλέον χώρα, με πολιτισμικές παραδόσεις αλλά και μνημεία μοναδικά στην υφήλιο, απαλλαγμένη από ουσιαστικές
ταξικές/κοινωνικές διακρίσεις, με έναν ασυνήθιστα δημιουργικό πληθυσμό πάντοτε έτοιμο να δώσει τη ζωή του για την πατρίδα, έφθασε σ’ αυτό το αδιέξοδο.
του Πάνου Παναγόπουλου
Η
εξήγηση του φαινομένου συνοψίζεται σε
μία και μόνη αιτία: το νήμα της πολιτικής
αβελτηρίας που διατρέχει την νεοελληνική ιστορία. Από τα πρώτα κιόλας μετεπαναστατικά χρόνια, ήμασταν μεν τελείως απαλλαγμένοι από
«Adelinge» (ευγενείς), αλλά αντ’ αυτών αρχίσαμε
από τότε να διαμορφώνουμε τρεις άτυπες κατηγορίες πολιτών: α. τους πολιτικούς, β. τους ευεργετούμενους από αυτούς δημοσίους υπαλλήλους, καθώς
και τα άλλα τρωκτικά του δημόσιου τομέα και γ. τον
λαό (δηλαδή από τους εργάτες γης μέχρι τους μη
αναμεμειγμένους στην κρατική ιδιοτέλεια μικρούς
και μεγάλους επιχειρηματίες).
Από τότε άρχισε να δημιουργείται ένα «light»
φεουδαρχικό καθεστώς, με υποτακτικούς όλον τον
λαό όπως προσδιορίζεται παραπάνω που βρέθηκε εξ υπαρχής εκτός συστήματος, του Θεόδωρου
Κολοκοτρώνη προς στιγμήν και εκείνου συμπεριλαμβανομένου. Αυτοί οι ιδιότυποι πολιτικοί φεουδάρχες, από τον θάνατο του Καποδίστρια και
μετά, αν και εγωκεντρικοί, Λαϊκοί, Συντηρητικοί,
Μοναρχικοί,
Απολυταρχικοί,
Φιλελεύθεροι,
Αριστεροί κλπ., συνέχισαν όμως να είναι φιλοπάτριδες. Προς τιμήν τους ήσαν ιδιαίτερα προσεκτικοί, ώς
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
τα τέλη της δεκαετίας του 1970, στο να μην παρεισφρύσουν στην ιεραρχία των κομμάτων τους συλλήβδην ουτιδανοί και τυχάρπαστοι, από φόβο μην τυχόν η Ελλάδα επαναβαλκανιοποιηθεί.
Όμως, λίγο προ του 1980, συνέβη και αυτό το
αποτρόπαιο, και μάλιστα από κορυφαίο πολιτικό
άνδρα που. όπως αποδεικνύεται, συνδύαζε στο πρόσωπό του όλες τις ιδιότητες και τα «προτερήματα
…» του Κλέωνα, του Εφιάλτη και του Ηρόστρατου.
Έκτοτε η επαναβαλκανιοποίηση της Ελλάδας, της
οποίας το πρόβλημα δεν είναι οικονομικό αλλά πολιτικό, προχώρησε με ταχείς ρυθμούς, με την επικουρία του πακτωλού των πιεστικών εισροών από την
Ε.Ε., αλλά και του σκληρού ευρώ. Και, ακριβώς με
τον τρόπο αυτόν, καταλήξαμε μοιραία (το 2010) σε
ένα κλασικό «crash-test».
Τότε οι κυβερνήσεις της χώρας μας προτίμησαν
ενάμισι εκατομμύριο απολυμένους στον ιδιωτικό τομέα, λουκέτα και διάλυση σε πάνω από 150 χιλιάδες
επιχειρήσεις, άγριες περικοπές στις συντάξεις, χαράτσια με παράπλευρη απώλεια την απαξίωση της ακίνητης περιουσίας, που σε τελευταία ανάλυση μπορεί
να εξελιχθεί σε εθνική τραγωδία. Θα ήσαν ακόμα διατεθειμένοι, οι πολιτικοί μας (εάν αυτό ήταν εφικτό),
69
να βγάλουν στο σφυρί (να πουλήσουν σε δημοπρασία), ακόμα και τις ίδιες τις θυγατέρες τους, προκειμένου να μη θιγεί στο παραμικρό ο Δημόσιος Τομέας,
το … φρούριό τους!!! Γιατί αυτό το φρούριο της νεωτερικής τους φεουδαρχίας, το έχουν χτίσει οι κ.κ. πολιτικοί πέτρα, πέτρα (τουτέστιν ψηφοφόρο προς ψηφοφόρο), και η αλήθεια είναι πως όλοι τους το … πονάνε! Όλοι οι πολιτικοί πονάτε το φρούριό σας.
Το να προσπαθεί ένας οποιοσδήποτε πολιτικός
αξιωματούχος να διαχειριστεί τα δημόσια πράγματα με ουσιαστικά ανύπαρκτη την Δημόσια Διοίκηση,
δηλαδή να αγωνισθεί δίκην Ιωάννη Καποδίστρια,
συνιστά αναμφίβολα πράξη ηρωισμού, όμως με τα
σημερινά δεδομένα είναι και πράξη βαθύτατα αντιδημοκρατική.
Οφείλατε κ.κ. πολιτικοί να ενημερώσετε επίσημα
και επιγραμματικά τον Ελληνικό Λαό, αλλά και τους
εταίρους μας στην Ε.Ε., ότι με το επαίσχυντο πελατειακό σύστημα που εφαρμόζεται, σε ό,τι αφορά τη
Δημόσια Διοίκηση της Ελλάδας, ιδίως από 30ετίας,
οι αναπόφευκτες (εδώ που φθάσαμε) οριζόντιες περικοπές, τα οριζόντια χαράτσια, οι οριζόντιες φορολογήσεις, ακόμα και οι ελάχιστες οριζόντιες απολύσεις,
όχι μόνον δεν μπορούν να προάγουν το περί δικαίου κοινό αίσθημα, αλλά με αυτές τις εκ προμελέτης
αδικίες, δυναμιτίζεται η οικονομία, η υγεία, η παιδεία
70
και εν τέλει ολόκληρη η κοινωνία. Πώς αλλιώς, εκτός
από εκ προμελέτης αδικίες, μπορούν να χαρακτηρισθούν οι οριζόντιες ενέργειες μιας οποιασδήποτε κυβέρνησης, που επιμένει να μην θιγεί στο παραμικρό
το αναποτελεσματικό και αποκρουστικό αυτό πελατειακό μοντέλο της Δημόσιας Διοίκησης;
Ότι δεν είναι δυνατόν, με την παρούσα ποιότητα, διάρθρωση και λειτουργικότητα της Δημόσιας
Διοίκησης, να επιτευχθούν οι στόχοι του μνημονίου, αυτό το καταλαβαίνει ο κάθε πικραμένος.
Πικραμένος από τα άδικα και τα άνισα μέτρα που του
επιβάλλονται. Όμως, δεν είναι μόνον αντιδημοκρατικό αλλά και εξοργιστικό να μας αποκρύπτεται:
– Το ότι εφοριακοί υπάλληλοι όχι μόνον κάνουν
λευκή απεργία, αλλά και δολιοφθορές, όχι πάντοτε για ίδιο όφελος, κάτι δηλαδή που διεθνώς ονομάζεται σαμποτάζ (sabotage). Όταν μάλιστα αυτά
συμβαίνουν κάτω από εμπόλεμες συνθήκες (οι πόλεμοι σήμερα είναι σχεδόν όλοι οικονομικοί), γνωρίζουμε πολύ καλά τι συνεπάγονται, ή μάλλον τι θα
έπρεπε να συνεπάγονται. [Η πλήρης π.χ. ανατροπή
του πρόσφατου σχεδιασμού «της φορολογίας των
αγροτεμαχίων» αποδεικνύει όχι μόνον αναρμοδιότητα, προχειρότητα, αναλγησία και αγραμματοσύνη,
αλλά και φεουδαρχικού τύπου εγωκεντρισμό, αφού
δεν συμβουλεύθηκαν ούτε τώρα (για δεύτερη δηλαΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
Αφιέρωμα
δή φορά), μηχανικούς, γεωπόνους, δασολόγους, γεωργοοικονομολόγους, ή τουλάχιστον μεσίτες! Για
την ακρίβεια, ακόμα και σήμερα «πουλάνε τρέλλα»
για να καλύπτουν την ιδιοτέλεια των συντεχνιών
τους. Κλασσικό παράδειγμα είναι ο νόμος 4093/12
για την φορολόγηση του γεωργικού εισοδήματος, με
τον οποίο οι αγρότες θα πληρώνουν, από τις ίδιες πηγές και για τα ίδια ύψη εισοδημάτων, τον 4πλάσιο(!)
φόρο σε σχέση με τους αστούς. Τέτοιες και χειρότερες είναι οι δολιοφθορές που συνεπάγεται το πελατειακό κράτος της ανερμάτιστης γραφειοκρατικής
φεουδαρχίας(!), αυτό που επιμένουν να συντηρούν
οι πολιτικοί μας.]
– Πως οι μαθητές της 3ης Λυκείου στήριξαν την
απεργία των καθηγητών τους και εύχονταν να παραταθεί ει δυνατόν αενάως, για να μπορέσουν να παρακολουθήσουν πιό άνετα το φροντιστήριό τους,
μπας και μάθουν τίποτε πρόσθετα γράμματα για τις
Πανελλήνιες, και πως με την αφορμή αυτή έγινε ηλίου φαεινότερο ότι οι δάσκαλοί τους, κατά τα προηγούμενα 11 χρόνια, δεν μπόρεσαν να τους εμπνεύσουν/εμφυσήσουν, εκτός από τις Πανελλήνιες εξετάσεις, τις άλλες χρησιμότητες της μάθησης.
– Πού αλλού να πάμε; Στην υγεία; Εκεί «οι Πύργοι
του Κρόνιν», έστω και τα όχι πιστά αντίγραφά τους,
που τουλάχιστον μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του
1980 μέτραγαν ίσως και σε χιλιάδες, και που τώρα
σχεδόν όλοι έχουν κατεδαφιστεί; Στα Δημόσια Έργα,
που πολλές φορές στοιχίζουν τα διπλά και τα τρίδιπλα; Στον ….. Αθλητισμό, όπου το κρατικό ενδιαφέρον εστιάζεται σχεδόν αποκλειστικά στο άθλιο κομμάτι του επαγγελματικού αθλητισμού; Πού αλλού να
πάμε; Όπου και να πάμε, ο Δημόσιος Τομέας είναι
αυτός που εκνευρίζει/απογοητεύει τον καθημερινό
πολίτη όσο τίποτε άλλο και όσο ποτέ άλλοτε.
Εδώ υπάρχει αναμφισβήτητο πρόβλημα απεμπλοκής από το καταγέλαστο αλλά και εθνοκτόνο πελατειακό κράτος, δηλαδή πρόβλημα ενός πολυδάπανου, ατελέσφορου και πρακτικά πολυζημιογόνου
Δημόσιου Τομέα. Οι εταίροι της Ε.Ε. μας πιέζουν με
όλους τους τρόπους για να καταλάβουμε πως τους
φθάνει μια γενναία μείωση και αναδιάρθρωση του
Δημόσιου Τομέα και πως όλα τα άλλα μέτρα θα καταστούν σχεδόν περιττά. Όχι βέβαια γιατί μας αγαπάνε. Όλοι σήμερα προσπαθούν να «αφαιμάξουν»
αλλήλους, δηλαδή είναι και εκείνοι πολύ μακριά
από το πνεύμα του Charles De Gaulle, του Conrad
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
Adenauer, του Robert Schuman και του Jean Monnet.
Ο σημαντικώτερος πρέσβης τους, που μου έκανε και προσωπικά την τιμή να «καθομολογήσει» σε
απαντητική του επιστολή όλα τα παραπάνω εμέσως
πλην σαφώς, τα έχει επίσης δημοσιεύσει κεκαλυμμένα μεν αλλά όχι και τόσο πολύ: « …… Όταν μιλάς
μόνο για λιτότητα (αναφέρει σε μια συνέντευξή του),
αποκλείεις όλη την συζήτηση για τις διαρθρωτικές
αλλαγές. Αυτό που εντυπωσιάζει στην Ελλάδα είναι
το πόσο λίγο συζητούνται στον δημόσιο διάλογο οι
διαρθρωτικές αλλαγές. Και πιο πολύ με εντυπωσιάζει
που αυτά τα θέματα δεν αναφέρονται ούτε από τους
επιχειρηματίες. Θα έπρεπε κανονικά να κάνουν κάτι
σαν λόμπι. Ακούγονται μεμονωμένες φωνές, αλλά
σπάνια οργανωμένες ομάδες επιχειρηματιών πιέζουν
λέγοντας π.χ. απαιτούμε έναν μικρό και λειτουργικό
δημόσιο τομέα, να περιοριστεί η γραφειοκρατία….».
Οι τροϊκανοί και οι Ευρωπαίοι εταίροι μας, εδώ
και 3 χρόνια, αυτήν την κατάντια την υποψιάζονταν
μεν, αλλά ίσως δεν μπορούσε να χωρέσει καλά στο
νου τους η έκταση και η ένταση αυτής της συμφοράς. Τώρα όμως γνωρίζουν τα πάντα και σε πολλά
σημεία τα γνωρίζουν, «ως μη έδει», καλύτερα και από
εμάς τους ίδιους.
Γνωρίζουν επίσης ότι υπάρχουν 100.000 ως
150.000 έντιμοι, υπεύθυνοι, δημιουργικοί και έμπειροι δημόσιοι λειτουργοί, από καλοί έως πολύ καλοί, μέχρι και άριστοι, που εμποδίζονται να κάνουν
την δουλειά τους και από τους συναδέλφους τους
και από τους πολιτικούς, που εμείς «σταυροδοτούμε», ατυχώς με απόλυτα δική μας ευθύνη. Υπ’ όψιν
ότι δεν τους διαφεύγει πως υπάρχουν και άλλοι, τουλάχιστον 200.000 άνεργοι, αλλά άριστοι νέοι επιστήμονες, πάρα πολλοί από αυτούς με ιδιαίτερα σοβαρές
μεταπτυχιακές σπουδές, που οι εταίροι επιζητούν να
τους «εξανδραποδίσουν», δι’ ίδιον όφελος.
Γνωρίζουν επιπλέον πολύ καλά, ότι το Ελληνικό
δαιμόνιο ξεπερνάει τα όρια της φαντασίας τους. Το
επιχειρηματικό δαιμόνιο, το επιστημονικό, το καλλιτεχνικό, ακόμα και το τεχνουργικό, είναι σαφώς επικυρίαρχα. Ο τελευταίος π.χ. βοηθός γκαραζιέρη, στο
τέλος της εργασιακής διαδρομής του, έχει στο ενεργητικό του τουλάχιστον μία ντουζίνα από αυτοσχέδιες πατέντες. Η τρόϊκα σήμερα είναι «εν επιγνώσει»
ολόκληρης της παραπάνω πραγματικότητας.
Η Ελλάδα δεν είναι μια νότια χώρα της Ευρώπης,
όπως όλες οι άλλες. Είμαστε ικανοί για τα καλύτερα
71
και για τα πολύ καλύτερα, αρκεί να βρεθούμε σε ένα
εργασιακό περιβάλλον κοινής λογικής, «common
sense». Αυτό επιβεβαιώνεται καθημερινά από τις επιτυχείς δραστηριότητες των συμπατριωτών μας, όταν
βρίσκονται σε χώρες όπου αυτό το «common sense»
είναι αυξημένα αποδεκτό, ενώ οι πολιτικοί οι δικοί
μας και ιδίως οι γραφειοκράτες είναι σαφές πως «παραλογίζονται».
Λοιπόν, αγαπητοί μας εταίροι, και πιο ιδιαίτερα
φίλτατοί μας Γερμανοί εταίροι, εσείς που κυρίως διατείνεσθε πως βοηθάτε την Ελλάδα χωρίς να το πιστεύετε, γιατί δεν υπαγορεύετε στην τρόϊκα να απαιτήσει ευθαρσώς από τους Έλληνες πολιτικούς ένα
και μόνο «άδικο» μέτρο; Μόνον 350.000 έως 450.000
αξιολογικά και ορθά επιλεγμένους αλλά και σχετικά καλοπληρωμένους δημόσιους λειτουργούς, για
μια εύρυθμη και αποτελεσματική Δημόσια Διοίκηση,
που σαφώς επαρκούν για την στελέχωση τόσο του
στενού, όσο και του ευρύτερου κρατικού τομέα; Σε
μια τέτοια περίπτωση, τα υπόλοιπα μέτρα θα αποδειχθούν σχεδόν όλα υπερβολικά, αν όχι τελείως περιττά. Αν μάλιστα αυτό προσφερθεί ως εναλλακτική
πρόταση, έναντι όλων των άλλων μέτρων του μνημονίου, 10 εκατομμύρια Έλληνες θα βγουν στους
δρόμους και θα πανηγυρίσουν, και μόνον οι πολιτι72
κοί, τα τρωκτικά του δημοσίου και το άχρηστο τμήμα της γραφειοκρατίας θα πενθήσουν. Ο ιδιωτικός
τομέας στην Ελλάδα, από τον τελευταίο βοηθό βιομηχανικού αρχιεργάτη, ως τον πιο οξυδερκή και εχέφρονα επιχειρηματία, κάτω από μια ικανή και χρηστή Δημόσια Διοίκηση, μπορούν να κάνουν θαύματα. Δηλαδή δεν θα γίνουμε απλώς και μόνον ανταγωνιστικοί. Θα γίνουμε κάτι παραπάνω, αυτό δηλαδή που απεύχεται ο διεθνής τυχοδιωκτικός καπιταλισμός και ακριβώς εδώ είναι το πρόβλημά σας.
Οι φίλοι μας λοιπόν της Ε.Ε., η πολιτική τους δηλαδή elite, φαίνεται να έχει σοβαρούς λόγους να μην
ανταποκρίνεται, όπως:
α) Λίγο τους στενοχωρεί το αν θα πάρουν πίσω
περισσότερα ή λιγώτερα από τα χρήματά τους.
Εκείνο που κυρίως τους απασχολεί (τόσο ατίθασοι
και δυναμικοί που μπορούμε να ξαναγίνουμε, τουτέστιν απρόβλεπτοι – ό,τι δηλαδή χειρότερο για τον
αχαλίνωτο τυχοδιωκτικό καπιταλισμό -), είναι το να
μας ελέγχουν.
β) Καλά, πολύ καλά μας έχουν δαγκώσει εξ
Ανατολών οι Τούρκοι, που θα χρειασθούν τουλάχιστον έναν ακόμα αιώνα προκειμένου να καταλάβουν
πως αφ’ ενός δεν έχουν κανένα συμφέρον να μην διατηρούν αγαθές σχέσεις με την Ελλάδα και αφ’ ετέρου
ότι η εξόρυξη πετρελαίου ειδικά στο τουριστικά χρυσοφόρο Αιγαίο αποτελεί πρώτου μεγέθους ανοησία.
Με δεδομένη δε την δική μας, την Ελληνική ρήση,
«ου Ναύν εξ ενός αγκυρίου….», μήπως είναι προτιμώτερο να μας έχουν ακινητοποιημένους και με μια
δεύτερη δαγκάνα που ακούει στο όνομα, «Διαλυμένη
και Διεφθαρμένη Δημόσια Διοίκηση» ;
γ) Με την παραπάνω πρόταση θα ήταν δυνατόν
ακόμα και να ανατραπεί, εδώ στην Ελλάδα, το πολιτικό κατεστημένο, που όμως για ποιόν λόγο να το ανατρέψουν, αφού τουλάχιστον κατά τους Αμερικανούς
«Ένας διάβολος που γνωρίζουμε είναι πολύ προτιμώτερος από έναν άγγελο που δεν γνωρίζουμε»; Μόνον
τον Γιωργάκη μας, μας τον ξαποστείλανε, τότε από
τις Κάννες, ως παντελώς ανεπίδεκτο …. μαθήσεως.
Συμπερασματικά, η πολιτική elite των εταίρων μας
της Ε.Ε., μάλλον υποκρίνεται όταν δήθεν μας επικουρεί στην επίλυση αυτού του σύγχρονου Γόρδιου
Δεσμού και σε κάθε περίπτωση «τα ξένα χέρια κοσκινούν, μα πίτα δεν σου πλάθουν!!»
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
Αφιέρωμα
Χρέος ώρα μηδέν
του Μιχάλη Παπίδη
Μ
ετά από ογδόντα χρόνια, η χώρα είναι και
πάλι μπροστά στο φάσμα της χρεωκοπίας.
Τότε, όπως και τώρα, η Ελλάδα συνδέθηκε
με ένα νομισματικό σύστημα που δεν αντιστοιχούσε
ούτε στην δομή αλλά ούτε στην δυναμική της Ελληνικής οικονομίας, κοινωνίας και πολιτικής. Τότε, όπως
και τώρα, μια ισχυρή παγκόσμια κρίση ανέδειξε αυτές
τις αδυναμίες με τα γνωστά αποτελέσματα.
Η οικονομική κρίση στις αρχές του 20ου αιώνα
οδήγησε στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, μετά
το πέρας του οποίου η διεθνής οικονομία μπήκε και
πάλι σε ανοδική τροχιά. Η ιδιοτελής και σπάταλη διαχείριση του δημόσιου χρήματος από τις πολιτικές
ηγεσίες όλου του κόσμου, χρηματοδοτήθηκε άνετα
από την γενιά του baby boom, που μέχρι την ολοκλήρωση του αιώνα συνεισέφερε τα μέγιστα στα
κρατικά και τα ασφαλιστικά ταμεία της Δύσης. Αυτή
η ζωηρή ανάπτυξη, που έφερε το δημογραφικό τσουνάμι όλων αυτών των νέων ανθρώπων που γεννήθηκαν μετά τον πόλεμο, υπερκεράσθηκε από την άκρατη οικονομική βουλιμία των πολιτικών και των διαπλεκομένων.
Ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του ΄60, η μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη αναγκάσθηκε να
εγκαταλείψει τον χρυσό κανόνα. ήθελε να μπορέσει
να τυπώσει αλλά και να δανειστεί όσο χρήμα έλειπε από ένα σπάταλο κράτος, που εμπλεκόταν σε ένα
ατέρμονο παιχνίδι εξουσίας, άσκοπες περιφερειακές
συρράξεις και πολυδάπανες εξοπλιστικές κούρσες,
με πρόφαση το φόβητρο του κομμουνισμού.
Η υπερτροφοδότηση των ανεπτυγμένων οικονομιών στην Δύση υποβοηθήθηκε από τον ιδιωτικό
τραπεζικό δανεισμό, που έφθασε σε πρωτοφανή επίΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
πεδα. Η εξυπηρέτηση αυτού του χρέους έγινε μάλλον άνετα μέχρι τα τέλη του αιώνα, καθώς τα κριτήρια με τα οποία χορηγήθηκαν αυτά τα δάνεια ήταν
τα απαιτούμενα.
Οι Έλληνες με καθυστέρηση ακολουθήσαμε τις
εξελίξεις. Από τις αρχές της δεκαετίας του ΄80 αναπτύξαμε με γοργούς ρυθμούς τον κρατικό δανεισμό.
Μόλις χαλιναγωγήθηκε ο πληθωρισμός, πέσαμε με
τα μούτρα να ζήσουμε το «όνειρο», δανειζόμενοι με
ανεκτά επιτόκια.
Η αλλαγή της χιλιετίας βρίσκει το σύστημα στην
ανεπτυγμένη Δύση κορεσμένο. Οι τράπεζες έχουν
γίνει πλέον υπερεθνικοί κολοσσοί, πανίσχυροι και
αδίστακτοι. Το ίδιο και η διαπλοκή τους με την πολιτική εξουσία. Οι baby boomers μπαίνουν σταδιακά στην τρίτη ηλικία και οι ροές προς την οικονομία αντιστρέφοναι. Είναι η σειρά της οικονομίας να
φροντίσει, να πληρώσει γι αυτούς. Το δημογραφικό
πεπρωμένο είναι αμείλικτο.
Μπροστά στην μακροχρόνια ύφεση που χτύπησε
την πόρτα της Δύσης, το σύστημα αντέδρασε με δύο
προσχεδιασμένες κινήσεις και μια έκτακτη.
Η πρώτη ήταν η νομισματική ένωση, με την εισαγωγή του νέου νομίσματος στην Ευρώπη. Οι Ευρωπαϊκές περιφερειακές αγορές - συνάμα και οι πιο
φτωχές- μετά από μια σύντομη και ελλιπή προπαρασκευή, έλαβαν το χρίσμα. Πολλές μάλιστα δεν δίστασαν ακόμη και να χαλκεύσουν τις οικονομικές
τους επιδόσεις, με την ακριβοπληρωμένη καθοδήγηση των τραπεζικών ναυαρχίδων. Η «καταξίωση»
από την εισδοχή στο Ευρωπαϊκό club εισπράχθηκε
με πλασματικά υψηλή φερεγγυότητα, άρα και χαμηλά επιτόκια δανεισμού. Το πάρτυ είχε ξεκινήσει. Η
73
συνεισφορά του φτωχού νότου μέσα από τον ασύστολο ιδιωτικό και κρατικό δανεισμό του, πρέπει σίγουρα να ξεπέρασε και τις πιο τολμηρές προσδοκίες.
Η δεύτερη κίνηση ήταν η μετακίνηση της βιομηχανικής παραγωγής στην Ασία και κυρίως στην Κίνα.
Η εκβιομηχάνιση και η ανοικοδόμηση μιας αχανούς,
παρθένου πληθυσμιακά και γεωγραφικά περιοχής,
δημιούργησε συνθήκες ισχυρής ανάπτυξης. Αυτή
ώθησε ουσιαστικά την παγκόσμια οικονομία γιά σχεδόν μια δεκαετία. Μία ακόμη εντυπωσιακή συνέπεια
της συμμετοχής της Ασίας στην κατανάλωση ήταν η
αύξηση της ζήτησης σε πρώτες ύλες και τρόφιμα, με
αποτέλεσμα να τριπλασιαστούν κατά μέσο όρο οι τιμές τους μέσα σε μία πενταετία. Αυτό έδωσε την δυνατότητα και στις λοιπές αναδυόμενες αγορές, όπως
η Βραζιλία, η Ρωσσία, η Ινδία και άλλες, να πολλαπλασιάσουν τα έσοδά τους τόσο από τις πρώτες ύλες
όσο και από τα αγροτικά τους προϊόντα.
Η πρωτοφανής κινητοποίηση ενός τεράστιου μέρους της ανθρωπότητας προς μία δυτικού τύπου καταναλωτική συμπεριφορά, αν και πετυχημένη, δεν
έφερε τελικά μια διατηρήσιμη ευδαιμονία. Από τις
αρχές της προηγούμενης δεκαετίας, μπήκαν στην
μάχη και οι κεντρικές τράπεζες, με τις εφεδρείες των
χαμηλών επιτοκίων. Έτσι ξεκίνησε ο κύκλος των
«έκτακτων» παρεμβάσεων.
Τα εξαιρετικά χαμηλά επιτόκια, σε συνδυασμό με
την ανεξέλεγκτη δανειοδότηση, γέννησαν την φού74
σκα των ακινήτων που έσκασε την διετία 2007-2008,
δημιουργώντας κλυδωνισμούς στην παγκόσμια οικονομία και ύφεση.
Το μεγάλο πάρτυ έφερε και την μέθη του εύκολου
χρήματος, και φυσικά τον εκτροχιασμό. Η χρεωκοπία της Lehman Brothers προσγείωσε τους πάντες σε
μία θλιβερή πραγματικότητα.
Η κρίση χρέους ήταν πιά το νέο κυρίαρχο πρόβλημα. Οι πάντες υποψιάζονταν πλέον τους πάντες.
Τα χρέη κρατών, χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, ιδιωτών και επιχειρήσεων μπήκαν στο στόχαστρο των
ελεγκτικών μηχανισμών.
Πρώτη μεταξύ πρώτων, η Ελληνική Δημοκρατία
εμφανίσθηκε ανάμεσα στις χώρες που αδυνατούσαν
να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους. Έτσι άρχισαν
τα δεινά μας.
Ποιά εικόνα εμφανίζει σήμερα η παγκόσμια κρίση χρέους; Στην Αμερική, η κεντρική τράπεζα τυπώνει πάνω από 80 δις δολλάρια τον μήνα, για να αγοράσει υφιστάμενα ομόλογα που κρατούν στα χαρτοφυλάκιά τους οι τράπεζες. Έχει αποδειχθεί ότι ελάχιστα από αυτά τα χρήματα φθάνουν στην πραγματική οικονομία. Στην πραγματικότητα, η αμερικανική
κυβέρνηση προσφέρει την απαραίτητη ρευστότητα,
προκειμένου να αγοράζονται οι νέες εκδόσεις χρέους που προσελκύουν ελάχιστο ενδιαφέρον από παραδοσιακούς πελάτες όπως οι Κινέζοι.
Είναι τέτοιο το μέγεθος του αδιεξόδου της αμεριΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
Αφιέρωμα
κανικής κεντρικής τράπεζας που, ενώ πρέπει να σταματήσει την ποσοτική χαλάρωση, δεν μπορεί. Αντίθετα, είναι υποχρεωμένη να προσφέρει υψηλότερα
επιτόκια, για να προσελκύσει κεφάλαια για την χρηματοδότηση του χρέους της. Αυτό, με την σειρά του,
ενεργοποιεί την αντιστροφή των πτωτικών τάσεων
των επιτοκίων σε όλη την υφήλιο μετά από τρείς δεκαετίες. Αυτονόητες είναι και οι συνέπειες στην εύθραυστη αναιμική ανάπτυξη της υπερδύναμης, αλλά
και πολύ περισσότερο στο κόστος εξυπηρέτησης των
χρεών των πιο αδύναμων οικονομιών.
Τον δρόμο της χαλάρωσης και του «τυπώματος»
ακολουθούν οι Ιάπωνες, οι Βρεταννοί, ακόμη και οι
Κινέζοι. Οι τελευταίοι προσπαθούν να κρατήσουν
τους υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης με ατελείωτα έργα
υποδομής, αλλά και με την δημοσιοποίηση αμφιβόλου εγκυρότητας μετρήσεων των οικονομικών τους
αποτελεσμάτων. Η Ινδία και η Βραζιλία έχουν επιβραδυνθεί τόσο, που οι ισχνές επιδόσεις τους ισοδυναμούν πρακτικά με ύφεση.
Στην Ευρώπη, η γερμανική συνταγή περιλαμβάνει
λιτότητα, συντηρητικά μνημόνια και δίωξη της φοροδιαφυγής. Την «επιτυχία» της πολιτικής αυτής την
βιώνουμε όλοι, και ιδίως εμείς οι Έλληνες. Νεώτερες
ιδέες και πιό προωθημένα προγράμματα εφαρμόσθηκαν στους Κύπριους. Μένει μόνο να δούμε τι άλλο
θα σκαρφιστούν, όταν επανέλθουν ζωηροί και ανανεωμένοι από το βάπτισμα της λαϊκής εντολής.
Οι σύγχρονες οικονομίες μοιάζουν με βαρκούλες που αρμενίζουν σε μια θάλασσα χρέους. Άλλες
είναι μεγάλες και άλλες μικρές. Άλλες όμορφες και
καλοφτιαγμένες, άλλες άσχημες και προχειροδεμένες. Καμμία όμως δεν πλέει σε «πελάγη ευτυχίας».
Περιδινίζονται σε μια γιγάντια δίνη, που μπορεί να
τις καταπιεί όλες! Αυτό που διαφοροποιεί τις οικονομίες είναι οι θέσεις τους. Η Ελληνική οικονομία
ήδη βρίσκεται στην εσωτερική και ταχύτερη στοιβάδα περιστροφής, περιδινίζεται και καταστρέφεται ανεξέλεγκτα πριν χαθεί στα σκοτεινά βάθη της.
Οι πιό μεγάλες οικονομίες βρίσκονται στις εξωτερικές στοιβάδες και πλέουν αργά προς το κέντρο. Στα
δάκτυλα του ενός χεριού μετρώνται αυτές που έχουν
την δυνατότητα να ξεφύγουν οριστικά τον κίνδυνο.
Σε αυτές δεν ανήκει καμμιά από τις γνωστές ισχυρές οικονομίες.
Η μεγάλη μας ατυχία είναι ότι πρώτοι πέφτουμε
μέσα. Δυστυχώς αυτό δεν σημαίνει ότι θα βγούμε και
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
πρώτοι. Κάθε προσπάθεια ανάκαμψης είναι καταδικασμένη, γιατί θα μας φέρνει αντιμέτωπους στο ίδιο
ολισθηρό μονοπάτι με κάποιον που θα πέφτει. Πόσο
μάλλον όταν ο «καταδυόμενος» θα είναι κάποιος μεγάλος, πάλαι ποτέ ισχυρός.
Ο κορεσμός των αγορών, η υπερχρέωση σε όλα
τα επίπεδα, σε συνδυασμό με τον διεθνοποιημένο
χαρακτήρα των σημερινών οικονομιών, καταδικάζουν σε αποτυχία κάθε μονομερή προσπάθεια ανάκαμψης που θα βασίζεται στις παραδοσιακές στενά
εθνικές δομές.
Η αναβλητικότητα που χαρακτηρίζει το διεθνές
πολιτικό σύστημα, σε συνδυασμό με την κραυγαλέα απουσία φωτισμένων ηγετών, δεν θα επιτρέψουν την αναζήτηση λύσης πριν καταρρεύσουν οι
πάντες.
Αυτό δεν πρέπει να μας αποθαρρύνει ούτε να μας
οδηγήσει σε απραξία. Σε εθνικό επίπεδο, άμεσα και
ανεξάρτητα από το κράτος, οφείλουμε να ενδοσκοπήσουμε και να αναλύσουμε σε βάθος τις πράξεις και
τις παραλείψεις που οδήγησαν εδώ όχι μόνον εμάς
αλλά και την παγκόσμια κοινότητα. Να σχεδιάσουμε νέες εναλλακτικές μορφές οικονομίας και πολιτικής που να ανταποκρίνονται στις προσδοκίες και
τις απαιτήσεις των ερχόμενων γενιών. Αρωγός μας
θα είναι και πάλι η μοναδική πολιτισμική κληρονομιά μας. Να αποκτήσουμε, επιτέλους, ενιαίο λόγο,
άποψη και στρατηγική για την επόμενη ημέρα. Να
έχουμε διαμορφώσει μια ολοκληρωμένη και ρεαλιστική πρόταση, όταν οι άλλοι ακόμη θα ψάχνουν για
τη δική τους.
Ως πολίτες του κόσμου, πρέπει να αφυπνισθούμε
και να εμποδίσουμε εγκαίρως τα σκοτεινά οικονομικά συμφέροντα να χρησιμοποιήσουν το στημένο
αδιέξοδο για να εισηγηθούν τον πόλεμο σαν την
μοναδική ενδεδειγμένη λύση, την στιγμή της απόλυτης απελπισίας.
Η πολιτική ηγεσία του πλανήτη πρέπει να εξαναγκαστεί να δουλέψει συλλογικά και μεθοδικά. Να
εμπνεύσει και να εκκολάψει, μέσα από αμοιβαίους
συμβιβασμούς και παραχωρήσεις, την γέννηση ενός
δίκαιου και βιώσιμου οικονομικού προτύπου. Οι αρχές του θα πρέπει να αντιμετωπίζουν τον πλανήτη
σαν ένα ενιαίο σύνολο, να επιδιώκουν την αειφόρο
ανάπτυξη και τον σεβασμό σε όλα τα πλάσματα και
τα θεμελιώδη δικαιώματά τους.
75
Πενταετές σχέδιο
οικονομικής αναπτύξεως
Π
ολύτιμο εργαλείο και πυξίδα της οικονομικής ανασυγκρότησης της ελληνικής οικονομίας θα αποτελέσει ένα σοφά σχεδιασμένο πενταετές πρόγραμμα οικονομικής αναπτύξεως της
Ελλάδος. Στην Ελλάδα πενταετή προγράμματα κλαδικά ή συνολικά καταρτίσθηκαν με μεγάλη επιτυχία
μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, από τις κυβερνήσεις της ΕΡΕ και την Δικτατορία των Συνταγματαρχών. Στην ουσία η Δικτατορία συνέχισε την οικονομική πολιτική της ΕΡΕ, και μάλιστα τα πρόσωπα που
κατάρτισαν τα οικονομικά της προγράμματα ήταν τα
ίδια που συμμετείχαν στην κατάρτιση των προηγούμενων επί ΕΡΕ. Τα προγράμματα τηρήθηκαν, υλοποιήθηκαν και απέδωσαν εξαιρετικά αποτελέσματα. Δεν
είναι τυχαίο ότι την περίοδο 1958-1972, που εφαρμόστηκαν ειδικά και γενικά αναπτυξιακά προγράμματα,
η ελληνική οικονομία αναπτυσσόταν με τους ταχύτερους ρυθμούς στην Ευρώπη.
Υπάρχει αρκετή και εμπεριστατωμένη διεθνής βιβλιογραφία για τα 5ετή προγράμματα οικονομικής
αναπτύξεως, ώστε δεν χρειάζεται να αναπτυχθεί εδώ
τι αξία έχει, πώς καταρτίζεται και πώς λειτουργεί ένα
παρόμοιο πρόγραμμα. Θα αναφερθούν μόνον ορισμένες αρχές βάσει των οποίων πρέπει, ειδικά για την
χώρα μας, να συγκροτηθεί ένα πενταετές πρόγραμμα:
α. γενικά ο σχεδιασμός πενταετούς προγράμματος δεν υποκαθιστά την ιδιωτική πρωτοβουλία,
αλλά δημιουργεί ένα ευεργετικό πλαίσιο υποδομών,
θεσμών και νομοθεσίας, υποδομής, υπηρεσιών κλπ.
για την ευόδωσή της.
β. ένα πενταετές πρόγραμμα θα πρέπει να προβλέπει με αυστηρό χρονοδιάγραμμα την δημιουργία
ή βελτίωση των αναγκαίων υλικών υποδομών και του
τεχνολογικού πλαισίου της νέας ελληνικής οικονομίας (χωροταξική κατανομή, δημογραφικό πλαίσιο, δημόσια έργα, συγκοινωνίες, επίπεδα παραγωγικότητας
και τεχνογνωσίας, εκπαιδευτικές υποδομές αντίστοιχες προς τις παραγωγικές ανάγκες). Επίσης τις απαραίτητες νομοτεχνικές, ακόμα και συνταγματικές με-
76
του Δ. Πολίτη
ταβολές που προαπαιτούνται για την απελευθέρωση της επιχειρηματικότητας και την πραγματοποίηση
επενδύσεων μεγάλης ή μεσαίας κλίμακας.
γ. η γενική κατεύθυνση θα είναι μία σύγχρονη δυτικού τύπου ελεύθερη οικονομία με εξαγωγική ισχύ και
διεθνή συγκριτικά πλεονεκτήματα, με έμφαση στα πιστοποιημένα βιολογικά προϊόντα με ονομασία προέλευσης, στην ναυτιλία, στον τουρισμό και στην τεχνολογία αιχμής.
δ. το πρόγραμμα θα αποδίδει έμφαση στην στροφή στον πρωτογενή (γεωργία) και δευτερογενή (μεταποίηση) τομέα, και θα προκρίνει την προστασία και
υποβοήθηση της μικρομεσαίας επιχειρηματικότητας.
Επίσης θα θέτει πλαίσιο βιώσιμης ανάπτυξης και προστασίας του περιβάλλοντος και του πολιτισμού.
ε. θα προβλέπει επίσης τρόπους διευκόλυνσης
της μετεγκατάστασης των αστικών πληθυσμών στην
ύπαιθρο και μετάβασης στελεχών από το δημόσιο και
τις υπηρεσίες στην πρωτογενή παραγωγή.
στ. θα προβλέπει μηχανισμούς διαφήμισης και προώθησης των ελληνικών προϊόντων στις διεθνείς αγορές.
Η επιτροπή που θα καταρτίσει το πενταετές θα
αποτελείται από α. ειδικούς επιστήμονες σχετικούς
με το αντικείμενο, δηλαδή οικονομολόγους, κοινωνιολόγους, χωροτάκτες, περιβαλλοντολόγους, γεωπόνους, γεωγράφους, χημικούς μηχανικούς, κλπ., β.
εκπροσώπους των παραγωγικών τάξεων, αγροτών,
εργατών, εργοδοτών, επιχειρηματιών, εμπόρων, εξαγωγέων, βιομηχάνων, βιοτεχνών κλπ., γ. στελέχη του
κρατικού μηχανισμού. Η επιτροπή αυτή θα πρέπει να
εργασθεί συστηματικά και ταχύτατα και να εκπονήσει εντός διμήνου το πενταετές πρόγραμμα, ώστε να
περιέλθει στην κυβέρνηση, να δοθεί στην δημοσιότητα και να τεθεί σε εφαρμογή άμεσα. Είναι βέβαιο ότι
ένα σοβαρό, ρεαλιστικό, μακρόπνοο πρόγραμμα θα
εμπνεύσει, θα δώσει συνοχή στην συλλογική οικονομική προσπάθεια και θα αποτελέσει κοινό άξονα δραστηριοποίησης όλων των παραγωγικών τάξεων και
των κρατικών υπηρεσιών, με λαμπρά αποτελέσματα.
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
k
Θέατρο
Σημεία των καιρών
του Γιάννη Δρακόπουλου
«Η αληθινή ταυτότητα της Τζίνα Ντέιβις»
Θέατρο του Νέου Κόσμου
Δ
Σκηνοθεσία: Ελένη Ευθυμίου, Βασιλική Τρουφάκου
Στο μέτρο που η κοινωνία ονειρεύεται την ανάγκη, το όνειρο γίνεται αναγκαίο. Το θέαμα
είναι ο εφιάλτης της σύγχρονης αλυσσοδεμένης κοινωνίας, που δεν εκφράζει τελικά παρά
την επιθυμία της να κοιμηθεί. Το θέαμα είναι ο φρουρός του ύπνου.
Γκυ Ντε Μπορ
ύσκολα θα έφερνε αντίρρηση κανείς στην θέση
πως η παρούσα κυβέρνηση, όσο καμμιά άλλη
ποτέ άλλοτε, αναζητά και προωθεί την λεγόμενη επικοινωνιακή πολιτική. Ένα από τα τελευταία
επικοινωνιακά παιχνίδια της είναι και η «ανακάλυψη»
της παράνομης δράσης της χρυσής αυγής - μια δράση
που έγινε πραγματικότητα μόνον όταν τα μήντια αποφάσισαν να ασχοληθούν μαζί της, έστω κι αν αυτή μας
συντροφεύει την τελευταία τουλάχιστον διετία.
Αυτό το σύγχρονο όπλο, τα Μ.Μ.Ε., είναι και το
στοιχείο που ερέθισε και κινητοποίησε τους συντελεστές της παράστασης. Μίας παράστασης που βασίζεται στο μυθιστόρημα Η άγνωστη τρομοκράτισσα του
Richard Flanagan, όπου η ηρωίδα Tζίνα Ντέιβις, μέσα
από μια παρεξήγηση, θα βρεθεί να κατηγορείται και
να στιγματίζεται ερήμην από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης ως τρομοκράτης. Πρόκειται για την ιστορία
του κατασκευασμένου θύτη, όπως αναφέρεται και στο
σκηνοθετικό σημείωμα του προγράμματος της παράστασης, που θα συρθεί στο μηντιακό λαϊκό δικαστήριο
και θα υποστεί την δημόσια διαπόμπευση.
Η θεατρική μεταφορά ενός μυθιστορήματος ποτέ
δεν είναι εύκολη, καθώς πρόκειται για μία διαδικασία
αφαίρεσης και ανασύνθεσης, όπου επιζητούμε να συμπυκνώσουμε την ουσία του μυθιστορήματος σε μια
θεατρική δράση, η οποία προσπαθεί να ακροβατήσει
μεταξύ σαφήνειας και αφηγηματικότητας, χωρίς παράλληλα να «κρεμά» ποτέ ο ρυθμός. Στην συγκεκριμένη παράσταση, η επιλογή των κειμένων και ο τρόπος
παρουσίασής τους κατάφεραν να δημιουργήσουν μία
ενιαία ολότητα, έναν νέο κόσμο, τον κόσμο της παράστασης. Η φόρμα που επιλέχθηκε είναι η εναλλαγή
της αφήγησης με τα διαλογικά μέρη, πράγμα που συΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
νηθίζεται σε τέτοιου είδους εγχειρήματα, όπως και η
αποστασιοποίηση των ερμηνευτών από τα δρώμενα, η
οποία στην συγκεκριμένη περίπτωση εκτελέστηκε σωστά - πράγμα όχι απαραίτητα σύνηθες, καθώς η έννοια της αποστασιοποίησης είναι μάλλον παρεξηγημένη στο ελληνικό θέατρο.
Η παράσταση χαρακτηρίζεται και από την εκτεταμένη χρήση βίντεο και μικροφώνων, μία τάση που κερδίζει ολοένα και περισσότερο έδαφος, με όχι και πολύ
πετυχημένα αποτελέσματα συνήθως, καθώς τα μέσα
αυτά δύσκολα ενσωματώνονται στη ροή μιάς παράστασης, με αποτέλεσμα συνήθως να φαντάζουν σαν
παράταιρες προσθήκες και να δίνουν την αίσθηση πως
χρησιμοποιήθηκαν για εντυπωσιασμό και μόνον. Στην
προκειμένη περίπτωση, κάτι τέτοιο όχι μόνο δεν συνέβη - τουναντίον, τα μέσα αυτά καθίστανται οργανικά μέρη της. Συνολικά, η παράσταση αφήνει μιά γλυκιά επίγευση, καθώς συνδυάζει την νεανική ορμή και
το πάθος, με μιά αξιοθαύμαστη ισορροπία, αυστηρότητα και σοβαρότητα σε όλα τα επίπεδα, που σε κάνει
να μην δίνεις σημασία στις όποιες μικροατέλειές της.
Επιμύθιο. Ολοένα και περισσότερο συναντάμε νέους δημιουργούς, που επιλέγουν την θεατρική διασκευή μυθιστορημάτων ή διηγημάτων, αντί της παρουσίασης αμιγώς θεατρικών έργων. Να υποθέσουμε ότι
οι σύγχρονοι δραματουργοί δεν μπορούν να συγκινήσουν τους ερμηνευτές και σκηνοθέτες; Ή μήπως ο Λεβιάθαν της σύγχρονης πληροφόρησης σηκώνει ένα τείχος από παράσιτα που εμποδίζουν την επικοινωνία των
δύο αυτών πόλων; Σημεία των καιρών, που δεν μπορούν να περάσουν απαρατήρητα, αλλά οι πλέον ενδιαφέρουσες παραστάσεις που ανεβαίνουν, βασίζονται
όλο και λιγώτερο σε έργα γραμμένα για να παιχτούν.
77
Κινηματογράφος
εξόδου
από την κρίση
του Κωνσταντίνου Μπλάθρα
Μ
πορεί να δείξει ο ελληνικός κινηματογράφος την έξοδο από την κρίση; Το ερώτημα μπορεί να ακούγεται εκτός τόπου και
χρόνου, αλλά η απάντηση ίσως παραξενέψει: ναι, θα
μπορούσε! Πολλοί πιστεύουν –κυρίως όσοι έχουν να
πάνε σινεμά από τα χρόνια της Βουγιουκλάκη– πως
ο ελληνικός κινηματογράφος έχει ξοφλήσει από την
εποχή του «παλιού καλού» σινεμά, που ακόμα «κάνει νούμερα» στην τιβί. Κι όμως, σύμφωνα ακόμα και
με τους ψυχρούς αριθμούς, στους οποίους τανύζουμε την οικονομία, ο εγχώριος κινηματογράφος κάθε
άλλο παρά νεκρός είναι.
Ιδού, λοιπόν, τα στοιχεία των τελευταίων τριών πικρών χρόνων της κρίσης: το 2010, οι πέντε πρώτες ελληνικές ταινίες έκοψαν 1.431.000 εισιτήρια, και μπορεί την χρονιά του σοκ, το 2011, να είχαμε κάμψη μεγαλύτερη του 50%, με την αντίστοιχη πεντάδα να κάνει 626.083 εισιτήρια (δες http://www.gossip-tv.gr/, δημοσίευση 17/1/2012), όμως το 2012 η εικόνα αλλάζει.
Μόνο δύο από τις ελληνικές ταινίες της χρονιάς, το Αν
του Χριστόφορου Παπακαλιάτη και το Ο Θεός αγαπάει το χαβιάρ, του Γιάννη Σμαραγδή, οι οποίες βρέθηκαν
στη δεκάδα πρωτιάς των εισιτηρίων, έκαναν συνολικά 686.745 εισιτήρια. (δες Εφημερίδα των Συντακτών,
78
27/12/12). Όπως γράφει η Έφη Φαρμάκη, με στοιχεία
από τους «κινηματογραφιστές στην ομίχλη», το 2012,
«οι ελληνικές ταινίες έκοψαν 2.500.000 εισιτήρια, νούμερο που αντιστοιχεί στο 20% των πανελλαδικά συνολικών εισιτηρίων της χρονιάς». (Δες http://fogfilms.
org/, δημοσίευση 1/6/2013). Αν κανείς συνυπολογίσει
ότι το 2012 ήταν δύσκολο για τις κινηματογραφικές αίθουσες, με πτώση εισιτηρίων γύρω στο 11% (Εφ. Συντακτών, ό.π.), τότε θα διαπιστώσει πως ο κινηματογράφος μας κρατάει γερά, παρά την κρίση.
Ομολογώ ότι μου είναι πολύ δύσκολο να ανακατεύομαι με αριθμούς και ότι αδυνατώ να ελέγξω την
εγκυρότητα των παραπάνω αριθμών. Σύμφωνα, ωστόσο, και με το (αμερικανικό;) σάιτ http://boxofficemojo.
com/, που καταγράφει κάθε χρόνο τις εισπράξεις όλων
των ταινιών που προβάλλονται στην Ελλάδα, οι δύο
ταινίες που προαναφέραμε, μαζί με την ταινία Λάρισσα εμπιστευτικ, του Στράτου Μαρκίδη, η οποία συνέχισε να προβάλλεται από το 2011, πραγματοποίησαν,
συνολικά το 2012, εισπράξεις 8.531.543 δολλαρίων. Αν
μάλιστα συνυπολογίσουμε πως και οι δύο ταινίες άρχισαν να παίζονται Νοέμβριο του 2012, άρα συνέχισαν να προβάλλονται και το 2013, τότε ο αριθμός είναι ακόμα πιο εντυπωσιακός. Σύμφωνα δε με την ΦαρΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
Κινηματογράφος
μάκη, οι ελληνικές ταινίες του 2012 «δημιούργησαν κύκλο εργασιών που ξεπερνάει τα 25.000.000 ευρώ» και
απέδωσαν «μέσω του ΦΠΑ, τουλάχιστον 5.000.000
ευρώ». Συνολικά δε από τον κινηματογράφο (εγχώριο
και παγκόσμιο), το ελληνικό κράτος εισπράττει κάθε
χρόνο «περίπου 10.000.000 ευρώ από τον ειδικό φόρο
θεαμάτων».
Θυμίζω ξανά πως αναφέρομαι στον ψυχρό κόσμο
των αριθμών και δεν υπολογίζω εδώ την ποιότητα
των ταινιών που προανέφερα.
Νομίζω πως φάνηκε, άρα, από την ευγλωττία των στοιχείων πως ο ελληνικός κινηματογράφος ως παραγωγή και οικονομική δραστηριότητα ούτε νεκρός ούτε αμελητέος είναι.
Το τι θα έπρεπε να κάνει το ελληνικό κράτος είναι
μάλλον αυτονόητο: να επενδύσει κάποια από αυτά τα
χρήματα και να μεριμνήσει με νομοθεσία –που να τηρείται, βέβαια–, η οποία να δεσμεύει στην επανεπένδυση μέρους των σχετικών κερδών των ιδιωτών, ώστε να
στηριχθεί η εγχώρια παραγωγή και να γίνει πιο ανταγωνιστική, με καλύτερες και περισσότερες ταινίες. Το
όφελος, φυσικά, δεν θα είναι μόνον οικονομικό.
Αντί του αναμενόμενου, όμως, όπως δυστυχώς
συμβαίνει και στους υπόλοιπους τομείς της παραγωγής, το ελληνικό κράτος ακολουθεί μια οικονομική
πολιτική, η οποία είχε ως αποτέλεσμα να συρρικνωθούν μέχρις ανυπαρξίας οι ελληνικές (ναι, υπάρχουν
ακόμα, και κάποιες από αυτές έχουν αξιόλογο έργο)
εταιρείες παραγωγής. Το κλείσιμο μάλιστα της ΕΡΤ,
του μόνου καναλιού που χρηματοδοτούσε εγχώριο
πρόγραμμα –πέραν των τοκ-σόου–, ήταν για τις περισσότερες η χαριστική βολή. Δεν υπάρχει αμφιβολία
ότι γύρω από την ΕΡΤ και το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου είχε αναπτυχθεί πολύς παρασιτισμός. Το
κλείσιμο όμως και των δύο οργανισμών –το ΕΚΚ υπολειτουργεί, είναι ουσιαστικά κλειστό εδώ και χρόνια–
μόνον καταστροφικά οικονομικά αποτελέσματα μπορεί να έχει.
Επανέρχομαι στο ερώτημα της αρχής. Μπορεί ο
ελληνικός κινηματογράφος να μας βγάλει από την
κρίση; Μερικοί, διαβάζοντας τα παραπάνω, ίσως πουν
πως η Ελλάδα έχει πολλές παραγωγές της να στηρίξει πρώτα (αγροτική, βιομηχανική, εφοπλιστική, ενέργεια κ.λπ.) πριν φθάσει στον κινηματογράφο, ο οποίος, εν πάση περιπτώσει, δεν μπορεί παρά μόνον στο
περιθώριο όλων των άλλων να συνεισφέρει.
Η αντίρρηση έχει βάση αληθείας οπωσδήποτε, πλην
όμως ο κινηματογράφος μπορεί να έχει μεγάλη προστιΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
k
θέμενη αξία και όχι μόνο οικονομική. Αρκεί να σας θυμίσω ότι, για μια από τις μεγαλύτερες οικονομίες της
γης, την αμερικανική, ο κινηματογράφος κρατάει, μαζί
με τα οπλικά συστήματα, τη μερίδα του λέοντος στις
εξαγωγές. Συμβάλλει μάλιστα στην παγκόσμια κυριαρχία των ΗΠΑ, αν όχι περισσότερο, πάντως εξ ίσου με το
πυρηνικό τους οπλοστάσιο. Γιατί ο κινηματογράφος είναι αυτός που καθιέρωσε και επέβαλε παγκόσμια τον
αμερικανικό τρόπο ζωής –μαζί με τα προϊόντα του– πριν
από τα αμερικανικά βομβαρδιστικά.
Ξέρω πως δεν υπάρχει σύγκριση μεγεθών. Αλλά
κανείς δεν μπορεί να παραβλέψει το ότι σε μία χώρα,
η οποία είναι στριμωγμένη στην γωνία της παγκόσμιας αγοράς και που τα μάτια όλων είναι στραμμένα πάνω της, ο κινηματογράφος μπορεί να συμβάλλει στην εξωστρέφειά της και στην εικόνα της στο παγκόσμιο χωριό. Όχι πως οι ταινίες έχουν στόχο την διαφήμιση, αλλά μια καλή ταινία δεν μπορεί παρά να
δημιουργεί αγαθή εικόνα για την χώρα από την οποία
προέρχεται. Δείτε τι συμβαίνει με τον παγκόσμιο δαίμονα, το Ιράν. Οι πολλές και πολύ καλές ταινίες που
εξάγει σε όλον τον κόσμο συμβάλλουν μάλλον περισσότερο στην προστασία της από τα αμερικανικά βομβαρδιστικά απ’ ό,τι οι πύραυλοι.
Εκτός των οικονομικών μεγεθών που προαναφέραμε, οι –έστω και λίγες, αλλά σημαντικές– πρόσφατες διακρίσεις ελληνικών ταινιών στο εξωτερικό, θα
μπορούσαν να γίνουν εφαλτήριο για την αλλαγή του
προσώπου της χώρας στην διεθνή αγορά. Και μην ξεχνάμε ότι η οικονομία είναι πριν απ’ όλα ψυχολογία.
Και κάτι τελευταίο. Την χρονιά που έρχεται, ο ελληνικός κινηματογράφος κλείνει τα εκατό. Ως πρώτη
μεγάλου μήκους ελληνική ταινία καταγράφεται, στα
1914, η Γκόλφω, του Κώστα Μπαχατώρη –προβλήθηκε στις 22 Ιανουαρίου του 1915. Παρά τις στάχτες τις
Μικρασίας, ο ελληνικός κινηματογράφος γνώρισε την
πρώτη του άνθιση στη δεκαετία του 1920, προαναγγέλλοντας το οικονομικό άλμα της χώρας στην επόμενη δεκαετία. Τυχαίο;
79
1 Οκτωβρίου
Το 331 π.Χ. o Μέγας Αλέξανδρος νικά στα Γαυγάμηλα, χωριό κοντά στα αρχαία Άρβηλα (την σημερινή πόλη Ερμπίλ του βορείου Ιράκ που βρίσκεται κοντά στον ποταμό Τίγρη), τον βασιλέα των
Περσών Δαρείο. Οι απώλειες των Περσών υπολογίζονται στους 30.000 ενώ των Ελλήνων σε 100500 νεκρούς. Ύστερα από αυτήν την πανωλεθρία,
το περσικό κράτος κατέρρευσε, ο Δαρείος ετράπη
σε φυγή και τελικώς ανετράπη από συνομωσία του
σατράπη της Βακτριανής.
Αν και η ανεξαρτησία της Κύπρου ανακηρύχθηκε
επίσημα στις 16 Αυγούστου του 1960,όταν υπεγράφησαν στο Λονδίνο η Συνθήκη Συμμαχίας και
η Συνθήκη Εγγυήσεως ανάμεσα στη νεοσύστατη δημοκρατία, την Βρεταννία, την Ελλάδα και
την Τουρκία, ως ημέρα ανεξαρτησίας της Κύπρου
γιορτάζεται η 1η Οκτωβρίου.
2 Οκτωβρίου
1187: ύστερα από 88 χρόνια χριστιανικής κυριαρχίας, η Ιερουσαλήμ παραδίδεται στον Σαλαντίν στις
2 Οκτωβρίου 1187. Οι Σταυροφόροι είχαν προειδοποιήσει τον Σαλαντίν ότι, αν δεν παραχωρούσε
έντιμους όρους, οι αμυνόμενοι θα κατέστρεφαν τα
κτίρια που εθεωρούντο ιερά για τους μωαμεθανούς
και θα έσφαζαν τους μουσουλμάνους αιχμαλώτους.
Οι όροι που συμφωνήθηκαν ήταν μία χρηματική
αποζημίωση 30.000 δηναρίων για την απελευθέρωση 7.000 ανθρώπων. Ο Σαλαντίν σεβάστηκε απόλυτα τους όρους παράδοσης και, σε αντίθεση με τις
σφαγές που έκαναν οι Σταυροφόροι όταν κατέλαβαν την πόλη 88 χρόνια πριν, κανένας δεν έπαθε
κακό ενώ η πόλη δεν λεηλατήθηκε.
3
Οκτωβρίου
Στις 31 Αυγούστου του 1989 υπογράφεται στο παλάτι του Βερολίνου η συνθήκη επανένωσης των δύο
Γερμανιών, που τίθεται σε ισχύ στις 3 Οκτωβρίου
1990. Η μέρα αυτή γίνεται ομοσπονδιακή γιορτή.
4 Οκτωβρίου
Το 1883 ξεκινά για το παρθενικό του ταξίδι το θρυ80
λικό τρένο Οριάν Εξπρές.
Το 1957 οι Σοβιετικοί εκτοξεύουν τον πρώτο τεχνητό δορυφόρο, τον Σπούτνικ 1.
8 Οκτωβρίου
Το 1827 λαμβάνει χώρα η ναυμαχία του Ναυαρίνου, μία από τις αποφασιστικώτερες μάχες του
Πολέμου της Ελληνικής Ανεξαρτησίας. Οι στόλοι
των Μεγάλων Δυνάμεων, ύστερα από την δολοφονία ενός Βρεταννού αξιωματικού που βρισκόταν σε μία λέμβο με σημαία κήρυκος, προκειμένου
να ζητήσει την απομάκρυνση του τουρκοαιγυπτικαού στόλου, έβαλαν πυρ εναντίον των Οθωμανών κοντά στην Πύλο. Ο οθωμανικός στόλος διαλύθηκε ολοσχερώς, γεγονός που συνέβαλε τα
μέγιστα στην επίτευξη της ανεξαρτησίας.
9 Οκτωβρίου
Μετά την προηγηθείσα συμμαχία των Βαλκανικών
κρατών (Σερβία, Μαυροβούνιο, Ελλάδα, και Βουλγαρία), στις 30 Σεπτεμβρίου του 1912 οι βαλκανικές αυτές χώρες έστειλαν συλλογικά τελεσίγραφο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, με το οποίο
ζητούσαν την διασφάλιση της αυτονομίας των
εθνικών μειονοτήτων τους, που ζούσαν στο έδαφός της. Η τελευταία, όπως ήταν φυσικό, απέρριψε το τελεσίγραφο αυτό, που έμεινε στην ιστορία
γνωστό ως Διακοίνωση των Τεσσάρων Χριστιανικών Κρατών, με αποτέλεσμα η σύγκρουση να είναι
πλέον αναπόφευκτη. Ο πόλεμος κηρύχθηκε επίσημα στις 9 Οκτωβρίου του 1912, ακριβώς την ημερομηνία που εξέπνεε το τελεσίγραφο, πλην όμως
οι επιστρατεύσεις στις σύμμαχες χώρες είχαν ξεκινήσει πέντε ημέρες πριν. Ο πόλεμος έμεινε γνωστός στην ιστορία ως ο Α’ Βαλκανικός Πόλεμος. Η
Οθωμανική αυτοκρατορία ηττήθηκε κατά κράτος
και απώλεσε τα ευρωπαϊκά της εδάφη.
12 Οκτωβρίου
Ενώ οι βασιλείς Όθων και Αμαλία έκαναν περιοδεία στην Πελοπόννησο προκειμένου να βελτιωθεί η εικόνα τους στους υπηκόους τους, ο οπλαρχηγός Θεοδωράκης Γρίβας επαναστάτησε στις 4
Οκτωβρίου 1862 στην Ακαρνανία. Στην συνέχεια
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
Συνέβησαν τον Οκτώβριο
ακολούθησαν στάσεις και επαναστάσεις σε Πάτρα,
Αίγιο, Μεσολόγγι, Ναύπακτο, Κόρινθο και Τρίπολη. Η κυβέρνηση ανησύχησε και ζήτησε την επιστροφή του βασιλικού ζεύγους, αλλά τα πράγματα
είχαν πάρει την δική στους τροπή. Κατά την διάρκεια του ταξιδιού του βασιλικού ζεύγους προς
τον Πειραιά εξερράγη επανάσταση, την νύχτα της
10ης Οκτωβρίου. Ο Όθων και η Αμαλία θα αναχωρήσουν από την Ελλάδα στις 12 Οκτωβρίου. Πέθαναν στο Μόναχο και ετάφησαν με την παραδοσιακή ελληνική ενδυμασία.
k
28
Οκτωβρίου
Το 312 μ. Χ. ο Κωνσταντίνος Α’ νικά τον Μαξέντιο
στην μάχη της Μουλβίας γέφυρας. Εκεί χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στην ιστορία το σύμβολο του σταυρού, δηλώνοντας ότι η μάχη δεν είχε
μόνον πολιτικό αλλά και θρησκευτικό χαρακτήρα.
Σύμφωνα με αφηγήσεις ιστορικών της εποχής, ο αυτοκράτορας είδε το προηγούμενο απόγευμα στον
ύπνο του ένα όραμα, με έναν φωτεινό σταυρό, που
σχηματιζόταν με τα ελληνικά γράμματα Χ-Ρ, και
την επιγραφή «Εν τούτω νίκα» (στα λατινικά: in hoc
signo vinces). Μετά την συντριπτική ήττα του ΜαΟκτωβρίου
Το 1979 η Σουηδική Ακαδημία ανήγγειλε την απονο- ξεντίου, ο Κωνσταντίνος ανακηρύχτηκε μοναδικός
μή του Νόμπελ λογοτεχνίας στον Οδυσσέα Ελύτη, ο Αύγουστος της Δύσης.
οποίος παρέστη στην καθιερωμένη τελετή απονομής του βραβείου στις 10 Δεκεμβρίου του 1979, πα- Τις πρώτες πρωινές ώρες της 28ης Οκτωβρίου του
ραλαμβάνοντάς το από τον Βασιλέα Κάρολο Γου- 1940, ο Ιταλός πρεσβευτής στην Αθήνα, Εμμανουέλε Γκράτσι επέδωσε ιδιοχείρως στον Έλληνα πρωστάβο και γνωρίζοντας παγκόσμια δημοσιότητα.
θυπουργό Ιωάννη Μεταξά, στην οικία του δεύτερου
στην Κηφισιά, τελεσίγραφο. Με αυτό απαιτούσε την
Οκτωβρίου
1929: Αρχίζει το μεγάλο Κραχ του χρηματιστηρί- ελεύθερη διέλευση του Ιταλικού στρατού από την
ου της Νέας Υόρκης και ακολουθεί η κατάρρευση Ελληνοαλβανική μεθόριο, προκειμένου στην συνέτης παγκόσμιας οικονομίας. Οι απώλειες της εβδο- χεια να καταλάβει κάποια στρατηγικά σημεία του
μάδας άγγιξαν τα 30 δισ. δολλάρια, δηλαδή δέκα Ελληνικού κράτους (λιμένες, αεροδρόμια κλπ.), για
φορές τον ετήσιο προϋπολογισμό της ομοσπονδι- τις ανάγκες ανεφοδιασμού και άλλων διευκολύνσεακής κυβέρνησης. Αξίζει να σημειωθεί ότι, μόλις ών του για την μετέπειτα προώθησή του στην Αφριέναν μήνα πριν, ο δείκτης είχε φτάσει στο υψηλό- κή. Αλλά αυτό ήταν το πρόσχημα, διότι ήδη πριν το
γενναίο ΟΧΙ του Μεταξά οι ιταλικές στρατιωτικές
τερο σημείο του.
δυνάμεις είχαν αρχίσει να προωθούνται προς την
ελληνοαλβανική μεθόριο.
Οκτωβρίου
18
23
27
Τη νύχτα της 26ης προς 27 Οκτωβρίου 1912, οι πληρεξούσιοι επιτελείς αξιωματικοί Βίκτωρ Δούσμανης
και Ιωάννης Μεταξάς, υπέγραψαν στην Θεσσαλονίκη τα πρωτόκολλα παράδοσης της πόλης από την
οθωμανική διοίκηση στον ελληνικό στρατό και το
απόγευμα της 27 Οκτωβρίου εισήλθαν στη Θεσσαλονίκη τα δύο πρώτα ελληνικά ευζωνικά τμήματα
της μεραρχίας Κλεομένους. Από οθωμανικής πλευράς την πόλη παρέδωσε ο Ταχτσίν πασάς, ο οποίος
προηγουμένως είχε αρνηθεί να παραδώσει την προαιώνια ελληνική πόλη στους Βούλγαρους με το σκεπτικό ότι «από τους Έλληνες την πήραμε, στους Έλληνες θα την παραδώσουμε».
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
31
Οκτωβρίου
Το 1517 ο Μαρτίνος Λούθηρος θυροκόλλησε στον
Καθεδρικό Ναό της Βυττεμβέργης τις 95 θέσεις του,
με τις οποίες κατήγγελλε την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία για την πώληση των συγχωροχαρτίων, δηλαδή πιστοποιητικών που έδιναν στον πιστό άφεση
αμαρτιών με αντάλλαγμα ένα χρηματικό ποσό. Η
κίνησή του αυτή σηματοδοτεί την έναρξη της Θρησκευτικής Μεταρρύθμισης, η οποία θα διαρκέσει
έως το 1648 και θα λήξει με την Συνθήκη της Βεστφαλίας και το τέλος του τριακονταετούς πολέμου.
επιμέλεια: Βασίλης Σπυράκος-Πατρώνας
81
k
παρουσίαση
Βασίλειος Μαρκεζίνης
Η Ελλάδα
στον κατήφορο
Η ανύπαρκτη εξωτερική πολιτική
Οι εγκαταλελειμμένες
Ένοπλες Δυνάμεις
εκδόσεις Σιδέρη, 2013
Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Σιδέρη το νέο βιβλίο του ακαδημαϊκού Βασίλειου Μαρκεζίνη, απόσπασμα του οποίου παραθέτει η ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ.
Το βιβλίο αυτό είναι ασυνήθιστο: πρωτότυπο, βαθυστόχαστο, έμπλεο της επιθυμίας του συγγραφέα
του να συμβάλει στην αποτροπή της παρακμής της
σύγχρονης Ελλάδας, παρ’ ότι τη θεωρεί σχεδόν
οριστική. Ωστόσο, ο συγγραφέας δεν εστιάζει τόσο
στην πολυσυζητημένη οικονομική παρακμή, όσο
στην συνακόλουθη μείωση του διεθνούς γοήτρου
της χώρας, του αναστήματος, της επιρροής της,
αλλά και της ικανότητάς της να υπερασπίζεται τα
συμφέροντά της, είτε από γεωγραφική είτε από οικονομική άποψη. Πιστεύει ακράδαντα ότι για την
κατάσταση αυτήν είναι πολλοί οι υπαίτιοι, και μάλιστα όχι μόνον πολιτικοί. Σκοπός του, ωστόσο, δεν
είναι να ταυτοποιήσει τους ενόχους, όσο μάλλον να
προτείνει λύσεις στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής και να αναδείξει την ανάγκη αναζωογόνησης
των παραμελημένων ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων και του σοβαρά υποαμειβόμενου προσωπικού
τους. Όπως και σε όλα τα άλλα βιβλία του –σαράντα τέσσερα, στο σύνολο–, κύριος στόχος του
συγγραφέα δεν είναι να κάνει τους αναγνώστες να
ενστερνιστούν τις ιδέες του, αλλά να τους ωθήσει
να αναλογιστούν και οι ίδιοι τα αίτια που βρίσκονται στη βάση των προβλημάτων. Σε αυτό το πλαίσιο, ελάχιστοι μάλλον θα διαφωνούσαν με το γεγονός ότι καταφέρνει με έξοχο τρόπο να κατατοπίζει
και, ενδεχομένως, να ανυψώνει το ηθικό παρά την
απαισιοδοξία του για τα γενόμενα.
82
προδημοσίευση
T
ην Εκκλησία,
που μας διδάσκει πίστη, τη
χτυπάμε∙ την ερευνητική παιδεία, που μας
ανοίγει τον δρόμο του
μέλλοντος, την αγνοούμε με το να μην τη
στηρίζουμε οικονομικά∙ το στράτευμα, που
μας προστατεύει με
τη ζωή του, το υποτιμούμε και το εγκαταλείπουμε οικονομικά∙
τους ηλικιωμένους, τους ανίσχυρους και τους ανέργους τους πετάξαμε στον Kαιάδα, παρ’ ότι και αυτοί
παιδιά μας είναι∙ την οικονομία πρώτα εμείς την κακοδιαχειριστήκαμε, με τον κομματικά διορισμένο και
υπερτροφικό δημόσιο τομέα, και μετά φορτώσαμε τις
αμαρτίες του στην ιδιωτική οικονομία, αφήνοντας την
έξωθεν επιβεβλημένη λιτότητα να αυξήσει την ανεργία
και να εξαντλήσει τους συνταξιούχους μας. Και επειδή
δεν αρκούνται οι ξένοι «φίλοι» μας στο μακελειό που
προκάλεσαν με την πρόθυμη συνδρομή των εγχώριων
πολιτικών, ετοιμαζόμαστε τώρα να τους αφήσουμε να
μας πάρουν σιγά-σιγά ακόμη και τον εθνικό μας πλούτο και να μας στερήσουν την εθνική μας ακεραιότητα.
Τι άλλο μένει να υποστούμε;
ΤΙΠΟΤE.
Αντιθέτως, καιρός είναι εμείς –ο λαός– να απαλλαχθούμε από τους πολιτικούς μας, να συμμαζέψουμε
τους καναλάρχες μας, τους (προσωπικά) πλουτίσαντες
και συνεχώς επιδοτούμενους τραπεζίτες μας, να προσδιορίσουμε χαμηλή και διαχρονική ρύθμιση της φορολογίας για ξένους και Έλληνες επενδυτές που δημιουργούν θέσεις εργασίας και παίρνουν ρίσκα, να πατάξουμε
αμείλικτα την κρατική γραφειοκρατία, που δυσκολεύει
τις επενδύσεις, και να αρχίσουμε να ξαναχτίζουμε μια
ΝΕΑ ΠΑΤΡΙΔΑ, «κουρεύοντας» το υπερτροφικό κράτος αλλά και διαβεβαιώνοντας τους πολίτες μας ότι
στις κρατικές προσλήψεις κανείς δεν περισσεύει λόγω
των ιδεών του, μια και οι θέσεις εργασίας εφεξής θα κατανέμονται αξιοκρατικά.
Αν όλα αυτά θυμίζουν Επανάσταση, είναι ακριβώς
γιατί μιλώ για Επανάσταση εφ’ όλης της ύλης: μια ειρηνική Επανάσταση που μόνον η κάλπη μπορεί να φέρει,
εφ’ όσον ο ψηφοφόρος ψηφίσει αποφασιστικά υπέρ της
Αλλαγής.
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
Βιβλιοκριτική
Σ
το εμβριθές, μεστό επιχειρημάτων,
μελέτημά του, ο διακεκριμένος φιλόλογος
και θεολόγος Ιωάννης Δ. Μπουγάτσος,
βαθύς μελετητής μεταξύ άλλων του Κωνσταντίνου
Οικονόμου εξ Οικονόμων, αποκαθιστά τα περί
του βίου και της δράσεως του Χριστοφόρου
Παπουλάκου (Άρμπουνα Καλαβρύτων 1780 Άνδρος 1861). Το μελέτημα αυτό είναι επίκαιρο,
δεδομένου ότι το τελευταίο καιρό έχει ανοίξει μία
συζήτηση για την αγιοκατάταξη του Παπουλάκου.
Με μοναδικά εφόδια την στεντόρεια φωνή του,
την πειστικότητα των επιχειρημάτων και κυρίως
το ανεπίλεπτο του βίου του, ο ίδιος ο ακτήμων
Παπουλάκος εκήρυττε το ευαγγελικό μήνυμα και
κατώρθωνε να θέλγει τα πλήθη. Ο συγγραφέας
αναδεικνύει εύστοχα την προοπτική του
Παπουλάκου, ο οποίος κινήθηκε σε δύο άξονες.
Πρώτον, ως γνήσιος ευαγγελικός κήρυκας, και
δεύτερον, ως επαναστάτης και μισαλλόδοξος. Στο
δεύτερο σκέλος, ανέπτυξε ολόκληρο ιδεολογικό
σχήμα στην βάση της αντιστάσεως έναντι της
μισητής Δύσεως και του αυταρχικού οθωνικού
πολιτικού συστήματος που την εκπροσωπούσε
στην Ελλάδα.
Η δραστηριότητά του στην Μάνη, που εκκινεί
από τον Απρίλιο του 1851, εντάσσεται στα πλαίσια
των στόχων της Φιλορθόδοξης Εταιρείας και
της διαμάχης που ξέσπασε μεταξύ Τομιστών και
Αντιτομιστών ένεκα του Τόμου της Αυτοκεφαλίας
της 29ης Ιουνίου 1850, που παρεχώρησε το
Οικουμενικό Πατριαρχείο στην Εκκλησία της
Ελλάδος. Ο Παπουλάκος υπήρξε μία φωνή
αντιστάσεως κατά των δυτικών μισσιοναρίων
και της κυβερνήσεως επί βασιλείας του Όθωνος.
Η κυβέρνηση τον κατεδίωξε, τον συνέλαβε και
τελικά ο Παπουλάκος εξωρίσθη στην Άνδρο,
στην Μονή Παναχράντου, όπου και απεβίωσε.
Ο συγγραφέας χρησιμοποίησε αρχειακό υλικό
από την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος,
καθώς και εφημερίδες της εποχής.
k
Ιωάννης Δ. Μπουγάτσος
Χριστόφορος
Παπουλάκος
και η παρουσία του στη Μάνη
Ανάτυπο από τα Πρακτικά του Λακωνικού Πνευματικού Συμποσίου 2008
(Γύθειο, 17 – 19 Οκτωβρίου 2008).
Αθήναι 2013, σσ. 281-318.
Χρήστος Π. Μπαλλόγλου
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
83
Πρώτη διεθνής
και διεπιστημονική
έρευνα για την
Γενοκτονία των Ελλήνων
της Μικράς Ασίας
The Genocide of the Ottoman Greeks:
Studies on the State – Sponsored
Campaign of Extermination of the
Christians of Asia Minor (1912- 1922)
and its Aftermath: History, Law, Memory
Edited by Tessa Hofmann, Matthias
Bjornlund, Vasileios Meihanetsidis,
Melissa-Aristide D. Caratzas Publisher,
New York & Athens 2011.
Η
εν λόγω συλλογική έκδοση αποτελεί ουσιαστικά σοβαρή συμβολή στην διεθνή βιβλιογραφία σχετικά με την γενοκτονία των
Ελλήνων της Μικράς Ασίας. Στις μελέτες που περιέχει, αξιοποιείται το θεωρητικό πλαίσιο και οι μέθοδοι χρήσης του αποδεικτικού υλικού που αφορά
στην γενοκτονία των Εβραίων, των Αρμενίων, των
Ασσυρίων κ.λπ., ενώ παρατίθεται πληθώρα στοιχείων από πρωτογενείς και δευτερογενείς πηγές σε διάφορες γλώσσες από πολλά αρχεία. Γενικώτερα, επιχειρείται η εξοικείωση του αναγνώστη με την έννοια
της γενοκτονίας. Οι επιμελητές επισημαίνουν την
καθυστερημένη αναγνώριση από την Ελλάδα της
γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας (μόλις
την δεκαετία του ΄90), την άγνοια της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας και κατ’ επέκτασιν της κοινής γνώμης. Πολλοί λόγοι, όπως οι διεθνείς σκοπιμότητες, ο χαρακτήρας των ελληνοτουρκικών σχέσεων, η φύση του κεμαλισμού, συνέτειναν προς αυτή
84
του Γεωργίου Α. Τσούτσου
την κατεύθυνση.
Στο πρώτο κεφάλαιο, ο Israel Charny κάνει λόγο
για την ακεραιότητα και το θάρρος που απαιτούνται
για να αναγνωριστεί μία γενοκτονία ως τοιαύτη και
τους ενδοιασμούς που ενδέχεται να έχει κάποιος
για εθνικούς, θρησκευτικούς, πολιτικούς η άλλους
λόγους.
Η Tessa Hoffman εξετάζει τις σφαγές και εκτοπίσεις του ελληνικού πληθυσμού της οθωμανικής αυτοκρατορίας (1912-1923), καταφεύγοντας σε πρωτογενείς πηγές. Η ίδια εκτιμά ότι μεταξύ των ετών
1912- 1922 δολοφονήθηκαν περίπου 1, 5 εκατομμύριο Οθωμανοί υπήκοοι ελληνικής καταγωγής.
Ο Ιωάννης Μουρέλος εξετάζει τις διώξεις του
1914 κατά των Ελλήνων και την πρώτη προσπάθεια
ανταλλαγής πληθυσμών μεταξύ Ελλάδος-Οθωμανικής αυτοκρατορίας, κάνοντας ευρεία χρήση αρχειακού υλικού του Ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών.
Ο συγγραφέας καταδεικνύει την απόφαση της οθωΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
Βιβλιοκριτική
μανικής κυβέρνησης να απαλλαγεί από το ελληνικό
στοιχείο.
Ο Matthias Bjornlund παρουσιάζει πηγές από αρχεία της Δανίας σχετικά με την καταστροφή των Ελλήνων της Μικράς Ασίας (1914-1916), αναδεικνύοντας τις ευθύνες των Νεότουρκων και αποκαλύπτοντας στοιχεία για την δράση του οθωμανικού κράτους.
Ο Racho Donef αναφέρεται στον ρόλο της
Teşkilat- ı Mahsusa (Ειδική Οργάνωση) στην γενοκτονία του 1915. Στο άρθρο γίνεται εκτεταμένη χρήση τουρκικής βιβλιογραφίας και ο συγγραφέας αποδεικνύει την ίδρυση από το οθωμανικό κράτος μιας
οργάνωσης με εγκληματικούς στόχους.
Ο Νικόλαος Χλαμίδης ερευνά το Ολοκαύτωμα
της Σμύρνης, το οποίο υπήρξε η τελική φάση της ελληνικής γενοκτονίας, παραθέτοντας πολλές μαρτυρίες και φωτογραφική τεκμηρίωση.
Ο Matthew Stewart αναλύει τις συνθήκες ειρήνης που ακολούθησαν την καταστροφή της Σμύρνης
και το τέλος της ελληνικής εκστρατείας στην Μικρά
Ασία, στηριζόμενος περισσότερο σε δευτερογενείς
πηγές. Μεταξύ άλλων σημειώνει ότι η πολιτική των
Μεγάλων Δυνάμεων και η έλλειψη αρραγούς ελληνικού εξωτερικού μετώπου συνέβαλαν τα μέγιστα στην
καταστροφή της Σμύρνης.
Ο Χάρης Ψωμιάδης παρουσιάζει την αξιόλογη δραστηριότητα της αμερικανικής φιλανθρωπίας της Εγγύς Ανατολής το 1922 επί τη βάσει αρχειακού υλικού
, ανέκδοτου και δημοσιευμένου. Χάρις στην αμερικανική φιλανθρωπία, δεύτερη μετά από την αντίστοιχη
δραστηριότητα των Ελλήνων, περίπου 200. 000 κάτοικοι της Ιωνίας γλύτωσαν από το θάνατο.
Ο Σταύρος Σταυρίδης παρουσιάζει την αποστολή
του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού για την έρευνα των
σφαγών και των εκτοπίσεων του χριστιανικού πληθυσμού, έρευνα η οποία δεν κατέστη δυνατή εξ αιτίας της πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων και της
στάσης της οθωμανικής κυβέρνησης.
O Steven Leonard Jacobs παρουσιάζει την μελέτη του Raphael Lemkin, ο οποίος υπήρξε ο εισηγητής του όρου « γενοκτονία». Στην εν πολλοίς άγνωστη αυτή εργασία, ο Lemkin δίδει ιστορικό βάθος
στις γενοκτονίες των Εβραίων, Αρμενίων και Ελλήνων, προκειμένου δε περί των τελευταίων η αναφορά του αρχίζει από την Άλωση της Πόλης. Ο Alfred de Zayas προβαίνει σε μία εκτενή νομική ανάλυση του όρου «Γενοκτονία», η κριτική ανάΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
k
λυση της οποίας θα απαιτούσε ιδιαίτερη παρουσίαση. Υποστηρίζει ότι δεν παραγράφονται οι συνέπειες
της γενοκτονίας τόσο σε κρατικό όσο και σε ατομικό επίπεδο. Συνδέει επίσης την γενοκτονία των Ελλήνων με την μετέπειτα πολιτική του τουρκικού κράτους (διώξεις Ελλήνων Κωνσταντινουπόλεως Σεπτεμβρίου 1955, εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο,
1974). Προβαίνει σε ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις
για ενδεχόμενη ισχύ ορισμένων διατάξεων της Συνθήκης των Σεβρών σχετικές με την προστασία των
χριστιανικών πληθυσμών ακόμη και ύστερα από την
υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης. Ο γράφων
δεν συμμερίζεται την αμφισβήτηση της αρχής της
αναδρομικότητος των νόμων. Στην περίπτωση αυτή
θα ήταν προτιμότερο να υποστηριχθεί το πρότυπο
της Δίκης της Νυρεμβέργης. Γενικώτερα, η παγκόσμια παραδοχή ότι μια πράξη επιφέρει ιδιαιτέρως καταστρεπτικά αποτελέσματα στην διεθνή τάξη και ειρήνη και αντιτίθεται στις
επιταγές της ανθρώπινης συνείδησης, αποτελεί βάση
για τον χαρακτηρισμό της ως εγκληματικής. Η κοινή παραδοχή ότι μια πράξη συνιστά σοβαρή προσβολή της ανθρώπινης ηθικής, μπορεί να βασιστεί στην
κλασσική και χριστιανική επιρροή ως προς τις δυτικές
κοινωνίες και στην επιρροή των μεγάλων θρησκειών
και κοσμοθεωριών της Ανατολής ως προς τις ανατολικές. Πέραν αυτών, εγκλήματα όπως η γενοκτονία,
που έχουν πολιτικό χαρακτήρα, δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά από εθνικά δικαστήρια.
Πρόκειται για εγκλήματα τα οποία περιλαμβάνουν
μαζικές δολοφονίες και πρόκληση εκτεταμένων καταστροφών1 και τιμωρούν οι κώδικες όλων των κρατών.
Ο Ronald Levitsky προβληματίζεται από την εκπαιδευτική εμπειρία της διδασκαλίας της γενοκτονίας σε αμερικανικά σχολεία, ενώ οι Michel Bruneau
και Κυριάκος Παπουλίδης παρουσιάζουν τον τρόπο
διαφύλαξης της ιστορικής μνήμης από τους επιζήσαντες πρόσφυγες. Τέλος, οι Abraham D .Krikorian και
Eugene Taylor παρουσιάζουν τα φωτογραφικά τεκμήρια της υπό εξέτασιν περιόδου. Από τα ανωτέρω καθίσταται προφανής η σπουδαιότητα και η μοναδικότητα
του εν λόγω τόμου, τον οποίο ο Έλληνας αναγνώστης
δύναται να προμηθευτεί μόνο μέσω Διαδικτύου, καθ’
όσον δεν διατίθεται στην ελληνική αγορά.
1 A. Tsoutsos, Politique et Droit dans les Relations Internationales,
Paris 1967, σ.σ. 274- 281
85
Φρ. Νίτσε,
Ἡ φιλοσοφία στὰ χρόνια τῆς
ἀρχαιοελληνικῆς τραγωδίας.
Οἱ προπλατωνικοὶ φιλόσοφοι
καὶ σημειώσεις (1867-75).
Πρόλογος-μετάφραση-σχόλια:
Βαγγέλης Δουβαλέρης.
Φιλολογικὴ ἐπιμέλεια:
Ἧρκος Ρ. Ἀποστολίδης.
Gutenberg, 2013, σ. 235.
του Δ. Πολίτη
Ὁ
Νίτσε εἶναι ἕνας ἀπὸ τοὺς πιὸ
κακομεταφρασμένους συγγραφεῖς στὰ
ἑλληνικά. Δυστυχῶς, γιατὶ δὲν ὑπῆρξε
ἁπλῶς ἕνας φιλόσοφος, ἀλλὰ καὶ κορυφαῖος ποιητής.
Ποιητὴς ἀκόμα καὶ στὰ πεζά του. Γιὰ πάρα πολλὰ χρόνια
περιμέναμε μιὰ ἔγκυρη ἐπιστημονικὴ ἔκδοση στὴν
γλῶσσα μας, σὰν ἐκεῖνες ποὺ κυκλοφοροῦσαν ἔξω, σὲ
ἀξιοπρεπεῖς μεταφράσεις, μὲ ἑρμηνευτικὰ σχόλια, ἀπ’
τὴν δεκαετία τοῦ ’50 καὶ δῶθε. Ἀλλὰ τίποτα. Πέρα ἀπὸ
τὶς μεταφράσεις τῶν Σκουτερόπουλου, Πενολίδη καὶ
Μαρσέλλου, καμμία ἔγκυρη, ἐπιστημονικὴ ἐργασία
δὲν ἔγινε.
Σὲ τούτη τὴν ἔκδοση, ὁμολογουμένως, ὁ Νίτσε
παρουσιάζεται ἄμεσος – παρ’ότι ἀσχολεῖται μὲ
θέμα δύσκολο κι ἀπαιτητικό: τὴν φιλοσοφία τῶν
Προσωκρατικῶν (ἢ Προπλατωνικῶν). Τύποις!
Ἀφοῦ, κατ’ οὐσίαν, πρόκειται γιὰ μιὰ εἰσαγωγὴ στὴν
φιλοσοφία ἐν γένει, καὶ δή: γιὰ «ἀμύητους». Αὐτὸ ποὺ
ξεχωρίζει τοῦτο τὸ ἐγχειρίδιο εἶναι ὅτι ὁ συγγραφέας
δὲν εἶναι ἕνας κοινὸς φιλόλογος, ἢ κάποιος κύριος
καθηγητὴς τῆς φιλοσοφίας (κάποτε ἀμφισβητεῖτο πὼς
ἦταν κἂν φιλόσοφος!), ἀλλὰ ἕνας μύστης. Ἀφήνεσαι,
δηλαδή, στὴν γοητεία τοῦ λόγου του, χωρὶς περίπου
νὰ χρειάζεσαι καμμιὰ «προϋπηρεσία» στὴν θεωρητικὴ
φιλοσοφία. Σοῦ κεντρίζει τὸ ἐνδιαφέρον καὶ σὲ ἀφήνει
μόνο νὰ βρεῖς τὴν περαιτέρω πορεία σου.
Τὸ βιβλίο ξεκινάει καταιγιστικά. Ὁ νεαρὸς
φιλόλογος διακηρύσσει ὅτι στὴν σημερινή (τὴν τότε, ἐν
ἔτει 1873, ἀλλ’ ὄχι μόνον) ἐποχή, θέση γιὰ φιλοσοφία
δὲν ὑπάρχει! Μὰ εἶναι δυνατόν; θὰ ρωτοῦσε κανείς. Ἡ
φιλοσοφία δὲν ἔχει καμμία θέση στὴ νεώτερη ἐποχή;
Καμμίαν ἀπολύτως!, ἐπαναλαμβάνει ὁ 29χρονος Νίτσε.
(Καὶ ἡ σημερινὴ πρακτικὴ τὸν δικαιώνει: μειώνονται
ὁλοένα οἱ ἕδρες τῆς φιλοσοφίας - μάλιστα στὴν χώρα
ποὺ τόσο ἐπέκρινε κι ὁ ἴδιος: τὴ Γερμανία...)
Μιὰ ἐποχὴ πάσχουσα ἀπ’ τὴν λεγόμενη
γενικὴ [] μόρφωση, τί νὰ τὴν κάνει τὴν
φιλοσοφία! Ἀκόμα καὶ ἂν ἡ ἴδια ἡ Ἀλήθεια
86
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
Βιβλιοκριτική
αὐτοπροσώπως τὴν διατυμπάνιζε σὲ
δρόμους καὶ πλατεῖες – καὶ πάλι δὲ θἄξερε
τί!
Τέτοιους καιροὺς ἡ φιλοσοφία δὲν εἶναι
παρὰ ὁ μονόλογος κάποιου μοναχικοῦ
περπατητῆ,
περιστασιακὸ
λάφυρο
τοῦ ἑνός, ἀπόκρυφο μυστικὸ κλειστοῦ
δωματίου, ἀνώδυνη φλυαρία μεταξὺ γέρων
ἀκαδημαϊκῶν ἢ παιδαρίων,
γράφει στὸ 2ο κεφάλαιο (σελ. 52), καταλήγοντας
μὲ τὴν συντριπτικὴ ἐτυμηγορία:
Ἀποκτήστε
πρῶτα
πνευματικὴ
καλλιέργεια, καὶ τότε θὰ μάθετε τί θέλει καὶ
τί μπορεῖ ἡ φιλοσοφία! (σελ. 53).
Στὰ 19 κεφάλαια τῆς Φιλοσοφίας παρουσιάζονται
οἱ θεωρίες τοῦ Θαλῆ, τοῦ Ἀναξίμανδρου, τοῦ
Ἡράκλειτου, τοῦ Παρμενίδη, τοῦ Ξενοφάνη, τοῦ
Ζήνωνα καὶ τοῦ Ἀναξαγόρα. Ὁ Νίτσε προσπαθεῖ
«ν’ ἀντλήσει ἀπὸ κάθε θεωρία ἕνα μόνο στοιχεῖο, τὸ
ἀδιαμφισβήτητο κι ἀδιάψευστο Κάτι, ποὺ ἡ Ἱστορία
ἔχει χρέος νὰ διαφυλάξει» (σελ. 34). Ὁ λόγος του
εἶναι γεμᾶτος εἰκόνες. Θὰ ἔλεγε κανεὶς πὼς πρόκειται
γιὰ ἕναν ζωγράφο ποὺ προσπαθεῖ νὰ ἀποδώσει μὲ τὰ
πινέλα του ἔννοιες καὶ νοήματα, ἀλλὰ καὶ τὴν μορφὴ
τοῦ κάθε φιλόσοφου, σὰν ἕνας ἄλλος Πλούταρχος.
Στὸ παράρτημα περιέχονται ἐκτενῆ ἀποσπάσματα
ἀπὸ τὶς διαλέξεις του στὸ πανεπιστήμιο τῆς
Βασιλείας («οἱ Προπλατωνικοὶ φιλόσοφοι»), καθὼς
καὶ ἀπὸ νεανικὰ γραφτά του (λ.χ. μιὰ πρώιμη ἐργασία
του γιὰ τὸν Δημόκριτο, μὲ τίτλο Democritea), ποὺ
συμπληρώνουν τὸ κείμενο τῆς Φιλοσοφίας μὲ
τοὺς φιλόσοφους ποὺ ἔμειναν ἔξω ἀπὸ αὐτό: τὸν
Ἀναξιμένη, τὸν Πυθαγόρα, τὸν Ἐμπεδοκλῆ, τὸν
Δημόκριτο, τοὺς Πυθαγορείους. Χαρακτηριστικό: ὁ
Νίτσε συμπεριλαμβάνει τὸν Σωκράτη στὸν «θίασο»
τῶν πρώτων στοχαστῶν-φυσιολόγων (ἀργότερα
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
k
ἄλλαξε γνώμη), σημειώνοντας μεταξύ ἄλλων:
Ὁ
Σωκράτης
–ἁπλῶς
τὸ
ἀναγνωρίζω– εἶναι τόσο κοντά μου, ὥστε
σχεδὸν πάντοτε ἀγωνίζομαι ἐναντίον του
(σελ. 202).
Μήπως αὐτὸ εἶναι τὸ κλειδὶ γιὰ νὰ καταλάβουμε
τὴν «ἀμφιλεγόμενη» στάση τοῦ Νίτσε πρὸς τὸν
Σωκράτη; Ὁ μεταφραστὴς (σελ. 41) σημειώνει
ὑποσημειωματικά, παραπέμποντας στὸ κλασσικὸ
βιβλίο τοῦ W. Kaufmann (Nietzsche. Philosopher,
phsychologist, Antichrist), ὅτι ἡ περίφημη φράση τοῦ
Γερμανοῦ φιλόσοφου «Ὁ φιλόσοφος ὡς γιατρὸς τοῦ
πολιτισμοῦ» εἶναι, κατὰ βάθος, παραλλαγὴ φράσης
τοῦ Σωκράτη (Ἀπολογία, 30e· Γοργίας, 521a κ.ἀ.)...
Ἡ ἔκδοση εἶναι ἐξαιρετικὰ ἐπιμελημένη ἀπ’
τὸν αριστοτέχνη Γ. Μαμάη (καὶ τὸ θέμα τῆς
Αἰσθητικῆς καὶ τῆς Τυπογραφίας θὰ ἔπρεπε κάποτε
ν’ ἀπασχολήσει σοβαρὰ τοὺς ἐκδότες). Ἐκτὸς ἀπ’ τὸ
ἀπαραίτητο σὲ τέτοια κείμενα εὑρετήριο ἐννοιῶν καὶ
προσώπων, στὴν ἀρχὴ κάθε κεφαλαίου προτάσσονται
ἐπεξηγηματικοὶ τίτλοι, παρμένοι ἀπὸ τὶς σημειώσεις
τοῦ Γερμανοῦ φιλοσόφου. Ὑπάρχουν φωτογραφίες
σχετικῶν χειρογράφων τοῦ Νίτσε, καθὼς καὶ
σημειώσεις του ἀπὸ τὴν περίοδο ποὺ δούλευε αὐτὸ
τὸ (δυστυχῶς ἡμιτελὲς) ἔργο του, προοριζόμενο γιὰ
«συμπλήρωμα» τῆς Γέννησης τῆς τραγωδίας. Στὶς
ὑποσημειώσεις παρατίθενται διαφορετικὲς γραφὲς
καὶ ἀναλύσεις βασικῶν νοημάτων ἢ ὅρων (ἀπὸ
τὸν ἴδιο τὸν φιλόσοφο, ἀπὸ μεταγενέστερα ἔργα ἢ
σημειώματά του) ποὺ δίνουν μιὰν ἄλλη διάσταση
στὸ κείμενο, γιατὶ δείχνουν ὅτι ἡ ἐνασχόλησή του
μὲ τοὺς Προσωκρατικοὺς (καὶ τὸν Σωκράτη) δὲν
ἦταν περιστασιακή, ἀλλὰ κράτησε σ’ ὅλη τὴ ζωή του.
Γενικά, ὁ ἀναγνώστης ἐδῶ θὰ διαβάσει κείμενο στὰ
Ἑλληνικά, κι ὄχι μεταγλώττιση ἀπ’ τὰ Γερμανικά.
87
Φρ. Νίτσε:
Εκλογή από
τα σημειωματάριά του
Μετάφραση, σχόλια:
Βαγγέλης Δουβαλέρης
Ὁ
Φρειδερίκος Νίτσε δὲν ἤθελε νὰ μάθει Τέχνη καὶ Φιλοσοφία ἀπ᾽
τοὺς Ἕλληνες, ἀλλὰ νὰ μάθει τοὺς Ἕλληνες μὲς ἀπ᾽ τὴν Τέχνη καὶ τὴ
Φιλοσοφία τους. Τὸ τί ἦταν οἱ Ἕλληνες μὲς ἀπ᾽ τὴν Τέχνη τους, τὸ
ἔδωσε λαμπρὰ στὸ κλασικὸ ἔργο του: Ἡ γέννηση τῆς τραγωδίας ἀπ᾽ τὸ πνεῦμα
τῆς μουσικῆς (1872). Δυστυχῶς τὸ δεύτερο σχέδιό του (γιὰ τὴν ἀρχαιοελληνικὴ
φιλοσοφία) δὲν τελεσφόρησε. Ἔχουμε μόνο ἕνα δεῖγμα 19 κεφαλαίων τῆς
ἡμιτελοῦς μελέτης του: Ἡ φιλοσοφία στὰ χρόνια τῆς ἀρχαιοελληνικῆς τραγωδίας
(1873), καθὼς καὶ ἀναρίθμητες σημειώσεις, πολλὲς ἀπ᾽ τὶς ὁποῖες ἐμφανίστηκαν,
ἐπεξεργασμένες, στὰ μετέπειτα ἔργα του. Τὰ παρακάτω ἀποσπάσματα γράφτηκαν
το 1875, κι ἀποτελοῦν συνέχεια τῆς σπουδῆς του πάνω στὸ «Ἀρχαιοελληνικὸ
ζήτημα», καὶ παρουσιάστηκαν, ξαναδουλεμένα, στό: Ἀνθρώπινα, λίαν ἀνθρώπινα
(1878), μὲ τὸν τίτλο: «Τύραννοι τοῦ πνεύματος» (ἀρ. 261) καί: «Ὅμηρος» (ἀρ. 262).
[5(146)1875]
Κριτικὴ τῆς ἐξέλιξης <τῶν
Ἑλλήνων>
Ἐσφαλμένη θεώρηση μιᾶς φ υ σ ι κ ῆ ς ἐξέλιξης
Ὁ ἐ κ φ υ λ ι σ μ ὸ ς κρύβεται πίσω ἀπὸ κ ά θ ε
μεγάλη μορφή. Ἡ κάθε στιγμὴ σημαίνει τὴν ἀρχὴ τοῦ
τέλους. Ὁ ἐκφυλισμὸς ἔγκειται στὴν εὔκολη μίμηση
καὶ τὴν ἐπιφανειακὴ κατανόηση τῶν μεγάλων
προτύπων· τὸ πρότυπο, δηλαδή, ὁδηγεῖ τοὺς
ματαιόδοξους στὴ μίμησή του, στὴν πανομοιότυπη
ἀναπαραγωγή του ἢ τὴν ὑπερθεμάτισή του.
Ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον, ἡ ἁλυσίδα ποὺ συνδέει τὶς
88
μεγαλοφυίες δ ὲ ν εἶναι μιὰ εὐθεῖα γραμμή· τίποτα
τέτοιο ἀνάμεσα στὸν Αἰσχύλο καὶ τὸ Σοφοκλῆ. Πόσα
καλλιτεχνικὰ μονοπάτια δὲν ἄνοιξαν μ ε τ ὰ τὸν
Αἰσχύλο· ὁ Σοφοκλῆς ἀκολούθησε ἕ ν α ἀπ’ αὐτά.
Τὸ μοιραῖο κάθε μεγάλου ταλέντου: συμπαρασύρει
τὰ πάντα στὴ δίνη του, ἀφήνοντας μιὰ ἔρημο στὸ
πέρασμά του (νά, λ.χ., ἡ Ρώμη, ἐν μέσῳ τῆς δικῆς της
ἐρημίας...). Ἔτσι, καταπνίγονται πολλὲς δυνάμεις σ’
ἐμβρυακὸ ἀκόμη στάδιο.
Νὰ σημειωθεῖ ἡ ἔ κ τ α σ η τοῦ ἐκφυλισμοῦ
στὴν ἀρχαία Ἑλλάδα –ἀκόμα κ’ ἐκεῖ!–, πόσο σπάνια
κι ἀνεπαρκῶς ἐκτιμοῦσαν κάτι μεγάλο (καὶ δὴ γι’
ἄ λ λ ο υ ς λόγους, μὴ οὐσιαστικούς) καὶ πόσο
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
φιλοσοφία
ἐ φ ή μ ε ρ η ἦταν τούτη ἡ ἐκτίμηση...
Πόσο ἄτεχνα πρέπει νἆταν τὰ πρῶτα τραγικὰ
δείγματα τοῦ Θέσπη (θέλω νὰ πῶ: οἱ ἔντεχνες
μιμήσεις πρωτόγονων ὀργίων)! Γι’ αὐτὸ κι ὁ πεζὸς
λόγος ἦταν, ἀρχικά, τόσο ἄκαμπτος σὲ σχέση μὲ τὸν
προφορικό.
Οἱ κίνδυνοι: ἀπολαμβάνει κανεὶς τὸ περιεχόμενο
ἢ ἀδιαφορεῖ πλήρως γι’ αὐτό, καὶ θέλει νὰ συνταράξει
τὶς αἰσθήσεις μὲ τὸν ἦχο κ.λ.
Ὁ κίνδυνος ποὺ παραφυλάει σὲ κάθε
ἐξελικτικὴ πορεία εἶναι τὸ ἀγωνιστικό: προκαλεῖ
τὴν ὑπερδιέγερση τῆς δημιουργικῆς ὁρμῆς. Τὸ
ζητούμενο ἐν προκειμένῳ: πολλὲς μεγαλοφυίες ν’
ἀλληλοσυγκρατιοῦνται ἐντεῦθεν τῶν ὁρίων...
Μήπως «χαντακώθηκαν», ἔτσι, πρόωρα, πολλὲς
ὑπέροχες δυνατότητες; Λ.χ. ἂν δὲν ὑπῆρχε ἕνας
Θεόκριτος, ποιός θὰ μποροῦσε νὰ τὸν «φανταστεῖ»;
Μέγα γεγονός παραμένει ὁ (τόσο πρώιμα)
π α ν ε λ λ ή ν ι ο ς Ὅμηρος! Ἀπὸ κεῖνον ὅλα τὰ καλά·
ὡστόσο, ὑπῆρξε τὸ ἰσχυρότερο ἐμπόδιο... Ὁ Ὅμηρος
κατέστησε τοὺς πάντες ἐ π ι φ α ν ε ι α κ ο ύ ς·
γι’ αὐτὸ κι ὅσοι πάλεψαν ἐναντίον του —κ’ οἱ
ἱκανώτεροι ἀνάμεσά τους— μ ά τ α ι α πάλεψαν! Ὁ
Ὅμηρος ἔβγαινε πάντα νικητής...
Τὸ κ α τ α δ υ ν α σ τ ε υ τ ι κ ὸ τῶν μεγάλων
πνευματικῶν δυνάμεων. Τί διαφορὰ ὅμως! Ἄλλο νὰ
σὲ καταδυναστεύει ὁ Ὅμηρος, ἄλλο ἡ Βίβλος!..
Ἡ ἀπόλαυση τῆς μ έ θ η ς, τοῦ δ ό λ ο υ καὶ τῆς
π ο ν η ρ ι ᾶ ς, τῆς ἐ κ δ ί κ η σ η ς, τοῦ φθόνου, τῆς
ἀ ν α ί δ ε ι α ς καὶ τῆς ἀ σ έ λ γ ε ι α ς – ὅλ’ αὐτὰ
οἱ Ἕλληνες τ’ ἀ ν α γ ν ώ ρ ι ζ α ν ὡς ἀνθρώπινα·
νά γιατὶ ἀποτελοῦσαν ἀναπόσπαστο μέρος τῶν ἠθῶν
κ’ ἐθίμων τους. Τὰ θέσμιά τους ἦταν σοφὰ γιατὶ δὲν
διαχώριζαν καλὸ καὶ κακό, ἄσπρο καὶ μαῦρο. Δὲν
ἀρνοῦνταν τὴ Φύση, ὅπως κι ἂν ἐκδηλωνόταν· ἁπλῶς,
τὴν εἶχαν ἐ ν τ ά ξ ε ι στὸ πλαίσιο συγκεκριμένων
τελετουργιῶν, σὲ μέρες ξεχωριστές. Α ὐ τ ὴ εἶν’ ἡ
ρίζα τῆς ἐλευθεροφροσύνης τῶν Ἀρχαίων· ἤθελαν ν’
ἀ π ο φ ο ρ τ ί σ ο υ ν τὶς φυσικὲς δυνάμεις – ὄχι νὰ
τὶς ἐξολοθρεύσουν ἢ νὰ τὶς ἀρνηθοῦν...
Τὸ σύστημα ποὺ ἑδραιώνει μιὰ νέα τάξη καὶ
θεώρηση πραγμάτων εἶναι, λοιπόν, ἡ Π ο λ ι τ ε ί α.
Ὅλος ὁ μηχανισμὸς δὲν συνίστατο ἀπὸ συγκεκριμένα
ἄτομα, ἀλλ’ ἀπ’ τὶς σταθερὲς ἀνθρώπινες ἰδιότητες:
φαίνεται στὴν ὀ ξ ε ῖ α π α ρ α τ η ρ η τ ι κ ό τ η τ α
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
k
καὶ τὴν α ἴ σ θ η σ η τ ο ῦ π ρ α γ μ α τ ι κ ο ῦ, ποὺ
τοὺς διέκρινε, ἰδίως τοῦ ἀντιπροσωπευτικοῦ στὸ κάθε
πραγματικό· χάρις σ’ αὐτὸ μπόρεσαν κι ἀνέπτυξαν
φιλοσοφία, ἱστορία κ.λ. Δὲν ἐπρόκειτο γιὰ κάποιο
ἱ ε ρ α τ ι κ ὸ κ α θ ε σ τ ώ ς, γιὰ κάποιον ἠ θ ι κ ὸ
ν ό μ ο, ποὺ ἐπικράτησε, τάχα, ἅμα τῇ θεμελιώσει
τῆς Πολιτείας... Ἀπὸ ποῦ ὅμως προέρχεται τούτη ἡ
ἐλευθερία τῶν Ἐλλήνων; ἀπὸ ποῦ τὴν κληρονόμησαν;
Ἀπ’ τὸν Ὅ μ η ρ ο. Κι αὐτός, ἀπὸ ποῦ;
Ὁπωσδήποτε οἱ ποιητὲς δὲν ἀποτελοῦσαν πρότυπα
σοφίας καὶ λογικῆς· ὡστόσο, τοὺς εὐχαριστοῦσε τὸ
πραγματικό, σὲ κάθε ἔκφανσή του, κ’ ἐπέμεναν νὰ
μὴν τὸ ἀρνοῦνται· τὸ παρουσίαζαν ὅμως σύμμετρα,
ὥστε νὰ μὴν ἐπενεργεῖ καταστροφικά.
[6(27)1875]
Δὲν πιστεύω πιὰ στὴ λεγόμενη «φ υ σ ι κ ὴ
ἐ ξ έ λ ι ξ η » τῶν Ἑλλήνων· παραἦταν προικισμένοι
γιὰ νὰ πήγαιναν βῆμα-βῆμα, σὰ νἆταν ξύλα
ἀπελέκητα. Τὰ Μηδικὰ ἀποτέλεσαν, κατὰ μίαν ἔννοια,
ἐθνικὸ δυστύχημα: ἡ ἐπιτυχία παραἦταν μεγάλη,
ὅλες οἱ ἐπικίνδυνες ροπὲς βγῆκαν ὁρμητικὲς στὸ
προσκήνιο· ὁ πόθος τῆς Ἀθήνας νὰ κυριαρχήσει σ’
ὅλη τὴν Ἑλλάδα εἶχε κυριεύσει πρόσωπα καὶ πόλεις.
Μὲ τὴν κυριαρχία τῆς Ἀθήνας (στὰ πνευματικά)
καταπνίγηκε μιὰ πληθώρα δυνάμεων· ἂς σκεφτεῖ
κανεὶς πόσο μὴ παραγωγικὴ στὰ φιλοσοφικὰ ὑπῆρξε
ἡ Ἀθήνα ἐπὶ μακρόν! Ὁ Πίνδαρος δὲν θὰ μποροῦσε
νἆναι Ἀθηναῖος. Τὸ ἴδιο κι ὁ Σιμωνίδης. Οὔτ’ ὁ
Ἐμπεδοκλῆς – οὔτ’ ὁ Ἡράκλειτος. Ὅλοι οἱ μεγάλοι
λυρικοὶ ἔρχονται ἀπ’ ἔξω. Ἡ ἀθηναϊκὴ τραγωδία, σὰν
εἶδος, δὲν εἶναι δὰ ὅ,τι πιὸ ὑψηλὸ μποροῦσε κανεὶς νὰ
συλλάβει... Ἀπ’ τοὺς Ἥρωες, ἐπίσης, λείπει, σαφῶς,
τὸ πινδαρικὸ στοιχεῖο. — —
Γενικά: πόσο φρικτὸ εἶναι τὸ ἀναπότρεπτο τῆς
σύγκρουσης Σ π ά ρ τ η ς - Ἀ θ ή ν α ς ! – ὅ,τι
καὶ νὰ ποῦμε θἆναι λίγο... Ἡ π ν ε υ μ α τ ι κ ὴ
κυριαρχία τῶν Ἀθηνῶν ἐμπόδισε
τὴν
<ὅποια>
ἀ ν α μ ό ρ φ ω σ η. Ἂς
μεταφερθοῦμε γιὰ λίγο στὴν ἐποχὴ ὅπου δὲν ὑφίστατο
τούτη ἡ κυριαρχία· ἄλλωστε, δὲν ἀποτελοῦσε, στὰ
σοβαρά, καμμιὰ ἀναγκαιότητα <νἆναι ε ἰ δ ι κ ὰ
ἡ Ἀ θ ή ν α ἐπικεφαλῆς>! Αὐτὸ ἦταν ἀποτέλεσμα
τῶν Μηδικῶν· δηλαδή: μόλις ἐπέδειξε ἡ Ἀθήνα
τὴ φυσικὴ καὶ πολιτικὴ ἰσχύ της <, ἐπικράτησε καὶ
π ν ε υ μ α τ ι κ ά>. Ἡ Μίλητος, λ.χ., ἦταν πολὺ πιὸ
προικισμένη· τὸ ἴδιο κι ὁ Ἀκράγας.
89
Ο Γιώργος Σαραντάρης
και η Θεσσαλονίκη
του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου
Ο
Γιώργος Σαραντάρης, ο σημαντικός
αυτός Έλληνας ποιητής και στοχαστής
της δεκαετίας του ΄30, είχε αγαπήσει
ιδιαίτερα την Θεσσαλονίκη και τους πνευματικούς
ανθρώπους που την κοσμούσαν. Αισθανόταν
πως είχε πνευματική συγγένεια μαζί τους, πολύ
στενώτερη από αυτήν που ένιωθε με τους Αθηναίους
ομοτέχνους του. Είχε γράψει σχετικά:
«Η Θεσσαλονίκη είναι για μένα μια πόλη,
όπου ακουμπώ τις σκέψεις μου, και περπατώ με τα
πράματα. Όταν διαβάζω ή ακούω τον Σαλονικιό
συγγραφέα Νίκο Γαβριήλ Πεντζίκη, νομίζω πως θα
μπορούσε να διασχίσει κανείς την Θεσσαλονίκη με τα
τέσσερα» (1). Από την Θεσσαλονίκη γράφει σε επιστολή του προς την φίλη του Λίτσα Παπαντωνίου,
στις 28 Σεπτεμβρίου του 1937:
«Βρίσκομαι στη Θεσσαλονίκη από το περασμένο
Σάββατο και θα παραμείνω εδώ ακόμα δέκα μέρες.
Περνώ τις ώρες μου με λογοτέχνες, με τον Νίκο
Πεντζίκη προπάντων, που εμπνέεται από την πόλη
του, την Θεσσαλονίκη, όσο κανέναν δεν βρήκα να
εμπνέεται σήμερα από την Αθήνα. Προχωρώ στην
γνώση του τί σημαίνει να είσαι δεμένος με το έδαφος,
καταλαβαίνω σχεδόν απτά πώς ύστερα μπορεί και
ανθίζει ένας πολιτισμός...Αλλά γι’ αυτά θα σας
μιλήσω όταν γυρίσω στην Αθήνα...» (2). Ως παρένθεση, να σημειώσω πως στην Λίτσα Παπαντωνίου ο
Γ. Σαραντάρης τον επόμενο χρόνο (1938) αφιέρωσε
τον ακόλουθο στοχασμό, που είναι χαρακτηριστι-
90
κός της ψυχής του:
«Ο ουρανός είναι η ζεστή μας πατρίδα, τον
εγκαταλείπουμε συχνά, γιατί μας αρέσει το παιχνίδι
με το άγνωστο, μας τραβά ο κίνδυνος της θάλασσας
και του αγέρα, μας ελκύει μια άλλη καρδιά. Όμως
επιστρέφουμε στον ουρανό, κι όταν τον λησμονήσαμε,
όταν δεν σκεπτόμαστε πια τον τόπο όπου γεννηθήκαμε
και η ανάμνηση της παιδικής μας γης έπαψε να μας
γοητεύει...» (3)
Στο βιβλίο μου Γιώργος Σαραντάρης: ο άνθρωπος,
ο ποιητής, ο διανοούμενος, αφιερώνονται ειδικά
κεφάλαια για την σχέση του Γιώργου Σαραντάρη
με τον Νίκο Γαβριήλ Πεντζίκη, την αδελφή του Ζωή
Καρέλη, καθώς και με τους Τάκη Βαρβιτσιώτη και
τους υπόλοιπους Θεσσαλονικείς λογοτέχνες της γενιάς του 30. Με την Θεσσαλονίκη ο Σαραντάρης
αισθανόταν έναν ιδιαίτερο δεσμό, γι’ αυτό και
κάθε χρόνο, τον Σεπτέμβριο, κατά την περίοδο της
Εκθέσεως, ερχόταν και έμενε αρκετές ημέρες. Τον
διευκόλυνε και η παρουσία του εξαδέλφου του, που
εργαζόταν στο Λιμεναρχείο της Θεσαλονίκης και
τον φιλοξενούσε.
Για την αλληλογραφία των Σαραντάρη και
Πεντζίκη είχα στην διάθεσή μου είκοσι δύο
επιστολές του Ν.Γ. Πεντζίκη, που τα πρωτότυπά
τους βρίσκονται στο αρχείο του πρώτου εξαδέλφου
του ποιητή Παναγιώτη (Τάκη) Σαραντάρη, και από
τις επιστολές του Γιώργου Σαραντάρη όσες είχαν
δημοσιευθεί στο περιοδικό Γράμματα και Τέχνες,
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
επιφυλλίδα
ή βρίσκονται στο αρχείο του Τάκη Σαραντάρη εν
σχεδίω. Είναι ένα υλικό ανεκτίμητο, κατά την άποψή
μου, γιατί οι δύο λογοτέχνες μέσα σ’ αυτές εκφράζουν
το ήθος και το ταλέντο τους. Ο Γιώργος Σαραντάρης
με τον Ν.Γ. Πεντζίκη είχαν κοινή πνευματική βάση
και μπορούσαν να συνεννοηθούν άνετα, ακόμη και
διαφωνώντας.... Στις 10 Οκτωβρίου του 1936 γράφει,
μεταξύ των άλλων, ένα χαρακτηριστικό συμβολισμό
ο Πεντζίκης στον Σαραντάρη:
«Αγαπητέ Σαραντάρη
Δεν είμαστε διόλου γυμνιστές και μας αρέζει η
απλυσιά, όπως και στους Ήρωες του Μεσολογγίου.»
Η αλληλογραφία των δύο αρχίζει στις 10
Οκτωβρίου 1936 και ολοκληρώνεται λίγο πριν
από την κήρυξη του πολέμου, τον Σεπτέμβριο του
1940, όταν ο Σαραντάρης μυστικά επιστρατεύεται
και τοποθετείται στην πρώτη γραμμή του μετώπου,
όπου το ισχνό, λιπόσαρκο και ασθενικό του σώμα,
με την μεγάλη μυωπία, δεν αντέχει στις κακουχίες
και οδηγείται στον θάνατο, στην θυσία καλύτερα,
σε ηλικία μόλις 33 ετών, στις 25 Φεβρουαρίου 1941.
Μεταξύ Απριλίου και Ιουνίου του 1937 γράφει ο
Σαραντάρης στον Πεντζίκη και τον προτρέπει να
«πάρει μέρος στον χορό των γραμμάτων»:
«Πρέπει άλλωστε να ’χεις την ταπεινότητα ό,τι
γράφεις να το ρίξεις στο μικρό ή μεγάλο ποτάμι
της ελληνικής λογοτεχνίας... Εσύ, η αδελφή σου, ο
Θέμελης, βρίσκεστε κ’ εσείς στην Ελλάδα, και πρέπει
να πάρετε κι εσείς μέρος στον χορό των γραμμάτων, εφ’
όσον μάλιστα ξέρετε βηματισμούς κι έχετε εμπνεύσεις
και σύγκορμα και σύμψυχα πάσχετε από το πάθος
της Τέχνης. Κάποιος δεν σου λέει μέσα σου «Έλα να
χαρίσεις στους Έλληνες έναν βίο πλατύτερο με τνο
δικό σου τρόπο, με τις δικές σου δυνάμεις;» Θα μου
απαντήσεις – «Δεν ανυπομονώ» - Και θα προσθέσω
τότε. Πρέπει, αγαπητέ μου, να ανυπομονείς! Ο βίος
μας αγαπητέ, έχει κύρος εφ’ όσον συνεχώς ρίχνουμε
το καπέλλο μας στα μούτρα του άλλου για να τον
ξυπνήσουμε. Ο άλλος μας δίνει κατραπακιές, αλλά
εμείς δεν παίρνουμε γνώση, όσο μας μένει πνοή, τον
ξυπνούμε». (4)
Ο Σαραντάρης, στην αλληλογραφία του με τον
Πεντζίκη, δεν διστάζει στις προς αυτόν επιστολές
του να γράφει με παρρησία τη σκέψη του. Στις 8
Ιουνίου του 1938 σημειώνει, μεταξύ των άλλων:
«Κάποτε με ρωτούσε ο Σεφέρης με μεγάλη απορία,
τί είταν αυτά περί ηδονής και ηδονισμού που πρέσβευα
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
k
(5). Εσύ μιλάς άλλη γλώσσα, όμως από μία σκοπιά, η
διάθεσή σου αγνάντια στο βιβλίο μου (σημ. Πρόκειται
για το φιλοσοφικό δοκίμιο Δοκίμια για την ύπαρξη του
ανθρώπου) είναι ίδια. Τόσο εσύ, όσο και ο Σεφέρης,
όσο ας πούμε, ο Δρίβας και ο Τσαρούχης, κινείστε
μέσα στην περιοχή της αισθητικής, χωρίς να μπορείτε
να την εγκαταλείψετε....Βέβαια αδικείσαι από την
αισθητική άποψη, γιατί η τέχνη σου είναι βέβαια
γνήσια, ενώ των άλλων δεν είναι. Δεν αδικείσαι όμως,
όταν σκεφτείς, τί πρέπει να ζητήσουνε σήμερα οι
Έλληνες από τον Έλληνα συγγραφέα.»
Το γράμμα αυτό του Σαραντάρη, ενώ είναι γεμάτο
αγάπη και ενδιαφέρον για τον Πεντζίκη, είναι αυστηρό. Φαίνεται καθαρά ότι με το μυστήριο της ζωής
δεν παίζει και πονάει όταν οι συνομιλητές του δεν
μπορούν να ξεπεράσουν την περιοχή της αισθητικής και να επιχειρήσουν να διεισδύσουν στην ουσία
των πραγμάτων. Προς τιμήν του, ο Πεντζίκης απαντά
στον Σαραντάρη με πολλή ζεστασιά και λεπτότητα
και με σκέψεις πολύ υψηλού επιπέδου. Τον παρακαλεί
να μην τον ονομάσει υλιστή, «κτήνος βουτηγμένο
στην ύλη» και του εξηγεί ότι φοβάται μήπως τον
αδικήσει, νοθεύοντας την κρίση του με τον εγωισμό
του:«Ζητούσα, διαβάζοντας το βιβλίο σου, να εξακριβώσω κατά πόσο να σε ονομάσω ιδιοφυία, αν αυτό μου
το επέτρεπε ο εγωισμός μου κι αν αυτό ανταποκρινόταν προς εσένα. Τα νοήματα που παραθέτεις μου στέκουν τόσο κοντά! Με ενδιαφέρουν τόσο πολύ! Ώστε σε
έναν που τα εκφράζει θα δικαιούμουν να του δώκω το
χαρακτηρισμό, μαζί με όλη την αφοσίωση που πρέπει
να συνεπάγεται.» (6).
Το κεφάλαιο της πνευματικής σχέσης του
Σαραντάρη με τον Πεντζίκη θα μπορούσε να
αποτελέσει αφορμή για σειρά διαλέξεων, και ασφαλώς
υπάρχει πεδίο δόξης λαμπρό για όσους θελήσουν να
ασχοληθούν με αυτήν, όταν δημοσιευθεί η πλήρης
μεταξύ τους αλληλογραφία. Χρήσιμη είναι ακόμη η
αναφορά στην ηθική συμπαράσταση που προσέφερε
ο Σαραντάρης στη Ζωή Καρέλλη, ωθώντας την να
ακολουθήσει τον δρόμο της ποίησης. Η Καρέλλη το
αναγνωρίζει και στον πρόλογο του δίτομου έργου
της Τα Ποιήματα (7) εκφράζεται με ευγνωμοσύνη για
τον Σαραντάρη:
Την πρώτη εγκαρδίωση την οφείλω στον
ποιητή –τόσο διαφορετικής ευαισθησίας από την
δική μου– Γιώργο Σαραντάρη. Αυτός με ενθάρρυνε
να τυπώσω την «Πορεία» μ’ ένα άρθρο του για την
91
ανέκδοτη ακόμη εργασία μου στην Καθημερινή
(6 Μαΐου 1940)». Σημειώνω πως η Ζωή Καρέλλη,
πριν να δημοσιευθούν τα ποιήματά της, τα έστελνε
χειρόγραφα στον Γιώργο Σαραντάρη, ζητώντας την
άποψή του. Η αλληλογραφία της Καρέλλη με τον
Σαραντάρη δεν είναι τόσο εκτεταμένη όσο αυτή του
αδελφού της Ν.Γ. Πεντζίκη με τον Σαραντάρη. Στην
τελευταία επιστολή που του απέστειλε, πριν εκείνος
πάει στο μέτωπο, εκφράζει τον θαυμασμό της για την
ποίησή του: «Τα ποιήματά σας έχουν μιαν αγνότητα,
γι’ αυτό η αξία τους δεν μένει μονάχα αισθητική, δεν
είναι αισθησιακή, γίνεται ηθική».
Πνευματική σχέση ο Σαραντάρης είχε αναπτύξει
και με τον Τάκη Βαρβιτσιώτη, από τους νεώτερους,
μαζί με τον Βάσο Βασιλείου, του κύκλου των
Μακεδονικών Ημερών. Ο Βαρβιτσιώτης συμφωνούσε
με τον Σαραντάρη στην βάση του νοήματος της ζωής
και ήταν ο πρώτος από τους Θεσσαλονικείς ποιητές
που έγραψαν μελέτη-δοκίμιο για την ποίηση του
Σαραντάρη (8). Αυτή δημοσιεύθηκε στο περιοδικό
Διαγώνιος το 1958. Τίτλος της «Ποίηση και ποιητικά
θέματα του Γιώργου Σαραντάρη» και μεταξύ των
άλλων τονίζει ο Βαρβιτσιώτης:
«Για τον Σαραντάρη, που ήταν σφοδρός πολέμιος
κάθε ωφελιμιστικής και ηδονιστικής αντίληψης, η
ποίηση δεν αποτελούσε μια πρόσθετη τέρψη για την
καλοπέραση των αστών, αλλά ένα μέσο, έναν αγώνα
για να νιώσουμε την αλήθεια του ανθρώπου, μια λύση,
τη μόνη δυνατή και σωτήρια λύση, τον μόνο τρόπο
να διαφύγουμε από την αθεράπευτη αθλιότητα της
ανθρώπινης μοίρας, να νικήσουμε την αγωνία του
θανάτου και την βεβαιότητα του μηδενός, τη μόνη
κατάφαση της αθανασίας...».
Την εκτίμησή του για την ποίηση του Σαραντάρη
ο Βαρβιτσιώτης εξέφρασε και σε μια από τις
πιο σημαντικές στιγμές της ζωής του, κατά την
αναγόρευσή του σε αντεπιστέλλον μέλος της
Ακαδημίας των Αθηνών. Είπε:
«Ο Γ. Σαραντάρης, με πολλή ακρίβεια και σοφή
μετριοφροσύνη, μας αποκάλυπτε το βαθύτερο νόημα
της ποίησης και μας προσδιόριζε με τον καλύτερο
τρόπο τη μυστική της ουσία, αποφεύγοντας ακριβώς
να την προσδιορίσει.»
Με τους άλλους λογοτέχνες της Θεσσαλονίκης και
ειδικώτερα με αυτούς των περιοδικών Μακεδονικές
Ημέρες και Ολύμπο (δίγλωσσο – ελληνοϊταλικό) είχε
επίσης αναπτύξει καλή σχέση, αλλά όχι όπως αυτήν
92
που είχε με τους Πεντζίκη, Καρέλλη και Βαρβιτσιώτη.
Ο Σαραντάρης υπήρξε συνεργάτης και των δύο
αυτών περιοδικών. Για τις Μακεδονικές Ημέρες ο
Τόλης Καζαντζής γράφει: «Είναι μηνιαίο περιοδικό
και από τα πρώτα του κιόλας τεύχη παρουσιάζει
μιαν εκπληκτική συγκρότηση και ωριμότητα». Για
το Ολύμπο ο ίδιος ο Τόλης Καζαντζής σημειώνει
πως, χάρις στην σύνεση και στη μετριοπάθεια των
συνδιευθυντών του, του Έλληνα Στέλιου Ξεφλούδα
και του Ιταλού Έντζο Βόλτουρε, δεν απετέλεσε όργανο της φασιστικής προπαγάνδας του Μουσολίνι,
αλλά στο διάστημα που εκδιδόταν (1936-1939)
«παρέμεινε ένα καθαρά λογοτεχνικό περιοδικό, με πολύ αξιόλογη και κατά το πλείστον πρωτοποριακή ύλη και με σαφείς και εύλογες ομοιότητες
προς τις Μακεδονικές Ημέρες. Σε σχέση με τους
στόχους του περιοδικού, ο Καζαντζής σημειώνει
ότι αυτό χαρακτηρίζεται από έναν «ελιτισμό» και
από μια μαχητικότητα, «η οποία στρέφεται τόσο
κατά των ντόπιων συντηρητικών κύκλων, όσο και
κατά του Αθηναϊκού λογοτεχνικού κατεστημένου,
κυρίως δε κατά του κύκλου του περιοδικού Νέα
Γράμματα, των Καραντώνη, Κατσίμπαλη και λοιπά,
με τον οποίο και αντιδίκησε σοβαρά κυρίως από το
1936». (9). Οι Θεσσαλονικείς συγγραφείς είχαν διαπιστώσει πως τους ήταν πολύ δύσκολο να ενταχθούν στην λογοτεχνική ομάδα των Αθηνών, που
ενός σημαντικού της μέρους τον συντονισμό είχε ο
Καραντώνης, και αυτό από την μία τους ενοχλούσε
ιδιαίτερα και από την άλλη επιχειρούσαν να βρουν
τρόπους να περάσουν κείμενά τους στα λογοτεχνικά
περιοδικά των Αθηνών, κυρίως στα Νέα Γράμματα
και στην Νέα Εστία. Ο Σαραντάρης κατανοούσε πλήρως την δυσφορία των Θεσσαλονικέων λογοτεχνών
και τους συμπαραστεκόταν, είτε με τις συνεργασίες
του στα περιοδικά της Θεσσαλονίκης είτε με την
προσπάθειά του να περάσει κείμενά τους στα
αθηναϊκά λογοτεχνικά περιοδικά.
Για την συνεργασία του Γιώργου Σαραντάρη με
τις Μακεδονικές Ημέρες γράφει ο Γ.Θ. Βαφόπουλος
στην Αυτοβιογραφία του:
[Οι «Μακεδονικές Ημέρες» είχαν γίνει ένας «πόλος
έλξεως» των «προχωρημένων» λογοτεχνών. Οι νέοι
συγγραφείς της Αθήνας αποζητούσαν την συνεργασία
μαζί τους. Η συντροφιά μας δεχόταν τακτικά
επισκέπτες από την πρωτεύουσα. Κι ένας από αυτούς,
ο τακτικώτερος, ήταν ο Γιώργος Σαραντάρης. Καθόταν
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
επιφυλλίδα
στην πολυθρόνα της «Αστόριας» ήρεμος και σεμνός,
με την αφέλεια ενός μικρού παιδιού. Η όλη εμφάνισή
του κι ο τρόπος της ομιλίας του δημιουργούσαν μια
σκωπτική διάθεση στον απληροφόρητο συνομιλητή
του. Όμως δεν αργούσε κανείς να αντιληφθεί, πόση
διάσταση υπήρχε ανάμεσα σ’ εκείνη την απλοϊκή
εμφάνιση και στο πάθος με το οποίο ανέλυε τις ιδέες
του. Ο λόγος του Σαραντάρη είχε πολύ πλαστικότητα,
καθώς τόνιζε τις λέξεις με έναν ιδιότυπο τρόπο,
προφέροντας χωριστά τα διπλά σύμφωνα. Ήταν
φανερή η επίδραση της ιταλικής γλώσσας στον τόνο
της ομιλίας του. Ο Σαραντάρης ήταν ένα κράμα ποιητή
και φιλόσοφου. Μερικά κείμενα του είχαν δημοσιευθεί
στο περιοδικό μας Μακεδονικές Ημέρες]. (10)
Ο Στ. Ξεφλούδας, κατά καιρούς διευθυντής των
Μακεδονικών Ημερών και του Ολύμπο, έγραψε σε
επιστολή προς τον Σαραντάρη, στις 17 Οκτωβρίου
του 1935:
«Ευχαριστώ θερμά για την συνεργασία σας και για
την καινούργια συλλογή, που την βρίσκω πραγματικά
ποιητική, πράγμα σπανιώτατο στον τόπο μας...» (Σημ.
Η υπογράμμιση του Ξεφλούδα). Στις 5 Δεκεμβρίου
1935, ο Ξεφλούδας σε άλλη του επιστολή σημειώνει:
«Αγαπητέ μου,
Με συγχωρείτε που απαντώ κάπως αργά στο
τελευταίο Σας γράμμα. Λυπήθηκα για την παράλειψη
που έγινε στις Παρενθέσεις και που τώρα δεν είναι
εύκολο να διορθωθεί. Φυσικά δεν επιτρέπεται σ’ ένα
περιοδικό να γίνονται τέτοια λάθη. Η πρόζα σας όπως
σας είπα μ’ αρέσει λιγώτερο από τους στίχους σας...».
Και λίγες ημέρες αργότερα, στις 22 Δεκεμβρίου
1935, σε νέο του γράμμα ο Ξεφλούδας γράφει στον
Σαραντάρη:
«Αγαπητέ μου κ. Σαραντάρη,
Πήρα το γράμμα σας μαζί με το ποίημα και σας
ευχαριστώ θερμά. Κι εδώ η ίδια μονοτονία. Nihil...
Η κριτική όπως θα δείτε δημοσιεύθηκε. Δυστυχώς ο
κ. Βαφόπουλο,ς απασχολημένος με την έκδοση του
βιβλίου της γυναίκας του, δεν μπόρεσε να γράψει και
έγραψε την τελευταία στγμή ένα μικρό σημείωμα ο κ.
Θέμελης. Φυσικά αυτά που έγραψε δεν είναι εκείνα
που ήθελα να γραφούν, αλλά δεν μπορούσε να μη
δημοσιευτεί και σ’ αυτό το φύλλο κάτι για σας...» Η
φιλία των Ξεφλούδα και Σαραντάρη εξελίσσεται
και γίνεται πιο ζεστή. Ενδεκτικά αναφέρω τις
προσφωνήσεις. Στις 8 Ιουλίου 1936 η προσφώνηση
του Ξεφλούδα είναι «Αγαπητέ μου φίλε» και μετά
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
k
τον Ιούνιο του 37 γίνεται «Φίλτατέ μου». Στο βιβλίο
μου, από όπου πηγάζουν και όλα τα αποσπάσματα
που αναφέρω, και από το Αρχείο των επιστολών που
διατηρεί ο πρώτος του εξάδελφος Τάκης Σαραντάρης,
φαίνεται η καλή σχέση που είχε αναπτύξει ο Γιώργος
Σαραντάρης και με τους άλλους λογοτέχνες της
Θεσσαλονίκης, όπως με τους Βάσο Βασιλείου, Γιώργο
Δέλιο, Γιώργο Θέμελη, Πέτρο Ωρολογά. Ο Στρατής
Δούκας στις 3 Οκτωβρίου του 1937 αφιερώνει στον
Σαραντάρη το βιβλίο του Εις εαυτόν, γράφοντας:
«Εις τον φίλον κο Γιώργον Σαραντάρην, με πολλή
εκτίμηση» και υπογράφοντάς το.
Για την σχέση του Σαραντάρη με την
Θεσσαλονίκη, ο Γιώργος Μουρέλος έγραψε στο
βιβλίο της Ολυμπίας Καράγιωργα:
«Εκεί όπου ο Σαραντάρης είχε βρει αληθινή
ανταπόκριση ήταν ανάμεσα στους λογοτέχνες
της Θεσσαλονίκης. Εκτιμήθηκε και αγαπήθηκε
πραγματικά. Γι’ αυτό και ερχόταν στην Θεσσαλονίκη
τουλάχιστο μια φορά τον χρόνο. Εύρισκε ένα εγκάρδιο
κλίμα. Οι περισσότεροι από τους λογοτέχνες της
Θεσσαλονίκης ασχολήθηκαν με το έργο του, το ποιητικό
και το φιλοσοφικό. Ο Θέμελης, ο Σπανδωνίδης, ο
Τατάκης, ο Πεντζίκης, ο Δέλιος, ο Βαρβιτσιώτης και
άλλοι έγραψαν γι’ αυτό. Οι τρεις πρώτοι, όσο ακόμα
ζούσε. Οι άλλοι μετά το θάνατό του.»
Πολλοί πάντως από τους φίλους του της
Θεσσαλονίκης, βεβαίως και της Αθήνας, τον
λησμόνησαν γρήγορα. Οι μετά από αυτούς γενιές
ασχολούμαστε περισσότερο μαζί του. Τον θυμόμαστε,
με την έντονη εντύπωση πως μας λείπει. Ο Πεντζίκης
δίνει μια εξήγηση στην Ολυμπία Καράγιωργα για την
συμπεριφορά της γενιάς του προς τον Σαραντάρη:
«Με ρωτάτε γιατί δεν τον πήρανε στα σοβαρά εν όσω
ζούσε, γιατί έμεινε άγνωστος τόσο καιρό. Ήτανε φυσικό.
Θα σας εξηγήσω: στην Ελλάδα ακόμα και σήμερα επειδή
είμαστε άμεσα συναισθηματικοί, καταλαβαίνομε την
ομορφιά όταν εμφανίζεται σαν ομορφιά, τνη δύναμη
όταν παρουσιάζεται σαν δύναμη. Δεν μπορούμε να
δούμε την αδυναμία σαν δύναμη». (11)
Ο Τάσος Αθανασιάδης δίνει μιαν άλλη εξήγηση
στην Ολυμπία Καράγιωργα:
«Έμεινε πολύ καιρό άγνωστος στο μεγάλο κοινό.
Κι ακόμα παραμένει. Η ποίησή του προϋποθέτει
έναν αναγνώστη με βίο εσωτερικό και ο χώρος της
φιλοσοφίας που εκινείτο ήταν ο στοχασμός γύρω
από την ύπαρξη, γύρω απ’ την ζωή την ανθρώπινη,
93
επιφυλλίδα
δεν ήταν ο φιλοσοφικός νους που τον ελκύανε τα
φιλοσοφικά συστήματα. Είναι μια ποίηση εσωστρεφής,
που προϋποθέτει μια εκλεκτική συγγένεια για να την
προσεγγίσεις, να την κατανοήσεις, να την αγαπήσεις,
να τη θαυμάσεις.» (12)
Ο Δημήτρης Τσάκωνας δίνει την δική του εκδοχή:
«Ο Σαραντάρης ανήκε στις σπάνιες εκείνες
ανθρώπινες υπάρξεις που περνούν από τούτη τη γη
σαν υπνοβάτες, που ολόκληρος ο βίος τους είναι μια
συνεχής απόσπαση από την ύλη, in spiritu homo
constitutus, που και αυτή ακόμα η εν σώματι παρουσία τους, από την έξαρση του πνευματικού και την
κλίση προς την υπέρβαση, είναι μάλλον μια πρόσκληση προς την απουσία... Άλλοι δεν θα πλησιάσουν τον
Σαραντάρη, γιατί την επαφή μαζί του θα την αποκλείσει ο φόβος μήπως η πρωτοτυπία εκείνου αποκαλύψει
πιο πολύ (στα ίδια τους τα μάτια) την κοινοτοπία του
δικού τους λόγου. Όσοι κάθονται άνετα και ξένοιαστα
δε θέλουν να χάσουν την ισορροπία που επικρατεί
στην πνευματική νωθρότητά τους. Αλλά κι από τους
λίγους κι άξιους οι περισσότεροι θ’ αποφύγουν να
πλησιάσουν τον Σαραντάρη, γιατί δεν τους μοιάζει
στην άξια έστω ατομικότητά τους». (13)
Ο Γιώργος Θέμελης, στο αφιέρωμα της Νέας
Εστίας για την Θεσσαλονίκη, γράφει για τον
Σαραντάρη ότι ήταν η εξαίρεση στους ποιητές
της Αθήνας, γιατί «έκανε ποίηση εμβάθυνσης στο
πνευματικό υπόστρωμα των πραγμάτων», την ώρα που
ταυτόχρονα οι Θεσσαλονικείς λογοτέχνες ζούσαν σε
ένα κλίμα εσωτερικότητας. Και προσθέτει: «Λείπει
από την Θεσσαλονίκη η βοή, η τύρβη και ο θόρυβος,
όχι γιατί είναι μικρότερη πολιτεία, «επαρχιακή», μα
γιατί είναι από μέσα σιωπηλή, καταπίνοντας θαρρείς
κάθε κρότο. Ακόμα και όταν υψώνεται ο τόνος σε
δύναμη, βγαίνει από μέσα, εκ των ένδον, ως νάναι η
ίδια η σιωπή υψωμένη και πυκνή. Η μοναξιά τέλος
εδώ και η εσωτερική αναδίπλωση επιβάλλεται από
παντού ως ατμοσφαιρική πίεση: από τον ουρανό κι
από τη γη, από τνο χώρο και τον χρόνο» (14).
Το βέβαιο είναι πως ο Σαραντάρης αγάπησε την
Θεσσαλονίκη και τους Θεσσαλονικείς ποιητές και
λοιπούς συγγραφείς. Η δική μου ταπεινή εκτίμηση
είναι πως, μέσα στην διαφορετικότητα και στην
ατομικότητα του καθενός από αυτούς, βρήκε μια
ζεστασιά δυσεύρετη στην Αθήνα, όπως επίσης ένα
ήθος και μια αρχοντιά που βγαίνουν μέσα από την
παράδοση των κατοίκων της πόλης. Γιατί μπορεί η
Θεσσαλονίκη να μην υπήρξε Βασιλεύουσα και να
μην είναι Πρωτεύουσα, αλλά ήταν και είναι πάντα
Θριαμβεύουσα, με μια θαυμαστή και μοναδική συνέχεια.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
1. Περιοδικό Γράμματα και
Τέχνες, αριθμ. 31-32, Ιούλιος – Αύγουστος 1984, σελ. 8.
2. Ολυμπίας
Καράγιωργα,
Γιώργος
Σαραντάρης
–
Ο
ΜΕΛΛΟΥΜΕΝΟΣ, Εκδ. Δίαυλος, Αθήνα, 1995, σελ. 285.
3. Δημοσιεύθηκε
από
τον
Ανδρέα Καραντώνη μαζί με άρθρο του
στη μνήμη του ποιητή, στο περιοδικό
Αιώνας, τον Μάϊο του 1947.
4. Γ. Ν. Παπαθανασόπουλου
Γιώργος Σαραντάρης: Ο άνθρωπος, ο
ποιητής, ο διανοούμενος, Εκδ. Έκπληξη,
Αθήνα Οκτώβριος 2011, σελ. 248.
5. Στο φιλοσοφικό του δοκίμιο
Δοκίμια για την ύπαρξη του ανθρώπου
(Εκδ. Ευθύνη, Αθήνα 1999, σελ. 56)
γράφει για τον ηδονισμό ο Σαραντάρης:
94
Αλλά πώς εμείς τα τωρινά άτομα, εμείς
που έχουμε στις φλέβες μας το δηλητήριο
του ηδονισμού των πρόσφατων αιώνων
της ευρωπαϊκής ιστορίας, και που κατά
συνέπεια μας αποκλείεται η οδός της
αγάπης, γιατί η αγάπη δεν μπορεί να
μας γίνει ανάγκη, πώς οι τέτοιοι εμείς
θα επιτύχουμε ο Θεός – Άνθρωπος να
διαμορφώσει ολάκερο τον βίο μας, να
βρίσκεται παρών σε όλες τις πράξεις
μας, να γίνει έμμονη ενεργητική πίστη;
6. Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος,
Γιώργος Σαραντάρης: Ο άνθρωπος, ο
ποιητής, ο διανοούμενος, σελ. 264-266.
7. Τα ποιήματα της Ζωής
Καρέλλη, Τόμος Πρώτος (1940-1955),
Οι Εκδόσεις των Φίλων, Αθήναι, 1973,
σελ. 11.
8. Βλ.σχ. βιβλ. ΓΝΠ, για Σαρ.
σελ. 320 κ.ε.
9. Τόλη Καζαντζή, Η πεζογραφία
της Θεσσαλονίκης 1912-1983, Εκδ.
Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1991, σελ. 153
κ.ε.
10. Γ. Θ. Βαφόπουλου, Σελίδες
αυτοβιογραφίας, Τόμος Δεύτερος Η
Ανάσταση, Εκδ. «Παρατηρητής» και
«Εστία», Αθήνα, 1971, σελ. 36.
11. Αυτ. σελ. 289
12. Αυτ. σελ. 208
13.
Δημητρίου
Τσάκωνα,
Ιδεαλισμός και μαρξισμός στην Ελλάδα,
Εκδ. Κάκτος, Αθήνα, 1988, σελ. 258259.
14. Από Αφιέρωμα. Για Θεσ/κη
Νέας Εστίας, σελ. 1718-1722.
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
k
η ζωή είναι ένα σταυρόλεξο...
2
3
4
5
6
7
8
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ
1. Το… βαράνε και σε χρεωκοπία – Μικρό φανάρι.
2. Αυτοί που έχουν ατιμαστεί – Χημικό στοιχείο που… ακούγεται.
3. Πασίγνωστο το καρναβάλι του – Αλλιώς η ωμοπλάτη – Οι
πόνοι του τοκετού.
4. Σώα, γερά – Η ιδιότητα του ακίνητου.
5. Σύντμηση ανέμου – Νηματουργικό μηχάνημα – Το ταλαίπωρο (καθ.).
6. Πάνε με τα… ιερά – Νησί του Ειρηνικού, θέρετρο μεγάλης
μάχης του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου – Λεπτή κλωστή.
7. Φαγητό για ξενύχτηδες – Δύο φωνήεντα – Καθαρευουσιάνικο σκούπισμα.
8. Φίλος από την Γαλλία – Μουσική νότα – Χώροι ταφής απορριμμάτων (αρχικά).
9. Το κόβει ο πρώτος – Η έδρα του αρχηγού – Επαναστατικός
στρατός (αρχικά).
10. Η ιδιότητα του ορατού – Λάσκος, χαλαρός.
11. Αιχμηρή άκρη – Το αναγκαίο, αυτό που ταιριάζει – Μερσέντες …, Αργεντινή καλλιτέχνις.
12. Την έδιωξε το κιλό – Συμφωνεί – Ευχαριστώ α λα γαλλικά.
13. Βρίσκεται πίσω – Αναμνήσεις – Αρχαίων συμπλεκτικό.
14. Μισή… Λητώ – Μάρκα απορρυπαντικού – Λαός του Περού
– Ιταλική κατάφαση.
15. Αστέρια – Με το… σέσκου, παλιός Ρουμάνος ηγέτης – Λιμάνι του Πειραιά.
9
10
11
12
13
14
15
16
17
... και, μάλιστα, για δυνατούς λύτες!
1
ΚΑΘΕΤΑ
1. Ονομασία χοντρού πανιού – Υπάρχουν και κυνηγετικά.
2. Αδάμαστα – Ο πιο γνωστός ημίθεος.
3. Νέοι του χωριού – Ποταπά – Γράμματα πρώτης ποιότητας.
4. Άνθρωπος από την Γαλλία – Έχουν δύο όρους – Έρημος μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν.
5. Συμπιεστά – Άρθρο για πολλές – Τεμπέλικα.
6. Ευρωπαίος κάτοικος – Καλπάζουν στα ποιήματα.
7. Μόριο δισταγμού – Άκρη… άκρης – Ωφέλιμες.
8. Κομμάτια, φέτες (ιδιωμ.) – Τα αρχικά πρώην προέδρου της
Δημοκρατίας – Άφωνη νίλα.
9. Ανατάραξη – Αρχικά Δημόσιας Επιχείρησης.
10. Ξενική άρνηση – Ινστιτούτο και αυτό – Και αυτή… ανακηρύσσεται.
11. Απέθαντος, παντοτινός – Ακολουθούν τα… προηγούμενα.
12. Αρχαίων βεβαιωτικό – Φωνήεντα – Περίφημος θεατρικός
συγγραφέας.
13. Αρχαίος μαθηματικός και αστρονόμος από την Σάμο – Αρχαιοπρεπές… πάλι.
14. Μακριά πόδια – Φωνήεντα που δεν κάνουν δίφθογγο – Πεδίο μάχης του Μ. Αλεξάνδρου.
15. Οι αντίθετοι των ρεαλιστικών.
16. Κλωστίτσα (καθ.) – Βαρετός, πληκτικός – Διπλή… δαγκώνει.
17. Γνωστός… δόκτωρ – Μοναδικός – Η έλλειψη σαφήνειας.
επιμέλεια: Νίκος Λιναρδάτος
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013
95
Λύση σταυρολέξου προηγούμενου τεύχους
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
1
Α
Θ
Α
Ν
Α
Σ
Ι
Α
Υ
Μ
Ε
Ν
Α
Σ
Σ
Π
Α
Π
2
Ν
Α
Ο
Ι
Ε
Α
Ρ
Ι
Ν
Α
Ο
Μ
Α
Χ
Α
Σ
Ι
3
Α
Ν
Κ
Α
Τ
Σ
Α
Ρ
Ι
Δ
Α
Κ
Ι
Α
Ν
Τ
Α
4
Ξ
Α
Β
Ι
Ε
Ι
Ρ
Α
Ρ
Ρ
Λ
Ρ
Π
Α
Τ
5
Ι
Τ
Ι
Α
Τ
Σ
Α
Ν
Τ
Ι
Ζ
Ο
Μ
Α
Ι
Α
Ρ
Ο
6
Μ
Ι
Α
Σ
Μ
Α
Τ
Ο
Υ
Λ
Ο
Υ
Μ
Ο
Τ
Υ
Ρ
Ι
7
Α
Κ
Ι
Σ
Α
8
Ν
Ο
Τ
Ι
Α
Ι
Ο
Σ
Ι
Ι
Γ
Π
Ε
Ε
Α
Ε
Λ
Α
Ρ
Σ
Ι
Σ
Μ
9
Δ
Ι
Σ
Α
Ρ
Ε
Σ
Ν
Ο
Τ
Ι
Ο
Κ
Η
Τ
Η
10
Ρ
Α
Μ
Ο
Ν
Α
Τ
Α
Ο
Υ
Α
Β
Ι
Α
Σ
Ν
11 12
Ο Σ
Π Α
Η
Α
Α
Β
Σ
Τ
Ο
Ρ
Α
Α
Ρ
Κ
Ι
Π
Τ
Α
Λ
Η
Ε
Ν Ο
Τ
Μ
Α
Μ
Α
13
Λ
Ι
Μ
Α
Ν
Ι
Σ
Τ
Α
Μ
Α
Τ
Η
Σ
Π
Τ
14
Π
Ο
Τ
Η
Ρ
Ι
Ι
Σ
Τ
Ο
Ρ
Ι
Κ
Α
15
Α
Τ
Ο
Ν
Ι
Κ
Ο
Σ
Κ
Ε
Ν
Α
Α
Β
Α
Λ
Ι
Α
Κ
16 17 18
Ν Ο Σ
Η Τ
Α
Ε
Κ
Ο
Ν Ο Υ
Η
Λ
Μ Μ Α
Α
Ι
Τ
Α
Ν
Α
Ρ
Α
Α
Α
Ρ
Ο Ρ
Ε
Ρ
Ι
Τ
Α
Κ
Η
Α
Υ
Λ
Μ Π Α
Α
Ν Θ
Τ
Ο Ι
Η Νέα Πολιτική
μηνιαίο πολιτικό περιοδικό
Κεντρική διάθεση:
Εκδόσεις Παπαζήση,
Νικηταρά 2 και Εμμ.
Μπενάκη, Αθήνα
Επισκεφθείτε την ιστοσελίδα μας:
www.neapolitiki.gr
96
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 4 . ΟΚΤ 2013

Οἱ φορολογίες δέν τελειώνουν

Υγειονομική περίθαλψη και ανισότητα στην Ελλάδα

Χάππυ εντ και , μερικώς, βιβλιογραφία στα προηγούμενα λινκ

Μάρτιος 2015

ΘΕΣΜΙΚΟ-ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΗ ΡΩΣΙΑ ΚΑΝΟΝΕΣ ΚΑΙ

ΕΔΩ - ΠΕΤ-ΟΤΕ

Καθηγητές Πανεπιστηµίων και ∆ιδάκτορες α/α Ονοµα Επάγγελµα

3η ΔΩΡΕΑ ΒΙΒΛΙΩΝ ΣΤΑΥΡΟΥ ΤΕΡΖΑΚΗ ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2014 38 ΤΙΤΛΟΙ

Οικονομικές Καταστάσεις για την περίοδο από 1η

Τεύχος 35

Ετήσιος Απολογισμός 2011

Ο έλεγχος της συνταγματικότητας των νόμων στην Ελλάδα, ενόψει

Βραβείο ΝΙΚΗ 2012 - Athens Information Technology