T.C.
TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI
TARIMSAL ARAŞTIRMALAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
KONYA, NİĞDE, AKSARAY VE KARAMAN İLLERİNDE YETİŞTİRİLEN
BUĞDAYLARDA KALİTE ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ VE KALİTE
BÖLGELERİNİN OLUŞTURULMASI
Proje Kod No: TAGEM/TA/03/03/01/010
Proje Lideri
Araştırmacı
Araştırmacı
Araştırmacı
Araştırmacı
Araştırmacı
Araştımacı
Mehmet ŞAHİN
Dr.Aysun Göçmen AKÇAÇIK
Seydi AYDOĞAN
Yüksel KAYA
Seyfi TANER
Dr.Mevlüt AKÇURA
İrfan GÜLTEKİN
Bahri Dağdaş Uluslararası Tarımsal Araştırma Enstitüsü
Ereğli yolu 1. km Karatay/KONYA
2006
ÖNSÖZ
Gittikçe artan Dünya nüfusunun beslenmesi için gıda ihtiyacı her geçen gün daha da
artmaktadır. Halihazırda Dünya’da gıda üretimi yeterli gibi gözükse de dağılımın yetersiz
olması nedeniyle birçok insan açlık tehlikesi ile karşı karşıya ya da açlıktan ölmektedir.
Gelecekte gıda ihtiyacının daha da artacak olması nedeniyle buğdayın önemi daha da
artmaktadır. Çünkü Dünya’da geniş bir coğrafyada üretilebilme potansiyeli mevcut olup aynı
zamanda uzun süre depolama özelliğine sahip olması, doyurucu özelliğe sahip olması, nötr bir
yapıya sahip olduğundan dolayı sürekli yiyende bıkkınlık hissi vermemesi(ömür boyu ekmek
yediğimiz halde hiç bıkkınlık vermemesi) gibi nedenlerle stratejik bir ürün haline
gelmektedir. Dünya’daki tarım alanı miktarı sabit bir duruma gelmiş bulunmaktadır. Fakat
artan Dünya nüfusunun beslenebilmesi için daha fazla üretim yapılması gerekmektedir.
Bunun içinde biz ziraatçılar olarak birim alandan daha fazla ürün almak
için uğraş
vermekteyiz, yıllardır yapılan bilimsel çalışmalar sonucunda verim yönü ile yadsınamayacak
artışlar sağlanmış ancak kalitede istenilen ilerleme tam olarak sağlanamamıştır. Bununla
birlikte son zamanlarda buğday kalitesi üzerine çalışmalar yoğunlaşmış olup tescil edilen bazı
çeşitlerde kalite ön plana çıkmış bulunmaktadır, buda ülkemiz için sevindirici bir husustur. Bu
deneme ile yapılan çalışmalarda bölgemizde yetişen buğdayların kalite özelliklerinin
belirlenmesi aynı zamanda bölgemizde ekilmek üzere tescil ettirilmiş çeşitlerin verim ve
kalite performanslarını görmek buna göre tavsiyelerde bulunmak amaçlanmıştır.
Kalite üzerine, genetik ve çevre faktörleri birlikte etki etmektedir. Genetik faktörler
ıslah ile değiştirilebilirken çevre faktörlerine müdahale etmek zordur. Kalite faktörlerine
genetik faktörlerden ziyade çevre faktörleri daha fazla etki etmektedir. Çevre faktörlerini
değiştirmek mümkün olmadığından dolayı o koşullarda en iyi kalitede ürünü üretmek
gerekmektedir.
Orta Anadolu Bölgesi Türkiye'nin en çok buğday üreten ve işleyen bölgelerinden
birisidir. Bu nedenle bölgenin ekmek, makarna, bulgur ve bisküvi üretimine uygun değişik
sınıflarda kaliteli buğdaya ihtiyacı vardır. Bölgenin iklim koşulları arzu edilen kalitede
buğdayı yetiştirmeye uygundur.
II
İÇİNDEKİLER
S.NO
Öz…………………………………………………………………………………………………... VII
Abstract………………………………………………………………………………………………
VIII
Giriş………………………………………………………………………………………………….
1
Literatür Özeti……………………………………………………………………………………….
2
Materyal ve Metod…………………………………………………………………………………..
4
İklim Özellikleri……………………………………………………………………………………...
6
Bulgular ve Tartışma………………………………………………………………………………..
10
Çiftçi Koşullarında Ekmeklik Buğday Örneklerinde Yapılan Analizler……………………………
10
Çiftçi Koşullarında Makarnalık Buğday Örneklerinde Yapılan Analizler…………………………..
12
Kuru Koşullarda Ekmeklik Buğday Denemeleri…………………………………………………….
15
Sulu Koşullarda Ekmeklik Buğday Denemeleri……………………………………………………..
26
Sulu Koşullarda Makarnalık Buğday Denemeleri…………………………………………………..
35
Kuru Koşullarda Makarnalık Buğday denemeleri…………………………………………………...
39
Sonuç………………………………………………………………………………………………… 45
Özet………………………………………………………………………………………………….
46
Literatür Listesi……………………………………………………………………………………...
47
III
ÇİZELGELER ve ŞEKİL LİSTESİ
Çizelge 1
S.No
Denemelerde Materyal Olarak Kullanılan Çeşit ve Hatlar……………………………. 5
Çizelge 2
Denemede Kullanılan Bölgelerin İklim Verileri……………………………………….
Çizelge 3
Ekmeklik Buğdaylarda Bazı Kalite Özelliklerinin Yıllara Göre (2002-2003 20032004, 2004-2005) Bölgeler Bazında Ortalama Değerleri…………………………….. 10
Makarnalık Buğdaylarda Bazı Kalite Özelliklerinin Yıllara Göre (2002-2003 20032004, 2004-2005) Bölgeler Bazında Ortalama Değerleri…………………………….. 13
Çizelge 4
7
Çizelge 5
Yıllara Göre Çiftçiden Toparlanarak Analiz Edilen Örnek Miktarları(Adet)…………
15
Çizelge 6
Kuru Koşullarda Denemeye Alınan Çeşit ve Hatlara Ait 3 yıllık (2002-2003, 2003-2004,
2004-2005) Verim ve Bazı Kalite Özellik Sonuçları Ortalama
Değerleri……………………………………………………………………………………
16
Çizelge 7
Kuru Koşullarda Denenen Ekmeklik Buğday Çeşit ve Hatlarına Ait Alveograf Analizi
Sonuçları ( W enerji değeri K joul)…………………………………………………………….
19
Çizelge 8
2002-2003 Yılı Kuru Koşullarda Denenen Ekmeklik Buğday Çeşitleri ve Hatlarına ait
Verim ve Bazı Kalite Özellik Sonuçları Ortalama Değerleri………………………………
20
Çizelge 9
2003-2004 Yılı Kuru Koşullarda Denenen Ekmeklik Buğday Çeşitleri ve Hatlarına ait
Verim ve Bazı Kalite Özellik Sonuçları Ortalama Değerleri………………………………
21
Çizelge 10
2004-2005 Yılı Kuru Koşullarda Denenen Ekmeklik Buğday Çeşitleri ve Hatlarına ait
Verim ve Bazı Kalite Özellik Sonuçları Ortalama Değerleri……………………………….
22
Çizelge 11
Kuru Koşullarda Denemeye Alınan Çeşit ve Hatların Özellikler Yönü ile
Performansları……………………………………………………………………………...
23
Çizelge 12
Kuru Koşullarda Denenen Ekmeklik Buğday Çeşit ve Hatlarının Yıllara Göre Varyans
Analizleri Tablosu………………………………………………………………………...
24
Çizelge 13
Sulu Koşullarda Denemeye Alınan Çeşit ve Hatlara Ait 3 yıllık(2002-2003,20032004,2004-2005) Verim ve Bazı Kalite Özellik Sonuçları Ortalama Değerleri…………...
26
Çizelge 14
Sulu Koşullarda Denenen Ekmeklik Buğday Çeşit ve Hatlarına Ait Alveograf Analizi
Sonuçları ( W enerji değeri K joul)………………………………………………………..
2002-2003 Yılı Sulu Koşullarda Denenen Ekmeklik Buğday Çeşitleri ve Hatlarına ait
Verim ve Bazı Kalite Özellik Sonuçları Ortalama Değerleri………………………………
Çizelge 15
29
30
Çizelge 16
2003-2004 Yılı Sulu Koşullarda Denenen Ekmeklik Buğday Çeşitleri ve Harlarına ait
Verim ve Bazı Kalite Özellik Sonuçları Ortalama Değerleri………………………………
31
Çizelge 17
2004-2005 Yılı Kuru Koşullarda Denenen Ekmeklik Buğday Çeşitleri ve Hatlarına ait
Verim ve Bazı Kalite Özellik Sonuçları Ortalama Değerleri………………………………
32
Çizelge 18
Sulu Koşullarda Denenen Ekmeklik Buğday Çeşit ve Hatlarının Yıllara Göre Varyans
Analizleri Tablosu………………………………………………………………………...
33
Çizelge 19
Sulu Koşullarda Denemeye Alınan Çeşit ve Hatların Özellikler Yönü İle Performansları..
Çizelge 20
Sulu Koşullarda Makarnalık Buğday Çeşitlerine Ait 3 yıllık(2002-2003, 2003-2004,
2004-2005) Verim ve Bazı Kalite Özellik Sonuçları Ortalama Değerleri…………………
Sulu Koşullarda Denenen Makarnalık Buğdayların Bazı Özellik Performansları……….
Çizelge 21
34
IV
35
36
Çizelge 22
2002-2003 Yılı Sulu Koşullarda Denenen Makarnalık Buğday Çeşitlerine Ait Verim
ve Bazı Kalite Özellik Sonuçları Ortalama Değerleri……………………………………..
37
Çizelge 23
2003-2004 Yılı Sulu Koşullarda Denenen Makarnalık Buğday Çeşitlerine Ait Verim
ve Bazı Kalite Özellik Sonuçları Ortalama Değerleri……………………………………..
37
Çizelge 24
Sulu Koşullarda Denenen Makarnalık Buğdayların Varyans Analiz Tablosu…………….
38
Çizelge 25
2004-2005 Yılı Sulu Koşullarda Denenen Makarnalık Buğday Çeşitlerine Ait Verim
ve Bazı Kalite Özellik Sonuçları Ortalama Değerleri……………………………………..
39
Çizelge 26
Kuru Koşullarda Makarnalık Buğday Çeşitlerine Ait 3 yıllık (2002-2003, 2003-2004,
2004-2005) Verim ve Bazı Kalite Özellik Sonuçları Ortalama Değerleri…………………
39
Çizelge 27
Kuru Koşullarda Denenen Makarnalık Buğdayların Bazı Özellik Performansları………
40
Çizelge 28
2002-2003 Yılı Kuru Koşullarda Denenen Makarnalık Buğday Çeşitlerine Ait Verim
ve Bazı Kalite Özellik Sonuçları Ortalama Değerleri……………………………………..
41
Çizelge 29
2003-2004 Yılı Kuru Koşullarda Denenen Makarnalık Buğday Çeşitlerine Ait Verim
ve Bazı Kalite Özellik Sonuçları Ortalama Değerleri……………………………………...
41
Çizelge 30
2004-2005 Yılı Sulu Koşullarda Denenen Makarnalık Buğday Çeşitlerine Ait Verim
ve Bazı Kalite Özellik Sonuçları Ortalama Değerleri……………………………………...
42
Çizelge 31
Kuru Koşullarda Denenen Makarnalık Buğdayların Varyans Analiz Tablosu…………….
43
Şekil 1
Bölgelere Göre Ekmeklik Buğdayların Protein İçerikleri…………………………….
1
Şekil 2
Bölgelere Göre Ekmeklik Buğdayların SDS-sedimantasyon Değerleri…………........
2
Şekil 3
Bölgelere Göre Makarnalık Buğdayın Protein İçerikleri……………………………...
3
Şekil 4
Bölgelere Göre Makarnalık Buğdayların SDS-sedimantasyon Değerleri……………..
4
Şekil 5
Bölgelere Göre Makarnalık buğdayların Dönmeli Tane Oranları……………………..
5
V
KISALTMA VE TANIMLAMALAR
Kısaltma
:
Açıklama
SDS
:
Sodium Dodecyl Sülfate
Bnt
:
Bin tane
kg
:
Kilogram
2
m
:
Metrekare
m
:
Metre
Sedim.
:
Sedimantasyon
Hekt.
:
Hektolitre
g
:
Gram
PSI
:
Particle Size Indeks
°C
:
Santigrad derece
da
:
Dekar
AACC
:
American Association of Cereal Chemist
ppm
:
milyonda kısım
N
:
Azot
VI
ÖZ
Bu çalışma ile mevcut şartlarda yetiştirilen buğdayların kalite özelliklerini belirlemek,
belirlenen alt bölgelere uygun kalite özelliklerine sahip çeşit modelini ortaya koymak ve
araştırmalarda kullanmak, kaliteli buğday yetiştiriciliği için çiftçilere gerekli tavsiyelerde
bulunmak amaçlanmıştır. Bu projede sulu ve kuru şartlarda olmak üzere iki deneme
yürütülmüş çeşitlerin verim ve kalite özellikleri tespit edilmiştir. Ayrıca belirlenen 7 bölgeden
(1:Ereğli-Karapınar - Obruk, 2:Merkez – Altınekin, 3:Çumra-Karaman, 4:Akşehir-BeyşehirSeydişehir, 5:Ilgın -Kulu- Çeltik-Sarayönü-Kadınhanı, 6:Aksaray-Koçaş, 7:Niğde) çiftçi
örnekleri toplanmış ve farklı üretim alanlarında yetişen buğdayların kalite özellikleri
incelenmiştir. Yapılan değerlendirmeler sonucunda Merkez-Altınekin bölgesinin kalite yönü
ile diğer bölgelerden önde olduğu tespit edilmiş olmasına rağmen bölgeler arasında çok bariz
bir fark olmadığı belirlenmiştir. Yetiştiriciler tavsiye edilen kültürel tedbirlere uydukları ve
sertifikalı tohum kullandıkları zaman incelenen bölgeler kaliteli ekmeklik buğday
yetiştiriciliği için uygun çevre şartlarını taşımaktadırlar. Makarnalık buğday için ise
Seydişehir–Beyşehir–Akşehir bölgesinde yetiştirilen makarnalık buğdayların düşük kalite
değerlerine sahip oldukları tespit edilmiştir. Bu bölge için makarnalık buğdaydan ziyade
ekmeklik buğday yetiştirilmesi daha uygun olacaktır.
Yapılan denemeler sonucunda bölge için kuru şartlarda kalite ve verim birlikte
değerlendirildiği zaman Karahan 99, Altay 2000 çeşitleri, sulu şartlarda yine verim ve kalite
birlikte değerlendirildiği zaman BDME 02/01S, BDME 02/01S kardeş hattı, Demir 2000,
Ekiz, Konya 2002 ve Ahmetağa çeşitlerinin öne çıktığı tespit edilmiştir. Makarnalık buğdayda
ise sulu ve kuru şartlarda denenen tüm çeşitler uygun performans göstermişlerdir.
Anahtar Kelimeler: Ekmeklik buğday, Makarnalık buğday, Protein, Sedimantasyon,
Alveograf , Verim, Kalite
VII
Abstract
The classification of quality regions and determination of quality traits for wheats grown
in Konya, Niğde, Aksaray and Karaman provinces .
The objectives of this study were to quantify quality traits of wheat genotypes widely adapted
to Southern-Central Anatolian Region (SCAR) of Turkey and recommend wheat genotypes
with appropriate quality traits for subregions of SCAR to wheat growers. This study has been
conducted in both rainfed and irrigated conditions of SCAR during the 2001 to 2005 growing
seasons. Furthermore, harvested grains from randomly selected wheat growing areas of 7
subregions of SCAR (1: Ereğli-Karapınar-Obruk, 2: Konya-Center-Altınekin, 3: ÇumraKaraman,
4:Akşehir-Beyşehir-Seydişehir,
5:Ilgın-Kulu-Çeltik-Sarayönü-Kadınhanı,
6:
Aksaray-Koçaş, 7: Niğde) have been sampled and determined quality traits in those. It has
been found that given subregions have not been greatly different each other with respect to
quality traits studied, even though subregion 2 (Konya-Center-Altınekin) has been slightly
different from the rest. Provided that growers apply recommendations for wheat management,
along with using sertificated seed, high end-use quality wheat can be provided under the
subregions of SCAR. In the case of durum wheat, the subregion 4 (of Akşehir-BeyşehirSeydişehir) was low quality. Therefore, this region may be more appropriate for growing
bread wheat than durum wheat.
It has been concluded that of the bread wheat genotypes studied, Karahan-99 and Altay-2000
were recommendible ones for rainfed conditions, while BDME-02/01, sister line of BDME02/01S, Demir-2000, Konya-2002 and Ahmetağa for irrigated conditions of SCAR. As for
durum wheat, all genotypes studied gave similar responses under both irrigated and rain-fed
conditions of SCAR.
Key words: Bread wheat, durum wheat, protein, alvegraph, yield, quality.
VIII
1.GİRİŞ
Ekmeklik buğday Dünya’da çok farklı iklim şartlarında yetişebilen diğer ticari
ürünlerden daha geniş kullanım alanına ve bütün hububat türleri içerisinde en geniş
adaptasyona sahip bir üründür (Briggle ve Curtis 1987). Buğday Dünya’da insan
beslenmesinde en fazla tüketilen temel besin maddesi olup çok çeşitli ürünlerin özellikle
ekmeğin hammaddesi olarak önem kazanmaktadır. Türkiye’de kişi başına tüketilen enerjinin
% 66’sı tahıllardan bunun % 56’lık kısmı yalnız başına ekmekten karşılanırken protein
ihtiyacının % 50’si ekmekten sağlanmaktadır (Elgün ve Ertugay 1992). Ülkemizde gerek
tüketimimiz ve gerekse ekonomimizdeki payı itibarı ile tahıl ve tahıl ürünlerinin önemi
büyüktür. Tahıla, özellikle buğdaya olan ilgimiz geleneksel tüketim alışkanlığının ötesinde
coğrafyamız itibari ile Anadolu'nun gen merkezi olma tabiatı ve ekolojik uygunluktan
kaynaklanmaktadır. Yüksek bir üretim potansiyelimiz mevcuttur. İkinci dünya savaşı
sonrasında gelişen teknolojinin getirdiği ihtiyaç fazlası üretim ve kalitedeki yükselme
uluslararası çapta büyük bir rekabet ortamı hazırlamaktadır. Bu ve benzeri sebepler her türlü
sanayi ürününde olduğu gibi tahıla dayalı sanayide de sürekli, standart ve kaliteli ürünü
zorunlu kılmaktadır. Kaliteli mamul madde kaliteli hammaddeyi gerektirir. Bu husus
günümüzün teknolojik ihtiyaçlarına cevap verecek kalitede tahıl üretimini, bu konuda yeterli
önlemler alınmasını gerektirir (Elgün ve Ertugay 1992). Islah programlarının ana hedefi;
yüksek verimli, hastalıklara dayanıklı ve kaliteli çeşit geliştirmektir (Atlı 1999).
Buğday kalitesi; genetik olarak kalite potansiyeli yüksek çeşide bağlı olarak
değişmekle birlikte yağış, yağışın dağılımı ve sıcaklık gibi iklim koşullarına bağlı olarak aynı
yıl içerisinde önemli düzeyde değişime uğramaktadır. Ayrıca tohum miktarı sertifikalı tohum
kullanma ekim sıklığı gübre kullanımı gibi faktörlerde ve süne kımıl gibi buğday zararlıları
buğday kalitesini etkilemektedir.
Kaliteli ürün elde etmek için kaliteli hammadde kullanılması zorunludur. Bu
zorunluluk iç ve dış piyasada pazar bulabilmek için her geçen gün daha da önem
kazanmaktadır. Kaliteli buğday üretimine etki eden faktörler genelde çeşit, iklim ve toprak
özellikleri olarak kabul edilmektedir. Fakat bu üç ana faktörün dışında diğer olumsuz
faktörlerinde olmaması gerekmektedir (İyi tohumluk kullanmama, süne ve kımıl zararı, yanlış
sınıflandırma ve depolama, tescil, kültürel tedbirlerin yeterli uygulanmaması gibi.) (Atlı
1999).
Makarnalık buğdaylar en sert tane özelliğine sahip buğdaylardır. Yüksek protein
miktarına sahip buğdaylar iyi kaliteli makarna üretimi için uygundur (Atlı 1999).
-1-
Makarnalık buğdaylar ülkemizde gıda sanayi tarafından genellikle çeşitli biçim ve
büyüklükteki makarna üretiminde değerlendirilmektedir. Bununla birlikte bazı imalatçı ve
üreticiler durum buğdayını bulgur ve kuskus yapımında kullanmaktadırlar. Makarnalık
buğdayın makarna ve diğer şekillerde kullanımında danedeki protein oranı hem hamur ve hem
de pişirme özelliklerini etkileyen en önemli faktör olarak ortaya çıkmaktadır. Kabul edilebilir
özellikte bir makarna için durum buğdayı tanesinde asgari düzeyde bir protein içeriğine
ihtiyaç vardır. Makarnanın pişme kalitesine ve beslenme değeri açısından protein içeriği ile
bağlantılı olduğuna işaret edilmektedir.
2.LİTERATÜR ÖZETİ
Robertson (1959), Genotip x çevre etkileşimlerini değişik çevre koşullarında genotipler
arasındaki farklı davranış şekli olarak tanımlamış, bu farklı davranışın ya aynı genlerden
oluşan bir gen grubunun farklı çevre koşullarında farklı bir davranış sergilemesinden, ya da
farklı çevre koşullarında farklı gen gruplarının fonksiyonel olmasından kaynaklanabileceğini
belirtmiştir. İdeal bir çeşit, değişik çevre şartlarında kalite parametrelerinde en düşük varyans
ile optimum ortalamaya sahip olan çeşit olarak tanımlanmıştır.
Atlı (1987), İç Anadolu ve geçit bölgelerinde 16 ekmeklik buğday çeşidi ile çok yıl ve
çok lokasyonda yürütülen tahıl uyum denemelerinde, kalite seleksiyon kriterlerinden sertlik,
bin tane ağırlığı ve sedimantasyon değerlerinin en stabil değerler olduğunu, buna karşılık
dane protein oranının stabil olmadığını belirlemiştir. Sedimantasyon değerinin erken
kuşaklarda seleksiyon kriteri olarak kullanılabileceği vurgulanmıştır. Öte yandan Bezostaya 1
çeşidinde protein miktarı ile ekmek hacmi arasında 0.873 korelasyon değeri bulunurken, bu
değer Gerek-79 çeşidinde 0.191 olarak saptanmıştır.
Bassett ve ark. (1989), Beyaz-yumuşak ve kışlık ekmeklik buğdaylarda genotip, çevre
ve bunların etkileşimlerinin unda protein yüzdesi, sertlik, sedimantasyon değeri, alkali su
tutma kapasitesi ve pasta çapı üzerinde önemli etkiye sahip olduklarını bulmuşlar ve genotip
çevre ilişkilerinin pasta çapı, sertlik ve alkali su tutma kapasitesi üzerinde daha etkili
olduğunu belirtmişlerdir.
Yağdı ve Ekingen (1993)’e göre, Güney Marmara bölgesi ve Türkiye'nin geçit
bölgeleri (400 mm üstündeki yıllık ortalama yağış miktarları ile) kaliteli makarnalık buğday
çeşitlerinden ziyade ekmeklik buğday çeşitlerinin üretimine uygun düşmektedir. Diğer yandan
yüksek yağış ve nemin makarnalık buğdaylarda önemli bir kalite kriteri olan dönmeli dane
oranını artırdığı, ancak bazı yetiştirme yöntemleri ile örneğin N- yaprak gübrelemesi ile geç
-2-
sulamanın veya yağışların dane de camsılık üzerindeki olumsuz etkisinin ortadan
kaldırılabileceği ifade edilmiştir.
Atlı ve ark. (1993), farklı iklim bölgelerinin makarnalık buğday kalitesine etkisini
inceledikleri denemelerinde; en yüksek fiziksel özellik değerleri Akdeniz, Akdeniz ardı,
Marmara ve Güney Doğu - 3 iklim bölgelerinden elde edildiğini belirtmişlerdir. Protein ve
camsılık miktarı en yüksek bulunan iklim bölgeleri ise İç Anadolu, Güneydoğu-3, Serin
Karadeniz, Doğu Dağ yamacı arası ve Kuzey Trakya olduğunu tespit etmişlerdir.
İyi bir makarna için buğday proteinin %13 den fazla olması gerekmektedir. Bu oran %
11’ in altına düştüğü taktirde makarna kalitesi bozulmaktadır (Fortini 1988).
Makarna kalitesinde sadece protein miktarı değil proteinlerin yapısı da etkili
olmaktadır. Buğday proteinleri oldukça heterojen bir yapıya sahiptir. Albumin, Globulin,
gliadin ve gluteninlerden oluşur. Makarnalık buğdaylarda da ekmekliklerde olduğu gibi
kuvvetli ve ince bir film tabakası şeklinde açılabilen gluten makbul sayılmaktadır ( Özkaya ve
Özkaya 1993).
Yapılan araştırmalar ekmeklik buğdaylar ile makarnalık buğdaylar arasında çözünür
proteinler ile gliadin ve gluteinin miktarları arasında önemli bir farkın olmadığını, total
proteinlerin yaklaşık % 8-11’ini albuminlerin, % 4-7’sini globulinlerin, % 40-50’sini
gliadinlerin, %10-20’sini asetik asitte çözünen gluteninlerin ve % 17-35’ini çözünmeyen
materyalin oluşturduğunu göstermiştir(Wassık 1978).
Karbonhidratlardan nişastanın(özellikle işlem sırasında tahrip olmuş) makarna yapımı
aşamasında amilazlar için substrat teşkil ettiği ve böylece parçalanarak pişirme suyuna geçen
katı madde miktarının artmasına neden olduğu belirtilmiştir. Bunun dışında nişasta ile hamur
gluteni arasında bir denge sağlanarak belirli dayanıklılık ve elastikiyette bir ürün elde edilir.
Nişastanın makarna tadı ve aromasında da önemli olduğu ve kurutma sırasında proteinlerin
parçalanma ürünleri, karbonhidratlardan meydana gelen alkol ve diğer bileşikler hamurun
asitliliği ile birleşip makarnanın kendine has tat ve aromasının oluşmasını sağladıkları ifade
edilmektedir (Özkaya 1993).
Makarnalık buğdayda camsı tane oranı arttıkça irmik verimi artar, .yumuşak tane oranı
arttıkça ufalanma fazlalaşacağından irmik incelir ve un oranı artar. Camsılık ile protein oranı
ve pişme kalitesi arasında da bir ilişki olduğundan bu kriter oldukça önemlidir (Matsuo ve
Dexter 1980). Yine aynı çalışmada hacim ağırlığı ile irmik verimi arasında r=0.523 bir
korelasyon, tane ağırlığı ile irmik verimi arasında da r=0.690 olan korelasyon tespit edilmiştir.
Aydoğan ve ark.(2004) Orta Anadolu’nun değişik ekolojilerinde ekmeklik ve
makarnalık buğday çeşitlerinin verim ve bazı kalite özelliklerini incelediği çalışmasında
-3-
sonuç olarak Karahan 99 çeşidinin verim ve protein oranı bakımından iyi sonuç verdiğini
İkizce 96 çeşidinin ise ekmeklik kalitesi açısından önemli olan mini SDS sedimantasyon
değeri bakımından yüksek değere sahip olduğunu belirtmiştir.
Aydoğan ve ark .(2005) yapmış oldukları çalışmada Konya yöresinde iki yıllık
deneme sonucunda Gerek 79 ve Karahan 99 çeşitlerinin en yüksek verimi aldıklarını Kıraç
66, Yakar 99 ve Karahan 99 çeşitlerinin en yüksek SDS sedimantasyon değerine sahip
olduğunu belirtmişlerdir.
Şahin ve ark.(2003 ), kurak şartlarda bazı ekmeklik buğday genotiplerinin dane verimi
ve kalite özelliklerinin belirlenmesi konulu çalışmalarında Karahan 99 ekmeklik buğday
çeşidinin, İç Anadolu bölgesinde yaygın olarak yetiştirilen Gerek 79 ekmeklik buğday
çeşidine göre denemenin yapıldığı tüm alt bölgelerde tane verimi ve kalite özellikleri yönüyle
daha yüksek performans gösterdiğini belirtmişlerdir.
3. MATERYAL VE METOT
Araştırmada; Orta Anadolu'da yaygın olarak ekimi yapılan ekmeklik ve makarnalık
buğdaylar ile tescili yapılmış ve bölgeye girmeye aday çeşitler materyal olarak kullanılmıştır.
Ekmeklik ve makarnalık buğday ayrı ele alınmış olup hem sulu hem de kuru koşullar için ayrı
ayrı değerlendirme yapılmıştır. Sulu koşullarda 2, kuru koşullarda 3 alt bölgede tesadüf
blokları deneme desenine göre ekim yapılmıştır. Araştırma alanı toprak yapısına göre 7
bölgeye ayrılarak çiftçi bazında örnekler toplanmış ve ayrıca değerlendirilmiştir. Deneme
örneklerinde; Verim, protein, kuru gluten, sertlik (PSI), bin tane ağırlığı, hektolitre ağırlığı
rutubet, SDS-sedimantasyon, dönmeli tane oranı, çiftçi örneklerinde yabancı madde oranları
incelenmiştir.
Verim; Denemede kullanılan materyaller kuruda 550 adet tane/m2 sulu koşullarda 450
adet tane /m2 gelecek şekilde 1.2 m x 6 m parsellere 4’er tekerrür halinde ekilmiş olup sonra
parseller 5 metre uzunluğunda kesilerek hasat edilmiş ve verimler kg/da çevrilmiştir.
Bin tane ağırlığı; örneklerde 400 adet tane sayılarak hassas terazide tartılıp 2.5 ile
çarpım sonucu bulunan rakam bin tane ağırlığı olarak değerlendirilmiştir (Elgün ve ark.
2001).
Dönmeli tane oranı; 200 adet tane sayılıp dönmeli olan taneler elle seçilip çıkan
dönmeli taneler ikiye bölünüp sonuç % olarak ifade edilmiştir (Williams ve ark 1988).
Hektolitre ağırlığı; 1 litrelik hektolitre terazisi kullanılarak tespit edilmiş ve bulunan
sonuç 100 ile çarpılarak kg/100 litre olarak ifade edilmiştir (Elgün ve ark. 2001).
Protein miktarı; AACC metod 39-10,
-4-
Particle Size Index; (PSI); AACC metod 39-70,
Kuru gluten ve rutubet analizleri; Dickey John 660 marka near infrared reflektans
spektroskopi kullanılarak analiz edilmiş sonuçlar % 10 rutubet esasına göre hesaplanarak
ifade edilmiştir.
SDS (Sodium Dodecyl Sülfat)-Sedimantasyon(mini); Pena ve ark 1990’ya göre
yapılmıştır.
Alveograf analizi; AACC 54-30A, metoduna göre belirlenmiştir (Anon. 1990).
Materyal olarak kullanılan ekmeklik ve makarnalık buğday çeşit ve hatları Çizelge 1’ de
gösterilmiştir.
Çizelge 1: Denemelerde Materyal Olarak Kullanılan Çeşit ve Hatlar
Kuru şartlarda kullanılan
Sulu şartlarda kullanılan
Kuru şartlarda kullanılan
Sulu şartlarda kullanılan
ekmeklik buğday çeşit ve
ekmeklik buğday çeşit ve
Makarnalık buğday çeşit
Makarnalık buğday çeşit
hatları
hatları
ve hatları
ve hatları
Karahan 99
Bayraktar 2000
Gerek 79
BDME 00/1K
Altay 2000
Dağdaş 94
Konya 2002
Ahmetağa
BDME003/s
Ekiz
BDME 00/5S
Zencirci 2002
Harmankaya
Aytın 98
İkizce 96
Bağcı 2002
Mızrak
Demir 2000
Atlı
Yakar 99
Türkmen
Kıraç 66
Gün 91
Kunduru 1149
Mirzabey
Yelken 2000
Zenit
Altın
Göksu 99
Mirzabey
Yelken 2000
Altın
Kızıltan
Ç-1252
Meram 2002
Selçuklu 97
Bezostaya 1
Zenit
Kınacı 97
Bağcı 2002
Katea-1
BDME 02/01s
Burbot
Demir 2000
Bayraktar 2000
Aksel
Çetinel
BDME 02/01/s kardeş hat
Alpu 01
Bezostaya-1
03-04 KEBVD-3
Pigment miktarı. Makarnalık buğdaylarda suda doyurulmuş n-butil alkolle örnek
muamele edildikten sonra 435.8 milimikron dalga boyunda okunması ile karoten cinsinden
pigment miktarı ppm olarak ifade edilmiştir (Özkaya ve Kahveci 1990)
Proje kapsamında çiftçiden toplanan örneklerin gruplandırılması için oluşturulan alt
bölgeler aşağıdaki gibi yapılmıştır.
-5-
1. Ereğli-Karapınar-Obruk
2. Merkez-Altınekin
3. Çumra-Karaman
4. Akşehir-Beyşehir-Seydişehir
5. Ilgın-Kulu-Çeltik-Sarayönü-Kadınhanı
6. Aksaray-Koçaş
7. Niğde
İstatistiki Analizler SAS paket programı kullanılarak yapılmıştır (Anonim.1999).
İklim Özellikleri:
Araştırmanın yürütüldüğü yıllara (2002-2003, 2003-2004, 2004-2005) ve son 10 yıllık
(1992-2002) döneme ait aylara göre en düşük, en yüksek, ortalama sıcaklık dereceleri ve
ortalama yağış değerleri Çizelge 2’ de verilmiştir.
Aksaray’da yıllık ortalama sıcaklık 11.5 °C’dir. Ocak ayındaki ortalama sıcaklık ise -2
°C olarak görülmektedir. Rasat edilen en yüksek sıcaklık Ağustos ayında 38.4°C olarak
ölçülmüştür. En düşük sıcaklık ise Şubat ayında -29.0°C olmuştur. Aylara göre yağış miktarı
incelendiğinde yağışsız ay bulunmadığı, en az yağışın Temmuz ayında olduğu görülür. Yıllık
toplam yağış miktarı 351.6 mm’dir. Günlük en çok yağış miktarı Haziran ayında 52.0 mm.
olarak ölçülmüştür. Kar yağışları, Kasım ayında başlamakta ve Nisan ayında sona ermektedir.
Aksaray’da 13 gün kar yağışlı, 24 gün karla örtülü geçmektedir. En yüksek kar kalınlığı ise
45 cm olarak Aralık ayında tespit edilmiştir.
İç Anadolu bölgesinin güneydoğusunda Orta Torosların iç kesiminde yer alan Niğde,
Kapadokya içinde Akdeniz ve İç Anadolu bölgeleri arasında geçit oluşturmaktadır. 7.312 km2
alana sahip Niğde ilinin denizden yüksekliği 1.300 m’dir. Batı kesimleri düzlük, diğer
kesimleri ise dağlık bir yapıya sahiptir. Niğde ilinde karasal iklim hüküm sürdüğünden, yıllık
yağış miktarı 343.8 mm Şubat ayı ortalama sıcaklığı -7.6 0C/3.9 Temmuz ayı ortalama 29.424 0C sıcaklık değerlerine sahiptir.
-6-
7
Çizelge 2: Denemede Kullanılan Bölgelerin İklim Verileri
Üretim
Yılı
Konya
2002-2003
2003-2004
Karaman
2004-2005
2002-2003
2003-2004
2004-2005
Ereğli
2002-2003
2003-2004
2004-2005
Gözlem
Yağış
ORT SIC
EN D SIC
EN Y SIC
Yağış
ORT SIC
EN D SIC
EN Y SIC
Yağış
ORT SIC
EN D SIC
EN Y SIC
Yağış
ORT SIC
EN D SIC
EN Y SIC
Yağış
ORT SIC
EN D SIC
EN Y SIC
Yağış
ORT SIC
EN D SIC
EN Y SIC
Yağış
ORT SIC
EN D SIC
EN Y SIC
Yağış
ORT SIC
EN D SIC
EN Y SIC
Yağış
ORT SIC
EN D SIC
EN Y SIC
Eylül
65.8
18.1
5.6
30.6
16.6
18
6
36.1
0
18.6
5.2
32
7.3
18.6
3
32.4
28.8
18
5
36.4
0
18.5
1.5
32.2
43.1
19.1
5
31.4
19.8
18.6
3.8
37.8
0
19.1
4.6
33
Ekim
24.6
12.8
-4.6
29
9.5
14.4
-7.6
31
0
14.6
3.6
29.8
4.9
13.9
-5.4
31.5
26.4
15.2
-5.3
31.4
0.2
14.6
1.7
31.4
17.1
14
-4
32.8
26.8
14.9
-5.2
31
2
14.9
3.4
30.4
7
kasım
Aralık
Ocak
Şubat
15.3
6.6
-6
20.4
9.8
6.6
-4
22.6
51.3
5.8
-10
22.8
22.2
7.8
-4.3
22
28.9
6.8
-5.1
23.5
67.8
6
-14.3
21.6
18.3
7.6
-4
22.4
30.8
7.2
-5.2
23.3
54.9
6.4
-12.8
22
48
-3.1
-22.4
14.3
108.6
1.6
-9.9
13.4
2.8
1
-12.2
15.3
60.5
-3.1
-26.1
14.6
64.2
2.8
-11.5
15.6
14.9
0.7
-14.4
18.4
60.4
-3
-24.3
16
30.2
2.5
-10.2
17.2
15.5
1.5
-11.8
16.5
17.6
4
-7.2
17.6
34.1
-1.2
-16
12.6
29.5
2.5
-8
16.6
24
5.3
-6.4
16.5
48.9
0.6
-18.3
12.4
25.8
2.9
-10
16.4
20.5
4.8
-5.5
21
26.8
0.3
-14.6
13.8
29.3
2.7
-12.6
17.4
47.5
-1.7
-13.4
13.6
31.1
2
-13.9
20.5
12.9
1.8
-12.8
16
73.2
-1.3
-13.4
12.2
45.8
2.3
-19
20.5
20.6
2.2
-14.3
15.4
50.3
-0.8
-16.2
14.5
17.7
3
-13
21.8
15.3
2.8
-12.8
18.2
Mart
24.6
1.8
-12.4
14.2
3.1
6.2
-8
25
13.8
6.8
-7.6
21.8
65.4
2.1
-16.4
15.8
19.3
6.9
-10.3
25.2
5.8
7.1
-7.1
22.4
44.5
2.8
-17
17.2
13.5
7.4
-8.8
25.8
36.5
7.9
-5.6
21
Nisan
Mayıs
50.2
9.5
-2.8
26.3
40.6
10.4
-5.7
29.4
31.8
10.8
-3.2
28.3
51.1
10.1
-3
24.8
13.7
10.9
-8.2
30.4
23.9
11.2
-4.4
26.7
41.7
10.9
-2
27.4
31.4
11.4
-6.3
29.6
12
12.5
-2.3
27.5
30.9
17.2
5.4
29.6
17.2
15.2
3.8
28
12.5
16
1.7
31.4
43.9
17.7
4
30.4
12.6
16.1
3.5
28.2
20.4
16.8
1
32
53.3
17.3
3.6
30
16.9
16.7
4.6
29.2
14.2
17.1
1
33.6
Toplam
Haziran Temmuz Ağustos Yağış
2.3
21.2
7.6
32.3
56.9
19.8
7
32.2
3.5
20.2
7.6
32.3
27
20.6
8.6
32.6
12.3
20.9
8.3
32.4
30.3
20.4
8.6
33.4
21.3
20.9
7.8
33
10.8
21.2
8.4
32.2
23.7
20.9
8.8
32.8
0
23.6
14.2
37
4
22.3
11.8
35.7
12.2
25.3
12.9
37
0
23.6
13
37
6.6
23.8
11.8
37
5
24.8
12.9
36.5
0
24
10.2
39
3.2
24
10.9
36.6
4
25.7
14.8
37.4
0
23.6
13
36.3
21.4
23.1
13
36.2
14
24.3
11.4
35.5
0
23.4
11.1
36
23.6
10.8
36.4
7.2
24.4
12.8
37.6
0
24.1
10.3
37.8
23.9
11.8
37
12.3
25.3
13.4
37.2
326.8
352.9
184.3
379.5
307.5
221.9
370.5
227.9
219.7
8
Çizelge 2’nin Devamı
Üretim
Yılı
Kulu
2002-2003
2003-2004
2004-2005
Çeltik
2002-2003
2003-2004
2004-2005
Akşehir
2002-2003
2003-2004
2004-2005
Gözlem
Yağış
ORT SIC
EN D SIC
EN Y SIC
Yağış
ORT SIC
EN D SIC
EN Y SIC
Yağış
ORT SIC
EN D SIC
EN Y SIC
Yağış
ORT SIC
EN D SIC
EN Y SIC
Yağış
ORT SIC
EN D SIC
EN Y SIC
Yağış
ORT SIC
EN D SIC
EN Y SIC
Yağış
ORT SIC
EN D SIC
EN Y SIC
Yağış
ORT SIC
EN D SIC
EN Y SIC
Yağış
ORT SIC
EN D SIC
EN Y SIC
Eylül
35.1
16.8
4.7
30.8
69.5
16
5.7
36.5
0
18.8
1.9
32.4
27.6
17.6
3.4
30.6
13.8
17.1
2.9
35.7
0
17.8
1.3
32
78.2
17.7
6.2
29
38.2
17.7
6.7
36.1
0.4
19.3
4.7
31.6
Ekim
6.1
11.7
-5
26
12.1
13.2
-4.2
30.5
14.7
13.1
3
29.2
23.4
12.2
-4.9
29.4
29.1
14
-5.8
33
3.5
13.6
1.5
28.8
3.8
13.8
-1.5
27.6
58.9
14.9
-3
29.6
12.2
15.2
5
28
8
kasım
Aralık
Ocak
Şubat
28.8
5.9
-2.2
19.8
16.2
5.8
-3.2
20
36.8
4
-15.2
23.7
12.8
6.6
-4.4
20.7
6.1
6.2
-4.7
22.9
32.4
5.1
-13.8
23.7
29.4
8.2
-2.3
20.7
29.1
7.5
-2.2
22.9
62.8
7.3
-10.5
23.2
27.3
-4.3
-19.3
13.8
41
1
-7.2
11.7
13.5
-1.2
-14
13.5
42.9
-3.2
-24.5
16
44.8
-0.1
-17.1
14.1
20.1
1.4
-12.6
16.4
61
-0.8
-17.2
14.2
101.6
1.4
-13.6
12.2
22.3
2.8
-9.5
14.8
31.7
3.5
-7.2
15.4
48.2
-1.4
-13
8.5
11.2
0.8
-8.3
14.9
28.7
5.1
-4.1
16.3
14.9
-0.7
-18.7
13.9
13.5
2.8
-8.8
16.5
22.4
6.3
-4
15.6
36.7
1
-11.5
13.6
25.8
4
-6.5
14.5
58.5
-2.8
-17
11
7.8
2
-10.2
17.5
38.4
-0.3
-14.2
12.6
61.5
-1.9
-17.9
12
17.4
1.6
-20.8
19.1
10.1
1.8
-13.8
14.8
146.4
-1.7
-13.1
12.5
76.8
3
-11.7
17.2
41.3
3.2
-9.5
14.5
Mart
25.8
0.8
-11.2
15.6
17.2
4.6
-11.4
22.7
53.4
4.3
-9.2
20.3
0
0
0
0
11.6
6.3
-9.9
24.3
75.9
5.5
-12.7
24.1
65
2.5
-11.9
14.6
33.6
7.4
-7
23.7
67.6
7.2
-6.8
20.6
Nisan
Mayıs
54.5
8.9
-4
24.2
26.2
9
-7.2
26.5
65
8.7
-5.8
25.4
51.6
9
-4.8
25.2
29.4
10.8
-6.6
28.6
62.5
10.5
-3.3
27.8
91.8
9.8
-4
23.2
62.2
11.3
-4.1
28.2
108.2
11.1
-2.3
25.5
44.4
16.3
2
28.4
14.3
14
2
27.6
42.9
14.2
-0.8
30.6
46
16.4
1.2
28.9
54.1
14.9
2.6
27.6
28.9
15.2
-0.9
30.2
45.7
17.4
6.5
27.9
21.5
15.4
5.5
25.4
42.3
16.1
2.8
29
Toplam
Haziran Temmuz Ağustos Yağış
23
20
5.8
32.5
51.5
18.9
6.8
33.3
35.3
18.2
4.8
30.6
3.1
20.4
7.2
32.5
52.7
19.4
7.4
31.8
13
19
7.1
31.2
12.2
20.4
9.5
30.7
33
19.9
8.5
30.6
25.3
19.7
10
29.6
0
22.5
9.8
38
18.6
22.4
8.9
36.5
19.2
23.5
10.6
36.6
0
22
10.2
37.3
14.2
22.3
9.3
36.3
29.3
23.2
10.4
36.2
0
22.9
12.6
34.5
30.6
23.3
12.5
35.2
14
24.3
11.4
35.5
2.4
22.6
11
35.8
5.7
22.7
9.9
37.3
8.2
23.9
10
36.6
1.3
22.5
9.3
36.6
9.6
21.5
9.9
35.2
6.7
23.9
10.8
37.4
14.1
23.2
11.9
35.3
0.2
22.8
12.1
32.7
1.6
24.7
13.6
35.7
337.6
328.3
338.6
298.9
297.7
295.9
570
522.4
423.8
9
Çizelge 2’ nin devamı
Karapınar
Üretim
Yılı
2002-2003
2003-2004
2004-2005
Çumra
2002-2003
2003-2004
2004-2005
Beyşehir
2002-2003
2003-2004
2004-2005
Gözlem
Yağış
ORT SIC
EN D SIC
EN Y SIC
Yağış
ORT SIC
EN D SIC
EN Y SIC
Yağış
ORT SIC
EN D SIC
EN Y SIC
Yağış
ORT SIC
EN D SIC
EN Y SIC
Yağış
ORT SIC
EN D SIC
EN Y SIC
Yağış
ORT SIC
EN D SIC
EN Y SIC
Yağış
ORT SIC
EN D SIC
EN Y SIC
Yağış
ORT SIC
EN D SIC
EN Y SIC
Yağış
ORT SIC
EN D SIC
EN Y SIC
Eylül
27.8
18.4
3.7
30.6
7.1
17.4
3.4
36.2
0
17.3
0
32.2
56.9
18.1
5.6
30.2
13.9
17.3
5.3
35.5
0
17.8
2.8
31.8
55
17
5
28.4
28.2
17
6.1
33.7
0
17.5
3.1
30.7
Ekim
8.1
12.4
-6.4
31.2
18.4
13.7
-5.6
30.9
0
0
0
0
14.7
13
-2
30.2
14.7
13.8
-5
31.2
1.6
14.1
2.5
30.6
5.7
13.1
-1.2
26.2
28.2
13.7
-3.8
28.8
16.9
13.8
4.2
26.8
9
kasım
Aralık
24.9
6.6
-5.8
21.9
15.7
5.9
-6.5
23.2
38.2
5.1
-15
22
22.1
7.5
-3.2
21.3
21.6
6.8
-4.2
22.1
72.3
5.8
-11
22.3
42.1
7
-3.2
19.5
24.1
6.2
-3.6
21.2
76.5
6
-8.9
20.4
53.3
-3.3
-23.8
15.3
44.4
1.6
-12
15.2
10.3
0.5
-15.8
15.2
57.7
-2.4
-21.8
16
57.2
2.2
-10.3
13.5
5.5
1.3
-12.5
16.6
68.4
-1
-19
11.9
129.8
1.4
-11.2
13.2
10.4
1.7
-10.9
15.4
Ocak
6.8
4.9
-6.6
18.5
20.1
0
-18
14.2
32.4
2
-9.5
17.2
18.8
5
-6
17.3
51.7
-0.4
-20
12.3
28.1
2.7
-9.4
17.3
0
29.1
5.2
-3.7
124.9
-0.7
-16.8
11
47.7
2.6
-8.4
13.6
Şubat
79.3
-1.2
-15
13.8
14.4
2.2
-14.8
20.5
18.8
1.9
-17
17
74.8
-1
-13
14
33.9
2
-17
20.9
16.3
2.3
-13.1
17.3
0
139.5
-1.9
-12
67.3
1.3
-15.8
17.2
50.7
1.5
-12.6
13
Mart
35.8
1.9
-15
17
4.6
6
-11
25.5
13.3
6.3
-9.6
23
58.9
1.9
-14.6
17.3
9.6
6.3
-9.7
25.6
8.5
7.2
-7.8
23.1
0
42.7
2.1
-11.2
14.4
6
-8
21.6
32.4
6.2
-6.7
19.3
Nisan
Mayıs
38.3
9.9
-5
27.6
59.1
10.3
-8
29.8
23.9
10.8
-5.2
28.6
105
9.8
-2.9
27.2
38.4
10.9
-6.2
30
29.9
11.3
-4.3
28
0
80.6
9
-1.8
56.3
9.9
-4.4
26.4
59.5
10.1
-4.2
24.2
17.9
17.3
1.1
29
12.1
15.6
2.6
28.5
18.9
16.1
-2.1
35
14.8
17.3
4.8
30
12.2
15
2.7
28.4
24.4
16.3
0.8
32
0
20.2
16.5
4.8
56
14.3
3.5
24
30.5
15.1
1.1
29.4
Toplam
Haziran Temmuz Ağusto Yağış
33.9
20.5
6.6
32.3
5.4
19.5
6.3
32
48.7
19.7
5.6
33.2
6.7
20.5
8.1
31.6
14.4
19.8
7.7
31.5
28.7
20.1
8.6
33
0
29.3
19.4
7.8
19.7
19
7.1
29.3
22.9
19.1
7.8
29
0
23.1
9.4
37.5
7.2
23.2
8
36.1
0
24.9
11.2
38.5
0
22.8
11.8
36.5
12.8
23
10.3
36.1
0.9
25
12.6
37.8
0
0.2
22.5
13
11.5
22.1
10.3
33
5.4
23.6
12.2
34.8
0
23.1
7.9
36.3
22.8
9.7
37.1
0.2
24.1
10
37
0
22.8
10.1
36
23.1
11.5
36
3.1
24.5
12.8
37.7
0
2.5
22.6
10.1
2.5
21.7
8.2
35
3.8
23.4
10.3
34.9
326.1
208.5
204.7
430.4
280.4
219.3
171.2
562.9
356.7
BULGULAR VE TARTIŞMA
Çiftçi şartlarında bölgelerden toplanan örnekler analiz edilip sonuçlara bakıldığı
zaman protein miktarı yönünden 4 numaralı bölge(Akşehir-Beyşehir-Seydişehir) % 9.71 ile
en düşük protein oranına sahipken 2 numaralı bölge(Merkez-Altınekin) % 11.38 ile ilk sırada
yer almıştır, diğer bölgelerde sırası ile 1 numaralı bölge(Ereğli-Karapınar-Obruk) % 11.33, 7
numaralı bölge(Niğde) % 11.16, 5 numaralı bölge(Ilgın-Çeltik-Kulu-Sarayönü) %11, 3
numaralı bölge(Çumra-Karaman) % 10.75, 6 numaralı bölge(Aksaray-Koçaş) % 10.21 protein
oranına göre sıralanmışlardır. Kuru gluten miktarı yönünden bakıldığı zaman bölgeler
arasında bir fark gözlenmemekle beraber 4 ve 6 numaralı bölgelerde diğer bölgelere göre daha
düşük içeriğe(% 8.04, % 8.18) sahip oldukları görülmüştür. Ticari amaçla buğdayı
kullanırken buğdayın sahip olduğu protein miktarı kadar protein kalitesinin de önemi
büyüktür. Protein kalitesinin göstergesinden biri olan SDS sedimantasyon değerlerine
baktığımız zaman 2. bölge 11.20 ml, 7. bölge 11.08 ml ile ön sıraya çıkarken 4. bölge 10.01
ml ile son sırada yer almış bulunmaktadır. Verimin % 10’luk artışına mukabil kalite
değerlerinde % 1’ lik bir düşüş olmaktadır (Depauw ve ark. 1992 ). Protein kalitesi yönünden
tüm bölgeler orta grupta yer almışlardır (Çizelge 3).
Çizelge 3: Ekmeklik Buğdaylarda Bazı Kalite Özelliklerinin Yıllara Göre Bölgeler Bazında (20022003 2003-2004, 2004-2005) Ortalama Değerleri
Bölgeler*
Protein
Miktarı
(%)
Kuru Gluten
Miktarı
(%)
1
11.33
11.38
10.75
9.71
11.00
10.21
11.16
9.20
9.24
8.92
8.04
9.21
8.18
9.28
2
3
4
5
6
7
PSI
48.18
42.78
42.59
33.39
46.60
30.50
55.19
Mini SDS
Sed.
(ml)
Bintane
(g/1000)
Yab.Çeşit
(%)
Yabancı
Madde
(%)
10.13
11.20
10.87
10.01
10.25
10.18
11.08
35.24
34.57
36.42
32.2
31.99
31.26
37.68
2.12
2.39
2.44
1.74
1.58
1.47
2.12
11.15
5.05
6.08
7.4
8.97
1.88
11.15
*;1:Ereğli-Karapınar - Obruk , 2:Merkez – Altınekin, 3:Çumra-Karaman, 4:Akşehir-Beyşehir-Seydişehir,5:Ilgın Kulu- Çeltik- Sarayönü- Kadınhanı, 6:Aksaray-Koçaş, 7:Niğde
Yabancı çeşit oranı bölgelerde % 1.47-2.44 arasında değişirken, yabancı madde oranı
yönünden % 11.15 ile 1. ve 7. bölge ilk sırada yer almıştır. % 1.88 ile en düşük değere 5.
10
bölgenin sahip olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 3). Araştırmada çalışmaları yapılan
bölgelerde ekmeklik buğday yetiştirmeye uygun çevre şartlarını taşımaktadır. Kalite
kriterlerinden protein ve SDS-sedimantasyon değeri bakımından yüksek değere sahip olan 2.
bölge ilk sırada yer almaktadır. Bu özellikler yönünden sıralama 7. bölge, 1. bölge, 5.bölge,
3.bölge, 6. bölge ve 4. bölge şeklinde olmuştur.
12
Protein Miktarı %
11.5
11
10.5
10
9.5
9
8.5
1
2
3
4
5
6
7
Bölgeler
Şekil 1 Bölgelere göre Ekmeklik Buğdayların Protein İçerikleri
11.4
SDS-sedimantasyon (ml)
11.2
11
10.8
10.6
10.4
10.2
10
9.8
9.6
9.4
1
2
3
4
5
6
7
Bölgeler
Şekil:2 Bölgelere Göre Ekmeklik Buğdayların SDSsedimantasyon Değerleri
Makarnalık buğdaylarda ise bölgelere göre protein oranı yönünden % 11.8 ile 6. bölge
ön sırada yer alırken 2. bölge % 11.5, 7. bölge %11.2, 3. bölge %11.1, 5. bölge %11, 4. bölge
11
%10.4 olarak sıralanmışlardır. Sertlik yönünden tüm bölgeler sert grupta yer almışlardır.
Makarnalık sanayicisi açısından önemli bir kriter olan dönmeli tane oranları yönüyle 4. bölge
% 21.6 ve 1. bölge % 20.0 ilk sıralarda yer alırken 3. bölge %17.7, 6. bölge % 11.8, 2. bölge
% 11.0, 5. bölge % 10.3, 7. bölge % 9.02 olarak tespit edilmiştir. SDS-sedimantasyon
değerleri açısından 7. bölge 8.67 ml ile ilk sırada yer alırken 2. bölge 8.47 ml, 5. bölge 8.10
ml, 1. bölge 8.630 ml, 4. bölge 6.23 ml, 3. bölge 6.22 ml, 6. bölge 6.02 ml olarak
sıralanmışlardır(Çizelge 4).
Pigment miktarı yönünden 5. bölge 8.53 ppm 4. bölge 7.92 ppm ile ilk sıralarda yer
almışlardır. 3. bölge 7.52 ppm, 1.bölge 7.02 ppm, 7. bölge 6.89 ppm, 6. bölge 6.78 ppm, 2.
bölge 6.33 ppm olarak sıralanmışlardır. Yabancı çeşit ve yabancı madde yönü ile bölgelerin
birbirine yakın değerlerde olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 4).
Dönmeli tane ve protein miktarını etkileyen dış faktörler, tanenin olum dönemini
etkileyen faktörlerdir. Tanedeki sarı olum süresi kısa olduğu zaman nişasta birikimi az,
protein miktarı fazla dönmeli tane miktarı az olurken, uzun sarı olum döneminde protein
miktarı az dönmeli tane miktarı çok olmaktadır. Seçilen bölgelerden 4. numaralı bölgede yer
alan Seydişehir-Beyşehir bölgesi coğrafi olarak Göller bölgesi Akşehir ise iç geçit bölgesi
kuşağında yer almaktadır. Yapılan bir çalışmada Göller bölgesinde yetiştirilen makarnalık
buğdaylarda protein miktarının % 9.8, camsılık oranının ise % 65.6 seviyesinde olduğu, İç
Anadolu bölgesinde ise protein miktarının %13.9, camsılık oranının ise % 87.4 olduğu
belirlenmiştir (Atlı ve ark.1993).
Çizelge 4: Makarnalık Buğdaylarda Bazı Kalite Özelliklerinin Yıllara Göre Bölgeler Bazında
3 Yıllık (2002-2003 2003-2004, 2004-2005) Ortalama Değerleri
Bölgeler*
Protein
Miktarı
(%)
1.Bölge
10.8
2.Bölge
11.5
3. Bölge
11.1
4. Bölge
10.4
5. Bölge
11.0
6. Bölge
11.8
7. Bölge
11.2
*:1:Ereğli-Karapınar - Obruk
PSI
28.07
31.1
28.88
28.72
26.74
27.65
31.14
MiniSDS
Sed.
(ml)
Bintane
(g/1000)
6.30
8.47
6.22
6.23
8.10
6.02
8.67
42.7
41.6
41.9
39,2
40.9
41.7
37.4
Yab.Çeşit
(%)
5.73
4.19
3.01
4.02
3.65
4.12
3.15
Pigment
Miktarı
(ppm)
7.02
6.33
7.52
7.92
8.53
6.78
6.89
Dönmeli
tane
(%)
Yabancı
madde
(%)
20.0
11.0
17.7
21.6
10.3
11.8
9.02
3.47
2.87
2.86
4.77
2.90
2.76
3.27
, 2:Merkez – Altınekin, 3:Çumra-Karaman, 4:Akşehir-Beyşehir-Seydişehir,5:Ilgın -Kulu-
Çeltik- Sarayönü- Kadınhanı, 6:Aksaray-Koçaş, 7:Niğde
Araştırma sonuçlarına göre Konya, Niğde, Karaman bölgesinde makarnalık buğday
yetiştirilmesi açısından uygun bir bölge olmasına karşı sulu tarım yapılan bölgelerde ve
12
özellikle olum dönemlerinde gelen yağışlarda bitkinin azot ihtiyacının karşılanması
gerekmektedir. Azot yeterince verilmediği zaman makarna sanayicisi açısından önemli olan
camsılık oranları düşük olmaktadır, buda sanayici açısından istenmeyen bir durum
oluşturmaktadır. Tavsiye edilen kültürel tedbirlere uyulduğu zaman kaliteli makarnalık
buğday üretilebilecek çevre koşulları mevcuttur.
Protein miktarı(%)
12
11.5
11
10.5
10
9.5
1
2
3
4
5
6
7
Bölgeler
Şekil:3 Bölgelere Göre Makarnalık Buğday % Protein
Miktarları
10
SDS-sedimantasyon değerleri
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
1
2
3
4
5
6
Bölgeler
Şekil:4 Bölgelere Göre Makarnalık Buğday Mini SDS
sedimantasyon Değerleri
13
7
20
15
10
5
0
1
2
3
4
5
6
7
Bölgeler
Şekil:5 Bölgelere Göre Makarnalık Buğday Dönmeli Tane Oranları
Renk maddesi(Karoten cinsinden ppm)
Dönmeli Tane Oranları%
25
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
1
2
3
4
5
6
7
Bölgeler
Şekil:6 Bölgelere Göre Makarnalık Buğdayların Renk Maddesi Miktarı
Çizelge 5: Yıllara Göre Çiftçiden Toplanarak Analiz Edilen Örnek Miktarları(Adet)
Bölgeler
1
2
3
4
5
6
7
Toplam
2002-2003
Ekmeklik
Makarnalık
96
22
89
28
76
26
54
21
65
15
41
16
36
10
457
138
2003-2004
Ekmeklik
Makarnalık
90
17
91
18
81
21
45
31
55
16
31
13
27
11
420
127
14
2004-2005
Ekmeklik
Makarnalık
95
10
80
15
80
12
36
27
58
11
37
10
25
9
411
94
KURU KOŞULLARDA YAPILAN EKMEKLİK BUĞDAY DENEMELERİ
Orta Anadolu bölgesinde yaygın olarak kuruda ekilen ekmeklik buğday ve bölge için
son zamanlarda tescil ettirilmiş çeşitlerle kuru şartlarda yapılan denemelerde elde edilen
sonuçlar ise aşağıdaki gibi olmuştur.
Verim
Verim yönü ile Karahan 99 303.24 kg/da, Bayraktar2000 288.97 kg/da a grubunda yer
almışlardır. Gerek 79 283.76 kg/da ile abc, Altay 2000 274.96 kg/da, Dağdaş 94 273 kg/da
verim ile abcd grubunda yer almışlardır. Bu çeşitleri sırasıyla Zencirci 2002, Harmankaya,
Aytın 98, İkizce 96, Bağcı 2002, Mızrak, Demir 2000, Atlı, Türkmen, Kıraç 66, Gün 91,
Bezostaya-1, 03-04 KEBVD 3 çeşitleri takip etmiştir. Verimde deneme ortalaması 260.30
kg/da olarak gerçekleşmiştir(Çizelge6).
Aydemir ve ark. (2001), yaptıkları bir çalışmada Orta Anadolu ekmeklik buğdaylarına
ait verimleri; Karahan 99 320.3 kg/da, Bayraktar 2000 291.1kg/da, Gerek 79 282.2 kg/da,
Dağdaş 94 293 kg/da , Altay 2000 312.6 kg/da olarak belirlemişlerdir.
Protein
Protein miktarı bakımından Kıraç 66 %14.66 ile a grubunda, Yakar 99 % 13.52 ve 0304 KEBVD-3 % 13.49 ile b grubunda yer almışlardır. Bu çeşitleri sırası ile Mızrak, İkizce 96,
Türkmen, Karahan 99, Harmankaya, Gün 91, Dağdaş 94, Altay 2000, Demir 2000, Gerek 79,
Zencirci 2002 ve Bezostaya-1, Aytin 98, Atlı, Bağcı 2002, Bayraktar 2000 takip etmişlerdir
(Çizelge 6).
Aydemir ve ark. (2001) yaptıkları çalışmada Orta Anadolu ekmeklik buğdaylarında protein
değerleri % olarak; Karahan 99 11-13, Bayraktar 2000 10-12, Gerek 79 10-12, Dağdaş 94 1112 , Altay 2000 9-11 Kıraç 66 12-13, Yakar 99 11-13 aralığında protein içeriğine sahip
olduklarını belirtmişlerdir.
Kuru Gluten
Kırac 66 % 11.99 ile a, Türkmen % 11.87 ile ab gurubunda yer almışlardır. Bu
çeşitleri sırası ile BDME 00/1K, Zencirci 2002, Dağdaş 94, Yakar 99, Aytın 98, İkizce 96,
Mızrak, Karahan 99, Altay 2000, Gerek 79, 03-04 KEBVD-3, Harmankaya, Gün 91
Bezostaya-1, Atlı, Demir 2000, Bağcı 2002, Bayraktar 2000 çeşitleri takip etmişlerdir.
15
Çizelge 6 : Kuru Koşullarda Denemeye Alınan Çeşit ve Hatlara Ait 3 Yıllık(2002-2003,20032004, 2004-2005) Verim ve Bazı Kalite Özellik Sonuçları Ortalama Değerleri
Çeşit ve Hatlar
Karahan 99
Bayraktar 2000
Gerek 79
BDME 00/1K
Altay 2000
Dağdaş 94
Zencirci 2002
Harmankaya
Aytın 98
İkizce 96
Bağcı 2000
Mızrak
Demir 2000
Atlı
Yakar 99
Türkmen
Kıraç 66
Gün 91
Bezostaya-1
03-04 KEBVD-3
Ortalama
AÖF0.05
VK %
Verim kg/da
303.24 a
288.97 ab
283.76 abc
275.84 abc
274.96 abcd
273.82 abcd
264.25 bcde
263.87 bcde
259.74 bcde
257.62 bcde
256.53 cdef
253.55 cdef
252.07 cdef
243.02 def
239.53 efg
237.39 efg
235.69 efg
235.06 efg
224.92 fg
207.84 g
260.3
32.10
22
Protein oranı
(%)
13.32 bcdef
12.62 ıj
13.05 efgh
13.01 gh
13.10 defg
13.12 cdefg
12.92 ghı
13.13 bcdefg
12.84 ghı
13.41 bcde
12.71 hıj
13.46 bcd
13.07 efgh
12.79 ghı
13.52 b
13.34 bcdef
14.16 a
13.12 cdefg
12.89 ghı
13.49 b
13.1
0.3851
5.24
Kuru
Gluten
%
11.22 efg
10.70 ı
11.08 efghı
11.77 ab
11.19 efgh
11.64 abcd
11.65 abc
10.98 fghı
11.46 bcde
11.35 cdef
10.76 ı
11.26 defg
10.81 hı
10.82 hı
11.64 abcd
11.87 a
11.97 a
10.97 fghı
10.96 ghı
11.08 efghı
11.20
0.3881
6.17
PSI
(Sertlik)
55.75 bcd
58.68 ab
57.49 abc
33.29 k
55.28 cd
32.67 k
35.46 jk
41.67 gh
37.41 ıj
36.56 j
44.76 g
59.86 a
41.75 gh
39.91 hı
48.70 f
37.79 ıj
53.80 de
41.64 h
42.05 gh
35.25 jk
45.31
3.11
12.26
Bin tane
Ağırlığı
(g)
32.60 ef
32.22 ef
30.41 hıjk
33.25 cd
33.07 cd
32.91 cde
35.63 a
31.87 fg
30.86 hıj
30.20 jk
32.03 f
30.26 jk
33.61 c
34.80 b
30.97 hıj
31.16 ghı
29.76 k
30.39 ıjk
32.12 ef
30.42 hıjk
31.93
0.7895
4.41
Mini SDS
(ml)
13.97 bcd
11.01 ıj
12.26 gh
10.40 jk
12.85 efgh
9.82 kl
12.26 gh
11.94 hı
13.26 def
14.33 bc
13.42 cde
13.21 defg
13.28 def
12.44 fgh
13.41 cde
13.32 def
13.51 cde
14.58 ab
14.02 bcd
15.31a
12.68
0.9538
13.41
Hektolitre
kg/100lt.
78.14 abc
77.96 abcd
77.07 efghı
77.32 cdefg
77.15 defgh
77.83 abcde
77.58 bcdef
76.80 ghıj
74.91 k
78.37 ab
76.43 hıj
76.88 fghıj
76.27 ıj
76.11 j
77.15 defgh
77.73 bcdef
77.71 bcdef
77.15 defgh
77.00 efghı
78.68 a
76.78
0.871
2.02
Sertlik(PSI)
Sertlik yönüyle Mızrak 59.86, Bayraktar 2000 58.68, Gerek 79 57.49 , Karahan 99
55.75, Altay 2000 55.28 ile yumuşak grupta, Kıraç 66 53.80 değer alarak orta sert, Yakar 99
48.70, Bağcı 2002 44.76, Bezostaya-1 42.05, Demir 2000 31.75, Harmankaya 41.67, Gün 91
41.64, Atlı 39.91 ile sert grupta yer alırken Türkmen 37.7, Aytın98 37.41, İkizce 96 36.56,
Zencirci 2002 35.46, 03-04 KEBVD-3 35.25, BDME 00/1K 33.29, Dağdaş 94 32.67 sert
grupta yer almışlardır. Ekmeklik buğdayda sertlik öğütme esnasında nişasta parçalanması
yönünden istenen bir durumdur, unda parçalanmış nişasta miktarı arttıkça alfa amilaz
enziminin nişastaya etkisini artırmaktadır. Buğdayın çok yumuşak olması öğütme esnasında
zedelenmiş nişastanın az olacağından dolayı istenmez, aynı durum tersi içinde söylenebilir
çok sert bir buğday için öğütme esnasında fazla enerji harcaması olacağından dolayı
değirmenci için istenmeyen bir durum oluşturmaktadır.
Bin Tane ağırlığı
Bin tane ağırlığına bakıldığı zaman üç yıllık deneme sonucu Zencirci 2002 35.63, Atlı
34.80, Demir 2000 33.61, BDME 00/1K 33.25, Altay 2000 33.07, Dağdaş 94 32.91, Karahan
16
99 32.60, Bayraktar 2000 32.22, Bezostaya-1 32.12, Bağcı 2002 32.03 g ile deneme
ortalamasının üstünde yer almışlardır. Diğer çeşitlerde sırasıyla Harmankaya, Türkmen,
Yakar 99, Aytın 98, 03-04 KEBVD-3, Gerek 79, Gün 91, Mızrak ve Kıraç 66 olarak
sıralanmışlardır. Deneme ortalaması 31.93 g olarak tespit edilmiştir (Çizelge 6).
Aydemir ve ark.(2001), yaptıkları çalışmada Orta Anadolu ekmeklik buğdaylarına ait
bin tane ağırlığı gram olarak; Karahan 99 31-34, Bayraktar 2000 33-40, Gerek 79 30-36,
Dağdaş 94 34-40, Altay 2000 33-41, Kıraç 66 30-34, Yakar 99 28-32, Harmankaya 32-34
aralığında bintane ağırlığına sahip olduklarını belirlemişlerdir.
SDS-sedimantasyon
SDS-sedimantasyon protein kalitesinin bir göstergesi olup ekmekçilik değeri açısından
önem arz etmektedir. SDS-sedimantasyonda deneme ortalaması 12.68 ml tespit edilmiş olup
sırasıyla 03-04 KEBVD-3 15.31 ml, Gün 91 14.58 ml, İkizce 96 14.33 ml Bezostaya-1 14.02
ml, Karahan 99 13.97 ml, Kıraç 66 13.51 ml, Bağcı 2002 13.42 ml, Yakar 99 13.41, Türkmen
13.32, Demir 2000 13.28 ml, Aytın 98 13.26 ml, Mızrak 13.21, Altay 2000 12.85 değerle
deneme ortalamasının üzerinde yer almışlardır. Diğer çeşitlerde sırasıyla Atlı, Zencirci 2002,
Gerek 79, Harmankaya, Bayraktar 2000, BDME00/1K, Dağdaş 94 olarak sıralanmışlardır
(Çizelge6).
Aydemir ve ark.(2001), yaptıkları çalışmada Orta Anadolu ekmeklik buğdaylarına ait
sedimantasyon değerlerini (100ml lik sedimantasyon) ml olarak; Gün 91 38-47, Karahan 99
23-37, Bayraktar 2000 25-28, Gerek 79 24-38, Dağdaş 94 28-32, Altay 2000 25-37, Kıraç 66
38-48, Yakar 99 50-66, Harmankaya 27-36 aralığında olduğunu belirlemişlerdir.
Hektolitre
Hektolitre ağırlığı ticari açıdan önem arz etmektedir. Hektolitre ağırlığı ile un verimi
arasında yüksek seviyede bir korelasyon olduğu bilinmektedir. Denemede en yüksek
hektolitre değerini 02-04 KEBVD 3 hattı almış olup bunu sırasıyla İkizce 96, Karahan 99,
Bayraktar 2000, Dağdaş 94, Türkmen, Kıraç 66,Zencirci 2002, BDME 00/1K çeşitleri takip
etmiş en düşük hektolitre ağırlığına sahip çeşit ise Aytın 98 olarak belirlenmiştir.
Aydemir ve ark.(2001) yılında yaptıkları çalışmada Orta Anadolu ekmeklik
buğdaylarına ait hektolitre ağırlıkları kilogram olarak; Gün 91 77-81, Karahan 99 77-81,
Bayraktar 2000 77-79, Gerek 79 75-80, Dağdaş 94 79-81, Altay 2000 77-78, Kıraç 66 79-82,
Yakar 99 80-81, Harmankaya 80-81 aralığında değiştiğini belirlemişlerdir.
17
Tüm sonuçlara uygulanan varyans analizinde ise incelenen bütün özellikler yönünden
model, çevre, tekerrür, çeşit , çevre x çeşit interaksiyonu % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur
(Çizelge 12).
Alveograf Analizi
Ekmeklik buğdayların protein kalitesini ve hamurun bazı reolojik özelliklerini tespit
etmede sanayicinin yaygın bir şekilde kullandığı analiz metodudur. Alveograf çalışmaları
sonucunda sırası ile en yüksek değeri alan çeşit ve hatlar 03-04 KEBVD-3 hattı 424.0,
Bezostaya-1 289.2, Altay 2000 273.6, Gün 91 268.7, Dağdaş 94 251.3, Bağcı 2002 235.5,
Harmankaya 234.9, Karahan 99 230.4, Yakar 99 225.8, Mızrak 214.3, Demir 2000 203.8,
Türkmen 201.2, BDME 00/1K 200.6, İkizce 96 197.2, Kıraç 66 195.8, Zencirci 2002 184.6,
Atlı 179.8, Gerek 79 178.4, Bayraktar 2000 176.3 enerji değerlerine sahip olduğu tespit
edilmiştir (Çizelge 7).
Aydemir ve ark.(2001), yaptıkları çalışmada Orta Anadolu ekmeklik buğdaylarında ait
alveograf enerji(W); Gün 91 215-245, Karahan 99 134-226, Bayraktar 2000 79-136, Gerek 79
135-188, Dağdaş 94 155-232, Altay 2000 140-180, Kıraç 66 176-189, Yakar 99 190-217,
Harmankaya 151-163 aralığında değiştiğini belirtmişlerdir.
18
19
Çizelge 7: Kuru Koşullarda Denenen Ekmeklik Buğday Çeşit ve Hatlarına Ait Alveograf Analizi Sonuçları ( W enerji değeri K joul)
ÇEŞİT ADI
BDME 00/1K
Karahan 99
Dağdaş 94
Bağcı 2002
Gün 91
Kıraç 66
Bezostaya-1
Gerek 79
İkizce 96
Aytın 98
Yakar 99
Demir 2000
Bayraktar 2000
Mızrak
Türkmen
Harmankaya 99
Altay 2000
Zencirci 2002
Atlı
04-05 KEBVD3
2002-2003
MERKEZ ÇUMRA OBRUK
243
164
180
120
101
243
214
143
261
179
144
279
176
82
281
147
58
192
254
69
292
128
43
100
210
57
182
73
73
200
236
25
193
189
116
212
132
86
147
147
86
183
152
42
192
200
70
194
182
131
218
98
73
160
161
98
164
2003-2004
2004-2005
Ortalama MERKEZ ÇUMRA OBRUK Ortalama MERKEZ ÇUMRA Ortalama
195.7
205.5
0.0
*
224
187
154.7
213.7
323.0
114
259
268
354
292
206.0
271.0
277.0
290
215
308
296
258
200.7
267.7
238
315
236
252
*
238
179.7
282.5
344
*
278
287
*
344
132.3
217.5
237.5
*
230
205
266
209
205.0
319.7
343.0
326
319
314
406
280
90.3
231.3
213.5
326
179
189
295
132
149.7
218.3
223.5
197
247
211
198
249
115.3
180.7
182.0
172
193
177
*
182
151.3
247.7
278.5
230
308
205
344
213
172.3
188.7
250.5
228
109
229
293
208
121.7
183.3
224.0
134
219
197
274
174
138.7
254.7
249.5
246
304
214
301
198
128.7
220.3
254.5
191
243
227
281
228
154.7
246.0
304.0
191
314
233
337
271
177.0
267.3
376.5
255
315
232
422
331
110.3
201.0
242.5
166
232
205
256
229
141.0
194.3
204.0
160
210
213
220
188
424.0
473
375
*: Örnekler yetersiz olduğundan analiz yapılamamıştır.
19
GENEL
ORTALAMA
200.6
230.4
251.3
235.5
268.7
195.8
289.2
178.4
197.2
159.3
225.8
203.8
176.3
214.3
201.2
234.9
273.6
184.6
179.8
424.0
20
Çizelge 8: 2002-2003 Yılı Kuru Koşullarda Denenen Ekmeklik Buğday Çeşitleri ve Hatlarına ait Verim ve Bazı Kalite Özellik Sonuçları
Ortalama Değerleri
Çeşit
BDME 00/1K
Karahan 99
Dağdaş 94
Bağcı 2002
Gün 91
Kıraç 66
Bezostaya 1
Gerek 79
İkizce 96
Aytın 98
Yakar 99
Demir 2000
Bayraktar
2000
Mızrak
Türkmen
Harmankaya
Altay 2000
Zencirci 2002
Atlı
AÖF
VK %
Verim
Obruk
Merkz
Çumr
403.7
442.3
454.8
360.3
355.8
364
347.5
453.8
413.5
434.3
396.5
411
446
382
464.7
426.3
404.5
302.5
310.8
248
458.3
360
317.5
360
331.8
359
373.8
347
333.8
428.5
411.3
356.5
350.8
311.3
371
330.5
365.8
359.8
Protein
Çumra
Obruk
Ort.
Merkez
168.75
195
190.8
172
181.5
178.5
157.8
171.5
180.3
189.5
174.5
166.8
193.5
318.16
367.3
357.3
312.3
279.9
284.4
251.1
361.2
317.9
313.8
310.3
303.2
332.8
13.5
13
14
12
12
14
13
13
13
14
14
13
12
12.8
13
13
12
13
14
13
13
12
13
13
13
12
163.3
156
149.5
170.3
146.8
128.3
295.9
271.4
284.8
309.8
307.9
281.5
34.55
13.82
13
14
13
13
13
13
13
13
12
13
13
13
SDS
Çumra
Obruk
Ort.
Merkez
13
13
13
13
12
14
13
13
13
13
13
12
13
13.1
13
13
12
13
14
13
13
13
13
13
13
13
10.1
14
9.7
14
13
14
14
10
14
13
13
13
11
8.5
9.7
8.2
9.6
12
10
12
7.6
12
10
10
12
7.8
14
13
13
12
13
12
13
14
13
13
13
13
0.4
3.6
14
13
12
12
11
12
8.8
9.8
9.6
11
12
9.8
20
Bin tane
Çumra
Obruk
Ort.
Merkez
12.1
17
12
17
15
16
17
15
18
14
15
15
13
10.2
13.6
9.9
13.2
13.3
13.2
14.1
11
14.7
12.4
12.8
13.2
10.6
35.1
34
35
33
31
32
35
32
34
35
34
35
36
36.2
34
36
34
32
31
34
31
31
33
31
35
32
17
15
14
15
15
16
13.2
12.6
12
12.3
11.8
12.5
1.16
11.7
32
34
32
34
41
37
31
33
34
34
37
38
PSI
Çumra
Obruk
Ort.
Merkez
29.7
29
29
29
29
28
30
27
28
29
29
30
30
33.6
32.3
33.2
31.8
30.4
30.1
32.7
30.3
31.1
32.2
31.3
33.3
32.8
36.7
50
31
44
40
48
37
50
33
35
42
39
53
29
46
28
42
38
44
37
49
36
30
41
38
50
26
28
28
30
34
33
29.3
31.6
31.1
32.8
37.4
35.8
1.01
4.01
51
32
42
49
29
37
50
30
41
44
27
31
Hektolitre
Çumra
Obruk
Ort.
Merkez
34
48
29
47
42
50
45
50
41
36
40
46
51
33.2
47.8
29.1
44.1
39.8
47.2
39.5
49.3
36.5
33.4
40.7
40.9
51.1
76.97
77.3
77.2
76.5
77.1
77.8
76.9
76.2
77.9
73.7
77.7
75.4
78.6
79.47
78.9
79.1
77.1
77.9
78.5
78.5
78
79.6
75.1
77.5
78.8
78.6
77.85
78.4
77.5
75.9
79.2
79.8
77.6
77.3
78.8
75.7
77.9
77.9
79.7
50
35
46
47
32
36
50.3
32
43
46.5
29.2
34.5
2.83
8.65
75
77.2
74.7
76.9
77.4
75.1
78.4
79.3
77.6
78.8
78.4
77.4
77
77.6
76
78.4
78.6
76.8
Ort.
78.1
78.2
77.9
76.5
78.1
78.7
77.7
77.1
78.8
74.8
77.7
77.4
79
76.8
78
76.1
78
78.1
76.4
0.66
1.05
21
Çizelge 9: 2003-2004 Yılı Kuru Koşullarda Denenen Ekmeklik Buğday Çeşitleri ve Hatlarına ait Verim ve Bazı Kalite Özellik Sonuçları Ortalama
Değerleri
Çeşit
Obruk
BDME 00/1K
Karahan 99
Dağdaş 94
Bağcı 2002
Gün 91
Kıraç 66
Bezostaya-1
Gerek 79
İkizce 96
Aytın 98
Yakar 99
Demir 2000
Bayraktar 2000
Mızrak
Türkmen
Harmankaya
Altay 2000
Zencirci 2002
Atlı
AÖF
VK%
147.3
173
155.9
157
151
137.8
114.8
173.8
143.5
133.3
107.9
143
156.5
142.3
148.3
159.5
145.5
138
153.8
Verim
Çumra Ort.
275.5
296.8
293
247
218.5
210
242.8
361.8
316.5
265.3
241.5
307
322
251.5
243.3
348
289.3
301
251.8
211
235
225
202
185
174
179
268
230
199
175
225
239
197
196
254
217
220
203
44,2
15
Protein
Obruk Çumra Ort.
12
11.5
11.8
12
12.2
13.3
12.1
11.7
12.8
10.5
12.2
11.9
11.6
12.2
10.9
12.4
11.1
10.6
12.3
13.6
13.4
12.5
13.6
14.1
14.5
13.3
13.2
13.7
13.5
14.2
13.4
12.4
14.2
14.1
14.2
13.6
12.8
14.2
21
12.77
12.44
12.16
12.75.
13.11
13.91
12.68
12.44
13.25
12
13.19
12.66
12.01
13.17
12.49
13.26
12.36
11.69
13.23
0,568
3.19
SDS
Obruk Çumra Ort.
8.5
10
8.2
12
11
12
10
9.8
12
9.7
11
9.7
10
11
9.3
9.5
9.1
9.2
11
13
13
11
14
18
15
16
14
14
17
15
16
12
13
16
14
16
14
15
10.6
11.7
9.6
13
14.7
13.1
13.2
11.8
12.8
13.3
13
12.7
11
12
12.8
11.9
12.7
11.8
12.8
2.09
12.5
Bin tane
Obruk Çumra Ort.
31.9
31.8
30
31.2
28.8
28.5
28.7
30.6
27.6
29.7
26.9
32.1
32.6
30.4
29.6
29.5
31.3
32.7
30.7
33.3
32.9
32.9
33.3
31.7
28.7
33
31.7
30.4
30.6
32.8
35.2
31.4
31.6
32.2
34.8
33.7
36.9
36.1
32.6
32.4
31.4
32.2
30.2
28.6
30.9
31.1
29
30.2
29.9
33.6
32
31
30.9
32.1
32.5
34.8
33.7
1.61
3.67
PSI
Obruk Çumra Ort.
27.5
57.3
29.9
39.3
39.7
59.3
35.2
58
33.1
34.8
51.8
39.5
60.6
62.4
37.7
37.6
57.2
29.7
36.4
34.8
67.9
39.7
55.3
54.6
60
48.4
67.1
48.1
47.8
57.2
53.2
69.7
70.2
43.7
51.2
67.4
46.9
49.1
31.1
62.6
34.8
47.3
47.1
59.7
41.8
62.5
31.1
41.3
54.5
46.4
65.2
66.3
40.7
44.4
62.3
38.3
42.7
6.48
9.38
Hektolitre
Obruk Çumra Ort.
76.7
77.4
79.3
78.2
76.7
77.3
79
79
78.5
77.1
79
77.1
77
78.4
79.1
78.3
76.4
79
77.6
75.7
76.9
75.2
75.4
75.8
75.7
76.9
74.8
75.8
72.6
76
75.9
75.5
73.7
76.4
75.2
76.4
75.3
74.5
76.2
77.2
77.2
76.8
76.3
76.5
77.9
76.9
77.1
74.9
77.5
76.5
76.2
76
77.7
76.7
76.4
77.2
76
2.18
2.03
22
Çizelge 10: 2004-2005 Yılı Kuru Koşullarda Denenen Ekmeklik Buğday Çeşitleri ve Harlarına ait Verim ve Bazı Kalite Özellik Sonuçları Ortalama
Değerleri
Çeşit
Verim
Merkez Çumra Ort.
KEBVD-3
Melez 2001
152.46
424.6
263.21 207.8
279.1
352
14.67
12.7
12.3
12.1
13.49
12.4
16.25
10
14.37
10.4
15.31
10.2
29.1
35.8
31.75
30.4
30.42
33.1
37.75
53.5
32.75
50
35.25
51.8
79.1
70
78.27
68.2
78.69
69.1
Karahan 99
291.4
258.2
275
15.5
13.1
14.3
15.9
17.6
16.8
33.3
33.1
33.2
65.5
56
60.8
79.2
78.9
79.1
Dağdaş 94
156.6
237.7
197
15.1
12
13.6
11
8.75
9.87
34.9
32.8
33.9
30.5
41
35.8
77.7
79
78.3
Bağcı 2002
227
225.9
227
15.3
11.7
13.5
14.3
13.9
14.1
32.8
31.3
32.1
49.5
36.8
43.1
75.1
77
76.1
Gün 91
228.5
205.9
217
15.6
12.1
13.9
18.4
14.1
16.3
30.4
30.6
30.5
43.3
34.5
38.9
76.3
77.2
76.7
Kıraç 66
258.3
188.8
224
16.1
14
15
14.4
14.3
14.3
31
29.7
30.4
55.8
59.8
57.8
77.1
78
77.5
Bezostaya-1
251.5
210
231
15.3
10.5
12.9
16.5
12.8
14.6
32.8
32
32.4
41
51
46
76.3
74
75.1
Gerek 79
125.1
240.7
183
15
12.2
13.6
13.5
15.5
14.5
29.9
29.9
29.9
63.5
65.8
64.6
76.8
77.6
77.2
İkizce 96
163.1
224.9
194
16.3
12.3
14.3
15.9
14.8
15.3
29.3
30.4
29.9
34.8
30
32.4
80
78.1
79.1
Aytın 98
217
259.7
238
14.5
11.7
13.1
14.1
14.8
14.4
29
29.9
29.5
35.3
43.8
39.5
75.1
75.2
75.1
Yakar 99
212.5
187.1
197
15.9
12.3
14.1
14.8
14.5
14.6
30.8
32.2
31.5
53.3
56.5
54.9
75.6
76.5
76
Demir 2000
159
244.1
202
15.5
12.6
14.1
13.5
14
13.8
34.4
33.5
33.9
43
33.5
38.3
71.8
77.1
74.4
Bayraktar
2000
Mızrak
268
276
272
14.9
11.7
13.3
13
10.1
11.6
29.3
33.6
31.5
62
65
63.5
77.2
79.1
78.2
275.3
216.3
246
15.3
12.8
14
14.6
13.9
14.3
30.2
31.5
30.8
69
66.3
67.6
77.8
78
77.9
Türkmen
226.2
246.2
227
15.5
12.3
13.9
13.8
16
14.9
31
30.6
30.8
41.8
45.3
43.5
77.5
77.2
77.3
Harmankaya
237.5
254.8
242
15.2
12.4
13.8
12.8
11
11.9
32.6
32.9
32.7
41.8
32
36.9
76.1
77.6
76.9
Altay 2000
304
261.7
279
15.8
12.2
14
14.5
12.9
13.7
34
33.8
33.9
62
60.8
61.4
75.2
78.1
76.6
223.8
220.5
243
15.6
12.2
13.9
13.6
13
13.3
32.6
34.8
33.7
41.5
42.3
41.9
76.9
77.6
77.2
229
152.5
225
14.7
10.5
12.6
11.8
12
11.9
34
35.2
34.6
40.5
49.8
45.1
75.9
75.6
75.8
Zencirci 2002
Atlı
Protein
Merkez Çumra Ort.
SDS
Merkez Çumra Ort.
Bin tane
Merkez Çumra Ort.
PSI
Merkez Çumra Ort.
Hektolitre
Merkez Çumra Ort.
AÖF
122
1.44
3.04
2.42
11.6
3.13
VK %
17.1
7.54
15.8
5.42
17.3
2.92
22
23
Çizelge 11: Kuru Koşullarda Denemeye Alınan Çeşit ve Hatların Özellikler Yönü ile Performansları
Çeşit
Verim
Protein Miktarı
SDS-Sediman.
Alveograf
BDME 00/1K
Ortalamanın altı
Çok iyi
Çok iyi
Orta
Karahan 99
Çok iyi
İyi
Çok iyi
İyi
Dağdaş 94
İyi
İyi
Ortalamanın altı
İyi
Bağcı 2002
Orta
Orta
İyi
İyi
Gün 91
Ortalamanın altı
İyi
Çok iyi
İyi
Kıraç 66
Ortalamanın altı
Çok iyi
İyi
Ortalamanın altı
Bezostaya-1
Ortalamanın altı
Ortalamanın altı
Çok iyi
İyi
Gerek 79
İyi
Orta
Orta
Ortalamanın altı
İkizce 96
Ortalamanın altı
İyi
Çok iyi
Ortalamanın altı
Aytın 98
Orta
Ortalamanın altı
Çok iyi
Ortalamanın altı
Yakar 99
Ortalamanın altı
Çok iyi
Çok iyi
İyi
Demir 2000
Ortalamanın altı
İyi
Çok iyi
Orta
Bayraktar 2000
İyi
Ortalamanın altı
Ortalamanın altı
Ortalamanın altı
Mızrak
Ortalamanın altı
İyi
Çok iyi
Orta
Türkmen
Ortalamanın altı
İyi
Çok iyi
Orta
Harmankaya
Orta
İyi
Ortalamanın altı
İyi
Altay 2000
İyi
Orta
Orta
İyi
Zencirci 2002
Orta
Ortalamanın altı
Ortalamanın altı
Ortalamanın altı
Atlı
Ortalamanın altı
Ortalamanın altı
Ortalamanın altı
Ortalamanın altı
03-04 KEBVD3
Ortalamanın altı
Çok iyi
Çok iyi
Deneme kendi içerisinde değerlendirilmiş olup elde edilen deneme sonuçlarına göre yorumlanmıştır.
23
PSI
Sert
yumuşak
Sert
Sert
Sert
Orta sert
Sert
Yumuşak
Sert
Sert
Orta sert
Sert
Yumuşak
Yumuşak
Sert
Sert
Orta sert
Sert
Sert
Sert
Hektolitre
iyi
Çok iyi
iyi
orta
İyi
İyi
Orta
Orta
İyi
Ortalamanın altı
Ortalamanın altı
Orta
İyi
Orta
İyi
Orta
Orta
İyi
Orta
Çok iyi
24
Çizelge 12 : Kuru Koşullarda Denenen Ekmeklik Buğday Çeşit ve Hatlarının Yıllara Göre Varyans Analizleri Tablosu(*:P<0.05, **: P<0.001)
Merkez
KO
Gluten
Çumra
KO
Obruk
KO
Merkez
KO
Sertlik
Çumra
KO
Obruk
KO
11399.28**
11519.04**
10680.77*
3394.60
1071.17**
1206.12**
261.51
230.84
1.66589**
1.24740**
4.17688**
0.26722
0..94410**
0..91791**
1.10129**
0..25870
0.6335**
0.6661**
0.4384*
0.1445
1.76799**
1.54372**
3.11362**
0.20411
1.3678**
1.46959**
0.75744**
0.17784
0.6928**
0.76004**
0.28947
0.1413
200.2744**
229.0515**
27.6120
13.65418
200.3439**
232.6388**
6.5745
9.1671
162.1185**
188.2380**
5.4018
14.3271
6562.92**
7072.08**
3507.95
1635.13
12.795250**
1078.2931**
2486.9161
399.1889
1.21600**
1.37485**
0.26293
0.17210
1.73706**
2.00321**
0.140131
0.16337
1.09096**
1.18118**
0.54964
0.224556
1.362255**
1.58257**
0.04035
0.11849
379.8043**
437.0691**
108.6468
28.6607
475.8792**
553.2419**
11.70350
13.4800
Yıl
VK
SD
2002-2003
Obruk
KO
Model
Çeşit
Tekerrür
Hata
21
18
3
54
19831.14**
6526.58**
99658.56**
1901.94
2003-2004
Protein
Çumra
KO
Model
Çeşit
Tekerrür
Hata
21
18
3
54
2004-2005
Merkez
KO
Model
Çeşit
Tekerrür
Hata
21
18
3
54
15296.326
10015.0546
46983.9566*
15073.844
3374.9586**
2698.8163**
7431.8123**
557.2565
Üç yıllık varyans
analizi
Obruk
KO
Model
Yıl
Teker(yıl)
Çeşit
Hata
25
1
6
18
126
Birleştirilmiş
varyans analizi
Verim
Çumra
KO
Merkez
KO
Model
Lok
Tek
Çeşit
Çev*çeş
Hata
153
6
21
18
108
378
68634.891**
116544.616**
73321.259**
6138.894
8761.442
Verim
516766000
3932538**
513034**
208647**
513440**
1222412
31993.749**
305102.3687**
7452.5502**
13918.9460**
2169.142
Protein
5.28**
100.1**
1.68**
3.45**
1.02**
0.46
4248.8377**
43054.2001**
2748.4352**
2593.1184**
372.6867
Gluten
3.84**
64**
1.31**
4.21**
0.91**
0.46
24
1.309128
0.941908
3.51244*
0.84224
2.38383
2.43664
2.13698
1.37592
8.62842**
170.7024**
3.84466**
1.21890*
0.61411
PSI
419**
21.84
14.95**
2320**
83.38**
31.75
4.540524**
40.42605**
1.15130
2.24785**
0.72086
SDS-sedim
23.52**
247.6**
8.54**
71.0**
6.077**
1.91
5.86311**
90.86328**
0.57853
2.90240**
0.27738
Bin tane
22.58**
337**
5.00
38.82**.
5.82**
2.91
1.40364*
1.13799
2.99752**
0.69105
1.95934
2.04758
1.42990
1.70922
6.76117**
115.8331**
3.05557**
1.93682**
0.49005
Hektolitre
8.74**
71.95**
4.48
19.74**
4.22**
2ç52
3.07472**
22.68210**
0.94401
1.96148**
0.82649
4.46761**
41.48450**
0.32982
3.79038**
0.15890
475.2481**
553.7748**
4.08771
13.03216
539.1340**
626.8055**
13.1052
129.9848
592.7046**
1827.6499**
15.8499
716.3815**
20.9291
997.4500**
5065.1682**
22.7499
1032.8313**
67.9444
908.8571**
176.29030**
17.10532
1246.8059**
26.0933
25
Yıl
VK
SD
Mini SDS
Merkez
KO
2002-2003
Model
Çeşit
Tekerrür
Hata
21
18
3
54
8.5953**
8.3475**
10.0822**
1.6516
2003-2004
Model
Çeşit
Tekerrür
Hata
21
18
3
54
2004-2005
Model
Çeşit
Tekerrür
Hata
21
18
3
54
10.48981**
12.02119**
1.30153
3.68347
16.07545**
17.13256**
9.7327
5.9399
Üç yıllık
varyans analizi
Çizelge 12 nin devamı
Çumra
KO
Obruk
KO
Bin tane
Merkez
KO
Çumra
KO
Obruk
KO
Hektolitre
Merkez
KO
Çumra
KO
Obruk
KO
6.3568**
7.12755**
1.73245
2.2347
9.51418**
10.99599**
0.62333
2.37611
23.4562**
21.5580**
34.8449**
2.1674
22.091**
18.7124**
8.2718**
1.8033
11.90602**
13.76858**
0.73068
0.77657
8.8019**
6.5872**
22.0899**
0.7789
3.74464**
4.3275
0.24754
0.7387
4.83939**
5.59801**
0.28771
0.49438
12.83114**
13.23135**
10.42982
3.81176
4.39317**
4.930921**
1.16666
0.67361
14.0444**
16.16533**
1.31894
1.55274
9.48356**
10.78302**
1.68679
0.91661
3.79560**
4.31134**
0.70118
0.31701
3.51646
3.75485
2.08614
4.78799
Model
Yıl
Teker(yıl)
Çeşit
Hata
25
1
6
18
126
17.59552**
140.2368**
34.1513
14.7500**
3.08918
47.72089**
457.8958**
7.33969
22.33650**
4.56184
93.77052**
1858.2321**
1.7900
26.40505**
1.53758
25
14.65642**
15.33524**
10.58350
5.03823
9.89879**
11.14874**
2.39912
1.11597
32.9375**
273.6552**
22.7142**
22.9721**
5.07690
29.0640**
39.98507**
4.14647**
40.30931**
1.65131
29.1992**
82.17040**
14.50491
633.3063**
1.55905
12.41420
13.51479
5.81065
9.82834
6.01241**
6.98124**
0.19942
0.72572
13.6136**
0.07605
13.95030*
14.25352**
5.38148
16.91788**
154.57924**
0.39329
9.88447**
1.01180
5.70562**
1.83210
2.37385
7.03140**
2.8080
SULU KOŞULLARDA YAPILAN EKMEKLİK BUĞDAY DENEMELERİ
Orta Anadolu bölgesinde yaygın olarak sulu koşullarda ekilen ekmeklik buğday ve bölge için
son zamanlarda tescil ettirilmiş çeşitlerle ve bazı hatlarla yapılan denemelerden elde edilen
sonuçlar ise aşağıdaki gibi olmuştur.
Çizelge 13 : Sulu Koşullarda Denemeye Alınan Çeşit ve Hatlara Ait 3 yıllık(2002-2003,20032004,2004-2005) Verim ve Bazı Kalite Özellik Sonuçları Ortalama Değerleri
Çeşit
Verim
Kg/da
Kuru
Gluten %
Sertlik
(PSI)
561.31 a
540.45 ab
533.30 ab
532.30 ab
Protein
Miktarı
%
11.70 efg
11.66 fg
12.19 cde
11.60 fg
BDME 00/5S
BDME 02/01S
Kate A-1
BDME 02/01S
kar.
Alpu 01
Demir 2000
Bayraktar 2000
Ekiz
Konya 2002
Burbot
Ahmetağa
Çetinel
Kınacı 97
Aksel
Sönmez
Bezostaya-1
BDME 00/3S
Göksu 99
Bağcı 2002
Ortalama
AÖF
VK %
10.25 cd
9.37 fg
9.89 de
9.22 g
46.40 efg
43.77 fghı
41.56 hıj
46.88 ef
531.50 abc
525.95 abcd
524.30 abcd
513.90 abcde
510.15 abcde
509.60 abcde
501.85 bcde
491.35 bcde
490.20 bcde
481.80 bcde
472.50 cde
469.60 de
467.63 de
464.25 e
458.15 e
504.18
59.40
15.73
13.32 b
12.39 cd
11.53 g
12.30 cd
12.09 cdef
12.12 cdef
12.35 cd
11.90 defg
11.55 g
12.28 cd
13.85 a
12.56 c
12.01 defg
12.58 c
11.94 defg
12.08
0.52
5.76
10.82 b
10.37 de
9.89 de
9.94 de
9.79 def
9.80def
9.94 de
10.15 cd
9.24 g
9.93 de
11.35 a
10.21 cd
10.55 bc
10.73 b
9.61 efg
9.93
0.46
6.26
39.25 j
45.20 efgh
55.73 b
40.54 ıj
44.40 fghı
41.64 hıj
41.16 hıj
56.91 b
62.22 a
51.58 cd
41.50 hıj
42.55 ghıj
42.35 ghıj
54.40 bc
49.08 de
47.34
4.05
11.45
SDS-Sedim.
(Mini) ml
Hektolitre
kg/100 lt.
10.21 gh
13.22 abcd
13.10 abcde
14.07 ab
Bin tane
Ağırlığı
(g)/1000Ad.
38.84 bc
36.34 ef
32.54 ı
40.68 ab
11.25 defgh
12.90 abcde
9.87 h
13.10 abcde
11.75 bcdefg
12.27 bcdef
14.70 a
10.62 fgh
11.12 efgh
13.45 abc
11.87 bcdefg
12.77 abcde
12.59 bcdef
11.47 cdefgh
11.97 cdef
12.31
1.99
21.59
38.65 c
38.73 c
36.51 def
37.12 cde
41.85 a
33.06 hı
34.61 fgh
33.57 ghı
33.49 hı
31.99 ı
35.50 efg
38.34 cd
33.32 hı
29.97 j
32.86 hı
35.54
1.93
7.27
78.05 abcd
78.83 ab
79.54 a
76.63 cde
77.90 abcd
77.28 bcde
76.34 de
72.88 f
75.87 e
78.01 abcd
78.05 abcd
78.83 ab
76.40 cde
72.52 f
73.62 f
76.90
1.91
3.32
79.50 a
78.27 abc
76.26 de
78.57 ab
Verim
Verim denemelerinde deneme ortalaması 504.18 kg/da olarak gerçekleşmiştir En
yüksek verim dekara BDME00/005S 561.31 kg, BDME 02/01S 540.45 kg olarak belirlenmiş
olup bu çeşitleri Kate A-1 533.60 kg, BDME 02/01S kardeş hattı 532.30 kg, Alpu 01 531.50
kg, Demir 2000 525.95 kg Bayraktar 2000 524.30 kg, Ekiz 523.90 kg, Konya 2002 510.6 kg,
Burbot 509.60 kg değer alarak ortalamanın üstünde yer almışlardır. Göksu 99 464.25, Bağcı
2002 458.15 kg/da verim ile e grubunda yer alarak son sırada yer almışlardır (Çizelge 13).
Deneme sonunda yapılan varyans analizine göre alt bölgeler bazında model ve çeşit %1
düzeyinde önemli bulunmuştur. Tüm sonuçlara uygulanan varyans analizinde ise model,
çevre tekerrür, çeşit , çevre x çeşit interaksiyonu % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur (Çizelge
18).
26
Protein Miktarı
Protein miktarı deneme ortalaması %12.08 olarak tespit edilmiştir. Sönmez %13.85
a, Alpu 01 %13.32 b, Göksu 99 %12.58 c, Bezostaya-1 %12.56 c, Demir 2000 %12.39 cd,
Ahmetağa % 12.35 cd, Ekiz %12.30 cd, Aksel % 12.28 cd, Kate A-1 % 12.19 cde, Burbot
%12.12 cdef kg/da, Konya 2002 %12.09 cdef, grublarında yer alarak ortalamanın üstünde yer
alırken Kınacı 97 %11.55 kg/da, Bayraktar 2000 % 11.53 g grubunda son sırada yer
almışlardır(Çizelge 13). Deneme sonunda yapılan varyans analizine göre alt bölgeler bazında
protein miktarı yönünden model ve çeşit %1 düzeyinde önemli bulunmuştur. Tüm sonuçlara
uygulanan varyans analizinde ise model, çevre tekerrür, çeşit , çevre x çeşit interaksiyonu % 1
düzeyinde önemli bulunmuştur(Çizelge 18).
Kuru Gluten
Kuru gluten analizleri sonucunda deneme ortalaması % 9.93 olarak tespit edilmiştir.
Sönmez %11.35 a, Alpu 01 %10.82 b, Göksu 99 %10.73 b, BDME 00/3S %10.55 bc, Demir
2000 %10.37 de; BDME 00/5S % 10.25 cd, Bezostaya-1 % 10.21 cd, Çetinel %10.15 cd, Ekiz
% 9.94 de, Ahmetağa % 9.94 de, Aksel % 9.93 de gruplarında yer alarak ortalamanın üstünde
sıralanmışlardır. BDME 02/01S kardeş hattı % 9.22 g değerle son sırada yer almıştır (Çizelge
13). Deneme sonunda yapılan varyans analizine göre alt bölgeler bazında kuru gluten miktarı
yönünden model ve çeşit %1 düzeyinde önemli bulunmuştur. Tüm sonuçlara uygulanan
varyans analizinde ise model, çevre tekerrür, çeşit, çevre x çeşit interaksiyonu % 1 düzeyinde
önemli bulunmuştur (Çizelge 18).
Sertlik(PSI)
Sertlik yönüyle Kınacı 97 62.22, Çetinel 56.91 Bayraktar 2000 55.73 değerle
yumuşak, Göksu 99 54.40, Aksel 51.58, Bağcı 2002 49.08 orta sert grupta, BDME 02/01S
kardeş hattı 46.88, BDME 00/5S 46.40, Demir 2000 45.20, Konya 2002 44.40, BDME
02/01S 43.77, BDME 00/3S 42.35, Bezostaya-1 42.55, Kate A-1 41.56, Burbot 41.64,
Sönmez 41.50, Ahmetağa 41.16, Alpu 01 39.25 değer alarak sert grupta yer almışlardır.
Deneme sonunda yapılan varyans analizine göre alt bölgeler bazında sertlik yönünden model
ve çeşit %1 düzeyinde önemli bulunmuştur. Tüm sonuçlara uygulanan varyans analizinde ise
model, çevre, çeşit, çevre x çeşit interaksiyonu % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur (Çizelge
18). Buğday tanesinin tekstürü ekmeklik buğdayın kalitesi ve genel işleme özellikleri üzerine
temel bir etkiye sahiptir. Sertlik öğütmeyi etkiler ve tane ne kadar sert olursa zedelenmiş
27
nişasta içeriği gaz tutuma kapasitesi fermantasyon toleransı, su absorbsiyonu öğütmedeki
enerji tüketimi o kadar artar (Şahin 2004).
SDS-Sedimantasyon;
SDS-Sedimantasyonda deneme ortalaması 12.31 ml olmuştur. Ahmetağa 14.70 ml
ile ilk sırada yer alırken BDME 02/01S kardeş hattı 14.07 ml, Aksel 13.45 ml, BDME 02/01S
13.22 ml, Kate A-1 13.10 ml, Ekiz 13.10 ml, Demir 2000 12.90 ml, Bezostaya-1 12.77 ml,
BDME 00/3S 12.59 ml, değer alarak ortalamanın üstünde sıralanmışlardır. Diğer çeşitler;
Burbot 12.27 ml, Bağcı 2002 11.97 ml Sönmez 11.87 ml, Konya 2002 11.75 ml, Göksu 99
11.47 ml, Alpu 01 11.25 ml, Kınacı 97 11.12 ml, Çetinel 2000 10.62 ml, BDME 00/5S 10.21
ml, Bayraktar 2000 9.87 ml değer alarak sıralanmışlardır (Çizelge13). Deneme sonunda
yapılan varyans analizine göre alt bölgeler bazında SDS-sedimantasyon yönünden model ve
çeşit %1 düzeyinde önemli bulunmuştur. Tüm sonuçlara uygulanan varyans analizinde ise
model, çevre tekerrür, çeşit, çevre x çeşit interaksiyonu % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur
(Çizelge 18).
Bin Tane ağırlığı;
Bin tane ağırlığı deneme ortalaması 35.54 g olmuştur. Çeşitlerden Konya 2002 41.85
g ile ilk sırada yer alırken, BDME 02/01S kardeş hattı 40.68 g, BDME 00/5S 38.84 g, Demir
2000 38.73 g, Alpu 01 38.65 g, Bezostaya 38.34 g Ekiz 37.12 g, Bayraktar 2000 36.51 g,
BDME 02/01S 36.34 g, Sönmez 35.50 g, değer alarak ortalamanın üstünde sıralanmışlardır.
Göksu-99 29.97 gramla en son sırada yer almıştır. Deneme sonunda yapılan varyans analizine
göre alt bölgeler bazında bin tane ağırlığı yönünden model ve çeşit %1 düzeyinde önemli
bulunmuştur. Tüm sonuçlara uygulanan varyans analizinde ise model, çevre tekerrür, çeşit,
çevre x çeşit interaksiyonu % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur (Çizelge 18)
Hektolitre ağırlığı;
Hektolitre ağırlığında deneme ortalaması 76.90 kg olarak tespit edilmiştir. Denemeye
alınan çeşitlerden Bayraktar 2000 79.54 kg, BDME 00/5S 79.50 kg, Demir 2000 78.83 kg,
Bezostaya-1 78.83 kg, BDME 02/01S kardeş hattı 78.83 kg, BDME 02/01S 78.27 kg, Alpu 01
78.05 kg, Sönmez 78.05 kg, Aksel 78.01 kg, Konya 2002 77.90 kg, Burbot 77.28 kg, Ekiz
76.63 kg değer alarak sıralanmış olup Çetinel 2000 72.88 kg, Göksu 99 72.52 kg değer ile en
son sırada yer almışlardır (Çizelge 13). Deneme sonunda yapılan varyans analizine göre alt
bölgeler bazında hektolitre ağırlığı yönünden model ve çeşit %1 düzeyinde önemli
28
bulunmuştur. Tüm sonuçlara uygulanan varyans analizinde ise model, çevre, tekerrür, çeşit ,
çevre x çeşit interaksiyonu % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur(Çizelge 18).
Alveograf değerleri;
Deneme ortalaması 3 yıllık alveograf sonuçları ortalaması 212.08 olmuştur. En yüksek
alveograf sonuçları enerji değeri olarak(W) sırasıyla Ahmetağa 304 Bezostaya-1 286, Konya
2002 285, BDME02/01S 284.3, BDME02/01S kardeş hattı 261.7, Göksu 99 246.3, Aksel
236.0, Bağcı 2002 231.8, Ekiz 224.7, Kınacı 97 220.7, Demir 2000 219.5, Alpu 01 212.5,
Sönmez 202.5 , BDME 00/3S 201.5, Bayraktar 2000 200.0, Kate A-1 179.8, Burbot 171.8,
BDME00/5S 170.8 ve Çetinel 102.0 değerlerine sahip olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 14).
Çizelge 14: Sulu Koşullarda Denenen Ekmeklik Buğday Çeşit ve Hatlarına Ait Alveograf
Analizi Sonuçları ( W enerji değeri K joul)
ÇEŞİT ADI
Konya 2002
Ahmetağa
BDME003/s
Ekiz
BDME 00/5S
Göksu 99
Bezostaya-1
Kınacı 97
Bağcı 2002
Katea-1
BDME 02/01s
Burbot
Demir 2000
Bayraktar 2000
Aksel
Çetinel
BDME 02/01S
kardeş hattı
Alpu 01
Sönmez
2002-2003
MERKEZ ÇUMRA
Ortalama
302
251
276.5
216
322
269
234
169
201.5
329
141
235
105
190
147.5
214
188
201
224
248
236
234
158
196
290
156
223
253
173
213
239
255
247
129
154
141.5
302
196
249
256
108
182
250
156
203
172
74
123
333
164
248.5
2003-2004
ÇUMRA
260
MERKEZ
167
225
165
161
299
137
177
143
282
229
140
184
201
223
161
260
209
170
146
212
159
163
146
219
79
Ortalama
213.5
0
0
213
194
161
279.5
173
173.5
144.5
247
194
151.5
165
219
79
185
203
232
185
155
208.5
194
155
29
2004-2005
MERKEZ Ortalama
365
365
339
339
226
226
377
345
293
299
182
359
180
258
253
286
104
377
345
293
299
182
359
180
258
253
286
104
328
231
250
328
231
250
GENEL
ORTALAMA
285.0
304.0
201.5
224.7
170.8
246.3
286.8
220.7
231.8
179.8
284.3
171.8
219.5
200.0
236.0
102.0
261.7
212.5
202.5
30
Çizelge 15: 2002-2003 Yılı Sulu Koşullarda Denenen Ekmeklik Buğday Çeşitleri ve Hatlarına ait Verim ve Bazı Kalite Özellik Sonuçları Ortalama
Değerleri
Çeşit
Verim
Merkez Çumra Ort.
Protein
Merkez Çumra Ort.
SDS
Merkez Çumra Ort.
Bin tane
Merkez Çumra Ort.
PSI
Merkez Çumra Ort.
Hektolitre
Merkez Çumra Ort.
Konya 2002
436.5
425.75 431.12 13.5
11.7
12.Haz 12.2
10.6
11.4
31.8
42.3
37.1
40.6
48.5
44.5
73.62
79.12
76.37
Ahmetağa
328.5
412
370.3
14.3
12.2
13.3
15.3
14.2
14.8
21
33.6
27.3
36.5
45.7
41.1
70.05
77.72
73.9
BDME 00/3S
Ekiz
356.75
385.5
454.5
479.8
405.6
432.6
14.5
14.9
12.9
11.6
13.7
13.2
14.3
13.7
12.3
12.6
13.3
13.1
24.1
25.5
35.6
40.2
29.8
32.9
36.1
35.6
46
46.2
41
40
74.15
71.07
80.1
78.67
77.1
74.9
BDME 00/5S
502
562.3
532.1
13.7
12
12.9
9.7
10.1
9.9
29.1
41
35
42.2
38
40.1
79.12
80.22
79.7
Göksu 99
310.75
516.3
413.5
15.5
11.6
13.5
12.3
11.1
11.7
21
35.4
28.2
45.9
48.2
47.1
69.35
75.5
72.4
Bezostaya-1
Kınacı 97
403.250 388.3
439
505.8
395.8
472.4
14.1
12.9
13
10.9
13.5
11.9
13
11.7
13.1
10.3
13
11
30.1
25.5
38.9
35.9
34.5
30.7
30.7
58.5
46.2
59
38.5
58.7
79.87
72.17
78.55
78.5
79.2
75.3
Bağcı 2002
332
449.8
390.9
14
11
12.5
11.7
11.3
11.5
20.9
36.2
28.5
47.6
50.2
48.9
65.27
77.6
71.4
Kate A-1
382
551
466.5
14.2
11.5
12.8
14.5
12.2
13.3
22
35.8
28.9
36.9
41
38.9
70.92
79.65
75.3
BDME 02/1S
Burbot
420
479.5
537
480.3
478.5
479.9
13.1
13.7
10.9
12.3
12
13
15.2
11
11.3
12.8
13.3
11.9
27.4
25.8
37.5
34.2
32.5
30
35.6
36.8
46.2
45.5
40.9
41.1
76.12
76.9
80.25
78.6
78.2
77.8
Demir 2000
395
477.3
436.4
14
12.3
13.2
13.2
11.5
12.3
29.9
38.3
34.1
39
47.7
43.3
79.7
78.22
79
Bayraktar 2000
447.5
560
503.8
13.8
11.2
12.5
10.3
9.5
9.9
27.6
39.3
33.6
48.4
44.5
46.4
82.75
80.85
81.8
Çetinel
Aksel
332
331.25
448
504.5
390
417.9
14
14.7
11.7
12.1
12.8
13.4
15.6
14.1
12.5
7.8
14
11
21.1
24.7
34.3
36.4
27.7
30.6
50.1
47.5
50.7
47.5
50.4
47.5
73.62
68.1
80.5
74.52
77.1
71.3
BDME 02/01S
418.25
553.5
485.9
12.9
10.7
11.8
16.1
12.3
14.2
28.8
44.3
36.6
42.5
46.5
44.5
77.82
79.75
78.8
AÖF 0.05
53.4
0.529
2.345
1.941
2.887
3.078
VK %
12.19
4.14
10.1
6.18
6.55
4.06
30
31
Çizelge 16: 2003-2004 Yılı Sulu Koşullarda Denenen Ekmeklik Buğday Çeşitleri ve Hatlarına ait Verim ve Bazı Kalite Özellik Sonuçları Ortalama
Değerleri
Çeşit
Konya 2002
Verim
Merkez Çumra Ort.
817.5 335
576
Protein
SDS
Bin tane
PSI
Merkez Çumra Ort. Merkez Çumra Ort. Merkez Çumra Ort. Merkez Çumra Ort.
11.75 9.97
10.86 13.12 10.5
11.81 49.47 41.97 45.72 47.52 40.07 43.8
Hektolitre
Merkez Çumra Ort.
79.1
78.22 78.6
Alpu 01
Sönmez
906.3
735.5
347.8
323.8
627
530
12
11.3
9.82
9.2
10.9
10.3
16.5
10.6
14.3
13
15.4
11.8
43.6
37.1
38.5
36.4
41.1
36.8
42.8
44.9
38.2
42.4
40.5
43.6
77.8
75.4
78.2
76
78
75.7
Ekiz
653.8
366.5
510
12.3
9.7
11
14.3
13.1
13.7
39.5
38.2
38.8
46.3
37.2
41.8
75.8
77.9
76.8
BDME 00/5S
809.3
371.8
591
11.1
9.82
10.5
11.9
9.12
10.5
43.3
41.8
42.5
51.7
53.6
52.7
79.5
79.2
79.3
Göksu 99
Bezostaya-1
655.8
822.8
350.5
278.5
503
551
12.5
11.6
9.17
10
10.8
10.8
12.4
15.3
10.3
9.25
11.3
12.3
28
44.8
34.8
37.6
31.4
41.2
61.8
46.4
59.8
41.8
60.8
44.1
68.6
78.2
74.7
78
71.6
78.1
Kınacı 97
742.5
344
543
11
9.75
10.4
11.4
11.1
11.3
39
33.9
36.5
66.5
57.6
62
76.7
75.4
76
Bağcı 2002
774.5
383
579
11.3
9.27
10.3
12.6
10.3
11.4
36.1
35.6
35.9
53.9
43.1
48.5
74.5
75.7
75.1
Kate A-1
BDME 02/1S
819.5
832.3
448.3
363.8
634
598
12
11.2
9.6
9.6
10.8
10.4
14.5
13.1
9.62
12.8
12.1
13
37.8
42.3
33.3
38
35.6
40.1
48.6
48.2
34.7
42
41.7
45.1
76.2
78.2
76.7
77.7
76.4
78
Burbot
650.5
311.8
481
11.2
9.87
10.6
15.6
9.12
12.4
36
32.3
34.1
47.4
39.1
43.3
75.6
75.6
75.6
Demir 2000
821.3
367.3
594
12.7
9.92
11.3
15.1
11.4
13.3
44.8
40.3
42.6
45.7
44.3
45
78.2
78.2
78.2
Bayraktar 2000 760.5
Çetinel
759.8
365
396.8
563
578
10.8
11.6
9.3
9.62
10
10.6
9.37
13.8
8
11.3
8.68
12.5
40,52
35.5
40.2
36
40.4
35.8
64.9
53.2
61.7
48.3
63.3
50.7
77.2
77.6
78.2
78.8
77.7
78.2
Aksel
819.8
323.3
572
10.4
9.32
9.87
9.37
12.6
11
37.8
35.4
36.6
63
64.2
63.6
73.8
73.1
73.5
BDME 02/01S 768.3
383.8
576
11.3
9.55
10.4
12.3
15.3
13.8
45
43.4
44.2
49.9
44.1
47
78
77.7
77.8
AÖF 0.05
102
0.8
4.048
2.361
8.041
1.313
VK %
12.9
5.39
23.8
4.34
11.6
1.22
31
Çizelge 17: 2004-2005 Yılı Sulu Koşullarda Denenen Ekmeklik Buğday Çeşitleri ve
Hatlarına ait Verim ve Bazı Kalite Özellik Sonuçları Ortalama Değerleri
Çeşitler
Konya-2002
Alpu 01
Sönmez
Ekiz
Ahmetağa
Göksu 99
Bezostaya-1
Kınacı 97
Bağcı 2002
Kate A-1
BDME 02/1S
Burbot
Demir 2000
Bayraktar 2000
Çetinel
Aksel
BDME 02/01S kardeş hattı
AÖF 0.05
VK %
Verim kg/da
535.7
531.2
472.5
684.3
514.6
487.8
455
420
351.2
465.9
449.3
626
568.4
498.3
472.2
477.9
537.5
148.5
6.39
SDS (ml)
12.25
11.25
11.88
11.75
13.13
11.25
13.25
11
13.88
14.63
13.5
12.75
13.25
12.38
14.13
9.12
14.38
2.79
10.65
32
Bin tane (g) PSI
43.45
38.64
35.5
42.08
36.16
30.56
40.15
32.97
35.33
33.56
36.35
36.88
40.17
34.97
32.86
33.38
41.63
4.17
7.98
45.3
39.3
41.5
37.3
42.5
56.3
47.5
69.5
50.5
46.5
46.8
39.3
49.3
64.8
55.5
62.3
51.3
10.3
14.5
Protein oranı Hektolitre
(%)
(kg)
13.28
13.32
13.88
12.88
13.18
14.02
13.84
13.1
14
13.61
13.27
13.31
12.82
12.55
14.27
12.8
13.29
1.21
6.39
79.44
78.01
78.03
79.76
77.91
74.49
79.59
76.6
75.11
77.82
79.06
79.76
79.82
78.35
79.53
74.89
79.6
2.24
2.02
33
Çizelge 18 : Sulu Koşullarda Denenen Ekmeklik Buğday Çeşit ve Hatlarının Yıllara Göre Varyans Analizleri Tablosu(*:P<0.05, **: P<0.001)
Verim
2004-2005
2003-2004
2002-2003
Yıl
üç yıllık
Kuru Gluten
Sertlik
SDS-sedim
Bin tane
Hektolitre
Çumra
Merkez
Çumra
Merkez
Çumra
Merkez
Çumra
Merkez
Çumra
Merkez
Çumra
Merkez
Çumra
Merkez
SD
KO
KO
KO
KO
KO
KO
KO
KO
KO
KO
KO
KO
KO
KO
Model
19
9890.5**
12329.09**
1.670**
1.827**
1.308**
1.391**
8.13**
16.95
31.88**
56.65**
9.96**
84.25**
66.17**
168.92**
Tekerrür
3
198.360
9459.77
0.577
1.274
0.256
1.093
1.308
29.82
5.584
80.18
0.67
44.53
14.82
15.11
Çeşit
16
11689.03**
12867.09**
1.875**
1.931**
1.505**
1.447**
9.413**
14.53
36.81**
52.24
11.71**
91.69**
75.79**
197.76**
Hata
48
2500.93
3288.23
0.302
0.262
0.116
0.232
1.11
10.05
3.66
3.95
0.42
18.81
9.46
7.45
varyasyon
kaynakları
Model
19
4875.09
18977.18*
0.4002
1.367
1.553
1.442**
14.805
15.089**
35203**
86.266**
9.607**
Tekerrür
3
541.81
14356.01
0.695
0.848
0.488
0.555
4.955
2.17
1.246
5.371
0.257
Çeşit
16
5743.83*
19843.65*
0.344
1.464**
1.753**
1.609**
16.652
17.511**
41.570**
101.43**
Hata
48
3127.95
7341.38
0.250
0.376
0.202
0.364
13.497
3.501
1.989
3.806
22.880** 260.219** 196.324**
1.673
11.360** 26.857**
0.486
1.224
11.339
29.804
306.88**
227.54**
47.57
20.925
Model
19
26296.3**
1.340*
1.161*
7.438*
48.638**
11.541**
Tekerrür
3
41973.8*
3.38*
2.722*
3.318
14.272
3.158
17.96
Çeşit
16
23356.76*
0.957
0.868
8.211*
55.08**
13.113**
347.96**
48
10914.8
0.732
0.636
3.87
8.603
2.486
52.262
Hata
Birleştirilmiş Varyans
analiz tablosu
Protein
295.86**
Ç.
M.
Model
36
53
24397.12**
114314.0**
5.719**
5.83**
7.27**
5.428**
12.087*
12.87**
35.32**
207.55**
13.01**
50.39**
171.286**
305.83**
Yıl
1
2
598503.0**
2574866**
167.07**
119.0**
209.709**
11.79**
3.558
7.25
0.889
3817.2**
98.941**
267.9**
15.83
1890.4*
Tekerrür
6
9
288.96
3943
1.098*
0.594
0.037
0.45
4.843
7.911
5.567
8.626
0.078
9.461
9.184
18.58
Çeşit
16
16
12826.45**
17710**
1.348**
2.276**
2.682**
2.372**
16.546**
19.98**
71.48**
170.67**
20.055**
87.40**
232.691**
694.27**
İnt
16
32
4606.41
19178**
0.87**
1.038**
0.576**
0.776*
9.511
10.13*
6.903**
19.04**
3.018**
22.131**
149.99**
39.5
Hata
99
150
2736.76
8131.14
0.273
0.176
0.473
7.126
6.12
2.778
7.06
0.465
8
28.17
26.69
Protein
Gluten
0.537
SDSSedim
Bintane
Hektolitre
Sertlik
KO
KO
KO
KO
KO
KO
9.636**
14.139**
136.379**
35.122**
229.121**
53.464**
2146.813** 212.588**
980.096**
SD
verim
KO
Model
99
87309.88**
Çevre
4
205.93**
207.449**
205.936**
9.649**
Tekerrür
15
1.023**
1.3554**
1.0233**
8.316
21.331**
10.059**
17.809
Çeşit
16
3.763**
2.379**
3.7633**
30.901**
216.856**
93.338**
864.701**
ÇevXÇeşit
64
0.855**
1.0485**
0.8551**
8.8561*
17.573**
15.350**
72.816**
Hata
240
5434.66
0.384
0.310
6.406
4.403
4.686
27.537
33
34
Çizelge 19: Sulu Koşullarda Denemeye Alınan Çeşit ve Hatların Özellikler Yönü İle Performansları
Çeşit
Verim
Protein Miktarı
Sertlik (PSI)
(kg/da)
%
BDME 00/5S
Çok iyi
Ortalamanın altı
Orta sert
BDME 02/01S
Çok iyi
Ortalamanın altı
Sert
Kate A-1
İyi
İyi
Sert
BDME 02/01S kardeş hattı İyi
Ortalamanın altı
Orta sert
Alpu 01
İyi
İyi
Sert
Demir 2000
İyi
İyi
Orta sert
Bayraktar 2000
İyi
Ortalamanın altı
Yumuşak
Ekiz
İyi
İyi
Sert
Konya 2002
İyi
Orta
Sert
Burbot
İyi
Orta
Sert
Ahmetağa
Orta
İyi
Sert
Çetinel
Ortalamanın altı
Ortalamanın altı
Yumuşak
Kınacı 97
Ortalamanın altı
Ortalamanın altı
Yumuşak
Aksel
Ortalamanın altı
Orta
Orta sert
Sönmez
Ortalamanın altı
Çok iyi
Sert
Bezostaya-1
Ortalamanın altı
İyi
Sert
BDME 00/3S
Ortalamanın altı
Orta
Sert
Göksu 99
Ortalamanın altı
İyi
Yumuşak
Bağcı 2002
Ortalamanın altı
Orta
Orta sert
Deneme kendi içerisinde değerlendirilmiş olup elde edilen deneme sonuçlarına göre yorumlanmıştır.
34
SDS-Sedim.
(Mini) ml
Ortalamanın altı
Çok iyi
Çok iyi
Çok iyi
Ortalamanın altı
İyi
Ortalamanın altı
Çok iyi
Orta
Orta
Çok iyi
Ortalamanın altı
Ortalamanın altı
İyi
Ortalamanın altı
İyi
İyi
Ortalamanın altı
Orta
Alveograf Enerji
değeri(W)
Ortalamanın altı
İyi
Ortalamanın altı
İyi
Orta
Orta
Ortalamanın altı
Orta
İyi
Ortalamanın altı
Çok iyi
Ortalamanın altı
Orta
Orta
Ortalamanın altı
İyi
Ortalamanın altı
İyi
Orta
Hektolitre
(kg)
Çok iyi
İyi
Ortalamanın altı
İyi
İyi
İyi
Çok iyi
Orta
İyi
İyi
Orta
Ortalamanın altı
Orta
İyi
İyi
İyi
Orta
Ortalamanın altı
Ortalamanın altı
SULU KOŞULLARDA YAPILAN MAKARNALIK BUĞDAY DENEMELERİ
Orta Anadolu bölgesinde yaygın olarak sulu şartlarda ekilen makarnalık buğday ve
bölge için son zamanlarda tescil ettirilmiş çeşitlerle sulu şartlarda yapılan denemelerde elde
edilen sonuçlar ise aşağıdaki gibi olmuştur.
Çizelge 20:Sulu Koşullarda Makarnalık Buğday Çeşitlerine Ait 3 Yıllık(2002-2003, 20032004, 2004-2005) Verim ve Bazı Kalite Özellik Sonuçları Ortalama Değerleri
Çeşit Adı
Ç-1252
Meram 2002
Kızıltan
Altın
Mirzabey
Yelken 2000
Selçuklu 97
Zenit
Ortalama
AÖF0.05
VK %
Verim
(kg/da)
445.56 a
438.71 a
420.94 ab
418.43 ab
414.95 ab
412.42 ab
372.58 bc
325.23 c
406.10
52.49
20.61
Protein
Miktarı
(%)
14.36 ab
13.72 b
14.19 ab
14.23 ab
14.10 b
14.48 ab
14.88 a
13.99 b
14.24
0.77
8.71
Kül
(%)
Sertlik
(PSI)
1.44 cd
1.44 cd
1.53 bc
1.46 bcd
1.52 bc
1.54 b
1.71 a
1.36 d
1.50
0.09
10.16
36.46 ab
33.63 bc
34.27 bc
34.21 bc
37.29 ab
31.86 c
35.54 abc
38.37 a
35.20
3.80
14.24
Bin tane
Ağırlığı
(g)
39.80 b
39.08 b
38.96 b
38.67 b
40.08 b
39.05 b
34.57 c
42.25 a
39.06
1.49
6.11
SDS-Sedim.
(Mini)
(ml)
7.90 ab
8.65 a
7.1 bc
9.05 a
6.42 c
6.97 bc
8.10 ab
6.17 c
7.54
1.33
16.01
Hektolitre
(kg)
Verim
Sulu koşullar için toplam 8 adet makarnalık çeşidi denenmiştir. Ortalama deneme
verimi 406 kg/da olmuş Ç-1252 445.56 kg/da, Meram 2002 438.71 kg/da verim ile aynı
grupta yer almışlardır. Kızıltan 420.94 kg/da, Altın 418.43 kg/da, Mirzabey 414.95 kg/da,
Yelken 2000 412.42 kg/da verimle ab grubunda yer alırken Selçuklu 97 372.58 kg/da
verimle bc grubunda Zenit 325.23 kg/da verimle c grubunda yer almışlardır (Çizelge. 20).
Protein
Protein miktarı yönünden deneme ortalaması % 14.24 olmuştur. Selçuklu 97 % 14.88
ile a grubunda, Yelken 2000 % 14.48, Çeşit 1252 %14.36, Altın % 14.23, Kızıltan % 14.19 ile
ab grubunda , Zenit % 13.99,Meram 2002 % 13.72 ile b grubunda yer almışlardır (Çizelge.
20).
Kül Miktarı
Kül miktarı Selçuklu 97 %1.71 a grubunda Yelken 2000 %1.54 ile b grubunda,
Kızıltan % 1.53, Mirzabey % 1.52 ile bc grubunda, Altın % 1.46 bcd grubunda Ç-1252 %
1.44, Meram 2002 % 1.44 ile cd grubunda Zenit % 1.36 ile son sırada yer almıştır (Çizelge.
20)
35
77.00 b
74.82 c
73.97 cd
76.36 b
72.83 de
77.25 ab
72.75 e
78.35 a
75.41
1.20
2.55
Sertlik(PSI)
Makarnalık buğdaylar sert grupta yer aldıkları için yapılan denemede denenen bütün
çeşitler çok sert grupta yer almışlardır.
Bin tane Ağırlığı
Bin tane ağırlığı yönünden deneme ortalaması 39.06 g olarak tespit edilmiştir. En
yüksek değeri Zenit 42.25 g alarak a grubunda yer almışlardır. Mirzabey 40.08g, Çeşit 1252
39.80g, Meram 2002 39.08g, Yelken 2000 39.05g, Kızıltan 38.96g, Altın 38.67g değerle b
grubunda Selçuklu 97 çeşidi ise 34.57 g olarak tespit edilmiş ve c grubunda yer almıştır
(Çizelge 20).
SDS-Sedimantasyon;
SDS-sedimantasyon değeri bakımından deneme ortalaması 7.54 ml olmuş olup en
yüksek değer Altın 9.05 ml, Meram 2002 8.65 ml değerle a grubunda yer almışlardır. Diğer
sıralama ise Selçuklu 97 8.10 ml, Ç-1252 7.90 ile ab grubunda, Kızıltan7.10 g, Yelken 2000
6.97 g ile bc grubunda Mirzabey 6.42 g ile ve Zenit 6.17 g ile c grubunda yer
almışlardır(Çizelge. 20).
Hektolitre ağırlığı;
Hektolitre ağırlığında deneme ortalaması 75.41 kg olarak tespit edilmiştir. Zenit 78.35
kg ile a grubunda, Yelken 2000 77.25 ile ab grubunda Ç-1252 77.00 kg, Altın 76.36 .ile b
grubunda yer alırken 74.82 kg ile c grubunda Kızıltan 73.97 kg ile cd grubunda yer almış,
Mirzabey 72.83 kg ile de grubunda Selçuklu 97
72.75 kg ile e grubunda yer almıştır
(Çizelge20).
Çizelge 21: Sulu Koşullarda Denenen Makarnalık Buğdayların Bazı Özellik Performansları
Çeşit Adı
Ç-1252
Meram 2002
Kızıltan
Altın
Mirzabey
Yelken 2000
Selçuklu 97
Zenit
Verim
(kg/da)
Protein
Miktarı
(%)
Sertlik
(PSI)
Bin tane
Ağırlığı
(g)
İyi
iyi
iyi
İyi
İyi
iyi
orta
orta
iyi
iyi
iyi
iyi
iyi
iyi
çok iyi
iyi
sert
sert
sert
sert
sert
sert
sert
sert
iyi
iyi
iyi
iyi
iyi
iyi
iyi
çok iyi
36
SDSSedim.
(Mini)
(ml)
iyi
çok iyi
orta
çok iyi
orta
orta
iyi
orta
Hektolitre
(kg)
iyi
orta
orta
orta
ortalama altı
iyi
ortalama altı
çok iyi
37
Çizelge 22: 2002-2003 Yılı Sulu Koşullarda Denenen Makarnalık Buğday Çeşitlerine Ait Verim ve Bazı Kalite Özellik Sonuçları Ortalama Değerleri
Çeşit
Verim
Protein
SDS
Bin tane
PSI
Hektolitre
Merkez Çumra
Ort
Merkez Çumra Ort.
Merkez Çumra Ort.
Merkez
Çumra Ort.
Merkez
Çumra Ort.
Merkez Çumra
Ort
292
381.5
336.75
16.9
12.2
14.6
11
7.8
9.4
29.2
41.7
35.5
32
29.5
30.7
69.67
75.52
72.6
Yelken 2000 327
423.5
375.3
17
12.9
14.9
9.6
4.5
7
29.7
40
34.8
23.5
23.7
23.6
78.6
77.55
78.1
Altın
330.5
393
361.8
16.5
12.4
14.5
12.2
4
8.1
30.2
39.6
34.9
25.9
24
24.9
69.6
75.35
72.5
Kızıltan
293.3
358.3
325.8
17.6
13.5
15.5
11.5
5.2
8.3
25.2
35.8
30.5
36.1
24.5
30.4
66.55
74.62
70.6
Ç-1252
291
396.8
343.9
17.2
12.6
14.9
11.6
6.6
9.1
30.2
41
35.6
26.1
27.5
26.8
74.87
76.32
75.6
Meram 2002 336.3
389.8
363
17.2
12.4
14.8
11.7
7.7
9.7
30.5
38.9
34.7
28
25.7
26.8
77.12
76.42
76.8
Selçuklu 97
329.3
458.3
393.8
16.4
12.4
14.4
8.6
3.3
6
30.1
41.1
35.6
28.5
29.5
29
67.77
74.12
71
Zenit
222
314.8
268.4
17.3
13.2
15.2
7.3
4.5
5.9
33.7
45.4
39.6
31.4
27
29.2
78.42
78.22
78.3
Mirzabey
AÖF 0.05
1.093
3.44
2.747
5.584
VK %
5.15
10.3
5.47
14.1
Çizelge 23: 2003-2004 Yılı Sulu Koşullarda Denenen Makarnalık Buğday Çeşitlerine Ait Verim ve Bazı Kalite Özellik Sonuçları Ortalama Değerleri
Çeşit
Verim
Protein
SDS
Bin tane
PSI
Hektolitre
Merkez Çumra Ort
Merkez
Çumra Ort.
Merkez Çumra Ort.
Merkez Çumra
Ort.
Merkez Çumra Ort.
Mirzabey
708
11.64
8.58
10.12
8.5
8.3
8.4
42.57
43.05
42.81
40.15
28.9
34.53 74.95
77.2
76.07
Yelken 2000
699.75 211.75 455.8
12.1
9.25
10.68
4.8
10.3
7.6
44.87
44.05
44.46
37.57
26.6
32.09 78.1
77.5
77.8
Altın
681
352
13
9.36
11.18
5.5
9
7.2
39.35
42.65
41
41.25
32.95
37.1
73.42
75.75
74.59
Kızıltan
584.5
311.75 448.1
13.25
9.12
11.19
6.1
12
9
38.4
38.82
38.61
42.22
25.77
34
72.32
75.47
73.9
Ç-1252
761.51 393.75 577.5
12.85
9.54
11.2
6.5
8.5
7.5
43.72
47.05
45.39
45.42
32.85
39.14 76.42
79.22
77.82
Meram 2002
675.75 314
494.6
12.35
9.41
10.88
7.3
11.5
9.4
43.93
43.77
43.86
45.07
27.8
36.44 75.22
77.4
76.31
Selçuklu 97
562.5
341.75 452.1
12.87
9.28
11.08
5.2
10.1
7.6
44.65
43.87
44.26
43.85
44.75
44.3
73.32
75.1
74.21
Zenit
406.5
258
12.2
9.17
10.68
5.7
7.2
6.5
47.3
44.07
45.69
40.52
34.27
37.4
77.75
78.05
77.9
351.75 529.9
516.5
332.3
Merkez
Çumra Ort
AÖF0.05
107.7
1.616
3.309
4.005
10.93
1.717
VK %
15.89
10.44
2.27
6.5
11.81
1.58
37
38
Çizelge 24: Sulu Koşullarda Denenen Makarnalık Buğdayların Varyans Analiz Tablosu(*:P<0.05, **: P<0.01)
Verim
Birleştirilmiş analiz
2004-2005
2003-2004
2002-2003
Yıl
VK
SD
Merkez
KO
Model
10
5375.7813
Çeşit
7
7186.03125*
Tekerrür
3
1151.86458
Hata
21
2522.5789
Model
10
9956.9313**
Çeşit
7
Tekerrür
Protein
Kül
Sertlik
Mini SDS
Bin tane
Hektolitre
Çumra
KO
Merkez
KO
Çumra
KO
Merkez
KO
Çumra
KO
Merkez
KO
Çumra
KO
Merkez
KO
Çumra
KO
Merkez
KO
Çumra
KO
Merkez
KO
Çumra
KO
5459.2062*
*
5741.1383*
*
4801.3645*
*
635.0074
0.873563
0.571135
8.426562**
20.821250
21.606340**
26.900828**
5.583500**
80.523813**
0.0260981*
0.03431062
19.581250
50.56260*
0.799206
0.5906817
11.88281**
12.102678
29.328867**
21.676596**
7.823392**
98.631026**
0.031903**
0.03610670
20.959821
64.89687**
1.047061
0.5255281
0.361979
3.5871115
39.090703
0.3570833
38.273645*
0.0125531
0.03011979
16.364583
17.11596
0.508292
0.666132
0.189360
41.364583
*
11.483631
2.777063
4.6525484
0.6492261
12.321265
0.0080364
0.02166027
13.531250
17.04073
1.2106431
0.6180181
10.8015625
4.157812*
*
0.382812
19.113960*
28.9555400**
6.0507500**
13.0860625**
0.05702313*
0.057*
131.411015
24.3298825
20.640200*
34.6408286**
7.99428571**
17.9470982**
0.07480313*
0.07480313*
135.490883
28.671769
15.552733
15.6898667
1.51583333*
1.7436458
0.01553646
0.01553646
121.891320
14.198812
7.8795905
7.5082571
0.49178571
2.4555506
0.02411979
0.02411979
60.997045
24.5107363
1.2472817
0.815585
10.7578125
3
13446.0669*
*
1815.6145
36063.6063
**
50980.1384
**
1258.3646
1.1251531
0.157028
10.9036458
Hata
21
2078.6146
9863.7217
2.03057932
1.351978
9.9095982
Model
10
6356.5538
2.68511312
2.925000**
Çeşit
7
7871.25638
3.50642098
3.727678**
Tekerrür
Hata
3
21
2822.24781
19941.4585
0.76872813
3.15162574
1.052083*
0.23660714
Model
32
10164.7939
103847.8**
5.0477141**
Yıl
2
5419.3709**
1765576.**
Teker(yıl
9
1929.9090
Çeşit
7
yılxçeşit
Hata
34.635498**
56.91682**
13.63289*
*
274.399**
3029.865
0.9803142
0.3412781
11.9065021*
9377.6003
39181.5**
3.3648249
0.7681884
52.268770**
14
9562.8771
17539.7**
1.0940423
0.6380786
63
8180.8840
5249.365
1.8968325
1.0090555
14.6830445*
*
5.460359
38
214.86669**
5.775669*
*
0.876860
27.1399531*
*
31.6657924*
*
16.5796615
5.7244234
160.16465
2**
2804.8940
02**
27.390285
**
49.949034
**
6.368391
6.080403
17.3888346*
*
167.4557292
**
4.1059028
12.7999250**
0.06947063
152.406250
14.18893393**
0.08745670
191.102679*
9.55890417*
2.6508923
0.02750312
0.03928170
62.114583
68.209821
25.5842634**
8.2021378**
48.828631**
0.06897116**
0.24458869**
276.47310**
286.8789063**
9.0633292**
89.302500**
0.34057917**
4.22302500**
2906.5770**
20.8736979**
3.8106069**
20.0086458*
0.01853090
0.2282813
66.790163
165.150296*
*
2719.231389
**
15.657387
12..6770833*
*
6.8456101*
12.3744420
23.4705732**
96.9563393**
0.13569271**
0.08446339**
104.10100*
49.825437*
5.5039063
3.2680196**
19.6217857*
0.02923512
0.02644643
121.72618**
43.743207
3.4451885
6.1802455
1.2639681
7.388408
0.02381265
0.02289003
47.57937
20.775735
Çizelge 25: 2004-2005 Yılı Sulu Koşullarda Denenen Makarnalık Buğday Çeşitlerine Ait
Verim ve Bazı Kalite Özellik Sonuçları Ortalama Değerleri
Çeşitler
Mirzabey
Yelken 2000
Altın
Kızıltan
Ç-1252
Meram 2002
Selçuklu 97
Zenit
AÖF0.05
VK %
Protein
oranı
(%)
13.96
13.13
15.34
16.20
15.08
16.09
15.45
13.83
2.61
6.58
SDS
(ml)
7.5
5.5
4.7
5.6
6.2
6.8
4.7
6.0
0.71
7.24
Bintane
(g)
Sertlik
(PSI)
Verim
(kg/da)
Hektolitre
(kg)
38.70
36.45
42.78
34.44
36.80
36.15
40.50
40.57
3.51
6.25
35.00
42.75
47.00
48.75
46.25
44.25
39.75
58.50
12.14
15.24
460.3
400.1
348.2
315.1
385
376.9
383
424.9
155.2
16.52
76.71
74.45
75.72
74.74
78.17
75.63
73.82
79.27
2.39
2.14
KURU KOŞULLARDA YAPILAN MAKARNALIK BUĞDAY DENEMELERİ
Orta Anadolu bölgesinde yaygın olarak kuru şartlarda ekilen makarnalık buğday ve bölge için son
zamanlarda tescil ettirilmiş çeşitlerle kuru şartlarda yapılan denemelerde elde edilen sonuçlar ise aşağıdaki
gibi olmuştur.
Çizelge 26: Kuru Koşullarda Makarnalık Buğday Çeşitlerine Ait 3 yıllık(2002-2003,20032004, 2004-2005) Verim ve Bazı Kalite Özellik Sonuçları Ortalama Değerleri
Çeşit Adı
Kunduru
1149
Mirzabey
Yelken 2000
Zenit
Altın
Ortalama
AÖF0.05
VK %
Verim
(kg/da)
236.59 a
Protein
oranı (%)
13.82 b
Kül
(%)
1.41 a
PSI
( Sertlik)
45.77 a
Bin tane
Ağırlığı (g)
28.15 c
SDS (Mini)
(ml)
7.64 a
Hektolitre
(kg)
76.98 a
229.68 ab
207.80 abc
200.39 bc
187.07 c
212.30
30.62
27.13
13.97 b
14.76 a
14.17 b
14.14 b
14.17
0.41
5.53
1.47 a
1.56 a
1.43 a
1.80 a
1.53
0.51
6.3
36.46 bc
34.63 c
36.02 bc
38.89 b
38.35
4.01
15.68
30.39 b
28.49 bc
39.52 a
28.04 c
28.92
1.14
7.44
4.81 c
5.83 b
5.64 b
5.39 c
5.86
0.75
1.02
75.65 b
76.91 a
77.29 a
77.27 a
76.82
0.66
1.62
Verim
Verim denemelerinde deneme ortalaması 212.30 kg/da olmuş olup Kunduru 1149
236.59 kg/da ile ilk a grubunda yer almış Mirzabey 229.68 kg/da ab, Yelken 2000 207.80
kg/da abc Zenit 200.39 kg/da bc, Altın 187.07 kg /da c grubunda yer almıştır.
39
Protein Miktarı
Protein miktarı yönünden deneme ortalaması %14 .17 olarak tespit edilmiş, Yelken
2000 %14.77 ile a grubunda yer alırken denemeye alınan diğer çeşitler birbirinden farklı
çıkmamış ve b grubunda yer almıştır.
Kül miktarı
Kül miktarı yönüyle deneme ortalaması % 1.53 olmuş, denemedeki tüm çeşitler
birbirinden farklı çıkmamış olup hepsi aynı grupta yer almıştır.
Sertlik(PSI)
Makarnalık buğdaylar sert grupta yer aldıkları için yapılan denemede denenen bütün
çeşitler çok sert grupta yer almışlardır.
Bin tane ağırlığı
Bin tane ağırlığı yönüyle deneme ortalaması 28.92 g olarak tespit edilmiş olup Zenit
39.52 g ile a grubunda Mirzabey 30.39g ile b grubunda, Yelken 2000 28.49 g, Kunduru 1149
28.15 g, Altın 28.04 g ile c grubunda yer almışlardır
SDS-Sedimantasyon
SDS–sedimantasyon değeri bakımından deneme ortalaması 5.86 ml olmuş, en yüksek
değer 7.64 ml olup Kunduru 1149 çeşidi bu değere sahip olmuştur. Yelken 2000 5.83 ml ve
Zenit 5.64 ml ile b grubunda yer alırken Altın 5.39 ml ve Mirzabey 4.81 ml ile c grubunda yer
almıştır.
Hektolitre ağırlığı
Hektolitre ağırlığında deneme ortalaması 76.82 kg olarak tespit edilmiştir. Zenit 77.27
kg, Altın 76.36 kg Yelken 2000 77.25 kg, Kunduru 1149 76.98 kg ile a grubunda, Mirzabey
75.65 kg ile b grubunda yer almıştır.
Çizelge 27: Kuru Koşullarda Denenen Makarnalık Buğdayların Bazı Özellik Performansları
Çeşit Adı
Kunduru
1149
Mirzabey
Yelken 2000
Zenit
Altın
Verim
(kg/da)
iyi
Protein
oranı
(%)
orta
Sertlik
(PSI )
sert
orta
İyi
iyi
iyi
orta
ortalama altı
ortalama altı
orta
iyi
orta
orta
sert
sert
sert
sert
iyi
orta
Çok iyi
ortalama altı
ortalama altı
orta
orta
ortalama altı
orta
iyi
iyi
iyi
40
Bin tane
Ağırlığı (g)
SDS (Mini)
(ml)
Hektolitre
(kg)
41
Çizelge 28: 2002-2003 Yılı Kuru Koşullarda Denenen Makarnalık Buğday Çeşitlerine Ait Verim ve Bazı Kalite Özellik Sonuçları Ortalama Değerleri
Çeşit
Verim
Protein
SDS
Bin tane
PSI
Merkez
Çumra
Obruk
Ort.
Merkez
Çumra
Obruk
Ort.
Merkez
Çumra
Obruk
Ort.
Merkez
Çumra
Obruk
Ort.
Merkez
Çumra
Obruk
Ort.
Yelken 2000
322.5
164.75
91.42
192.89
15
13.1
13.8
14
6.1
4.1
8.1
6.1
40.7
37.5
39.1
39.1
29.2
26.5
37.4
31
Kunduru
1149
Altıntaş
363.5
325.5
148
279
12.7
11.7
12.7
12.3
8.1
7.3
10
8.5
38.2
35.5
33.8
35.8
50.1
49.7
53.9
51.2
245.75
220.5
95.52
187.3
14.6
12.5
13.2
13.4
5.8
3.7
8
5.8
39.3
37.6
39
38.6
32.2
32.5
42.2
35.6
Mirzabey
318.25
233.8
125.75
225.9
14.4
12.9
13.2
13.5
4.5
3
5.3
4.2
42.7
38.7
43.7
41.7
31.3
31.2
35.7
32.7
Zenit
321.75
210.8
127.5
220
14.8
13.1
13.2
13.7
5.7
6.1
7
6.2
44.4
37.4
38.9
40.2
27.9
30.5
36.6
31.6
AÖF0.05
50.23
0.96
1.167
1.944
4.427
VK %
12.5
5
12.67
6
14.65
Çizelge 29: 2003-2004 Yılı Kuru Koşullarda Denenen Makarnalık Buğday Çeşitlerine Ait Verim ve Bazı Kalite Özellik Sonuçları Ortalama Değerleri
Çeşit
Verim
Protein
SDS
Bin tane
PSI
Hektolitre
Obruk
Çumra
Ort.
Obruk
Çumra
Ort.
Obruk
Çumra
Ort.
Obruk
Çumra
Ort.
Obruk
Çumra
Ort.
Obruk
Çumra
Ort.
Yelken 2000
119.72
205.5
162.6
13.95
15.15
14.55
4.5
5.7
5.12
33.2
36.05
34.84
24.5
41.9
33.2
76.6
75.92
76.26
Kunduru
1149
Altıntaş
137.82
196.75
167.3
13.67
15.72
14.7
6.6
6.8
6.75
35.05
38.87
37.01
29.35
46.15
37.75
77.6
75.6
76.6
109.12
172
140.6
13.12
15.27
14.2
4.7
4.8
4.81
33.95
35
34.49
32.25
50.82
41.54
78.15
75.75
76.95
Mirzabey
143.25
255
199.1
13.57
14.07
13.82
4.7
5
4.87
38.87
38.17
38.58
40.12
42.77
41.45
76.35
75.35
75.85
Zenit
136
212.5
174.3
13.27
14.77
14.02
5.5
6.8
6.18
36.8
38.07
37.46
32.92
54.02
43.47
78.7
76.95
77.82
AÖF0.05
43.03
0.8078
0.7894
3.718
13.86
0.8497
VK %
17.57
3.91
9.81
7.03
24.19
0.76
41
42
Çizelge 30: 2004-2005 Yılı Sulu Koşullarda Denenen Makarnalık Buğday Çeşitlerine Ait Verim ve Bazı Kalite Özellik Sonuçları Ortalama Değerleri
Çeşit
Verim
Protein
SDS
Bin tane
PSI
Hektolitre
Merkez
Çumra
Ort.
Merkez
Çumra
Ort.
Merkez
Çumra
Ort.
Merkez
Çumra
Ort.
Merkez
Çumra
Ort.
Merkez
Çumra Ort.
Yelken 2000
370.87
178.79
274.8
17
15.07
16.04
6.12
6.25
6.18
35.22
37.15
36.19
44
36.25
40.13
76.4
76.82
76.61
Kunduru
1149
Altıntaş
255.95
226.7
241.3
16.51
13.55
15.03
7.37
8
7.68
35.15
40.9
38.03
39.25
51.75
45.5
76.42
77.7
77.06
250.45
214.79
232.6
17.09
13
15.05
5.37
5.75
5.56
31.62
38.3
34.96
46
36
41
76.95
78.17
77.56
Mirzabey
302.41
226.75
264.6
16.27
13.27
14.77
5
5.37
5.18
35.5
41.72
38.61
37.75
43.75
40.75
74.3
75.9
75.1
Zenit
203.16
189.29
196.2
16.39
13.52
14.96
6
4.75
5.37
34.97
40.2
37.59
41.25
33.75
37.5
75.27
75.17
75.22
AÖF0.05
108
1.58
1.75
2.8
15.36
3.02
VK %
18.2
7.14
15.09
5.18
15.69
2.71
42
43
Çizelge 31:Kuru Koşullarda Denenen Makarnalık Buğdayların Varyans Analiz Tablosu (*:P<0.05, **: P<0.001)
Protein
Çumra
KO
Obruk
KO
Merkez
KO
Kül
Çumra
KO
Obruk
KO
Merkez
KO
Sertlik
Çumra
KO
Obruk
KO
Yıl
VK
SD
2002-2003
Merkez
KO
Model
Çeşit
Teker
rür
Hata
7
4
3
10011.84
7298.7652
13629.210*
11168.4433
13890.75638
7538.69261
1445.2887**
2286.2636**
323.9887
2.95249*
3.461700*
2.273565
1.319607**
1.250492*
1.411760**
0.43408
0.704180
0.07396
0.051743
0.064017*
0.035378
0.025580
0.0420200*
0.0036600
0.025970
0.038905
0.00872
180.5717**
303.1981**
17.06987
190.957143**
326.32500**
10.466667
149.5327*
228.8968*
43.71406
12
3868.7534
6991.7895
194.1853
0.76659
0.236239
0.30930
0.01845
0.0094266
0.01604
8.98664
20.92500
45.3160
2003-2004
Obruk
KO
Model
Çeşit
Teker
rür
Hata
7
4
3
3171.48812*
3685.84762*
2485.67546
1367.8057
824.0786
2092.7751*
1.01025214
1.50311750*
0.35309833
0.306523
0.432182
0.138978
0.02792357
0.0151325
0.04497833
0.019340
0.03300
0.00120
31.353607
50.2045675
6.2189933
22.39574
26.71569
16.63581
12
738.93147
494.6486
0.438310
0.218715
0.01344917
0.01244
76.521631
25.81453
2004-2005
Verim
Çumra
KO
Merkez
KO
Model
Çeşit
Teker
rür
Hata
7
4
3
22088.7560
16056.5319
30131.7215
2907.7105
1948.12316
4187.16030
0.745663
0.54856
1.00845
2.00957286
2.61536750
1.20184667
0.0212928
0.025832
0.015240
5.9095529
5.3438675
6.6638000
46.7500
45.57500
48.31666
238.885714
220.80000
263.0000
12
Merk-Ob Çumra
9667.1886
1286.13663
1.38343
0.96445083
0.02636
6.4834542
47.27500
174.33333
15932.8509*
5570.8110*
4288.0895*
5.2463453**
3.5396125**
1.414142
0.04376383
2.0073886
0.066344**
137.8280**
198.303555*
96.915984
Birleştirilmiş analiz
Model
15
23
Yıl
1
2
14288.7780
3697.5800
35049.197**
52.808040**
25.517531**
12.8445**
0.14520250*
2.21427167
0.564440**
476.1690**
666.303260**
120.060005
Teker
(yıl)
Çeşit
6
9
21880.4662*
4737.1761
949.99522
1.641011167
0.988901
0.2187497
0.02530917
2.23747944
0.01908708
32.693269
93.228553
32.1947912
4
4
12753.2371
9158.9567*
4570.5 316
2.419340
1.923622
0.8844225
0.05179125
1.69504333
0.062462**
128.7807**
362.789189**
123.753708
4
8
10602.0601
5182.8852
1322.5119
1.59092750
1.722677
0.8793487
0.0380587
1.85298833
0.01658875
219.9924**
117.270189
24
36
6767.9710
3005.6192
2102.4373
1.0750138
0.5463336
0.847721
0.022413
2.1687767
0.01488330
28.130823
90.593321
161.374042
9
92.090136
yılxçe
şit
Hata
43
44
Yıl
VK
SD
20022003
Model
Çeşit
Tekerrür
Hata
7
4
3
12
20032004
Model
Çeşit
Tekerrür
Hata
7
4
3
12
20042005
Model
Çeşit
Tekerrür
Hata
Birleştirilmiş
analiz
Çizelge 31’in devamı
Model
Yıl
Teker(yıl)
Çeşit
yılxçeşit
Hata
7
4
3
12
Çumra
23
2
9
4
8
36
Mer:O
15
1
6
4
4
24
Merkez
KO
37.96953**
25.14768*
55.06533**
6.99085
Mini SDS
Çumra
KO
5.7393214
5.324187
6.292833
5.0225208
Obruk
KO
31.61758**
49.45538**
7.83384
4.51294
7.8720914
10.046880
4.9723733
9.6846400
13.31129*
21.07358**
2.96157
3.33282
6.584928
10.439250
1.445833
5.38458
9.862500**
14.24300**
4.021833
1.992666
2.898333**
0.1000
0.479166
9.587500**
0.537500
5,27586
10.1703497
34.80032**
5.0956800
14.4834891
7.565289
5.5666092
9.6913889**
61.633333**
2.283333*
12.495833**
5.013541**
3.25678
44
Merkez
KO
37.96953**
25.14768*
55.06533**
6.99085
Bin tane
Çumra
KO
5.7393214
5.324187
6.292833
5.0225208
Obruk
KO
31.61758**
49.45538**
7.83384
4.51294
7.8720914
10.046880
4.9723733
9.6846400
13.31129*
21.07358**
2.96157
3.33282
6.584928
10.439250
1.445833
5.38458
9.862500**
14.24300**
4.021833
1.992666
2.898333**
0.1000
0.479166
9.587500**
0.537500
1,349756
10.1703497
34.80032**
5.0956800
14.4834891
7.565289
2.0402778
9.6913889**
61.633333**
2.283333*
12.495833**
5.013541**
2,185564
Merkez
KO
37.96953**
25.14768*
55.06533**
6.99085
Hektolitre
Çumra
KO
5.7393214
5.324187
6.292833
5.0225208
Obruk
KO
31.61758**
49.45538**
7.83384
4.51294
7.8720914
10.046880
4.9723733
9.6846400
13.31129*
21.07358**
2.96157
3.33282
6.584928
10.439250
1.445833
5.38458
9.862500**
14.24300**
4.021833
1.992666
2.898333**
0.1000
0.479166
9.587500**
0.537500
1,555245
10.1703497
34.80032**
5.0956800
14.4834891
7.565289
2.7979444
9.6913889**
61.633333**
2.283333*
12.495833**
5.013541**
2,698545
SONUÇ VE ÖNERİLER
a)Çiftçi şartlarından toplanan örneklerde yapılan analizlere bakıldığı zaman;
1. Ekmeklik buğday yönünden Merkez-Altınekin bölgesi kalite yönü ile diğer bölgelerden
önde gözükmesine rağmen Akşehir-Seydişehir-Beyşehir bölgesi hariç diğer bölgelerle
açık bir fark yoktur. Akşehir-Seydişehir-Beyşehir bölgesinin protein miktarı ve SDSsedimantasyon değeri bakımından son sırada yer alması, bu bölgenin yağış miktarının
yüksek olmasına paralel olarak verimlerinde yüksek olmasından kaynaklandığı tahmin
edilmektedir.
2. Makarnalık Buğday yönünden bölgeler incelendiği zaman ekmeklik buğdaya benzer bir
durum söz konusudur. Akşehir-Beyşehir-Seydişehir bölgesi ile Ereğli-Karapınar-Obruk
bölgesinin protein oranları düşük ve dönmeli tane oranları diğer bölgelerden yüksek
çıkmıştır. Buğday yetiştiricileri sertifikalı tohumluk kullandıkları, tavsiye edilen kültürel
tedbirleri uyguladıkları zaman bölgede kaliteli ekmeklik ve makarnalık buğday
yetiştirilmesi için uygun çevre şartları mevcuttur.
b)Kuru şartlarda yapılan değerlendirmelerde;
3. Verim bakımından; Karahan 99, Bayraktar 2000, Gerek 79, Altay 2000, Dağdaş 94,
Zencirci 2002, Harmankaya, Aytın 98 ve Bağcı 2002 çeşitlerinin deneme ortalamasının
üzerinde değere sahip oldukları tespit edilmiştir.
4. Kalite yönünden yapılan değerlendirmeye göre Karahan 99, Gün 91, Bağcı 2002,
Bezostaya-1, Yakar 99, Demir 2000, Mızrak, Türkmen ve Altay 2000 çeşitleri öne
çıkmıştır.
5.
Kuru şartlarda verim ve kalite özellikleri birlikte değerlendirildiğinde Karahan-99 ve
Altay-2000 çeşitlerinin öne çıktığı görülmektedir.
6. Kuru koşullarda denenen makarnalık buğdaylardan Zenit ve Altın verim bakımından
ortalamanın altında kalmış olmalarına rağmen kalite yönü ile denenen tüm çeşitlerin
(Kunduru 1149, Mirzabey, Yelken 2000, Zenit ve Altın) performanslarının iyi olduğu
tespit edilmiştir.
c)Sulu şartlarda yapılan değerlendirmelerde;
7. Verim bakımından Kate A-1, BDME 02/01S ve kardeş hattı, Alpu 01, Demir 2000,
Bayraktar 2000, Ekiz, Konya 2002, Burbot, Ahmetağa verim yönü ile öne çıkmışlardır.
8. Kalite yönünden ise BDME 02/01S ve kardeş hattı, Demir 2000, Ekiz, Konya 2002,
Ahmetağa, Aksel, Bezostaya-1, Bağcı 2002 çeşitleri ortalama değerlerin üstünde değere
sahip olmuşlardır. Bayraktar 2000 çeşiti verim yönüyle hem kuru hem de sulu şartlarda
öne çıkmasına rağmen her iki koşulda da kalite değerleri ortalamanın altında kalmıştır.
45
9. Sulu şartlarda verim ve kalite özellikleri birlikte değerlendirildiğinde BDME 02/01S ve
kardeş hattı, Demir 2000, Ekiz ve Konya 2002, Ahmetağa çeşitlerinin öne çıktığı
görülmüştür.
10. Sulu koşullardaki makarnalık buğday denemesinde denenen tüm çeşitlerin(Meram 2002
Kızıltan, Altın, Ç-1252, Yelken 2000, Selçuklu 97 ve Zenit) performanslarının hem
verim hem de kalite yönü ile iyi oldukları tespit edilmiştir.
ÖZET
Bu çalışma iki deneme şeklinde yürütülmüştür. Birinci deneme ile çiftçi şartlarında
buğday örnekleri toplanarak belli bölgelere ayrılan üretim alanlarında yetişen buğdayların
kalite değerleri tespit edilmiştir. İkinci denemede ise sulu ve kuru koşullarda bölgede ekimi
yapılan çeşitlerle ve bazı hatlarla değişik alt bölgelerde deneme kurulmuş elde edilen
sonuçlara göre verimi ve kalitesi yüksek çeşitler tespit edilmiştir. Çiftçi şartlarında toplanan
örneklerden yapılan analiz sonuçlarına bakıldığı zaman Merkez-Altınekin bölgesi kalite yönü
ile diğer bölgelerden önde olduğu tespit edilmiş olmasına rağmen bölgeler arasında çok açık
bir fark yoktur. Yetiştiriciler tavsiye edilen kültürel tedbirlere uydukları zaman ve sertifikalı
tohum kullandıkları zaman incelenen bölgeler kaliteli ekmeklik buğday yetiştiriciliği için
uygun çevre şartlarını taşımaktadırlar.Makarnalık buğday için ise Seydişehir-BeyşehirAkşehir bölgesinde yetiştirilen makarnalık buğdayların düşük kalite değerlerine sahip
oldukları tespit edilmiştir. Bu bölge için makarnalık buğdaydan ziyade ekmeklik buğday
yetiştirilmesi daha uygun olacaktır.
Yapılan denemeler sonucunda bölge için kuru şartlarda kalite ve verim birlikte
değerlendirildiği zaman Karahan 99, Altay 2000 çeşitleri, sulu denemelerde yine verim ve
kalite birlikte değerlendirildiği zaman BDME 02/01S ve kardeş hattı, Demir 2000, Ekiz,
Konya 2002 ve Ahmetağa çeşitlerinin öne çıktığı tespit edilmiştir. Makarnalık buğdayda ise
sulu ve kuru şartlarda denenen tüm çeşitler uygun performans göstermişlerdir.
46
LİTERATÜR LİSTESİ
Anonymous.,(1995). American Association of cereal chemist Approved Methods Of The AACC 9th edt.
The Association st paul, MN,USA
Anonymus.,( 1990). Approved Methods of the American Association of Cereal Chemist,
USA.
Atlı, A., (1987). Kışlık Tahıl Üretim Bölgelerimizde Yetiştirilen Bazı Ekmeklik Ve Makarnalık Buğday
Çeşitlerinin Kaliteleri İle Kalite Karakterlerinin Stabilitesi Üzerine Araştırmalar. Sayfa 443-455.
Türkiye tahıl sempozyumu, 6-9 Ekim, Bursa.
Atlı, A., Koçak, N., ve Aktan, B.,(1993). Ülkemiz Çevre Koşullarının Kaliteli Makarnalık Buğday
Yetiştirmeye Uygunluk Yönünden Değerlendirilmesi. Sayfa 345-351, Makarnalık buğday ve
mamulleri sempozyumu, Ankara.
Aydemir,T., Barut,A.,Yılmaz, K.,Sezer, N., (2001) 2001Yılı Milli çeşit Listesinde Yer Alan Ekmeklik
Buğdayların Bölgeler Bazında verim ve Kalite Yönünden Belirlenmesi. Türkiye 4. Tarla Bitkileri
Kongresi Cilt 1. s.37-45 Trakya Üniversitesi Tekirdağ Ziraat fakültesi 17-21 Eylül TEKİRDAĞ
Aydoğan, S., Şahin M., Göçmen, A., Akçura, M., (2004). Orta Anadolu’nun Değişik Ekolojilerinde
Ekmeklik Ve Makarnalık Buğday Çeşitlerinin Farklı Çevrelerde Tane Verimi Ve Bazı Kalite
Özelliklerinin İncelenmesi. Bahri Dağdaş Uluslar arası Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü
Bitkisel Araştırma Dergisi 1:39-47
Aydoğan, S., Göçmen,A., Şahin M., (2005). Konya Yöresinde Kuru Şartlarda Yetiştirilen Bazı Ekmeklik
Buğday Çeşitlerinin Farklı Çevrelerde Tane Verimi Ve Bazı Kalite Niteliklerinin Belirlenmesi G
A P IV Tarım Kongresi Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi 21-23 Eylül S:774-779 Şanlıurfa
Bassett, L.M., Allan, R.E., and Rubenthaler, G.L. (1989). Genotype x environment interactions on soft
white winter wheat quality. Agr.J. 81: 955-960.
Bassett, L.M., Allan, R.E., and Rubenthaler, G.L., (1989). Genotype x environment interactions on soft
white winter wheat quality. Agr.J. 81: 955-960.
Briggle, L.W., and Curtis, B.C., (1987) Wheat Worlwide.pp. 1-32 İn E.g.Heyne Wheat and Wheat
Improvement.Secon edition. Medison, Wisconsin,USA
Depauw RM, Clark JM, Mc Caig TN, Townley TF., (1992). Opportunities for the improvement of
western canadian wheat protein concentration, grain yield and quality through plant breeding.
“Wheat Protein Proceedings Of The Wheat Protein Symposium” Canada. P 75-92
Elgün,A.,Türker, S., Bilgiçli,N.,(2001) Tahıl ve Ürünlerinde Analitik Kalite Kontrolü Selçuk Üniversitesi
Ziraat Fakültesi Gıda Mühendisliği, Konya Ticaret Borsası Yayın No:2 KONYA
Elgün,A.ve Ertugay,Z., (1992). Tahıl işleme Teknolojisi. Atatürk ÜniversitesiZir.fak.Yayın No:297 Atatürk
Üniversitesi Basımevi ERZURUM.
47
Fortını,S., (1988). Some specific Aspects of durum Wheat and pasta cooking quality Evaluation In
Europe. In Fabriani,G.and Lintas, C.Durum Wheat Chemistry and Tecnolgy. Am.
Assoc.Cereal.Chem.St.Paul Mn.
Matsuo,R.R., and Dexter, J.E.,(1980) Relationship Between Some Durum Wheat Physical
characteristics and semolina Milling Properties.Can.J.Plant Sci. 60:49-56
Özkaya H. Kahveci B., 1990 Tahıl Ürünleri Analiz Yöntemleri, Gıda Teknolojisi Derneği
Yayınları
No:14 ANKARA
Özkaya,H.,Özkaya,B., (1993). Makarna Kalitesinde Buğday Bileşiminin Önemi. Makarnalık Buğday
Ve Mamülleri Sempozyumu 30 Kasım-3 Aralık 1993 Ankara
Pena,R.j.,Amaya,A,.Rajaram,S and Mujeeb Kazi (1990). Variation in quality characteristics associated with
some spring 1B/1R Translocation Wheats. J.cereal Sci. 12:105-112
Robertson, A., (1959). The sampling variance of the genetic correlation coefficient. Biometrics 15: 469485.
Şahin, M.,Göçmen,A., Aydoğan, S.,(2004). Buğday ve Arpa Islahında Kullanılan Kalite Kriterleri. Bahri
Dağdaş Uluslar arası Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Bitkisel Araştırma Dergisi 1: 54-60
Şahin,M., Aydoğan,S., Göçmen, A., (2003). Kurak şartlarda Bazı Ekmeklik Buğday Genotiplerinin
Dane Verimi ve Kalite Özelliklerinin Belirlenmesi Alatarım Cilt:2 Sayı:1 S:50-56 Mersin
Wassık,R.J., (1978) Relationship of Protein Composition of Durum Wheat With Pasta Quality and
The
Effects
of
Processing
and
Cooking
on
These
Protewins.Can.İnst.Food
SCİ.Technol.11:129-134.
Williams P, Haremein FJ, Nakkoul H, Rihawi S ., (1988). Crop quality evaluatıon methods and
guıdelines. ICARDA Aleppo, Syria.
Yağdı, K., ve Ekingen, H.R.,(1993). Güney Marmara Ve Geçit Bölgeleri İçin Makarnalık Buğday
Çeşitlerinin Geliştirilmesi. Sayfa 253-260, Makarnalık Buğday ve Mamulleri Sempozyumu,
Ankara.
48

Türkiye 10.Tarla Bitkileri Kongresi 10-13 eylül

bisküvilik buğday çeşit geliştirme projesi

Orta Anadolu İçin geliştirilmiş bazı ekmeklik

Akreditasyon Sertifikası Eki (Sayfa 1/3) Akreditasyon Kapsamı

Alberta`da Eğitim - Study in Alberta

25Fazla Verim

Makarnalık buğday ıslahında renk

6065 kb - Bursa İnşaat Mühendisleri Odası

Un ve Unlu Mamullerdeki Analizler -2

BUĞDAY TOHUMU - Marmara Tohum Geliştirme A.Ş.

Ekmeklik Buğday Çeşitlerinin Verim ve Kalite

Stok Listesi