MALİYET MUHASEBESİNİN TANIMI VE AMAÇLARI
DR. MURAT DEMET
Maliyet muhasebesi, üretilen mamul ya da hizmetlerin maliyetini oluşturan maliyet türlerinin, oluş yerleri ve
ilgili oldukları mamul ya da hizmet cinsleri bakımından belirlenmesi ve izlenmesine olanak sağlayan bir
hesap ve kayıt sistemidir.
Maliyet muhasebesi, işletmenin daha çok iç yapısını ilgilendiren üretim eylemleriyle ilgili olduğundan, bu
muhasebe dalına "Analitik Muhasebe" ya da "İşletme Muhasebesi" adı verilmektedir. Aynı zamanda bu
muhasebe dalı endüstri işletmeleriyle de ilgili olduğundan "Endüstri Muhasebesi", "İmalat Muhasebesi" ya
da "Sınai Muhasebe" olarak da adlandırılmaktadır.
Maliyet muhasebesinin amaçları şunlardır:
) Mamullerin Maliyetini Saptamak
2) Maliyet Kontrolüne Yardımcı Olmak
3) Planlamaya Yardımcı Olmak
4) Özel Yönetim Kararlarına Yardımcı Olmak
FİNANSAL MUHASEBE – MALİYET MUHASEBESİ FARKI :
Finansal muhasebe, İşletmenin ekonomik faaliyetlerine ilişkin finansal karakterli
para ile ifade edilebilen olayları kaydeden, sınıflandıran, özetleyen, analiz edip,
yorumlayarak rapor halinde sunan sistematik bir süreçtir.
Maliyet muhasebesi, İşletmede üretilen mamul/hizmetlerin alış aşamasından
alıcılara ulaştırılıp paraya çevrilmesi aşamalarında; katlanılan maliyetlerin hangi
giderlerden olduğunu tespit eden, “eş zamanlı kayıt yöntemine” göre (gider türleri,
fonksiyonları ve gider yerleri bakımından sınıflandırıp) kaydedip “maliyet
kontrolünü” amaç edinen sistematik bir süreçtir.
MALİYET MUHASEBESİ – FİNANSAL MUHASEBE İLİŞKİSİ :
 Genel muhasebe tarafından hazırlanan “Gelir Tablosu”nda yer alacak “Satılan Mal
Maliyeti” bölümü için, Maliyet Muhasebesince hazırlanan “Satışların Maliyeti Tablosu”na,
 Genel muhasebe tarafından hazırlanan “Bilanço” da yer alan “Yarı Mamuller ve
Mamullerin” maliyetlerinin bilinmesi için de Maliyet Muhasebesinin hesaplamamalarına
ihtiyaç duyulur.
MALİYET MUHASEBESİ KAVRAMLAR
Maliyet : Bir mamul/hizmetin elde edilmesine yönelik, önceki dönemde yapılan harcamalar ile
içinde bulunulan dönemde yapılan harcamaların parasal tutarıdır. Mamul/hizmetin kaça mal
olacağını gösteren toplam tutardır.
Bir malın maliyetini,
Ticari İşletmelerde ;
- Fatura değeri
- Satın alma gideri
- Nakliye gideri
- Depolama gideri
Üretim (Endüstri) İşletmelerinde;
- İlk madde malzeme gideri
- Yardımcı malzeme gideri
- Direkt işçilik gideri
- Genel üretim gideri
oluşturur.
Dar kapsamlı maliyet : Üretim aşamasında katlanılan maliyetlerdir. Tek Düzen Hesap Planı, dar
kapsamlı maliyet esasını temel alır.
Geniş kapsamlı maliyet : Üretim ya da satın alınan mamul/mal için katlanılan maliyetlerin
tamamıdır. Bunlar :
Tükenmiş maliyetler : İşletmenin faaliyetlerinin sürdürülmesine yönelik herhangi bir varlığı
temsil etmeyen maliyetlerdir. Diğer bir deyişle; üretim ya da satın alma esnasında tüketilen ve
gelecek dönem gelirlerinden indirimi mümkün olmayan giderlerdir.
Örnek : DİMM, Dİ, GÜG, Genel yönetim giderleri gibi.
Tükenmemiş maliyetler : Üretim ya da satın alma esnasında katlanılan ancak, bir kısmı gelecek
dönemlerdeki giderlerden indirilmesi gereken maliyetlerdir.
Örnek : Peşin ödenen sigorta, faiz, bakım-onarım, reklam ile stoklar, amortisman ve itfa yoluyla
tüketilen sabit kıymetler gibi.
Harcama (ödeme) : Faydaları içinde bulunulan hesap dönemini aşan nakit veya nakde bağlı
varlık çıkışını gerektirir. Karşılık olmadan ortaya çıkan ödeme ve borçlanmadır.
Örneğin; işçiler mamul/hizmet üretseler de üretmeseler de ay sonlarında ücretlerini alacaklardır.
Yani burada karşılığı olmayan bir ödemeden söz edilebilir.
Harcamanın gider dönüşmesi : Yapılan harcama sonucu elde edilen faydanın, aynı dönemde
tüketilmesi demektir.
Harcamanın maliyete dönüşmesi : Yapılan harcama sonucu ortaya çıkan mamul/hizmetin aynı
dönemde tüketilmeden, gelecek dönemlere aktarılmasıdır.
Gider : Belirli bir zaman dilimi içinde kullanılan ve tüketilen varlıkların (mal/hizmet) parasal
değeridir. Gelir artırıcı amaç taşır ve firma faaliyetlerinin devamı ve belli bir amacın
gerçekleştirilmesi için yapılırlar.
Bilançoya göre gider : Varlıklardaki azalış veya yükümlülüklerdeki artıştır.
Gelir Tablosuna göre gider : İşletmenin belli bir dönemde kullandığı girdilerin ve faydası
tükenmiş maliyetlerinin hasılattan düşülen kısmıdır. Örneğin; işletmenin faaliyetlerinde
kullanılan stoklar, faydası tükenmiş maliyet olarak gidere dönüşür.
Harcama & Gider :
 Her harcama gider, her gider de harcamayla ilişkili olmayabilir. Örneğin; amortisman ve
karşılık giderleri, hesaben ortaya çıkan giderlerdir.
 Bazı giderler harcamayı gerektirmeyebilir. Örneğin; işletmede üretimi yapılan bir ara
mamulün üretimde kullanılması.
 Bazı harcamalar gider nitelikli değildir. Örneğin, borç ödemeleri, bağış ve yardımlar.
 Harcama ile gider ayrı zamanlarda yapılmış olabilir. Örneğin; peşin ödenen giderler ile
sabit kıymet ödemeleri.
 Harcama edinme bedeline göre, gider ise rayiç fiyat, ortalama fiyata göre değerlenir.
Direkt İlk Madde Malzemenin;
 Satın alınması ile harcama,
 Üretime verilmesi ile maliyet oluşur.
 Üretilen mamulün satılmasıyla gider oluşur.
Zarar : Gelir artırma amacı olmayan giderlerdir. Arızi işlemlerden kaynaklanır. Gelir tablosundaki
zararı ifade etmez.
Zarar, işletme varlıklarına yönelik olarak ortaya çıkan, ölçülebilir ve kesinlikle tükenmiş olan
azalışlardır.
Bilançoya göre zarar : işletmenin öz sermayesinde ortaya çıkan olağandışı faaliyetler ve/veya
arızi işlemlerden kaynaklanan azalışlardır. Örneğin doğal afetler, işletmenin varlıklarında öz
sermayeyi azaltıcı etkiye sahiptirler.
Maliyet Muhasebesini Etkileyen Faktörler
1- İşletmenin faaliyet konusu
2- İşletmenin kullandığı teknoloji
3- İşletmenin üretim politikası
4- Yönetimin maliyet sisteminden beklentileri
Maliyet muhasebesini konusu;
1- Üretilen mal yada hizmetlerin birim maliyetlerini saptamak
2- Stokların değerlerini hesaplamak
3- Geleceğe yönelik planların ( bütçelerin ) hazırlanmasına yardımcı olmak
4- Giderlerin kontrolünü yapmak
5- Maliyetlerin düşürülmesini sağlayacak yöntemleri geliştirmek
6- Yöneticilere maliyetle ilgili düzenli etkili ve güvenilir bilgiler vermek
GİDERLERİN VE MALİYETLERİN SINIFLANDIRILMASI
Üretim Maliyetlerini Oluşturan Giderler (Maliyetlere Yüklenmesine Göre) :
Dolaysız (Direkt) Giderler : Üretim konusu mamul ve hizmete doğrudan yüklenebilen giderler
(D.İ.M.M ve D.İ.). Hangi mamul için katlanıldığı tam olarak bilinen giderlerdir.
Giderin, gider yerine göre değil, mamule göre ayırıma tabi tutulması; direkt-endirekt
ayırımındaki temel kriterdir.
Örneğin, “ısıtma hizmet gider yerinde” kullanılan akaryakıt; ısıtma gider yeri için direkt gider
olmasına rağmen, esas üretim gider yerinde mamul maliyetine yüklenmesi açısından endirekt’dir.
Dolaylı (Endirekt) Giderler : Üretim konusu mamul ve hizmete doğrudan yüklenemeyen giderler
(G.Ü.G). Hangi mamul için katlanıldığı tam olarak belirlenemeyen ve belli anahtarlar yardımıyla
mamul maliyetine yüklenen giderlerdir. Örneğin, işçilere ödenen ikramiyeler ile yıllık ücretli izin,
işletme malzemeleri gibi.
Dönem Açısından Giderler :
Dönem Dışı Giderler : Finansal muhasebe kayıtlarına aktarılan ancak, içinde bulunulduğu
dönemden sonraki dönemlerde faydalanılacak olan giderlerdir. Örneğin peşin ödenen giderler.
Dönem Giderleri : Gelecek dönemde kullanımı mümkün olmayan ve içinde bulunulan dönemi
ilgilendiren giderledir
Kayıtta Kullanım Şekillerine Göre Giderler (Fiili veya Önceden Belirlenmiş Olmasına Göre Giderler) :
Fiili Giderler : İşletmede gerçekleşen (tarihi) kesin giderlerdir. Faaliyetler sonuçlandıktan sonra, bilgi ve
belgelere göre tespit edilerek kaydedilirler. Maliyetlerin gerçek durumu belirlenir.
.
Önceden Belirlenmiş Giderler : Fiili maliyetlerin dışında oluşan ve tahmini ya da standartlara göre
maliyet belirlenir. Fiili giderlere göre oluşan farklar; dönem sonlarında düzeltme kayıtları ile düzeltilirler.
a) Tahmini Giderler : Geçmiş tecrübeler ışığında gerçekleşmesi beklenen giderler. Gelecekte maliyetlerin
ne olacağını tahmin eder.
b) Standart Giderler : Teknik olarak gerçekleşmesi gereken maliyetlerin ne olması gerektiğini ifade eder.
Üretim Türünde Ya da Birimde Gösterilmesine Göre Giderler :
Toplam Maliyetler : Belirli bir dönemin toplam maliyeti, o dönem toplam varlık tüketimini; belirli bir
ürünün toplam maliyeti, o ürün için yapılan gider toplamını gösterir.
Birim Maliyetler : Toplam maliyetin üretime bölünmesi suretiyle elde edilir.
Üretim Miktarı Karşısındaki Değişikliğine Göre Giderler :
Sabit Giderler : Üretim ve satış değişiminden bağımsız olan ve faaliyet hacmindeki
artış/azalışlardan etkilenmeyen giderlerdir.
Faaliyet hacmi arttıkça birim başına düşün sabit giderler azalır.
Bazı giderler kısa dönemde sabit olmakla beraber uzun dönemde değişken olabilirler. Örneğin;
kira gideri ve sigorta gideri gibi.
a) Yapısal Sabit Giderler : Yöneticilerin kısa dönemde alacakları karardan etkilenmeyen
işletmenin yapısıyla ilgili olan işletme faaliyetinin sürdürebilmesi için zorunlu olarak
yapılan giderlerdir. Örneğin; kira ve üst düzey yönetim giderleri gibi.
b)
Programlanmış Giderler : Önceden planlanıp belirlenen ve belli dönem için
harcanabilecek en yüksek tutar olarak bütçeye konan giderlerdir.
Bu tür giderler, yöneticiler tarafından dönemden döneme değiştirilirler. Örneğin; reklam ve ar-ge
giderleri gibi.
Değişken giderler : Üretim hacmine bağlı olarak değişen giderlerdir. Faaliyet hacmine göre
artan veya azalış gösterirler.
Faaliyet hacmi sıfır olunca gider ortadan kalkar. Örneğin; direkt işçilik, direkt ilk madde
giderleri gibi.
a) Artan Değişken Giderler : Faaliyet hacmine daha çabuk artan/azalan giderlerdir.
Örneğin; üretimde daha pahalı ilk madde ve malzeme kullanımı gibi.
b)
Azalan Değişken Giderler : Faaliyet hacmi arttıkça artış çabukluğu azalan giderlerdir.
Örneğin; toplam giderler, faaliyet hacmi artarken artar ancak, artış hızı üretim
miktarının gerisinde kalır.
Yarı Değişken Giderler : Faaliyet hacmi durmasına rağmen tamamen ortadan kalkmayan ve
faaliyet hacmine bağlı olarak artan veya azalan giderlerdir. Giderlerin bir kısmı sabit diğer kısmı
ise değişkendir.
Örneğin; bakım-onarım giderleri, demir-çelik işletmelerindeki fırınların ısı giderleri gibi. Üretim
dursa bile bakım-onarıma ve fırınların soğumaması için ısıya ihtiyaç vardır. Üretim arttıkça da
söz konusu bu giderler de artacaktır.
Yarı sabit Giderler : Belirli bir faaliyet hacmi aralığında sabit kalan, faaliyet hacmi belirli bir
seviyeyi aştığında sıçrama şeklinde artan ve bir sonraki sıçrama noktasına kadar tekrar sabit
kalan giderlerdir.
Örneğin; tam kapasite ile çalışılması durumunda yeni bir makine alınarak kapasitenin
artırılması üretimde sıçrama etkisi yapacaktır.
Karara Dönük Maliyet Türleri :
Geçerli Maliyetler : Geleceğe yönelik verilecek kararlarda, birden fazla seçeneğin
olması durumunda seçenekler arasında verilecek kararları etkileyen maliyetlerdir.
Örneğin; bir sabit kıymet ediminin kiralama yoluyla ya da stın alma yoluyla
edinilmesinde katlanılacak maliyetler gibi.
Ek Maliyetler : Seçenekler arası maliyet farkıdır. Seçilen seçeneğin diğerine göre geçerli
maliyet farkıdır.
Örneğin; üretim 10 bin birimde iken aylık gider 50 bin TL iken; üretimi 30 bin birime
çıkardığımızda aylık gider 80 bin TL’ye çıkıyorsa, seçeneğin ek maliyeti 30 bin TL
olacaktır.
Marjinal Maliyet : Üretimdeki bir birim artışın getireceği ek maliyettir.
Nakit Çıkışı Gerektirmeyen Maliyetler : Gelecek dönemlerde de kullanılacak olan
sabit kıymetler için ayrılan amortisman ve itfa paylarıdır.
Batık Maliyetler : Geçmişte katlanılmış olan ve verilecek kararları etkilemeyen
maliyetlerdir. Örneğin, demode olan bir sabit kıymetin yenilenmesi kararında o sabit
kıymetin daha önce ödenen edinme bedeli ya da defter değeri batık maliyettir.
Fırsat (seçenek) Maliyetler : Bir girdinin ya da üretim kapasitesinin başka bir seçenek
için kullanılmasında edinilecek en yüksek gelir düzeyine fırsat (seçenek) maliyet denir.
Kaçınılabilir Maliyetler : Kararlar sonucunda tasarrufu yapılabilen ve artık
katlanılmayacak olan maliyetler kaçınılabilir maliyetledir. Örneğin, Ek ve marjinal
maliyetler.
Özgün Maliyet : Varlıkların satın alınması ya da üretilmesi için katlanılan
maliyetlerdir.
Yenileme Maliyeti : Daha önce edinilmiş ya da üretilmiş varlıkların bu günkü
değeridir.
MALİYET MUHASEBESİ SİSTEMLERİ
Üretilen mamul/hizmetlere yönelik gelirin ölçülmesine esas teşkil eden;
 Birim mamul maliyetlerinin belirlenmesi

Belirlenen maliyetlerin planlama, kontrol ve özel yönetim kararlarında kullanılmasına
yönelik oluşturulan hesap ve kayıt tekniklerine Maliyet Muhasebesi Sistemi denir.
Kullanılan Maliyetlerin Fiili Olup Olmamasına Göre :
Fiili rakamlara dayanan sistem: Maliyet unsurlarının dağıtımı ya da mamullere yüklenmesi;
üretimin tamamlanmasından sonra elde edilen fiili (gerçekleşen) rakamlara dayandırılır.
İleriye dönük rakamlara dayanan sistem: İleriye yönelik olarak yapılan tahminlere dayanır. Fiili
giderlere göre oluşan farklar; dönem sonlarında düzeltme kayıtları ile düzeltilirler. Dayandığı esas
ve kesinlik derecelerine göre :
a) Tahmini maliyetler : Geçmiş dönem tecrübelerinden ve bilgilerinden hareketle gelecek
dönemde gerçekleşmesi beklenen tahmini (olası) maliyetlerdir.
b) Standart maliyetler : Bilimsel ve teknik temellere dayanarak hesaplanan ve belli şartlarda
gerçekleşmesi gereken maliyetlerin ne olması (olması gereken) gerektiğini ifade eden maliyetlerdir.
Maliyetlerin Tamamının Temel Alınıp Alınmamasına Göre Maliyet Muhasebesi Sistemleri :
Tam maliyet sistemi: Bu sistemde, direkt ilk madde ve malzeme, direkt işçilik ve genel üretim
giderlerinden tüm maliyet unsurları mamulün maliyeti içinde yer alır.
Kısmi maliyetleme sistemi: Direkt ve değişken olarak ikiye ayrılır.
a) Direkt maliyetleme sistemi; Üretilen mamulün maliyetini direkt ilk madde ve malzeme ile
direkt işçilik maliyetleri oluştur. Genel üretim giderlerinin tamamı dönem gideri olarak kabul
edilir.
b) Değişken maliyetleme sistemi; Direkt maliyetleme sistemindeki giderlere genel üretim
giderlerinin “değişken” kısmı ilave edilir. Genel üretim giderlerinin “sabit kısmı” dönem gideri
olarak dikkate alınır.
Üretim Eylemlerinin Niteliğine Göre :
Sipariş Maliyeti Sistemi : İş emri ya da parti maliyeti olarak da adlandırılan bu sistem, her
mamul ya da mamul grubunun maliyetleri ayrı ayrı izlenir. Müşterilerin özel istekleri ve verilen
siparişler üzerine üretim yapan büyük ya da ayrı nitelikteki mamuller üreten işletmeler kullanır.
Örneğin, inşaat, makine, uçak işletmeler gibi.
Safha Maliyeti Sistemi : Genellikle aynı cins mamullerin çeşitli safhalardan geçerek üretilmesi
ile ilgili sistemdir. Bu sistemde, her üretim safhasında ortaya çıkan ortalama maliyet ayrı ayrı
hesaplanır.
Bu sistemi daha ziyade yığın üretim dediğimiz ve çeşitli aşamalardan geçerek mamul haline
dönüşen ürünleri üreten işletmeler kullanır. Örneğin, çimento, şeker, kağıt işletmeleri gibi.
MALİYET HESAPLARI VE MALIYET MUHASEBESİ KAYIT DÜZENİ
MALİYET HESAPLARI
Muhasebe genel tebliğinde 7’nolu hesaplar Maliyet Hesaplarıdır. Bu hesaplar; Gider Hesapları,
Gider Yansıtma Hesapları, Fark Hesapları Şeklinde gruplandırılır.
Gider Hesapları: Bir muhasebe dönemi içinde gerçekleşen giderlerin izlendiği ve borç kaydedildiği
hesaplardır.
Gider Yansıtma Hesapları: Fiili maliyet sistemi uygulayan işletmelerde giderlerin tamamını; ileri
dönük maliyet sistemi uygulayan işletmelerde belirlenen giderlerin ilgili hesaplara yansıtılması
için kullanılan hesaplardır.
Fark Hesapları: İleri dönük maliyet sistemi uygulayan işletmelerde fiili giderler ve önceden
belirlenen giderler arasındaki farkların kaydedildiği hesaplardır. Borç yada alacak kalanı veren
hesaplardır.
Uygulamada esneklik sağlamak amacıyla 7/A ve 7/B olarak ikiye ayrılmışlardır.
a- 7/A Seçeneği: Aktif toplamı ve net satışları belli miktarları aşan üretim ve hizmet
işletmeleri kullanır. Hesaplar, fonksiyonel maliyet hesabı olarak oluşturulmuştur.
710 Direkt ilk madde ve malzeme giderleri
720 Direkt işçilik giderleri
730 Genel üretim giderleri
740 Hizmet üretim maliyeti
750 Araştırma geliştirme giderleri
760 Pazarlama, satış, dağıtım giderleri
770 Genel yönetim giderleri
780 Finansman giderleri
7/A seçeneğinde dönem içinde katlanılan giderler fonksiyon esasına göre fiili değerleri üzerinden
borçlandırılarak kaydedilir. Hizmet üretimi olduğu durumlarda Direkt ilk madde malzeme, direkt
işçilik ve genel üretim giderleri hesapları kullanılmaz. Kullanılan hesap 740 Hizmet üretim
maliyeti hesabıdır.
Pazarlama satış dağıtım giderleri genel yönetim giderleri araştırma geliştirme giderleri ve
finansman giderleri de dönem gideri olması nedeniyle üretim maliyetine dahil edilmemelidir.
b- 7/B Seçeneği: Aktif toplamı ve net satışları belli miktarları aşmayan üretim ve hizmet
işletmeleri kullanır. 7/B seçeneğinde hesaplar çeşit esasına göre düzenlenmiştir. Bu hesaplar
Gider Dağıtım Tablosu yardımıyla fonksiyonlara dönüştürülür.
790 İlk madde ve malzeme giderleri
791 İşçi ücret ve giderleri
792 Memur ücret ve giderleri
793 Dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler
794 Çeşitli giderler
795 Vergi, resim ve harçlar
796 Amortisman ve tükenme payları
797 Finansman giderleri
798 Gider çeşitleri yansıtma
799 Üretim maliyet hesabı
1-Maliyet hesapları, yansıtma hesapları yardımıyla gelir tablosuna aktarılırlar.
2- 7 / A seçeneğinde fonksiyon esası 7 / B seçeneğinde ise çeşit esası geçerlidir.
3- 7 / A seçeneğinde her hesap için yansıtma hesabı vardır. Ancak 7 / B seçeneğinde tek
yansıtma hesabı kullanılır.
4- Her iki gurupta ortak olan hesap Finansman Giderleridir
Örnek A mamulü üreten XYZ işletmesi muhasebe kayıtlarını 7/B seçeneğine göre tutmaktadır.
İşletmenin Aralık 2012 dönemi maliyet hesabı bakiyeleri aşağıdaki gibidir.
799- Üretim Maliyet Hesabı
631- Pazarlama Satış Dağıtım Giderleri
632- Genel Yönetim Giderleri
4.000 TL
500 TL
800 TL
Dönem içerisinde 500 adet mamulün yarısı %50 karla ve +%18 KDV ile kredili olarak satılmıştır.
Yansıtma ve satış kayıtlarını düzenleyiniz.
Yansıtma Kaydı:
=======================//============================
799- ÜRETİM MALİYET HESABI
4.000
631- PAZARLAMA, SATIŞ VE DAĞITIM GİD.
500
632- GENEL YÖNETİM GİDERLERİ
800
798- GİDER ÇEŞİTLERİ YANSITMA
5.300
=======================//============================
Üretim maliyetlerinin mamul hesaplarına aktarılması kaydı:
=======================//============================
152- MAMULLER
4.000
799- ÜRETİM MALİYETLERİ HESABI
4.000
=======================//============================
Satılan malın maliyeti kaydı: 500 adet mamulün yarısı satıldığı için Üretim Maliyeti hesabının
yarısı Satılan mamulün maliyetini oluşturur. Üretim maliyetleri hesabı 4.000 TL ise Satılan
mamul maliyeti 2.000 TL dir.
=======================//============================
620- SATILAN MAMUL MALİYETİ 2.000
152- MAMULLER
2.000
=======================//============================
Satış kaydı: 2.000,00 TL ye mal edilen mal %50 Karla satılırsa 2.000 x 1,5 = 3.000 TL ye satılmış
olur.
=======================//============================
120- ALICILAR
3.540
600- YURTİÇİ SATIŞLAR
3.000
391- HESAPLANAN KDV
540
=======================//============================
ÜRETİM İŞLETMESİNDE 7/A MUHASEBE KAYITLARI :
İLK MADDE VE MALZEMELERİN SATIN ALINMASI
=======================//============================
150 İLK MADDE VE MALZEME HS.
320 SATICILAR
=======================//============================
ÜRETİMDE İLK MADDE VE MALZEMELERİN KULLANILMASI
710 DİREKT İLK MADDE VE MALZEME GİDERLERİ HS.
730 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ HS.
150 İLK MADDE VE MALZEME HS.
=======================//============================
ÜRETİMDE İŞÇİLİK KULLANIMI
=======================//============================
720 DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ HS.
730 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ HS.
İLGİLİ HESAPLAR
=======================//============================
ÜRETİM MALİYETİ UNSURLARININ ÜRETİM HESABINA YÜKLENMESİ
=======================//============================
151 YARI MAMULLER – ÜRETİM HS.
711 DİREKT İLK MAD. VE MALZ. GİDERLERİ YANSITMA HS.
721 DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ YANSITMA HS.
731 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ YANSITMA HS.
=======================//============================
ÜRETİMİ TAMAMLANAN MAMULLERİN MAMUL STOKLARINA GÖNDERİLMESİ
=======================//============================
152 MAMULLER HS.
151 YARI MAMULLER – ÜRETİM HS.
=======================//============================
MÜŞTERİYE TESLİMİ
=======================//============================
100 KASA HS.
600 YURTİÇİ SATIŞLAR HS.
=======================//============================
=======================//============================
620 SATILAN MAMULLERİN MALİYETİ HS.
152 MAMULLER HS.
=======================//============================
SATIŞLARIN MALİYETİ TABLOSU
Bir hesap döneminin maliyetleri ile stoklarda ortaya çıkan değişmeleri bir arada topluca
görebilmek için satışların maliyeti tablosu düzenlenir.
-
Hammadde ve malzeme çıkışları dönem içinde kullanılan hammadde ve malzemelerin
maliyetini gösterir.
-
Yarı mamullerde çıkışlar, dönem içinde tamamlanıp mamul ambarına devredilen
mamullerin maliyetini gösterir.
-
Mamullerde çıkışlar, dönem içinde Satılan Mamullerin Maliyetini (SMM) gösterir.
SATIŞLARIN MALİYETİ TABLOSU
+ Dönem başı direkt ilk madde ve malzeme stoku
+ Dönem içi direkt ilk madde ve malzeme alımı
----------------------------------------------------------------------= KULLANILABİLİR DİREKT İLK MADDE VE MALZEME
(-) Dönem sonu direkt ilk madde ve malzeme stoku
------------------------------------------------------------------------------= ÜRETİMDE KULLANILAN DİREKT İLK MADDE VE MALZEME
+ Üretimde kullanılan direkt işçilik
+ Üretimde kullanılan genel üretim maliyetleri
+ Endirekt işçilik maliyetleri
+ Dönem başı endirekt malzeme
+ Endirekt malzeme alışları
(-) Dönem sonu endirekt malzeme
-----------------------------------------------------------------------------= TOPLAM ÜRETİM MALİYETİ
+ Dönem başı yarı mamul stoku
-----------------------------------------------------------------------------= DÖNEMİN ÜRETİM MALİYETLERİ
(-) Dönem sonu yarı mamul maliyetleri
-----------------------------------------------------------------------------= ÜRETİLEN MAMULLERİN MALİYETİ
+ Dönem başı mamul stoku
-----------------------------------------------------------------------------= SATILABİLİR MAMULLERİN MALİYETİ
(-) Dönem sonu mamul stoku
-----------------------------------------------------------------------------= SATILAN MAMULLERİN MALİYETİ
 Üretim maliyetleri dönem içinde ayrıntılı maliyet türü ve maliyet yeri hesaplarında izlenir.
 Üretim için katlanılan maliyetler SMM hesabında değil, bir imalat hesabına (Yarı Mamuller –
Üretim) yüklenir
 Üretimi tamamlanan mamullerin maliyeti Üretim hesabından Mamul stok hesabına
aktarılır. Bu yapıldığında Üretim hesabının bakiyesi, üretim safhasında bulunan, henüz
tamamlanmamış durumdaki mamullerin maliyetini gösterir.
 Dönem içinde Satılan Mamullerin Maliyeti (SMM) de Mamul stok hesabından SMM hesabına
aktarılır.
GELİR TABLOSU:
A- BRÜT SATIŞLAR
B- SATIŞLARDAN İNDİRİMLER (-)
NET SATIŞLAR
C- SATIŞLARIN MALİYETİ (-)
BRÜT SATIŞ KARI VEYA ZARARI
D- FAALİYET GİDERLERİ (-)
1- AR-GE GİDERLERİ
2- PAZARLAMA SATIŞ DAĞITIM GİDERLERİ
3- GENEL YÖNETİM GİDERLERİ
FAALİYET KARI VEYA ZARARI
E- DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GELİR VE KARLAR
F- DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GİDER VE ZARARLAR (-)
G- FİNANSMAN GİDERLERİ
OLAĞAN KAR VEYA ZARAR
H- DİĞER OLAĞAN DIŞI GELİR VE KARLAR
İ-
DİĞER OLAĞAN DIŞI GİDER VE ZARARLAR
DÖNEM KARI VEYA ZARARI
ÖRNEK: Bir üretim işletmesinin Mayıs 2012 ayına ilişkin bazı verileri aşağıdaki gibidir.
Genel Üretim Giderleri
Dönem Başı Yarı Mamul Maliyeti
Çalışmayan Kısım Giderleri
Direkt İşçilik Giderleri
Dönem Sonu Mamul Maliyeti
Genel Yönetim Giderleri
Dönem Sonu Yarı Mamul Stok
Dönem Başı Mamul Maliyeti
Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri
Pazarlama Satış ve Dağıtım Giderleri
Yurt içi satışlar
500
100
10
900
100
120
150
300
800
80
4.000
İşletmenin faaliyet kar tutarını hesaplayınız.
A- ÜRETİM MALİYETİ
DİREKT İLK MADDE MALZEME GİDERLERİ
800
DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ
900
GENEL ÜRETİM GİDERLERİ
500
B-YARI MAMUL KULLANIMI
+ Dönem başı Yarı Mamul
100
(-) Dönem sonu Yarı Mamul
(150)
+
TAMAMLANAN MAMUL MALİYETİ
C- MAMUL STOK DEĞİŞİMİ
+ Dönem başı Mamul Stok
300
(-) Dönem sonu Mamul Stok
(100-)
+
SATILAN MAMUL MALİYETİ
Brüt Satışlar
4.000
Satışlardan İndirimler (-)
-
NET SATIŞLAR
4.000
Satışların Maliyeti (-)
(2.350-)
BRÜT SATIŞ KARI
1.650
Faaliyet Giderleri (-)
(200-)
Ar-ge Giderleri
0,00
Pazarlama Satış Dağıtım Giderleri
(80)
Genel Yönetim Giderleri
(120)
FAALİYET KARI
1.450
2.200
(50-)
.
2.150
200
.
2.350
İLK MADDE VE MALZEME MALİYETLERİ
Üretimde kullanılan ya da tüketilen tüm ilk madde ve malzemelerin parasal tutarına, ilk madde ve
malzeme maliyetleri denir.
İlk madde ve malzemeler üretimle ilişkileri açısından direkt ve endirekt ilk madde ve malzeme
olmak üzere iki ana gruba ayrılır.
1. DİREKT İLK MADDE VE MALZEME MALİYETLERİ
Üretilen ürünün bünyesine giren, ürünün temel yapısını oluşturan, hangi ürün ya da ürün grubu
için ne kadar kullanıldığı izlenebilen ve iktisadi nitelikteki ilk madde ve malzemeler, direkt ilk
madde ve malzeme olarak adlandırılır.
Üretimde kullanılan ilk madde ve malzeme ;
 Üretilen ürünün bünyesine girip, ürününün temel yapısını oluşturuyorsa,
 Hangi ürün ya da ürün grubu için ne kadar kullanıldığı doğrudan doğruya
belirlenebiliyorsa,
 Ne kadar malzeme kullanıldığının belirlenmesi ekonomik yönden anlamlı ve
 İktisadi nitelikte ise, direkt ilk madde ve malzeme olarak adlandırılacaktır.
2. ENDİREKT MALZEME MALİYETLERİ
Endirekt malzemeler üretimde kullanılıp, direkt ilk madde ve malzemelerin dışında kalan
malzemeler olarak tanımlanabilir.
Endirekt malzemeler ;
 Değer ve miktar olarak direkt ilk madde ve malzemelere göre daha önemsiz orandadırlar.
 Ürününün temel yapısını oluşturmazlar.
 Hangi ürün ya da ürün grubu için ne kadar kullanıldığı doğrudan doğruya belirlenemez
ya da belirlenmesi ekonomik yönden anlamlı değildir.
Endirekt malzemeler temel olarak yardımcı malzemeler ve işletme malzemeleri olmak üzere iki
ana grupta ele alınır.
a. Yardımcı malzemeler, direkt ilk madde ve malzemeler gibi üretim sırasında kullanılıp, üretilen
ürünün bünyesine girerler; ancak gerek miktar ve gerekse de değer olarak mamulün temel öğesini
oluşturmazlar. Konfeksiyon üretiminde dikiş ipliği, düğme, kopça; makine sanayinde cıvata,
somun; ayakkabı üretiminde kullanılan tutkal ve çivi yardımcı malzemelere örnek olarak
verilebilirler.
b. İşletme malzemeleri ise, üretim sırasında kullanılmakla beraber mamulün bünyesine
girmeyip üretimin kesintisiz yürütülmesi amacına hizmet ederler. Temizlik malzemeleri, makine
yağları, akaryakıt işletme malzemelerinin örnekleridir.
İLK MADDE VE MALZEME HAREKETLERİNDE KULLANILAN BELGELER
1. İlk Madde ve Malzeme Satın Alma İstek Fişi
İlk madde ve malzeme satın alma istek fişleri, atölye şefi ya da usta başları tarafından hazırlanıp,
(genellikle ambar servisi tarafından) tedarik bölümüne gönderilir ve tedarik bölümü, bu belgeleri
derleyerek satın alması gereken ilk madde ve malzemelerin nicelik ve niteliğini öğrenir.
2. Stok Kartı
Ambar bölümünde, ambara giren her bir ilk madde ve malzeme ya da grubu için bir stok kartı
açılır. Stok kartında; ilk madde ve malzemenin türü, kodu, birim ölçüsü, en az ve en çok stok
düzeyi şeklinde ilgili ilk madde ve malzemeyi tanıtıcı bilgiler ile satın alınan, üretime verilen ve
kalan miktarlar yer almaktadır.
3. İlk Madde ve Malzeme İstek Fişi
İlk madde ve malzeme istek fişleri genellikle ustabaşı ya da atölye şefleri tarafından üretimde
gereksinim duydukları ilk madde ve malzemeleri ambardan çekmek üzere düzenlenirler ve bu
fişlerin biri ambara gönderilirken ikinci nüshası da muhasebeye gönderilir.
İLK MADDE MALZEME DEĞERLEME YÖNTEMLERİ
ORTALAMA MALİYET
A- Hareketli Ortalama: Bu yöntemde her yeni alıştan sonra yeni bir ortalama maliyet
belirlenir ve satış/üretime verilen mallar belirlenen yeni maliyet üzerinden hesaplanır. Yeni
ortalama fiyat; son kalan tutar son kalan miktara bölünerek bulunur. Bu değer ile, bir sonraki
alıma kadar üretime sevk veya satış maliyeti hesaplanır. Bu yöntemin uygulanabilmesi için
işletmeler, kayıtlarını sürekli envantere göre oluşturması gerekir.
TARİH
10.01
15.01
20.01
25.01
AÇIKLAMA
BİRİM FİYAT
MİKTAR
TUTAR
20
--25
---
400
100
300
350
8.000
--7.500
---
Dönem başı
Üretime Sevk
Alış
Üretime Sevk
Yukarıdaki bilgilere gör dönem sonu stoku ile üretime sevk edilen hammadde maliyetini hareketli
ortalama” yöntemine göre hesaplayınız?
Dönem başı stok
15.01 Üretime Sevk Maliyeti
KALAN
20.01 Satın Alınan
25.01 Üretime Sevk Maliyeti
Miktar
400
100
300
200
(350)
(100 x 20)=
(200 x 25)=
(350 x 22) =
Tutar
8.000
(2.000)
6.000
5.000
(7.700)
[(6.000 + 5.000) / (300 + 200)] = 22 lira/kg
Üretime Sevk Edilen Hammadde Maliyeti = (2.000 + 7.700) = 9.700
B-Tartılı Ortalama: Bu yöntemde belirli bir dönem (örneğin bir aylık süre)belirlenir ve sadece bu
dönem için birim maliyet hesaplanır. Bu yöntemde birim maliyet hesaplamak için ilgili dönemin
bitmesini beklemek gerekecektir.
Bu yöntemin avantajları; fiyatları sık sık değişen düşük değerli ilk madde malzemelerin küçük
partiler halinde üretime sevk edilmesinde kolaylık sağlaması ve çok düşük ve çok yüksek değerli
ilk madde malzemelerin mamul maliyeti üzerindeki etkisini azaltarak değerlemede denge ve
istikrar sağlamasıdır. Dezavantajı ise en yüksek ve en düşük fiyat arasında aşırı farklar olduğu
dönemlerde farkları azaltmasıdır.
ÖRNEK : Satın alma ve üretime sevk bilgileri aşağıdaki gibidir. Dönem sonu stok değeri ve
üretime sevk edilen malın maliyetini bulunuz?
AÇIKLAMA
ALIŞ TARİHİ
MİKTAR
BİRİM FİYAT
TUTAR
5
100
30
300
50
400
DönemBaşı Stok
02.01.2012
20
Üretime Sevk
17.01.2012
2
Alış
29.01.2012
10
Üretime Sevk
30.01.2012
8
TOPLAM
Ortalama Birim Maliyet = Toplam Alış Tutarı ÷ Toplam Alış Miktarı
Ortalama Birim Maliyet
: 400 / 50 = 8 TL
Üretime Sevk Edilen Hammadde Maliyeti
: [(2+8) x 8)] = 80 TL
Dönem Sonu Stoku
: (50 – 10) x 8 = 320 TL
İLK GİREN İLK ÇIKAR (FİFO) YÖNTEMİ:
İlk firen ilk çıkar yönteminde işletmenin ilk olarak satın aldığı malzemelerin öncelikle üretime
gönderildiği varsayılmaktadır. FİFO yönteminin avantajlarına bakarsak; dayanıksız ürünler var
olduğunda bozulma nedeniyle ortaya çıkacak zararlardan kaçınmaya olanak sağlar.
Stoklar cari fiyata yakın düzeyde ortaya çıkar. Enflasyonist dönemlerde karlar daha yüksek
çıkar.
Dezavantajları ise fiyatları yükseldiği dönemde ortaya çıkan zahiri karlar işletmenin vergi yükünü
de arttırır. Fiyatların düştüğü dönemlerde karların düşük çıkması nedeniyle girişimcilerin yatırım
olanağını azaltır.
TARİH
İŞLEM
BİRİM FİYAT
MİKTAR
TUTAR
1 Mart
5 Mart
8 Mart
12 Mart
19 Mart
25 Mart
31 Mart
Devir
Sevk
Alım
Sevk
Sevk
Alım
Sevk
10
200
50
250
100
70
300
40
2.000
15
20
3.750
6.000
Bu veriler ışığında üretime sevk edilen ve dönem sonu stokta kalan X cinsi malzemenin FİFO
yöntemine göre maliyetlerini bulunuz
CEVAP: İlk giren ilk çıkar yönteminde üretime sevk edilen malzemeler dönem başı stoktan
başlayarak maliyetlendirilir.
Üretime sevk maliyetinin hesaplanması:
05 Mart tarihide üretime sevk vardır. 50 birim sevkin fiyatını 1 Marttaki birim fiyattan alırız. 50
birim x 10 TL = 500 TL. 1 Martta stoktaki 200 birim malzemeden 50 birimini sevk ettiğimiz için 5
Mart sonunda stoklarda 200 birim- 50 birim = 150 birim malzeme kalmıştır.
12 Martta ki üretime sevk 100 birimdir. 5 Mart sonunda stokta 150 birim malzeme kalmıştı o
halde buradaki sevki de bu alımın içinden yapabiliriz bu da birim fiyatı 10 TL olarak alması
gerektiği anlamına gelir. 100 birim x 10 TL = 1.000 TL 12 Marttaki üretime sevkin maliyetidir.
Stokta kalan miktar ise 5 Martta stokta kalan miktardan 12 Marttaki sevk edilen miktar
çıkartılarak bulunacaktır 150 birim -100 birim = 50 birim malzeme ilk alımdan kalan malzeme
miktarıdır.
19 Marttaki sevkimiz 70 birimdir. İlk alımdan stoklarımızda 50 birim malzeme kalmıştı. 70 birim
malzemenin 50 birimini 1 Mart alımından 20 birimlik kısmını ise 8 Mart alımından yapmamız
gerekmektedir. O halde
50 birim x 10 = 500 TL
20 birim x 15= 300 TL
19 Marttaki toplam sevk maliyeti 500 TL + 300 TL = 800 TL dir.
Stokta kalan miktar ise 1 Mart alımından kalan malzeme yoktur çünkü en son kalan 50 birimi 19
Martta sevk ettik. 8 Mart alımından ise 20 birim kullandığımız için 250 birim – 20 birim = 230
birim stokta kalan miktardır.
31 Marttaki sevkimiz 40 birimdir. 8 Mart alımından stokta 230 birim kalmıştı 40 birim sevki bu
230 birim içinden yapmamız gerekmektedir.
40 birim x 15 TL = 600 TL 31 Marttaki üretime sevkin maliyetidir.
Toplam üretime sevk maliyetine bakarsak;
5 Mart
12 Mart
19 Mart
19 Mart
31 Mart
50 birim x 10 TL =
500 TL
100 birim x 10 TL = 1.000 TL
50 birim x 10 TL = 500 TL
20 birim x 15 TL =
300 TL
40 birim x 15 TL =
600 TL
Toplam sevk maliyeti
2.900 TL
Dönem sonu stok maliyetini hesaplarken ise;
31 Marttaki 40 birim sevki 8 Martta kalan 230 birimden çıkrtalım
230 birim – 40 birim = 190 birim
8 Marttaki alım fiyatı 15 TL olduğuna göre 190 birim x 15 TL = 2.850 TL
25 Marttaki alımdan hiç sev etmediğimiz için 300 birim x 20 TL = 6.000 TL dır
O halde dönem sonu stok maliyeti = 2.850 TL + 6.000 TL = 8.850 TL dır.
FİFO YÖNTEMİNİN AVANTAJLARI :Dayanıksız ürünlerin (bozulma çürüme) ilk önce sevkini
sağladığından maliyet düşürücü etki yapar. Bilançodaki stoklar, son alış fiyatlarıyla
değerlendiğinden gerçek piyasa fiyatına daha yakın olacaktır. Fiyatların yükseldiği durumlarda
dönem karı yüksek görünecektir.
FİFO YÖNTEMİNİN DEZAVANTAJLARI :Fiyatların yükseldiği durumda aşırı kar, aşırı vergi
ödenmesine ve aşırı kar payı dağıtılmasına sebebiyet verir. Satın alınan ilk madde malzemelerin
yerine yenisi konduğu durumlarda daha yüksek fiyatlara katlanılır. Fiyatlar düştüğü durumlarda
ise maliyet yükselecek ve dönem karı düşecektir. Yatırımlar azalacaktır.
SON GİREN İLK ÇIKAR (LİFO) YÖNTEMİ
Bu değerleme yönteminde işletmede kullanılan üretime sevk edilen veya satılan malların işletme
stoklarına en son girenlerden olduğu kabul edilir.
Bu yönteme göre çıkışlar işletmeye en son giren mallardan başlar, mallar satılırken öncelikle
işletmeye en son alınan mallardan çıkış yapılır ve bu sistem böyle devam eder.
Satılan malların maliyeti çıkış sırası gelen partinin birim maliyetine göre hesaplanır.
Mevcut stokların maliyet değeri ise işletmeye önceden giren malların birim maliyetine göre
bulunur. LIFO stok değerleme yöntemi fiyatların yükseldiği dönemlerde satılan malın maliyetini
gerçeğe yakın hesaplayarak brüt satış karının şişirilmesini önler.
Bununla beraber stoklar, daima ilk giren partilerin birim fiyatıyla değerlendiğinden gerçekten çok
düşük bir değerle bilânçoda yer almış olur. Stok miktarının yılar boyunca çok az değişmesi yıllar
öncesi stok değerini aynen veya ona çok yaklaşık bir değerle yıllar sonraki bilânçoya taşır.
4008 sayılı Kanun ile V.U.K.’un 274. Maddesi “Mükellefler satın aldıkları veya imal ettikleri
emtianın maliyet bedelini LİFO yöntemi uygulamak suretiyle de tespit edebilirler.
Bu yöntemi seçenler en az beş yıl süre ile bu yöntemden vazgeçemezler” şeklinde değiştirilmiştir.
Kanun değişikliğinin gerekçesi para değerindeki düşüşlerin stok değerinde yarattığı suni artışlar
yoluyla mükelleflerin enflasyon kazançları üzerinden vergi ödemelerinin önlenmesi” olarak ifade
edilmiştir.
ÖRNEK :
TARİH
İŞLEM
1 Mart
Devir
5 Mart
Sevk
8 Mart
Alım
12 Mart
Sevk
100
19 Mart
Sevk
70
25 Mart
Alım
31 Mart
Sevk
BİRİM FİYAT
10
MİKTAR
TUTAR
200
2.000
50
15
20
250
300
3.750
6.000
40
Bu veriler ışığında üretime sevk edilen ve dönem sonu stokta kalan X cinsi malzemenin
LİFO yöntemine göre maliyetlerini bulunuz
CEVAP:
Son giren ilk çıkar yönteminde üretime sevk edilen malzemeler en son alınan stoktan başlayarak
maliyetlendirilir.
Üretime sevk maliyetinin hesaplanması:
31 Mart tarihide üretime sevk vardır. 40 birim sevkin fiyatını 25 Marttaki birim fiyattan alırız. 40
birim x 20 TL = 800 TL. 25 Martta stoktaki 300 birim malzemeden 40 birimini sevk ettiğimiz için
25 Martta stoklarda 300 birim- 40 birim = 260 birim malzeme kalmıştır.
19 Martta ki üretime sevk 70 birimdir. 8 Martta stokta 250 birim malzeme vardır. Sevki de bu
alımın içinden yapabiliriz bu da birim fiyatı 15 TL olarak alması gerektiği anlamına gelir. 70 birim
x 15 TL = 1.050 TL 19 Marttaki üretime sevkin maliyetidir. Stokta kalan miktar ise 250 birim -70
birim = 180 birimdir
12 Marttaki sevkimiz 100 birimdir 8 Mart alımdan stoklarımızda 180 birim malzeme kalmıştı. O
halde 12 Marttaki sevki de bu alımdan yapabiliriz. 100 birim x 15 = 1.500 TL dır. 8 Martta stokta
kalan malzeme 180 birim – 100 birim = 80 birimdir
5 Marttaki sevki 1 Marttaki alımdan yapmalıyız. 50 birim sevk 1 Marttaki 10 TL fiyattan
maliyetlendirilir. 50 birim x 10 TL = 500 TL dır. Stokta kalan miktar ise 200 birim – 50 birim =
150 birimdir.
.
Toplam üretime sevk maliyetine bakarsak;
5 Mart
12 Mart
19 Mart
31 Mart
50 birim x 10 TL =
500 TL
100 birim x 15TL = 1.500 TL
70 birim x 15 TL = 1.050 TL
40 birim x 20 TL =
800 TL
Toplam sevk maliyeti
3.850 TL
Dönem sonu stok maliyetini hesaplarken ise;
1 Mart
150 birim x 10 TL = 1.500 TL
8 Mart
80 birim x 15TL = 1.200 TL
25 Mart
260 birim x 20 TL = 5.200TL
Toplam sevk maliyeti
7.900 TL
LİFO YÖNTEMİNİN AVANTAJLARI :
 Fiyatlar yükseldiği dönemlerde karların daha düşük görünmesi sağlanacaktır. Maliyetler,
son piyasa fiyatına yakın değerlerden olduğu için gerçeğe yakın karlar ortaya çıkacaktır.
LİFO YÖNTEMİNİN DEZAVANTAJLARI :
 Fiyatların sürekli yükseldiği durumlarda, bilançoda yer alan stokların çok eski tarihli
olması nedeniyle değeri çok düşük görünecektir.
 İzleyen dönemlerde bu stokların üretime sevki; maliyeti düşürerek aşırı kar sonucu fazla
vergi ödenmesini zorunlu kılacaktır
SABİT FİYATLARLA DEĞERLEME YÖNTEMİ :
 Depodan üretime sevk edilen mallar dönem sonuna kadar sabit fiyatla değerlenir, dönem
sonunda ise gerçekleşen fiyatla arasındaki fark, muhasebe kayıtlarına intikal ettirilir.
 Bu yöntem; “tahmini maliyet sistemi” ve “standart maliyet sistemi” uygulandığında geçerli
olur.
 Tahmini maliyetin belirlenmesinde “geçmişteki” fiyatlardan faydalanılır.
 Standart fiyatlarda ise, piyasa fiyatları göz önüne alınır.
PİYASA FİYATIYLA DEĞERLEME YÖNTEMİ :
 Değerlemede o an için piyasada cari olan fiyatlar esas alınır.
 Piyasa Fiyatı ve Alış Maliyetinden Düşük Olanıyla Değerleme : Alış maliyeti ile cari piyasa
fiyatı değerinden hangisi daha düşük ise, DİMM o değerle değerlenir.
 Diğer yöntemlerin belirlenmesi sonucu oluşacak değerler ile cari piyasa fiyatı
karşılaştırılarak hangisi daha düşükse onunla değerlendirilir.
 Avantajları : Olası zararların karşılanması, dönem karlarını daha düşük göstermesi,
gerçek olmayan kar dağıtımlarını önlemesi.
İŞÇİLİK MALİYETLERİ
İŞÇİLİK GİDERLERİNİN SINIFLANDIRILMASI :
Direkt İşçilik : Ürün ya da hizmetin üretilmesinde doğrudan doğruya yüklenebilen işçilik
giderleridir.
2 - Endirekt İşçilik : Ürün ya da hizmetin üretilmesinde doğrudan doğruya yüklenemeyen
(dağıtım anahtarları vasıtasıyla yüklenebilen) direkt işçilik giderleri dışında kalan işçilik
giderleridir.
Endirekt işçilik giderleri;
 Üretimle doğrudan ilgili olmayan işçilikler. Örneğin, temizlik işinde çalışan işçiler için
hesaplanan işçilikler.
 Üretilen mamul/hizmetlere doğrudan yüklenemeyen işçilikler. Örneğin, ustabaşı ücret.
 Direkt işçi olarak çalışan işçilerin başka işler yapması sonucu hesaplanan işçilikler.
Örneğin, imalat işinde çalışan bir işçinin, çalıştığı makinenin bakım-onarımını yapması
esnasında hesaplanan işçilik.
 Direkt işçi olarak çalışanların esas ücretleri dışında kalan ücretleri. Örneğin, izin ücretleri
prim ve ikramiyeler.
İşçilik Miktarının Belirlenmesinde Kullanılan Belgeler :
1 – İşçi saat kartları (Puantaj devam çizelgeleri)
2 – İşçi çalışma kartı (Hangi işyerinde ne kara süre geçirilmiştir.)
3 – İşçi çalışma kartı özeti.
ÜCRET SİSTEMLERİ :
Zaman Temeline Göre :
Oluşan üretim düzeyine bakılmaksızın her bir zaman dilimi için iş görene belirli bir ücret ödenir
(saat, gün, hafta, ay veya yıl gibi.).
Avantajları : Kolay uygulanan, iş görene sabit gelir sağlayan ve baskı yaratmayan bir sistemdir.
Sakıncaları : Teşvike yer vermez, üretim düştüğünde birim maliyeti artırır, iş görenler arasında
çalışan-çalışmayan ayrımı güçleşir.
Örnek : Saat ücreti 4 lira olan bir işçinin günde 5 saat çalışması halinde 3 günlük ücreti kaç
liradır?
Hak edilen Ücret = (5 x 3) x 4 = 60 lira
Akord (Parça Başı) Esasına Göre Ücret :
Parça başı ya da üretim miktarı esas alınarak düzenlenen ödeme planıdır. Yapılan iş ile ödenen
ücret arasında doğrudan orantı vardır. Ne kadar çok iş, o kadar çok ücret.
Avantajları : Üretimi teşvik ettiğinden verimlilik artar. Yapılan iş ile ücretin doğru orantılı olması.
İşçinin kontrolüne fazla ihtiyaç duyulmaması.
Dezavantajları : İşçinin ve üretim araçlarının aşırı yıpranmasına sebebiyet verir, kaliteyi düşürür,
işçi işveren arasında çalışılmayan zamana ilişkin düşük ücret problemi oluşturur.
Zaman Akordu : Bir birimin üretilmesi için geçen zamanın dakika cinsinden belirlenmesidir.
İş görenin alacağı akord ücreti, akord dakikalarıyla gösterilen toplam üretim miktarının tespit
edilmiş akord faktörüyle yapılması sonucu elde edilir.
Örnek Bir iş gören 10 lira / saat ücretiyle çalışmakta olup, 0,15 akord zammı almaktadır. Akord
zamanı 1 birim için 20 dakikadır. İş gören normal çalışma gününde 35 birim üretmiştir. İşçinin
zaman akorduna göre toplam günlük kazanç nedir?
Akord Faktörü = [10 + (10 x 0,15)] / 60 dk = 11,5/60dk = 0,19 lira/dk
Günlük Kazanç: 35 birim x 20 dk x 0,19 lira/dk = 133 lira
Para Akordu : İş gören, önceden tespit edilmiş akord ücretine göre ürettiği her bir parça için
akord ücreti alır. Üretim miktarı arttıkça ücret de artar.
Örnek :A mamulü için belirlenen akord ücret 7 liradır. İşçi, günde 9 adet A mamulü
üretmektedir. Bu içinin hak ettiği ücret para akorduna göre kaç liradır?
Ücret = 7 x 9 = 63 lira
Grup Akordu : Üretimin, grup halinde yapılmasının zorunlu olduğu durumlarda uygulanır. Saat
ücreti esas alınır.
Her iş görenin alacağı ücret, grup akordunda kendisine düşen pay kadardır.
Payın hesabında;
 Her işçinin normal çalışma ücretleri bulunur. Bunun için saat ücreti ile çalışılan saat
çarpılır.
 Dağıtım faktörü bulunur. Bunun için akord ücreti normal ücret toplamına bölünür.
 Her işçiye düşen akord ücreti hesaplanır. Bunun için dağıtım faktörü ile işçinin normal
ücreti çarpılır.
Örnek : 3 iş görenin birlikte ürettikleri bir mamul için hak edilen toplam akord ücreti 600 liradır.
Her bir iş gören için hesaplanan toplam ücret kaç liradır?
İş gören
A
B
C
Çalışılan saat
11
10
14
Saat ücreti
10
12
5
Normal Ücret Toplamı
110
120
70
300
Akord Faktörü
2
2
2
Fiili Ücret Toplamı
220
240
140
600
Dağıtım Faktörü = 600 / 300 = 2
İş gören
A
B
C
Normal Ücret
110
120
70
x
x
x
Örnek :Bir İş gören 40.-TL/saat ücreti ile çalışmakta olup, 0,20 akord zammı almaktadır. Akord
zamanı ise 1 birim üretim için 20 dk. dır. 35 birim üreten iş görenin akord ücretini hesaplayınız.
Akord Ücreti
: Saat Ücreti + (Akord Zamanı / 60)
Akord Zamanı
: Saat ücreti x Akord zammı
Akord Ücreti
: 40 YTL + (40 x 0,20) = 40 + 8 = 48 / 60 = 0,8 YTL/dk
Bir birim için 20 dk gerekli ise 35 birim için = 20 x 35 = 700 dk.
700 x dakika başı akord zammı = 700 x 0,8 = 560 YTL
Prim Esasına Göre Ücret Sistemi :
Bu sistemde, en az ücrete ek olarak normal verim üzerindeki çalışmaya prim verilir. Yani, üretim
artışı, zaman tasarrufu, enerji tasarrufu, Direkt İlk Madde Malzeme Maliyetleri tasarrufuna ve
kalite artışı gibi etkenlerde uygulanan bir sistemdir.
Yaygın olan sistemler;
Halsey
Rowan
Gantt (En az ücretin yanında günlük ücretin 0,35’i prim olarak verilir)
Taylor (Az üretim yapan iş görene az, çok üretim yapana çok ücret verilir)
Bedaux (Bedo) (1 saatte 60 bedoluk işi aşan iş görene, aşılan miktarın 0,75’i prim
Emerson (Standart üretim miktarı üzerinden ek prim verilir.)
Ross (Fazla üretimin 0,25’i prim olarak verilir)
ÖZELLİKLİ İŞÇİLİK GİDERLERİ :
Boşa Geçen Zaman İşçiliği :
İşçinin üretim mahallinde olmasına rağmen çeşitli nedenlerden dolayı çalışamadığı zaman
diliminde geçen sürelere denir.
Boşa Geçen Zaman İşçiliğine Sebep Olan Olağan Durumlar :
 Makine arızaları,
 Tedarikindeki aksaklıklar
 Kapasite düşüklüğü
 Enerji kesilmeleri,
 Üretim fonksiyonlarındaki aksaklıklar
Bu aksaklıklara ilişkin “direkt işçilik maliyetleri” Genel Üretim Giderleri hesabında izlenir.
Boşa Geçen Zaman İşçiliğine Sebep Olan Olağanüstü Durumlar : Grev-lokavt, Yangın,
Heyelan, Fırtına, Deprem vb. doğal afetler…ilgili yasal mercilerce yapılacak tespitler sonucunda
bu giderler, Kar/Zarar hesabına direk olarak alınır.
Örnek : Saat ücreti 30 TL olan bir işçi günde 8 saat çalışmakta ve bu sürenin 5 saatlik kısmı grev
nedeniyle boşa geçirmektedir. Yevmiye kaydını yapınız.
=======================//============================
DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ
90
ÇALIŞMAYAN KISIM GİDERLERİ
150
İLGİLİ HESAPLAR
240
=======================//============================
Örnek : 25 Saat ücreti 10 TL olan bir işçi günde 8 saat çalışmış olup, bu sürenin 3 saatlik
kısmını enerji kesilmesi nedeniyle boşa geçirmiştir. Yevmiye kaydını yapınız.
=======================//============================
DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ
50
GENEL ÜRETİM GİDERLERİ
30
İLGİLİ HESAPLAR
80
=======================//============================
FAZLA ÇALIŞMA
Normal çalışma saatleri dışında çalışılan zamanlar için ödenen ek ücretlere fazla çalışma ücreti
denir. Yapılan bu ek ödemeler;
 Tam kapasite ile çalışılması esnasında, fazla çalışmanın hangi siparişe ait olduğu
biliniyorsa gider, direkt işçilik olarak ele alınır.
 Fazla çalışmanın belli bir iş ile bağlantısı kurulamıyorsa Genel Üretim Giderleri olarak
değerlendirilir.
 Fazla çalışma, belirli bir siparişin artışı için yapılıyorsa ve müşteri bunu kabul ediyorsa
Direkt İşçilik olarak değerlendirilir.

Fazla çalışma, kapasite eksikliği nedeniyle yapılıyorsa Genel Üretim Giderleri. olarak ele
alınır.
Örnek : Kapasite düşüklüğü nedeniyle günlük 8 saat normal çalışma süresi olan işçi 2 günde 20
saat çalışmıştır. Saat ücreti 30 lira olan işçinin, fazla çalışma primi; saat ücretinin 0,50’sidir.
İşçinin fazla çalışma ücreti ile yapılması gereken yevmiye kaydı nasıl olacaktır?
Normal çalışma ücreti
Fazla çalışma ücreti
Fazla çalışma zammı
8 saat x 2 gün x 30 lira
2 saat x 2 gün x 30 lira
2 saat x 2 gün x 15 lira
Toplam
=
=
=
=
480 lira
120 lira
60 lira
660 lira
=======================//============================
720 DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ
600
730 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ
60
İLGİLİ HESAPLAR
660
=======================//============================
YILLIK ÜCRETLİ İZİN VE İKRAMİYELER :
Bir Genel Üretim Giderleri. unsuru olan yıllık izin ve ikramiyeler, genellikle yaz aylarında
verildiğinden, verildiği ayın maliyetlerinde şişmelere neden olurlar. Onun içindir ki bu ücret ve
ikramiyeler yıla (12 aya) bölünerek her ay 730 - Genel Üretim Giderleri. hesabına borç, 373 –
Maliyet Gider Karşılıkları Hesabına alacak kaydedilirler. Dönem sonunda gerçekleşen rakamlar ile
kayıtlar arasında oluşan farklar, stok ve satışların maliyetine aktarılarak kapatılırlar.
Örnek :İşletme, işçileri için 2012 yılında ödeyeceği yıllık izin ücretini 240 lira olarak tahmin
etmiştir. Bu durumda her ay sonu yapılacak yevmiye kaydı nasıl olacaktır?
240 lira / 12 ay = 20 lira / ay
=======================//============================
730 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ
20
373 MALİYET GİDERİ KARŞILIĞI
20
=======================//============================
Örnek : İşçilerden bir kısmı 80 liralık yıllık ücretlerini kullanmıştır.
=======================//============================
373 MALİYET GİDERİ KARŞILIĞI
80
100 KASA
80
=======================//============================
Örnek : Yıllık ücretli izin ücreti, tahmin edilen tutardan 10 lira fazla ödenmiştir. Bu durumda
yapılacak muhasebe kaydı nasıl olacaktır?
=======================//============================
730 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ
10
373 MALİYET GİDERİ KARŞILIĞI
160
100 KASA
170
=======================//============================
Örnek : Yıllık ücretli izin ücreti, tahmin edilen tutardan 30 lira eksik ödenmiştir. Bu durumda
yapılacak muhasebe kaydı nasıl olacaktır?
=======================//============================
373 MALİYET GİDERİ KARŞILIĞI
160
100 KASA
130
730 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ
30
=======================//============================
.
KIDEM TAZMİNATLARI :
İşçilere verilen kıdem tazminatları da tıpkı yıllık ücretli izin gibi dikkate alınarak yıl içinde her ay
sonunda kayıtlara alınır. Yalnız burada 373 hesap yerine 472 – Kıdem Tazminatı Karşılıkları
Hesabı kullanılır. İzleyen yılda bu hesabın ödenmesi beklenen kısmı 372 hesaba alınır.
Örnek :İşletme, işçileri için 780 lira kıdem tazminatı hesaplamıştır. Her ay sonu itibariyle
yapılması gereken yevmiye kaydı nasıl olacaktır?
=======================//============================
730 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ
65
372 KIDEM TAZMİNATI KARŞILIĞI
65
=======================//============================
Örnek :Geçmiş yıllarda hesaplanan ve bilançoda görülen 600 liralık kıdem tazminatının 200
liralık kısmı izleyen dönemde ödenecektir. Bu durumda yapılması gereken yevmiye kaydı nasıl
olacaktır?
=======================//============================
472 KIDEM TAZMİNATI KARŞILIĞI 200
372 KIDEM TAZMİNATI KARŞILIĞI
200
=======================//============================
Örnek :Dönem içinde 200 liralık kıdem tazminatının ödemesi yapılmıştır. Bu durumda yapılacak
yevmiye kaydı nasıl olacaktır?
=======================//============================
372 KIDEM TAZMİNATI KARŞILIĞI 200
İLGİLİ HESAPLAR
200
=======================//============================
GENEL ÜRETİM MALİYETLERİ
GENEL ÜRETİM MALİYETLERİ
Direkt işçilik ve direkt malzeme dışında kalan ve imalatla ilgili olan bütün maliyetler Genel Üretim
Maliyetleri (GÜM.) başlığı altında toplanabilir. Örneğin endirekt malzeme ve endirekt işçilik gibi
12345-
Genel Üretim Maliyetlerinin Özellikleri:
Bu maliyetlerle mamuller arasında direkt bir ilişki yoktur.
Birbirinden çok farklı nitelikte birçok maliyetin birleşmesiyle oluşur.
Bu maliyetlerin bir kısmı zaman içinde düzensiz bir dağılım gösterir.
Bu maliyetlerin bir kısmının kesin tutarları ancak yılsonunda belli olur.
Yıllık tutarları belli olan bazı maliyetlerin bir kısmının maliyetlere yüklenmesi istenmeyebilir.
Maliyet yapısının unsurları
1- Sabit Giderler: Belirli bir zaman dilimi ve faaliyet hacmi içinde, faaliyet hacmindeki artış ve
azalışlarından etkilenmeyen aynı kalan giderlerdir. Bu giderleri faaliyet hacmi karşısında toplam
olarak sabit kalırlar ancak birim başına değişkendirler. Örnek; kira, amortisman giderleri
2- Değişken Giderler: Faaliyet hacmine bağlı olarak artan veya azalan giderlerdir. Başka bir
ifadeyle iş hacmiyle aynı yönde artan veya azalan giderlerdir. Değişken giderler toplam olarak
değişir ancak üretim hacmi karşısında birim olarak sabit kalırlar.
Karma Maliyetler: Karma maliyetler hem sabit hem de değişken maliyetleri içeren maliyetlerdir.
Karma maliyetlere yarı değişken maliyetler adı da verilebilir. Karma maliyetler üstüne geliştirilen
teknikler muhasebe tekniği, en yüksek ve en düşük noktalar tekniği, dağılım grafiği tekniği ve en
küçük kareler tekniğidir.
KARMA MALİYETLERİN ANALİZİ :
a) Maliyet Fonksiyonu Olarak İfade Edilmesi : Genel Üretim Maliyetleri.’nin sabit ve değişken
kısımlarının belirlenmesi amacıyla kullanılan “faaliyet hacmi ölçüleri” (direkt işçilik saati, makine
saati, üretim miktarı vb…)
Üretim değişmelerinde toplam maliyet değişirken, birim maliyetler değişmez.
Örnek :İşletmenin aylık sabit maliyetlerinin 500 TL, değişken maliyetlerinin de işçilik saati başına
0,55 TL olduğunu ve gelecek ay 400 işçilik saatlik bir çalışma programının olduğu kabul edersek
maliyet kaç liradır?
MALİYET = [Sabit Maliyet + (Birim Değişken Maliyetlerin x Faaliyet Hacmi)
Y = a + bx
Maliyet
= 500 + (0,55 x 400) = 500 + 220 = 720 YTL
En Yüksek – En Düşük Noktalar Tekniği :
Örnek : Bir üretim yerinin Genel İmalat maliyetleri aşağıdaki gibidir:
Aylar
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
DİS (X)
8000
5000
10.000
12.000
Genel İmalat maliyetleri (Y)
750.000
695.000
850.000
828.000
Düşük – Yüksek noktalar yöntemine göre DİS başına değişken Genel İmalat maliyetleri kaç
TL’dir?
1. Bu yöntemde en yüksek ve en düşük faaliyet hacimleriyle bu hacimlerdeki Genel İmalat
maliyetleri tutarları kullanılır.
2. Maliyetlerin değil faaliyet hacminin en yüksek ve en düşüğü verilir.
3. Maliyet farkları hacim farklarına bölünür.
(828.000 – 695.000)/(12.000 – 5.000)=19 TL / DİS
Düşük-yüksek noktalar yöntemine göre sabit Genel İmalat maliyetleri kaç TL’dir?
Düşük ya da yüksek faaliyet hacimlerinden birisi kullanılır. (hangisinin seçildiği farketmez)
Formüle etmek gerekirse;
(Faaliyet hacmi x saat başına değişken GİM) – Toplam GÜG
5000 DİS x 19 TL / DİS = 95.000 Toplam değişken GÜG
695.000 – 95.000 = 600.000 sabit GÜG
En Küçük Kareler Tekniği :
Dağılım grafiğindeki çeşitli noktalardan oluşan düşey uzaklıkların karelerinin toplamının en
küçük olduğu doğrunun denkleminin objektif olarak tespiti oluşturur.
İşletmenin tespiti değerler, normal denklemlerde yerine konarak, iki bilinmeyenli denklem
çözümüyle değişken maliyet bulunur. Bulunan değer çeşitli noktalara konularak sabit maliyet
bulunur.
GENEL ÜRETİM GİDERLERİNİN BÜTÇELENMESİ :
1 – Faaliyet Hacminin Tahmini :
Tahmin yaparken;
 Teorik (Kuramsal) Kapasite
 Pratik Kapasite
 Ortalama Kapasite ve
 Beklenen Kapasiteyi göz önünde bulundurmak gerekir.
Kapasite hesaplamalarında;
Yıl 360 gün ya da 52 hafta
Ay 30 gün
Gün ise 8 saat
olarak dikkate alınır.
Teorik Kapasite : Üretimde hiçbir aksama olmaması durumunda ulaşılabilecek en son
kapasitedir.
Pratik Kapasite : Fiilen ulaşılması normal sayılan bu kapasite, teorik kapasiteden çeşitli
nedenlerden dolayı (bakım-onarım, resmi tatiller, enerji kısıtlamaları vb..) boşa geçen zamanların
düşülmesiyle ortaya çıkan kapasitedir.
Ortalama Kapasite : (İşletmenin orta vadedeki kapasitesidir. Pratik kapasiteden daha düşüktür.
Beklenen Kapasite : Yıllık satış tahminlerine göre gelecek yıl için hesaplanan kapasitedir. Sadece
gelecek yılı içerir.
MALİYET DAĞITIMLARI
MALİYET DAĞITIMLARI
Masrafların yapıldığı veya yüklendiği hesap ünitelerine masraf yerleri (Maliyet Yerleri) denir.
Üç masraf yeri vardır.
a- Esas Masraf Yerleri:
Mamulün üzerinde fiilen çalışılan teknik ünitelerdir.
b- Tali Masraf Yerleri:
İşletmenin esas konusu dışında kalan fakat üretimin teknik icabı olarak işletme dahilin de
üretilen bazı tali mamuller üzerinde çalışılan teknik ünitelerdir.
c- Yardımcı Masraf Yerleri:
Esas mamul ve tali mamuller üzerinde fiilen çalışılmamakla birlikte işletme için bazı
hizmetlerin yapıldığı kıymetlerin yaratıldığı dairelerdir. Bunların mamullerle doğrudan doğruya
ilgisi olmaması nedeniyle dolaylı olarak yüklenirler.
Yardımcı masraf yerleri, yardımcı üretim gider yerleri ve yardımcı hizmet gider yerleri olarak ikiye
ayrılır. Örneğin; yemekhane yardımcı hizmet gider yeridir. Ancak buhar veya enerji gider yerleri
yardımcı üretim gider yerleridir.
Masraf dağıtımı üç şekilde olmaktadır.
Birinci Dağıtım: Masraf çeşitlerinin masraf yerlerine dağıtılması
Örnek: (X) İşletmesinin bazı bilgileri aşağıdaki gibidir.
Gider Yeri
Aydınlatma Gideri
Yakıt Giderleri
Dağıtım yerleri
Yemekhane
(A) Atölyesi
(B) Atölyesi
Toplam
Tutarı
800
600
Ampul Sayısı
6
4
10
20
Dağıtım Ölçüsü
Ampul sayısı
Petek sayısı
Petek Sayısı
10
6
14
30
Bu verilere dayanarak aydınlatma ve yakıt giderlerinin dağıtımını yapınız
CEVAP
Birim Aydınlatma Gideri=
Toplam Aydınlama Gideri
Toplam Ampul Sayısı
Birim Aydınlatma Gideri = 800 TL. = 40 TL
20 Ampul
Yemekhane için= 6 ampul x 40 = 240 TL
(A) Atölyesi için= 4 ampul x 40 = 160 TL
(B) Atölyesi için= 10 ampul x 40 = 400 TL
b- Yakıt Giderinin Dağıtımı
Birim Yakıt Gideri:
Toplam Yakıt Gideri
Toplam Petek Sayısı
Birim Yakıt Gideri = 600 TL. = 20 TL
30 Petek
Yemekhane için = 10 petek x 20 = 200 TL
(A) Atölyesi için = 6 petek x 20 = 120 TL
(B) Atölyesi için = 14 petek x 20 = 280TL
Yemekhanenin toplam gideri
200 + 240 = 440 TL
( A ) Atölyesinin toplam gideri
120 + 160 = 280 TL
( B ) Atölyesinin toplam gideri
280 + 400 = 680 TL
İkinci Dağıtım: Yardımcı masraf yerlerinde toplanan masrafların esas masraf yerlerine
dağıtılması
Yardımcı Masraf Yerlerinin Esas Masraf Yerlerine Dağıtımı (İkinci Dağıtım )
Beş yöntemle ikinci dağıtım yapılır.
a- Basit ( Direkt-Doğrudan ) Dağıtım
Bu yöntemde yardımcı daireler birbirlerine pay alıp vermeden kendi masraflarını esas
masraf yerlerine dağıtırlar.
Örnek: Bir sanayi işletmesinde Yemekhane ve Bakım Onarım olarak iki hizmet gider merkezi
Torna ve Tesviye olarak da iki işlem gider merkezi vardır. Gider merkezlerinin birinci dağıtım
sonucu toplanan giderler aşağıda verilmiştir.
Yemekhane:
Bakım-Onarım:
Torna:
Tesviye
200 TL
300 TL
500 TL
GİDER MERKEZLERİ
Yemekhane
Bakım- Onarım
Torna
Tesviye
Personel Sayısı
Makine Saati
550 TL
PERSONEL SAYISI
10
20
30
20
MAKİNA SAATİ
5
15
20
10
Hizmet gider merkezlerinin dağıtımında işletme Direkt dağıtım yöntemini uygulamaktadır. İkinci
dağıtımda ilgili hesapları yapınız ve gider dağıtım tablosunu işleyiniz.
Cevap: Direkt dağıtımda yardımcı hizmet gider yerleri kendilerine ve birbirlerine pay vermezler.
Yemekhane Gider Merkezinin Dağıtımı:
Yemekhanenin Gideri: 200 TL
Torna ve Tesviyede çalışan personel sayısı: 30+20= 50 kişi
Birim Yemekhane Gideri = 200 = 4 TL
50
Yemekhaneden Tornaya verilen pay = 4 TL x 30 = 120 TL
Yemekhaneden Tesviyeye verilen pay = 4 TL x 20 = 80 TL
Bakım Onarım Gider Merkezinin Dağıtımı:
Bakım Onarım Gideri: 300 TL
Torna ve Tesviyede çalışılan makine saati: 20+10= 30 Makine Saati
Birim Bakım Onarım Gideri = 300 = 10 TL
30
Bakım Onarımdan Tornaya verilen pay = 10 TL x 20 = 200 TL
Bakım Onarımdan Tesviyeye verilen pay = 10 TL x 10 = 100 TL
b- Kademeli Dağıtım (Merdiven Metodu)
Kademeli dağıtım yöntemi yardımcı masraf dairelerinin daireler ile ilişkisini tek yönlü olarak
halleder. Masrafların tek taraflı dağıtımı her daireye gerektiği kadar masraf yüklenmesini engeller.
Dolayısıyla masrafların yüklenmesi eksik ve hatalı olur.
Kademeli dağıtımda yardımcı dairelerin birbiri arasındaki değer ve hizmet alışverişini
yalnızca kısmen ve tek taraflı olarak çözümleyen bir yöntemdir. Bu yöntemde, bir yardımcı daire
dağıtım tablosunda yalnızca kendisinden sonra yer alan yardımcı dairelere pay verir, fakat kendisi
onlardan pay almaz. Böyle bir sakıncayı gidermek için dağıtıma en fazla olan yardımcı daireden
başlanır.
 Bir yardımcı dairenin maliyeti dağıtılırken, o dairenin kendi faaliyet ölçüsü ve kendinden
önceki dairenin faaliyet ölçüleri dikkate alınmaz.
 İkinci dairenin maliyetleri dağıtılacaksa bir önceki daireden aldığı pay da dikkate
alınarak toplam maliyeti, faaliyet ölçüsü ile oranlanır
ÖRNEK:
Bir işletmenin dönem sonu itibariyle, üretim giderlerinin, gider yerleri itibariyle birinci dağıtım
toplamları ve dağıtım ölçüleri aşağıdaki gibidir.
1.Dağıtım
Toplamları
Dağıtım
Ölçüleri
Çalışan Sayısı
Bak-Onarım
Saati
Esas Üretim Gider
Yerleri
10
11
5.000.000 4.000.000
65
90
60
60
Yardımcı Üretim
Gider Yerleri
Yemekhane B-Onarım
1.000.000 2.000.000
25
50
15
20
İstenilen: Giderlerin ikinci dağıtımını kademeli dağıtım yöntemine göre yapınız. (Dağıtıma,
Bakım-Onarım gider yerinden başlanacaktır)
CEVAP:
Dağıtıma Bakım Onarım gider yerinden başlanacağı belirtildiği için ilk önce B/O dan dağıtıma
başlanır. Kademeli dağıtımda yardımcı gider yeri kendisine ve kendinden bir önceki gider yerine
pay vermez ancak kendinden sonra gelen yardımcı gider yerine pay verir.
B/O Giderinin Dağıtımı: B/O gider yerinin gider toplamı 2.000.000 TL dir ve buharın dağıtımını
bakım onarım saatine göre yapmamız gerekir. Buharı dağıtırken kullanılan bakım onarım
saatlerini öncelikle toplamamız gerekir. Kuralımız bir gider yeri kendisine ve kendinden bir önceki
gider yerine pay vermez olduğu için B/O kullandığı bakım onarım saatini hesaplama içine almayız
o halde dağıtımda toplamamız gereken bakım onarım saatleri yemekhane Esas 10 ve Esas 11
gider yerleridir..
Yemekhane
Esas 10
Esas 11
TOPLAM
=
=
=
=
50
90
60
200
Bakım Onarım Saati
Bakım Onarım Saati
Bakım Onarım Saati
Bakım Onarım Saati
Birim B/O Gideri = 2.000.000 = 10.000 TL
200
B/O dan Yemekhaneye verilen pay = 50 x 10.000 TL = 500.000 TL
B/O dan Esas 10 a verilen pay
= 90 x 10.000 TL = 900.000 TL
B/O dan Esas 11 e verilen pay
= 60 x 10.000 TL = 600.000 TL
Yemekhane Giderinin Dağıtımı Yemekhane gider yerinin gider toplamı 1.000.000 TL dir ve
yemekhane dağıtımını çalışan sayısına göre yapmamız gerekir. Yemekhane dağıtırken çalışan
sayılarını öncelikle toplamamız gerekir. Kuralımız bir gider yeri kendisine ve kendinden bir önceki
gider yerine pay vermez olduğu için B/O ve yemekhanenin çalışan sayılarını dikkate almayız o
halde dağıtımda toplamamız gereken çalışan sayıları Esas 10 ve Esas 11 dir..
Esas 10
Esas 11
TOPLAM
= 65 çalışan sayısı
= 60 çalışan sayısı
=125 Çalışan Sayısı
Bir gider yeri kendinden sonrakine pay verdiği için Bakım onarımın Yemekhaneye vermiş olduğu
pay Yemekhane giderinin üstüne ilave edilir.
B/O dan Yemekhaneye verilen pay = 50 x 10.000 TL = 500.000 TL
Yemekhane gideri = 1.000.000 TL
Toplam Yemekhane Gideri = 1.000.000 TL + 500.000 TL = 1.500.000 TL
Birim Yemekhane Gideri = 1.500.000 TL = 12.000 TL
125
Yemekhaneden Esas 10 a verilen pay
= 65 x 12.000 TL = 780.000 TL
Yemekhaneden Esas 11 e verilen pay
= 60 x 12.000 TL = 720.000 TL
c- Planlı Dağıtım: Kademeli dağıtım yönteminin sakıncalarını ortadan kaldıran bir
yöntemdir. Planlı dağıtımda yardımcı dairelerin masrafları önceden bütçelenir ve bunlar
bütün dairelere dağıtılır.
d- Karşılıklı Dağıtım (Turlama)
Bu yöntemde her bir yardımcı daire oranlar dahilinde birbirlerine pay verirler. Aradaki fark
bitinceye kadar karşılıklı olarak dağıtım yapılır. İkinci aşamada yardımcı dairelerin masrafları
esas masraf yerlerine dağıtılır.
d- Matematik Dağıtım:
Yardımcı daireler arasındaki dağıtımın daha hassasiyetle yapılması istendiğinde matematik
metot uygulanır. Bu yöntemin ana ilkesi, her dairenin diğerlerine dağıttığı masrafların toplamının
kendi ilk masrafları ile diğer dairelerden aldığı masraf payları toplamına eşit olmalıdır.
ÖRNEK
X işletmesinde Buhar ve Tamirhane olarak iki yardımcı daire A ve B olarak da iki esas daire
bulunmaktadır. 1. Dağıtımlar şöyledir.
Buhar
Tamirhane
A. Maliyet Yeri
B. Maliyet Yeri
Buhar Dairesinin
Tamirhaneye
A. Maliyet Yerine
B. Maliyet Yerine
3 000
2 340
10 000
15 000
Maliyet Dağıtımı (B)
% 20
% 50
% 30
Tamirhane Dairesinin Maliyet Dağıtımı (T)
Buhara
% 10
A Maliyet Yer. % 50
B Maliyet Yer. % 40
Matematik dağıtıma göre A ve B maliyet yerlerinin toplam maliyetleri ne kadardır?
CEVAP :
Matematiksel dağıtımda Yardımcı daireler birbirlerine pay verdiklerinden kendi aralarındaki
maliyet alışverişini hesaplamak gerekir. Bunu da denklem oluşturarak hesaplayabiliriz.
Buhara B Tamirhaneye de T dersek
Buharın denklemini kuralım: Buharın gideri 3.000 TL dir. Tamirhane buhara 0,10 pay
vermektedir . O halde buharın toplam gideri 3.000 TL + Tamirhanenin 0,10 u dur. Denklem
şöyledir:
B = 3.000 + 0,10 T
Tamirhanenin denklemini kuralım: Tamirhanenin gideri 2.340 TL dir. Buhar Tamirhaneye 0,20
pay vermektedir . O halde tamirhanenin toplam gideri 3.000 TL + Buharın 0,20 u dur. Denklem
şöyledir
T = 3.000 + 0,20 B
Şimdi B denkleminde T gördüğümüz yere T denklemini yazalım
B = 3.000 + 0,10 T
B = 3000 + 0.10 (2.340 + 0. 20 B)
B = 3000 + 234 + 0.02B
B – 0.02B = 3234
0,98B = 3.234
0,98
0,98
B = 3.300
Buharın dağıtılacak tutarı 3.300 TL dir. Şimdide T denkleminde B gördüğümüz yere 3.300 TL
yazalım:
T = 2340 + 0,20B
T = 2340 +(0.20 x 3300)
T = 2340 + 660 = 3.000 YTL
Buhar Maliyetlerinin Dağıtımı
Tamirhaneye 3300 x %20 = 660 YTL
A. Maliyet Yerine
3300 x %50 = 1 650 YTL
B. Maliyet Yerine 3300 x % 30 = 990 YTL
Tamirhane Maliyetlerinin Dağıtımı
Buhara
3000 x % 10 = 300 YTL
A. Maliyet Y 3000 x % 40 = 1 200 YTL
B. Maliyet Y 3000 x % 50 = 1 500 YTL
3 000 YTL
A. Maliyet Yerinin Toplamı = 1 650 + 1 200 + 10 000 = 12 850 YTL
=======================//============================
151 YARI MAMUL ÜRETİM
711 DİREKT İLK MADDE MALZEME GİDER YANSITMA
721 DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ YANSITMA
731 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ YANSITMA
=======================//============================
SİPARİŞ MALİYET SİSTEMİ
TANIM : Çeşitli tür ve müşterilerin istekleri ile verdikleri siparişler üzerine üretim yapan
işletmelerde, her bir mamul veya mamul grubunun maliyetlerinin ayrı ayrı izlendiği sistemdir.
Bu sistemi büyük veya birbirinden ayrı nitelikteki mamulleri üreten işletmeler kullanır. İnşat,
uçak, makine gibi.
TEMEL İLKELER :
 Üretime başlanacak her bir sipariş emri için numaralanmış ayrı sipariş kartı açılır.
 Sipariş emriyle ilgili DİMM maliyetleri, “İlk Madde Malzeme İstek Fişi”ne; D.İ Maliyetleri
“İşçi Çalışma Kartlarına” ve Genel Üretim Maliyetler tahmini değerler üzerinden ilgili
“Sipariş Maliyeti Kartına” işlenir.
 Üretim Maliyetlerinin muhasebeleştirilmesinde her bir maliyet yeri için ”Üretim Hesabı”
açılır.
 Üretimi tamamlanan ürünlerin toplam üretim maliyeti kadar “Mamul Stokları Hs./BORÇ;
Üretim Hs.na ise ALACAK kaydedilir.
 Sipariş satıldığında veya tesliminde; maliyet tutarı üzerinden “Satılan Mamuller Maliyeti
Hs.’na/BORÇ; Mamul Stokları Hs.’na/ALACAK” kaydedilir. Mamul stokları satış maliyeti
kadar azalır.
 Siparişlere tahmini yüklenen Genel Üretim Maliyetleri ile Fiili Genel Üretim Maliyetleri
arasında fark çıkarsa; “satılan Mamullerin Maliyeti, Yarı Mamul ve Mamul Stokları
hesapları arasında paylaştırılarak kapatılır.
SİPARİŞ MALİYETİ SİSTEMİNDE KULLANILAN BELGELER :
1 – Sipariş Maliyeti Kartı : 151 – Yarı Mamul-Üretim/Alt Hesabı; Siparişe ilişkin maliyet
unsurlarının yer aldığı “Sipariş Maliyeti Kartı” dır.
Sipariş maliyeti kartı sipariş ya da stok amacıyla üretimi başlatılan bir mamul ya da mamul
grubu için düzenlenmiş bir form olup; “başlık”, “maliyet unsurları” ve “maliyet özeti” olmak üzere
3 bölümden oluşur.
2 – İlk Madde ve Malzemelerle İlgili Belgeler : İlk madde malzemenin ambardan temininde “İlk
Madde Malzeme İstek Fişi” kullanılır.
 Sipariş maliyeti kartı üzerine DİMM maliyetleri işlenir.
 Stok kartlarında üretime sevk edilen kadar düşme yapılır.
 Üretime sevk edilen DİMM için yevmiye kayıtları yapılır.
3 – İşçilik İle İlgili Belgeler :
İşçi Saat Kartı : İşçinin iş yerinde kaç saat çalıştığını gösteren belgedir. Bordro hazırlanmasında
ve İşçi çalışma kartının hazırlanılmasında kullanılır.
İşçi Çalışma Kartı : Bir işçinin işletmede bulunduğu süre içerisinde zamanını nasıl çalışarak
geçirdiğini gösterir. Sipariş maliyet kartının ve İşçi çalışma kartı özetinin hazırlanmasında
kullanılır.
İşçi Çalışma Kartı Özeti : Belli dönemlerde Dİ maliyetlerinin yevmiye kaydının yapılmasında
kullanılır.
GENEL ÜRETİM MALİYETLERİNİN SİPARİŞLERE TAHMİNİ OLARAK YÜKLENMESİ
Dönem içinde üretilen mamul maliyetini hesaplayabilmek için; mamul içinde yer alan DİMM ve Dİ
yanında GÜG’nin payının bilinmesine ihtiyaç vardır. GÜG DİMM ve Dİ giderleri kadar mamul
maliyetlerine kolay katılmazlar. Çünkü;
 Üretilen mamulle GÜG doğrudan bir ilişki içinde olmadığından dönem içinde mamul
maliyetleri içinde doğrudan doğruya izlenmezler.
 GÜG birbirinden farklı bir çok giderden oluşurlar.
 GÜG’nin bir kısmı mevsimsel değişikliklerden etkilenirler. (Örneğin; yakıt giderleri gibi.)
Bunun içindir ki GÜG “TAHMİNİ” olarak yüklenirler.
GÜG’nin tahmini tutarlar üzerinden mamul maliyetlerine yüklenmesinin faydaları :
 GÜG yükleme oranının önceden bilinmesi halinde mamul maliyetine DİMM ve Dİ
giderlerinin yanında GÜG maliyetleri de ilave edilerek alınan “siparişin maliyeti”
hesaplanabilir.
 GÜG’nin yıl içinde bütün mamullere “aynı düzeyde” yüklenmesi sağlanır.
GÜG Yükleme Oranının Hesaplanabilmesi İçin;
GÜG’nin neler olduğu tek tek belirlenmelidir.
GÜG’nin her birinin planlanan dönem için gerçekleşeceği tahmin edilen değerleri belirlenmelidir.
GÜG’nin mamullere yüklenmesinde uygun dağıtım anahtarları bulunmalıdır.
Genel Üretim Maliyeti Yükleme Oranı;
Sipariş maliyeti kartı üzerinde gÜG kısmını işlemek için,
Tahmini GÜG’ni “üretim hesabına (151 Yarı Mamuller-Üretim Hesabı)” yüklemek için kullanılır.
SİPARİŞ MALİYET SİSTEMİNİN İŞLEYİŞİ :
Direkt İlk Madde Malzeme Satın Alınması :
 İşletme, üretimde kullanmak amacıyla peşin olarak 40.000 liralık DİMM ile 10.000 liralık
endirekt malzeme satın almıştır.
=======================//============================
150 – İLK MADDE MALZEME
50.000
100 – KASA
50.000
=======================//============================
Satın almaya ilişkin işleme konu ilk madde ve malzemeler “stok kartlarına” işlenir.
Üretimde İlk Madde Malzeme Kullanımı :
 İşletme, daha önce satın almış olduğu 40.000 liralık DİMM ve 10.000 liralık GÜG’ni
üretimde kullanmıştır.
=======================//============================
710 – DİREKT İLK MADDE MALZEME
40.000
730 – GENEL ÜRETİM GİDERİ
10.000
150 – İLK MADDE MALZEME
50.000
=======================//============================
Üretimde kullanılan “endirekt malzeme” İlk Madde Malzeme İstek Fişi Özetleriyle toplam
tutar üzerinden yevmiye defterine kaydedilir.
Üretimde İşçilik Kullanımı :
İşçilik maliyetleri, “tahakkuk ettikçe” ilgili “fonksiyonel maliyet hesaplarına” fiili tutarları
üzerinden kaydedilirler.

İşletme üretimde 75.000 lira Direkt İşçilik 15.000 lira Endirekt İşçilik kullanmıştır.
=======================//============================
720 – DİREKT İŞÇİLİK
75.000
730 – GENEL ÜRETİM GİDERİ
15.000
İLGİLİ HESAPLAR
90.000
=======================//============================
Direkt işçilik maliyetleri, siparişler itibariyle günü gününe “Sipariş Maliyet Kartına” işlenir.
Endirekt işçilik maliyetleri ise endirekt malzemelerde olduğu gibi belli dönemler itibariyle yevmiye
defterine kaydedilir.
Direkt ve endirekt işçilik tutarlarının yevmiye defterine kaydında “işçi çalışma kartı özetleri” ve
“ücret bordroları” kullanılır.
Üretim Maliyeti Unsurlarının Üretim Hesabına Yüklenmesi :
Mamulün maliyetini oluşturan;
 Direkt ilk madde ve malzeme maliyetleri ile
 Direkt işçilik maliyetleri “sipariş maliyeti kartına” ve “yevmiye defterine” fiili tutarlar
üzerinden kaydedilirler.
 GÜG ise sipariş kartına ve yevmiye defterine tahmini yükleme oranları kullanılarak
kaydedilir.
 İşletme üretimde 40.000 lira Direkt İşçilik 75.000 lira Endirekt İşçilik ve 25.000 lira GÜG
kullanmıştır.
=======================//======== ===================
151 – YARI MAMULLER-ÜRETİM
140.000
711 – DİREKT İLK MADDE MALZEME GİDERLERİ YANSITMA
721 – DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ YANSITMA.
731 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ YANSITMA
=======================//============================
40.000
75.000
25.000
Üretimi Tamamlanan Mamullerin Mamul Stoklarına Gönderilmesi :
 İşletme 140.000 liralık yarı-mamul üretimini tamamlayarak mamul ambarına sevk
etmiştir.
=======================//============================
152 – MAMULLER
140.000
151 – YARI MAMULLER-ÜRETİM
140.000
=======================//============================
Üretimi Tamamlanan Mamullerin Alıcıya Teslimi (Satışı) :
 İşletme 140.000 liralık mamulü 170.000 liraya kredili olarak satmıştır (KDV dikkate
alınmamıştır).
=======================//============================
120 – ALICILAR
140.000
600 – YURTİÇİ SATIŞLAR
140.000
=======================//============================
620 SATILAN MAMULLERİN MALİYETİ 140.000
152 MAMULLER
140.000
=======================//============================
Üretim Maliyetine İlişkin Gider Hesaplarının Yansıtma Hesaplarıyla Kapatılması
Dönem içinde tahmini değerler üzerinden yüklenen (731 GÜG Yansıtma hesabı ile) GÜG, dönem
sonunda 731 GÜG Yansıtma Hesabı ile karşılaştırılır. Karşılaştırma sonucunda ortaya çıkan fark;
gerçekte olması gereken tutara göre düzeltilir.
Direkt ilk madde ve malzeme hesabı ile direkt işçilik giderleri hesabı da “tahmini” değerler
üzerinden yüklenirse aynen GÜG’de yapılan karşılaştırma burada da geçerli olacak ve farklar
düzeltilecektir.
 Dönem içinde tahmini (bütçelenen GÜG) olarak yüklenen GÜG 150.000 lira, gerçekte
olması gereken GÜG ise 175.000 liradır.
Eksik Yüklenen GÜG
=======================//============================
731 – GENEL ÜRETİM GİDERLERİ YANSITMA
150.000
620 – SATILAN MAMUL MALİYETİ
25.000
730 – GENEL ÜRETİM GİDERLERİ
175.000
=======================//============================
Bu durumda “eksik yükleme” sözkonusu olup, eksik yüklenen tutar 620 Satılan Mamul Maliyeti
Hesabının borcuna aktarılır.

Dönem içinde tahmini (bütçelenen GÜG) olarak yüklenen GÜG 175.000 lira, gerçekte
olması gereken GÜG ise 150.000 liradır.
Fazla Yüklene GÜG
=======================//============================
731 – GENEL ÜRETİM GİDERLERİ YANSITMA
175.000
730 – GENEL ÜRETİM GİDERLERİ
620 – SATILAN MAMUL MALİYETİ
=======================//============================
150.000
25.000
Bu durumda “fazla yükleme” sözkonusu olup, fazla yüklenen tutar 620 Satılan Mamul Maliyeti
Hesabının alacağına aktarılır.
Tamamlanmayan Ya da Bir Kısmı Satılıp Bir Kısmı Stoklarda Kalan Siparişlere İlişkin Eksik
– Fazla Yükleme :
Dönem içinde alınan siparişlerin tamamı tamamlanamamışsa ya da tamamlanan siparişlerini bir
kısmı satılıp bir kısmı stoklarda ise, GÜG yüklenmesi neticesinde ortaya çıkan eksik ya da
fazlalıklar;
620 Satılan Mamul Maliyeti Hesabı, 152 Mamuller Hesabı, 151 Yarı Mamuller – Üretim Hesabı
arasında orantılı olarak dağıtılarak kapatılır.
Örnek : Sipariş maliyeti sistemi uygulayan işletmenin dönem sonu hesap kalanlarına ilişkin
bilgiler aşağıdaki gibidir :
730 – GÜG Hesabı BORÇ Kalanı
= 350.000
731 – GÜG Yansıtma Hesabı ALACAK Kalanı
= 200.000
620 – Satılan Mamul Maliyeti Hesabı BORÇ Kalanı= 500.000
152 – Mamuller Hesabı BORÇ Kalanı
= 100.000
151 – Yarı Mamul -Üretim Hesabı BORÇ Kalanı
= 300.000
Hesap kalanlarına göre “eksik”/”fazla” yüklemeyi hesaplayınız.
Çözüm :
730 GÜG Borç Kalanı
731 GÜG Yansıtma Alacak Kalanı
Eksik Yükleme
Hesap kalanlarına göre yükleme;
620 Satılan Mamul Maliyeti
152 Mamuller
151 Yarı Mamuller - Üretim
= 350.000
= 200.000
= 150.000
= 500.000
= 100.000
= 400.000
1.000.000
620 Satılan Mamuller Maliyetine Düşen Pay
(500.000 / 1.000.000) x (730 – 731)
0,50
x 150.000
= 75.000
152 Mamul Stoklarına Düşen Pay
(100.000 / 1.000.000) x (730 – 731)
= 15.000
0,10
x 150.000
151 Yarı Mamul Stoklarına Düşen Pay
(400.000 / 1.000.000) x (730 – 731)
0,40
x 150.000
= 60.000
Düzeltmeye ilişkin yevmiye kaydını yapınız.
Çözüm :
Düzeltme Kaydı :
=======================//============================
731 – GÜG YANSITMA
200.000
620 – SAT.MAM.MALİYETİ
75.000
152 – MAMULLER
15.000
151 – YARI MAMULLER
60.000
730 – GÜG
350.000
=======================//============================
ÖRNEK
Sipariş maliyet sistemini uygulamakta olan bir üretim işletmesi Mayıs ayında 201 nolu
siparişle 5 Adet A ve 202 nolu siparişle 4 Adet B mamulünün üretimine başlamıştır. Üretim X ve
Y gider yerinde gerçekleşmektedir. İşletmenin Mayıs ayına ilişkin bilgileri aşağıdaki gibidir;
X Gider Yeri
1
2
Direkt
Malzeme
Direkt İşçilik
DİS
20.000
50.000
60 saat
35.000
60.000
90 saat
Y Gider Yeri
1
2
40.000
60.000
110 saat
CEVAP
Genel Üretim Giderlerinin (GÜG) dağıtımı;
48 000 / 320 = 150 TL / saat
X gider yerinde 201 için 60 x 150 = 9 000
Y gider yerinde 201 için 110 x 150 = 16 500
TOPLAM
25 500
X gider yerinde 202 için
Y gider yerinde 202 için
TOPLAM
90 x 150 = 13 500
60 x 150 = 9 000
22 500
201
Direkt İlk Madde Malzeme G.60 000
Direkt İşçilik Giderleri..........110 000
GÜG.................................... 25 500
TOPLAM........................... 195 000
Birim Maliyetler;
201 için 195 500 / 5 = 39 100 TL
202 için 187 500 / 4 = 46 875 TL
202
65 000
100 000
22 500
187 500
30.000
40.000
60 saat
SAFHA MALİYET SİSTEMİ
Tek tip ya da benzer mamullerin, birbirini izleyen ve birbirine bağlı safhalardan geçerek üretildiği
işletmelerde (demir-çelik, çimento, kimya sanayi, kömür, otomobil gibi işletmelerde) safha maliyet
sistemi kullanılır.
Safha maliyeti sistemi ile sipariş maliyeti sistemini birbirinden ayıran temel farklılıkları:
1. Üretilen mamuller açısından farklılık: Sipariş maliyeti sisteminde üretim dönemi içinde pek çok
farklı ürünler vardır ve her farklı ürünün üretim gereksinimleri farklıdır.Safha maliyeti sisteminde
ise aynı cins, birbirlerine benzer yada tek tip üretilen mamuller vardır.
2. Maliyetlerin izlenmesi açısından farklılık: Sipariş maliyeti sisteminde üretim maliyetleri her bir
mamul gurubu açısından ayrı ayrı izlenir. Safha maliyeti sisteminde sürekli akış içinde cins
ürünler üretildiğinden, üretim maliyetleri safha itibariyle toplanır ve bu maliyetler belirli bir
dönem içinde ilgili safhadan geçen tüm üretim birimlerine eşit olarak yüklenir.
3. Kullanılan temel belgeler açısından farklılık; Sipariş maliyeti sisteminde üretime başlanan her
bir sipariş için ayrı bir sipariş maliyeti kartı açılır. Söz konusu siparişle ilgili yapılan maliyetler bu
karta işlenir. Safha maliyeti sisteminde ise safhalara ait üretim maliyeti tabloları mevcuttur.
Üretim maliyeti raporu, belirli bir üretim merkezinde belirli bir dönem içinde gerçekleşen tüm
faaliyetleri özetleyen bir rapordur.
4. Birim üretim maliyetlerinin hesaplanması açısından farklılık: Sipariş maliyeti sisteminde birim
üretim maliyetleri sipariş maliyeti kartı üzerinde siparişler itibariyle hesaplanır. Safha maliyeti
sisteminde ise, birim üretim maliyetleri bölüm üretim maliyeti tablosu üzerinde bölümlerce
ortalama olarak hesaplanır.
Safha maliyeti sisteminde üretime sevk edilen ilk madde ve malzemelerin sipariş maliyeti
sisteminde olduğu gibi mamül ya da mamül grupları itibari ile izlenmesi gerekmeyip, sadece
üretim safhaları itibari ile izlenmesi yeterli olacaktır.
=======================//============================
710 DİREKT İLK MADDE VE MALZEME GİDERLERİ HS.
730 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ HS.
150 İLK MADDE VE MALZEME HS.
=======================//============================
Bu sistemde işçilik giderlerinin de ilk madde ve malzeme giderlerinde olduğu gibi sadece safhalar
itibari ile izlenmesi gerekir.
=======================//============================
720 DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ HS.
730 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ HS.
İLGİLİ HESAPLAR
=======================//============================
I.
Safhaya ait dönem içinde gerçekleşen maliyetler şu şekilde kaydedilir.
=======================//===========================
151 YARI MAMULLER ÜRETİM HS.
I. Safha
711 DİREKT İLK MADDE VE MALZEME GİDERLERİ YANSİTMA HS.
721 DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ YANSITMA HS.
731 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ YANSITMA HS.
=======================//===========================
Ürün II. Safhaya devredildiğinde I. Safhanın maliyetleri II. Safhaya devredilerek ve ayrıca II.
Safhada gerçekleşen maliyetler de II. Safhanın maliyetleri olarak II. Safhanın üretim hesabına
kaydedilecektir.Şöyle ki;
=======================//===========================
151 YARI MAMULLER ÜRETİM HS.
II. Safhada
151 YARI MAMULLER ÜRETİM HS.
I. Safhada
721 DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ YANSITMA HS.
731 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ YANSITMA HS.
=======================//===========================
Üretim hesabında toplanan maliyetler birim maliyet hesaplama dönemlerinde mamul stoklarına
oradan da ürünler satıldıkça 620 Satılan Mamullerin Maliyeti Hesabına kaydedilecektir. Şöyle ki:
=======================//===========================
152 MAMULLER HS.
151 YARI MAMULLER ÜRETİM HS
II. Safhada
=======================//===========================
620 SATILAN MAMULLERİN MALİYETİ HS.
152 MAMULLER HS .
=======================//===========================
EŞDEĞER BİRİM SAYISININ HESAPLANMASI
Safha maliyeti sisteminde, her bir safhada işlem gören mamullere, ilgili safhada gerçekleşen
üretim maliyetlerinin dağıtılabilmesi için, eşdeğer birim sayısı kavramına gereksinim duyulur.
Eşdeğer birim sayısı kavramı ise, en genel anlamda safhalardaki yarı mamullerin tam mamul
cinsinden ifade edilmesi şeklinde tanımlanabilir.Yarı mamullerin, tam mamul cinsinden ifade
edilmesi ile belirli bir safha daki mamul ve yarı mamullerin aynı değer üzerinde ifade edilen
olanağı elde edilir. Böylece belli bir safhada toplanan üretim maliyetleri o safhada gerçekleştirilen
ve aynı değer üzerinden ifade edilmiş üretim miktarına bölünebilir.
SAFHA MALİYETİ SİSTEMİNDE İZLENECEK ADIMLAR VE
DÖNEM BAŞI YARI MAMULLERİN HESAPLAMALARA ETKİSİ
1 Adım : Fiziki akımların belirlenmesi. Üretime giren ve üretimden çıkan toplam üretim
miktarlarının birbirlerine eşit olması gerekir. Bu eşitlik aşağıdaki gibi gösterilebilir.
Dönem başı yarı mamul stokları + dönem içinde üretime başlanan = üretimi tamamlanan +
dönemsonu yarı mamül stokları
2 Adım : Eşdeğer Birim Sayısının Hesaplanması. Mamul ve yarı mamullerin birim sayıları ile
bunların gider çeşitleri açısından tamamlanma yüzdeleri çarpılarak her bir safhadaki eşdeğer
birim sayıları hesaplanır.
3. Adım : Birim Eşdeğer Mamul Maliyetlerinin Hesaplanması. Her bir safhada oluşan toplam
üretim maliyetlerinin, ilgili safhadaki eşdeğer birim sayılarına bölünmesiyle birim eşdeğer mamul
maliyetleri hesaplanır.
4. Adım : Mamul ve Yarı Mamul Maliyetlerin Hesaplanması. 3. Adımda bulunan birim eşdeğer
mamul maliyetleri, mamul ve yarı mamullere eşdeğer birim sayılarına uygulanarak, ilgili safhada
gerçekleşen üretim maliyetlerinin ne kadarının mamullere ve ne kadarının da yarı mamullere ait
olduğu belirlenir.
5. Adım : Sağlamanın yapılması. Sağlamada üretime giren maliyetlerin, ile safhadaki mamul ve
yarı mamul stoklarına yüklenip, yüklenilmediği araştırılır. Buna göre;
Dönem başı yarı mamullerin toplam maliyeti + Dönemin toplam üretim maliyetleri = Dönem sonu
yarı mamulleri toplam maliyeti + üretimi tamamlanan mamullerin toplam maliyeti eşitliğinin
sağlanması gerekir.
SAFHA MALİYETİ SİSTEMİNDE ORTALAMA MALİYET YÖNTEMİNE GÖRE MAMUL
MALİYETLERİNİN HESAPLANMASI
Üretime başlanan: 10.000 birim
Üretimi tamamlanan (tamamlanıp devredilenler): 7000 birim
DSYMS: 2000 birim
Fire: 1000 birim
DSYMS tamamlanma dereceleri:
Dönemin maliyetleri:
Direkt Malzeme Maliyetleri: %50
Direkt Malzeme Maliyetleri: 160 000 TL.
Şekillendirme maliyetleri: %70
Şekillendirme maliyetleri
: 42 000 TL.
1. Fiziki birimlerin eşitliği:
Üretime girenler = Üretimden çıkanlar
Hesabı verilenler = Hesabı verilecek olanlar
DBYMS + Üretime başlanan = Tamamlanıp devredilenler + DSYMS + Fireler
0 + 10 000 = 7000 + 2000 + 1000
10000 = 10000
2. Eşdeğer birim sayılarının hesaplanması:
(DSYMS x tamamlanma derecesi) + tamamlanıp devredilenler
Direkt Malzeme Maliyetleri: (2 000 x 0,50) + 7000 = 8000 br.
Şekillendirme maliyetleri:
(2000 x 0,70) + 7000 = 8400 br.
3. Eşdeğer birim maliyetler ve toplam eşdeğer birim maliyetin hesaplanması:
Birim Şekillendirme maliyetleri = 160 000 / 8 000 = 20 TL.
Birim şekillendirme maliyeti =
42 000 / 8 400 = 5 TL.
Toplam eşdeğer birim maliyet= 20 + 5 = 25 TL.
4. Tamamlanıp devredilenlerin (mamullerin) maliyeti:
25 x 7 000 = 175.000
5. DSYMS Maliyetlerinin hesaplanması:
Dönemin maliyetleri – mamullerin maliyeti
= (160 000 + 42 000 ) – 175.000
= 27. 000 TL
ÖRNEK
Dönembaşı yarı mamul Stok = 80.000 br.
Üretime başlanan
= 120.000 br.
Üretimi tamamlanan
= 150.000 br.
Üretimden çıkan toplam Miktar = 170.000 br. ise
Dönemsonu yarı mamul stokları kaç birimdir?
CEVAP :
Üretimden Çıkanlar = Dönemsonu + Üretimi Tamamlanan
Dönemsonu =Üretimden Çıkanlar - Üretimi Tamamlanan
Dönemsonu Yarı Mamul= 170.000 - 150.000 = 20.000 br.
ÖRNEK
Dönembaşı yarı mamul stok = 56.000 br.
Üretimine başlanan
= 80.000 br.
Üretimi tamamlanan
= 110.000 br.
Üretimden çıkan miktar
= 120.000 br
Olduğuna göre dönem sonu yarı mamul stokları kaç birimdir?
CEVAP :
Üretimden çıkanlar = DS miktar + Tamamlanan
120.000 = Dönem sonu + 110.000
Dönem Sonu = 120.000 - 110.000 = 10.000 birim
ÖRNEK
Dönem başı yarı mamul 2 000 birim
Üretime alınan
18 000 birim
Tamamlanan
15 000 birim
Dönem sonu yarı mamul 5 000 birim
DB yarı mamul Tamamlanma dereceleri
Direkt ilk madde ve malzeme gideri % 80
Direkt işçilik Giderleri
% 60
Genel Üretim Giderleri
% 60
DB Yarı Mamul Maliyetleri
Direkt ilk Madde Ve Malzeme Gideri 100 000 TL
Direkt İşçilik Giderleri
120 000 TL
Genel Üretim Giderleri
85 000 TL
Dönem Sonu Yarı Mamul tamamlanma dereceleri
Direkt İlk Madde Malzeme Gideri için
% 100
Direkt işçilik Giderleri için
% 70
Genel Üretim Giderleri için
% 70
Dönemin Üretim Maliyetleri
Direkt İlk Madde Malzeme Giderleri
Direkt İşçilik giderleri
Genel Üretim Giderleri
300 000 TL
250 000 TL
100 000 TL
İşletme tartılı ortalama maliyet yöntemini kullanmaktadır.
a) Miktar hareketlerini gösteriniz?
b) Eşdeğer ürün sayılarını hesaplayınız?
c) Tamamlanan mamul maliyetlerini hesaplayınız?
ÇÖZÜM
a) Miktar hareketleri
Üretime giren miktar = Üretimden çıkan miktar
DB Yarı mamul + Üretime alınan = Tamamlanan + DS Yarı mamul
2000 + 18 000 = 15 000 + 5 000
20 000 = 20 000
b) Eşdeğer ürün sayıları ( miktarları )
Tamamlanan + DS Yarımamul x Tamamlanma dereceleri
Dİ. M. Malzeme için 15 000 + 5 000 x %100 = 20 000 birim
D İşçilik Gideri için 15 000 + 5 000 x 0,70 = 18 500 birim
Genel Ür. Gideri için 15 000 + 5000 x 0,70 = 18 500 birim
c)Eşdeğer ürün birim maliyetler
D.İ.M.M gideri = 100 000 + 330 000 / 20 000 = 21,5 TL / Br
Direkt işçilik = 120 000+ 250 000 / 18 500 = 20 TL / Br
GÜG için
= 85 000 + 100 000 / 18 500 = 10 TL / Br
Toplam Birim Maliyet = 21,5 + 20 + 10 = 51,5 TL / br
Tamamlanan mamul maliyeti = 15 000 x 51,5 = 772 500 TL
DSYM Maliyetleri:
Direkt İlk Madde Malzeme
Direkt İşçilik
Genel Üretim Gideri
= 21,5 x 20.000 = 430.000
= 20 x 18.500 = 370.000
= 10 x 18.500 = 185.000
SAFHA MALİYETİ SİSTEMİNDE FIFO (İLK GİREN İLK ÇIKAR) YÖNTEMİNE GÖRE EŞDEĞER
BİRİM SAYISININ HESABI
FIFO yönteminde temel varsayım öncelikle DBYMS’ların tamamlanıyor olmasıdır. Dolayısıyla
dönem sonunda ortaya çıkan mamullerin içinde mutlaka DBYMS’ların tamamlanmış halleri
vardır.
EŞDEĞER BİRİM SAYISI= DBYMS x (%100 – tamamlanma derecesi) + (Tamamlanıp devredilenler
– DBYMS) + (DSYMS x tamamlanma derecesi)
ÖRNEK
( X ) işletmesi B mamulünü tek safhada üretmektedir. İşletmenin temmuz ayı bilgileri şöyledir;
DB yarı mamul
DS yarı mamul
Üretime alınan
Tamamlanan
20 000 adet
40 000 adet
100 000 adet
80 000 adet
DB yarı mamul tamamlanma dereceleri
Hammadde yönünden % 100
Direkt işçilik yönünden % 60
GÜG yönünden
% 60
DS yarı mamul tamamlanma dereceleri
Hammadde yönünden % 100
Direkt işçilik yönünden % 80
GÜG yönünden
% 80
Dönemin Üretim Giderleri
Direkt İlk M Malzeme Gİderleri 2 400 000 TL
Direkt işçilik yönünden
2 240 000 TL
GÜG yönünden
560 000 TL
LİFO yöntemine göre tamamlanan mamul maliyeti ile DS yarı mamul maliyetlerini
hesaplayınız?
CEVAP
Miktar eşitliği
Üretime giren miktar = Üretimden çıkan miktar
DB Yarı mamul + Üretime alınan = Tamamlanan + DS Yarı mamul
20 000 + 100 000 = 80 000 + 40 000
120 000 = 120 000
Eşdeğer ürün miktarları
Tamamlanan + DS Yarı mamul x Tamamlanma derecesi
Direkt İ M M Gideri için = 80 000 + 40 000 x % 100 = 120 000 birim
Direkt İşçilik Gideri için = 80 000 + 40 000 x 0,80 = 112 000 birim
Genel üretim gideri için = 80 000 + 40 000 x 0,80 = 112 000 birim
Eşdeğer Ürün birim Maliyetleri
Direkt İ M M Gideri = 2 400 000 / 120 000 = 20 TL/Br
Direkt İşçilik Gideri = 2 240 000 / 112 000 = 20 TL / Br
Genel Üretim gideri = 560 000 / 112 000 = 5 TL / Br
Toplam Birim Maliyet = 20 + 20 + 5 = 45 TL / Br
Tamamlanan Mamul maliyeti 45 x 80 000 = 3 600 000 TL
DS Yarı mamul Maliyeti
Direkt İ M M Gideri 20 x %100 = 20 TL/Br
Direkt İşçilik Gideri 20 x 0,80 = 18 TL/Br
Genel Üretim gideri 5 x 0,80 =
4 TL/Br
Toplam Birim Maliyet
42 TL/Br
DS Yarı mamul maliyeti = 42 x 40 000 = 1 680 000 TL
KAPSAMINA GÖRE MALİYET SİSTEMLERİ
Kapsamına Göre Maliyet Sistemleri
1- Tam Maliyet Sistemi
2- Değişken Maliyet Sistemi
3- Normal Maliyet Sistemi
4- Asal Maliyet Sistemi
1- Tam Maliyet Sistemi: Üretim sırasında, üretimle doğrudan doğruya ve dolaylı biçimde
ilgili tüm maliyetler üretim faaliyetlerin yürütülmesinde zorunlu harcamalar olarak maliyetlere
katılır.
+Direkt İlk Madde ve Malzeme Gideri
+Direkt İşçilik Gideri
+Genel Üretim Gideri
+Değişken GÜG
+Sabit GÜG
TOPLAM ÜRETİM MALİYETİ
2- Değişken Maliyet Sistemi: Mamullere yalnızca değişken maliyetleri yüklemek ve sabit
maliyetleri tümüyle dönem gideri sayarak kar ve zarar hesabına devretmektir. Bu sistem bütün
üretim maliyetlerine mamullere yükleyen "tam maliyet" sistemlerinden ayrılan bir "kısmi maliyet"
sistemidir.
+Direkt İlk Madde ve Malzeme Gideri
+Direkt İşçilik Gideri
+Genel Üretim Gideri
+Değişken GÜG
TOPLAM ÜRETİM MALİYETİ
3- Normal maliyet Sistemi: Mamul maliyetleri hesaplanırken değişken üretim giderlerinin
yanında sabit giderlerinde üretim kapasitesi oranında dikkate alınması gerekir.
+Direkt İlk Madde ve Malzeme Gideri
+Direkt İşçilik Gideri
+Genel Üretim Gideri
+Değişken GÜG
+Sabit GÜG x Üretim Kapasitesi
TOPLAM ÜRETİM MALİYETİ
4- Asal Maliyet sistemi: Genel üretim giderlerinin tamamen dönem gideri sayılarak
üretimle ilişkilendirilmemesi gerekir. Üretim giderleri sadece direkt işçilik gideri ile direkt ilk
madde ve malzeme giderinden oluşur
+Direkt İlk Madde ve Malzeme Gideri
+Direkt İşçilik Gideri
TOPLAM ÜRETİM MALİYETİ
ÖRNEK:
Sabit Genel Yönetim Giderleri.
Sabit Genel Üretim Giderleri
Finansman Giderleri
Değişken Genel Yönetim Giderleri
Direkt İlk Madde Malzeme Giderleri
Direkt İşçilik Giderleri
Değişken Genel Üretim Giderleri
Üretim Miktarı
= 50.000 TL
= 140.000 TL
= 50.000 TL
= 70.000 TL
= 150.000 TL
= 100.000 TL
= 40.000 TL
= 1.000 adet
İstenilen; Tam ve Değişken maliyet yöntemlerine göre toplam ve birim maliyetleri hesaplayınız?
Tam Maliyet = Direkt İlk Madde Malzeme Giderleri + Direkt İşçilik Giderleri + Değişken
Genel Üretim Giderleri + Sabit Genel Üretim Giderleri
Birim Maliyet = Toplam Üretim Maliyeti / Üretim Miktarı
Tam Maliyet
Direkt İlk Madde Malzeme Giderleri
Direkt İşçilik Giderleri
Değişken Genel Üretim Giderleri
Sabit Genel Üretim Giderleri
Toplam Üretim Maliyeti
=
=
=
=
150.000 TL
=
100.000 TL
40.000 TL
140.000 TL
430.000 TL
Birim Maliyet = Toplam Üretim Maliyeti / Üretim Miktarı
= 430.000 TL / 1.000 adet = 430 TL/ br
Değişken Maliyet = Direkt İlk Madde Malzeme Giderleri + Direkt İşçilik Giderleri +
Değişken Genel Üretim Giderleri
Birim Maliyet = Toplam Üretim Maliyeti / Üretim Miktarı
Değişken Maliyet
Direkt İlk Madde Malzeme Giderleri =
Direkt İşçilik Giderleri
Değişken Genel Üretim Giderleri
=
Toplam Üretim Maliyeti
=
150.000 TL
100.000 TL
40.000 TL
290.000 TL
=
Birim Maliyet = Toplam Üretim Maliyeti / Üretim Miktarı
Birim Maliyet = 290.000 TL / 1.000 adet = 290 TL/ br.
ÖRNEK:
Direkt İlk Madde Malzeme Giderleri =
Direkt İşçilik Giderleri
Sabit Genel Üretim. Giderleri
170.000 TL
=
140.000 TL
=
100.000 TL
Değişken Genel Üretim Giderleri
Üretim Kapasitesi
=
Üretim Miktarı
Dönem Sonu Mamul
=
=
90.000 TL
10.000 adet
=
8.000 adet
2.000 adet
İstenilen;
a-Tam Maliyet
b- Değişken Maliyet
c- Normal Maliyet
Yöntemlerine göre Satılan Mamul Maliyetlerini hesaplayınız
a) Tam Maliyet
Tam Maliyet = Direkt İlk Madde Malzeme Giderleri + Direkt İşçilik Giderleri + Değişken
Genel Üretim Giderleri + Sabit Genel Üretim Giderleri
Direkt İlk Madde Malzeme Giderleri 170.000 TL
Direkt İşçilik Giderleri
140.000 TL
Sabit Genel Üretim Giderleri
100.000 TL
Değişken Genel Üretim Giderleri
90.000 TL
Toplam üretim Maliyeti
500.000 TL
Birim Maliyet = Toplam Üretim Maliyeti / Üretim Miktarı
Birim Maliyet = 500.000 / 8.000 = 62,5 TL/br
Satılan Miktar = Üretim Miktarı – Dönem Sonu Mamul Miktarı
Satılan Miktar = 8.000 – 2.000 = 6.000 br
Satılan Mamul Maliyeti = Birim Maliyet x Satılan Miktar
Satılan Mamul Maliyeti
= 62,5 X 6.000 = 375.000 TL
b) Değişken Maliyet
Değişken Maliyet = Direkt İlk Madde Malzeme Giderleri + Direkt İşçilik Giderleri +
Değişken Genel Üretim Giderleri
Direkt İlk Madde Malzeme Giderleri 170.000 TL
Direkt İşçilik Giderleri
140.000 TL
Değişken Genel Üretim Giderleri
90.000 TL
Toplam üretim Maliyeti
400.000 TL
Birim Maliyet = 400.000 / 8.000 = 50 TL/br
Satılan Mamul Maliyeti
= 50 x 6.000 = 300.000 TL
c) Normal Maliyet
Normal Maliyet = Direkt İlk Madde Malzeme Giderleri + Direkt İşçilik Giderleri + Değişken
Genel Üretim Giderleri +( Sabit Genel Üretim Giderleri x Üretim Kapasite Oranı)
Üretim Kapasite Oranı = Üretim Miktarı / Üretim Kapasitesi
Üretim Kapasite Oranı = 8.000 / 10.000 = 0,80 = % 80
Direkt İlk Madde Malzeme Giderleri 170.000 TL
Direkt İşçilik Giderleri
Değişken GÜG
Sabit GÜG (100.000 x 0.80=
Toplam üretim Maliyeti
140.000 TL
90.000 TL
80.000 TL
480.000 TL
Birim Maliyet = 480.000 / 8.000 = 60 TL/br
Satılan Mamul Maliyeti
= 60 x 6.000 = 360.000 TL
ZAMANLAMAYA GÖRE MALİYET SİSTEMLERİ
Standart Maliyet Sistemi:
Mamul maliyetlerinin önceden ve bilimsel hesaplara dayanılarak "olması gereken düzeyde"
planlanması ve maliyet hesaplarında fiili rakamlar yerine bunların kullanılmasıdır.
Maliyet muhasebesinin önemli işlevlerinden olan kontrol, planlama ve işletme kararları için
gerekli bilgilerin sağlanması yalnızca Fiili rakamlara dayanan bir maliyet sisteminde gerektiği
biçimde yerine getirilemez. Bu sakıncayı giderebilmek ve maliyet muhasebesini etkili bir kontrol
aracı haline getirebilmek için kullanılabilecek en önemli sistem standart maliyet sistemidir.
Yararları;
1- Maliyet öğeleri, etkili bir şekilde kontrol edilir
2- Mamul maliyetlerinin hesabında hız ve kolaylık sağlanır
3- Planlama ve kontrol sayesinde üretim faktörlerinin verimliliğinin artmasıyla maliyetler
düşürülebilir
4- Kısa dönemli sonuç hesaplarının düzenlenmesi ve stok değerlemesi kolaylaşır
5- İşletmede genel planlama ve özellikle üretim planlaması faaliyetleri kolaylaşır
6- İşletmenin organizasyonunu geliştirmek ve daha verimli bir duruma getirme olanağı
bulunur
7- İyi bir değerleme ve adil bir ücret politikası uygulanabilir
Sakıncaları;
Standartların iyi belirlenememiş olması veya eskimesi analizlerde yanıltıcı sonuçlara yol açabilir
Maliyet hesaplarında, standartlara fazla önem verilmesi fiili maliyetlerin izlenmesinde ihmallere
yol açabilir
Sistem kontrol bakımından, pahalı hesap ve kayıt işlemleri gerektirebilir
Standartlar personel üzerinde baskı yaratıp işletme içi beşeri ilişkileri gerginleştirebilir
Her işletmenin yapısı böyle bir sistemin uygulanmasına elverişli olmayabilir
Fiili Maliyetlerle Standart Maliyetler Arasındaki Farkların Saptanması ve Analizi
Fark analizlerinin temel amacı, standart maliyetlerin temsil ettiği ‘kabul edilebilir‘
performanstan ‘sapmaları‘ ortaya koyarak maliyet denetimini ve başarı değerlemesine yardımcı
olmaktır. Fark analizlerinde en önemli husus, hesaplanmış olan farkların uygun şekilde
yorumlanması, farkların hangi nedenlerden kaynaklandığının teşhis edilebilmesidir.
Standart maliyet sisteminin kullanılması, fiili maliyetlerin izlenmesini ve kaydedilmesini
gereksiz hale getirmez.
Fark Hesaplamaları
Direkt ilk Madde ve Malzeme giderleri için
Miktar Farkı = ( Fiili Miktar – Standart Miktar) x Standart Fiyat
Fiyat Farkı = ( Fiili Fiyat - Standart Fiyat ) x Fiili Fiyat
Direkt İşçilik Giderleri için
Süre Farkı =( Fiili Süre – Standart Süre) x Standart Ücret
Ücret Farkı = ( Fiili Ücret – Standart Ücret ) x Fiili Süre
Genel Üretim Giderleri için
GÜG bütçe Farkı = Fiili GÜG – Bütçelenmiş GÜG
Verimlilik Farkı = ( Fiili Çalışma hacmi – Olması gereken çalışma hacmi ) x Standart GÜG
değişken oranı
Kapasite Farkı = (Standart GÜG çalışma hacmi – Yüklenen Standart GÜG )
ÖRNEK
İşletme ( A ) cinsi mamulü üretmek için ( X ) cinsi malzeme kullanmaktadır. Dönem içinde 300
adet mamul üretmiştir.
X cinsi malzeme için
Standart Miktar
5 mt / br.
Standart Fiyat
2 TL / mt.
Fiili Fiyat
2,2 TL / mt
Satın alınan
1 400 mt
Birim mamul için
Standart süre
0,5 saat / br
Standart Ücret
1,5 TL / saat
Fiili Ücret
1, 3 TL / saat
Fili Süre
170 saat
Yukarıdaki verilenlere göre işletmenin
a) Direkt ilk madde ve malzeme için miktar ve fiyat farklarını hesaplayınız?
b) Direkt işçilik giderleri için süre ve ücret farklarını hesaplayınız?
CEVAP
D.İ.M.M. Gideri İçin
Standart Miktar
= 5 mt/br x 300 = 1.500 mt/br
Standart Fiyat = 2 TL/mt
Fiili Miktar
= 1.400 mt
Fiili Fiyat
= 2.2
Miktar Farkı = (FM – SM) x SF
= (1.400 – 1.500) x 2
=-100 x 2 = -200 olumlu
Fiyat Farkı
= (FF – SF) x FM
= (2.2 – 2) x 1.400
= 2 x 1.400 = 280 olumsuz
Direkt İşçilik Gideri İçin
Standart Süre = 0,5 x 300 adet = 150 saat
Standart Ücret
= 1.5 TL/s
Fiili Süre
= 170 saat
Fiili Ücret
= 1.3 TL/s
Süre Farkı
Ücret Farkı
=
=
=
=
=
=
(FS – SS) x SÜ
(170 – 150) x 1.5
20 x 1.500.000 = 30 olumsuz
(FÜ – SÜ) x FS
(1.3 – 1.5) x 170
-0,2 x 170 = -34 olumlu
BAŞABAŞ NOKTASI
İşletmenin toplam gelirlerinin toplam giderlerine eşit olduğu noktadır. Başa baş noktasının
altında ise zarar, başa baş noktasının üstünde ise kardadır.
Sabit Maliyetler
Başabaş Noktası Satış Miktarı =
Katkı payı
Katkı Payı = Br. Satış tutarı – Br Değişken Gider
Sabit Maliyetler
Başa baş Satış Tutarı=
Katkı Payı Oranı
Br. Satış tutarı – Br Değişken Gider
Katkı Oranı =
Br. Satış Tutarı
ÖRNEK
A işletmesi XY ürününde 50.000 adet üretip 100 TL birim fiyatta satmayı planlamaktadır.
Dönemde 800.000 TL sabit giderin olacağını ve birim başına 20 TL değişken gidere katlanacağı
tahmin edilmektedir. Bu bilgilere göre başa baş satış miktarın ve başa baş satış tutarını
hesaplayınız?
Başabaş Satış Miktarı = Sabit Giderler / Katkı Payı
Katkı Payı = Br. Satış Tutarı – Br. Değişken Gider
Başabaş Satış Miktarı = 800.000 / 100 – 20
= 800.000 / 80 = 10.000 adet
Başabaş Satış Tutarı = Başabaş Satış Miktarı x Br. Satış Fiyatı
= 10.000 x 100 = 1.000.000 TL
Veya,
Başabaş Satış Tutarı = Sabit Gider / Katkı Payı Oranı
Katkı Payı Oranı = Br. Satış Tutarı – Br. Değişken Gider / Br. Satış Tutarı
= 100 – 20 / 100 = 0,80
Başabaş Satış Tutarı = 800.000 / 0,80 = 1.000.000 TL
ÖRNEK
Z işletmesi Haziran 2007’ de KL mamulünden 70.000 adet üretip 14.000.000 TL’ye satmayı
planlamaktadır. Haziran ayında 3.500.000 TL değişken gidere katlanacağını ve sabit giderlerinde
3.000.000 olacağı tahmin edilmektedir. Bu bilgilere göre mamulün başabaş satış miktarını ve
tutarını hesaplayınız?
Başabaş Satış Miktarı = Sabit Gid. / Katkı Payı
Katkı Payı = Birim Satış Tutarı – Br. Değişken Gid.
Birim Satış Tutarı = 14.000.000 / 70.00 = 200 TL/ br
Birim Değişken Gid. 3.500.000 / 70.000 = 50 TL/br
Başabaş Satış Miktarı = 3.000.000 / 200 – 50
= 3.000.000 / 150 = 20.000 adet
Başabaş Satış Tutarı = Başabaş Satış Mik. X Br Satış Fiyatı
20.000 x 200 = 4.000.000 TL
Veya,
Başabaş Satış Tutarı = Sabit Giderler / Katkı Payı Oranı
Katkı Payı Or. = Br. Satış – Br. Değişken Gid. / Br. Satış tutarı
= 200 – 50 / 200 = 0,75
Başabaş Satış Tutarı = 3.000.000 / 0,75
= 4.000.000 TL
ÖRNEK
Cam üretimi yapan KLM Cam Ticaret A.Ş’ne ilişkin bazı bilgiler şöyledir.
Birim Satış Fiyatı :
Birim Değişken Maliyet :
Döneme ilişkin toplam sabit maliyet
Üretilip Satılması Planlanan:
4.000
2.750
50.000
50 ton
İstenilen:
a- Başabaş noktası satış miktarı ve tutarı nedir?
b- Cam satış Fiyatında %10 Oranında indirime gidilmesi durumunda başa baş
noktası satış miktarı ve tutarı nedir?
c- a şıkkımda şartlar değişmediğinde işletmenin 10.000 TL lık kar hedefine ulaşması
için hedef satış miktarı nedir?
CEVAP:
aBBN Satış Miktarı =
50.000
. = 40 Adet
4.000 – 2.750
Katkı Oranı = 4.000 – 2.750 = %23,61
4.000
BBN Satış Miktarı =
bBBN Satış Miktarı =
50.000 .= 211.774
0,2361
50.000
. = 59 Adet
3.600 – 2.750
Katkı Oranı = 3.600 – 2.750 = %23,61
3.600
BBN Satış Miktarı =
50.000 .= 211.774
0,2361
İşletmenin satış fiyatını %10 azaltması durumunda başa baş noktası satış miktarı planlanan satış
miktarının üzerine çıkılmasını gerektirecektir.Bu da daha fazla satış çabası gerektirecektir.
cHedef Satış Miktarı = 10.000 + 50.000
3.600 – 2.750
. = 48 Adet
ÖRNEK: Bir televizyon üretim işletmesi iki model televizyon üreterek pazara sunmayı
düşünmektedir. Bu modellerden LCD 2000 4.000 TL birim satış fiyatı ile LCD 2500 ise 7.500 TL
birim satış fiyatı ile satılacaktır. LCD 2000 modelinden 3.000 adet LCD 2500 modelinden ise
1.500 adet satılacağı planlanmıştır. LCD 2000 in birim değişken maliyeti 1.000 TL ve LCD 2500
ün birim değişir maliyeti 2.000 TL dir. İşletmenin dönem içinde katlanacağı toplam sabit maliyet
100.000 TL dir.
İstenilen : LCD 2000 ve LCD 2500 modellerinin başa baş noktası satış miktarını bulunuz.
CEVAP :
I. Adım: Modellerin toplam satış içinde ki payının bulunması:
LCD 2000
LCD 2500
Toplam
=
=
=
3.000 Adet
2.500 Adet
5.500 Adet
LCD 2000 modelinin toplam satış içindeki payı = 3.000 / 5.500 = 0,55
LCD 2500 modelinin toplam satış içindeki payı = 2.500 / 5.500 = 0,45
II. Adım: Modellerin katkı oranlarının hesaplanması:
LCD 2000 Katkı Oranı = 4.000 – 1.000 = 0,75
4.000
LCD 2500 Katkı Oranı = 7.500 – 2.000 = 0,73
7.500
III. Adım: Tartılı ortalama katkı oranının hesaplanması:
LCD 2000 = 0,55 x 0,75 = 0,4125
LCD 2500 = 0,45 x 0,73 = 0,3285
Tartılı ortalama K.Payı = 0,741
IV. Adım: Başabaş Satış Tutarının hesaplanması:
Başa baş Satış Tutarı = 100.000 = 134.953 TL
0,741
LCD 2000 İçin :
Başa baş Noktası Satış Tutarı =İşletmenin başa baş noktası x Toplam Satış İçindeki LCD 2000
Oranı
Başa baş Noktası Satış Tutarı = 134.953 x 0,55 = 74.224 TL
Başa baş Noktası Satış Miktarı = İşletmenin Başa baş Noktası x Top Sat.Pay
Ürünün Birim Satış Fiyatı
Başa baş Noktası Satış Miktarı = 134.953 x 0,55 = 19 Adet
4.000
LCD 2500 İçin :
Başa baş Noktası Satış Tutarı =İşletmenin başa baş noktası x Toplam Satış İçindeki LCD 2000
Oranı
Başa baş Noktası Satış Tutarı = 134.953 x 0,45 = 60.729 TL
Başa baş Noktası Satış Miktarı = İşletmenin Başa baş Noktası x Top Sat.Pay
Ürünün Birim Satış Fiyatı
Başa baş Noktası Satış Miktarı = 134.953 x 0,55 = 8 Adet
7.500
Sınav Tarihi: 30 Eylül 2000
Bir işletmenin 1999 dönemine ait gelir tablosu aşağıdaki gibidir. İşletme maliyetlerini tam maliyet
yöntemine göre hesaplamaktadır. İşletmede, dönem başı yarı mamul ve mamul stoku
bulunmamaktadır. Dönemde ise 10.000 adet mamul üretilmiş olup bunun 8.000 adeti satılmıştır.
İşletmede, üretimi tamamlanmış mamul yoktur.
BRÜT SATIŞLAR
600.000.000
(10.000 ADET X 60.000 TL/adet)
SATIŞ İNDİRİMLERİ
NET SATIŞLAR
600.000.000
SATIŞLARIN MALİYETİ
(480.000.000)
D.ilk madde ve malzeme giderleri
(25.000 TL/birim x 8.000 adet)=200.000.000
Direkt İşçilik Giderleri
(20.000 TL/birim x 8.000 adet)=160.000.000
Genel Üretim Giderleri
Sabit(10.000 TL/birim x 8.000 adet)=80.000.000
Değişken(5000 TL/birim x 8.000 adet)=40.000.000
BRÜT SATIŞ KARI
120.000.000
FAALİYET GİDERLERİ
(50.000.000)
Genel Yönetim Giderleri
Sabit 20.000.000
Değişken 30.000.000
FAALİYET KARI
70.000.000
DİĞER FAAL. OLAĞAN GEL. VE KARLAR
DİĞER FAAL OLAĞAN GİD. VE ZARARLAR
___________
FAALİYETE DAYALI MALİYETLEME VE BİRLEŞİK MALİYET DAĞITIMI
Faaliyete Dayalı Maliyetleme faaliyete dayalı maliyet yöntemi, bir organizasyon
içerisinde meydana gelen değişik faaliyetleri tanımlayan ve bu
faaliyetlerin temelini oluşturan maliyetleri bir araya getiren muhasebe bilgi
sistemidir (Rainborn, Barfield, and Kinney, 1993: 154).
Faaliyete Dayalı Maliyet Yönteminin Amaçları
Faaliyete dayalı maliyet yönteminin amaçları aşağıdaki gibi sıralanabilir
(Cokins, 1996: 184):
a- Düşük katma değere sahip, diğer bir ifadeyle de mamul ve hizmet
üretiminde değer yaratmayan faaliyetlere ait maliyetleri ortadan kaldırmak
ya da en düşük düzeye indirmek;
b- Karlılığı artırmak üzere gerçekleştirilen katma değeri yüksek
faaliyetlerin kolaylaştırılmasında, etkin ve verimli bir bilgi tabanı sağlamak;
c- Problemlerin temel nedenlerinin saptanmasını ve bu etkenlerin
düzeltilmesini sağlamak;
d- Zayıf varsayımlar (kabullenmeler) ve yetersiz maliyet dağıtımından
kaynaklanan yanlışlıkları ortadan kaldırmak
ÖRNEK:
Ürün
X
Y
Birim Direkt İşçilik Saati
4
5
Yıllık Üretim Miktarı
10.000
20.000
Genel Üretim Giderleri 280.000 TL olduğuna göre geleneksel maliyetleme sistemine göre X ve Y
ürünlerinin birim ve toplam maliyetlerini bulunuz.
CEVAP : İlk önce X ve Y ürünlerinin yıllık toplam direkt İşçilik saatlerini bulmamamız gerekiyor.
Bunun içinde X ve Y ürünlerinin Birim Direkt İşçilik Saatleriyle yıllık üretim miktarlarının çarpılıp
sonuçların toplanması gerekiyor.
X için =
Y için =
TOPLAM
4 DİS x 10.000 =
5 DİS x 20.000 =
40.000 DİS
100.000 DİS
140.000 DİS
Şimdi X ve Y ürünlerinin birim maliyetini bulalım:
Toplam Genel Üretim Giderleri = 280.000 TL = 2 TL / DİS
Toplam DİS
140.000 DİS
X ürününün toplam maliyeti = 4 DİS x 10.000 Birim x 2 TL = 80.000 TL
Y ürününün toplam maliyeti = 5 DİS x 20.000 Birim x 2 TL = 200.000 TL
ÖRNEK:
ÜRÜN
X
Y
BİRİM DİREKT
İŞÇİLİK SAATİ
2
5
Faaliyetler
Hacimle İlgili Maliyet
Satın Almayla İlgili Maliyet
Makine Hazırlama Maliyeti
Toplam Genel Üretim
Maliyeti
YILLIK
ÜRETİM
MİKTARI
10.000
20.000
SİPARİŞ
SAYISI
120
80
MAKİNE
HAZIRLAMA
SAYISI
30
70
Faaliyetlerin
Maliyetleri
Maliyet Etkenleri
600.000
DİS
300.000
Sipariş Sayısı
Makine Hazırlık
100.000
Sayısı
1.000.000
Faaliyete dayalı
maliyetleme sistemine göre X ve Y ürünleri başına düşen genel üretim
maliyetlerini bulunuz.
CEVAP : İlk önce X ve Y ürünlerinin yıllık toplam direkt İşçilik saatlerini bulmamamız gerekiyor.
Bunun içinde X ve Y ürünlerinin Birim Direkt İşçilik Saatleriyle yıllık üretim miktarlarının çarpılıp
sonuçların toplanması gerekiyor.
X için =
Y için =
TOPLAM
2 DİS x 10.000 =
5 DİS x 20.000 =
20.000 DİS
100.000 DİS
120.000 DİS
Şimdi X ve Y ürünlerinin hacimle ilgili birim ve toplam maliyetini bulalım:
Hacimle İlgili Maliyetler = 600.000 TL = 5 TL / DİS Birim Maliyet
Toplam DİS
120.000 DİS
Toplam Maliyet
X ürününün toplam maliyeti = 2 DİS x 10.000 Birim x 5 TL = 100.000 TL
Y ürününün toplam maliyeti = 5 DİS x 20.000 Birim x 5 TL = 500.000 TL
Şimdi X ve Y ürünlerinin yıllık toplam satın alma ile ilgili maliyetlerini bulmamamız gerekiyor.
X için =
120 Sipariş
Y için =
80 Sipariş
TOPLAM
200 Sipariş
Şimdi X ve Y ürünlerinin satın almayla ilgili birim ve toplam maliyetini bulalım:
Satın Almayla İlgili Maliyetler = 300.000 TL = 1.500 TL /Sipariş Birim Maliyet
Toplam Sipariş
200
Toplam Maliyet
X ürününün toplam maliyeti = 120 x 1.500 = 180.000 TL
Y ürününün toplam maliyeti = 80 x 1.500 = 120.000 TL
Şimdi X ve Y ürünlerinin yıllık toplam makine hazırlama ile ilgili maliyetlerini bulmamamız
gerekiyor.
X için =
30 Makine Hazırlama Sayısı
Y için =
70 Makine Hazırlama Sayısı
TOPLAM
100 Makine Hazırlama Sayısı
Şimdi X ve Y ürünlerinin makine hazırlama ilgili birim ve toplam maliyetini bulalım:
Makine Hazırlama Maliyeti = 100.000 TL = 1.000 TL /MHS Birim Maliyet
Makine Hazırlama Sayısı
100
Toplam Maliyet
X ürününün toplam maliyeti = 30 x 1.000 = 30.000 TL
Y ürününün toplam maliyeti = 70 x 1.000 = 70.000 TL
X Ürünü için toplam maliyet = 100.000 + 180.000 + 30.000 = 310.000 TL
X Ürünü için birim maliyet = 310.000 / 10.000 = 31 TL
Y Ürünü için toplam maliyet = 500.000 + 120.000 + 70.000 = 690.000 TL
X Ürünü için birim maliyet = 690.000 / 20.000 = 34,50 TL
BİRLEŞİK MALİYET
Aynı üretim döneminde aynı üretim işlemleri sonucunda ortaya çıkan ve her biri başlı
başına ana ürün olabilecek çeşitli mamullerin imalatına bileşik imalat denir. Ortaya çıkan
ürünlere de ortak mamul denir. Petrol rafinerinde, et üretiminde, süt ürünlerinde v.s.
Ortak ürünler, birbirlerinden bir birlerinden ayrıldıkları noktaya kadar birlikte üretirler.
Ayrıldıkları üretim noktasına kadar yapılan tüm üretim giderlerinin ortak ürünler arasında
dağıtımı yapılması gerekir burada aşağıdaki yöntemler kullanılır.
1- Üretim Miktarı Yöntemi ( Fiziksel Ölçüler )
2- Katsayı Yöntemi
3- Piyasa Değeri Yöntemi
4- Net Satış Hasılatı Yöntemi
5- Standart Verim Yöntemi
Yan Ürünler ( Tali Ürünler)
Esas üretimin bünyesine girmeyen hammadde artıklarının daha sonra birtakım işlemlere tabi
tutularak elde edilen ürünlere yan mamul (Tali mamul) denir.
Yan Ürünlerin Derlenmesinde Kullanılan Yöntemler
1- Brüt satış hasılatı yöntemi
2- Net satış hasılatı yöntemi
3- Satış fiyatından geriye doğru hesaplama yöntemi
4- Tedarik değerinin esas alınması yöntemi
ÖRNEK
Ürün
Tutarı
A
B
C
D
Miktar
2000 ADET
3000 ADET
2500 ADET
1500 ADET
Satış
800 000
1 200 000
1 000 000
600 000
TL
TL
TL
TL
Esas üretim gider yerinde toplanan birleşik giderler 1 800 000 TL dir.
1- Ortak giderlerin dağıtımında fiziksel ölçüleri baz alarak mamullerin maliyetlerini hesaplayınız?
2- Ortak giderlerin dağıtımında satış tutarlarını baz alarak mamullerin maliyetlerini hesaplayınız
?
CEVAP
Fiziksel Ölçüler Yöntemi
Ortak Gider / Üretim Miktarı = 1.800.000 / 9.000 = 200 TL/br
A → 200. x 2.000 = 400.000. TL
B → 200. x 3.000 = 600.000. TL
C → 200. x 2.500 = 500.000. TL
D → 200. x 1.500 = 300.000. TL
Satış Tutarların Esas Alınması
Ortak Gider / Top. Satış Tutarı = 1.800.000 / 3.600.000 = 0,5 TL/br
A → 0,5 x 800.000 = 400.000 TL
B → 0,5 x 1.200.000 = 600.000 TL
C → 0,5 x 1.000.000 = 500.000 TL
D → 0,5 x 600.000. = 300.000 TL
ÖRNEK
A esas üretim gider yerinde
X ve Y olmak üzere iki ortak ürün ve Z yan ürün
üretilmektedir.yapılan toplam birleşik giderler 315 000 000 TL dir. Birleşik giderler X ve Y
arasında üretim miktarına göre yan ürüne ise satış tutarına göre dağıtılacaktır. X mamulünden
30 000 adet , Y mamulünden ise 20 000 adet üretilmiştir. Z yan üründen beklenen satış tutarı
ise 15 000 000 TLdir. Mamul maliyetlerini hesaplayarak gerekli yevmiye kaydını yapınız?
CEVAP
Z Yan ürün Satış Değeri İle değerlendiğinden
Z Yan ürünün maliyeti satış değeri ile aynıdır.
Z Yan ürünün satış değeri 15.000.000 olduğuna göre
Maliyeti de 15.000.000 TL’dir.
315.000.000 – 15.000.000 = 300.000.000 ( A ve B mamulünün maliyetidir)
Üretim Miktarına Göre Dağıtılırsa
X = 30.000 / 50.000 x 300.000.000 = 180.000.000 TL
Y = 20.000 / 50.000 x 300.000.000 = 120.000.000 TL olur
ÖRNEK
MOD üretim işletmesi birleşik üretim sonucunda A ve B esas mamul ile C tali mamulü
üretmektedir. A ve mamulü ayrım noktasından sonra ek işleme tabi tutulmaktadır. Ekim ayı
üretimine herhangi bir stok olmaksızın başlanmıştır. Ekim ayı içerisinde üretimden çıkan C tali
ürünü piyasada 2000 YTL/Br fiyat ile satılmıştır. Ekim ayında katlanılan birleşik maliyet, ek
maliyetler ve diğer bilgiler aşağıdaki gibidir;
Birleşik Maliyet
Ek İşlem Maliyeti
A
B
Direkt İlk Madde ve Malz. 40 000 000 YTL 4 000 000 YTL 6 000 000 YTL
Direkt İşçilik Giderleri
30 000 000 YTL 2 000 000 YTL 3 000 000 YTL
Genel Üretim Giderleri
20 000 000 YTL 1 000 000 YTL 2 000 000 YTL
Mamuller
Üretim Miktarı (Lt.)
A mamulü
B mamulü
C tali mamulü
Satış Miktarı ( Lt.)
8 000
5 000
500
6 000
4 000
500
Fiyatı ( YTL / Br.)
10 625
12 600
2 000
İstenilen; Ayrım noktası nisbi satış değeri yöntemini kullanarak birleşik maliyetleri dağıtınız?
CEVAP:
Tali ürünün maliyeti satış değeri ile belirlendikten sonra kalan maliyet diğer ürünler arasında
dağıtılır.
C tali Mamul Maliyeti
2.000 x 500 = 1.000.000 TL
Brüt Satış Değerleri
A 8.000 ltr x 10.623 = 85.000.000 TL
B 5.000 ltr x 12.600 = 63.000.000 TL
Toplam Satış Hasılatı – Ek Maliyet = Net Satış Hasılatı
A → 85.000.000 – 7.000.000 = 78.000.000 TL
B → 63.000.000 – 11.000.000 = 52.000.000 TL
130.000.000 TL
A → 6.000 / 10.000 = 0,66
B → 4.000 / 10.000 = 0,40
A → 90.000.000 x 0,60 = 54.000.000
B → 90.000.000 x 0,40 = 36.000.000
Toplam Maliyetler
A → 54.000.000 + 7.000.000 = 61.000.000 TL
Birim Maliyet = 61.000.000 / 8.000 = 7.625 TL/br
SMM = 6.000 x 7.625 = 45.750.000 TL
B → 36.000.000 + 11.000.000 = 47.000.000
Birim Maliyet = 47.000.000 / 5.000 = 9.400 TL/br
SMM = 9.400 X 4.000 = 37.600.000 TL
ÖRNEK
GORA İmalat işletmesi ÇİYO isimli bir yan ürün ile DİYO , EYO ve FEYO isimli 3 esas ürün imal
etmektedir. Ekim ayına ait imalat maliyeti tutarı
15 240 000 YTL dir. Her ürünün imalatı
farklı özellikler istediğinden imal edilen kg başına katsayılar belirlemiştir. Ürünlere ait veriler
aşağıdaki gibidir;
ÜRÜNLER
ÇİYO
DİYO
EYO
FEYO
MİKTAR
(KG)
500
2 000
4 000
6 000
KATSAYI
2
4
3
BRÜT SATIŞ
DEĞERİ
217 500
12 450 000
8 670 000
5 640 000
AYRILABİLİR
EK MALİYET
31
1 800
450
1 350
500
000
000
000
İşletmedeki uygulama yan ürüne ait net satış değerinin imalat maliyetinden düşülmesi
şeklindedir.
İstenilen ;1 Bileşik maliyetlerin yüklenmesinde katsayılı miktar yöntemini uygulayarak imalat
maliyetlerini 4 ürün arasında dağıtınız?
2- Bileşik maliyetlerin yüklenmesinde net satış değeri yöntemini uygulayarak imalat maliyetlerini
4 ürün arasında dağıtınız?
CEVAP:
Tali ürünün maliyeti satış değeri ile belirlendikten sonra kalan maliyet diğer ürünler arasında
dağıtılır.
Ciyo Yan ürünü Satış değeri ile değerlendiğinden
Toplam Maliyet – (Ciyo Satış değer – Ek Maliyet)
15.240.000 – (217.500 – 31.500) = 15.054.000 TL
Diyo → 2 x 2.000 = 4.000
Eyo → 4 x 4.000 = 16.000
Feyo → 3 x 6.000 = 30.000
50.000 Br.
15.054.000 / 50.000 = 301,08 TL/br
Diyo → 4.000 x 301,08 = 1.204.320 TL
Eyo → 16.000 x 301,08 = 4.817.280 TL
Feyo → 30.000 x 301,08 = 9.032.400 TL
b)
Net Satış Hasılatı Yöntemi
Brüt Satış Değeri
Diyo =
12.450.000
Eyo =
8.670.000
Feyo=
5.640.000
Ek Maliyet
1.800.000 =
450.000 =
1.350.000 =
Net Satış
10.650.000
8.220.000
4.290.000
23.160.000 TL
Ortak Gider / Net Satış Hasılatı = 15.054.000 / 23.160.000 = 0,65
Diyo = 0,65 x 10.650.000 = 6.922.000 + 1.800.000
Eyo = 0,65 x 8.220.000 = 5.343.000 + 450.000
Feyo = 0,65 x 4.290.000 = 2.788.500 + 1.350.000
Sınav Tarihi: 16 Eylül 2000 (Af)
Kimyasal maddeler üreten bir işletme, aynı üretim sürecinde, aynı anda üç adet ürün elde
etmektedir. Bu ürünlerden X ve Y ortak ürün, XY ise yan ürün niteliğindedir. Mayıs ayında, söz
konusu ürünlerin ayrılma noktasına kadar yapılan ortak giderler 200.000 TL olarak
gerçekleşmiştir. Ayrılma noktasından sonra, X ürünü 16.000 TL, Y ürünü için 29.000 TL, XY
ürünü için ise 10.000 TL, ek gider yapılmış ve 1.000 Litre Y ve 500 litre XY ürünü elde
edilmiştir. X ürününün satış fiyatı 310 TL/lt, Y ürününün satış fiyatı 150 TL/lt , XY ürününün
satış fiyatı ise 15.000 TL’dır.
İşletmede, yan ürün maliyetine sadece tamamlayıcı giderler yüklenmektedir. Ortak giderler
ise, ürünlere, net satış değerleri oranında dağıtılmaktadır.
İstenilen: Her bir ürünün, toplam maliyetini ve birim maliyetini bulunuz.
CEVAP
Ortak Giderlerin Dağılımı
Satış değ. Ek Maliyet Net Satış değ. Değ. Oranı Ort. Gid. Ort.gi. Payı
X 310.000 16.000 294.000
29,4/49
200.000
120.000
Y 225.000 29.000 196.000
19,6/49
200.000
80.000
490.000
49/49
200.000
Ürünün Maliyeti
Ort. Gider
X 120.000
Y 80.000
XY
-
Ek Giderler
16.000
29.000
10.000
Top. Maliyet Üretim Miktarı. Birim Maliyet
136.000
1.000lt
136 TL/Adet
109.000
1.500 lt
72,6 TL / Adet
10.000
500 lt
20 TL / Adet 200.000 55.000
Sınav Tarihi 29 Haziran 2002
Bir işletme aynı üretim gider yerinde aynı anda XY ve YZ adlı iki ürün üretilmekdir. XY herhangi bir işleme tabi tutulmadan 400.000 TL/adet’den satılmaktadır. YZ ise 500.000
TL/adet’den satılmaktadır. Mart 2002 üretim döneminde yapılan ortak giderler 420.000 TL, YZ
nin nihai mamul haline gelmesi için yapılan giderler ise 100.000.000 TL olarak gerçekleşmiştir.
Aynı dönemde, 1.000 kg XY, 700 kg YZ üretilmiştir.
İstenilen: Net Satış Değeri Yöntemini kullanarak işletmenin XY ve YZ mamullerinin birim
maliyetini hesaplayınız?
Satış Bedeli
Ek Giderler
Net Satış Değeri
XY 400.000 TL X 1.000 kg = 400.000.000
400.000.000
YZ 500.000 TL X 700 kg = 350.000.000
100.000.000
250.000.000
650.000.000
XY
Dağıtım
Oranı
4/6,5
Ortak
Ortak
Toplam
Birim
Giderler
Gider Payı
MaliyetMaliyeti
420.000.000 258.461.538 258.461.538 258.461.538
YZ
2,5 / 6,5
420.000.000 161.538.462 261.538.462 373.626,370
420.000.000 520.000.000
Sınav Tarihi: 4 Temmuz 2004
Bir işletme A ve B adlı ortak ürün niteliğinde iki mamul üretmektedir.Bu iki mamul bir aşamaya
kadar bir üretim hattında üretilmektedir.Ayrılma, noktasından sonra ise mamullerin
tamamlanması için ek işlemler yapılmaktadır.Temmuz ayında 2.000 adet A mamulü, 4000 adet
ise B mamulü üretilmiştir.Ayrılma noktasından sonra A için 1 milyar TL, B için ise 4 milyar TL ek
gider yapılmıştır. A mamulünün satış fiyatı 4.5 milyon TL,B mamulünün ise 6.75 milyon TL’dır.
Fiziksel miktarlara göre dağıtım yöntemi kullanılarak tespit edilen birim maliyetler için A için 3
milyon TL, B için ise 3.5 milyon TL ,’dır.
İstenilenler:
a)Mamuller için yapılan ortak gider tutarını hesaplayınız.
b)A ve B mamullerinin birim maliyetlerinin Net Satış Değerleri Oranında Dağıtım Yöntemini
kullanarak tespit ediniz.
CEVAP :
Toplam Maliyetlerin Hesaplanması:
A Toplam Maliyet
B Toplam Maliyet
Üretilen Birim
Birim Maliyet
2.000 adet
3.000.000
6 Milyar TL
4.000 adet
3.500.000 14.Milyar TL
20 Milyar TL
Toplam Maliyet
Ortak Gider Tutarının Hesaplanması:
A
Satış Değeri
Ek Giderler
Net Satış Değeri
B
9.000.000.000
1.000.000.000
27.000.000.000
5.000.000.000
8.000.000.000
22.000.000.000
Yüzde Payı
0,266
Ortak Gider Payı
4.000.000.000
11.000.000.000
Toplam Maliyet
5.000.000.000
16.000.000.000
Birim Maliyet
2.500.000
0,734
4.000.000
KAYNAKÇA
1- AKDOĞAN, Nalan : Tek Düzen Muhasebe Sisteminde Maliyet Muhasebesi Uygulamaları.
Gazi Kitabevi Ankara 2000
2- ÇALDAĞ, Yurdakul: Yönetim ve Maliyet Muhasebesi Uygulamaları. Gazi Kitabevi Ankara
2004
3- GÜREDİN, Ersin ve Diğerleri: Uygulamalı Maliyet ve Yönetim Muhasebesi, Beta yayınları
İstanbul 2004
4- HACIRÜSTEMOĞLU, Rüstem: Maliyet muhasebesi Uygulamaları Alfa yayınları İstanbul
2001
5- KARTAL , Ali ve Diğerleri: Maliyet Muhasebesi, Anadolu üniversitesi Yayınları, Eskişehir
2005
6- Sınav Soru ve Çözümleri ; Tesmer Yayınları Ankara 2006

Aziz Nesin Şimdi Avrupa

BİLGİ TOPLUMUNA - İzmir Kalkınma Ajansı

SR EK-1 STANDART İLAN FORMU VE BAŞVURU

iletişim bülteni 7. sayı

Afet Çadırlarının Çevresel Şartlara Karşı Dayanımını

den - Türk Telekom

Haberler Dosyası İçin Tıkla

I. BÖLÜM - METNİ OKUYUNUZ VE SORULARI CEVAPLAYINIZ. (30

TEKNİK ŞARTNAME - Yatağan Termik Santrali

Makro İktisat Çalışma Soruları II 1. Toplam talep eğrisini esnek kur

1. resm i yazışm a sü reci 2. resm i mü hür yaptırm a sü reci

bağımsız denetçilik sınavı ikinci oturum b kitapçığı

Motorlu Taşıtlar Araştırması Raporu Yönetici Özetine ilişkin TÜSİAD

Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü İmza Yetkileri Yönergesi

B - Kamu Gözetimi Kurumu

Sabit Şebekede Çağrı Sonlandırma Piyasa Analizi

The rugged professional tool for TPMS

Dosya - Dr.Ahmet Ozansoy