YGS KİMYA Emine ULUTAŞ KONU ANLATIMI ÇÖZÜMLÜ SORULAR ÇÖZÜMLÜ TESTLER KONU TESTLER‹ YAY I N L A RI F ZA ER ● ● ● ● Gülay ÖZMEN TEŞEKKÜR Bu kitabın hazırlanmasında emeğini hiç esirgemeyen başta Emine ULUTAŞ’a, ve Gülay ÖZMEN’e ve de dizgisinden baskısına kadar kitaba emek veren tüm çalışanlara teşekkür ederim. Ali DEMİR Zafer Yayınları Kurucusu COPYRIGHT ZAFER EĞİTİM VE ÖĞRETİM LİMİTED ŞİRKETİ BU KİTAP ZAFER DERSHANELERİ YAYINIDIR. HER HAKKI SAKLIDIR. KİTAPTAKİ TESTLER VE SORULAR AYNEN YA DA DEĞİŞTİRİLEREK YAYIMLANAMAZ. YENİ MÜFREDATA TÜMÜYLE UYGUN ARALIK 2012 ANKARA Dizgi – Grafik Rukiye ÖZTÜRK – Zehra BÜLBÜL – Tolga YURDASAHİP – Muharrem ÇELİK ISBN 978–605–387–056–2 İSTİKLAL MARŞI Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak. Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl... Hakkıdır, Hakk'a tapan, milletimin istiklâl! Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım. Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar, Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, "Medeniyet!" dediğin tek dişi kalmış canavar? Arkadaş! Yurduma alçakları uğratma, sakın. Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Doğacaktır sana va'dettiği günler Hakk'ın... Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın. Bastığın yerleri "toprak!" diyerek geçme, tanı: Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı. Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı: Verme, dünyaları alsan da, bu cennet vatanı. Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki fedâ? Şühedâ fışkıracak toprağı sıksan, şühedâ! Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Hüdâ, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüdâ. Ruhumun senden, İlâhi, şudur ancak emeli: Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli. Bu ezanlar –ki şahadetleri dinin temeli– Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli. O zaman vecd ile bin secde eder –varsa– taşım, Her cerîhamdan, İlâhi, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır ruh–ı mücerred gibi yerden na'şım. O zaman yükselerek arşa değer belki başım. Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hîlâl! Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl. Ebediyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl: Hakkıdır, hür yaşamış, bayrağımın hürriyet; Hakkıdır, Hakk'a tapan, milletimin istiklâl! Mehmet Âkif Ersoy 10. YIL MARŞI Çıktık açık alınla on yılda her savaştan; On yılda on beş milyon genç yarattık her yaştan; Başta bütün dünyanın saydığı başkumandan, Demir ağlarla ördük anayurdu dört baştan. Türk'üz: Cumhuriyet'in göğsümüz tunç siperi; Türk'e durmak yaraşmaz, Türk önde, Türk ileri! Bir hızda kötülüğü, geriliği boğarız, Karanlığın üstüne güneş gibi doğarız. Türk'üz, bütün başlardan üstün olan başlarız; Tarihten önce vardık, tarihten sonra varız. Türk'üz: Cumhuriyet'in göğsümüz tunç siperi; Türk'e durmak yaraşmaz, Türk önde, Türk ileri! Çizerek kanımızla öz yurdun haritasını, Dindirdik memleketin yıllar süren yasını; Bütünledik her yönden istiklâl kavgasını... Bütün dünya öğrendi Türklüğü saymasını! Türk'üz: Cumhuriyet'in göğsümüz tunç siperi; Türk'e durmak yaraşmaz, Türk önde, Türk ileri! Örnektir milletlere açtığımız yeni iz; İmtiyazsız, sınıfsız, kaynaşmış bir kitleyiz: Uyduk görüşte bilgiye, gidişte ülküye biz. Tersine dönse dünya yolumuzdan dönmeyiz. Türk'üz: Cumhuriyet'in göğsümüz tunç siperi; Türk'e durmak yaraşmaz, Türk önde, Türk ileri! Söz: Behçet Kemal Çağlar, Faruk Nafiz Çamlıbel Müzik: Cemal Reşit Rey Sevgili Ö¤renciler, Amac›n›z, üniversite s›navlar›n› kazanmak, üniversiteli olmak. Bu nedenle, yaflam›n›z›n önemli bir dönüm noktas›nda bulunuyorsunuz. Böylesi bir noktada, üniversitenin herhangi bir ö¤retim program›n› rastgele tercih edip kazanman›n ötesinde, istedi¤iniz ö¤retim program›na girmeyi temel amaç k›lman›z gerekiyor. Çünkü tercih edip kazanaca¤›n›z üniversite ö¤retim program›, bir bak›ma gelece¤inizi belirleyecektir. Ancak, flu da biliniyor ki, ülkemizde, her ö¤rencinin istedi¤i üniversite ö¤retim program›na girmesi bir yana, üniversite s›navlar›n› kazanmas› ve üniversiteli olmas› art›k kolay de¤il. Sorun, üniversite s›navlar›na baflvuran aday say›s›n›n yüz binleri bulmas›ndan; buna karfl›l›k üniversite ö¤retim programlar›ndaki kontenjanlar›n s›n›rl›l›¤›ndan kaynaklan›yor. Bu durumda, yüz binlerin aras›ndan s›yr›l›p öne ç›karak üniversite s›navlar›nda baflar›l› olabilmenin birtak›m koflullar›yla karfl› karfl›yas›n›z demektir. Birinci koflflu ul, yetene¤inize uygun, baflar›n›zla orant›l› üniversite ö¤retim programlar›n› sa¤l›kl› bir biçimde seçmektir. ‹kinci koflflu ul, düzenli, disiplinli, verimli bir çal›flma temposu tutturmakt›r. Üçüncü koflflu ul, üniversite s›navlar›na haz›rlama amac›yla ç›kar›lan ciddi yay›nlarla çal›flman›z› destekleyip sürdürmektir. Zafer Yay›nlar›, çal›flmalar›n›z› desteklemek amac›yla, özgün, titiz, yo¤un çal›flma ürünü olan ve yeni sisteme tamamiyle uygun yeni serisini hizmetinize sunmaktan gurur duymaktad›r. Elinizdeki YGS K‹MYA konu anlat›ml› kitab› bu amaca hizmet eden ve sizlerin bu yöndeki gereksiniminizi karfl›layacak yönde haz›rlanm›fl yetkin bir baflvuru kayna¤›d›r. Üniversite adaylar›n›n tümü hangi alandan tercih yaparlarsa yaps›nlar YGS'de yer alan fen bilimleri testi içerisindeki kimya sorular›ndan sorumludurlar. YGS K‹MYA konu anlat›ml› kitab› bu ihtiyac› karfl›lamak için, Yüksekö¤retime Geçifl S›nav›nda yer alaca¤› düflünülen konulardan ç›kabilecek, zorluk katsay›s› YGS'ye uygun özgün sorulardan haz›rlanm›flt›r. fiimdiye de¤in yay›mlanan konu anlat›ml› kitaplardan nitelikçe çok daha üstün olan bu kitap dokuz bölümden oluflmaktad›r. Kitab›m›zda her konu, düflündürerek ö¤retme anlay›fl›yla ele al›nm›flt›r. Her bölüm, alt bafll›klardan sonra çözümlü testlerle pekifltirilmifl ve zenginlefltirilmifltir. Her bölüm, konuyu hiç boflluk b›rakmaks›z›n tarayan sorulardan oluflmufl, geçerlili¤i ve güvenirlili¤i s›nanm›fl, yeterli say›da testlerle tamamlanm›flt›r. Konu testleri kapsam ve nitelik aç›s›ndan YGS'deki de¤ifliklikler, ÖSYM standartlar› dikkate al›narak haz›rlanm›flt›r. Bu kitaptan yararlanarak yapaca¤›n›z al›flt›rmalar, daha önce ö¤rendi¤iniz kavramlar›n, terimlerin, zihninizde somut biçimler kazanmas›n›, giderek daha da netleflmesini sa¤layacakt›r. Tüm sorular› eksiksiz çözdü¤ünüzde, eminim, kendinizi YGS'deki K‹MYA sorular›n› çözmeye haz›r hissedeceksiniz. Okuldan üniversiteye uzanan bu yolda, tüm ö¤rencilere baflfla ar›lar diliyorum. Ankara, Aral›k 2012 ALİ DEMİR Zafer Yayınları Kurucusu İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM S‹MYADAN K‹MYAYA MADDE B‹LG‹S‹ ............................................................................................9-35 ÇÖZÜMLÜ TEST ............................................................................................................................36-39 TEST 1-2-3-4–5–6–7 ......................................................................................................................40-62 2. BÖLÜM ATOM VE YAPISI ............................................................................................................................63-75 ÇÖZÜMLÜ TEST ............................................................................................................................76-80 TEST 1-2-3-4–5 ............................................................................................................................81-97 3. BÖLÜM PER‹YOD‹K S‹STEM ......................................................................................................................98-109 ÇÖZÜMLÜ TEST ......................................................................................................................110-115 TEST 1-2-3-4–5 ........................................................................................................................116-132 4. BÖLÜM B‹LEfi fi‹‹KLER ................................................................................................................................133-144 ÇÖZÜMLÜ TEST ......................................................................................................................145-148 TEST 1-2-3 ................................................................................................................................149-156 5. BÖLÜM K‹MYANIN TEMEL YASALARI ....................................................................................................157-164 ÇÖZÜMLÜ TEST ......................................................................................................................165-168 TEST 1-2-3-4–5–6–7–8 ..............................................................................................................169-191 6. BÖLÜM K‹MYASAL DE⁄‹fi fi‹‹MLER ............................................................................................................192-198 ÇÖZÜMLÜ TEST ......................................................................................................................199-201 TEST 1-2-3 ................................................................................................................................202-207 7. BÖLÜM KARIfi fiIIMLAR ................................................................................................................................208-218 ÇÖZÜMLÜ TEST ......................................................................................................................219-221 TEST 1-2-3-4–5 ........................................................................................................................222-235 8. BÖLÜM HAYATIMIZDA K‹MYA ................................................................................................................236-260 ÇÖZÜMLÜ TEST ......................................................................................................................261-264 TEST 1-2-3 ................................................................................................................................265-272 9 Simyadan Kimyaya – Madde Bilgisi / Bölüm–1 SİMYADAN KİMYAYA MADDE BİLGİSİ BÖLÜM 1 SİMYADAN KİMYAYA Eski Çağlarda Keşfedilen Maddeler İnsanoğlu var olduğu günden beri hep bir arayış içindedir; hayatta kalabilmek için yiyecek, tehlikelerden korunmak için barınak, yaşamı kolaylaştırmak için aletleri, sınama – yanılma yoluyla keşfetmeye başlamıştır. Ateşi kullanmayı öğrenmeleri yaşamlarını kolaylaştıran keşiflerden olmuştur. Eski çağlarda keşfedilen maddelere ait şema aşağıda verilmiştir. ESKİ ÇAĞLARDA KEŞFEDİLENLER Cam Yemek tuzu Mayalama Dericilik İlaç Şap Rezene Metaller Nane Altın Demir Bakır Boya ve kozmetik Kına Kıbrıs Taşı Alizarin Simya • Maddenin ilkel yollarla araştırılmasına simya (alşima), bu işle uğraşanlara ise simyacı (alşimist) denir. • Simya değersiz madenleri altına çevirme, hastalıkları iyileştirerek ölümsüzlük iksirini bulma isteğinden doğmuştur. • Simyagerler, maddenin bir özü olduğunu ve bu özün değişmediği fikrini savunmuştur. • Simya, sistematik bilgi birikimi olmayan sınama yanılmaya dayanan çalışmalar olduğu için bir bilim dalı değildir. Ancak kimya biliminin öncüsüdür. • Simyanın yöntemi sınama – yanılmadır. Simya çalışmalarında kullanılan yöntemler aşağıda verilmiştir. Bölüm–1 / Simyadan Kimyaya – Madde Bilgisi 10 Simyanın Yöntemleri Çözme Süzme Isıtma Kızdırma Kavurma Mayalama Süblimleşme Tanınmış Simyagerler • Maddelerin en küçük birimi olmalıdır. • Hiçbir şey yoktan var edilemez, vardan yok edilemez. Demokritos (MÖ. 460–370) • Maddenin atomlu yapıda olduğunu kabul etmemiştir. • Herşey topraktan doğup toprağa döner. • Madde, toprak, ateş, hava, su olmak üzere dört ana elementten oluşur. Aristoteles (MÖ. 384–328) • Deney metodunu ilk kullanandır. • Damıtma yöntemini kullanmıştır. • Hidroklorik asit (HCl), nitrik asit (HNO3) elde etmiştir. Ebu Musa Cabir Bin Hayyan (721–815) • Simyacıların değerli metalleri elde etme çabalarına karşı çıkmıştır. Maddenin özünün değişmeyeceği fikrini savunmuştur. • Etil alkol, formik asit ve sülfat asidi elde etmiştir. • Elementlerin sınıflandırılması temellerini atmıştır. Zekeriya El Razi (864–923) 11 Simyadan Kimyaya – Madde Bilgisi / Bölüm–1 • Madde ve biçim birliktedir, doğa olaylarının açıklanmasında maddesel güçlerin etkisi yoktur. !bni Sina (980–1037) • Aristoteles’in görüşlerini çürüttü. • Element kavramını tanımladı. • Bileşik ile karışım arasındaki farkı açıkladı. • Simyadan kimyaya geçişi sağladı. Robert Boyle (1627–1691) Element Kavramı • Aristo’ya göre madde, su, toprak, ateş ve hava olmak üzere dört ana elementten oluşur. • Aristo maddeleri dört ana element olarak kabul ettiği su, toprak, hava ve ateşin değişik şekillerde birleşmesiyle oluştuğunu varsaymıştır. ateş kuru sıcak toprak hava soğuk ıslak su • Kuru ve sıcak → Ateş Sıcak ve ıslak → Hava Soğuk ve ıslak → Su Soğuk ve kuru → Toprak • Eski çağlarda belli elementlerin simgelenmesi elementin fiziksel özelliklerine göre yapılmaktaydı. • Günümüzde kullanılan element sembolleri J.J. Berzellius tarafından geliştirilmiş olup elementlerin latince adlarının baş harfleri, ilk iki harfi veya ilk üç harfi ile gösterilir. Bölüm–1 / Simyadan Kimyaya – Madde Bilgisi 12 Bazı element sembolleri Tarih Altın Cıva Kurşun 1500’ler 1600’ler 1700’ler 1783 1808 1814 (Berzelius) G Au (Aurum) L Hg (Hydrargyum) Pb (Plumbum) MADDE VE ÖZELLİKLERİ • Kütlesi, hacmi ve eylemsizliği olan herşeye madde denir. Altın, hava, su, toprak, lehim, protein vb. • Maddenin şekil almış haline cisim denir. Altın bilezik, bakır tava… Altın, dünyanın geniş bir bölümünde düşük konsantrasyonlarda bulunur. Yerkürenin tahminen 0,001ppm (milyonda bir) ini teşkil eder. Katı, sıvı ve gaz maddenin klasik halleridir. Günümüzde 16 tane madde hali tanımlanmıştır; sıvı kristal, amorf katı, manyetik düzenli, süperiletken, süper akışkan, plazma vb. Su her sıcaklıkta buharlaşabildiği için havada her zaman su buharı bulunur. Su buharı, suyun gaz halidir. 13 Simyadan Kimyaya – Madde Bilgisi / Bölüm–1 U YA R I Isı ve ses madde değildir. Maddenin Fiziksel Halleri • Madde bulunduğu ortamın basınç ve sıcaklık koşullarına bağlı olarak katı, sıvı ve gaz halde bulunur. Maddenin hallerinin bazı özellikleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. KATI Belirli şekli ve hacmi vardır. SIVI Belirli bir şekli yoktur, belirli bir hacmi vardır. Bulunduğu kabın şeklini alır. GAZ Belirli şekli ve hacmi yoktur. Bulunduğu kabın şeklini ve hacmini alır. Tanecikleri arası boşluk Katıya göre tanecikleri arası yok denecek kadar azdır. boşluk daha fazladır. Tanecikleri arası boşluk en fazladır. Tanecikleri arası çekim kuvveti en fazladır. Katıya göre tanecikleri arası çekim kuvveti daha azdır. Tanecikleri arası çekim kuvveti en azdır. Sıkıştırılamaz. Sıkıştırılamaz. Sıkıştırılabilir. Akışkan değildir. Akışkandır. Akışkandır. Maddenin en düzenli halidir. Katıya göre daha düzensizdir. Maddenin en düzensiz halidir. Madddenin en az enerjili halidir. Katıya göre daha fazla ener- Maddenin en fazla jilidir. enerjili halidir. Tanecikleri titreşim hareketi yapar. Tanecikleri titreşim ve öteleme hareketi yapar. Tanecikleri titreşim, öteleme ve dönme hareketi yapar. Bölüm–1 / Simyadan Kimyaya – Madde Bilgisi 14 Basınç ve sıcaklığa bağlı olarak maddenin bir halden başka bir hale geçmesine hal değişimi denir. 6 1 KATI SIVI 4 2 GAZ 5 3 1 Erime 4 Donma 2 Buharlaşma 5 Yoğuşma 3 Süblimleşme 6 Kırağılaşma U YA R I Naftalin, kuru buz (katı CO2) ve katı iyot süblimleşebilen maddelerdir. • Isı alarak gerçekleşen olaylara endotermik, ısı vererek gerçekleşen olaylara ekzotermik olaylar denir. ÖRNEK Aynı maddenin üç farklı fiziksel hali olan X, Y ve Z ile ilgili; • X, Y’ye dönüşürken ısı açığa çıkıyor. • Z, sıkıştırılamayan akışkandır. bilgileri veriliyor. Buna göre, X, Y ve Z’nin fiziksel halleri için aşağıdaki sınıflandırmalardan hangisi doğrudur? A) B) C) D) E) X Gaz Gaz Katı Katı Sıvı Y Sıvı Katı Sıvı Gaz Katı Z Katı Sıvı Gaz Sıvı Gaz ÇÖZÜM • Z sıkıştırılamayan akışkan olduğu için sıvıdır. • X, Y’ye dönüşürken ısı açığa çıktığı için X gaz, Y ise sıvıdır. YANIT: B 15 Simyadan Kimyaya – Madde Bilgisi / Bölüm–1 ÖRNEK Aynı maddenin üç farklı fiziksel halleri olan X, Y ve Z için, • X, en yüksek enerjili haldir. • Y, en düzenli haldir. bilgileri veriliyor. Buna göre; I. X’den Y’ye II. Y’den Z’ye III. Z’den X’e yukarıda verilen hal değişimlerinden hangileri ekzotermiktir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III ÇÖZÜM • X, maddenin en yüksek enerjili halinde olduğu için gazdır. • Y, en düzenli hal olduğu için katıdır. • Z ise sıvıdır. Bu nedenle; X’ten Y’ye dönüşüm sırasında ortama ısı verilir, ekzotermiktir. Y’den Z’ye dönüşüm sırasında sistem ortamdan ısı alır, endotermiktir. Z’den X’e dönüşüm sırasında sistem ortamdan ısı alır, endotermiktir. YANIT: A MADDEDEKİ DEĞİŞİMLER Fiziksel Değişim • Maddenin dış yapısında meydana gelen değişimlerdir. • Fiziksel değişime uğrayan maddeden yeni madde oluşmaz. • Fiziksel değişimlerde kütle değişmez. • Maddenin sembolü veya formülü değişmez. U YA R I Maddenin rengi, kokusu, tadı, iletkenliği, yoğunluğu, çözünürlüğü, kaynama noktası gibi özellikler fizikseldir. Fiziksel değişime aşağıdaki olaylar örnek verilebilir: — Hal değişimleri • Mumun erimesi • Suyun donması — Tuzun veya şekerin suda çözünmesi — Metallerin elektriği iletmesi Bölüm–1 / Simyadan Kimyaya – Madde Bilgisi 16 — Kağıdın yırtılması — Camın kırılması — Sütten tereyağı eldesi — Yoğurttan ayran eldesi — Gökkuşağı oluşumu — Şeker pancarından şeker eldesi — Ham petrolden benzin eldesi — Barajlarda elektrik üretimi Kimyasal Değişim • Maddenin iç yapısındaki değişimlerdir. • Kimyasal değişime uğrayan maddeden yeni madde ya da maddeler oluşur. • Kimyasal değişimlerde kütle değişmez. • Maddenin sembolü veya formülü değişir. U YA R I Yanma / yanmama, asit ve bazda çözünme / çözünmeme, elektron alma veya verme yatkınlığı gibi özellikler kimyasal özelliklerdir. Kimyasal değişimlere aşağıdaki olaylar örnek verilebilir. — Yanma, paslanma, oksitlenme olayları: • Kağıdın yanması • Demirin paslanması • Gümüşün zamanla kararması — Mayalanma, fermantasyon • Sütten yoğurt veya peynir eldesi • Üzümden sirke veya şarap eldesi • Maltan bira eldesi — CO2 gazının suda çözünmesi — Sodyum (Na) metalinin suda çözünmesi — Tuzlu suyun elektriği iletmesi — Fotosentez, solunum — Ekmeğin küflenmesi — Domatesin kızarması — Suyun elektrolizi — Elmanın çürümesi — Yağlı boyanın kuruması — Beton harcının donması — Pillerde elektrik üretimi — Karbondioksit gazının kireç suyunu bulandırması — Turnusol kağıdının asit ve bazlarla renk değiştirmesi 17 Simyadan Kimyaya – Madde Bilgisi / Bölüm–1 ÖRNEK Aşağıda verilen olaylardan hangisinde yalnız fiziksel değişim gerçekleşir? A) B) C) D) E) Tuzlu suyun elektriği iletmesi Sodyum metalinin suda çözünmesi Çinko metalinin hidroklorik asitte çözünmesi Mumun yanması Sodyum metalinin elektriği iletmesi ÇÖZÜM • A, B, C ve D seçeneklerinde kimyasal değişim gerçekleştiği için madde hem fiziksel hem de kimyasal değişime uğrar. • Metallerin elektrik iletimi serbest elektronlar ile gerçekleşip bu olay kimyasal bir değişime neden olmaz. E seçeneğinde sadece fiziksel değişim gerçekleşir. YANIT: E ÖRNEK I. Şeker II. Oksijen gazı III. Sodyum metali Yukarıda verilen maddelerden hangilerinin suda çözünmesi kimyasaldır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III ÇÖZÜM • Şeker ve oksijen gazının suda çözünmesi birer fiziksel olaydır. • Sodyum gibi aktif metallerin suda çözünmesi kimyasaldır. Na(k) + H2O(s) → NaOH(suda) + 1 H2(g) 2 YANIT: C U YA R I Maddelerin elektriksel iletkenlikleri iki şekilde gerçekleşir. 1. Metal ve alaşımlarda iletkenlik serbest elektronlarla gerçekleşir, bu tür iletimler fizikseldir. 2. Tuzların sıvı halinde, asit, baz ve tuzların sulu çözeltilerinde iletkenlik serbest iyonlarla gerçekleşir, bu tür iletim kimyasaldır. Bölüm–1 / Simyadan Kimyaya – Madde Bilgisi 18 ÖRNEK – NaCl(s) – HNO3(suda) – Lehim – Kurşun – NaOH(suda) Yukarıda verilen maddelerden kaç tanesi serbest iyonlar ile elektriği iletir? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 ÇÖZÜM NaCl(s) (Tuz), HNO3(suda) (asit çözeltisi), NaOH(suda) (baz çözeltisi) elektriği serbest iyonlarla iletirken bir alaşım olan lehim ve bir metal olan kurşun serbest elektronlarla iletir. YANIT: B MADDE Saf Madde Element Metal Saf Olmayan Madde (Karışım) Bileşik Homojen Karışım (Çözelti) Heterojen Karışım Soygaz Süspansiyon Ametal Yarımetal Emülsiyon Aeresol SAF (ARI) MADDE • Aynı tür tanecikler içeren maddelerdir. U YA R I Tanecik kavramı atom, molekül veya düzenli iyon örgüsü anlamı taşır. • • • • Belirli ayırt edici özellikleri (özkütle, erime noktası, çözünürlük…) vardır. Hal değiştirme noktaları sabittir. Her yerinde aynı özelliği gösterir. (Homojendir.) Fiziksel yöntemlerle daha basit maddelere ayrılmaz. Element ve bileşik olmak üzere iki sınıfta incelenebilir. ELEMENT Aynı tür atom ve aynı tür moleküllerden oluşan maddelerdir. • Sembollerle gösterilir. Semboller bir veya birkaç harf içerir. Tek harf olanlarda büyük harf, çok harf içerenlerde ilk harf büyük, diğerleri küçük olarak yazılır. Bazı elementlerin sembolleri aşağıda verilmiştir. 19 Simyadan Kimyaya – Madde Bilgisi / Bölüm–1 ELEMENT SEMBOL ELEMENT SEMBOL Hidrojen H Alüminyum Al Sodyum Na Karbon C Potasyum K Oksijen O Magnezyum Mg Azot N Kalsiyum Ca Klor Cl Demir Fe Flor F Bakır Cu Helyum He Cıva Hg Neon Ne • Elementler fiziksel ve kimyasal yöntemlerle daha küçük maddelere ayrılamaz. Elementler metal, ametal, yarımetal ve soygaz olmak üzere dört gruba ayrılır. Metal ve ametallerin bazı özellikleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Metaller Ametaller • Yüzeyleri parlaktır. • Yüzeyleri mattır. • Isı ve elektriği iletir. • Isı ve elektriği iletmez. (Grafit hariç) • Genellikle moleküler yapılıdır. • Atomik yapılıdır. (Na, K… gibi) (O2, Cl2, P4 … gibi) • Oda koşullarında katı haldedir. • Oda koşullarında katı, sıvı ve gaz halde bulunabilirler. (Cıva hariç, cıva sıvı haldedir.) • Tel ve levha haline getirilebilir. • Kırılgandır, tel ve levha haline getirilemez. • Aralarında alaşım denilen madde türünü oluşturabilir. • Aralarında kovalent yapılı bileşik oluşturur. • Ametallerle iyon yapılı bileşik oluşturabilir. • Metallerle iyon yapı bileşik oluşturur. • Bileşik oluştururken her zaman elektron verir. • Bileşik oluştururken elektron alabilir veya ortaklaşa kullanabilir. • Al, Na, Fe, Cu gibi elementler metaldir. • Cl2, F2, N2, H2 gibi elementler ametaldir. Bakır avizeler Alüminyumdan yapılmış yer küre Çelikten 4,5 kat daha hafif olmasına rağmen 3 kat daha dayanıklı karbon fiber Kırmızı fosfor kibrit yapımında kullanılır. Bölüm–1 / Simyadan Kimyaya – Madde Bilgisi 20 Yarımetaller • Parlak veya mat olabilir. • Elektrik ve ısıyı ametallerden daha iyi, metallerden daha az iletir. • İşlenebilir. • Tel ve levha haline gelebilir. • Kırılgan değildir. • B, Si, Ge, As, Sb, Te, Po ve At elementleri yarımetaldir. BİLEŞİK Aynı tür molekül, farklı tür atom içeren maddelerdir. U YA R I Aynı tür moleküllerden oluşan madde, bir element (H2 gibi) ya da kovalent bağlı bir bileşik (NH3, HCl… gibi) olabilir. İyonik bağlı bileşiklerin moleküler yapıları yoktur. • Bileşiği oluşturan elementler kendi özelliklerini kaybeder. H2(g) + 1 O2(g) → H2O(s) 2 Yanıcı Yakıcı Söndürücü • Bileşiği oluşturan elementler belirli kütle oranında birleşir. 1 O → H2O(s) 2 2(g) 2g 16g 18g • Formülerle gösterilir. H2(g) + Bileşik Formül Bileşik Formül Su H2O Naftalin C10H8 Sofra tuzu NaCl Sud–kostik NaOH Üzüm şekeri C6H12O6 Kireç taşı CaCO3 Etil alkol C2H5OH Sönmemiş kireç CaO Sülfürik asit H2SO4 Sönmüş kireç Ca(OH)2 Kireç taşı CaCO3 • Kimyasal yollarla daha küçük maddelere ayrılırlar. Deniz tuzu (KCl)