9. Sınıf KİMYA Hakan SÖYLEMEZ T.C EĞİTİM BAKAN İ L L ye Kurulu Ba L şka IĞ Mİ lim Terbi nlı I ğ Ta KİMYA ı Öğretim programında yaptığı son güncelleme doğrultusunda YENİDEN DÜZENLENMİŞTİR. PALME YAYINCILIK Ankara, 2014 I PALME YAYINLARI: 799 9. Sınıf Kimya Konu / Hakan SÖYLEMEZ Yayına Hazırlama : PALME Dizgi-Grafik Tasarım Birimi Yayın Editörü : Cemil AYAN Palme Yayıncılık © 2014 Yayıncı Sertifika No : 14142 ISBN : 978-605-355-175-1 Baskı : Tuna Matbaacılık San. ve Tic. A. Ş. Baskı Tarihi : 2014 Basımevi Sertifika No : 16102 Bu kitap 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre kısmen ya da tamamen basılamaz, dolaylı dahi olsa kullanılamaz, teksir, fotokopi ya da başka bir teknikle çoğaltılamaz. Her hakkı saklıdır, PALME YAYINCILIĞA aittir. www.palmeyayinevi.com II e-mail: [email protected] “Benim Manevi Mirasım BİLİM ve AKILDIR” M. Kemal ATATÜRK III EDİTÖR’DEN Son yıllarda ortaöğretim programlarında tüm derslere yönelik olarak bir müfredat değişikliğine gidilmiştir. Bu değişikliğin ana felsefesi ezbere dayalı eğitimi ortadan kaldırmak, görselliği ve uygulamayı temel alarak öğrenmeyi kolaylaştırmak ve kalıcı hale getirmektir. Bu değişim ve yenilikler okullarımızdaki öğretim sürecine tam olarak yerleştiği ve uygulandığı zaman öğrencilerimizin derslere olan ilgi ve motivasyonları ciddi biçimde artacak ve tam öğrenme modeli gerçekleşecektir. Milli Eğitim Bakanlığı’nın yaptığı bu değişikler yeni öğretim yılından itibaren yapılacak YGS ve LYS sınavlarına da yansıyacak, hem konular hem de soru tipleri çeşitli değişiklikler içerecektir. Palme Yayıncılık’ın tüm derslerde hazırladığı bu YGS ve LYS kitap serisi her türlü değişikliği ve yeniliği içeren bir titizlikle hazırlanmıştır. Bu kitaplarda, üniversite sınavlarında sorulacak soruların kapsamına, ağırlık düzeyine uygun olarak hazırlanmış ve her türlü yeniliği içeren bir soru düzeni göreceksiniz. Palme Yayıncılık’tan çıkan bu kitap serisinin sınavlara girecek tüm öğrencilerimize yararlı olmasını umuyorum. Başarı dileklerimle..... Cemil AYAN [email protected] 2014 Ankara ÖNSÖZ Sevgili Öğrenciler, Üniversite hazırlığı, planlı, disiplinli ve düzenli çalışma gerektiren bir süreçtir. Plansız bir çalışma, rotasız bir gemiye benzer. Planlı çalışma sürecinizde size kılavuzluk yapacak bu kitap, yeni sistem değerlendirilerek kaleme alındı. Konular, öğrencinin bu dersi sevmesini, gerekli bilgileri kolaylıkla öğrenmesini sağlayacak şekilde, öğrencinin günlük yaşantısından ve yakın çevresinden yola çıkarak sade ve anlaşılır bir dille işlendi. Hem okul derslerinizde hem de üniversite sınavı hazırlığında size yardımcı olması amacıyla: – Konu anlatımı ve özel durumların açıklaması – Örnek soru çözümleri – Açık uçlu sorular – Ünite sonu testleri hazırlanmıştır. Bu kaynaktan yeterince verim alabilmeniz için; – Konu anlatımını özümseyerek kalıcı bilgilere dönüştürmelisiniz. – Bilgi birikiminizi değerlendirebilmek için konu testlerinin tamamını çözmelisiniz. Kitabın hazırlık aşamasında emeğini esirgemeyen Kimya Öğretmeni Yaşar Bayramlı’ya takdir ve teşekkürlerimi sunarım. Yalnızca üniversiteye giriş sınavlarında değil, yaşamınızda da başarılı olmanız dileğiyle... Hakan SÖYLEMEZ [email protected] (0532) 223 28 75 IV ÜNİTE 1 ødø1'(.ø/(5 İÇİNDEKİLER KİMYA BİLİMİ KİMYA BİLİMİ KİMYA NEDİR? ......................................................................................................8 KİMYA NEDİR? ................................................................................................... 8 Eski Çağ İnsanlarının KeşfiKeşfi ....................................................................................8 Eski Çağ İnsanlarının ................................................................................. 8 Simya .................................................................................................................... 9 Simya.....................................................................................................................9 Maddenin Yapısı Hakkındaki İlk Düşünceler .......................................................11 Maddenin Yapısı Hakkındaki İlk .............................................................................11 Düşünceler KİMYA NE İŞE YARAR? ......................................................................................19 KİMYA NE İŞE YARAR? ......................................................................................19 Başlıca Kimya Disiplinleri.....................................................................................19 Başlıca Kimya Disiplinleri.....................................................................................19 KİMYANIN SEMBOLİK DİLİ .................................................................................25 KİMYANIN SEMBOLİK DİLİ .................................................................................25 Elementler ve Sembolleri .....................................................................................25 Elementler ve Sembolleri .....................................................................................25 Bileşik ve Formülleri ............................................................................................28 Bileşik ve Formülleri ...........................................................................................28 GÜVENLİĞİMİZ VE KİMYA ..................................................................................31 GÜVENLİĞİMİZ VE KİMYA ..................................................................................31 Kimyasal Maddelerin İnsan Sağlığına Etkileri ......................................................31 Kimyasal Maddelerin İnsan Sağlığına Etkileri ......................................................31 Laboratuvar Genel Kuralları .................................................................................31 Laboratuvar Genel Kuralları .................................................................................31 ATOM VE PERİYODİK SİSTEM ATOM VE PERİYODİK SİSTEM ÜNİTE 2 KİMYANIN TEMEL KANUNLARI .........................................................................44 KİMYANIN TEMEL KANUNLARI .........................................................................44 Kütlenin Korunumu Kanunu ................................................................................44 Kütlenin Korunumu Kanunu ................................................................................44 SabitSabit Oranlar Kanunu ..........................................................................................46 Oranlar Kanunu ..........................................................................................46 Katlı Katlı Oranlar Kanunu ...........................................................................................49 Oranlar Kanunu ...........................................................................................49 Birleşen Hacim Oranları Kanunu .........................................................................52 Birleşen Hacim Oranları Kanunu .........................................................................52 Sürtünme ile Elektriklenme ..................................................................................54 Sürtünme ile Elektriklenme ..................................................................................54 Faraday Elektroliz Deneyi ....................................................................................55 Faraday Elektroliz zDeneyi ..................................................................................55 Elektronun KeşfiKeşfi ve Özellikleri .............................................................................56 Elektronun ve Özellikleri .............................................................................56 Elektronun Yük/Kütle Oranının Belirlenmesi ........................................................56 Elektronun Yük/Kütle Oranının Belirlenmesi ........................................................56 ATOMUN TEMEL TANECİKLERİ .........................................................................67 ATOMUN TEMEL TANECİKLERİ .........................................................................67 Numarası, Numarası .........................................................................67 AtomAtom Numarası, KütleKütle Numarası .........................................................................67 İzotop Atomlar .....................................................................................................72 İzotop Atomlar .....................................................................................................72 İzobar Atomlar .....................................................................................................74 İzobar Atomlar .....................................................................................................74 İzoton Atomlar .....................................................................................................75 İzoton Atomlar .....................................................................................................75 İzoelektronik Tanecikler .......................................................................................76 İzoelektronik Tanecikler .......................................................................................76 Allotrop ................................................................................................................77 Allotrop ................................................................................................................77 ATOM MODELLERİNİN TARİHSEL SERÜVENİ...................................................89 ATOM MODELLERİNİN TARİHSEL SERÜVENİ...................................................89 Dalton AtomAtom Modeli .............................................................................................89 Dalton Modeli .............................................................................................89 Thomson AtomAtom Modeli ........................................................................................89 Thomson Modeli ........................................................................................89 Rutherford AtomAtom Modeli ......................................................................................90 Rutherford Modeli ......................................................................................89 AtomAtom Spektrumları ve Atomunun Spektrumları ve Atom ......................................................................................90 Yapısı .............................................................90 Bohr Bohr AtomAtom Modeli ...............................................................................................92 Modeli ...............................................................................................92 Modern AtomAtom Teorisi ...........................................................................................92 Modern Teorisi ...........................................................................................92 PERİYODİK SİSTEMİN GELİŞİMİ ......................................................................102 PERİYODİK SİSTEMİN GELİŞİMİ ......................................................................102 Periyodik Sistem ................................................................................................104 Periyodik Sistem................................................................................................104 Elementlerin Periyodik Sistemdeki Yerlerine GöreGöre Sınıfları ...............................106 Elementlerin Periyodik Sistemdeki Yerlerine Sınıfları ...............................106 Elektronların Katmanlara Dizilimi .......................................................................109 Elektronların Katmanlara Dizilimi .......................................................................109 Periyodik Sistemin Bazı Bazı Grupları .......................................................................113 Periyodik Sistemin Grupları ......................................................................113 ÖZELLİKLERDE PERİYODİK DEĞİŞİM .............................................................128 ÖZELLİKLERDE PERİYODİK DEĞİŞİM .............................................................128 Atom Yarıçapı ....................................................................................................128 Atom Yarıçapı ....................................................................................................128 İyonlaşma Enerjisi ..............................................................................................132 İyonlaşma Enerjisi ..............................................................................................132 Elektron İlgisi .....................................................................................................135 Elektron İlgisi .....................................................................................................135 Elektronegatiflik .................................................................................................136 Elektronegatiflik .................................................................................................136 Metalik ve Ametalik Özelliklerin Değişimi ..........................................................138 Metalik ve Ametalik Özelliklerin Değişimi ..........................................................138 Asitlik ve Bazlık Özelliklerinin Değişimi ..............................................................140 Asitlik ve Bazlık Özelliklerinin Değişimi ..............................................................140 V ÜNİTE 3 ÜNİTE 4 KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER KİMYASAL TÜR NEDİR? .......................................................................................156 KİMYASAL TÜR NEDİR? .......................................................................................156 Kimyasal Türler ......................................................................................................156 Kimyasal Türler ......................................................................................................156 Kimyasal Bağların Oluşum Mekanizması ..............................................................156 Kimyasal Bağların Oluşum Mekanizması ..............................................................156 Atom ve İyonların Lewis Yapısı..............................................................................157 Atom ve İyonların Lewis Yapısı..............................................................................157 GÜÇLÜ ETKİLEŞİMLER ........................................................................................159 GÜÇLÜ ETKİLEŞİMLER ........................................................................................159 İyonik Bağ ve İyonlardan Bileşik Oluşumu ............................................................159 İyonik Bağ ve İyonlardan Bileşik Oluşumu ............................................................159 İyonik Bileşiklerin Örgü Yapısı ...............................................................................163 İyonik Bileşiklerin Örgü Yapısı ...............................................................................163 İyonik Bileşiklerin Suda Çözünmesi.......................................................................163 İyonik Bileşiklerin Suda Çözünmesi.......................................................................163 Kovalent Bağ ve Kovalent Bileşikler ......................................................................165 Kovalent Bağ ve Kovalent Bileşikler ......................................................................165 Kovalent Bağlarda Polarlık ....................................................................................169 Kovalent Bağlarda Polarlık ....................................................................................169 Polar Kovalent Bağ ................................................................................................169 Polar Kovalent Bağ ................................................................................................169 Apolar Kovalent Bağ..............................................................................................170 Apolar Kovalent Bağ ..............................................................................................170 Kovalent Bağlı Moleküllerin Etkileşimi ...................................................................172 Kovalent Bağlı Moleküllerin ...................................................................172 İyonik Bileşiklerin AdlandırılmasıEtkileşimi ...........................................................................175 İyonik Bileşiklerin Adlandırılması ..........................................................................175 Kovalent Bileşiklerin Adlandırılması .......................................................................177 Kovalent Bileşiklerin Adlandırılması ...................................................................... 177 Metalik Bağ ...........................................................................................................179 Metalik Bağ Metalik Bağdan ...........................................................................................................179 Kaynaklanan Özellikler ................................................................179 Metalik Bağdan Kaynaklanan Özellikler ................................................................179 ZAYIF ETKİLEŞİMLER ...........................................................................................193 ZAYIF ETKİLEŞİMLER ...........................................................................................193 Van der Waals Kuvvetleri.......................................................................................193 Van der Waals Kuvvetleri ..................................................................................... 193 Hidrojen Bağı .........................................................................................................198 Hidrojen Bağı .........................................................................................................198 FİZİKSEL VE KİMYASAL DEĞİŞİMLER .................................................................210 FİZİKSEL VE KİMYASAL DEĞİŞİMLER .................................................................210 Fiziksel Değişimler .................................................................................................210 FizikselDeğişimler Değişimler .................................................................................................210 Kimyasal ..............................................................................................210 Kimyasal Değişimler ..............................................................................................210 Kimyasal Tepkimeler .............................................................................................212 Kimyasal Tepkimeler .............................................................................................212 Kimyasal Denklemler .............................................................................................212 Kimyasal DenklemlerDenkleştirilmesi .............................................................................................212 Kimyasal Denklemlerin ................................................................214 Kimyasal Denklemlerin Denkleştirilmesi ................................................................214 Tepkime Türleri ......................................................................................................216 Tepkime Türleri ......................................................................................................216 MADDENİN HALLERİ MADDENİN HALLERİ MADDENİN FİZİKSEL HALLERİ ............................................................................234 MADDENİN FİZİKSEL HALLERİ ............................................................................234 GAZLAR ................................................................................................................234 GAZLAR ................................................................................................................234 Gazların Genel Özellikleri .......................................................................................234 Gazların Genel Özellikleri .......................................................................................234 Gazların Sıkışma ve Genleşme Özelliği .................................................................235 Gazların Sıkışma ve Genleşme Özelliği .................................................................235 Gazları Tanımlayan Özellikler.................................................................................236 Gazları Tanımlayan Özellikler ................................................................................236 Gazların Kinetik Teorisi ..........................................................................................238 Gazların Kinetik Teorisi ..........................................................................................238 GazGaz Yasaları ..........................................................................................................238 Yasaları ..........................................................................................................238 İdeal GazGaz ve Gerçek GazGaz .......................................................................................244 İdeal ve Gerçek .......................................................................................244 Atmosfer ve Biz .....................................................................................................247 Atmosfer ve Biz .....................................................................................................247 SIVILAR .................................................................................................................258 SIVILAR .................................................................................................................258 Sıvıların Özellikleri ..................................................................................................258 Sıvıların Özellikleri ..................................................................................................258 Yüzey Gerilimi ........................................................................................................258 Yüzey Gerilimi ........................................................................................................258 Kılcallık ..................................................................................................................260 Kılcallık ..................................................................................................................260 Viskozite ................................................................................................................260 Viskozite ................................................................................................................260 Buharlaşma-Yoğuşma ...........................................................................................268 Buharlaşma-Yoğuşma ...........................................................................................268 Buhar Basıncı ve Kaynama Noktası ......................................................................268 Buhar Basıncı ve Kaynama Noktası ......................................................................268 Bağıl Nem ..............................................................................................................270 Bağıl Nem ..............................................................................................................270 HalHal Değişimi ..........................................................................................................272 Değişimi ..........................................................................................................272 Erime-Donma ve Buharlaşma-Yoğuşma IsısıIsısı ........................................................274 Erime-Donma ve Buharlaşma-Yoğuşma ........................................................274 HalHal Değişim Grafikleri ............................................................................................274 Değişim Grafikleri ............................................................................................274 KATILAR ................................................................................................................287 KATILAR ................................................................................................................287 Katıların Özellikleri .................................................................................................287 Katıların Özellikleri .................................................................................................287 KatıKatı Türleri .............................................................................................................287 Türleri .............................................................................................................287 VI Ünite 1 Kimya Bilimi KİMYA NEDİR? 8 KİMYA NE İŞE YARAR? 19 KİMYANIN SEMBOLİK DİLİ 25 GÜVENLİĞİMİZ VE KİMYA 31 KİMYA NEDİR? ESKİ ÇAĞ İNSANLARININ KEŞFİ ÜNİTE - 1 KİMYA BİLİMİ İnsanoğlu kendini koruma ve yaşamını sürdürebilme ihtiyacından dolayı sürekli arayış içinde olmuştur. İnsanlar, yıldırım düşmesiyle ve yanardağlardan akan lavlarla oluşan doğal yangınlar sayesinde ateşi tanımışlardır. Ateşin maddeleri yaktığını ve erittiğini keşfeden insanlar demir, kalay ve bakır gibi metalleri eriterek savunma ve saldırı amaçlı kullanmışlardır. Eski çağlarda insanlar barınma ihtiyacını gidermek ve vahşi hayvanlardan korunmak için evler yapmış, yiyeceklerini pişirmek için kilden kap kacak yapmış, giyecek ihtiyacını gidermek için avladıkları hayvanların kürklerini kullanmıştır. İnsanoğlu güzelleşmek için yüzünü çeşitli bitkisel ve madensel boyalarla (malahit, kurşun (II) sülfür vb.) boyamıştır. Başlangıçta ne işe yaradığını pek bilmeseler de günümüzün vazgeçilmezleri arasında yer alan ve o dönemlerde bazı hastalıkların tedavisinde, yiyeceklerin uzun süre saklanmasında, hayvan besiciliğinde ve temizlik işlerinde kullanılan tuzu keşfetmişlerdir. Malahit SORU I. Madenlerin işlenmesi II. Yaraların iyileştirilmesi III. Yiyeceklerin saklanması Antik dönemlerden süregelen bazı maddeler ve kullanım alanları Madde Kullanım Alanı Kil Seramik ve porselen yapımında Kireç Yemek tuzu 8 Kimya endüstrisinde ve inşaat işlerinde Kimya sanayinde, besin maddesi olarak ve yiyeceklerin saklanmasında Palme Yayıncılık Yukarıda verilenlerden hangileri eski çağlarda tuzun kullanım alanlarındandır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III D) I ve III Eski çağ insanları besinleri uzun süre bozulmadan saklamak, bazı hastalıkları tedavi etmek, yiyecekleri tatlandırmak ve hayvanların beslenmesi gibi bir çok alanda tuzu kullanmışlardır. Yanıt C E) I, II ve III Hastalıktan korunma ve tedavi amacıyla da bitkiler kullanılmıştır. Nane, safran, maydonoz ve ısırgan otu bunlardan bazılarıdır. Bu bitkiler günümüzde de modern eczacılığın kullandığı ham maddelerin temelini oluşturur. İnsanlar, bazı maddelerin yararlarını da farklı şeyler ararken tesadüfen bulmuşlardır. Kükürt buharı ile ağartma, ısıtma, mayalama, çözme, kavurma, süzme, kristallendirme, damıtma gibi yöntemler buna örnek verilebilir. Kükürt buharını kullanarak kuru incir ve kuru kayısıyı ağartmışlardır. Damıtma yöntemi ile parfüm elde etmişlerdir. İnsanoğlu giysilerin boyanmasında da bitkileri kullanmıştır. Hayvan yünlerinden yapılan giyecekler, kıbrıs taşı (FeSO4), şap ve alizarin gibi boyar maddelerle boyanmıştır. SORU Şap Kağıt sanayinde, tekstil boyama işlemlerinde Kıbrıs taşı Tekstil boyamada ve su arıtılmasında A) Kesici aletler yapma Yün Tekstil işleri ve dokuma işlemlerinde C) Çanak–çömlek üretimi Kükürt Sülfürik asit, barut, lastik, gübre gibi birçok maddenin üretiminde Eski çağlarda yaşayan insanlar aşağıdakilerden hangisini yapmamıştır? B) Kumdan cam yapma D) Giyeceklerin boyanması Eski çağlarda insanlar demir, bakır, kalay gibi metalleri eritip kesici ve av aletleri yapmışlardır. Kumdan cam, topraktan çanak, çömlek ve testi yapmışlardır. Bitkisel ve madensel boyalarla yüzlerini ve giysilerini boyamışlardır. Çimento imalatını yapmamışlardır. E) Çimento imalatı Yanıt E Soru ÜNİTE ÜNİTE- 1- 1 KİMYA KİMYABİLİMİ BİLİMİ SİMYA İnsanların temel ihtiyaçlarını karşılamak için deneme–yanılma yoluyla keşfettikleri deneyimler, daha sonraları değersiz madenleri altına çevirme, bütün hastalıkları iyileştirme ve hayatı sonsuz biçimde uzatacak ölümsüzlük iksirini bulma uğraşına dönüşmüştür. Bu uğraşa simya (alşimi), bu uğraşı veren kişilere de simyacı (alşimist) denir. Simyacılar özellikle Felsefe Taşı adı verilen gizemli taşı keşfetme ve böylelikle hem metalleri altına çevirecek hem de ölümsüzlük iksirinin bulunmasının kolaylaşacağı gibi konularla uzun yıllar uğraşmışlardır. SORU Simyacıların ucuz metallerden .........I...... elde etme hayalleri vardır. ..........II......... yoluyla metalleri birbirine dönüştürmeye çalışmışlardır. ..........III.......... ilaç elde etmeye çalışmışlardır. Ölümsüzlük .......IV....... bulma uğraşındadırlar. I. altın II. Deneme-yanılma III. Bitkilerden Alşimist (Simyacı) IV. iksirini Yukarıda verilen cümlede bazı yerler boş bırakılmıştır. Aşağıdaki kavramlar boşluklara doğru olarak yerleştirilirse hangi seçenek boşta kalır? A) Bitkilerden B) Kükürt buharı C) İksirini D) Altın Yanıt B Palme Yayıncılık E) Deneme-yanılma Simya; ➢ Sistematik bilgiler içermez. ➢ Bir bilim dalı olarak kabul edilmemektedir. ➢ Simyacılar sadece deneme–yanılma yolu ile çalışırlar. ➢ Teorik temellere dayanmaz. ➢ Bilgi birikiminin olmadığı bilinmektedir. Simyacılara göre bir madde başka bir maddeye dönüşebilmektedir. Bundan yola çıkarak bazı temel metalleri altına dönüştürme yollarını aradılar. Bu dönüşüm; demir S bakır S kurşun S kalay S cıva S gümüş S altın şeklindedir. İlk olarak Mezopotamya, Eski Mısır, İran, Hindistan ve Çin'de uğraşılan simya bilimi zamanla yerini kimya bilimine bırakmıştır. Maddeler arasındaki etkileşimleri ve birbirlerine yaptıkları etkileri inceleyen kimya bilimi birçok meslek dalının da kullanıldığı, günlük yaşamda farkında olmasak da sürekli iç içe olduğumuz bir bilim dalıdır. İlaç, gübre, petrokimya, arıtım, ahşap işleme, boya-tekstil işlemleri vb. Lokman hekim, ölümsüzlük iksirini bulmaya çalışan simyacıların başında gelmektedir. Simya ile kimya arasındaki temel farklar aşağıda özetlenmiştir; Simya Kimya Bir bilim dalı değildir. Arayışlar bilimsel de- Bir bilim dalıdır. ğil ruhsaldır. Deneme ve yanılmaya dayalı çalışmalar Sistematik ve bilimsel yöntemlere dayalı içerir. çalışmalar içerir. Çalışmalar teorik temellere dayanmaz. Çalışmalar deneyseldir. Sistematik bilgi birikimi oluşmamıştır. Sistematik bilgi birikimi oluşmuştur. Eski çağlarda avlanma 9 ÜNİTE - 1 KİMYA BİLİMİ Simya Kimya ❶ Bir bilim dalıdır. ❷ Deneysel yöntemlerle çalışmalar yapar. ❸ Sınama – yanılma yöntemine dayanır. ❹ Sonsuz yaşama ulaşmak amacıyla ölümsüzlük iksirinin bulunacağı düşünülmüştür. ❺ Sistematik bilgi birikimi sağlamaz. ❻ Teorik temelleri vardır. Simya, bir bilim dalı değildir. Kimya biliminde ise sonsuz yaşama ulaşmak amacıyla ölümsüzlük iksirinin bulunacağı düşünülmemiştir. Dolayısıyla 1 ve 4 nolu kutular yer değiştirmelidir. Yukarıdaki tabloda simya ve kimya ile ilgili bilgiler verilmiştir. Buna göre, tablodaki yanlışlığı düzeltmek için numaralarla gösterilen hangi iki kutucuktaki bilgiler yer değiştirmelidir? A) 1 ile 4 B) 2 ile 4 C) 3 ile 6 D) 3 ile 5 E) 5 ile 2 Yanıt A IV III Simya bilimselli€e çok yak›nd›r. I Simyac›lar›n amac› en saf olan maddeyi elde etmektir. Simyada maddeyi alt›na çeviren insan› ölümsüzlü€e kavuflturan tafl felsefe tafl›d›r. II Damıtma, süzme gibi yöntemler simyacıların kullandığı bazı yöntemlerdendir. Simyanın diğer adı alşimidir. V Filiz Filiz’in elindeki balonların üzerinde yazılan simya ve simyacı ile ilgili bilgilerden hangisi yanlıştır? A) I B) II C) III D) IV Yanıt C E) V Aşağıdaki maddelerden hangisi eski çağ simyacılarının sınama–yanılma yoluyla keşfettikleri maddelerden biri değildir? A) Sülfirik asit B) Yemek tuzu D) Yün 10 C) Nayl on Yanıt C E) Tuz ruhu Soru ÜNİTE ÜNİTE--11 Maddenin Yapısı Hakkındaki İlk Düşünceler KİMYA KİMYABİLİMİ BİLİMİ Eski Yunan'lı filozoflar maddenin yapısı ile ilgili bir çok teori sunmuşlardır. Sicilyalı Empedokles (M.Ö 492–432) "Dört Öğe Kuramı" nı ortaya atan ilk filozoftur. Empedokles için ateş, hava, su ve toprak maddeyi oluşturan dört elementtir. Antik çağda yaşayan simyacılar elementi tanımlarken M.Ö 4. yüzyılda yaşayan Aristo, Empedokles'in dört element ögelerinden etkilenmiş ve bu dört elementi uygun bir şekilde düzenleyerek "ıslak, kuru, soğuk ve sıcak" kavramlarını açıklamıştır. Aristo'ya göre, tüm maddeler su, toprak, hava ve ateş olmak üzere dört ana elementten oluşmaktadır. Bu kabul tamamen düşünceye dayalı hiçbir denel gerçeklik Aristo'ya göre elementler temelini oluşturmaz. Aristo'nun bu dört elementinin ilkelerini de; kuruluk S ıslaklık S sıcaklık S soğukluk oluşturuyordu. Ayrıca dört ana element olarak kabul ettiği su, toprak, ateş ve havanın değişik şekillerde birleşmesi sonucu oluştuğunu ve bu maddelerin sıcak–ıslak, ıslak–soğuk, soğuk–kuru, kuru–sıcak gruplarından birine dahil olabileceğini varsaymıştır. Simyacılar uzun yıllar Aristo'nun bu görüşünü benimsemişler. Toprak Hava Ateş Su (Soğuk + Kuru) (Islak + Sıcak) (Sıcak + Kuru) (Soğuk + Islak) Palme Yayıncılık Soğuk + Islak S Su (sıvı) Soğuk + Kuru S Toprak (katı) Islak + Sıcak S Hava (gaz) Kuru + Sıcak S Ateş (Yanıcı) Simyacılarca uzun yıllar kabul gören dört element ve dört nitelik SORU Yunanlı filozof Aristo'nun bulmuş olduğu dört element felsefesinde yer almayan aşağıdakilerden hangisidir? A) Tuz B) Toprak C) Su Aristo'ya göre tüm maddeler su, toprak, hava ve ateş olmak üzere dört ana elementten oluşmaktadır. D) Ateş E) Hava Yanıt A SORU Aristo felsefesine göre, I. kuruluk II. soğukluk III. ıslaklık IV. sıcaklık Aristo'ya göre soğukluk ve ıslaklık suyun özellikleridir. hangileri suyun özellikleridir? A) I ve II B) II ve III C) III ve IV D) I ve III E) II ve IV Yanıt B Orta çağda günümüz bilim dünyasınca kabul edilen en önemli simyacı Cabir Bin Hayyan'dır. İlk defa modern anlamdakilere benzeyen deney araçlarını keşfetmiş ve birçok deney yapmıştır. 11 ÜNİTE - 1 Simyadan kimya bilimine aktarılan önemli bulgular arasında; ➢ Madenlerin işlenmesi ➢ Boyar maddeler hazırlama ➢ Alaşım hazırlama ➢ Barut üretimi ➢ Sabun üretimi ➢ Cam üretimi ➢ Mürekkep üretimi ➢ Kozmetik üretimi ➢ Metallerin karıştırılması ➢ Esans üretimi ➢ Seramik üretimi sayılabilir. KİMYA BİLİMİ Mürekkep SORU I. Boya üretimi Boya üretimi, madenlerin işlenmesi ve cam üretimi simyadan kimya bilimine aktarılan önemli bulgular arasındadır. II. Madenlerin işlenmesi III. Cam Yukarıdakilerden hangileri simyadan kimya bilimine aktarılan önemli bulgular arasındadır? A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III Yanıt E Palme Yayıncılık E) I, II ve III İmbik simyacıların keşfettiği basit bir damıtma aracıdır. J. J. Becher 12 Simyacılar bir çok araç – gereç geliştirmiş ve bugün laboratuvarda kullandığımız araçların bazılarının ilk hallerini de basit düzeyde kullandıkları anlaşılmıştır. ➢ Fırın ( ısıtma kabı) ➢ İmbikler (damıtma düzeneği) ➢ Potalar (eritme kapları) ➢ Saklama kapları vb. Simyacıların faaliyetleri tıp, felsefe, fizik, kimya, astroloji, din, metalurji gibi konuları da içerdiği için simyacı tarih boyunca bazı zamanlar doktor, kahin, filozof hatta büyücü olarak kabul edilmiştir. Simyacılar 17. yüzyılın ortalarına doğru yanma olayını açıklamaya çalışmışlardır. Bu amaçla Alman simyacı Johann Joachim Becher yanma olayını açıklamak üzere filojiston kuramını geliştirmiştir. Bu kurama göre, yanıcı maddeler, yanıcı olmayan bir kısım ve filojistondan (ateş ruhu) oluşur. Becher'e göre, metal oksitler birer element, metaller ise kül ve filojistondan oluşan birer bileşiktir. Eğer bir madde yandığında geride çok az kül kalmışsa madde çok fazla filojiston içeriyor demektir; filojistonu çok olan madde iyi yanan maddedir. Metaller yandıklarında filojiston (ruh) kaçar ve geriye metal oksitler (kül) kalır. Kimya bilim tarihinde önemli bir dönüm noktası olan deney 1774'te İngiliz bilim insanı Joseph Priestley (Jozif Pristli) tarafından yapıldı. Kırmızı cıva oksidin ısıtılmasıyla bir gazın oluştuğunu ve bu gaz içinde maddelerin daha iyi yandığını keşfeden Priestley, bu gazı, "filojistonu uzaklaştırılmış hava" olarak adlandırdı. Bu şekilde oksijen gazını keşfetmiş oldu. Aynı yıllarda İsveç'te Carl W. Scheele (Karl W. Şiyle) adlı bilim insanı da oksijen gazını "yakıcı hava" olarak adlandırmıştır. Fransız bilim insanı Lavoisier, 1777'de Priestley'nin yaptığı deneyleri kendi laboratuvarında tekrarlayarak yanma olayında maddelerin oksijen gazı [O2(g)] ile etkileştiğini ifade etti. Bu açıklamayla filojiston teorisi çürütülmüş oldu. Bu nedenle günümüzde pek çok kaynakta Lavoisier, kimyanın kurucusu olarak tanıtılmaktadır. Sülfürik asit (H2SO4) 18. yüzyılda Nicholas Le Blanc'ın sodyum karbonatı (Na2CO3) hammadde olarak kullanması ile sanayinin ilgi alanına girdi. Böylece sülfürik asit, altın ve gümüşün saflaştırılmasında, boyacılıkta yararlanılan bazı maddelerin hazırlanmasında ve metalürji alanlarında kullanılmaktadır. Ayrıca Rönesans döneminde, Hollandalı kimyacı Van Helmont (1577–1644) deneylerinde terazi kullanarak kimyasal çalışmalara nicelik kazandırmıştır. Soru ÜNİTE - 1 ÇÖZÜMLÜ SORULAR 1. Aristo felsefesine göre; 4. Atefl d II. Soğukluk III. Islaklık a Toprak IV. Sıcaklık Hava yukarıdakilerden hangileri toprağın özellikleridir? A) I ve II B) II ve III D) I ve IV KİMYA BİLİMİ I. Kuruluk c b C) III ve IV Su E) II ve IV Aristo’ya göre şekildeki döngünün gerçekleşebilmesi için a’dan d’ye doğru olan özellikler aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? A) Islaklık, Kuruluk, Sıcaklık, Soğukluk B) Sıcaklık, Soğukluk, Kuruluk, Islaklık 2. E) Sıcaklık, Islaklık, Soğukluk, Kuruluk Simya 3 Felsefe 4 Astroloji Yukarıdaki kavram haritasında simyanın günümüzdeki birçok bilim dalı ile ilişkilendirilmesi verilmiştir. 3. Buna göre, kutucuklarda verilenlerden hangisi bu bilim dallarından biri değildir? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 Palme Yayıncılık 5 D) Kuruluk, Soğukluk, Islaklık, Sıcaklık 2 1 Metalurji C) Kuruluk, Islaklık, Sıcaklık, Soğukluk Meteoroloji Tıp 5. Zn(k) + 2HCl(suda) ZnCl2(suda) + H2(g) Aristo'nun element tanımına göre, yukarıdaki reaksiyonda yer alan toprak, su ve hava elementlerinin sayısı, aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? E) 5 Toprak Su Hava A) 1 2 1 B) 1 1 2 C) 2 1 1 D) 1 2 3 E) 2 1 3 I. Simyacılar, deneme - yanılma yöntemine dayalı çalışmalar yapmışlardır. II. Simyacılara göre hem yaşlanmanın ve çürümenin engellenmesinde hem de ölümsüzlük iksirinin bulunmasında felsefe taşı kullanılır. III. Simyacılar, tarih boyunca maddeleri birbirine karıştırarak yeni maddeler elde etmeye çalışmışlardır. 6. Aşağıdakilerden hangisi simyanın temel hedeflerinden değildir? A) Kısa yoldan zengin olmak B) Ölümsüzlük iksirini aramak Yukarıda verilen yargılardan hangileri doğrudur? C) İnsanlığın ihtiyaçlarını gidermek A) Yalnız II D) Tüm evrenin dört elementten oluştuğunu ispatlamak D) II ve III B) I ve II C) I ve III E) I, II ve III E) Hastalıkların tedavisi için ilaç üretmek 13 1. ÇÖZÜMLER 4. Kuruluk ve soğukluk toprağın özellikleridir. Yanıt A a: Sıcaklık b: Islaklık c: Soğukluk d: Kuruluk Yanıt E 2. Simya çağında tıp, felsefe, astroloji, metalurji ile ilgili çalışmalar yapılmıştır. Fakat bu dönemde meteoroloji ile ilgili çalışmalar yoktur. Yanıt B 3. Simyacılar tarih boyunca maddeleri birbirine karıştırarak deneme - yanılma yöntemine dayalı çalışma yapmışlardır. Yaşlanmayı ve çürümeyi engellemek için felsefe taşı kullanılır. Yanıt E 14 5. Her katı toprak, her sıvı su her gaz hava olarak kabul edildiğinden toprak elementinin sayısı 1, su elementinin sayısı 2, hava elementinin sayısı 1'dir. Yanıt A 6. Simya, tüm evrenin dört elementten yani ateş, hava, su ve topraktan oluştuğunu ispatlama hedefinde olmamıştır. Yanıt D Palme Yayıncılık ÜNİTE - 1 KİMYA BİLİMİ TEST –- 11 TEST Soru Simyacılar bileşikleri elementlerine ayrıştırmışlardır. 3. Simyacılar damıtma işlemini gerçekleştirip bitki öz sularından esans ve parfüm elde etmişlerdir. Simyada elde edilen kazanımlar teorik temellere oturtulup, deneyler ile doğrulanması sonucunda kimya doğmuştur. 5. Simyacılar bir nevi filozofturlar. 6. Simyacılar birçok maddeyi sınama yöntemi ile keşfetmişlerdir. 7. 8. 9. Altın, toprak, demir, su maddeleri Aristo'ya göre dört elementtir. Simyacıların madde üzerinde çalışmaya sürüklenmeleri, doğada var olan maddelerden faydalanma isteğinden kaynaklanmaktadır. Simya bir bilim değildir. 10. Simyacılar tarımda birçok yöntemler geliştirerek verimi arttırmışlardır. 1. D 2. Y 3. D 4. D 5. D 6. D 7. Y 8. D 9. D 10. D Palme Yayıncılık 4. .............................. kuramına göre maddeler yanıcı ve yanıcı olmayan olmak üzere iki kısma ayrılır. 2. Aristo'ya göre, sıcak–kuru özelliğe sahip olan element .........................'tir. KİMYA BİLİMİ 2. 1. ÜNİTE - 1 TEST –teorik 1 temelleri yoktur. Simyanın 1. 3. Değersiz metalleri altına çevirme ile uğraşan kimselere .......................... denir. 4. Aristo'nun ileri sürdüğü, doğanın temel ilkeleri sıcaklık, soğukluk, kuruluk ve ..................................'tır. 5. Simyacıların kullandıkları aletlerden imbik................... işleminde kullanılır. 6. Simyacılar ............................... iksirini keşfetme çalışmaları yapmışlardır. 7. ............................ deneylerinde teraziyi kullanarak kimyasal çalışmalara nicel özellik kazandırmıştır. 8. Eski çağlarda yanma olayında maddenin yapısından ayrılıp gittiği varsayılan madde ............................... dur. 9. Metallerin eritilip birbirleriyle karıştırılarak kullanılması eski çağlarda ....................... aletleri yapımına katkı sağlamıştır. 10. Aristo tanımına göre demir katısı ........................... ve kuru niteliklerini taşır. 1. Filojiston 2. ateş 3. simyacı 4. ıslaklık 5. damıtma 6. ölümsüzlük 7. Van Helmont 8. filojiston 9. av 10. soğuk 15 1. KİMYA BİLİMİ I. Simyacıların ucuz metallerden altın elde etme hayalleri vardır. 3. II. Aristo’ya göre soğuk ve ıslak özelliği gösteren element sudur. III. Kimya, ölümsüzlük iksirini araştıran bilim dalıdır. IV. Eski çağlarda insanlar bazı bitkileri hastalıktan korunma ve tedavi amaçlı olarak kullanmıştır. Simyacılar ile ilgili; I. Filozofturlar. II. Doktordurlar. III. Bilim adamıdırlar. IV. Kahindirler. yukarıdakilerden kaç tanesi zaman içerisinde üstlendikleri deyimlerdendir? V. Aristo'ya göre oksijen gazı bir hava elementidir. 3 Yukarıdaki yargılardan kaç tanesi yanlıştır? 4. 1 F İ 2 V A N H E L M O E Ş N T O J İ S 1 2. Keflif Keflif de€il 3 A T O Palme Yayıncılık ÜNİTE - 1 AÇIK UÇLU SORULAR TEST –- 11 TEST N a. Deneylerinde teraziyi kullanarak kimyasal çalışmalara nicel özellik kazandıran Hollandalı kimyacıdır. b. Yanma olayında maddenin yapısından ayrılıp gittiği varsayılan maddeye verilen isimdir. c. Aristo'ya göre özellikleri sıcak ve kuru olan elementtir. Yukarıdaki bulmacada verilen cevaplarla soruların eşleştirilmesi nasıldır? K›br›s tafl› Petrol Cam Seramik Barut 1b, 2a, 3c Mürekkep 5. Atefl Deri boyamas› Sıcak Yukarıdaki tabloda eski dönemlerdeki simyacılara ait olan keşif olanlar ve olmayanlar “P” şeklinde işaretlenmiştir. Buna göre, hangileri yanlış işaretlenmiştir? X Toprak Hava Islak Soğuk Y Eski çağlarda simyacılar tarafından hazırlanan yukarıdaki şemada X ve Y yerine yazılması gerekenler nedir? X: Kuru, Y: Su Cam, Barut 16 Soru 1. 4. Simyada Aristo döngüsü denilen kavrama göre elementler arasında sürekli bir dönüşüm vardır. Ateş havaya, hava ise aşağıdakilerden hangisine dönüşür? Buna göre; A) Toprak I. Sabun üretimi B) Taş D) Su C) Kum E) Bakır II. Bitkilerden boya maddesi elde etmek III. Madenlerin işlenmesi yukarıda verilenlerden hangileri simyacıların yapmayı ve elde etmeyi öğrendikleri şeylerden biridir? A) Yalnız I B) I ve II D) II ve III C) I ve III E) I, II ve III 5. Aristo, doğada bulunan elementleri toprak, hava, su ve ateş olarak sınıflandırmıştır. Buna göre, aşağıda verilenlerden hangisi Aristo’nun element tanımına göre doğru sınıflandırılmıştır? 3. Toprak Su Hava A) Kıbrıs taşı Kolonya Su buharı B) Alkol Cıva Azot gazı C) Altın Helyum gazı Deniz suyu D) Demir Kıbrıs taşı Klor gazı E) Tuz Su buharı Cıva Yukarıdaki cümlede boş bırakılan yere yazılması gereken uygun bilim insanı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? Palme Yayıncılık 2. Yanma olayını bugün bilinen anlamda tanımlayarak, filojiston kuramını geçersiz kılan bilim insanı ................................. ........'dir. A) Lavoisier B) Van Helmont C) Nicholas Le Blanc D) Aristo E) Robert Boyle I. ( ) Simyacılar kendilerinden sonra gelen nesiller için bir temel vermemişlerdir. II. ( ) Simyacılar; maddeleri, sonsuz zenginlik sağlayacağına inandıkları için altına dönüştürme çabasındaydılar. 6. III. ( ) Simyacıların çalışmalarında bilimsel olmayan batıl inançlar yer alır. IV. ( Buna göre; I. Kükürt buharı ile ağartma ) Simyacıların diğer adı alşimisttir. II. Süzme V. ( ) Bilim tarihçileri simyayı ilkel kimya, yani olgunlaşmamış bilim olarak görmüşlerdir. III. Damıtma yukarıda verilen yöntemlerden hangileri kimyaya, simyacılar tarafından kazandırılmıştır? Yukarıdaki cümlelerin doğru (D) ya da yanlış (Y) olduğuna karar veren bir öğrenci kaç numaralı bilginin yanlış olduğunu söyleyebilir? A) I B) II C) III D) IV 1. E Simyacılar, çalışmaları sırasında günümüz kimyasının da temelini teşkil eden bazı yöntemler kullanmışlardır. A) Yalnız II E) V 2. A B) Yalnız III D) I ve III 3. A 4. D 5. A 6. E C) I ve II E) I, II ve III 17 KİMYA BİLİMİ Simyacılar adi elementlerden mükemmel element olarak adlandırdıkları altın elementine ulaşma çabaları sırasında insanlık için önemli olan ve hayatlarını kolaylaştıran pek çok şeyi yapmayı ve elde etmeyi öğrenmişlerdir. ÜNİTE - 1 TEST – 1 Aşağıda verilen yargılardan hangisi yanlıştır? 10. Aşağıda verilen yargılardan hangisi yanlıştır? KİMYA BİLİMİ A) Kimyayı simyadan ayıran en önemli özellik ölçmeye dayalı olmasıdır. A) Simyacıların yaptığı çalışmalar düşünceye dayalı olmuştur. B) Simyacılara göre, yanma olayında maddenin yapısından ayrılıp gittiği varsayılan madde filojistondur. B) Simyacıların çalışmaları bilimsel değil, ruhsaldır. C) Simyacılar bir çok maddeyi tesadüfen keşfetmiştir. C) Simyacılar yaptıkları çalışmalarda kontrollü deneylerden yararlanmışlardır. D) Simyacılara göre, en mükemmel metal demirdir. E) Simyanın diğer adı alşimidir. D) Tuz, eski çağlarda gıdaların saklanmasında ve yaraların iyileştirilmesinde kullanılmıştır. E) Kesici alet ve esans üretimi simyacıların buluşlarındandır. 11. I. Sabun üretimi II. Safran, maydonoz ve ısırgan otundan ilaç yapmak III. Kükürt buharı ile meyveleri ağartmak Yukarıdakilerden hangileri kimya biliminden öncede bilinmektedir? 8. A) Yalnız I – Kimya D) II ve III – Arkeoloji – Fizik – Tıp – Astronomi Yukarıdakilerden kaç tanesi simyanın katkı sağladığı bilim dallarındandır? A) 1 B) Yalnız II B) 2 C) 3 D) 4 C) I ve II E) I, II ve III Palme Yayıncılık ÜNİTE - 1 7. 12. Aristo'ya göre tüm maddeler 4 ana elementten oluşmuştur. E) 5 1 Kuru Sıcak Atefl Hava d a Soğuk 2 Toprak c Toprak Hava b Su 9. 18 Buna göre, yukarıda verilen şemada 1 ve 2 nolu yerlere aşağıdakilerden hangileri getirilmelidir? Aşağıdakilerden hangisi eski dönem simyacılarının yaptığı uygulamalardan değildir? 1 2 A) Alaşım yapımı A) Ateş Işık B) Plastik yapımı B) Ateş Islak C) Cam üretimi C) Demir Serin D) Boya üretimi D) Altın Işık E) Tuz elde edilmesi E) Ateş Serin 7. C 8. E 9. B 10. D 11. E 12. B Soru KİMYA NE İŞE YARAR? Organik Kimya Analitik Kimya KİMYA BİLİMİ Evrende kütlesi ve hacmi olan her şeye madde denir. Palme Yayıncılık Başlıca Kimya Disiplinleri ÜNİTE - 1 Simyadan kimyaya geçiş sürecinde insanoğlunun doğadaki maddeler ile olan ilişkisini, hastalıkları iyileştirmede gösterdiği çabaları, zengin olma hayali peşinde koşarken maddelerden nasıl yeni maddeler elde edebildiğini öğrendiniz. Bütün bu uğraşların sonucunda elde edilen bilgiler özellikle Orta Çağ'ın sonlarına doğru daha bir sistematik halde kaydedilmeye başlanmıştır. Bunun sonucu olarak bir bilim insanı incelediği bir çalışmada kendine göre eksik gördüğü yönleri tamamlama yoluna gitmiş veya yanlış gördüğü bilgileri değiştirmiştir. Elde edilen bilgi ve bulgular teorik temellere oturtulmuş, deney ve gözlemler ile desteklenip sistematik bir bilgi haline dönüştürülmüştür. Sonuç olarak adına kimya denen felsefi ve teorik temelleri olan bilimsel yöntemler ile çalışan bir bilim ortaya çıkmıştır. Maddenin yapısını, bileşimini, maddelerin birbirine dönüşümünü inceleyen bilim dalına Kimya denir. Maddeyi oluşturan atom ve moleküller, maddenin yapısındaki değişme, maddenin diğer maddelere karşı ilgisi ve verdiği tepkimeler, kimyanın çalışma alanlarını oluşturur. Ayrıca farklı element atomlarının birbirleriyle olan etkileşimlerini, birleşme yasalarını ve belirli amaçlar için bu özellik ve etkileşimlerden nasıl yararlanılabileceğini inceler. Kimyacılar; güneş pilleri, transistörler ve fiber optik kablolar gibi elektronik aletleri geliştirmek için yeni maddeler sentezler; fizik ve mühendislikle ortak konular üzerine çalışır; kanser ya da AIDS’e karşı yeni ilaçlar geliştirmek için farmakoloji ve tıp alanlarında ortak çalışmalar yapar. Kimya, “gelişimini tamamlamış” bir bilim olmasına rağmen hala yanıtlanmamış sorular ve açıklanmamış olaylara cevap vermesi gerekmektedir. Modern tıbbın ihtiyaç duyduğu ilaçları sentezlemede ve modern teknolojide, olağanüstü özellikler taşıyan yeni maddelerin üretimi için yöntemler geliştirmelidir. Toplum, kirlilik kontrolünde geliştirilmiş yöntemlere, ender bulunan maddelerin yerini alabilecek şeylere, zehirli atıkların tehlikesiz bir şekilde yok edilmesine ve yakıtlardan enerji elde edilmesinde daha etkin yollara gereksinim duymaktadır. Bu ihtiyaçları karşılayacak en temel dal kimyadır. Bu nedenle kimya ile uğraşan bilim insanları çalışmaları kolaylaştırmak amacıyla kimyayı birçok alt dallara ayırmışlardır. Kimya deneydir. Nükleer Kimya KİMYA Anorganik Kimya Fizikokimya Biyokimya 1934 de, Wallace ve arkadaşları ilk sentetik lif olan naylonun üretimini gerçekleştirdiler. Kimya öğrencileri günümüzde bu polimerlerin başka bir türünü genel kimya laboratuvarlarında gerçekleştirebilirler. 19 ÜNİTE - 1 Analitik Kimya: Analitik kimya, kimyasal ölçüm bilimidir. Maddelerin kimyasal bileşiminin nitel ve nicel olarak belirlenmesini, yapılarını ve fonksiyonlarını inceleyen kimyanın alt disiplinidir. Analitik kimyacılar bu amaca yönelik yeni yöntemler, ölçüm aletleri, aygıtlar ve deney düzenekleri geliştirmeyi hedefler ve bunları gerçekleştirecek deneyleri tasarlar ve yaparlar. KİMYA BİLİMİ Fizikokimya: Fiziksel yöntemlerin kimyaya uygulanmasından ortaya çıkmıştır. Fizik ile kimya arasında yer almaktadır. Zaman içerisinde gelişen fizikokimya anabilim dalı, termodinamik, elektrokimya, kimyasal kinetik, polimer kimyası, çekirdek kimyası, kuantum kimyası, spektroskopi ve istatistik, termodinamik gibi alt bilim dallarına ayrılmıştır. Fizikokimya laboratuvarı Fizikokimyasal çalışmalar makroskobik ve mikroskobik yaklaşımlarla iki farklı şekilde yürütülmektedir. Miktarı, hacmi, basıncı ve sıcaklığı ölçülebilecek kadar büyük olan maddeler makroskobik yaklaşımla deneysel olarak incelenebilmektedir. Termodinamik, elektrokimya, kimyasal kinetik ve polimer kimyası içindeki incelemeler makroskobiktir. Atom, elektron, iyon ve molekül gibi çok küçük parçacıklar mikroskobik yaklaşımla kuramsal (teorik) olarak incelenir. Palme Yayıncılık Kısaca fizikokimya, sıcaklık, basınç, derişim gibi fiziksel etkenlerin madde ve tepkimeler üzerine etkisini inceler. Friedrich Wöhler 1828 yılında Alman kimyacı Friedrich Wöhler KCN bileşiğinden yola çıkarak seri tepkimeler sonucunda organik bileşik olan üreyi elde etmiştir. O NH4CNO ¡ H2N – C – NH2 Amonyum siyanat Üre Organik Kimya: Günümüzden yaklaşık 200 yıl öncesine kadar organik bileşiklerin kaynağı yalnızca canlılardı. Bu yüzden canlı varlıklardan elde edilen bileşiklerin kimyasına "organik kimya" denilmektedir. 1900'lü yıllarda kimyacılar birçok organik maddeyi laboratuvarda sentezlemeyi başardılar. Organik kimyada temel elementler karbon (C) ve hidrojen (H) dir. Bu elementlerin yanında başta oksijen (O) olmak üzere azot (N), kükürt (S), fosfor (P) ve klor (Cl) gibi elementler bulunmaktadır. Organik kimya ağırlıklı olarak karbon bileşiklerinden oluşur. Bilinen bütün bileşiklerin yaklaşık % 95'ini tek başına karbon yapmıştır. Bu nedenle organik kimyaya "Karbon Kimyası"da denir. Ancak karbondioksit (CO2), sodyum karbonat (Na2CO3) ve potasyum siyanür (KCN) gibi bileşikler, karbon elementi içermelerine rağmen inorganiktir (anorganik). Fakat tüm organik bileşikler karbon elementini içerir. Organik kimya tıp, sağlık bilimleri, mikrobiyoloji, ilaç kimyası, petroloji, boya kimyası, biyokimya, tekstil kimyası, tarım ve daha birçok dalı kapsar. İnorganik (Anorganik) Kimya: Element, bileşik ve karışımların yapısını, aralarındaki ilişkiyi inceler. Bunu yaparken fiziksel ve kimyasal etkileşimleri göz önünde bulundurur. Maddenin ölçülebilen bütün özelliklerini ortaya koymaya çalışır. Biyokimya: Canlıların (hayvan, bitki ve mikroorganizma biçimindeki) yapısında gerçekleşen kimyasal olayları, bunların sonuçlarını ve etkilerini inceleyen kimya disiplinidir. Biyokimyanın temel amaçları hücrenin temel bileşenleri olan protein, karbonhidrat, yağlar gibi organik bileşiklerin yanında aminoasitlerin, vitaminlerin ve inorganik maddelerin yapısal ve nicel çözümlemelerini yapıp hücredeki olayların döngüsünü açıklığa kavuşturmaktır. Ayrıca canlıdaki besin-enerji döngüsünün kimyasal süreçlerinin belirlenmesi, kalıtsal özelliklerin kimyasal yapıları gibi yaşam süreçlerinin araştırılması da biyokimyanın konusudur. 20 Soru Genetiği kopyalanmış koyun Dolly ÜNİTE - 1 Nükleer (Çekirdek) Kimya: Atomların çekirdeklerinden kaynaklanan olayların tümünü inceler. Atom altı parçacıkların (elektron, proton, nötron, pozitron) bulunmasını ve enerji parçacıklarının (foton, nötrino, gluon...) bulunmasını inceleyen kimya alt disiplinidir. KİMYA BİLİMİ Çekirdek kimyasının temel konularından biri radyoaktifliktir. Atom altı düzeyde meydana gelen temel değişmeler olan radyoaktif bozunmada bir element başka bir elemente dönüşür. Nükleer santral Günümüzde yapay radyoaktifliğin kaynağı nükleer reaktörlerdir. Bu reaktörlerde nükleer enerjinin yanında bir çok radyoaktif izotop elde edilmekte ve bu radyoaktif izotoplar birçok alanda kullanılmaktadır. Elektrokimya: Maddenin elektriksel yapısını, elektrik enerjisi ile kimyasal değişimler arasındaki ilişkiyi inceleyen kimya alt disiplinidir. Marie Curie Elektrokimyanın pratik uygulamalarına; elektrik güç kaynakları olarak yakıt hücreleri ve pillerin yapımı, başlıca kimyasalların üretimi, metallerin arıtımı ve kontrolü örnek verilebilir. Metalurji, madenlerin saflaştırılması, metal kaplamacılığı, elektronik sanayi ve daha birçok alanda elektrokimyasal yöntemler ve buluşlardan faydalanılır. Çekirdek tepkimeleri ile ilgili çalışmalarıyla Nobel barış ödülü almıştır. SORU A) Tıp B) Farmakoloji C) Astronomi D) Metalurji Astronomi kimyanın uğraş alanı değildir. Yanıt C E) Petroloji SORU Element, bileşik ve karışımların yapısını, aralarındaki ilişkiyi fiziksel ve kimyasal etkileşimleri göz önünde bulundurarak inceleyen kimya disiplinine.................................... denir. Element, bileşik ve karışımların yapısını, aralarındaki ilişkiyi, fiziksel ve kimyasal etkileşimleri göz önünde bulundurarak inceleyen kimya disiplinine inorganik kimya denir. Yukarıda verilen cümlede boş bırakılan yere gelmesi gereken kelime aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) Fizikokimya B) İnorganik kimya Palme Yayıncılık Aşağıdakilerden hangisi kimyanın uğraş alanlarından değildir? Henry Becquerel Fransız bilim insanı Henry Becquerel 1896 yılında mineralleri incelerken bazılarının güneş ışığında bekletildikten sonra karanlığa konulduğunda kendiliğinden ışık oluşturduklarını görmüş. Yine bir gün incelemek üzere laboratuvara getirdiği uranyum mineralini masasının çekmecesine koymuş bir kaç gün sonra aynı çekmecedeki fotoğraf filminin bozulduğunu film ile uranyum minerali arasında bulunan anahtarın resminin filmde olduğunu görmüş. Bu durumu inceleyen Becquerel uranyum cevherinden kaynaklanan ve görünmeyen ışınların görünen ışınlar gibi fotoğraf filmlerine aynı etkiyi yaptığını tespit etti. C) Organik kimya D) Analitik kimya Yanıt B E) Biyokimya Ayrıca kimya; ilaç, gübre, petrokimya, arıtım, ahşap işleme, boya-tekstil endüstrilerinde de varlığını sürdürmektedir. Kısaca bu endüstrilere de şu şekilde değinebiliriz. İlaç Nedir? Canlılarda hastalıkların tanısı, önlenmesi ve tedavi amacıyla kullanılan, vücut fonksiyonlarını koruyan, değiştiren ve düzenleyen kimyasal maddelerdir. İlaç kullanımı milattan önceki tarihlerde, bitkilerin ve hayvanların bazı parçalarının hastalıkları iyileştirdiği veya yaralanan insanlara iyi geldiği farkedildiğinde başlamıştır. İlaçlar doğal kaynaklardan ya da yapay (sentez) yollardan elde edilir. Ağrı kesici ilaçlar, kanser önleyici ilaçlar, hayat kurtaran antibiyotikler ve yaşam kalitemizi etkileyen diğer birçok madde de kimya endüstrisinde üretilen maddelerden bazılarıdır. Luigi Galvani İlaç 1791 yılında İtalyan Hekim Luigi Galvani (17371798) durgun elektrik üreten bir makinaya tesadüfen değen ölü bir kurbağa bacağında sert kasılmaların olduğunu gözlemlemiştir. Bu olayı elektrik akımıyla açıklayan Galvani elektriğin yalnızca canlı dokularda akabileceğini savunmuştur. Kendi adını taşına ilk pili üretmiştir. 21 ÜNİTE - 1 KİMYA BİLİMİ I. ( ) Organik kimyada temel elementler karbon ve hidrojendir. II. ( ) Nükleer kimya atom altı parçacıkların yapılarını inceler. III. ( ) Organik kimyaya oksijen kimyası da denir. IV. ( ) Nükleer kimya atomların çekirdeklerinden kaynaklanan olayların tümüne denir. III. Y ( ) Fizikokimya, hayvan, bitki ve mikroorganizma biçimindeki tüm canlıların yapısında gerçekleşen kimyasal olayları inceleyen kimya disiplinidir. V. Y V. I. D II. D IV. D Yukarıdaki cümlelerin doğru (D) ya da yanlış (Y) olduğuna karar veren bir öğrenci kaç tane bilginin yanlış olduğunu söyleyebilir? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 Yanıt B E) 5 IV II III Biyokimya Nükleer kimya V Organik kimya Fizikokimya I Analitik kimya Ulya Ulya'nın elindeki balonların üzerinde yazılanlardan hangisi maddelerin kimyasal bileşiminin nitel ve nicel olarak belirlenmesini, yapılarını ve fonksiyonlarını inceleyen kimyanın alt disiplinidir? A) I B) II C) III D) IV Yanıt A E) V Maddenin elektriksel yapısını, elektrik enerjisi ile kimyasal değişimler arasındaki ilişkiyi inceleyen kimya alt disiplinine ............. ...................... adı verilir. Yukarıda verilen cümlede boş bırakılan yere gelmesi gereken kelime aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) Analitik kimya B) Biyokimya C) Elektrokimya D) Nükleer kimya E) Anorganik kimya 22 Yanıt C Soru ÜNİTE - 1 Arıtım KİMYA BİLİMİ Temel yaşam kaynağı olan suyun evsel veya endüstriyel amaçlarla kullanıldıktan sonra ıslah edilmesi işidir. Arıtma fiziksel, kimyasal veya biyolojik yollarla yapılabilmektedir; ➢ Kimyasal arıtım, atık suyun hızlı ve yavaş karıştırma ünitelerinde çeşitli kimyasallar eklenip, bu kimyasalların atık suyun içindeki kirleticiler ile reaksiyona girerek çökelmesi ile oluşur. ➢ Biyolojik arıtım, evsel veya endüstriyel atık suların oksijenli veya oksijensiz bakteriler yardımı ile biyolojik olarak parçalanması ile gerçekleşir. Çözünmüş haldeki organik maddeler, azot ve fosfor gibi kirletici unsurlar giderilir. ➢ Fiziksel arıtım, hiçbir kimyasal veya bakteri kullanmadan mekanik işlemlerle fiziksel olarak atık suyun içindeki yağ ve kaba atıkların uzaklaştırılması işlemidir. Gübreleme Gübre Bitkilerin büyümesi için gerekli olan doğal ya da yapay maddelere gübre denir. Gübreler toprağın verimini arttırır ya da bir önceki ürünün yetişmesi sırasında toprakta eksilen maddeleri tamamlar. Eski çağlarda insanlar ürün verimini arttırabilmek için toprağa odun külü, öğütülmüş kemik tozu, hayvan dışkıları ve çürümüş bitkilerden gübre olarak yararlanmıştır. Petroloji–Petrokimya Ahşap İşleme Ağacın fiziksel özelliklerini belirlemek üzere yapılan çalışmalar sonucu ahşap kimyası bir disiplin olarak karşımıza çıkar. Yapı ve mobilya kerestesi olarak kullanılan ağaç malzeme iyice nemlendirilip preslerde şekil verilerek kurutulduğunda almış olduğu şekli muhafaza eder. Kerestenin kullanılan amaca göre sertliğinin, dayanıklılığının ve işlenebilirliğinin değiştirilmesi için içine çeşitli metal, metal alaşımları ve mineral yağlar katılarak doyurulup preslenir. Preslemede ince tahta levhalar suni tutkal ile yapıştırılıp preslenirse oldukça dayanıklı malzemeler elde edilir. Bu şekilde işlenerek elde edilen malzemeye ahşap denir. Sunta, kontrplak, MDF bunlara örnek verilebilir. Ahşabın tümüyle yanmaz hale getirilmesi imkansızdır. Ancak alınan önlemler ile alevlenmesi geciktirilir ve tutuşma süresi uzatılabilir. Bu nedenle ahşap yüzeyi yangından koruyucu bir tabakayla kaplanır. Ahşaptan yapılmış malzeme Palme Yayıncılık Kayaç bilim olarak da bilinen petroloji, kayaçların kimyasal bileşimini, yapısını, bulundukları yerleri, dünyadaki dağılımlarının fizikokimyasal şartlarını ve jeolojik oluşum süreçlerini inceler. Bu çalışmalar ile petrol mühendisliği gibi birçok çalışma alanı belirlenmiştir. Petrol mühendisliği; ham petrol ve doğalgaz yataklarının araştırılmasını, sondaj ve petrol çıkarılmasını sağlar. Petrol mühendislerinin yer altından çıkardığı petrolün rafinerilerde işlenmesi sürecinde devreye petrokimya sanayi girer. Petrol ve doğal gazdan elde edilen hammaddelerden yakıt olarak kullanılanların dışındaki birçok kimyasal maddeleri kapsayan petrokimya ürünleri kauçuk, yapay lif, plastik, deterjan, gübre, tarım ilacı, böcek ilacı, boya ve çeşitli çözücülerin (solvent gibi) üretiminde kullanılır. Bunun yanında uçak, inşaat, otomobil, tekstil, patlayıcı ve gıda gibi birçok sanayi alanında kullanılır. Bez dokuma tezgahı Boya–Tekstil İşlemeleri Yüzeyleri renklendirmek, dış etkilerden ve korozyondan korumak, süslemek amacıyla kullanılan kimyasal maddelere boya denir. Orta çağ'da boya, ahşap yüzeylerin korunmasında kullanılmıştır. O dönemlerde boyalar ancak saraylarda, ibadet hanelerde ve aristokrasi sınıfının evlerinde mobilyaların korunmasında ve dekoratif malzeme olarak kullanılmıştır. Günümüzde ise boya teknolojisi, nanoteknolojiden faydalanarak kolay sürülen, yanmayan, ışıkta ya da yağmurda kendisini temizleyen boyalar üretilmiştir. Dokumacılık olarak da bilinen tekstil; çeşitli iplik ya da lif türlerinin belirli desenlerde birleştirilmesiyle kumaş ya da bez haline getirilmesi işidir. Eski çağlarda dokuma işlemi pamuğa dayalı olarak bez, keten gibi kumaşlar üretilebilmiştir. Dokuma sanayinde üretilen ürünlerde esneklik ve dayanıklılık başlıca aranan özelliklerdir. Araştırma ve geliştirmelerde yapılan çalışmalarda kumaş dokuma, iplik hazırlama, boyama yöntemleri ve boya türlerini ekonomik yollardan elde etmek üzere birçok makine ve üretim teknikleri geliştirilmiştir. Halı dokuma tezgahı 23 ÜNİTE - 1 KİMYA BİLİMİ I. ( ) Boya ilk çağlardan beri kullanılan dekoratif bir malzemedir. I. D II. ( ) Günümüzde ilaçlardan hastalıkların tanınmasında ve önlenmesinde faydalanılır. II. D III. ( ) Gübreleme toprağın verimini arttırır. IV. ( ) İlaçlar sadece doğal kaynaklardan elde edilir. V. ( ) Günümüzde boya sanayi, nanoteknolojiden faydalanmaktadır. III. D IV. Y V. D Yukarıdaki cümlelerin doğru (D) ya da yanlış (Y) olduğuna karar veren bir öğrenci kaç tane bilginin doğru olduğunu söyleyebilir? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 Yanıt D E) 5 Yüzeyleri renklendirmek, dış etkilerden ve korozyondan korumak, süslemek amacıyla kullanılan kimyasal maddelere ....................... denir. Yukarıda verilen cümlede boş bırakılan yere gelmesi gereken kelime aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) boya B) cam D) kireç C) çimento Yanıt A E) sabun IV II III Petrokimya Gübre V Boya Tekstil I İlaç Zehra Zehra'nın elindeki balonların üzerinde yazılanlardan hangisi bitkilerin büyümesi için gerekli olan doğal ya da yapay olarak toprağa verilmesi gereken maddedir? A) I 24 B) II C) III D) IV Yanıt B E) V Soru 6RĊXN 6RĊXN Nemli Su Su Nemli 6LP\DF×ODU×Q(OHPHQW6HPEROOHUL Su Nemli 6RĊXN $WHċ 6LP\DF×ODU×Q(OHPHQW6HPEROOHUL 6LP\DF×ODU×Q(OHPHQW6HPEROOHUL Su Su Su Antik Dönem Kimyasal Semboller $WHċ Su Su Su $WHċ TRSUDN 6LP\DF×ODU×Q(OHPHQW6HPEROOHUL Eski çağlarda farklı ülkelerde ya da farklı coğrafi bölgelerde simya ile uğraşan insanlar 6LP\DF×ODU×Q(OHPHQW6HPEROOHUL Su Su $WHċ TRSUDN Su Su Su KİMYA KİMYABİLİMİ BİLİMİ kendi kullandıkları yazı dilleri ile yaptıkları çalışmaları kaydetmişlerdir. Simyacılar yaptıkları çalışmaları $WHċ kullanmışlardır. Bu işlemi Su Su simgeleri Su kaydederken daha çok kendilerinin belirlediği TRSUDN 6LP\DF×ODU×Q(OHPHQW6HPEROOHUL yaparken tamamen kendi yaratıcılıkları etkili olmaktadır. Bu iş için belli bir kurala uymamışlardır. Su $WHċTRSUDN Su Su TRSUDN Su ÜNİTE ÜNİTE--11 KİMYANIN SEMBOLİK DİLİ Su TRSUDN John Dalton (1766-1844) Su TRSUDN Atomları dairelerle göstermiş, farklı element atomlarını göstermek için daire içinde farklı simgeler veya element isminden bir veya iki harfin yazılmasını önermiştir. TRSUDN h TRSUDN Kurşun 6LP\DF×ODU×Q ED]× HOHPHQW VHPEROOHUL Simyacıların bazı element sembolleri 6LP\DF×ODU×Q VHPEROOHUL Kimyasal Element Kavramı 6LP\DF×ODU×Q ED]× HOHPHQW VHPEROOHUL 6LP\DF×ODU×Q ED]× HOHPHQW VHPEROOHUL Rönesans dönemi bilim insanları element kavramını yeniden yorumlamışlardır. Bu dö6LP\DF×ODU×Q VHPEROOHUL nemde Robert Boyle'nin yaptığı tanıma göre, element; kendinden daha basit maddelere dönüşmeyen ve aynı türdeki taneciklerden oluşan saf maddedir. 6LP\DF×ODU×Q ED]× HOHPHQW VHPEROOHUL 6LP\DF×ODU×Q VHPEROOHUL 6LP\DF×ODU×Q ED]× HOHPHQW Ancak radyoaktifliğin keşfi ile atomun alt parçacıklarına (proton, nötron,VHPEROOHUL elektron) kadar 25 tanımını yapmıştır. Bu tanıma göre, 1808 yılında John Dalton modern anlamda element her element atom adı verilen taneciklerden oluşmuştur. Atomlar elementin kendi özelliğini gösteren en küçük anlamlı parçacıklardır. 25 Her elementin kimyasal özelliği farklıdır. Bu yüzden elementlerin her birinin farklı bir isimle ifade edilmesi gereklidir. Elementlerin her biri ayrı bir sembol ile ifade edilir. Elementlerin ilk kez sembolleriyle kullanımı Berzelius tarafından yapılmıştır. 25 6LP\DF×ODU×Q VHPEROOHUL 25 Palme Yayıncılık parçalanması sonucu tanımlama geçerliliğini yitirmiştir. Ayrıca bu element tanımının bir sakıncası da kireç, sodyum hidroksit, su, yemek tuzu gibi zor ayrışan bileşiklerin belli bir süre 6LP\DF×ODU×Q ED]× HOHPHQW VHPEROOHUL 6LP\DF×ODU×Q VHPEROOHUL element olarak kabul edilmesidir. 6LP\DF×ODU×Q VHPEROOHUL 25 - - 25 ELEMENTLER VE SEMBOLLERİ Aynı cins atomların bir araya gelmesiyle oluşan maddelere element adı verilir. Farklı elementlerin atomları ise birbirinden farklıdır. Örneğin, altın elementini oluşturan atomların hepsi birbirine benzerdir. Altın elementi Altın atomları Altın elementinin atomları birbirinin benzeridir. Elementlerin özellikleri Jöns Jacob Berzelius (1779-1848) Elementlerin kimyasal sembollerinin yazılması için günümüzde de kullandığımız sistematik bir yaklaşım getirmiştir. ➢ Yapılarında tek cins atom vardır. ➢ Homojen yapılıdırlar. ➢ Fiziksel ve kimyasal yollarla daha basit maddelere bölünemezler. ➢ Saf maddelerdir. ➢ Erime ve kaynama sıcaklıkları belirlidir. ➢ Belirli bir öz kütle değerleri vardır. 25 T TR T ÜNİTE - 1 Elementler aynı cins atomlardan oluşmalarına rağmen yapılarına göre üç sınıfa ayrılır. ➢ Monoatomik (tek atomlu) elementler: Sadece bir tane atom içeren elementlerdir. Örneğin; altın, bakır, gümüş, argon vb. ➢ Diatomik (iki atomlu) elementler: İki atomdan meydana gelen KİMYA BİLİMİ moleküllerden oluşan elementlerdir. Örneğin; azot, hidrojen, klor vb. Molekül, iki veya daha fazla atomun kimyasal bağlarla bağlandığı yapılardır. Atom yapılı element ➢ Poliatomik (çok atomlu) elementler: Üç veya daha fazla aynı cins atomun oluşturduğu moleküllerden oluşan elementlerdir. Örneğin; ozon (O3), fosfor (P4), kükürt (S8) vb. Elementlerin sembolleri ➢ İnsanlar elementleri kendi ana dillerinde adlandırmışlardır. Örneğin, 1649 yılında Hennig Brand (Henning Brand), deneyler sonucunda fosforu keşfetmiştir. Böylece elementler, deneysel olarak keşfedilmeye başlamıştır. 1869 yılına gelindiğinde 63 element keşfedilmişti. Molekül yapılı element Türkçe "bakır" olarak adlandırılan element, İngilizce "copper", Latince "cuprum" Fransızca "cuivre" Rusça "med", Almanca "kupfer" şeklinde adlandırılır. Bu durum bilim insanları arasındaki iletişimi zorlaştırmıştır. Bilim insanları bu elementlerin daha kolay tanınmaları, bilimsel ve uluslararası bir standardın oluşması için her bir elemente ayrı bir numara ve sembol tanımlamışlardır. Bu semboller bütün ülkeler tarafından günümüzde aynı şekilde kullanılmaktadır. ➢ Birçok elemente Latince ve Grekçe adlarından yararlanılarak semboller verilmiştir. ➢ Eğer aynı harfle başlayan başka bir ele- ➢ Adlandırma yapılırken element adı- ment varsa bu defa element adındaki ilk iki harf sembolde kullanılır. İlk harf büyük, ikinci harf ise küçük olarak yazılır. Palme Yayıncılık nın ilk harfi kullanılır. Sodyum elementi su ve havayla kolayca tepkime verdiğinden gaz yağı içinde saklanır. Elementin adı Sembolü Elementin adı Sembolü Hidrojen H Helyum(Hellium) He Karbon C Demir (Ferrum) Fe Oksijen O Altın (Aurum) Au Kalsiyum Ca Sodyum(Natrium) Na ➢ Sıralamadaki ilk 20 elementin Türkçe adları ve sembolleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Elementin numarası Elementin adı Sembol Elementin numarası Elementin adı Sembol 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Hidrojen Helyum Lityum Berilyum Bor Karbon Azot Oksijen Flor Neon H He Li Be B C N O F Ne 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Sodyum Magnezyum Alüminyum Silisyum Fosfor Kükürt Klor Argon Potasyum Kalsiyum Na Mg Al Si P S Cl Ar K Ca ➢ Günlük hayatta çok karşılaştığımız bazı elementlerin Türkçe adları ve sembolleri ise aşağıdaki tabloda verilmiştir. Kütlesi büyük olan Jupiter'in atmosferi yalnızca hidrojen gazından oluşur. 26 Elementin Adı Demir Bakır Krom Altın Gümüş Kobalt Brom Sembolü Fe Cu Cr Au Ag Co Br Elementin Adı İyot Çinko Kalay Kurşun Cıva Nikel Baryum Sembolü Soru I Zn Sn Pb Hg Ni Ba ÜNİTE ÜNİTE--11 O2, H2, N2 gibi molekül yapıda elementlerde vardır. Elementler, bir saf madde olduğundan erime ve kaynama noktaları sabittir. Homojendir. II. Erime ve kaynama noktası sabittir. III. Homojendir. Yukarıdaki özelliklerden hangileri bütün elementler için doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve III E) I ve II Yanıt D Elementin adı Elementin sembolü Kükürt H Potasyum K Alüminyum P Fosfor Al Hidrojen Sn Yukarıda adı verilen elementler sembolleri ile eşleştirildiğinde hangi element boşta kalır? A) Kükürt B) Potasyum D) Fosfor C) Alüminyum E) Hidrojen Yanıt A Elementlerin .....I.... ve kaynama noktaları belirli olup ...... II.... maddelerdir. Ayrıca elementler ....III.... ve kimyasal yöntemlerle kendinden daha basit yapılara dönüşmez. Elementlerin erime ve kaynama noktaları belirlidir. Saf maddedirler. Fiziksel ve kimyasal yöntemlerle kendiliğinden daha basit yapılara dönüşmez. Yukarıda elementler ile ilgili verilen cümlelerde noktalı yerlere getirilmesi gereken sözcükler aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? I II III A) erime saf fiziksel B) öz kütle fiziksel saf C) erime fiziksel heterojen D) saf homojen erime E) fiziksel saf erime Yanıt A 27 KİMYA KİMYABİLİMİ BİLİMİ I. Atomik yapıdadır. ÜNİTE - 1 BİLEŞİK VE FORMÜLLERİ En az iki farklı element atomunun belirli oranlarda bir araya gelerek oluşturdukları saf maddelere bileşik denir. Hidrojen ve oksijen element iken, iki hidrojen atomu ile bir oksijen atomunun birleşmesi sonucunda oluşan su bir bileşiktir. KİMYA BİLİMİ + 2H2 + (Yanıcı) O2 2H2O (Yakıcı) (Söndürücü) Bileşiklerin özellikleri ➢ Yapılarında en az iki cins atom vardır. ➢ Fiziksel yollarla daha basit maddelere bölünemezler. Kimyasal yollarla daha basit mad- Kuru buz katı karbondioksittir ve soğutucu olarak kullanılır. ➢ ➢ ➢ ➢ ➢ delere bölünebilirler. Erime ve kaynama sıcaklıkları belirlidir. Belirli bir öz kütle değerleri vardır. Formüllerle gösterilirler. Homojen yapılıdırlar. Kendilerini oluşturan elementlerin kimyasal özelliklerini göstermezler. Yapısındaki atom cinsine göre iyonik veya kovalent olmak üzere ikiye ayrılırlar. Yemek tuzu iyonik bir bileşikken, su kovalent bir bileşiktir. Palme Yayıncılık Bileşik Formüllerinin Yazım Kuralları ➢ Bileşiği oluşturan her atom element sembolü ile gösterilir. ➢ Her atomun sayısı elementin sağına yazılan alt indisle gösterilir. ➢ Eğer bileşikteki atomun sayısı bir ise 1 sayısı alt indisle gösterilmez. Örneğin; iki hidrojen atomu ve bir oksijen atomu içeren bileşiğin molekül formülü; oksijenin sembolü hidrojenin sembolü H22O bir oksijen atomu iki hidrojen atomu Dinamit yapımında kullanılan nitrik asit aşındırıcı bir maddedir. Örneğin; üç karbon atomu ve dört hidrojen atomu içeren bileşiğin formülü; karbonun sembolü hidrojenin sembolü C33H44 üç karbon atomu dört hidrojen atomu İkili Bileşiklerin Basit Adlandırma Kuralları Bileşiklerin sistematik adlandırılması ile ilgili ayrıntılı bilgiler 3.Ünite'de verilecek olmasına rağmen sadece iki element içeren bazı basit bileşiklerin adlandırılmasında şu kurallara dikkat etmeliyiz. 1. Kural; İki elementten oluşan ikili bileşiklerin adlandırılması, önce ilk elementin adı sonra da ikinci elementin adı yan yana getirilerek yapılır. Genellikle ikinci elementin adı, sonuna -ür eki eklenerek oluşturulur. Ayrıca ikinci element oksijen ise oksit kelimesi eklenir. TUZ RUHU İÇEN ÇOCUK ZEHİRLENDİ Tuz ruhu dikkatli kullanılması gereken bir kimyasaldır. 28 KCl Potasyum klorür HBr Hidrojen bromür CaO Kalsiyum oksit LiF Lityum florür Soru Latince okunuşu 1 2 3 4 5 Mono Di Tri Tetra Penta CS2 Karbon disülfür NO Azot monoksit N2O Diazot monoksit N2O5 Diazot pentaoksit SO3 Kükürt trioksit SF2 Kükürt diflorür KİMYA BİLİMİ Bir elementin atomlarının sayısı ÜNİTE - 1 2. Kural; X ve Y gibi farklı iki element, farklı oranlarda birleşerek XY, X2Y, XY2, XY3 ... gibi farklı bileşikler oluşturabilir. Bu bileşiklerde kaç tane atom bulunduğu Yunanca ön takılar kullanılarak adlandırılır. İlk element sadece bir tane ise ön takı kullanılmaz. Bileşiğin adında ikinci isim olarak yer alan elementlerin sonuna -ür takısı getirilir. İkinci element oksijen ise oksit kelimesi eklenir. NaOH (Sodyum hidroksit) Sud-kostik olarakta bilinir. Tekstil ve boya sanayinde, petrol rafinerilerinde, temizlik maddelerinin üretiminde ve sabun yapımında kullanılır. 3. Kural; Bazı bileşiklerde element adları kullanılarak sistematik adlandırmalar yapılmaz. Bileşiklerin sistematik adı yerine geleneksel adları ya da ticari adları kullanılır. BİLEŞİĞİN Formülü Sistematik Adı (IUPAC) Yaygın Adı H 2O Dihidrojen monoksit Su HCl Hidrojen klorür Tuz ruhu H2SO4 Hidrojen sülfat HNO3 Hidrojen nitrat Kezzap NH3 Azot trihidrür Amonyak CH3OH Metanol Metil alkol CH3COOH Etanoik asit Asetik asit HCOOH Metanoik asit Karınca asiti (Formik asit) NaCl Sodyum klorür Yemek tuzu CaO Kalsiyum oksit Kireç (Sönmemiş kireç) CaCO3 Kalsiyum karbonat Kireç taşı Kalsiyum hidroksit Sönmüş kireç Ca(OH)2 Na2CO 3 Sodyum karbonat Çamaşır sodası KNO3 Potasyum nitrat Güherçile CH4 Metan Bataklık gazı - Grizu gazı NaOH Sodyum hidroksit Sud kostik Palme Yayıncılık Sülfürik asit/Zaçyağı Yemek sodası olarakta bilinen kabartma tozu da bir çeşit baz olan sodyum bikarbonat içerir. SORU Sodyum atomuna eşit sayıda oksijen ve hidrojen atomu içeren bileşik ile ilgili; I. Yaygın adı sud kostiktir. II. Formülü NaOH’tır. Sodyum atomuna eşit sayıda oksijen ve hidrojen atomu içeren bileşik NaOH’tır. Yaygın adı sud kostiktir ve üç tür atom içerir. Benim adım dihidrojen monoksittir. Bana Türkçe'de su, ingilizce'de water, Arapça'da may denir. III. Üç tür atom içerir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III Yanıt E 29 ÜNİTE - 1 KİMYA BİLİMİ Saf maddedir. Farklı cins atomlardan oluşur. Sembolle gösterilir. Bileşenleri arasında belirli bir oran vardır. Kendisini oluşturan elementlerin kimyasal özelliklerini göstermez. Yukarıda verilen özelliklerden hangisi su (H2O) molekülüne ait olamaz? ■ ▲ ● ★ ◗ A) ■ B) ▲ C) ● D) ★ H2O molekülü bir bileşiktir. Bileşikler formüllerle gösterilir. E) ◗ Yanıt C "Farklı cinste atom içeren fakat aynı cins moleküllerden oluşan maddeler bileşiktir." Yukarıda verilen bilgiye göre aşağıdaki maddelerden hangisi bileşiktir? A) H2 B) HCl C) Co D) Cl E) Zn Yanıt B I. NaCl II. C III. NaOH IV. Si V. H2SO4 Yukarıda verilen maddelerden kaç tanesi bileşiktir? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 NaCl, NaOH ve H2SO4 maddeleri bileşiktir. E) 5 Yanıt C Aşağıda verilen bileşiklerden hangisi iki çeşit ve toplam dört adet atomdan oluşmuştur? B) HNO3 A) NH3 D) CaO C) CH3OH E) HCOOH Yanıt A 30 Soru GÜVENLİĞİMİZ VE KİMYA ÜNİTE - 1 KİMYASAL MADDELERİN İNSAN SAĞLIĞINA ETKİLERİ KİMYA BİLİMİ Sanayi ve teknolojinin hızla gelişmesi, artan dünya nüfusu ile birlikte insanların temel ihtiyaçlarının artması ve bu ihtiyaçları karşılamak için yapılan üretimler sonucunda dünyadaki doğal kaynaklar hızla tükenmektedir. Bununla birlikte üretilen maddeler atık haline geldiklerinde gelişigüzel bir şekilde çevreye bırakılmakta, bunun da insan sağlığına ve çevreye zararlı etkileri olmaktadır. Sanayide meydana gelen bu gelişmeler, tarım alanında da kendisini göstermiş ve topraktan elde edilen ürün miktarını artıran birçok kimyasal madde üretilmiştir. Özellikle tarım ilaçları, deterjanlar, floroklorokarbonlar, ağır metal katyonları, fosil yakıtlardan çıkan gazlar, polimerler (plastik malzemeler), boyalar ve gübre gibi maddelerin çevreye zararlı etkileri olmaktadırlar. Evlerimizde kullandığımız deterjan, çamaşır suyu gibi temizlik maddeleri ve diğer bazı kimyasalların üzerinde yukarıdaki tehlike sembollerinden bazılarını görebilirsiniz. SORU Aşağıdaki değişimlerden hangileri insan sağlığına ve çevreye zararlı etkileri vardır? A) Fabrika bacalarına filtre takılması B) Kanalizasyon atıklarının arıtılması C) Geri dönüşümün hızlandırılması Deodorant ve spreylerden havaya salınan gazlar ozon tabakasının delinmesine ve bunun sonucunda çeşitli deri ve cilt hastalıklarının oluşmasına neden olur. Bunun da insan sağlığına ve çevreye etkisi vardır. D) Deodorant ve spreylerden çıkan gazlar E) Yeşil alanların arttırılması ve orman yangınlarının önlenmesi Yanıt D Kimya dersinde deney yaparak öğrenmenin ayrı bir yeri vardır. Deneyler görerek ve uygulayarak yapıldığı için öğrencide hem daha kalıcı hem de daha kolay kavrayıcı etki bırakmaktadır. Fakat kuşkusuz kimyasal maddeler ve cam eşyaların deneylerde kullanılıyor olması laboratuvarda dikkatli davranmayı gerektirmektedir. Bu nedenle laboratuvarda uyulması gereken bazı kurallar bulunmaktadır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir; 1. Etiketsiz, bilinmeyen malzemeyle temasa geçilmemelidir. 2. Laboratuvarda çalışırken önlük ve kapalı ayakkabı giyilmesi zorunludur. 3. Çalışmaların niteliğine göre gerektiğinde eldiven ve koruyucu gözlük takılmalıdır. 4. Laboratuar dışına laboratuvarda kullanılan önlük, eldiven gibi kişisel malzemeler ve kimyasallar ile çıkılmamalıdır. 5. Laboratuvarda sigara içilmemelidir. 6. Laboratuvarda yemek, içecek ve gıda malzemeleri bulundurulmamalı, laboratuvar donanımları bu amaçla kullanılmamalıdır. 7. Çalışma esnasında baş kısım bone ile örtülmelidir. Bone yok ise uzun saçlar mutlaka toplanmalıdır. 8. Laboratuvarda çatlak, kırık ve kirli cam eşyalar kullanılmamalıdır. 9. Laboratuvarda çalışırken ağız yolu ile sıvı çekilmemelidir. 10. Hiçbir kimyasal madde koklanmamalı ve tadılmamalıdır. 11. Laboratuvarın yapılacak çalışmaya göre uygun havalandırılması yapılmalıdır. 12. Deri yoluyla hastalıkların bulaşma riskinden dolayı laboratuvar ortamında çalışırken açık yaralar mutlaka yara bandı ile kapatılmalıdır. 13. Güvenlik açısından laboratuvar kapıları her zaman kapalı tutulmalıdır. 14. Her türlü deney, analiz gibi çalışmalar hafta içerisinde yapılmak üzere planlanmalıdır. 15. Hafta içi mesai saatleri dışında ve hafta sonunda laboratuvar sorumlu personeli olmadan çalışılmamalıdır. 16. Çalışma tamamlandıktan sonra varsa atıklar uygun şekilde çöp kutularına konulmalı ve ortam temizlenmelidir. 17. Laboratuvara çocuklar girmemelidir. 18. Laboratuvarda asla yalnız çalışılmamalıdır. Palme Yayıncılık Laboratuvar Genel Kuralları Malzemenin kullanımı Laboratuvar kazaları 31 ÜNİTE - 1 LABORATUVARLARDA KULLANILAN TEHLİKE İŞARETLERİ KİMYA BİLİMİ Gözler için tehlike olduğunu gösteren bu uyarı işareti görüldüğünde koruyucu gözlük takılmalıdır. Çalışmalar sırasında ellerimizi yıkamamız gereken durumların bulunduğunu hatırlatan uyarı işaretidir. Etkinlik sırasında korunmak amacıyla koruyucu elbise giyilmesi gerektiğini hatırlatan uyarı işaretidir. Çalışmalar sırasında dikkatli olunması gerektiğini hatırlatan ve alerjik deri reaksiyonuna neden olabileceğini belirten uyarı işaretidir. Kesici ve delici aletlerin kullanıldığı durumlarda dikkat edilmesi gerektiğini hatırlatan uyarı işaretidir. Elektrikli araçlar kullanılırken dikkat edilmesi gerektiğini gösteren uyarı işaretidir. Etkinliklerde kullanılacak cam malzemelerin kırılabileceğini gösteren uyarı işaretidir. Yanlış kullanımdan dolayı patlamaya neden olabilecek kimyasal maddelerin bulunduğunu gösteren uyarı işaretidir. Ateşten, ısıdan, darbelerden ve sürtünmeden uzak tutulmalıdır. Açık alev etrafında tedbir alınması gerektiğini gösteren uyarı işaretidir. Yakıcı ve kolay tutuşabilir maddeler etrafında tedbir alınması gerektiğini gösteren uyarı işaretidir. Deriye dokunması halinde yakıcı veya zehirleyici olabilen; ayrıca cisimlere temas ettiğinde aşındırıcı etkisi olan kimyasal maddelerin kullanıldığını gösteren semboldür. Zehirli(toksik) maddeler kullanıldığını gösteren uyarı işaretidir. Cilde zararlı bazı kimyasal maddelerle çalışırken eldiven kullanılması gerektiğini hatırlatan uyarı işaretidir. Solunduğunda, yutulduğunda ve deriyle temas ettiği durumda sağlığa zarar verebilen uyarı işaretidir. Xn Aşındırıcı olmamasına rağmen deriyle ani, uzun süreli veya tekrarlı teması iltihaplanmalara yol açar. Göz ve deriyle temasından kaçınılmalıdır. Herhangi bir yanıcı maddeyle temas etmeseler bile patlayıcı özelliği olan yükseltgen maddelerin bulunduğunu hatırlatan uyarı işaretidir. (Oksitleyici) Kanserojen riski olan, alerji, astım belirtilerine veya solunum zorluğuna yol açar. Yetersiz havalandırma şartlarında uygun solunum cihazı takılmalıdır. Çevre için tehlikeli, sudaki canlılar için toksik ve uzun süreli etkisi vardır. Çevreye boşaltılmamalıdır. Xi 32 Soru ÜNİTE ÜNİTE--11 ifadelerinden hangilerini düşünür? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III Yanıt E I. Cisimlere temas ettiğinde aşındırıcı etkisi olan kimyasal maddelerde kullanılır. II. Yakıcı ve kolay tutuşabilir maddeler etrafında önlem alınmalıdır. III. Zehirli maddeler içerir. a. b. c. Yukarıda verilen açıklamalar ve uyarı işaretleri hangi seçenekte doğru eşleştirilmiştir? A) I. a B) I. b C) I. b D) I. c E) I. c II. b II. c II. a II. a II. b III. c III. a III. c III. b III. a Yanıt B Asit ve bazlarla çalışılırken dikkatli olmalı, koruma amaçlı giysiler, eldivenler, gözlükler kullanılmalı ve eller yıkanmalıdır. Buna göre, böyle bir ortamda bulunması gereken laboratuvar uyarı işaretlerinden hangisinin olması zorunlu değildir? B) A) D) C) E) Yanıt A 33 KİMYA KİMYABİLİMİ BİLİMİ Verilen uyarı işareti yanlış kullanımdan dolayı patlamaya neden olabilecek kimyasal maddelerin bulunduğunu gösterir. Ateşten, ısıdan, darbelerden ve sürtünmeden uzak tutulmalıdır. Yandaki uyarı işaretinin bulunduğu bir ortamdaki öğrenci, I. Isıtma işleminden uzak tutulmalıdır. II. Yangın tehlikesi oluşabilir. III. Darbelerden uzak tutulmalıdır. 1. ÇÖZÜMLÜ SORULAR Bileşik 4. Formülü KİMYA BİLİMİ I. Eşit sayıda potasyum ve flor içeren bileşik a. SO3 II. İki azot atomu ve beş oksijen atomu içeren bileşik b. N2O5 III. Bir kükürt atomu ve üç oksijen atomu içeren bileşik c. KF İnorganik kimya ile ilgili; I. Maddenin yapısını inceler. II. Maddeler arasındaki etkileşimlerde oluşan kimyasal değişimleri inceler. III. Fiziksel değişimler ile birlikte oluşan kimyasal değişimleri de inceler. yukarıdakilerden hangileri doğrudur? Yukarıdaki bileşiklerin karşılarında verilen formülleri ile eşleştirilmesi aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir? A) I. a B) I. c C) I. b D) I. c E) I. a II. b II. b II. a II. a II. c III. c III. a III. c III. b III. b A) Yalnız II B) I ve II D) II ve III 5. C) I ve III E) I, II ve III I. O2 II. Li III. Cr Yukarıda verilen maddeler ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Üçü de elementtir. B) II. madde sembol ile gösterilmiştir. 2. C) II. ve III. maddeler atomik yapılıdır. Moleküllü yapıda bulunan saf X maddesi ile ilgili; I. Erime ve kaynama noktası sabittir. II. Tek tür atom içerir. III. Homojendir. yargılarından hangilerinin tek başına bilinmesi X maddesinin element olduğunu kanıtlamaya yeterlidir? A) Yalnız II B) I ve II D) II ve III D) I. madde bileşiktir. Palme Yayıncılık ÜNİTE - 1 TEST –- 11 TEST E) Üçüncü elementin adı kromdur. 6. X, Y ve Z maddeleri ile ilgili olarak Selen, Emre ve Yağmur üç farklı bilgi veriyor. C) I ve III X maddesi aynı tür atomlardan oluşan moleküller içermektedir. E) I, II ve III Selen 3. Z maddesi farklı iki tür atomun birleşmesi ile oluşan moleküller içermektedir. Öğretmen Ahmet'ten laboratuvarda çalışma kurallarını söylemesini ister. Ahmet – Güvenlik açısından laboratuvar kapıları her zaman kapalı tutulmalıdır. – Laboratuvarda çalışırken ağız yolu ile sıvı çekilmemelidir. – Laboratuvarda çatlak, kırık ve kirli cam eşyalar kullanılmamalıdır. – Çalışmaların niteliğine göre gerektiğinde eldiven ve koruyucu gözlük takılmalıdır. – Hiçbir kimyasal madde koklanmamalı ve tadılmamalıdır. Y maddesi yapısında tek tür atom içermektedir ve bir sembolü vardır. Yağmur Buna göre X, Y ve Z maddeleri ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) Z maddesinin bir formülü vardır. B) X maddesi bir elementtir. C) Y maddesi bir bileşiktir. 34 Buna göre, Ahmet kaç tanesini doğru söylemektedir? D) X maddesi O2 olabilir. A) 5 E) Üçü de saf maddedir. B) 4 C) 3 D) 2 Emre E) 1 Soru 10. Fosfor ve kurşun maddeleri ile ilgili; ▲ Au ÜNİTE - 1 7. ■ Hg ● Cu Sembolleri aynıdır. I. Cıva KİMYA BİLİMİ II. Bakır III. Altın Kimyasal özellikleri farklıdır. Emre Yukarıda verilen I, II ve III numaralı elementlerle ▲, ■ ve ● sembolleri arasındaki eşleştirme aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? I 8. II İkisi de elementtir. III Barış A) ▲ ● ■ B) ● ■ ▲ C) ■ ▲ ● D) ▲ ■ ● yukarıdaki öğrencilerden hangilerinin ifadesi doğrudur? E) ■ ● ▲ A) Yalnız Emre B) Yalnız Barış C) Emre ve Barış D) Barış ve Haldun Haldun Aşağıdakilerden hangisi element ve bileşikler için her zaman ortaktır? E) Emre ve Haldun Palme Yayıncılık A) Arı olmaları B) Bir cins atom içermeleri C) Moleküllü yapıda olmaları D) Kimyasal yöntem ile ayrıştırılmaları E) En küçük birimlerinin molekül olması 9. Su, metan gazı ve amonyak bileşikleri ile ilgili çalışma yapan bir öğrenci not kağıtlarına bilgiler yazarak mantar panoya asmıştır. I Hepsinde hidrojen atomu bulunur 11. Kitaptaki bir deneyi uygulayacak olan öğrenciler deneyin üzerinde, I II III IV verilen uyarı işaretlerini farkederler. II İki fa rklı t ür atom içerir ler. III m m ato Topla nde ü ç ü ı r sayıla ittir. de eş Buna göre başlamadan önce verilen uyarılar aşağıdakilerden hangisi değildir? A) Kesici ve delici aletlerle çalışacakları için dikkat etmelidirler. B) Deneyde kullanılacak malzemeler kırılabilir olduğundan dikkat etmelidirler. C) Koruyucu gözlük takılmalıdır. Buna göre, bu panodaki bilgilerden hangileri doğrudur? D) Koruyucu elbise giymeleri gerekmektedir. A) Yalnız I E) Ateşten korunmak için önlemler almaları gerekmektedir. B) I ve II D) II ve III C) I ve III E) I, II ve III 35 1. ÇÖZÜMLER 7. I. c Cıva S Hg KİMYA BİLİMİ II. b Bakır S Cu III. a Altın S Au Yanıt B 2. Yanıt E 8. Moleküllü yapıda bulunan saf X maddesi element veya bileşik olabilir. Tek tür atom içeriyorsa elementtir. Erime ve kaynama noktasının sabit olması ile homojen olması bileşikte de olabilir. Element ve bileşikler saf maddelerdir. Yanıt A Yanıt A 9. 3. Ahmet'in laboratuvar çalışma kuralları ile ilgili söylediği bilgilerin hepsi doğrudur. Yanıt A 4. İnorganik kimya maddenin yapısını inceler. Bunu yaparken fiziksel ve kimyasal etkileşimleri gözönünde bulundurur. Yanıt E Palme Yayıncılık ÜNİTE - 1 TEST –- 11 TEST Toplam atom sayısı Su S H2O 1 3 Metan S CH4 1 5 Amonyak S NH3 1 4 Hepsinde hidrojen atomu bulunur. Üçü de iki farklı tür atom içerir. Toplam atom sayıları aynı değildir. Yanıt B 10. Fosfor S P Kurşun S Pb Sembolleri farklıdır. Kimyasal özellikleri farklıdır. İkisi de elementtir. Yanıt D 5. O2 molekülü elementtir. Yanıt D 6. 11. A şıkkındaki uyarının işaret logosu I. dir. B şıkkındaki uyarının işaret logosu III. dür. D şıkkındaki uyarının işaret logosu II. dir. E şıkkındaki uyarının işaret logosu IV. dür. C şıkkındaki uyarının işaret logosu bulunmamaktadır. Y maddesi sembolle gösterildiğinden elementtir. Yanıt C 36 Yanıt C Soru 1. Bileşikler ancak ............................ yollarla kendinden daha basit maddelere ayrılabilir. 2. Elementler aynı cins atomlar içerir. 2. Bir bileşiği oluşturan ........................ sayıları arasında belirli bir oran vardır. 3. N2, H2, O2, Cl2 bileşiklere örnektirler. 3. Laboratuvarda hazırlanan ........................... lenmelidir. 4. Günümüzde ......................... doğal kaynaklardan ya da yapay olarak sentezlenerek yapılmaktadır. 5. ....................... koruyucu özelliği vardır. 6. Organik kimya .................... kimyası olarakta bilinir. 7. ...................... kimyacılar maddeleri analiz yaparken amaçlarına uygun deney düzeneklerini de tasarlar. 8. ....................... canlı sistemlerdeki kimyasal oluşumları inceler. 9. Brom ve kalsiyum elementlerinin sembolleri sırasıyla ................ ve ....................dır. 4. 5. Bileşikler kendilerini oluşturan elementlerle aynı özelliklere sahiptirler. Bilinmeyen malzemelerin ne olduğunu anlamak için kapağını açıp içine bakmak laboratuvarda yapılması gereken davranışlardandır. 6. Laboratuvarlarda bulunan saklama dolaplarında malzemeler alfabetik sıra ile saklanmalıdır. 7. Laboratuvarda çalışılırken ortamın havalandırılmasına dikkat edilmelidir. 8. İlaçlar hastalıklarda teşhis, tedavi ve koruma amaçlı kullanılabilir. 9. işareti ateşten korunmak için tedbir alınması gerektiğini gösteren uyarı işaretidir. 10. 10. Bir azot atomu ve üç hidrojen atomundan oluşan bileşiğin adı amonyaktır. 1. D 2. D 3. Y 4. Y 5. Y 6. D 7. D 8. D 9. D 10. D kimyasallar mutlaka Tehlikeli işareti etkinliklerde kullanılacak.................... malzemelerin kırılabileceğini gösteren uyarı işaretidir. 1. kimyasal 2. atomların 3. etiket 4. ilaçlar 5. Boyanın 6. karbon 7. Analitik 8. Biyokimya 9. Br, Ca 10. cam 37 KİMYA BİLİMİ Elementler yalnız sembollerle gösterilir. ÜNİTE - 1 1. 1. AÇIK UÇLU SORULAR 4. I. Kezzap KİMYA BİLİMİ II. Flor Magnezyum Alüminyum Klor n Neo Cıva III. Yemek tuzu IV. Sönmemiş kireç Altın S Au Kükürt Al Cl Mg Ne V. Potasyum Yukarıdakilerden kaç tanesi farklı cins atom içerir? İsim sepeti 3 2. Sembol sepeti Bir öğrenci yukarıda verilen isim sepetindeki element isimleri ile sembol sepetindeki sembolleri eşleştiriliyor. Buna göre, eşleştirme sonunda hangi element boşta kalır? Elementler ile ilgili; Herbiri farklı bir formül ile gösterilir. Yapılarında tek tür atom içerirler. Rüzgar Cemre Cıva 5. I. Elektrokimya II. Tekstil kimyası Farklı elementler birleşerek bileşikleri oluşturur. Esin yukarıdaki öğrencilerden hangilerinin yazdığı not doğrudur? III. Analitik kimya Palme Yayıncılık ÜNİTE - 1 TEST –- 11 TEST IV. Nükleer kimya V. Biyokimya Yukarıdakilerden kaç tanesi kimyanın alt disiplinlerinden değildir? Cemre, Esin 1 6. 3. Saf bir X katısının bileşik olduğu biliniyor. Bu madde ile ilgili; I. Kendisini oluşturan elementlerin özelliğini göstermez. II. Saftır. III. Fiziksel yollarla daha basit maddelere ayrıştırılabilir. IV. Tek cins atom içerir. V. Kimyasal yollarla parçalanabilir. yukarıda verilen yargılardan kaç tanesi doğrudur? I. Cisimlere temas ettiğinde aşındırıcı etkisi olan kimyasal maddeler kullanılmıştır. II. Kullanılacak cam malzemeler kırılabilecek türdendir. III. Koruyucu gözlük takılmalıdır. a. b. Yukarıda verilen açıklamalar ve uyarı işaretlerinin doğru eşleştirilmesi nasıldır? 3 38 c. I. b, II. c, III. a Soru 1. Aşağıdaki bileşiklerden hangisinin yaygın kullanım adı yanlış yazılmıştır? 3 Bileşiğin yaygın kullanım adı Kireç taşı Tuz ruhu Kezzap Sud kostik Su Bileşiğin formülü CaCO3 HCl HNO3 NH3 H2O Erime ve kaynama noktaları sabittir. Homojendirler. Formüllerle gösterilirler. 4 Element 1 Saftırlar. 5 Moleküllü yapıda olabilirler. 2. Yukarıdaki kavram haritasında yer alan kutucuklarda elementler ile ilgili bilgiler verilmiştir. I Etiketsiz malzemeleri çöpe atmak Buna göre, kaç numaralı kutucukta verilen bilgi yanlıştır? II Bazı m addele ri kokus und tanım an aya çalışm ak I II e alzem cam m tüm Fazla mayıp kullan a klard hazırlı uğunca ün old mümk lzemeleri a aynı m mak kullan A) 1 5. Selim, laboratuvarda yapılması gereken davranışlar ile ilgili bilgiler yazarak mantar panoya asmıştır. B) I ve II D) II ve III 3. C) I ve III E) I, II ve III B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 I. Yapı taşı moleküldür. II. Kimyasal yollarla farklı özellik gösteren parçalara ayrılabilir. III. Bileşiktir. Yukarıda verilen özelliklerden hangileri CH4 için doğru olduğu halde Na için yanlıştır? Palme Yayıncılık Buna göre, panodaki bilgilerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I 2 A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III IV II 6. III Biyokimya Organik Kimya Formüllerle gösterilirler. Nükleer Kimya V Fizikokimya I Analitik Kimya Arhan Erime ve kaynama noktaları sabittir. Homojendirler. Deniz Tayfun Sera Yukarıda verilen öğrencilerden hangilerinin verdiği bilgiler yalnız bileşikler için doğrudur? Tayfun'un elindeki balonların üzerinde yazılanlardan hangisi canlıların (hayvan, bitki ve mikroorganizma biçimindeki) yapısında gerçekleşen kimyasal olayları, bunların sonuçlarını ve etkilerini inceleyen kimya disiplinidir? A) I B) II C) III D) IV 1. D A) Yalnız Arhan B) Yalnız Deniz C) Arhan ve Sera D) Arhan ve Deniz E) Arhan, Deniz ve Sera E) V 2. A 3. B 4. D 5. E 6. A 39 KİMYA BİLİMİ A) B) C) D) E) 4. ÜNİTE - 1 TEST – 1 TEST – 1 10. Bileşikler ile ilgili; Öğretmen Kerem'den laboratuvarda çalışma kurallarını söylemesini ister. KİMYA BİLİMİ – Laboratuvarda sigara içilmemelidir. – Laboratuvarda asla yalnız çalışmam. – Çalışmalarda oluşan atıkları önceden belirlenmiş atık toplama kaplarına koyarım. – Dökülen kimyasal maddeleri daha sonra uygun zamanda temizlerim. – Laboratuvar temizliği sırasında kesinlikle eldiven giyerim. Kerem Bileşenlerine kimyasal yöntemlerle ayrılırlar. Cengiz Buna göre Kerem kaç tanesini doğru söylemektedir? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 Bileşenleri arasında belirli kütle oranı vardır. Bileşenlerinin özelliklerini taşırlar. Nazan E) 5 Kamil yukarıdaki öğrencilerden hangilerinin verdiği bilgiler doğrudur? A) Yalnız Cengiz B) Yalnız Kamil C) Yalnız Nazan D) Cengiz ile Nazan E) Nazan ile Kamil 8. Aşağıdakilerden hangisi tek cins atom içerir? A) Asetik asit B) Karbon C) Kireç taşı D) Çamaşır sodası Palme Yayıncılık ÜNİTE - 1 7. E) Metil alkol 11. Bir hidrojen atomu ve bir klor atomu içeren bileşik ile ilgili; I. Yaygın adı tuz ruhudur. II. Fiziksel yöntemlerle bileşenlerine ayrılabilir. 9. III. Formülü HCI’dir. Aynı cins atomlardan oluşmuştur. yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız II B) Yalnız III D) I ve III Mavi C) I ve II E) II ve III Farklı cins moleküllerden oluşmuştur. Aynı cins molekül, farklı cins atomlardan oluşmuştur. İdilsu 12. Ca ve N2 maddeleri ile ilgili; I. Tek cins atom içerme Eymen II. Moleküllü yapıda olma Yukarıda verilen öğrencilerden hangilerinin verdiği bilgiler elemente ait olabilir? A) Yalnız Mavi B) Yalnız İdilsu C) Yalnız Eymen D) Mavi ve Eymen III. Homojen olma niceliklerinden hangileri ortaktır? A) Yalnız I D) I ve II E) Mavi ve İdilsu 40 7. D B) Yalnız II 8. B 9. A 10. D 11. A 12. C C) I ve III E) I, II ve III Soru 1. TEST – 2 4. F P Be Cu Si A) H2SO3 B) Na2SO4 Derin'in element adları ve sembolleri ile ilgili eşleştirme alıştırmasının cevabı yukarıdaki gibidir. C) CaSO4 D) H3PO4 Buna göre, Derin hangi numaralı elementlerde hata yapmıştır? A) 1 ve 5 B) 2 ve 3 D) 1, 4 ve 5 E) H2SO4 C) 2, 4 ve 5 E) 1, 3 ve 4 5. 2. X ve Y maddeleri ile ilgili şu bilgiler veriliyor; X: Farklı cins atomlardan oluşmuş moleküller içeren saf maddedir. Buna göre, X ve Y için aşağıdakilerden hangisi uygun değildir? X Y A) NH3 H2 B) HCl O2 C) CH4 H2 D) H2 NH3 E) NH3 O2 A) Cu 6. C) Mg D) Ag 1. C 3. B 4. E E) NaOH Verilen Bilgiler A) Kanserojen B) Ölüm tehlikesi C) Zararlı D) Patlayıcı E) Eldiven giyilmeli E) Cl 2. D C) H2SO4 Aşağıdaki tehlike işaretlerinden hangisinin bilgisi yanlıştır? Tehlike işareti Buna göre, aşağıdakilerden hangisi element değildir? B) HNO3 B) K D) N2 Yapısında tek cins atom bulunduran maddeler element olarak adlandırılır. A) Fe Aşağıdakilerden hangisi aynı cins atom içeren, molekül yapılı madde örneğidir? Palme Yayıncılık Y: Aynı cins atomlardan oluşmuş moleküller içeren saf maddedir. 3. Kükürt atomunun iki katı hidrojen atomu ve kükürt atomunun dört katı oksijen atomu içeren bileşiğin formülü aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir? 5. D 6. B 41 KİMYA BİLİMİ 1. Bakır 2. Azot 3. Fosfor 4. Kükürt 5. Demir ÜNİTE - 1 TEST – 1 • Amonyak • Oksijen • Yemek tuzu • Kezzap • Sönmüş kireç • Helyum 10. "En az iki aynı cins atomdan meydana gelen kimyasal yapıya moleküllü element denir". Buna göre aşağıdakilerden hangisi moleküllü element değildir? KİMYA BİLİMİ Yukarıda verilen maddelerden kaç tanesi elementtir? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 A) N2 E) 6 11. 8. B) O2 D) F2 C) H2 E) HNO3 Cr ve Cu elementleri ile ilgili; I. .......................... maddenin özellikleri ve maddede meydana gelen değişimlerle ilgilenen bir bilim dalıdır. İki elementin atomları farklıdır. II. Petrolden kimyasal maddeler üretimi................... bilim dalının ilgi alanıdır. III. ............................., maddenin elektriksel yapısını, elektrik enerjisi ile kimyasal değişimler arasındaki ilişkiyi inceleyen kimya alt disiplinidir. Yukarıda verilen cümlelerdeki boşluklara konulması gereken uygun kelimeler aşağıdakilerden hangisidir? I II III A) Simya Elektrokimya Petrokimya B) Kimya Analitik Kimya Elektrokimya C) Kimya Petrokimya Elektrokimya D) Kimya Petrokimya Analitik Kimya E) Simya Elektrokimya Biyokimya Orhan İki elementin bazı atomları aynıdır. Kimlikleri farklıdır. Palme Yayıncılık ÜNİTE - 1 7. Okan Beyza yukarıdaki öğrencilerden hangilerinin söyledikleri yanlıştır? A) Yalnız Orhan B) Yalnız Okan C) Orhan ve Beyza D) Okan ve Beyza E) Orhan ve Okan 9. Element, bileşik ve karışımların yapısını, aralarındaki ilişkiyi incelerken fiziksel ve kimyasal etkileşimleri göz önünde bulunduran kimya alt disiplinine ....................... adı verilir. 12. I. ( ) Bir bileşiğin yapısında en az üç farklı element bulunmalıdır. II. ( ) O2, NH3 ve NaCl maddeleri bileşiktir. III. ( ) Elementler harflerden oluşan sembollerle gösterilir. IV. ( ) Altın ve çinko elementleri en hafif ilk 20 elementten birisi değildir. B) Biyokimya V. ( ) Alüminyum elementi Ay sembolü ile gösterilir. C) Elektrokimya D) Nükleer Kimya Yukarıdaki cümlelerin doğru (D) ya da yanlış (Y) olduğuna karar veren bir öğrenci kaç tane bilginin doğru olduğunu söyleyebilir? E) Anorganik Kimya A) 5 Yukarıda verilen cümlede boş bırakılan yere gelmesi gereken kelime aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) Analitik Kimya 42 7. B 8. C 9. E 10. E 11. B B) 4 12. D C) 3 Soru D) 2 E) 1
© Copyright 2024 Paperzz
