Türkiye 10.Tarla Bitkileri Kongresi 10-13 eylül

Türkiye 10.Tarla Bitkileri Kongresi 10-13 eylül 2013 Cilt 1 s:702-708 KONYA
KONYA EKOLOJİK ŞARTLARINDA GECİKMİŞ EKİMİN EKMEKLİK BUĞDAY
VERİM VE BAZI KALİTE PARAMETRELERİNE ETKİSİ
Seyfi TANER1
Emel Özer1
Sait ÇERİ1 Mehmet Şahin1
İbrahim KARA1
Ramazan Ayrancı1
Mevlüt AKÇURA2
1
2
Bahri Dağdaş Uluslar arası Tarımsal Araştırma Enstitüsü, Konya
18 Mart Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarla Bitkileri Bölümü, Çanakkale
Sorumlu yazar: [email protected]
ÖZET
Bu çalışma Konya ekolojik şartlarında ekim zamanının gecikmesi ile verim ve bazı kalite değerlerinde
meydana gelebilecek değişikliklerin ortaya koyulması ve gecikmiş ekimde tercih edilebilecek
genotip/genotiplerin belirlenmesi amaçlanmıştır.
Çalışma 2004-05 ile 2005-06 üretim sezonlarında Bahri Dağdaş Uluslarararası Tarımsal Araştırma
Enstitüsüne (BDUTAE) ait Konya merkezde bulunan arazide yapılmıştır. Çalışmada BDUTAE’ de geliştirilen
Konya 2002, Bağcı 2002, BDME 02/1S, Ahmetağa ve Ekiz ekmeklik genotipleri kullanılarak zamanında ve geç
ekim olmak üzere sulanan şartlarda iki farklı ekim zamanında 2004-2005 ve 2005-2006 üretim yıllarında
denenmiş; her iki sezonda da dane verimi, 2005-2006 sezonunda ise danede protein miktarı, gluten miktar, mini
SDS ve bin dane ağırlığı değerlendirilmiştir. Deneme tesadüf blokları planında bölünmüş parseller deneme
deseninde, 5 tekrarlamalı olarak yürütülmüştür. Ana parsellere ekim zamanı alt parsellere çeşitler
yerleştirilmiştir.
Elde edilen sonuçlara göre her iki yılda da zamanında ekim de dane verimleri yüksek, geç ekimlerde ise
düşük olmuştur. Ekim zamanında verim açısından çeşitlerin gelişme tabiatlarına göre farklı etkilendikleri
görülmüştür. Burada zamanında ekimde kışlık gelişme tabiatlı Ekiz ve alternatif gelişme tabiatlı BDME 02/1S
ile Ahmetağa ön plana çıkarken, geç ekimde alternatif gelişme tabiatlı BDME 02/1S ve Bağcı 2002 çeşitleri ön
plana çıkmıştır. Ayrıca çalışmanın ikinci yılında incelenen bazı kalite kriterlerinden danede protein, SDS ve
gluten miktarlarında geç ekimde artış olurken bin dane ağırlığında ise düşüş olmuştur.
Zamanında ekimde çeşidin kışlık veya alternatif gelişme tabiatı verim açısında önem arzetmezken, geç
ekimde belli bir oranda verim düşüşüne rağmen buğday ekimi tercih edilecekse alternatif gelişme tabiatlı
genotipler ön plana çıktığından Orta Anadolu da Şeker pancarının geç hasat edilmesi veya herhangi bir nedenden
dolayı geç ekimde buğday yetiştirilecek ise alternatif gelişme tabiatlı genotipler tercih edilmeli ve Orta Anadolu
için önerilen tüm çeşitlerin denenerek performanslarının ortaya koyulması gerekmektedir.
Anahtar Kelimeler: Ekmeklik buğday, ekim zamanı, dane verimi, mini SDS, protein, gluten, bin dane.
DELAYED PLANTİNG EFFECT OF YİELD AND SOME QUALITY PARAMETERS ON BREAD
WHEAT İN KONYA ECOLOGİCAL CONDİTİON
Abstract
The study was aimed to investigate the effect of late planting on grain yield and some quality
parameters that may occur genotype/ genotypes.
İt was cariried out from 2004-05 to 2005-06 at Bahri Dağdaş İnternational Research institute
experiment fields in Konya. Konya 2002, Bağcı 2002, BDME 02/1S, Ahmetağa and Ekiz bread wheat genotypes
were used under irrigated conditions. Both 2004-05 and 2005-06 groving seasons grain yield, in edition protein
content, gluten content, mini SDS value and grain weight were evaluated at 2005-06 season. The experimental
layout was split plots in randomized complete block design with 5 repilcations. Main plots that were planting
time, sub-plots were genotypes.
According to the results, every two years timly planting were high yield on the other hand late planting
were low yield. Grain yield were different effected by devoloping typs for genotypes. Ekiz that is winter typ and
Ahmetağa and BDME 02/1S that are facultative typ showed high yield at timly planting while Bağcı 2002 and
Türkiye 10.Tarla Bitkileri Kongresi 10-13 eylül 2013 Cilt 1 s:702-708 KONYA
BDME 02/1S that are facultative typs give high yield at late planting. Otherwise second year protein content,
gluten content, mini SDS value increased on the contrary grain weight decriased.
Both timly planting and late planting were not effected by winter tpy or facultative typ of genotypes.
Although late planting is low yield if prefer to wheat production because facultative genotipes that showed good
performans should be facultative typ in Central Anatolia where If late harvesting of sugar beet or due to any
reason and all cultivars of recommended should be try in Centiral Anatolia.
Key Words: Bread wheat, planting time, grain yield, protein content, gluten content, mini SDS value ,grain
weight.
GİRİŞ
Bölgemizde ana ürün buğday olmakla birlikte yoğun olarak şeker pancarı tarımı
yapılmaktadır. Şeker pancarının hasadı Eylül, Ekim ve Kasım aylarında yapılmaktadır (Akınerdem ve
ark. 1996). Özellikle şeker pancarı sökümlerinin geç yapıldığı zamanlardaki gecikmiş zaman
üreticileri şeker pancarından sonra münavebeye girecek yüksek verimli ve kaliteli değişik hububat tür
ve çeşitlerinin üretimi arayışına yönlendirmektedir. Bu nedenle zaman zaman soğuktan zarar görme
riskine rağmen yazlık buğday çeşitlerinin bile üretimi yapılmaktadır.
Orta Anadolu da Sonbaharda hububatta ekim zamanının gecikmesi ile birlikte havaların
soğuması ile çimlenme için gerekli olan (6-8 0C) sıcaklıkların altına düşmesinin yanında bazı yıllarda
da yağış yetersizliğinden dolayı çimlenme için gerekli olan toprak nemi yeterli olmayabiliyor. Bu ve
benzer şartlarda bitkiler ya çıkış olmadan kışa girerek erken ilkbaharda çıkışlar meydana geliyor ya da
kış öncesi zayıf çıkışlar meydana gelmektedir. Çıkış olmadan kışa giren bitkiler toprak altında bir
miktar nem alıp tohum şişerek uygun sıcaklık olmadığından dolayı bir kısım tohum/bitkiler çürüyerek
canlılıklarını kaydediyorlar. Çıkışların zayıf olduğu durumlarda birim alandaki bitki sayısı az oluyor
kışa zayıf giren bitkilerde kıştan zarar görerek verime olumsuz etki yapıyor.
Orta Anadolu da buğday için kuru şartlarda ekim zamanı 15 Eylül - 10 Ekim (Keklikçi ve ark.
1991) tarihleri arasında ve sulu hububat tarımında ise en uygun ekim zamanının ekim ayının ilk on
günü (Yılmaz ve ark. 1993) olduğu bildirilmiştir. Yine Konya da yapılan bir ekim zamanı
çalışmasında 18 Eylül ve 4 Ekim tarihleri arasında yapılan buğday verimlerinin en yüksek olduğu
bildirilmiştir (Öztürk ve ark. 2005). Bursa da 15 Ekimden başlayarak 4 farklı zamanda ekilerek
Pehlivan ekmeklik buğday çeşidi ile yapılan çalışmada en yüksek buğday veriminin 15 ekim
tarihinden alındığı bildirilmiştir (Kazan ve Doğan 2005). Eskişehir’de yapılan bir çalışmada en uygun
ekim zamanının 1-15 Ekim arası olduğunu, daha geç ekilişlerin dane veriminde büyük düşüşe neden
olduğunu belirtmişlerdir (Çekiç ve ark. 2008).
MATERYAL ve YÖNTEM
Bu çalışma, Bahri Dağdaş Uluslararası Tarımsal Araştırma Enstitüsüne (BDUTAE) ait Konya
merkezde bulunan arazide yapılmıştır. Çalışmada BDUTAE’ de geliştirilen kışlık gelişme tabiatlı
Konya 2002 ve Ekiz ile alternatif gelişme tabiatlı Bağcı 2002, BDME 02/1S ve Ahmetağa ekmeklik
buğday genotipleri kullanılarak zamanında ve geç ekim olmak üzere sulanan şartlarda iki farklı ekim
zamanında 2004-2005 ve 2005-2006 üretim yıllarında denenmiş; her iki sezonda da dane verimi;
2005-2006 sezonunda ise dane sertliği, protein miktarı, gluten miktarı, mini SDS ve bin dane ağırlığı
değerlendirilmiştir. Deneme tesadüf blokları planında bölünmüş parseller deneme deseninde, 5
tekrarlamalı olarak yürütülmüş ve kalite parametrelerinde iki tekerrür değerlendirlmiştir. Ana
parsellere ekim zamanı alt parsellere çeşitler yerleştirilmiştir. Deneme ekimleri 8,4 m2 lik parsellere;
zamanında ekimde Ekim ayının son haftasında, geç ekimde ise Aralık ayının ilk haftasında
metrekareye 500 adet tohum kullanılarak deneme mibzeri ile 4-6 cm derinliğinde ekim yapılmıştır.
Denemeler, Temmuz ayının ikinci haftası parsel biçerdöveri ile 6 m 2 olarak hasat edilmiştir. Dekara 9
kg saf fosfor ve 12 kg saf azot kullanılarak ilki kardeşlenme, ikincisi sapa kalkma ve üçüncüsü de dane
doldurma döneminde olmak üzere üç defa sulama yapılmıştır.
Denemelerin yapıldığı parsellerden 2004-05 yılına ait deneme tarlasının toprak reaksiyonu
alkali, kireci çok yüksek, organik maddece orta, tuzsuz, potasyumca yüksek, fosfor bakımından orta
Türkiye 10.Tarla Bitkileri Kongresi 10-13 eylül 2013 Cilt 1 s:702-708 KONYA
olup killi bünyeye sahiptir; 2005-06 yılına ait denem tarlasının kireci çok yüksek, organik maddece
orta, tuzlu, potasyumca yüksek, fosfor bakımından orta olup tınlı bünyeye sahiptir (Çizelge 1).
Çizelge 1. Deneme yerlerine ait 0-30 cm’lik toprak özellikleri
1.yıl (2004-05)
2.yıl (2005-06)
Toprak
Reaksiyonu
(pH)
8.4
-
Kireç
(%)
56
69
Org.
Mad.
(%)
2.1
2.0
Tuz
(%)
0.09
0.36
K
(Kg/da)
96
168
P
(Kg/da)
10
10
Bünye
Killi
Tınlı
İklim özellikleri açısından her iki üretim sezonunda da sonbahar çıkışları için yeterli
sıcaklıklar mevcut olmuştur. Denemenin birinci yılında her ne kadar eylül ve ekim aylarında yağış
olmasa da tarlada taban suyunun yüksek olması (Keklikçi 1988) çıkışların sağlanmasında yeterli
olmuştur (Çizelge 2).
Dane verimi, bin dane ağırlığı (g/1000 adet), protein oranı (%) ve dane sertliği (PSI) (NIR)
AACC 39-10 Anonymos (1990)’a; mini sodyum dodecyl sülfat sedimantasyon (mini SDS
sedimantasyon, ml olarak; modifiye edilmiş yöntem olup, 1 g unda 25 ml’lik tüpler kullanılarak
yapılmaktadır) Pena (1990)’a; gluten miktarı (kuru gluten) hesaplanması ise Uluöz (1965)’ e göre
yapılmıştır.
Çizelge 2. Konya Merkez 2004-2005 ve 2005-2006 üretim sezonu aylık sıcaklık ve yağış miktarları
Aylar
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz
En Düşük
Sıcaklıklar (0C)
2004-05
2005-06
5.2
6.4
3.6
-1.4
-10.0
-5.8
-12.2
-15.4
-8.0
-21.2
-12.8
-17.2
-7.6
-8.3
-3.2
-1.0
1.7
4.0
7.6
7.1
12.9
12.4
En Yüksek
Sıcaklıklar (0C)
2004-05
2005-06
32
30.0
29.8
24.4
22.8
21.8
15.3
17.1
16.6
10.3
16.0
17.3
21.8
24.4
28.3
24.8
31.4
32.4
32.3
34.8
37.0
33.2
Toplam
Ortalama
Sıcaklıklar (0C)
2004-05
2005-06
18.6
17.8
14.6
10.6
5.8
4.9
1.0
1.5
2.5
-2.9
1.8
1.2
6.8
7.1
10.8
12.2
16.0
16.2
20.2
22.0
25.3
23.2
Yağış
(mm)
2004-05
2005-06
0.0
20.9
0.0
34.7
51.3
68.0
2.8
9.8
29.5
21.2
12.9
23.8
13.8
18.4
31.8
58.1
12.5
17.9
3.5
9.9
12.2
0.3
170.3
282.7
BULGULAR VE TARTIŞMA
Araştırmada Orta Anadolu Bölgesi için geliştirilen 5 ekmeklik buğday çeşitinin zamanında ve
geç ekimde verim ve bazı kalite değerleri istatistiksel olarak test edilmiştir (Çizelge 3;5). Buna göre
incelenen konular başlıklar halinde aşağıda değerlendirilmiştir.
Ekim zamanının incelenen özellikler ile ilişkisini ortaya koymak amacıyla öncelikle varyans
analizi yapılmış (Çizelge 3;5) ve AÖF (Asgari Önemli Fark) testi uygulanarak ortalamalar
gruplandırılmıştır (Çizelge 4;6). Ekim zamanının incelenen özellikler ile olan ilişkileri aşağıda ayrı
ayrı değerlendirilmiştir.
Çizelge 3. Ekim zamanın dane verimine etkisine ait varyans analiz sonuçları
Varyasyon Kaynakları
Yıl
Hata 1
Ekim zamanı
Yıl x Ekim zamanı
Hata 2
Çeşit
Yıl x Çeşit
Ekim zamanı x Çeşit
Yıl x Ekim zamanı x Çeşit
Genel hata
SD
Kareler ortalaması
1
1197038
8
18482.6
1
2733579
1
54181.5
8
7869.1
4
35271.4
4
4244
4
82413.2
4
16343.5
64
5471
Değişim Katsayısı (%): 13.8
*, ** sırasıyla 0.05 ve 0.01’ e göre önemli; ÖD: önemli değil
F Değeri
.0001**
.0001**
0.0305*
0.0002**
0.5451ÖD
.0001**
0.0252*
Türkiye 10.Tarla Bitkileri Kongresi 10-13 eylül 2013 Cilt 1 s:702-708 KONYA
Çizelge 4. Ekim zamanı ile dane verimine ait değerler
Yıl
Ekim zamanı
Çeşit
Yıl x Ekim zamanı
Ekim zamanı x çeşit
Yıl x Ekim zamanı x Çeşit
Dane Verimi (kg/da)
643.9a
425.1b
699.8a
369.2b
589.5a
547.9ab
540.8ab
519.8bc
474.5c
832.5a
567.1b
455.3c
283.0d
753.1a
747.1a
717.3ab
669.2bc
612.4c
469.2d
461.2d
342.6e
292.4e
279.9e
914.8a
882.1ab
840.9ab
794.1bc
730.6c
612.1d
600.1d
593.7d
591.3d
544.2de
535.6de
494.3ef
403.4fg
387.7g
372.7g
364.2g
337.8g
321.1g
187.0h
181.5h
2004-05 (Y1)
2005-06 (Y2)
Zamanında ekim (Z)
Geç ekim (G)
BDME 02/01S (Ç1)
Ahmetağa (Ç2)
Bağcı 2002 (Ç3)
Ekiz (Ç4)
Konya 2002 (Ç5)
Y1 x Z
Y2 x Z
Y1 x G
Y2 x G
Z x Ç2
Z x Ç4
Z x Ç1
Z x Ç5
Z x Ç3
G x Ç3
G x Ç1
G x Ç2
G x Ç4
G x Ç5
Y1 x Z x Ç2
Y1 x Z x Ç4
Y1 x Z x Ç1
Y1 x Z x Ç5
Y1 x Z x Ç3
Y2 x Z x Ç4
Y1 x G x Ç3
Y2 x Z x Ç1
Y2 x Z x Ç2
Y2 x Z x Ç5
Y1 x G x Ç1
Y2 x Z x Ç3
Y1 x G x Ç4
Y2 x G x Ç1
Y1 x G x Ç5
Y1 x G x Ç2
Y2 x G x Ç3
Y2 x G x Ç2
Y2 x G x Ç5
Y2 x G x Ç4
Çizelge 5. Ekim zamanın kalite değerlerine etkisine ait varyans analiz sonuçları
Varyasyon
SD
Kaynakları
4
Tekrar
Ekim
1
zamanı
4
Hata 1
4
Çeşit
Ekim zamanı
4
x çeşit
32
Genel hata
Değişim Katsayısı (%)
Protein (%)
Kuru gluten (%)
Dane sertliği (PSI)
Mini SDS (ml)
1000 dane (g)
K.O
F
K.O
F
K.O
F
K.O
F
K.O
F
1.427
0.2543
1.452
0.2433
7.548
0.7113
2.107
0.2419
3.255
0.8217
85.255
0.0004**
85.988
0.0004**
429.304
0.0050**
61.605
0.0014**
406.209
0.0025**
0.701
2.798
0.0300
.0001**
0.687
2.797
0.0641
.0001**
13.712
82.513
0.1202
.0001**
0.992
5.207
0.6925
0.0352*
8.842
52.670
0.1356
.0001**
0.947
0.0081**
0.973
0.0175*
25.965
0.0128*
2.142
0.3253
44.020
.0001**
0.228
3.5
0.277
4.7
6.900
5.9
1.768
10.2
4.668
5.8
Türkiye 10.Tarla Bitkileri Kongresi 10-13 eylül 2013 Cilt 1 s:702-708 KONYA
Çizelge 6. Ekim zamanı ile incelenen kalite özelliklerine ait değerler
Ekim zamanı
Çeşit
Ekim zamanı
x çeşit interaksiyonu
Z
G
Ç1
Ç2
Ç3
Ç4
Ç5
Z x Ç1
Z x Ç2
Z x Ç3
Z x Ç4
Z x Ç5
G x Ç1
G x Ç2
G x Ç3
G x Ç4
G x Ç5
Protein
(%)
12.27b
14.88a
13.33c
13.38c
12.96c
13.87b
14.32a
12.33cd
12.17cd
11.91d
12.23cd
12.70c
14.33b
14.60b
14.02b
15.51a
15.95a
Kuru
gluten (%)
9.76b
12.38a
10.78cd
10.95bc
10.45d
11.36ab
11.81a
9.83de
9.66de
9.38e
9.72de
10.20d
11.72bc
12.24b
11.52c
13.00a
13.42a
Dane
sertliği (PSI)
41.54b
47.40a
44.41b
42.88bc
49.16a
41.56c
44.35b
42.36d
41.83d
46.41bc
36.23e
40.87d
46.46bc
43.93cd
51.91a
46.88bc
47.83b
Mini
SDS (ml)
11.82b
14.04a
13.35ab
13.90a
12.85abc
12.05c
12.50bc
12.30
13.00
11.60
11.50
10.70
14.40
14.80
14.10
12.60
14.30
1000
dane (g)
40.02a
34.33b
37.90b
34.96c
34.62c
38.53ab
39.88a
40.64bc
37.93cd
34.53efg
44.16a
43.07ab
35.16def
32.00g
34.89ef
32.90fg
36.68de
Dane Verimi
Denemenin 1. yılındaki toplam yağış, ikinci yılından oldukça düşük olmasına rağmen verim
artışında taban suyu yüksekliğinin etkisinin olabileceği düşünülmüştür (Çizelge 2). Denemenin 2.
Yılında ise toprağın tuzlu (% 0.39) olmasından dolayı dane verimini sınırlandırmış olabileceği tahmin
edilmektedir.
Dane verimi bakımından yıllar arasında istatistiksel olarak fark bulunmuş ve 1. yılda 643.9 ve
2. yılda 425.1 kg/da ürün elde edilmiştir. Aynı şekilde çeşitler arasında da fark belirlenmiş; BDME
02/01S, Ahmetağa, Bağcı 2002, Ekiz ve Konya 2002 sırasıyla 589.5, 547.9, 540.8, 519.8, 474.5 kg/da
ürün vermiştir. Yıl x Ekim zamanı interaksiyonuda önemli olup; Y1 x Z, Y1 x G, Y2 x Z, ve Y2 x G
sırasıyla 832.5, 455.3, 567.1, 283.0 kg/da ürün vermiştir. Ekim zamanı x çeşit interaksiyonunda; Z x
Ç1, Z x Ç2, Z x Ç3, Z x Ç4, Z x Ç5, G x Ç1, G x Ç2, G x Ç3, G x Ç4 ve G x Ç5 sırasıyla 717.3,
753.1, 612.4, 747.1, 669.2, 461.2, 342.6, 469.2, 292.4, 279.9 kg/da ürün vermiştir. Yıl x ekim zamanı
x çeşit üçlü interaksiyonunda da; Y1 x Z x Ç1, Y1 x Z x Ç2, Y1 x Z x Ç3, Y1 x Z x Ç4, Y1 x Z x Ç5,
Y1x G x Ç1, Y1 x G x Ç2, Y1 x G x Ç3, Y1 x G x Ç4, Y1 x G x Ç5, Y2 x Z x Ç1, Y2 x Z x Ç2, Y2 x
Z x Ç3, Y2 x Z x Ç4, Y2 x Z x Ç5, Y2 x G x Ç1, Y2 x G x Ç2, Y2 x G x Ç3, Y2 x G x Ç4, Y2 x G x
Ç5 sırasıyla 840.9, 914.8, 730.6, 794.1, 535.6, 364.2, 600.1, 403.4, 372.7, 593.7, 591.3, 494.3, 612.1,
544.2, 387.7, 321.1, 337.8, 181.5 ve187.0 kg/da dane verimi vermiştir (Çizelge 4).
Elde dilen sonuçlara göre her iki yılda da zamanında ekim de dane verimleri yüksek, geç
ekimlerde ise düşük olmuştur. Araştırmada elde edilen bulgular gibi bir çok araştırmacı ekim zamanı
geciktikçe verimin düştüğünü bildirmişlerdir (Keklikçi ve ark. 1991; Yılmaz ve ark. 1993; Kazan ve
ark. 2005; Öztürk ve ark. 2005). Ekim zamanında verim açısından çeşitlerin gelişme tabiatlarına göre
farklı etkilendikleri görülmüştür (Çizelge 7). Burada Zamanında ekimde kışlık gelişme tabiatlı Ekiz ve
Alternatif gelişme tabiatlı BDME 02/1S ön plana çıkarken, geç ekimde alternatif gelişme tabiatlı
BDME 02/1S ve Bağcı 2002 çeşitleri ön plana çıkmıştır. Zamanında ekimde BDME 02/1S, Ahmetağa
ve Ekiz istatistiki anlamda aynı ve 1. grupta yer almış geç ekinde ise BDME 02/1S ve Bağcı 2002 1.ci
ve aynı grupta yer almıştır (Çizelge 6). Burada zamanında ekimde çeşidin kışlık veya alternatif
gelişme tabiatı verim açısında önem arzetmezken, geç ekimde belli bir oranda verim düşüşüne rağmen
buğday ekimi tercih edilecekse alternatif gelişme tabiatlı çeşitler tercih edilmelidir. Alternatif çeşit
seçiminde de seçici davranmak gerekmektedir. Araştırmamızda ön plana çıkan ve verimini en az
olarak azaltan %36 ile BDME 02/1S ve %23 ile Bağcı 2002 tercih edilebilecek çeşitler olarak
gözükmektedir (Çizelge 7). Orta Anadolu da Şeker pancarının geç hasat edilmesi veya herhangi bir
Türkiye 10.Tarla Bitkileri Kongresi 10-13 eylül 2013 Cilt 1 s:702-708 KONYA
nedenden dolayı geç ekimde buğday yetiştirilecek ise Orta Anadolu için önerilen tüm çeşitlerin
denenerek performanslarının ortaya koyulması gerekmektedir.
Danede Protein Oranı
Danede protein içeriği bakımından zamanında ekim % 12.27 protein içeriğine sahipken, geç
ekim de % 14.88 protein değerine sahip olmuştur. Çeşitler açısından ise protein miktarı BDME
02/01S, Ahmetağa, Bağcı 2002, Ekiz ve Konya 2002 sırasıyla % 13.33, 13.38, 12.96, 13.87 ve 14.32
olmuştur. Ekim zamanı x çeşit interaksiyonunda; protein %’si; Z x Ç1, Z x Ç2, Z x Ç3, Z x Ç4, Z x
Ç5, G x Ç1, G x Ç2, G x Ç3, G x Ç4 ve G x Ç5 sırasıyla 12.33, 12.17, 11.91, 12.23, 12.70, 14.33,
14.60, 14.02, 15.51 ve 15.95 olmuştur. (Çizelge 6).
Danede Gluten Miktarı
Danede gluten miktarı bakımından zamanında ekim % 9.76 glutene içeriğine sahipken, geç
ekim de % 12.38 gluten değerine sahip olmuştur. Çeşitler açısından ise gluten miktarı BDME 02/01S,
Ahmetağa, Bağcı 2002, Ekiz ve Konya 2002 sırasıyla % 10.78, 10.95, 10.45, 11.36 ve 11.81 olmuştur.
Ekim zamanı x çeşit interaksiyonunda; gluten %’si; Z x Ç1, Z x Ç2, Z x Ç3, Z x Ç4, Z x Ç5, G x Ç1,
G x Ç2, G x Ç3, G x Ç4 ve G x Ç5 sırasıyla 9.83, 9.66, 9.38, 9.72, 10.20, 11.72, 12.27, 11.52, 13.00
ve 13.42 olmuştur. (Çizelge 6).
Dane Sertliği
Dane sertliği bakımından zamanında ekim PSI değeri 41.54 olurken, geç ekim de PSI değeri
47.40 olmuştur. Çeşitler açısından ise PSI değerleri BDME 02/01S, Ahmetağa, Bağcı 2002, Ekiz ve
Konya 2002 sırasıyla 44.41, 42.88, 49.16, 41.56 ve 44.35 olmuştur. Ekim zamanı x çeşit
interaksiyonunda; sertlik değeri; Z x Ç1, Z x Ç2, Z x Ç3, Z x Ç4, Z x Ç5, G x Ç1, G x Ç2, G x Ç3, G x
Ç4 ve G x Ç5 sırasıyla 42.36, 41.83, 46.41, 36.23, 40.87, 46.46, 43.93, 51.91, 46.88 ve 47.83
olmuştur. (Çizelge 6)
Danede SDS
Danede SDS içeriği bakımından zamanında ekim 11.82 ml SDS içeriğine sahipken, geç ekim
de 14.04 ml SDS değerine sahip olmuştur. Çeşitler açısından ise SDS içeriği BDME 02/01S,
Ahmetağa, Bağcı 2002, Ekiz ve Konya 2002 sırasıyla 13.35, 13.90, 12.85, 12.05 ve 12.50 ml SDS
değerlerine sahip olmuştur (Çizelge 6). Ekim zamanı x çeşit interaksiyonu ise istatistiksel açıdan
önemsiz bulunmuştur (Çizelge 5).
1000 Dane Ağırlığı
1000 dane ağırlığı bakımından zamanında ekim0.036 g olurken, geç ekim de 34.33 g
olmuştur. Çeşitler açısından ise 1000 dane ağırlığı BDME 02/01S, Ahmetağa, Bağcı 2002, Ekiz ve
Konya 2002 sırasıyla 37.90, 34.96, 34.62, 38.53 ve 39.88 g olmuştur. Ekim zamanı x çeşit
interaksiyonunda; 1000 dane ağırlığı; Z x Ç1, Z x Ç2, Z x Ç3, Z x Ç4, Z x Ç5, G x Ç1, G x Ç2, G x
Ç3, G x Ç4 ve G x Ç5 sırasıyla 40.64, 37.93, 34.35, 44.16, 43.07, 35.16, 32.00, 34.89, 32.90 ve 36.38
g olmuştur (Çizelge 6).
TARTIŞMA VE SONUÇ
Denemenin 1. Yılında toplam yağış, 2. Yılında oldukça düşük olmasına rağmen verim
artışında taban suyu yüksekliğinin (Keklikçi 1988) etkisinin olduğu düşünülmüştür (Çizelge 2).
Türkiye 10.Tarla Bitkileri Kongresi 10-13 eylül 2013 Cilt 1 s:702-708 KONYA
Denemenin ikinci yılında ise toprağın tuzlu (%0.39) olmasından dolayı dane veriminin sınırlandırılmış
(Çulha ve Çakırlar 2011) olabileceği tahmin edilmiştir.
Elde edilen sonuçlara göre her iki yılda da zamanında ekimde dane verimi yüksek, geç
ekimlerde ise düşük olmuştur. Araştırmada elde edilen bulgular gibi birçok araştırmacı ekim zamanı
geciktikçe verimin düştüğünü bildirmişlerdir (Keklikçi ve ark. 1991; Yılmaz ve ark. 1993; Kazan ve
ark. 2005; Öztürk ve ark. 2005). Ekim zamanında verim açısından çeşitlerin gelişme tabiatlarına göre
farklı etkilendikleri görülmüştür (Çizelge 7). Burada zamanında ekimde kışlık gelişme tabiatlı Ekiz
çeşidi ve alternatif gelişme tabiatlı BDME 02/1S hattı ön plana çıkarken, geç ekimde alternatif gelişme
tabiatlı BDME 02/1S hattı ve Bağcı 2002çeşidi ön plana çıkmıştır. Zamanında ekimde BDME 02/1S,
Ahmetağa ve Ekiz genotipleri istatistiki anlamda aynı ve birinci grupta yer almış, geç ekimde ise
BDME02/1S ve Bağcı genotipleri birinci ve aynı grupta yer almıştır (Çizelge 6). Zamanında ekimde
genotiplerin kışlık veya alternatif gelişme tabiatı verim açısından önem arzetmezken, geç ekimde belli
bir verim düşüşüne rağmen buğday ekimi tercih edilecek ise alternatif gelişme tabiatlı genotipler tercih
edilmelidir. Bununla birlikte alternatif çeşit seçiminde de seçici davranmak gerekmektedir. Bu nedenle
araştırmada ön plana çıkan ve verimini en az olarak azaltan %36 ile BDME 02/S hattı ve %23 ile
Bağcı 2002 çeşidi tercih edilebilecek genotipler olarak gözükmektedir (Çizelge 7).
Çizelge 7. Ekim zamanına göre çeşitlerin verimlerindeki değişimler (kg/da)
Çeşitler
BAĞCI 2002(Ç3)
BDME 02/1S (Ç1)
AHMETAĞA (Ç2)
KONYA 2002 (Ç5)
EKİZ (Ç4)
ORTALAMA
Zamanında ekim
612
717
753
669
747
700
Geç ekim
469
462
343
280
292
369
Ortalama
541
590
548
475
520
534
% Azalma
23
36
55
58
61
47
Dane verimi ile protein konsantrasyonu arasındaki negatif ters ilişkinin olduğunun (Depauw ve ark.
1992) belirtildiği gibi, yapılan korelasyon analizine göre verim ile protein oranı ve glüten miktarı arasındaki ters
ilişki her iki özellik açısından da zamanında ekimde %5’e göre önemli korelasyon verirken (sırasıyla -507 ve 498); verim farkının arttığı geç ekimde %1’e göre önemli ve daha yüksek korelasyon vermiştir (sırasıyla -866 ve
-833) (Çizelge 8).
Protein ve glüten miktarı gibi kriterler daha çok çevreden etkilenirken Zeleni sedimantasyon değerinin
kalıtımın etkisinde olduğunu bildirmiştir (Atlı 1987). Ayrıca yapılan bir çalışmada mini SDS ve Zeleni
sedimantasyon arasında yüksek oranda (0.641**) ilişki çıkması bu özelliğin kalite parametresi olarak
kullanılmasının önemli olduğunu bildirmiştir (Şahin ve ark. 2004). Sedimantasyon değeri protein kalitesinin
belirleyicisi ve kalıtım derecesi yüksek olduğu bir kriter olarak bildirilmiştir (Zeleny 1971). Bu bilgiler göz
önünde bulundurularak yapılan korelasyon analizine göre verim farkının oldukça yüksek olmasına rağmen (534
kg/da) (Çizelge 7), verim ile (önemli bir kalite krıteri olarak kabul edilen ve buğdayda protein kalitesinin bir
götergesi olup: un sanayisinin yüksek olmasını istediği (Şahin ve ark. 2006)) mini SDS değeri arasında (Çizelge
8) ve ekim zamanı ile çeşit arasındaki interaksiyonun (Çizelge 6) istatistiki açıdan önemsiz çıkması erken
kademede kaliteli genotip seçimi için ıslahçılar açısından önemli bir kalite kriteri olarak kullanılabilir.
Orta Anadolu da Şeker pancarının geç hasat edilmesi veya her hangi bir nedenden dolayı geç ekimde
buğday yetiştirilecek ise alternatif gelişme tabiatlı genotipler tercih edilmeli ve bu amaçla Orta Anadolu için
tescil ettirilen tüm çeşitler denenerek performanslarının ortaya koyulması gerekmektedir.
Çizelge 8. Ekim zamanı ile incelenen özellikler arasındaki korelasyonlar
Ekim zamanı
Dane Verimi (kg/da)
Protein (%)
Kuru Gluten (%)
Sertlik (PSI)
Mini SDS (ml)
Protein (%)
Z.E
G.E
-0.507*
-0.866**
Kuru Gluten (%)
Z.E
G.E
-0.489*
-0.833**
0.999**
0.980**
Sertlik (PSI)
Z.E
G.E
-0.379
-0.153
0.068
-0.056
0.050
-0.098
Mini SDS (ml)
Z.E
G.E
-0.182
-0.188
0.112
-0.068
0.116
-0.087
0.022
0.022
Bin Dane Ağ. (g)
Z.E
G.E
0.305
0.055
0.064
0.179
0.074
0.175
-0.662**
0.326
-0.175
0.082
KAYNAKLAR
Akınerdem F, Sade B, Acar R, Soylu S (1996). Konya Şartlarında Şeker Pancarının (Beta vulgaris L.) Hasat
Zamanının Belirlenmesi. Tr. J. Of Agriculture and Forestry. 20: 139-143.
Anonymous (1990) Approved Methods of the American Association of Cereal Chemist, USA.
Türkiye 10.Tarla Bitkileri Kongresi 10-13 eylül 2013 Cilt 1 s:702-708 KONYA
Atlı A (1987). Kışlık tahıl üretim bölgelerimizde yetiştirilen bazı ekmeklik ve makarnalık buğday çeşitlerinin
kaliteleri ile kalite karakterlerinin stabilitesi üzerine araştırmalar. Türkiye Tahıl Sepozyumu, Bursa.
TUBİTAK Tarım ve Orman Grubu Yayınları, 443-454.
Çekiç C. Savaşlı E, Dayıoğlu R, Önder O, Karaduman Y ve Avcıoğlu R (2008). Ekmeklik Buğdayda (Triticum
aestivum L.) Ekim Zamanı ve Sıklığı ile Kalite Kriterleri Arasındaki İlişkinin Belirlenmesi. Ülkesel
Tahıl Sempozyumu; 201-209, 2-5 Haziran 2008 KONYA.
Çulha Ş. Ve Çakırlar H (2011). Tuzluluğun Bitkiler Üzerine Etkileri ve Tuz Tolerans Mekanizmaları. AKÜ
FEBİD 11 (2011) 021002 (11-34).
Depauw RM, Clark JM, Mc Caig TN, Townley TF (1992). Opportunity forth improvement of Western Canadian
wheat concentration, grain yield and quality through plant breeding. Wheat Protein proceeding Of The
Wheat Protein Symposium, Canada. P. 75-92.
Kazan T. Ve Doğan R (2005). Pehlivan Ekmeklik Buğday (Triticum aestivum va. aest. L.) Çeşidinde Ekim
Zamanı ve Ekim Sıklığı Üzerine Araştırma. Uludağ Üni. Zir. Fak. Der. (2005) 19 (1): 63-76.
Keklikçi Z (1988). Arazi Analiz Raporu. Bahri Dağdaş Milletlerarası Tarımsal Araştırma Enstitüsü, Konya.
Keklikçi Z, Yılmaz A, Dönmez Ö, Keçeci V, Yıldırım Aİ, Aydın A (1991). Konya Ovasında Kuru Şartlarda
Kışlık Buğday Ekim Denemesi Sonuç Raporu. Bahri Dağdaş Milletlerarası Kışlık Hububat Arş. Mer.
Yayın No: SR-1991-2, Konya.
Öztürk Ö, Topal A, Akınerdem F, Akgün N, (2005). Ekim nöbeti sisteminde şeker pancarından sonra uygulanan
farklı ekim zamanlarının buğday ve arpa verim ve kalite özelliklerine etkisi. Bitkisel Araştırma Dergisi
(2005) 1: 17-26.
Pena JR (1990) Sodium dodecyl sulfate sedimantation test. Journal Cereal Science 12: 105-112. USA.
Şahin M, Aydoğan S. Ve Akçacık Göçmen A (2004). Ekmeklik buğdayda Mini SDS (Sodyum Dodesil Sülfat)
sedimantasyon testi ile bazı kalite özellikleri arsındaki ilişkilerin belirlenmesi. Bitkisel Araştırma
Dergisi (2004) 2: 1-5.
Şahin M, Aydoğan S. Ve Akçacık Göçmen A (2006). Bazı ekmeklik buğday çeşitlerinin Konya kuru
koşullarında verim ve kalite yönüyle stabilite yeteneklerinin belirlenmesi. Bitkisel Araştırma Dergisi
(2006) 1: 17-23.
Uluöz M.(1965). Buğday, Un ve Ekmek Analiz Metodları. Ege Üniv. Zir. Fak. Yayın No:57.
Yılmaz A, Dönmez, Kınacı E (1993). Konya Hububat Tarımında Bazı Yetiştirme Tekniklerinin Önemi. Bahri
Dağdaş Milletlerarası Kışlık Hububat Arş. Mer. Konya da Hububat Tarımının Sorunları ve Çözüm
Yolları Sempozyumu, 12-14 Mayıs 1993; 98-109, Konya.
Zeleny Y (1971). Criteria of wheat quality in wheat chemistry and tecnology. Ed. By. Y. Pomerans. AACC. İnc.
St. Paul, Minnosota.

Download Report