tarih SORU BANKASI Fatih KAHYA LYS İ R LE T E ÖZ U N KO İ R E L EST G T M Ü L Ö B T L A İ U N R O K LE T ES T E M LE S E B ERİ Öğrenci Kitaplığı tarih SORU BANKASI LYS EDAM Öğrenci Kitaplığı – 34 EDAM’ın yazılı izni olmaksızın, kitabın tümünün ya da bir kısmının elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı, yayımı, çoğaltılması ve/veya dağıtımı yapılamaz. Dizi Editörü Süleyman ERTEKİN [email protected] Yazar Fatih KAHYA Kapak Tasarım Nevzat ONARAN Grafik Tasarım ve Uygulama Ahmet KARATAŞ ISBN: 978-605-4919-05-5 1. Basım: Mart 2014, İstanbul Baskı ve Cilt Limit Ofset Litros Yolu, 2. Matbaacılar Sitesi, A Blok, ZA 13, Topkapı / İstanbul - Tel: +90 212 613 8737 eğitim danışmanlığı ve araştırmaları merkezi Ferah Mah. Ferah Cad. Bulduk Sok. No:1 34692 Üsküdar - İstanbul / Türkiye Tel./Fax: +90 216 481 30 23 www.edam.com.tr [email protected] ÖN SÖZ Sevgili Öğrenciler, Elinizdeki kitap “TAM TEŞEKKÜLLÜ BİR SORU BANKASIDIR.” LYS Matematik adına tüm aradıklarınızı bulabileceğiniz tek kitaptır. • “Konu Özet Anlatım” kısımlarıyla öz olarak konuları öğrenin. • “Konu Alt Bölüm Testleriyle” konuları pekiştirin. • Unutmayı engellemek için “Geri Besleme Testleriyle” tekrar yapın. LYS-Tarih Soru Bankasını çalışırken bu sıralamayı tekrar ederek eksiklerinizi giderebilirsiniz. LYS-Tarih Soru Bankası kitabının sınavdaki başarınızda olumlu etkiler oluşturması temennisiyle... EDAM İÇİNDEKİLER İLK TÜRK DEVLETLERİ ............................................................................................................................................................. 6 İLK MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETLERİ ................................................................................................................................... 22 GERİ BİLDİRİM 1 - 2 .................................................................................................................................................................. 36 TÜRKİYE TARİHİ ve ORTA ASYA ile YAKINDOĞU’DA KURULAN DİĞER DEVLETLER .......................................... 40 GERİ BİLDİRİM 3 - 4 .................................................................................................................................................................. 64 BEYLİKTEN DEVLETE (1300-1453) ...................................................................................................................................... 68 GERİ BİLDİRİM 5 - 6 .................................................................................................................................................................. 78 DÜNYA GÜCÜ OSMANLI DEVLETİ (1453-1600) ............................................................................................................. 82 GERİ BİLDİRİM 7 - 8 .................................................................................................................................................................. 98 ARAYIŞ YILLARI (XVII YÜZYIL) ............................................................................................................................................... 102 GERİ BİLDİRİM 9 - 10 .............................................................................................................................................................. 114 XVIII. YÜZYILDA DEĞİŞİM VE DİPLOMASİ ........................................................................................................................ 118 GERİ BİLDİRİM 11 - 12 ............................................................................................................................................................ 130 EN UZUN YÜZYIL (1800-1922) ............................................................................................................................................ 134 GERİ BİLDİRİM 13 - 14 ............................................................................................................................................................. 148 YENİ TÜRK DEVLETİNDE TEŞKİLATLANMA VE KÜLTÜR ............................................................................................... 152 GERİ BİLDİRİM 15 - 16 ............................................................................................................................................................. 160 XX. YÜZYIL BAŞLARINDA DÜNYA ...................................................................................................................................... 164 GERİ BİLDİRİM 17 - 18 ............................................................................................................................................................. 176 II. DÜNYA SAVAŞI ..................................................................................................................................................................... 180 GERİ BİLDİRİM 19 - 20 ............................................................................................................................................................. 194 SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ ........................................................................................................................................................ 198 GERİ BİLDİRİM 21 - 22 ............................................................................................................................................................. 210 YUMUŞAMA DÖNEMİ ve SONRASI ................................................................................................................................... 214 GERİ BİLDİRİM 23 - 24 ............................................................................................................................................................. 228 KÜRESELLEŞEN DÜNYA ......................................................................................................................................................... 232 GERİ BİLDİRİM 25 - 26 - 27 - 28 - 29 - 30 - 31 - 32 .......................................................................................................... 246 İLK TÜRK DEVLETLERİ Türk: K elime olarak; güçlü, kuvvetli, türeyen, çoğalan, töreli anlamlarına gelir. Kuzeyde Sibirya ORTA ASYA • Atlı-göçebe kavimlerdendir. • Sakalar olarak da anılan, tarihte önemli rol oynadığı bilinen ilk Türk topluluğudur. MÖ VII. yüzyılda Tuna Nehri’ne ulaştılar. Herodot’un Historika adlı kitabında adı geçen İskitler, günümüzdeki Yakut Türklerinin atalarıdır. Türklerin Anayurdu Batıda Ural Dağları, Aral Gölü ve Hazar Denizi İskitler/Sakalar (MÖ XI. YY - MS II. YY) Doğuda Kingan Dağları Güneyde Himalayalar • Ölümden sonraki hayata inandıkları için ölülerini “kurgan” olarak bilinen çadır mezarlara gömerlerdi. Şamanisttiler. İskitlerin Asya’daki mücadeleleri Alper Tunga Destanı’nda anlatılmıştır. • İskitlerde savaşçı kadınlara “amazon”, İskit kraliçesine “tomris“ denilmiştir. Asya Hun Devleti (MÖ IV. YY - MS 216) Orta Asya’da Tarih Öncesi Dönemden Kalma Önemli Kültür Siteleri • Anav kültürü-Cilalı Taş ve Tunç Devirleri • Afanasyevo kültürü-Tunç Devri • Andronova kültürü-Tunç devri • Karasuk kültürü-Demir Devri • Tagar kültürü-Demir Devri Türk Göçlerinin Sebepleri • İklimin kuraklaşmasına bağlı olarak kıtlık ve açlığın ortaya çıkması • Hayvanlar arasında salgın hastalıkların ortaya çıkması • Boylar arası mücadeleler • Yeni topraklar alma düşüncesi (cihan hakimiyeti) • Çin’in baskısı • Nüfusun hızla artması • Göçlerden sonra Orta Asya’da kalan Türk boyları tarafından tarihte kurulan ilk teşkilatlı Türk devletidir. Bilinen ilk hükümdarları Teoman’dır. Hunlar Orhun ve Selenga ırmakları ile Ötüken bölgesinde yaşamışlardır. • Teoman zamanında Çinliler Türklerin Çin’i işgal etmesini engellemek için “Çin Seddi”ni yapmışlardır. • Teoman’ın oğlu Mete Han döneminde Hunlar en parlak dönemlerini yaşamışlardır. MS 48 yılında Hunlar, Çinlilerin Hun beylerini birbirine düşürmesi sonucunda Kuzey Hunları ve Güney Hunları olmak üzere ikiye bölündüler. Kuzey Hunları Hazar denizi ve Karadeniz’in kuzeyinden Tuna ırmağına kadar ilerleyerek Kavimler Göçü’ne neden oldular ve IV. yüzyılın sonlarına doğru Avrupa Hun Devleti’ni kurdular. Güney Hunları ise 216 yılında Çin egemenliğine girdiler. 375 KAVİMLER GÖÇÜ’NÜN SONUÇLARI Türk boylarının bazılarının Orta Asya’dan göç etmesine neden olmuştur. 1. Roma İmparatorluğu; Doğu ve Batı Roma İmparatorluğu olmak üzere ikiye ayrıldı (395). Batı Roma İmparatorluğu 476 yılında barbar kavimler tarafından yıkıldı. Türk Göçlerinin Sonuçları • Yeni devletler kurdular. 2. Avrupa’nın etnik yapısı değişti. Barbar kavimlerin Avrupa’daki yerli kavimlerle karışması sonucu yeni milletler ortaya çıktı. • Kültür etkileşimine neden oldular. 3. Türkler Avrupa’da Batı Hun (Avrupa Hun) Devleti’ni kurdular. • Gittikleri yerleri Demir Devri’ne yükselttiler. 4. İngiltere, Fransa gibi Avrupa devletlerinin temeli atıldı. • Orta Asya’da kalan Türkler tarafından kurulan devletler, günümüz Orta Asya Türk cumhuriyetlerinin temelini oluşturmuştur. 5. Avrupa’da feodalite (derebeylik) rejimi ortaya çıktı. Kimmerler (MÖ XIII. YY - MÖ VI. YY) 7. Roma İmparatorluğu’nun parçalanmasıyla Hıristiyanlık da Katolik ve Ortodoks mezhepleri olarak ikiye ayrıldı. • Haklarında az bilgi olmakla birlikte Anadolu’ya ilk gelen ve Friglerin yıkılmasında rol oynayan prototürkler (Türklerin öncü boyları) olduğu kabul edilen topluluk. Demir Çağı’nda Karadeniz’in kuzeyindeki bozkırlara İskitlerden önce göç ettikleri bilinir. 6 6. İlk Çağ kapandı, Orta Çağ başladı. Böylece Avrupa’da antik kültür ortadan kalktı ve kilise merkezli skolastik düşüncenin egemenliği başladı. Avrupa Hun Devleti (375-469) • Balamir öncülüğünde merkezi Macaristan olmak üzere 375’te kurulmuştur. Avrupa’da kurulan ilk Türk devletidir. İLK TÜRK DEVLETLERİ • En parlak dönemi Attila dönemidir (434-453). Cihan hakimiyetini düşünen Attila önce Batı Roma ile iyi ilişkiler kurup, Bizans’ı mağlup ederek ağır vergiye bağlamış, sonra Batı Roma üzerine iki sefer düzenlemiştir: 451 Galya, 452 Roma (İtalya) seferi. • Attila’nın ölümünden sonra (453) barbar kavimlerin isyanları, iç karışıklıklar, Türk göçleriyle beslenememeleri ve Bizans entrikaları sonucu 469’da Avrpa Hun Devleti yıkılmıştır. • Avrupa Hunları, Avrupa’nın siyasi hayatına yaklaşık 100 yıl yön vermiştir. Akhunlar (V. YY-567) elde ettiler. Uygur Devleti 840 yılında Kırgızlar tarafından yıkıldı. Moğolların devlet teşkilatını ve kültürel hayatını etkilemişlerdir. Avarlar • Göktürk mağlubiyetinden sonra (552) Doğu Avrupa’ya göç ettiler. Çin kaynaklarında Juan Juan adıyla geçen Avarlar, İstanbul’u kuşatan ilk Türk devletidir (619). İstanbul’u Sasanilerle birlikte ikinci kez kuşatmışlardır (629). Oğuzlar • Çin hakimiyetine girmek istemeyen Hun Devleti’nden kalan Türklerce kuruldu. Akhunlar ticaretle uğraştılar. Akhun Devleti Sasaniler ve Göktürkler tarafından yıkıldı. • İslamiyet’i toplu halde kabul etmişlerdir. Osmanlı ve Selçuklu Devleti’nin kurucularıdır. Bugünkü Türkiye, Irak, İran, Kıbrıs, Suriye, Azerbaycan, Türkmenistan ve Balkanlardaki Türklerin atası Oğuzlardır. Göktürkler (552-659) Türgişler • Göktürk Devleti, Bumin Kağan ve kardeşi İstemi Yabgu tarafından 552 yılında Avarların egemenliğinden kurtularak kurulmuştur. Devletin merkezi Ötüken’dir. • Türk tarihinde ilk kez parayı kullandılar. Emevilerin Orta Asya’yı Araplaştırmasını önlediler. • Tarihte Türk adıyla kurulan ilk Türk devletidir. Ülkenin batısını İstemi Yabgu yönetmiştir. İstemi Yabgu İpek Yolu üzerinde hakimiyet kurabilmek için önce Sasanilerle birleşerek Akhunları yıkmış, sonra Bizans’la ittifak yaparak Sasanileri yenmiştir. Karluklar • Mukan Kağan’dan sonra Çin entrikaları ve kardeş kavgaları sonucu Doğu-Batı olarak ikiye ayrılmıştır (582). 630’da Doğu, 659’da Batı Göktürkleri Çin esaretine girmiştir. Not: İlk Türk alfabesi Göktürkler’e aittir. Millet duygusu gelişmiştir. Göktürkler İslamiyet öncesi kurulan Türk devletlerinin en güçlüsüdür. Kutluk (II. Göktürk Devleti) (682-745) • Çin esaretindeki Türk boylarını toplayan İlteriş Kutluk Kağan Kutluk Devleti’ni 682 yılında kurdu. • Kutluk Devleti’nin en önemli özelliği 38 harfli alfabe kullanması ve bu alfabeyle yazılmış abideler bırakmasıdır. Türklere ait ilk yazılı belgeler olan Orhun Abideleri (Anıtları) Bilge Kağan, Kül Tigin ve Vezir Tonyukuk adına yapılmıştır. Günümüzde hâlen Moğolistan sınırları içindedir. 745’te Uygur, Karluk ve Basmiller tarafından yıkılmıştır. • İslamiyet’i toplu halde seçen ilk Türk boyudur. Karluklar, Çin’in teşvikiyle Göktürklerin yıkılmasında, Uygur ve Karahanlı devletlerinin kurulmasında önemli bir yere sahiptir. Hazarlar • Museviliği kabul eden tek Türk boyudur. Emevileri Kafkaslar’da durdurmuşlardır. Macarlar • Ural nehri çevresinden Doğu Avrupa’ya göç ettiler. 1000 yıllarında Hıristiyanlığı kabul ettiler. Dünyada ilk Türk araştırmalarının yapıldığı Türkoloji kürsüsünü, başkentleri Budapeşte’de kurmuşlardır. Bulgarlar • İki kola ayrılırlar. Tuna Bulgarları Hıristiyanlığı seçip asimile oldular. Volga (İdil) Bulgarları ise İslamiyet’i seçtiler ve İslamiyet’i kabul eden ilk Türk devletçiği oldular. Kırgızlar Uygurlar (744-840) • Kutluk Bilge Kül Kağan tarafından 745’te Karabalasagun (Ordu Balık) şehri merkez olarak kuruldu. Tarihte yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir. Talas Savaşı (751) bu dönemde yapılmıştır. • Uygurlar Gök Tanrı dinini terk ederek Maniheizm ve Budizm dinine inandılar. Bu dinler onların savaşçılık kabiliyetlerini yitirmelerine ve pasifleşmelerine neden oldu. Çinlilerden öğrendikleri matbaayı geliştirdiler. Pamuktan kâğıt • Uygurları yıkarak devletlerini kurdular. Manas Destanı Kırgızlara aittir. Kırgız Devleti Moğollar tarafından yıkıldı. Türklerin efsanevi başkenti olan Ötüken’e sahip olan son Türk devletidir. Kimekler • Batı Göktürk topluluklarındandır. İrtiş ırmağı civarında yaşamışlardır. XI. yüzyıla doğru diğer Türk topluluklarıyla kaynaşarak yok oldular. 7 İLK TÜRK DEVLETLERİ Sibirler/Sabarlar Tigin: Hakanın erkek çocuğu, prens • Avar baskınları nedeniyle Kuzey Kafkasya’ya yerleştiler. Sasanilerle birleşip Bizans’la savaştılar. Sibirya adı Sibirlerden gelmektedir. Şad: Hanedan üyelerine verilen unvan Kıpçaklar/Kumanlar • V. yüzyıldan itibaren Avrupa’da sarışın Türkler olarak bilinen, Karadeniz’in kuzeyindeki bozkırlarda yaşayan, Altın Orda, Memlüklü Devleti ve bazı Slav devletlerinin kuruluşunda rol oynayan, aynı zamanda “Kuman Lügati” olarak bilinen en eski karşılaştırmalı Türkçe sözlüğü de ortaya çıkaran Türk boyudur. Oğuzlarla olan mücadeleleri Dede Korkut Hikayeleri’ne konu olmuştur. İLK TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK Devlet Anlayışı: İslam öncesi Türklerde devlet için “İl” kelimesi kullanılmıştır. “İl” kelimesi aynı zamanda barış anlamını da ifade etmiştir. Kut Anlayışı: İslam öncesi Türklerde hakanın devleti yönetme yetkisini Gök Tanrı’dan aldığına ve bu yetkinin babadan oğula geçtiğine inanılırdı. Hanedan üyesi olan her erkeğin tahta çıkma hakkı bulunurdu. Bu durum hanedan üyeleri arasında taht kavgalarının yaşanmasına neden olmuştur. Veraset Sistemi: Ülke hanedanın ortak malıdır anlayışı ilk Türk devletlerinden itibaren Osmanlı padişahı I. Murat’a kadar kabul görmüştür. İkili Teşkilat: İslam öncesi Türklerde ülkenin doğu-batı şeklinde iki koldan idare edilmesidir. Hakan doğuya oturur ve genelde kardeşi “yabgu” unvanıyla batıyı yönetirdi. Not: İslam öncesi Türklerde kut, veraset anlayışı, ikili teşkilat uygulamaları ve boylar federasyonu tarzında örgütlenilmesi devletlerin kısa sürede yıkılmasında etkilidir. Kurultay (Toy): Ülke meselelerinin görüşülüp karara bağlandığı meclistir. Kurultayda son söz hakana aittir. Bu durum kurultayın danışma meclisi olduğunu gösterir. Kurultaya, hakan, hatun, boy beyleri, askerî ve idari yüksek dereceli görevliler katılırdı. Hakan: Türk devletlerinde ülkeyi yöneten hakan orduya komuta eder, kurultaya katılır, halkın refahını ve adaleti sağlardı. Aygucı: Vezir Tudun: Devletin vergi ve gelir işlerinden sorumlu kişi Yargucu (Yargıç): Davalara bakan kişi Tarkan (Tarhan): Askerlik işlerinden sorumlu komutanlar Bitikçi (Tamgacı): Devletin yazışma ve dış işlerinde hakana yardımcı olan kişi (Osmanlı’da Nişancı) Ordu Teşkilatı • İslam öncesi Türk devletlerinde Asya Hun hükümdarı Mete Han’ın geliştirdiği “Onlu Sistem” uygulanmıştır. • “Ordu Millet” anlayışı benimsenmiş, her Türk asker sayılmıştır. Türklerde askerlik bir meslek olarak görülmemiştir. • Türk ordusu savaşlarda sahte ricat (geri çekilme) ile başlayan, düşmanın istenilen bölgeye getirilmesinden sonra sağ ve sol kanatlardaki askerlerin düşmanı kuşatmasını amaçlayan “Turan taktiği”ni uygulamıştır. • Atlı birliklerden (süvari) oluşan Türk ordusu savaşlarda ok, yay, kılıç, mızrak gibi silahlar kullanmıştır. Hukuk • İslam öncesi Türklerde hukuk sözlü kurallara dayanır ve buna “töre” denirdi. • Adalet, eşitlik ve kişi hakları törenin değişmez kurallarıydı. • Göçebe hayatın etkisiyle uzun süreli hapis cezaları görülmezdi. • Hakan da dahil olmak üzere tüm halk töreye uymak zorundaydı. Sosyal Yapı Oğuş → Aile Urug → Sülale Bod → Boy Budun → Millet İl → Devlet Hatun: İlk Türk devletlerinde hakanın eşidir. Hatun kurultaya katılır, elçi kabulünde bulunurdu. Hatunun ordusu ve sarayı vardı. • İslam öncesi Türklerde toplum sınıflara ayrılmazdı eşitlik esastı. Orta Asya Türk Kültür ve Uygarlığını Tanıtıcı Kavramlar • Yarı göçebe yaşam tarzı egemendi; yazın yaylalarda, kışın kışlaklarda yaşanırdı. Kağan, Hakan: Devletin başındaki yönetici Kurultay: Devlet işlerinin görüşüldüğü danışma meclisi Otağ: Hakanın çadırı Hatun (Katun): Hakanın karısı (Devlet yönetimine yardımcı olurdu.) 8 • Çekirdek aile, dışarıdan evlilik (exogami) ve tek eşlilik (monogami) vardı. Kopuz: Geleneksel Türk çalgısı Kımız: Kısrak sütünden yapılan içki İLK TÜRK DEVLETLERİ Atlı Göçebe Kültürünün Türklere Sağladığı Avantajlar • Teşkilatçı bir yapıya sahip olma/kolay organizasyon kurma • Sınıf farklılıklarının önlenmesi (köleliğin bulunmaması) • Savaşçı ve fetihçi bir siyasi yapı (yayılma) • Hafif ve portatif araçlar (dokuma, silah, çadır vb. üretimi) • Hayvanların evcilleştirilmesi ve atın ustaca kullanımı Ekonomi • İslam öncesi Türklerde temel geçim kaynağı hayvancılıktır. Hayvancılığın yanında tarım, dokumacılık, maden işlemeciliği ve ticaret de önemli geçim kaynaklarıydı. • Asya’da Türk-Çin mücadelesinin temelinde İpek Yolu hakimiyeti mücadelesi vardı. • Ticarette yaygın olarak takas usulü kullanılmıştır. Uygurlarda kumaş cinsinden para (böz), Göktürklerde madeni para kullanılmıştır. kür gezegenlerini sabah ve akşam yıldızları şeklinde adlandırmışlardır. • Türkler tıp alanıyla da ilgilenmişler, Uygurlarda “otacı” denilen kişiler çeşitli karışımlardan ilaçlar üretmişlerdir. Tarih Boyunca Türkler’in Kullandıkları Takvimler - On İki Hayvanlı Türk takvimi - Hicri takvim - Celali takvim - Rumi takvim - Miladi takvimi • Türklerin kullandıkları ilk alfabe Göktürk alfabesidir. Türklere ait ilk yazılı eserler yine Göktürklere ait Orhun Yazıtları’dır. Türklerin Kullandıkları Alfabeler Din ve İnanış Göktürk Alfabesi: 38 harfli (Kutluk Devleti) • İlk Türk topluluklarında yaygın olan inanış Gök Tanrı inanışıdır. Gök Tanrı inanışında yeri ve göğü yaratan tek tanrı olduğuna inanılırdı. Uygur Alfabesi: 22 harfli • Sihir ve büyüye dayalı Şamanizm (Budizm, Maniheizm, Musevilik, Hıristiyanlık ve İslamiyet de Türkler arasında yayılan din ve inanışlardandır.) Soğd Alfabesi • Göçebe yaşam tarzının etkisiyle farklı kültürlerle tanışılması ve Türklerde egemen olan hoşgörü anlayışı Türklerin farklı dinleri benimsemelerine zemin hazırlamıştır. • Türklerde “yuğ” denilen cenaze törenleri düzenlenirdi. Ölüler mezarlara (kurgan) eşyaları ile gömülürdü. (Bu uygulama Türklerde ölümden sonraki hayata inanıldığını göstermektedir.) Arap Alfabesi: 29 harfli (İslamiyet’e giriş sonrası KarahanlıGazneli-Tolunoğlu-İhşit-Selçuklu ve Osmanlı Devleti) Latin Alfabesi: 29 harfli (Türkiye Cumhuriyeti-1 Kasım 1928) Kiril Alfabesi: Günümüzde bazı Orta Asya Türk cumhuriyetleri tarafından kullanılmaktadır. TÜRK DESTANLARI (Yazısız-sözlü edebiyat) Türk Destanları • Sakalar (İskitler): Alp Er Tunga ve Şu destanları Sanat • Asya Hunları: Oğuz Kağan Destanı • Göçebe hayat tarzının etkisiyle kalıcı mimari eserin pek görülmediği Türkelerde sanat taşınabilir malzeme üzerine işlenmiştir. • Göktürkler: Ergenekon ve Bozkurt destanları • Çadır sanatı gelişmiştir. • Türklerde ilk mimari eserlere Uygurlar döneminde rastlanmaktadır. Uygurlarda tapınakları süslemek için yapılan duvar resimleri, minyatürler Türklere ait önemli örneklerdir. • Türkler yaptıkları eserleri çeşitli hayvan figürleri ve hayvanlar arasındaki mücadeleleri gösteren motiflerle süslemişlerdir. Bilim - Edebiyat • İslam öncesindeki Türkler matematik ve astronomi ile ilgilenmişler, On İki Hayvanlı Türk Takvimi’ni geliştirmişlerdir. Güneş ve ayın hareketlerini izleyen Türkler Venüs ve Mer- • Uygurlar: Türeyiş ve Göç destanları • Kırgızlar: Manas Destanı Not: Oğuzların düşmanlarıyla olan mücadelelerini anlatan Dede Korkut Hikayeleri de eski Türk edebiyatının önemli bir eseridir. İlk Türk Yazıtları • Orhun Yazıtları: Bilge Kağan-Kül Tigin-Vezir Tonyukuk adına Yolluğ Tigin tarafından Türk tarihinin ilk yazılı belgeleri olarak yazılmış ve Danimarkalı Thomsen tarafından çözülmüştür (1893). • Ayrıca Yenisey Yazıtları da Türklerin yaşamı hakkında bilgi vermektedir. 9 İLK TÜRK DEVLETLERİ TEST NO: 1 1. Orta Asya’da kurulan kültür merkezlerinin tarihi MÖ 5000 yıllarına kadar uzanmaktadır. Yapılan arkeolojik çalışmalar bu kültürlerin Orta Asya’da kurulan Türk devletlerini birçok yönden etkilediğini ortaya koymuştur. 5. Orta Asya ve Karadeniz’in kuzeyinde uygarlık kuran topluluklardan biri de İskitlerdir. İskitler, Kafkasya üzerinden Anadolu’ya seferler düzenlemişler ve Medlerle birleşerek Urartu Devleti’ni yıkmışlardır. Suriye’yi geçerek Mısır’a kadar ilerleyen İskitler Perslerle de savaşmışlardır. Aşağıdakilerden hangisi Orta Asya uygarlığını oluşturan ve bu bölgedeki Türk devletlerini etkileyen kültür merkezlerinden biri değildir? Bu bilgiler doğrultusunda İskitlerle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz? A) Andronova kültürü B) Tagar kültürü A) Savaşçı bir topluluktur. C) Karasuk kültürü D) Truva kültürü B) Geniş bir bölgede etkili olmuşlardır. C) Yerleşik hayata geçen ilk Türk topluluğudur. D)İran medeniyetleriyle ilişkisi dönemlere göre farklılık göstermiştir. E) Kendilerine ait bir uygarlık oluşturmuşlardır. E) Afanasyevo kültürü 2. • Altay-Sayan dağlarının kuzeybatısında yapılan kazılar- da ortaya çıkarılmıştır. • Türklerin en eski kültürüdür. Yukarıda verilen bilgiler Orta Asya kültür merkezlerinden hangisine aittir? A) Afanasyevo kültürü B) Anav kültürü C) Andronova kültürü D) Karasuk kültürü E) Tagar kültürü 3. Batı Türkistan’da Aşkabat yakınlarında yapılan kazılarda Anav kültürüne ait, 6. • A lp Er Tunga • Şehname Yukarıdaki destanların ortak özelliği aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? A) Türklere ait destanlardır. B) İskit-Pers savaşlarına yer vermişlerdir. I. kerpiçten yapılmış evler, C) Göktürk alfabesi ile yazılmışlardır. II. bakırdan yapılmış aletler, D) Perslere ait destanlardır. III. yanmış buğday taneleri E) Günümüze ulaşmamışlardır. bulunmuştur. Verilenlerden hangileri yerleşik hayata geçildiğine doğrudan kanıt olabilir? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) II ve III 7. İskitlere ait kurganlarda altın ve gümüş malzeme üzeri- 4. I. Abakan bölgesi II. Altay-Sayan dağları b) Afanasyevo kültürü III. Aşkabat yakınları Yukarıda verilen Orta Asya kültür merkezleri ve ait olduğu bölgeler aşağıdakilerden hangisinde doğru eşleştirilmiştir? c) Tagar kültürü A) I-a, II-b, III-c B) I-a, II-c, III-b C) I-b, II-a, III-c D) I-b, II-c, III-a 10 ne at, geyik, kuş motiflerinin işlendiği buluntulara rastlanmıştır. a) Anav kültürü E) I-c, II-b, III-a Bu bilgiler İskitler ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisine kanıt olamaz? A) Ölümden sonraki hayata inandıkları B)Sanatta bozkır hayvan üslubunun önemli bir yer tuttuğu C) Yaşam tarzlarının sanatlarını etkilediği D) Yerleşik hayat tarzını benimsedikleri E) Değerli maden işçiliğini bildikleri İLK TÜRK DEVLETLERİ TEST NO: 1 8. İskitlerin aşağıda verilen özelliklerinden hangisinin 12. I. İlk Türk kadın hükümdardır. konargöçer yaşam tarzıyla ilişkisi en azdır? A)İskit sanatında hayvan üslubunun önemli yer tutması B) Ölümden sonraki hayata inanmaları C) Çadır şekline getirilmiş arabalar içinde yaşamaları D) Temel geçim kaynağının hayvancılık olması E) Sanatta taşınabilir malzemelerin kullanılması II. Pers kralı Darius ile mücadele etmiştir. III. Alp Er Tunga’nın torunlarındandır. IV. İskitlerin yöneticisidir. V. İskitlerin bilinen ilk hükümdarıdır. Yukarıdakilerden hangisi Tomris ile ilgili doğru bir bilgi değildir? A) I B) II C) III D) IV E) V 9. İskitler, ölülerini kurban ettikleri atlarıyla birlikte gömerlerdi. Ayrıca İskitlerin ölülerini ilkel biçimde mumyaladıkları da bilinmektedir. Bu bilgiler İskitler hakkında aşağıdaki yargılardan hangisini kanıtlar niteliktedir? A) Tek tanrılı inanışı benimsedikleri B) Politeizmin egemen olduğu C) Ölümden sonraki hayata inandıkları D) Tarihte bilinen ilk Türk topluluğu oldukları E) Yazılı eserler bıraktıkları 13. İskitler, İran’daki Medler ve Persler arasında uzun yıllar süren savaşları anlatan şair ve eseri aşağıdakilerin hangisinde birlikte verilmiştir? 10. Eski dönemlerden itibaren Türklerin geniş bir coğrafyaya yayılmış olmaları, I. T ürklerin ilk anayurdunun sınırları konusunda değişik görüşler ileri sürülmesi, II. T ürk tarihinin bir bütün olarak incelenmesinin güçleşmesi, III. Farklı kültürlerle etkileşim yaşanması durumlarından hangileri üzerinde etkilidir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III A)Mevlana-Mesnevi B)Firdevsi-Şehname C) Yusuf Has Hacip-Kutadgu Bilig D) Edip Ahmet-Atabetü’l-Hakayık E)Nizamülmülk-Siyasetname 14. • U ygur metinlerinde “güç, kuvvet”, • D ivan-ı Lügatü’*-t-Türk’te “olgunluk çağı”, 11. Türklerin ilk anayurdu olan Orta Asya denizlerden uzak • Ç in kaynaklarında “miğfer”, olduğu için karasal iklime sahiptir. • Z iya Gökalp’e göre “kanun-nizam sahibi” İçinde yaşadıkları bu coğrafyanın Türkler üzerindeki etkileri arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz? Yukarıda verilenler aşağıdakilerden hangisi ile ilgilidir? A) Göçebe hayat tarzını benimsemeleri A) Türk adının anlamı B) Mücadeleci bir karaktere sahip olmaları B) Türklerin anayurdu C)Zamanla farklı bölgelere göç etmek zorunda kalmaları C) Türk göçlerinin sebepleri D) Avar kelimesinin anlamı D) Tektanrılı dini benimsemeleri E) Töre kavramının anlamı E) Ekonominin hayvancılığa dayanması 1. D 2. A 3. A 4. E 5. C 6. B 7. D 8. B 9. C 10. E 11. D 12. E 13. B 14. A 11 İLK TÜRK DEVLETLERİ TEST NO: 2 1. Aşağıdakilerden hangisi Orta Asya Türk göçlerinin 4. Türk tarihini bir bütün halinde incelemeyi zorlaştı- A) Otlak ve tarım alanlarının daralması B) Yaşanan toprakların artan nüfusa yeterli olmaması A)Türklerin farklı coğrafyalarda dağınık bir şekilde yaşamış olmaları C) Yeni yurtlar edinme düşüncesi B) Anayurdun Orta Asya olması D) Boylar arasında mücadeleler yaşanması C) Temel geçim kaynağının hayvancılık olması E) Farklı kültürlerle etkileşim yaşanması D) Uygurların Maniheizm’i benimsemesi E) Veraset anlayışının egemen olması sebeplerinden biri değildir? ran temel etken aşağıdakilerden hangisidir? 2. Orta Asya Türk göçlerinin sebep ve sonuçlarından 5. Çin kaynaklarında, Orta Asya’nın Hunlardan önceki sa- I. Salgın hastalıklar ve hayvan hastalıkları II. T ürk boyları arasında dinî, kültürel, sosyal ve siyasi farklılıkların meydana gelmesi Yukarıdaki paragrafta boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? III. Dış baskılar A) Yüeçiler IV. Farklı bölgelerde değişik adlarla devletler kurmaları C) Hiung-nu Türk göçleri ile ilgili yukarıdaki bilgilerin sebep ve sonuç olarak doğru gruplandırılması aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? bazıları şunlardır: Sebep Sonuç A) I ve II III ve IV B) I ve III II ve IV C) II ve IV I ve III D) III ve IV E) II ve III hiplerinden .......... diye bahsedilmektedir. B) Avrupa Hunları D) Sarı Uygurlar E) Juan Juan 6. Tarihteki ilk Türk topluluğu olarak bilinen İskitler, Büyük İskender ile mücadelelerini destanlaştırmışlardır. İskitlerin, Büyük İskender ile mücadelelerini konu edinen destan aşağıdakilerden hangisidir? I ve II A) Alp Er Tunga Destanı I ve IV B) Şu Destanı C) Manas Destanı D) Ergenekon Destanı E) Oğuz Kağan Destanı 3. MÖ 200’de Mete Han’ın izlediği devlet politikası yüzün- den baskı altında kalan Çin, baskıdan kurtulmak için Hunlarla bir antlaşma yapmıştır. Yapılan antlaşma ile Çin’in kuzeyindeki bozkırlar Hunlara bırakılmış, Çinliler Hunlara yıllık vergi vermeyi kabul etmiştir. 7. I. Tarihte bilinen ilk Türk topluluğudur. II. Orta Asya’da bilinen ilk teşkilatlı Türk devletidir. Yukarıda özellikleri belirtilenler aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? Yukarıdaki bigilerden hareketle aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz? A) Mete Han’ın başarılı bir devlet adamı olduğu B) Çin’in, Hunların üstünlüğünü kabul ettiği A) Hiung-nu İskitler C) İki devlet arasında diplomatik ilişkiler yürütüldüğü Avrupa Hun Devleti D)Çin’in antlaşma imzalayarak Türk baskısından tamamen kurtulduğu C) Uygurlar Göktürkler D) İskitler Asya Hun Devleti E) Hunların egemenlik alanının genişlediği E) Göktürkler Asya Hun Devleti 12 B) I İskitler II İLK TÜRK DEVLETLERİ TEST NO: 2 8. • Orta Asya’da bilinen ilk teşkilatlı Türk devletidir. 11. Kavimler Göçü’nün aşağıdaki sonuçlarından hangi- si Türklerin tarihin akışına yön verdiklerinin en açık kanıtıdır? • Başkenti Ötüken’dir. • Bilinen ilk hükümdarı Teoman’dır. Yukarıda özellikleri verilen devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) İlk Çağ sona ermiş, Orta Çağ başlamıştır. B) Türkler Avrupa Hun Devleti’ni kurmuşlardır. A)İskitler C) Avrupa’da skolastik düşünce egemen olmuştur. B) Büyük Hun Devleti D) Türk kültürü Avrupa’da yayılma göstermiştir. C) Avrupa Hun Devleti E) Roma İmparatorluğu ikiye ayrılmıştır. D) Göktürk Devleti E)Uygurlar 12. Kavimler Göçü’nün aşağıdaki sonuçlarından hangisi Hıristiyanlığın Katolik ve Ortodoks mezhepleri olarak ikiye ayrılmasında etkilidir? 9. Türk boyları bağımsızlıkları tehlikeye düştüğünde, bir başka topluluğun egemenliği altına girmektense özgür yaşayabilecekleri yerlere göç etmeyi tercih etmişlerdir. Aşağıda verilen Orta Asya Türk göçlerinin nedenlerinden hangisi Türklerdeki bu prensip ile ilgilidir? A) Tarım alanlarının daralması B) Yeni yurtlar edinme düşüncesi C) Boylar arası mücadele D) Nüfus artışı E) Dış baskılar A) Türklerin Avrupa Hun Devleti’ni kurmaları B) Avrupa’da derebeylik rejiminin ortaya çıkması C)Roma İmparatorluğu’nun doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrılması D) Avrupa’nın etnik yapısının değişmesi E) Avrupa’da skolastik düşüncenin egemen olması 13. Asya Hunlarının bir kolu olan ve Asya Hunlarının yıkılmasından sonra Çin’deki karışıklıklardan yararlanarak Çin’in kuzeyinde devlet kuran topluluk aşağıdakilerden hangisidir? A) Turfan Uygurları B) Kansu Uygur Devleti C)Tabgaçlar D)Sasaniler E)Akhunlar 10. Asya Hun İmparatorluğu’nun dağılmasından sonra Asya’nın batısında bulunan Hunlar Karadeniz’in kuzeyine gelerek Kavimler Göçü’nü başlatmışlardır. I. Roma İmparatorluğu doğu ve batı olarak ikiye ayrıldı. II. Türk kültürü Arupa’da yayılma gösterdi. III. Avrupa’da kilisenin önemi arttı. IV. Avrupa’da feodalite egemen oldu. V. İlk Çağ sona erdi, Orta Çağ başladı. Verilenlerden hangisi Kavimler Göçü’nün Avrupa’daki siyasi yapıyı değiştirdiğini gösterir? 14. • Cesur kavimlerin efendisi Kavimler Göçü’nün etkisiyle; A) I 1. E B) II 2. B C) III 3. D 4. A D) IV 5. C E) V 6. B 7. D 8. B • Tanrı’nın kamçısı Yukarıdaki unvanlarla anılan Türk hükümdarı ve bu hükümdarın yönettiği devlet aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? A) Attila-Avrupa Hun Devleti B) Mete Han-Büyük Hun Devleti C) Uldız-Avrupa Hun Devleti D) Teoman-Asya Hun devleti E) Bumin Kağan-Göktürk Devleti 9. E 10. D 11. A 12. C 13. C 14. A 13 İLK TÜRK DEVLETLERİ 1. Uygur Devleti’nin yıkılmasından sonra Beşbalık, Turfan, Koçu bölgesinde yerleşen Uygurlar Doğu Türkistan Uygur Devleti’ni (Turfan Uygurları) kurmuşlardır. Turfan Uygurları 1209 yılında Moğol egemenliğini tanımışlar ve Moğol devlet kademelerinde memurluk, kâtiplik, hatta yöneticilik yapmışlardır. TEST NO: 3 4. • Merkezi Macaristan’dır. • Avrupa’da kurulan ilk Türk devletidir. • En parlak dönemi Attila dönemidir. Yukarıda özellikleri verilen Türk devleti aşağıdakilerden hangisidir? Bu durumun aşağıdaki gelişmelerden hangisine ortam hazırladığı savunulabilir? A) Asya Hun Devleti B) Avrupa Hun Devleti A) Moğolların Türk kültüründen etkilenmesine C) II. Göktürk Devleti B) Uygurların yeniden bağımsız olmalarına D)İskitler C)Avrupa’da Roma İmparatorluğu’nun egemen olmasına E)Uygurlar D) Moğolların savaşçı özelliklerini yitirmesine E) Uygurların yerleşik hayata geçmesine 5. II. Göktürk Devleti hükümdarı Kapgan Kağan bütün Türk boylarını Göktürk egemenliğinde toplamayı amaçlamıştır. 2. Balamir’den sonra Avrupa Hunlarının başına geçen Uldız, Avrupa Hun Devleti’nin geleneksel politikasının temellerini atan kişidir. Avrupa Hun hükümdarı Uldız’ın politikasında; I. Doğu Roma’yı etkisiz hale getirmek, II. Batı Roma üzerine yürümek, III. Çin’i baskı altına alarak vergiye bağlamak esaslarından hangilerinin yer aldığı söylenebilir? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 3. Avrupa Hun Devleti ile Bizans arasında 434 yılında Kapgan Kağan’ın bu politikası aşağıdakilerden hangisi doğrultusunda hareket ettiğini gösterir? A) Laik devlet B) Ulus devlet C) Mutlak monarşi D) Demokratik cumhuriyet E) Meşruti monarşi 6. II. Göktürk Devleti’nin kurucusu Kutluk Kağan öldüğünde çocukları, Bilge ve Kül Tigin küçük oldukları için yerine kardeşi Kapgan Kağan geçmiştir. I. B izans, Romalı esirlerden her biri için Avrupa Hunlarına sekiz altın fidye ödeyecek, II. T icaret yapmak için eşit şartlar altında bir araya gelinecek, III. Ticari faaliyetler belirli sınır kasabalarında devam edecek, IV. A ntlaşma devamlı olacak ve her iki taraf da antlaşmaya uyacak. maddelerinden hangileri devletler arası eşitlik ilkesi doğrultusundadır? 14 A) Yalnız II B) I ve II C) II ve III D) II ve IV E) II, III ve IV I. Kut anlayışı, II. Veraset sistemi, III. Boylar federasyonu uygulamalarından hangileri ile ilgilidir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III imzalanan Margas Antlaşması’nın; Bu gelişme İslam öncesi Türk devletlerinde görülen; 7. I. Bumin Kağan a) Göktürk Devleti II. İlteriş Kağan b) Kutluk Devleti III. Kutluk Bilge Kül Kağan c) Uygur Devleti Yukarıda verilen hükümdarlar ve kurucusu oldukları devletler aşağıdakilerden hangisinde doğru eşleştirilmiştir? A) I- a B) I- a C) I-b D) I-b E) I-c II-b II- c II-a II-c II-a III-c III-b III-c III-a III-b İLK TÜRK DEVLETLERİ TEST NO: 3 8. Avarlar, 11. Uygur sanatında aşağıdaki örneklerden hangisine • M ezarlara eşya, yiyecek ve içecek gibi şeyler koymuşlar, • D evlet adamlarının ölülerini deriye sararak tabut içine yerleştirmişlerdir. Bu bilgiler Avarlarla ilgili aşağıdaki yargılardan hangisini kanıtlar niteliktedir? A) Hıristiyanlığı benimsedikleri B) Madencilikte ilerledikleri C)Slavlaştıkları D) Ekonomide hayvancılığa önem verdikleri E) Ölümden sonraki hayata inandıkları yer verildiği söylenemez? A) Resim ve heykel B)Tapınak C) Minyatürlü kitap D) Cami ve medrese E) Budist mezar yapıları 12. Uygurlar, yeni dinleri Maniheizm’i halkın öğrenmesi amacıyla çok sayıda kitap yazmışlardır. 9. Avarların, Avrupa’da belli bir süre sonra benliklerini kaybederek Slavlaşmalarına ortam hazırlayan temel etken aşağıdakilerden hangisidir? A) Sasanilerle işbirliği yapmaları B) İstanbul’u kuşatmaları C) Hıristiyanlığı kabul etmeleri D) Slavları ordu ve devlet düzeninde etkilemeleri E) Ölüleri eşyalarla gömmeleri Bu durum Uygurlarda aşağıdakilerden hangisinin gelişmesine ortam hazırlamıştır? A) Kalıcı mimari eserler B)Matbaacılık C) Cihan hakimiyeti düşüncesi D) Ordu millet anlayışı E) Onlu sistemi 13. Ötüken ve çevresi İslamiyet öncesinde kurulan bazı devletlerin merkezi olmuştur. Aşağıdaki Türk devletlerinden hangisi bunun dışındadır? A) Asya Hun Devleti B) I. Göktürk Devleti C) Kutluk Devleti D) Uygur Devleti E) Avrupa Hun Devleti 10. Uygur hakanı Bögü Kağan Maniheizm’i benimseyerek Mani dinini devletin resmi dini haline getirmiştir. Ancak bu din sadece kağan ve çevresinde kabul görmüştür. Bu durum Uygurlarla ilgili aşağıdaki yargılardan hangisine kanıt olabilir? 14. Hazarlar ile Türgişlerin ortak özelliği aşağıdakiler- A) Kâğıt ve matbaa kullandıkları A) Museviliği benimsemeleri B) Kendilerine has bir alfabe geliştirdikleri B) İlk Türk parasını kullanmaları C) Çin kültürü altında asimile oldukları C) Müslümanlarla savaşmaları D) Halka din ve vicdan özgürlüğü tanındığı D) İslamiyet’i kabul etmeleri E) Yerleşik hayat tarzını benimsedikleri E) Avrupa’da kurulmaları 1. A 2. C 3. D 4. B 5. B 6. C 7. A den hangisidir? 8. E 9. C 10. D 11. D 12. B 13. E 14. C 15 İLK TÜRK DEVLETLERİ TEST NO: 4 1. Aşağıdakilerden hangisi Avarlar ile ilgili doğru bir 4. Aşağıdakilerden hangisi Avarlar ile Tuna Bulgar A)Göktürk mağlubiyetinden sonra Doğu Avrupa’ya göç etmişlerdir. A) Avrupa’da hüküm sürmeleri B) Bizanslılarla mücadele etmeleri B) Çin kaynaklarında Juan Juan adıyla geçerler. C) Hıristiyanlığı benimsemeleri C) İstanbul’u kuşatan ilk Türk devletidir. D) Aynı yüzyılda kurulmaları D)Slav topluluklarını ordu ve devlet teşkilatı konularında etkilemişlerdir. E) Zamanla Slavlaşmaları E)İstanbul’a yönelik ikinci kuşatmayı Uygurlarla birlikte gerçekleştirmişlerdir. bilgi değildir? Devleti’nin ortak özellikleri arasında gösterilemez? 5. Aşağıdakilerden hangisi Tuna Bulgar Devleti ile ilgili doğru bir bilgi değildir? 2. Büyük Bulgar Devleti’nin yıkılmasından sonra Tuna boylarında Tuna Bulgar Devleti, İtil ve Kama nehirlerinin birleştiği bölgede de İtil (Volga) Bulgar Devleti kuruldu. Tuna Bulgarları zamanla Slavlaşırken İtil Bulgarları kimliklerini korumayı başardı. İtil Bulgarlarının kimliklerini koruyabilmelerinin temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) İslamiyet’i kabul etmeleri B) Ticari faaliyetlerle uğraşmaları C) Maden işleme sanatını önemsemeleri D) Başlangıçta Hazar Hakanlığı’na bağlı yaşamaları E) Başkentinin Bulgar şehri olması A)Asparuh liderliğinde Tuna boylarında devlet kurmuşlardır. B) Bizanslılarla mücadele etmişlerdir. C) Slavları yönetimleri altına almışlardır. D) Hıristiyanlığı benimsemişlerdir. E) Hazarlar tarafından yıkılmışlardır. 6. Hazarlar ile Müslüman Araplar arasındaki ilk savaş Hz. Osman zamanında yaşanmış, Hazar topraklarına giren Arap orduları geri çekilmek zorunda kalmıştır. Bu durum Hazarlarla ilgili aşağıdaki yargılardan hangisine kanıt olabilir? A) Museviliği benimsedikleri B) İslam’ın yayılmasını destekledikleri C) Savaşçı özelliklerini korudukları D) Sasanilere karşı Araplarla birlikte hareket ettikleri E) Müslüman oldukları 3. Hazarlar, Bizans-Sasani savaşlarında Bizans tarafını tutarak Sasanilerin zayıflamasında rol oynadılar. Zayıflayan Sasani Devleti, Hz. Ömer zamanında yıkıldı ve İran Müslümanların eline geçti. Bu durumun aşağıdaki gelişmelerden hangisine neden olduğu söylenebilir? A) Hazarların İslamiyet’i benimsemesine B) Hazarlar ile Müslümanların karşı karşıya gelmesine C) Hazarların Peçenek akınlarıyla zayıflamasına D)Hazarların ticaret yolları üzerindeki denetimlerini kaybetmesine E) Hazar ekonomisinin bozulmasına 16 7. Hazar bölgesinde VII. ve IX. yüzyıllar arasındaki döneme “Hazar Barış Çağı” denilmesinde Hazarların; I. Güçlü bir orduya sahip olmaları, II. Bölgede huzuru ve ulaşım güvenliğini sağlamaları, III. Museviliği benimsemeleri özelliklerinden hangilerinin etkili olduğu söylenebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III
© Copyright 2024 Paperzz
