Sunu3 - Geomatik Mühendisliği Bölümü

ÖLÇME BİLGİSİ II
Açı Ölçme Alet ve Ekipmanları (Teodolit Örneği Hatırlatma)
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
GEOMATİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ
JDF120 ÖLÇME BİLGİSİ II DERSİ NOTLARI
http://geomatik.beun.edu.tr/marangoz
İÇERİK
Kabarcıklı Düzeçler
 Dürbün
 Çizgili Açı Ölçme ve Okuma Düzenleri
 Yatay Açı Kavramı
 Düşey Açı Kavramı
 Teodolit Aleti







Teodolitte Eksenler ve Koşulları
Kurulması
Dürbünün Göze Uydurulması
Yatay ve Düşey Açı Ölçümü
Yatay Açı Karnesi
Düşey Açı Karnesi
Ölçme Bilgisi II Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
2
AÇI ÖLÇME ALET VE EKİPMANLARI Kabarcıklı Düzeçler
Doğru ve düzlemlerin yatay ve düşey hale getirilmelerini
sağlayan yardımcı parçalardır. 2 tür kabarcıklı düzeç
vardır:


Küresel düzeç (kaba düzeçleme)
Silindirik düzeç (hassas düzeçleme)
Ölçme Bilgisi II Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
3
AÇI ÖLÇME ALET VE EKİPMANLARI Küresel Düzeç
Küresel düzeç, küresel bir cam tüp biçiminde olup
silindirin üst kısmının iç yüzü küre kapağı biçimindedir.
Silindirin içi, yaklaşık 2 mm çapında hava kabarcığı
kalacak biçimde alkol veya eter gibi bir sıvı ile
doldurulmuştur.
Kabarcık,
sıvının
buharından
oluşmaktadır. Küresel düzecin ortalanması için,
kabarcığın dairenin tam ortasına getirilmesi gerekir.
Küresel düzeç kabarcığının ortalanması işlemine ‘kaba
tesviye’ denir.
Ölçme Bilgisi II Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
4
AÇI ÖLÇME ALET VE EKİPMANLARI Silindirik Düzeç
Silindirik düzeç, iç yüzünün üst kısmı tor biçiminde tıraş
edilmiş silindirik bir cam borudur. Bu cam tüpün üst
kısmında bölümler bulunur. Bu bölümler arası 1 veya
2mm’dir. Silindir düzeç kabarcığının ortalanması işlemine
‘ince tesviye’ denir.
Ölçme Bilgisi II Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
5
AÇI ÖLÇME ALET VE EKİPMANLARI Dürbün
Topografya aletlerinde dürbünler genellikle ters görüntü
verirler. Dürbünden bakış doğrultusunda göze yakın olan
oküler, gözden uzak olan kısım ise objektif ismini alır.
Oküler tarafındaki borunun içine, boru eksenine dik
biçimde bir cam levha yerleştirilmiş ve bu cam levhanın
üzerine birbirine dik iki çizgi çizilmiştir. Bu çizgilere
‘gözleme çizgileri’ denilmektedir.
Ölçme Bilgisi II Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
6
AÇI ÖLÇME ALET VE EKİPMANLARI Dürbün
Teodolit Dürbünü
Objektif merkezi ile gözleme çizgilerinin kesim noktası gözleme
doğrultusu verir.
Ölçme Bilgisi II Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
7
AÇI ÖLÇME ALET VE EKİPMANLARI Çizgili Açı Ölçme ve Okuma Donatımları


Verniyerli Açı Okuma Düzenleri: eski tip teodolitlerde
kullanılmaktadır.
Çizgili Açı Okuma Düzenleri: En basit okuma mikroskobudur. Çizgi
plağı bir cam levha olup, üzerine tek bir okuma çizgisi çizilmiştir.
Ölçme Bilgisi II Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
8
AÇI ÖLÇME ALET VE EKİPMANLARI Çizgili Açı Ölçme ve Okuma Donatımları

Skalalı Açı Okuma Düzenleri : Mikroskobun çizgi plağı
üzerine bir skala (ince bölümler) çizilmiştir. Skala
bölüm sayılarının artma yönü yatay daire bölümlerinin
artma yönü ile ters doğrultudadır.
Ölçme Bilgisi II Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
9
AÇI ÖLÇME ALET VE EKİPMANLARI Çizgili Açı Ölçme ve Okuma Donatımları

Çakıştırmalı Mikroskop Açı Okuma Düzenleri: Açı okumalarının
presizyonunu artırmak ve bazı alet hatalarından kaçınmak için çift
görüntülü, çakıştırmalı sistem geliştirilmiştir. Wild T2 teodolitine ait
çakıştırmalı okuma mikroskobunun görüş alanı içinde üç okuma
penceresi görülmektedir. Üst penceredeki çizgiler mikrometre
vidası kullanılarak çakıştırılır. Çakıştırma işleminin doğru
yapılabilmesi için okuma mikroskobunun göze çok iyi uydurulması
gerekir.
Ölçme Bilgisi II Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
10
AÇI ÖLÇME ALET VE EKİPMANLARI Çizgili Açı Ölçme ve Okuma Donatımları

Optik Mikrometreli Açı Okuma Düzenleri: Bu mikroskopta yatay
daireden geçip mikroskoba gelen ışınların doğrultusu üzerine
paralel yüzlü bir cam plak konulmuş olup, bu plak bir
mikrometre vidasının döndürülmesi ile çevrilebilmektedir.
Böylelikle bölüm çizgileri yana doğru bir miktar ötelenmektedir.
Bu öteleme miktarı mikrometre vidasının skalasından
okunabilmektedir.
Ölçme Bilgisi II Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
11
AÇI ÖLÇME ALET VE EKİPMANLARI Yatay ve Düşey Açı Kavramları
Düşey doğrultu:
Yeryüzünün
herhangi
bir
noktasındaki
yerçekimi doğrultusudur.
Yatay doğrultu: Herhangi bir
noktada düşey doğrultuya dik
olan doğrultudur.
Yatay düzlem: Düşey doğrultuya
herhangi bir noktada dik olan
düzlemdir.
Düşey düzlem: Herhangi bir
noktada
düşey
doğrultuyu
üzerinde bulunduran düzlemdir.
Yatay açı: İki düşey düzlem
arasında kalan ve yatay bir
düzlem içinde ölçülen açıdır.
Düşey açı: Bir doğrultunun
tanımlanmış belli bir doğrultu ile
düşey düzlemde yaptığı açıdır.
Ölçme Bilgisi II Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
12
AÇI ÖLÇME ALET VE EKİPMANLARI Teodolit Aleti
Açıklanan yatay ve düşey açıları ölçmek için kullanılan
optik mekanik topografya aleti; teodolit olarak adlandırılır.
Teodolit genel olarak; dürbün, açı ölçme ve okuma
donanımı, düzeçler, yatay ve düşey hareket kontrol
donanımı ile tesviye vidalarından oluşur.
Ölçme Bilgisi II Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
13
AÇI ÖLÇME ALET VE EKİPMANLARI Teodolitte Eksenler ve Koşulları
Ölçme Bilgisi II Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
14
AÇI ÖLÇME ALET VE EKİPMANLARI Teodolitte Eksenler ve Koşulları
Bir teodolit; asal eksen, yatay eksen, silindir
düzeç ekseni ve optik (gözleme) eksenlerine
sahiptir. Yatay açıyı ölçmek için dürbün, yatay
durumda konulmuş olan bölümlü dairenin
merkezi üzerinde bulunmalı ve düşey bir eksen
etrafında dönebilmelidir.
Bu bölümlü daireye ‘Yatay daire’ ve eksene
‘Asal eksen’ denir. Farklı yükseklikte bulunan
noktaları gözleyebilmek için dürbün, bir düzlem
içinde kalarak, yatay bir eksen etrafında aşağı
yukarı hareket edebilmektedir.
Bu eksene ‘Muylu eksen’ veya ‘Yatay eksen’
denir. Muylu eksen, düşey açıları ölçmeye
yarayan bölümlü düşey dairenin merkezinden
geçer.
Ölçme Bilgisi II Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
15
AÇI ÖLÇME ALET VE EKİPMANLARI Teodolitte Eksenler ve Koşulları
Ölçme Bilgisi II Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
16
AÇI ÖLÇME ALET VE EKİPMANLARI Teodolit Aletinin Kullanılması (Kurulması)
Yatay ve düşey daireler ile eksenlerin yatay
ve düşey duruma getirilebilmeleri için
küresel ve silindirik düzeçler kullanılır.
‘kaba tesviye’, (küresel düzeç kabarcığının
ortalanması işlemidir. Sehpa ayakları aşağı
yukarı kaldırılıp indirilerek ortalama işlemi
gerçekleştirilir)
ve
‘ince tesviye’ (silindirik düzeç kabarcığının
ortalanması işlemidir. Silindirik düzeç
kabarcığının
ortalanmasında
tesviye
vidalarından yararlanılır) işlemleri yapılır.
Ölçme Bilgisi II Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
17
AÇI ÖLÇME ALET VE EKİPMANLARI Teodolit Aletinin Kullanılması (Kurulması)
Ölçmelere başlamadan önce teodolit ölçme yapılacak ve daha
önceden arazi üzerinde belirlenmiş noktalar (istasyon noktaları)
üzerine getirilmesi ve bu noktalar üzerine merkezlendirilmesi
gerekir.
Merkezlendirme: Teodolit yatay dairesi merkezinin (asal eksenin)
istasyon noktasından geçen düşey doğrultu (çekül doğrultusu)
üzerine getirilmesidir. Bu işlem için çeküllerden yararlanılır. 3 farklı
çekül vardır:
İpli çekül
 Baston çekül
 Optik çekül

Ölçme Bilgisi II Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
18
AÇI ÖLÇME ALET VE EKİPMANLARI Teodolit Aletinin Kullanılması (Kurulması)
Asal eksenin düşey konuma getirilmesine ‘teodolitin tesviyesi’
denir. Bu işlem silindirik düzeç ve tesviye vidaları yardımıyla
yapılır.
Ölçme Bilgisi II Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
19
AÇI ÖLÇME ALET VE EKİPMANLARI Teodolit Aletinin Kullanılması (Kurulması)
Ölçme Bilgisi II Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
20
AÇI ÖLÇME ALET VE EKİPMANLARI Teodolit Aletinin Kullanılması - Dürbünün Göze Uydurulması
Teodolit açı ölçmeye hazır hale getirildikten sonra dürbünün göze
uydurulması gerekir.
Dürbünün Göze Uydurulması: 3 adımda yapılır:
Okülerin göze uydurulması
 Görüntünün netleştirilmesi
 Paralaksın giderilmesi

Paralaks: Görüntünün gözleme çizgileri düzlemine düşmemesi
durumudur. Paralaks var ise görüntü netleştirme vidası ile giderilir.
Ölçme Bilgisi II Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
21
AÇI ÖLÇME ALET VE EKİPMANLARI Teodolit Aletinin Kullanılması – Yatay Açı Ölçümü
Bu işlemlerden sonra gözlenen noktaya;
kaba yöneltme ve ince yöneltme yapılır.
Kaba yöneltme: Dürbünün arpacık ve gez
yardımıyla gözlenen noktaya yöneltilmesidir.
Bu işlem yatay ve düşey genel hareket
bağlama vidaları ile yapılır.
İnce yöneltme: Gözleme çizgilerinin kesim
noktasının
gözlenen
nokta
üzerine
getirilmesidir. İnce yöneltme yatay ve düşey
az hareket vidaları yardımıyla yapılır.
Ölçme Bilgisi II Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
22
AÇI ÖLÇME ALET VE EKİPMANLARI Yatay Açı Ölçüm Yöntemleri
Yatay açılar, duyarlıklı sonuç istenen çalışmalarda
genellikle ışığın kırılması (refraksiyonun) etkisinin en az
olduğu sabah ve akşam saatlerinde ölçülür. Yatay açı
ölçme yöntemleri şöyle sıralanabilir:







Basit açı ölçümü,
İki yarım silsile (iki yarım dizi) yöntemi,
Silsile (dizi) yöntemi,
Tekrarlama (repetisyon) yöntemi,
Kombinasyon yöntemi,
Sektör yöntemi,
Reiterasyon yöntemi’dir.
Ölçme Bilgisi II Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
23
AÇI ÖLÇME ALET VE EKİPMANLARI Teodolit Aletinin Kullanılması – Yatay Açı Ölçümü
Tüm bu işlemlerden sonra yatay açı ölçmelerine
geçilebilir. Poligon açıları, BÖHHBÜY Madde 27 (c)’ye
uygun olarak iki yarım silsile şeklinde ölçülür.
 
1
( 1   2 )
2
İki yarım silsile: Teodolitin I. ve II. durumuyla yapılan açı ölçmesidir. Yatay
açı bölüm dairesinden kaynaklı hataları elimine etmek için yapılır.
Teodolitin 1. Durumu: Ölçme yapan kişiye göre düşey dairenin sol tarafta
kalması durumudur.
Teodolitin 2. Durumu: Ölçme yapan kişiye göre düşey dairenin sağ tarafta
kalması durumudur.
Ölçme Bilgisi II Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
24
AÇI ÖLÇME ALET VE EKİPMANLARI Teodolit Aletinin Kullanılması – Yatay Açı Ölçümü
1
  ( 1   2 )
2


Alet, P noktasına kurulur ve 1. Dürbün durumunda A noktasına
yöneltilerek a1 okuması yapılır. Alet, daha sonra saat ibresi
yönünde döndürülerek, dürbün B noktasına yöneltilir ve b1
okuması yapılır. Bu iki doğrultu arasındaki açı, β1= b1-a1’dir.
Buraya kadar yapılan işlem bir yarım silsiledir. İkinci yarım silsileye
başlamadan önce dürbüne takla attırılarak alet ikinci duruma
getirilir. Dürbün yine saat yönünde döndürülerek A noktasına
yöneltilir ve a2 doğrultu değeri okunur. Alet, daha sonra saat ibresi
yönünde döndürülerek B noktasına bakılır ve b2 doğrultu değeri
okunur. Bu iki doğrultu arasındaki açı, β2 =b2–a2’dir. Bu şekilde
iki yarım silsile açı ölçümü tamamlanmış olur.
Ölçme Bilgisi II Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
25
AÇI ÖLÇME ALET VE EKİPMANLARI Teodolit Aletinin Kullanılması – Yatay Açı Ölçümü
Yatay açı ölçmeleri sırasında;



Her gözlemeden önce teodolitin tesviyesi kontrol
edilmeli, bozulmuşsa yenilenmeli,
Teodolit asal eksen etrafında daima saat yönünde
döndürülmeli,
Gözleme noktaları uzak noktalarda, noktanın üzerinde
düşey tutulan bir jalon, yakın noktalarda ise nokta
üstünde sallandırılan bir çekül ile belirtilmelidir.
Gözlemeler jalon veya çekülün mümkün olduğunca
noktaya yakın alt kısmına yapılmalıdır.
Ölçme Bilgisi II Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
26
AÇI ÖLÇME ALET VE EKİPMANLARI Teodolit Aletinin Kullanılması – Yatay Açı Karnesi
POLİGON YATAY AÇI ÖLÇME VE HESAP ÇİZELGESİ
Ölçme Bilgisi II Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
27
AÇI ÖLÇME ALET VE EKİPMANLARI Teodolit Aletinin Kullanılması – Yatay Açı Karnesi
POLİGON YATAY AÇI ÖLÇME VE HESAP ÇİZELGESİ
Ölçme Bilgisi II Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
28
AÇI ÖLÇME ALET VE EKİPMANLARI Teodolit Aletinin Kullanılması – Yatay Açı Karnesi
POLİGON YATAY AÇI ÖLÇME VE HESAP ÇİZELGESİ (Örnek)
Ölçme Bilgisi II Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
29
AÇI ÖLÇME ALET VE EKİPMANLARI Teodolit Aletinin Kullanılması – Yatay Açı Karnesi
Bir açık poligon dizisi için aşağıda verilen yatay açı ölçme değerleri
elde edilmiştir. Bu değerlere göre 4, 3 ve 2 numaralı poligonlardaki
yatay açı değerlerini hesaplayınız.
Ölçme Bilgisi II Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
30
GELECEK HAFTA:
Arazi Çalışması - 1
İçerik:



Teodolit kullanımı,
Doğrultu ve Yatay Açı Ölçmeleri (iki yarım silsile açı ölçümü)
Açık poligon geçkisi ve hesabı
Ölçme Bilgisi II Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
31
KAYNAKLAR
 Topoğrafya Ders Notları, Doç. Dr. Mehmet Zeki COŞKUN, İstanbul Teknik Üniversitesi İnşaat
Fakültesi Geomatik Müh. Bölümü, Ölçme Tekniği ABD, 2006
 Topoğrafya Ders Notları, Öğr. Gör. Dr. Ufuk ÖZERMAN, İstanbul Teknik Üniversitesi İnşaat
Fakültesi Geomatik Müh. Bölümü, 2012
 Topoğrafya Ders Notları, Yrd. Doç. Dr. Aycan Murat MARANGOZ, Bülent Ecevit Üniversitesi
Müh. Fakültesi Geomatik Müh. Bölümü, Fotogrametri ABD, 2012
 Ölçme Bilgisi Ders Notları, Yrd. Doç. Dr. Hakan BÜYÜKCANGAZ ve Öğr .Gör. Dr. Erkan
YASLIOĞLU
 İnşaat Mühendisleri İçin Ölçme Bilgisi Ders Notları, Doç. Dr. Temel Bayrak, Yrd. Doç. Dr.
İbrahim ASRİ, Gümüşhane, 2011.
 Büyük Ölçekli Harita ve Harita Bilgileri Üretim Yönetmeliği (BÖHHBÜY), 2005.
Ölçme Bilgisi II Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
32

Download Report