-.
F===,,;;:,,"ı;;:"a;;:N~6"Jı; "TİCARET ODASı
Ya:ı,.ınları
SOGUK DEPOLAR
İSTANBUL
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
İSTANBUL TİCARET ODASI
Yayınları
19 7 1
İSTANBUL
HÜSNÜTABİAT MATBAASI
İSTANBUL-1971
ÖN S Ö Z
Bozıüabîlir yiyeceklerin tümü ile, hayvansal ve tarımsal ürünlerin iç ve dış
ticaret yönünden, üretimden tüketime kadar geçen süresinde, Ulusal ya da Uluslar­
arası SOĞUK ZİNCÎRÎ ile «Soğuk Tekniği ve Uygulaması» sös götürmez hir önem
taşımaktadır.
Bilinen konvansyonel bilgilerin dışında kalan «Soğuk Tekniği» özel ve karma­
şık Tek7ioloji - Termodinamik ve Termomekanik
bilgiler çerçevesinde sürekli
bir
simpozyum durumunda, aşırı bir hızla gelişmektedir.
Uluslararası Soğuk Tekniği Enstitüsü (I.I.R. - I.I.F) otoritelerince
belirtildi­
ğine ve bu Enstitü toplantılarına katılan elemanlarımızca yerinde izlendiğine göre,
makine tekniğinin on yıllık gelişmesine eşit bir gelişmenin Soğuk Tekniğinde bir
yılda başa^rüdığı bir gerçektir.
Yapısı bakımmdam. Soğuk Teknğinde, tekil olarak ilerilemiyeceklerini daha 1909
yılında kestiren tüm dünya, mîlletleri, Devletlerarası bir statüye sahip olan ve günü­
müzde sayıları elWye varan bir toplulukda, bu Enstitüye ÜYE DEVLET olarak top­
lanmış olup hiç bir ayrıntı gözetmeden birleşik yardım ve çalışmalarını
sürdürmek­
tedirler.
Memleketimiz bugüne kadar bu Enstitüye Üye Devlet olarak girmemiş bulun­
maktadır. Odamız bu konuda «Türk Soğutma Cemiyeti» ile sürekli olarak birleşik ça­
lışmalar yapmaktadır. Gerek Odamız gerekse adı geçen Cemiyet bu Enstitünün yar­
dımcı üyeleridir.
Memleketimizde «Soğuk Tekniği» konusunda uygulanmakta olan Eğitim. - Öğre­
tim - Uygulama - Depo yapımının sonuçlarının meydana getireceği NEDENLER,
öte­
ki ülkelerin geçerlikte olan I.I.F. - kurallarına dayalı Ulusal ve Uluslararası «Soğuk
Zincir» leriyle bağdaşma olanağından yoksun bulunduğundan, ürünler işleminde bir
ilişki kurma ortamını yok etmektedir.
Bu durumun, bir kaç yıl içerisinde ihracat yönünden olduğu kadar yurt içi yiye­
cek durumunu da tehlikeye düşüreceği noktasında, Türk Soğutma Cemiyetinin Uz­
manları, ısrarla durmaktadırlar.
Durumun önem ve genişliğini kavrayan Odamız, yapısında birleşik çalışmalarda
bulunmak üzere, teknik elemanların da çoğunlukla katıldığı bir «Oda Soğuk Tekniği
İhtisas Komitesi» kurmuş ve üyeleriyle, memleket hizmetindeki yardımlara hazırlan­
maktadır.
Odamız gerek İhtisas Komitesi çalışmaları ve gerekse I.I.F. kongrelerine gön­
derdiği elemanların izlemleriyle aktarılan bilgilere dayanarak. Soğuk Zincirinde çok
özel yeri bulunan «Soğuk Depolar» m günümüzdeki gerçek uygulamalarını
gösteren
1967 yılında Madrid^de yapılan Onikinci I.I.F. Kongre raporlarını 1970 yılında ancak
yaymlanabilen aslından, Türkçeleştirerek Üyelerimize ve ilgili memleket
kuruluşları­
nın faydalarına sunmayı zorunlu görmüştür.
Sumılan hu eser, işleme aktarılarak harcanan çahaların hır sonucudur. Bu ese­
rin hazırlanmasına müsaade eden, Uluslararası Soğuk Tekniği Enstitüsüne (ÎJ.F.J ve
adı geçen Enstitünün Müdürlerinden, Prof. Svend Aage Andersen'e ve yardımcı olan
Türk Soğutma Cemiyetine teşekkür ederiz.
Soğuk Tekniği konusundaki yerimizin
neresi olacağı hu eserden de görüleceği
gihi, memleket ticarî faaliyetlere fayda sağlayahilmek için aşağıdaki hususların çö­
zümlenmesinle
inanmaktayız.
^
Devletimizin, Uluslararası Soğuk Tekniği Enstitüsü'ne
BÎRÎNCÎ Üye Devlet olmasının tezelden sağlanması,
(I.I.B. - î.t.F.)
ELLÎ
0
Odamızın kendisinden maddî ve manevî yardımı esirgemediği ^ıTürk Soğut­
ma Cemiyeti» ile işhirliği yapılarak Eğitim - Öğretim - Üretim - Tüketim Ticaret - Endüstri ve Ulaştırma yönünden. Ulusal ve Uluslararası «SOĞUK
ZÎNCİRλ nin tezelden kurulması.
,@
Bu yolda harcamacak çahalara. Özel ve Kamu sektör farkı gözetmeden
letçe ve devletçe katkıda hulunmanm kaçınılmaz hir zorunluk olduğu
çeğine inanmanın gerektiği.
mil­
ger­
Memleketimiz ve Üyelerinin hizmetinde hulunan Odamız, hu konudaki çağrısına
gösterilecBk ilgilere teşekkür ederek, hu eseri ilgililerin yararına saygı ile suno^r.
İSTANBUL TİCARET ODASI
S O Ğ U T M A DONATIMLARININ OTOMATİKLEŞMESİNİN
DAHA EKONOxMIK OLDUĞU H A K K I N D A DÜŞÜNCELER
G. GANGER
Ecole Superieur de I'Industrie Alimentaire
Budapest (Hungary)
Ö Z E T :
Tüm otomatik çalışma hakkında soğutma donatımlarının
çok parçalı ve karışık olmasına sebep olmaktan başka bir teknik şikâyet
konusu ve sebebi yoktur.
Sıcaklık kontrolları, havanın nem kontrolları, soğutma gücü kontrolları ile kompresörleri çalıştıran ve durduran otomatikleri kapsa^^an oto­
matik kontrol sistemi karışık ve pahalı olduğu halde elektrik harcamım
en küçük seviyeye kadar düşürerek ucuzlatır.
Sonuç olarak tam otomatikleşme çok ender ve seyrek olarak bü­
yük soğuk depolarda görülmekte idi.
Belli bir soğutma donatımı için otomatikleşmenin ekonomik sınırı, o
donatımın belirli olan lokal durum ve şartlarına, örnek olarak satış şart­
larına, ücretlere, genel teknik kudrete, özel meslekî kaliteye ve benzer­
lerine bağıldır.
Kararları etkileyen değeri bulunmayan sayısız ifadeleri yansıtan baş­
ka belli faktörler de vardır. Bunların varlığı nedeni ile otomatikleşme
problemini matematik bir problem gibi çözme imkânı yoktur.
Sayılı olan faktörlere: (yatırım masrafı, kıymetten düşme, bakım,
tutum ve benzerleri gibi) Çoğaltıcı; otomatikleşmenin derecesine göre de
(ücretler, sosyal masraflar ve benzerleri gibi) azaltıcı olarak iki ana gru­
ba bölünebilirler.
Prensip olarak bu gruplardan birincisinin masrafları uygun bir se­
viyeye düşürülebilir, fakat otomatikleşme derecesine bağıl olan faktörün
masrafını indiriminde büyük güçlükler çıkaran
bizzat anlatılması güç
sayısız fonksiyonlar da vardır.
SOĞUK D E P O B Ü Y Ü K L Ü Ğ Ü N Ü N BİR FONKSİYONU
OLARAK YAPI, ÇALIŞMA VE NAKLİYAT MASRAFLARI
W. KAMINSKI
Ministere de I'Industrie Alimentaire
VARŞOVA (Polonya)
Ö Z E T :
1965 yılı için, Varşova soğuk depolar birliği için 31 adet
çok çeşitli maksatla kullanılan soğuk depo için kıyaslamak istatistik ana­
liz yapılmıştır.
Plân ve inşaları düşünülen depoların oturum yüzeyleri 2.117 m^ ile
12.533 m^ arasında değişmektedir. Günde 20 tondan 140 tona kadar dondurabilecek dondurma gücündedirler. Maliyetleri de 26,5 milyondan,
91,9 milyon Zolotiye kadardır.
Depoların işletmelerinde aşağıdaki hususlar hesaba
katılmıştır:
Depolama hacmi, dondurulacak yiyeceklerin miktarı,
ekiplerin bü­
yüklüğü, yapılmış işçiliğin miktarı ve malî düşünceler.
Memleket içi nakliyatla nakliye masraflarının artmasının soğuk de­
poları bir araya toplanmaya doğru etkilediğini (nakliye yolunun uzadı­
ğı bazı hallerde oldukça az sayıda büyük depolarda aynı şekilde etkilen­
mektedir) analiz sırasında görülmüştür.
Aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir :
^
— Hacımları arttıkça (beher birim alan) başına soğuk depo maliyeti
ucuzlamaktadır.
— Ekiplerin sayısı ve ücretler sonucu aynı şekilde etkilenmektedir.
— Depoların kâr ve kazançları yalnız deponun büyüklüğüne değil,
aynı zamanda bulunduğu yerin yükleme ve boşaltma şartlarının
sonucuna bağıldır.
•— Uzun yolculuklar nakliyat sonucunda, büyük depolar nakliyat
masraflarını arttırmaktadır. Bu durumun kontra olarak denge­
lenmesi için, büyük
depoların ekonomik şartlarında örneğin
10.000 tonluk depolar yapılarak inşa v e çalışma masrafları düşü­
rülebilir.
DONMUŞ YİYECEK PAKETLERİNİN S I C A K L I Ğ I
E. EMBLICK
Winter hur — (İSVİÇRE)
Bütün donmuş yiyeceklerin, bir sabit alçak sıcaklıkta depolanmaları
bilinen bir gerçektir.
Herhangi bir sıcaklık yükselmesi belli bir kalite ka3^bına sebep ol­
maktadır. Zaman - Sıcaklık - Tolerans'a uygun olarak Birleşik Amerika'­
da yapılan araştırmalarda bunun, sadece sıcaklık artışının üst üste biri­
ken etkileri olduğu nlaşılmıştır.
(Sütlü) dondurma paketlerinin taşıtla taşıma sırasındaki depolan­
maları sırasında, sıcaklık yükselişinden doğan güçlükler özellik taşırlar.
Birinci sebep, depolama sıcaklığındaki bocalamalardan dondurma,
yeniden Kristallenme etkisine karşı çok hassastır.
İkinci sebep; eğer sıcaklık — 8°C de yükselirse dondurmada yumu­
şama başlar ve bozulur.
Sonuç olarak, bütün donmuş yiyecekler, genellikle gayet iyi kontrol
edilen sabit sıcaklıklarda muhafaza edilirler. Bununla beraber, üretici
ile tüketici arasındaki donmuş yiyecekler Soğuk Zincirinde bir kaç zayıf
halka vardır.
Donmuş yiyecekler, dondurma donatımlarından gönderilmeye, taşı­
maya hazırlandığı sırada, paletli paket istifleriyle, yüklenen döşeme üze­
rinde istifler bozularak dağılabilmektedir. Aynı durum v e sakıncaya girişden sonra depoda da rastlanmaktadır.
Böylece, istiften ayrılarak, donmuş yiyecekler için, genellikle tasar­
lanandan da yüksek sıcaklıktaki çevre havasına yayılırlar. Bu, paketler­
de bir sıcaklık dağıtımının değişmesine sebep olur. Bir donmuş yiyecek
paketindeki sıcaklık, donmuş materyalin sürekli olarak, donmuş muha­
faza depo sıcaklığı ile çevrelenmiş olursa, (Uniform) bir düzende olabilir.
Çevre sıcaklığı değiştikçe, istife göre, bir sıcaklık ortamı meydana
gelir.
Bunun anlamı şudur, paket sıcaklığı adı verilen, paketin içerisinde
herhangi bir noktada ölçülen sıcaklığa bağıl olarak, donmuş ürün ile Çev­
resindeki hava sıcaklığı arasındaki fark yükselir.
Bundan başka, zamanın bir etkisi olarak istifteki her noktada sıcak­
lık, çevresindeki ortam sıcaklığına doğru değişmez bir düzende ilerler.
Fakat, çeşitli noktalardaki sıcaklık yükselmeleri de çok değişken oran­
larda olmaktadır.
Bir istifin merkezindeki sıcaklık değişikliği çok yavaştır, fakat istifin
köşelerinde ve kenarlarında bu değişim çok hızlıdır.
Şekil 1 de bir donmuş ıspanak paketleri istifinde çeşitli noktalarda
hesaplanan zaman süresindeki sıcaklık değişim farkları grafiği çizilmiş­
tir. Burada, — 20°C lik bir donmuş muhafaza deposunda, + 10°C Çevre
havası ile sarılı bir platform üzerine yerleştirilmiş bir yığının merkezin­
de, ilk 30 dakikada pratik bir sıcaklık değişimi olmaz iken, köşelerdeki
sıcaklık, hesaba katılacak bir oranda yükselmektedirler.
ŞEKİL 1 —
— 20° C başlangıç sıcaklığında iken + 10° C lık Çevre havası ile ola­
rak yerleştirilmiş, donmuş Ispanak paketlerinden bir istif yığının
çeşitli noktalarındaki sıcaklıklar.
İstifin boyutu: 80 x 120 x 100 cm.
a, Köşeler
b, Kenarlar
c, Yüzeyler
d, Yüzeyden 1 cm, aşağısı
e, Merkez
î s t i f y ı ğ ı n ı n ı n en üst k a t ı n d a 1 c m d e r i n l i k t e b i l e , ç o k d i k k a t
bir sıcaklık yükselmesi
görülmüştür.
çekici
Şurasını unutmamalıdır ki, yüzeyde bir santimetrelik, bir kalınlık
katı, 8 0 x 1 2 0 x 1 0 0 cm. boyutundaki bir istifin toplam hacminin 6% sini
kapsar. Bir soğuk depoda ölçülen sıcaklıklar da bu teorik değerlerle gü­
zelce kabul edilebilir (1).
Donmuş yiyecekler bir soğutulmuş taşıtlar ya da konteynenlerle ta­
şınırlar iken, yük ile duvarlar arasındaki hava sıcaklığının yükselmesi
çoğunlukla sakınılmaz bir olaydır.
Böyle bir durumda, yükün sıcaklığının yükselmesi, yukarıda göste­
rilen, tek yığın örneğinin tıpkısıdır.
Yükü soğutmak için gerekli soğutma sistemi gücünde, bir azaltma
düşüncesiyle, belli bir kabul edilebilir bir sıcaklık yükselişi, kullanıla­
bilir ( 2 ) .
Bu durumda, soğutma gücü sadece yükün dış bölümleri sıcaklığın­
dan bozulabilir, yük merkezinde ise sıcaklık, yaklaşık olarak sabit kalır.
Donmuş yiyeceklerin çeşitli işlem sürelerinde, bir sıcaklık
dalga­
lanmasından sakınmak için, sıcaklık sadece hafifçe ve sürekli bir yükse­
lişe göre düzenlenmelidir (3).
j
f
i
i
-fO
1
/
-15
'20
18
24
-.r
ŞEKİL 2 —
Başlangıç sıcaklığı — 20°C ve konduğu
yer hava ortamı -} 10°C
iken, bir dondurma paketinin tipik noktalarındaki sıcaklıklar.
Paketin Boyutu: 2 0 x 9 x 4 c m .
a, Köşeler
b, Kenarlar
e, Yüzey
d, Merkez
Donmuş yiyecek paketleri müşteriye ulaşmadan önce, bir soğuk vit­
rinde depolanır (saklanır).
Burada soğuk zincirlerinin bir başka zayıf halkası başlar, bu da, mo­
dern soğutma vitrinlerinde don çözme (defrost) işleminin, don'la kaplı
evaporatörlerde (soğutucu) ve donmuş yiyecek paketlerinin üzerinden do­
laştırılan sıcak hava ile yapılması olayıdır.
İstifteki paketlerle kıyaslanırsa,
karşı daha çok hassastır.
tek bir paket
sıcaklık değişimine
Şekil 2 de + 10°C lık ortalama yerleştirilmiş tek bir dondurma pa­
ketinin muhtelif noktalarında hesaplanmış sıcaklıkları göstermektedir.
Federal institute of Technology (Switzerland) tarafından yapılmış
bazı ölçmeler ve sonuçları Şekil 3 de görülmektedir.
y
-f 5
/
/
/
/
y
O
i
-5-
1
/
/
/
/
-10
-15
I
^^"•"^•^
-20
-25
^ c/on çoc um u
'1
0.5
ŞEKİL 3 —
1
SSâ^f
Bir açık donmuş yiyecek soğuk vitrininde sıcakhğm gelişmesi.
•— İçeri giren hava
— Dışarı çıkan hava
— Donmuş yiyecek paket yüzeyi
Donmuş yiyecek paketi yüzeyinin sıcaklığı, don çözme (Defrost) sü­
resinde — 6°C da kadar yükselir ve böylece bir vitrinde günde birkaç kez
don çözme işlemi yapılırsa, donmuş yiyecek ya da donmuş ürünü kalite­
sini düşürecek bazı değişiklikler olur.
REFERANSLAR :
(1)
(2)
(3)
EMBLÎK, ED.: Die Berechnung des Temperaturfelds in einem Rechtkant
und ihre Anwendung auf gefrorene Lebensmittel», Kaltetechnik, 18, (1966)
P. 105.
BEARPARK, G., WIGNALL, J., EAMES. T.A. ve WRIGHT, D.A., «Comperative static tests of various refrigeration systems o n a 12 T o n insulated rail
Container» IIR A n n e x e 1966 — 4, PP 177 - 191
PERET, R.: Kalteanwendung im Zusammenhang mit der neuen Glacefabrik
in Goldach» Kâlte-und Klima Rundschau 4 (1966) p. 129
M İ M A R Î DURUMU Y A L I T M A V E Ç A L I Ş M A K O N U L A R I N A
VERİLEN ÖZEL BİR ÖNEMLE, SOĞUK D E P O L A R I N
PROJELENMESİ VE Y A P I M L A R I N D A , P O L O N Y A ' D A
M E Y D A N A GETİRİLEN YENİ GELİŞMELER
H. K. MOCZÜLSKA
WARSAW (Polonya)
Polonya'da bozulabilir yiyecekler için dondurma ve soğuk muhafaza
depoları olarak satış yerleri için çok maksatlı soğuk depo tipleri uygu­
lanmaktadır.
Bu tip soğuk depoların kapasiteleri ürünlerin aynı zamanda depolan­
mış oldukları şartlarda 5000 ile 16.000 ton arasındadır. Bu depolar gün­
de 60 - 1000 ton et donduracak güçte derin ve ani universal dondurucu­
larla donatılmışlardır. Bundan başka bu depolarda 10 - 20 ton gün gü­
cünde yumurta soğutucuları vardır. Çok maksatlı - soğuk depolarda ürün­
lerin çeşitlerine göre işlemlerinin ayırımı aşağıda görülmektedir:
— Et, kümes hayvanları
meyve ve saire
— Balık
— Yumurta, yağ vesaire
— (Depolama sıcaklığı)
nem en az 50 yüzde
— (Depolama sıcaklığı)
nem en az 50 yüzde
— (Depolama sıcaklığı)
0—30. yüzde
—25C°
—25C°
±0°C
Soğuk depoların genişletilmesi ve yenilenmesinde en uygun proje ve
donatımla, yapı sistemi üzerinde geliştirilmiş, yoğun araştırmaların ya­
pılması istekleri hızla artmıştır.
Bu araştırmalarla, soğuk depolarda önemli rol oynayan donatıma, uy­
gun materyal ve yapı ve bunların fonksiyonları ile koordine edilmiş mi­
marî projelerinin düzenlenmesi sağlamak isteniyordu. Bu isteğin so­
nucu başarılmıştır. Tek katlı soğuk depoların mimarî ve yapıları bakı­
mından bu araştırmalar sonucu elde edilen fennî bilgiler 1960 yılmdanberi tek katlı soğuk depoların yapımında bir prensip olarak kabul edilmiş
ve bu uygulamaya elverişli düşmeyen bazı hususlar için yeni çözüm yol­
ları kabul edilmiştir.
Deney ve araştırmaların getirdiği bilgi temellerine göre Polonya'da
yeni tek katlı soğuk depoların yapımına 1960 - 1964 yıllarında başlanan
depo yapımları çeşitli projeler kullanılarak daha faydalı, daha yeterli ve
verimli birer depo olarak 1961 - 1965 yıllarında tamamlanmıştır.
Bu depoların proje ve plânlarda odalar arasındaki koridorlar, çok kı­
sa tutulm^uş, aynı zamanda da hava soğutucuları ile onları besleyen so­
ğutma suyu dolaşım boruları, atmosferik soğutma kulesinden gelen su
borularını da kapsamak üzere öteki soğutma üniteleri arasındaki uzaklık
yapılabilen maximum kısalığa indirilmiştir.
Etkili olan yeni projelerdeki donatım özellikleri aşağıda gösterilmek­
tedir :
— Yapı içi taşıt ulaştırma geçit ve koridorlarının sadeleştirilmesi v e
kısa tutulması,
— Demiryolu ve kamyon boşaltma rampalarından dondurma odaları­
na kolayca geçilebilir geçit ve yollar yapılmıştır.
— Soğuk üreten ve dağıtan cihazlarla bunların donanımları (odalar­
da olduğu gibi) donatımın her hangi bir noktasında yeterli ve tam
istenen soğutmayı en yüksek verimde vermesi ve bu verimi bozmıyacak durumda olmaları, depo içerisinde ulaşım, istifleme gibi
işlemlerin yapılmasını tıkamıyacak ve dondurmıyacak yükseklik­
lerde donatılmaları sağlanmıştır.
—.Soğuk depo binasının yapısı, değiştirilebilir parça parça yapılmış
bölmelerden meydana getirilmiştir.
Depo yapım plânının iki paralel platform arasında tam yalıtılmış kü­
bik bir blok olması kabul edilmiş bir prensiptir (Şekil: 1). Bu blokda bir
âni derin dondurucu bölme ile bir miktar soğuk oda bölmeleri bulunur.
Odalar doğrudan doğruya demir yolu platformuna bir zincirin hal­
kası gibi kenetli kamyon platformları ile yalıtılmış taşıt koridorları ile
bağlantılı olup; bu koridorlar aynı zamanda yiyeceklerin derin - âni don­
durma odalarından, soğuk depolama odalarına ulaşımlarını da sağlamak­
tadır.
Yapının genişliği 30 dan 60 metreye kadar tesbit edilmiştir.
Yapının uzunluğu (bölmelerin uzunluğu değil) her yüklenecek yükün
depolanmasını güvenle sağlayacak sonuçtadır. Bu durumda bölme sayısı
arttırılması gerekdikçe bunlar bina uzunluğuna eklenmektedir.
Dondurma odalarının boyutları 1000 ile 2000 metrekare olarak sınır­
lanmıştır.
Soğutma üniteleri ile geri kalan teknik cihazlar ve donatımları tam
taşıt koridorları üzerinde bir kata yerleştirilmiştir.
Soğuk depo yapısının çatısı iki yöne eğimlidir. Yağmur suları bina­
nın dış tarafından akıtılmaktadır. Yiyecek yükleri palet üzerinde kısmen
istif olarak, etler yığın olarak depolanmaktadır.
Depo yüksekliği 7 metreye kadardır. Depo içi ulaşım v e taşıma, akü
ile çalışan istifleme makineli taşıtları ile yapılmaktadır.
Odaların soğutulma işlemi, hava soğutucuları ile oda boşluğu arasın­
da cebrî hava dolaşımı ile yapılmaktadır.
Soğuk odaya hava sabit hava veren kanallarla tavan altında bir hava
ceketi yapacak şekilde dağıtılmaktadır.
€0
0^
3, tâpf/r7^
- 2 5*
Aro^/'c^o^u,
4
16.0'
60
0
m
ŞEKİL
Hava soğutucuları soğutma makinelerine kabil olduğu kadar yakın
olan, her biri, bir soğutucu olarak (6 veya 7,5 metrelik) yalıtılmış teknik
bölmelere yerleştirilmiştir. Özellikle her biri soğuk oda işlerini v e kar­
şılıklı olarak kendilerinde yapılacak işlemleri aksatmamak için ilgili bu­
lundukları soğuk odanın cephesine müstakil olarak yerleştirilen bu
teknik bölmelerde iki veya daha çok soğutucu ünite (evaporator) bulun­
maktadır.
Bu çözüm tarzı bütün bölüm ve bölmelerin yenilenebilmesi v e genişletilebilmesini güven altına almaktadır. Bu düzende soğuk depoda deği­
şebilir, üç ana bölüm bulunmaktadır.
Bunlar da, ani - derin dondurucu, —25 C'^ lık soğuk odalar v e + O C°
lik soğuk odalar bölümleridir.
(Not : Buradaki «bölüm» sözcükleri yerine «dilim» sdzcüğü kullanı­
lırsa daha iyi anlaşılmış olacaktır).
Zemin donmasından korumak için elektrikle ısıtılan
ları donanmaktadır.
döşeme plâka­
Y A P I VE GEREÇLER :
Yazarın bu yazıda sonuçlarını anlattığı araştırmalar ve projelerin bir
sonucu olarak, çeşitli dallardaki uzmanlarla yapılan birleşik çalışmalar iki
ana çözüm yolu bulunmuş ve uygulanmıştır. (Isı yalıtkanlarının döşenmesindeki prensip ve metotların başlangıç noktası, tanımladığımız ve an­
lattığımız düzen ve yapı şeklidir).
TİP — I. Dikmeler üzerinde desteklenmiş çatılı, dar aralıklı yapı­
lar. Termik yalıtkan katlar destekli yapının iç tarafına konmuştur.
TİP — I L Dikmeler üzerinde desteklenmiş çatılı, geniş aralıklı ya­
pılar. Termik yalıtkan katları destekli yapının dış tarafına konmuştur.
Burada yazılı yapılar, yine bu yazıda belirtilmiş olan genel şartlara
uygun olan aynı büyüklükte ve aynı şartlardaki soğuk depoların birleşti­
rilmesinde tek tip olmasında kullanılmıştır.
Her iki tip yapıda da, teknik cihazlar (soğutucu donatım) âni - derin
dondurucu ile taşıma koridorunun tam üzerinde bir kat yapılarak yerleş­
tirilmiştir.
(Yapım sırasında takviyeli betonla, yapının içerisinde inşa edilen) bu
bölümler, ana soğuk depo yapısından müstakil, ayrı birer yapıdır.
ŞEKİL — 2
— 17 —
Bundan başka, yapı problemlerinin çözümünün kıyaslamasını etkile­
mediği için soğuk depo çatısı, döşemesi, plâtformların yapısı, taşıma ko­
ridoru üzerindeki çatı ve âni dondurcunun yapısı bu yazıda ele alınma­
mıştır.
«TİP I» Y A P I S I :
Bu tipte depo binasının gövde yapısı iskelet tipindedir. 7,5 ile 9.0
metre aralıklı çelik dikmelerle desteklenen yapı (Şekil : 2) yapı 9 metre
aralıklarla çok kirişli çelik çatı tabanları ile desteklenmektedir.
Çelik çatı kirişlerinin destekleme düzeni 7,5 metre uzunlukta, 3 met­
re aralıklarla konan desteklerle yapılmaktadır (Şekil : 3).
Çatı tabanları ile desteklerin yüksekliği, soğuk depo donatımına uy­
durulmuş olarak 0.50 metredir.
Kuvvetlendirilmiş beton posta kaplamaları çatı tabana kiriş destek­
lerinin üzerine yerleştirilmekte ve alt tarafına bir seri delik delinerek
alüminyum kaplanmaktadır.
ŞEKÎL 3 — Çatının ayrıntılı şartları
1 — Alüminyum kaplama. 2 — Hava Ceketi (kılıfı). 3 — Çelik, çatı ta­
ban desteği. 4 — Çelik kiriş. 5 — Takviyeli beton plâka. 6 — Styro
köpüğü. 7 — Mantar levha. 8 — Buhar geçirtmez yalıtkan. 9 — Çelik
telli beton. 10 — Su geçirmez yalıtkan.
Bu şekilde bir kaplanma sonucunda çatı altında hava ceketinden bir
boşluk yapılmış olmaktadır. Termik yalıtkan, tavan - çatının takviyeli
beton kaplamaları üzerine yerleştirilmektedir. ^
Dikeyine konan termik yalıtkanlar ise, takviyeli betondan yapılmış
dış duvar posta kaplamalarının üzerine yerleştirilmektedir (Şekil : 4 ) .
ŞEKİL 4 — Dış duvarın
ayrıntıları
1 — Dikme. 2 — ÇeJik gergi oku. 3 — Takviyeli beton; posta; kapla­
ması. 4 — Styro köpüğü. 5 — Buhar geçirtmez yalıtkan. 6 — Takviye­
li beton; posta; kaplaması. 7 — Beton, duvar, dikmeleri
Dış duvar, dörder metre yükseklikte ve her biri müstakil olarak so­
ğuk depo yapısına dış taraftan (forme) şekilli iliştirme parçalı kornişler­
le bağlantılı takviyeli beton posta kaplamalarından meydana gelir. Yalnız
bu kaplamalar yüksekliklerinin yrısı, dış duvar kornişlerin üst seviyesin­
de soğuk depo dikmelerine, çelik çubuk bağlantılarla tutturulmaktadır. Isı
kaybını azaltm^ak için dikmeler (soğuk odalara ortasına koyma sisteminin
tersine olarak) bütün yükseklikleri boyunca yalıtılarak dış duvarlara yer­
leştirilmektedir. Oda tarafındaki termik yalıtkanlar ve oda ile iç duvar­
lar arasını korumak için;
1-1,5 metrelik beton etek kaplamalar dizisi kullanılmaktadır.
Bu
etek kaplamalar dizisi çelikten üçgen makaslı posta kirişi üzerine tesbit
edilirler. Termik yalıtkan olarak 24/30 kg. m^ özgül ağırlığında polystyren
köpüğü kullanılmıştır.
Yalıtkanlar 1 - 1,5 metrelik «buhar durdurucu» ince yalıtkan tabaka
üzerine yerleştirilmektedir.
Tavan - çatı üzerindeki (80°C üzerindeki sıcaklığa dayanıklılık
özelliğindeki) polystyren köpüğü, mantar plâkalarla korunmaktadır.
Bütün bunlar çatıyı örtme ödevini yapmaktadır.
Prefabrike elemanları depo yapısının inşasında yerlerine yerleştir­
mek, kaldırmak için kullanılacak gezici vincin kaldırma gücü üç tondur.
Soğuk depo yapımında yapı elemanları donatılıp yapı tamamlandıkça^
çelik elemanlar (aşınmaya karşı korumak için) boyanmakta, beton plâka­
lar ise subye boyalar ile boyanmaktadır.
Çatı kaplamakta .kullanılan termik yalıtkan ve «Buhar durdurucu»
sistem malzemesi ve elemanları, yapı yerine taşınmakta ve orada yerleş­
tirilmektedir.
Yalnız yalıtkanları yerleştirmek, boyamada kullanılmakta olan iskele­
ler sökülür takılır cinstendir.
= «TİP I» SOĞUK DEPO YAPIMINDA KULLANILAN
PREFABRİK ELEMANLARIN ÖZELLİKLERİ =
Malzemelerin
ağırlığı
Gerekli malzeme
miktarı
Parça^
1
2
3
4
5
Elemanlarm
tammlanması
Dikmeler (Pillars)
Çatı tabam (Girder)
Kiriş destek bağlantıları
(Truss Purlin)
Çatı örtüsü (Roof Board)
Dışduvar kaplaması
(Outer wall slab)
İçduvar çatı postası
çubukları (inner wall
spandrel)
İçduvar Kaplaması
(inner wall slab)
T o p l a m
Çelik
Kg/m2
m3/m2
Çelik
Kg/m2
6.80
5.33
9.15
—.—
—
7.00
5.30
9.20
—.—.—.-
3.85
0.046
3.85
110-40
114.25
7.93
0.172
7.93
402.25
410.18
16.70
—.—
16.70
1.60
78.40
80.00
51.58
591.05
642.63
16.70
Beton
—
1.58
0.035
51.34
0.253
Beton
Kg/m2
Toplam
Kg/m2
7.00
5.30
9.20
Yukarıda gösterilen özelliklerde, termik ve buhar yalıtımında kulla­
nılan elemanlarla, çatıya kaplanan alüminyum kafes levha gibi elemanla­
rın ağırlık ve gerekli miktarları kıyaslanmak üzere gösterilmemiştir.
Her iki tip yapıda aynı miktarda ve ayni özellikte olarak kullanılan
bu elemanlar, yapmakta olduğumuz kıyaslamayı etkilememektedir.
«TİP II» Y A P I S I :
Bu deponun yapısı iskelet yapı tipindedir.
Takviyeli beton dikmeler 6/30 metre aralıklıdır (Şekil : 5 ) .
^ ^ n i } / 7
^&^&rn€,
/fc.5f{f
Çelik kirişler gergisi 30 metre aralıklıdır. Kiriş destekleri bağlantı
donatımı evvelce anlatıldığı gibi serbest flençler üzerine oturtulmuş ola­
rak 6 metre uzunlukta v e 1 metre aralıklarla donatılır. Bağlantı (Dikme-
ŞEKÎL 6 — Çatının ayırmtıları
1 — Su geçirmez yalıtkan. 2 — Takviyeli beton kaplama. 3 — Çelik kiriş
destek. 4 — Buhar geçirtmez yalıtkan. 5 — Styro köpüğü (izolasyon).
6 — Çimento - Asbestos panolar. 7 — Çelik çatı tabanı desteği. 8 —
lerinin) yüksekliği soğutma donatımmm
yerleştirilmesine uygun olarak,
1 metre yüksekliktedir.
Alüminyum kafesli kaplama (Şekil : 6) çatı kiriş dikmeleri postaları­
nın altına tesbit edilmektedir.
Çatı kiriş postaları üzerine, termik yalıtımı da sağlayan asbestoslu beton panolar yerleştirilir.
Takviyeli beton posta kaplamalar (1,5 dan 6 metreye kadar) çatı ta­
ban kirişi desteklerinin destek flençleri üzerine yerleştirilerek çatı kap­
lanmaktadır.
Dış duvarlar perde tipinde olup, rüzgâr destek askıları ile; soğuk depo
iskelet yapısına bitişik olarak yapılmış, çelik yapıdır, dış duvarlar; dik­
me sıralarına paralel olarak, termik yalıtkanın (izolasyonun) dış tarafına
yerleştirilen rüzgâr destek askılarının yerleştirilmesiyle meydana gelmek­
tedir (oda içi merkez dikmeleri de yalıtılmışlardır).
Dış duvarın rüzgâr destek askıları ile, çelik iskelet arasına bir tabaka
çimento kaplama (Şekil : 7) yapılmaktadır.
Odanın içi
Dış duvar
ayrıntıları
Odaların iç taraflarındaki yalıtkanları korumak maksadiyle çelikten
üçgen makaslı posta kirişleri üzerine 1 - 1,5 metrelik takviyeli beton etek
kaplama dizileri yapılmıştır.
Duvar ve tavan yalıtkanları « S T Y R O K ö p ü ğ ü » nden yapılmış v e des­
tekli yapı içerisine yerleştirilir. Termik ve buhar durdurucu yalıtkanlar
«Tip I» yapısında tanımlanan uygulamanın tıpkısı olarak yapılır.
Yalnız buradaki tek fark çatı arası havalandırmanın yalıtkan yüzey
sıcaklığını azalttığından, birinci Tip de tavan üzerine döşenen « S T Y R O
Köpüğünü» korumak için mantar plâka döşenmemekte olmasıdır.
Soğuk depo yapımının tüm yapısının inşası «Tip I » de anlatıldığı gibisir.
«TİP 11» SOĞUK DEPO YAPIMINDA KULLANILAN
PREFABRİKE ELEMANLARIN ÖZELLİKLERİ
Gerekli malzeme
miktayı
Parça
1
2
3
4
5
6
7
8
Elemanların
tanımlanması
Çelik
Kg/mZ
Dikmeler (Pillar)
Kirişler (Truss)
Kiriş destek bağlantıları
(Truss Purlin)
Çatı örtüsü (Roof Board)
(Wind Brace) (Rüzgârlık)
İçduvar çatı postası
çubukları (Inner wall
spandrel beam)
İçduvar kaplaması
(inner wall slab)
Dışduvar kaplama boya­
sı (*) (outer wall
plaster)
P
0
p 1a m
1.54
28.20
8.40
Malzemelerin
ağırlığı
Beton
m3/m2
Çelik
Kg-/m2
Beton
Kg/m2
Toplam
Kg/m2
.—_—
1.54
28.20
53.20
54.74
28.20
8.40
5.74
8.40
—_—
127.20
8.40
132.94
8.40
12.80
—_—.
12.80
2.60
78.40
80.00
0,053
5.74
8.40
—.—
12.80
0.035
1.58
0.030
—_—
1.00
0.131
1.50
57.00
58.50
67.66
0.131
68.18
315.80
389.98
T A N I M L A N A N İKİ TÎP Y A P I A R A S I N D A K İ K I Y A S L A M A :
Tanımlanan her iki tip yapının da kendilerine göre, fayda ve sakın­
caları vardır.
Bunlardan en önemlileri aşağıda
verilmiştir.
YALITKANLARIN SIZDIRMAZLIĞI :
«TÎP I» — Çatının termik yalıtımı yapısında yapı ile ilgili hiç bir
delik yoktm-.
Yalıtkan panolarını dış duvara tesbit eden çelik bağlantı donatımı ve
dış duvarı dikmelere bağlayan çelik iskelet yapısının bağlantı çubukları
duvar yalıtkanın içinden geçmektedir.
Don çözme (defrost) işleminde döşemenin elektrikle ısıtma gücü ve
masraflarını arttıran, oldukça çok sayıda yalıtılmamış çelik dikme, döşe­
me yalıtkanın içinden geçmektedir.
« T İ P II» de — Termik yalıtkanları, kiriş desteklerine tesbit edilebil­
mek için delinmektedir. Bu bakımdan bu delinen postaların yeniden yalı­
tılması gerekmektedir.
Çatıya yerleştirilen yalıtkan katları — sonradan kiriş destek bağlantı(*)
8 sayılı parça elemanları prefabrike olmayıp, yapı yerinde mekanik cihaz­
larla yapıldığından kaplama boyaları yerinde yapılmaktadır.
Bu, yalnız iki tip yapının kıyaslanabilmesi için gösterildi.
larmın muhtemel gerilimle şekil değiştirmelerinden
sakatlanmamaları
için; özellikle çok dikkat edilerek yerleştirilmelidir.
Dış duvarların yalıtkanlarında delik yoktur. Yalnız bir dikme dizisin­
de döşemeye delik açılmıştır, bu bakımdan döşemeyi ısıtmak için elektrik
gücünü v e masrafını arttırmak gerekli değildir.
«TİP II» yapı iskeletinin dış tarafında, üzerine yalıtkan döşenmesinde
ve eğik olan çatı uçlarında kenarlarının çatı yalıtkanına ek olarak man­
tar plâka donatılmasından ötürü, %18,6 daha fazla Termik yalıtım ve
Buhar - durdurucu malzemesi kullanılmasını istemektedir.
Y A P I A Ğ I R L I Ğ I V E GEREKLİ M A L Z E M E :
Yukarıda kıyaslamak özellikleri uygun olarak verilen yapı ağırlığı
«TİP I » de; 642.63 K g . / m ' iken «TÎP II» de %41 daha hafif olarak 383,98
Kg./m^ dir.
(Bir kıyaslama yapabilmek için 1960 - 1964 arasında Polonya'da yapı­
lan tek katlı bir eski sistem soğuk deponun ağırlığı 1391 Kg./m^ olduğunu
hatırlatmak isteriz.)
Yapıda gerekh çelik ihtiyacı «TİP II» de % 30 daha fazladır. (Bu ar­
tışın başlıca sebebi 30 metrelik çelik gergi kirişleridir.)
Buna karşılık % 48 daha az beton harcanmaktadır.
Bundan başk^ yukarıdaki kıyaslama sadece zemin üzerindeki yapı
gövdesi üzerine yapılmıştır.
Temel gibi göz önünde bulundurulması ve dikkate alınması bu gibi
yapılarda şart olduğundan, kıyaslamayı etkilemediğinden yazımızda bahis
konusu edilmemiştir.
(NOT : İleride uygun bir zamanda soğuk depo temelleri hakkında bil­
gi verecek yazılarımız da sunulacaktır. İ.T.O. v e T.S.C.)
« T Î P I » yapısında, dikmeler için daha çok sayıda temel yapımı gerek­
mektedir. Bunun sonucu olarak da harcanan çeliğe uygun olarak bu ya­
pının toplam ağırlığı artmaktadır.
« T Î P II» yapısında ise, (Çelik rüzgâr destek çubukları ile) yapı döşe­
mesini tesbit edilebilen panolardan meydana gelen dış duvarların hafif
olması nedeniyle, yalnız dikmelerin kendi ağırlıklarını taşıması için temel
yapılmaktadır.
Y A P I YERÎNDEKÎ Ç A L I Ş M A L A R :
Her iki tip yapı sistemi prefabrike elemanlar esası üzerine kurulmuş­
tur. B u elemanlar (Çelik yapı iskeleti, beton kaplamalar, yalıtkan panoları
ve benzerleri) sabit prefabrika işlemi yapan atölyelerde hazırlandıktan
sonra yapı yerine gönderilip donatılmaktadır.
Yapı inşa cihazları ve gezici plâtformlu vinçleri kullanılarak inşa
edilmektedir.
«TÎP I » yapıda, temelin hazırlanması için açılacak temel çukurlarının
kazı işlemi daha çoktur.
Çatıların yapımı sayıları arttıkça (küçük de olsalar), fabrikasyonları
ve yerinde donatılmaları için daha çok işçilik harcanmasını gerektirmek­
tedir.
Dış duvarların yapımı da, panoların kornişlerinin birleştirilmesinde
kullanılan birleştirici çimentonun donmasını beklemek gibi zorunlu ve
sakımlamaz duraklamalardan ötürü oldukça zaman almaktadır. Bu sebep­
ten ötürü, «TİP II» yapımı daha kısa bir sürede tamamlanabilmektedir.
Bu bakımdan yeniden kurulacak daha elverişli bir yapılış (inşa) or­
ganizasyonu ile daha çok elverişli olacağından bu hususta çalışmalar ya­
pılmaktadır.
Yapının ilk basamağında, soğuk deponun (dış duvarların rüzgâr des­
tek çubukları, dikmeler, kirişler gibi) komple takviye edici yapısı ile çatı
donatımı tam donatılarak yapı iskeleti meydana getirilir v e böylece yapı­
nın iç tarafı dış atmosferik hava şartlarına karşı korunulmuş olmaktadır.
Yapının ikinci basamağında ise; gerekli ustalıkta işçilik ve dış hava
şartlarının, kötü etkiler yapmasını önlemek için, içerinin müsaadesi nisbetinde özel iklim şartları hazırlandıktan sonra yalıtma üniteleri donatı­
larak yalıtma yapısı tamamlanır.
«TÎP I» yapısının inşaasmda. Tavan - Çatının çelik yapı iskeleti üze­
rine dışarıdan termik yalıtkanın döşenme işlemi biraz karışık ve dış hava
şartlarına bağlıdır.
Çatı v e döşenen termik yalıtkanlar ve «Buhar - durdurucu» sistemle­
rinin, uzun süre dayanmaları bunların ancak ve özellikle iyi iklim şartla­
rında ve özel örtüler altında yerleştirilmelerine bağlıdır.
Bu örtüler fiatları bakımından çok pahalı olduğu gibi sadece yapıyı
yağmurdan korurlarsa da, yalıtkanların havanın nemi ile kaplanmasına
karşı tam koruyamadıklarından yetersiz ve uygun değildirler.
Özellikle prefabrike elemanların uygulanmasında malzeme nakliyatı,
yapı şantiye masraflarını dolayisiyle yapı maliyetini etkilemektedir.
«TÎP II» yapısı, hafif elemanlardan (örneğin dış duvar rüzgâr destek
çubukları, veya çatı kirişleri gibi inşaat yerinde birleştirilen elemanlar)
meydana geldiğinden, nakliyata daha uygun ve maliyeti daha da azaltı­
cıdır.
«TÎP I » yapısındaki oldukça fazla sayıdaki ağır kaplamaların taşın­
maları, maliyet fiyatını ciddi surette arttırmaktadır.
S O Ğ U K D E P O L A R I N ÎŞLETME V E B A K I M T U T U M L A R I :
«TÎP I» yapılarda soğuk depoların içerisine yerleşmiş bulunan v e %3
yer kaplayan dikmeler, depolama alanını azaltmaktadır. Buna ek olarak,
palet üzerinde veya konteynerler içinde depolama uygulandığı zaman;
gerek palet ve gerekse konteyner boyutlarının, dikmeler tarafından sınır­
lanan alanların boşluk dilimlerine her zaman uygun düşmediğinden; de­
polama alanının azalması daha da artmaktadır.
Bu durumda göz önünde tutularak depo soğuk odaları içerisinde kul­
lanılamayan alan yaklaşık bir değerle % 6 olarak hesaplanmıştır.
Odaların iç dikmelerinden, üzerlerine donatılacak takviyeli raf kat­
ları ile etlerin istifleme depolanmasında ve yahut rafa uygun ürün par­
çalarının istiflenmesinde yararlanılabilir. (Raflar, küçük sepetler içinde
bulunan veya çabuk dondurulabilen ürünlerin depolanmasına uygun ol­
malıdır. Bu rafların sakıncaları depo alanını oldukça azaltmaktadır.) «TÎP
II» depo yapılarında ise, dikmelerin sınırlayarak azalttığı depolama alanı
sadece %1 dir.
«TÎP I» yapıda dikmelerin sınırladığı alanda, istifleme makinelerinin
kullanılmasını güçleştirmekte, bunun sonucu olarak da depo soğuk oda
içerisinde taşıma ve istifleme zorlaşmaktadır.
«TÎP II» yapısındaki soğuk mahaller, 7 metre yüksekliğe kadar (bu
istifleme makinelerinin kaldırabildiği, sınırlı en büyük yüksekliktir), te­
orik olarak % 100 kullanılmaktadır.
Îki tip deponun kıyaslanmasında; çatı sırtı açısından ötürü; aynı de­
po yüksekliğinde ve aynı yük metrekaresinde, «TÎP I» yapısı soğuk oda­
lar hacmi % 11 daha büyüktür.
«TÎP II» soğuk depo yapısında, takviyeli yapının bakım tutumu çok
basit olduğundan depo işletmesinden bağımsız olmakla soğuk deponun
çalışmasını etkilememektedir.
Yapı içerisindeki takviyeli beton dikmeler sürekli bir bakım tutumu
gerektirmezler.
Çelik yapı iskeleti açık havadan aşınmaması için antikorozif boya ile
zaman .zaman boyanırlar.
Çatının, tamirinde zamanla bakım tutum esnasında olabilecek sakat­
lanmalar tavanların yalıtkan düzenini bozamazlar. Eğer tavan yalıtkanla­
rında hava şartlarından ötürü tamirini gerektirecek bir olay meydana ge­
lirse (yalıtma bölümündeki yazımızdaki işlem izlenerek) tamir edilebil­
mektedir.
«TÎP I» soğuk depo yapısında, çatı tabanları ile çelik dikmelerin ba­
kım tutumları, tamiri yapılacak yere düşen soğutma odasının işletmeden
çıkartmakla yapılır.
Yalıtkanların sakatlanmadan ileri gelecek kaçaklarını çatı cidarından
izlemek ve tesbit etmek çok zordur, bu bakımdan çatılarda yapılacak ba­
kım tutumları; özel örtü veya fayda sağlayacak şartlarla, yapılmalıdır.
Yapısının çelik harcamım çoğaltmasına rağmen tek katlı büyük soğuk
depoları yapımında; ünitelerinin hafifliği, yapım hızı, kolay bakım tutu­
mu, soğutulmuş alan ve hacimlerinin kullanışı bakımından; «TÎP II» ya­
pısındaki soğuk depo yapımını seçmenin daha gerçek olduğu sabit olmuş­
tur.
F O L O N Y A ^ D A T E K KATLî' SO'ĞUK DEPOLARIN .
.
YEN! PROJELERI
K., WMOBLEVSKi
Bieuro Studio w i Prajektow Kosnstruckcji
«MOSTOSTAL» Warsaw (Poland)
M o d e m soğuk depo isteklerinin analizi sonucunda, eski geleneksel so­
ğuk depo yapım tarzını yıkarak Polonya'da baştan aşağı bütün soğuk de­
poların yapıları yeni modern yapı sisteminde plânlanarak yapılmıştır. Bu
olay, çeşitli kullanışlar için oldukça kabarık sayıda ve bir birinden haber­
siz ve müstakil soğuk depoların inşa edildikleri yerlerde çok önemli bir
durumu ortaya koymaktadır.
YENÎ ÇÖZÜM Y O L U :
Soğuk depoların modern depo şartlarını sağlamak için büyük veya
küçük depo yapılarının prefabrike metal yapı projesinde olmasını gerek­
tirmektedir. Yiyeceklerin soğukta depolanması dondurma tünelleri ve al­
çak sıcaklıkta soğuk odalar modern soğuk depo düşüncesi çerçevesine gir:nekteclir.
Ekonomik sebepler ve yiyecek soğutması v e dondurulması teriminin
soğukta uzun muhafaza gibi modern teknolojiye girmiş olması bu yeni
çözüm yolunun benimsenrnxOsine yüksek derecede sağlık ve estetik şartla­
rın sağlanmasına sebep olmuştur.
Maksimum değerde prefabrikasyon ve endüstrileşme bize, eski gele­
neklere göre yapılan depolara kıyasla, yapım sürelerini kısaltma, yapı
gövdesi ağırlığını azaltma ve taşıma istiflemeyi arttıran cihazlara uygun­
luk imkânlarını sağlamıştır.
Yapı süresinin kısaltılması, bina yapı masraflarının en hızlı bir şekil­
de amorti edilebilme başarısını sağlamaktadır.
Bu alandaki önemli adımlarla gelişen teknik, Polonya'da yeni yapıl­
makta olan bütün soğuk depo projelerinde incelediğimiz modern düşün­
celere göre yapmaya zorlamış ve başlatmıştır.
Çok iyi bilinen soğuk depo isteklerinin, soğuk tekniği mühendisliğin­
de yüksek bir seviyeye yükselmiş ve bu meslekte gelişmeleri tamamlan­
mış memleketler tarafından çok iyi bilindiğine inanıyoruz.
2
1
i .-1
g s
s s
^
S
MS
•pH
MS
(D
!»
f
o
§ S a> -S
I l ı
1
S 1 fl ^
1 S 1
•i—I
O
PQ
m
>
ü. 0
:3 a
M^
s
53
"3
s
s
:0
Q
ts]
O
>> 0
:3 a
m^
•g. -3
:3 a
(35
s
^
*
s s
« s
t o
:3 a
O
M
1
1
O N
^
G
p
1 g
oM
-4-3
cö
LO
s
°
!
İ l i
5
G
+
^
csı
(rq
0
^
+
cv:5
+
1—1
y—i
1 * ^ M ^
w•
İ l
csı
CO
ö
+
00
cq
s
0
d
+
LO
CO
§
s
^
0
0
+
CO
0
d
a;
Ö
2
ki
0
+
^
CO
0
d
10
0
^
0
d
^
^.
+
csı
1-1
2
1-1
d
3
1 §
CO
"^^f
^^^^
^^^^^
TANITMA
i Eskiden bulunan soğuk depo (8000 ton kapasiteli)
İ l Yeni yapılan soğuk depo.
1 — İki tane alçak sıcaklıkta, muhafaza deposu [her biri 15000 m^ ka­
pasiteli]. 2 — Direkt genleşmeli, kanatlı, borulu; soğutucular. 3 —
Alüminyumdan hava kanalı. 4 — Dönüş havası kanalı. 5 — Genişle­
tilmiş makine dairesi. 6 — Dondurma tüneli. 7 — Sivili [banyolu]
dondurucu. 8 — Yalıtılmış, sürme kapı. 9 — Yükleme rampası.
10 — Yangın duvarı.
ikinci Dünya Savaşında tahrip edilen ve ekonomik imkânları sınırlan­
mış olan memleketimizi hiçbir zaman zora koşmak istemedik, ancak şim­
di eleştirdiğimiz gelişmeye yönelmeyi büyük gayretler harcayarak hız­
landırdık.
Memleketimizde bu gelişmeleri eskiden betondan yapılmış geleneksel
tipteki çok katlı soğuk depolardan başlamak üzere uyguladık. Bu başlan­
gıçtan tek katlı soğuk depoları da faydalandırdık. Tek katlı dfepolardan
ilk olarak eski geleneksel usullerle yapılmış (çatıları beton taşıyıcı pos­
talara bindirilmiş ve tavanları da bu çatılara asılmış, duvarlar gibi olan)
beton yapılara modern prefabrik metodlar uygulandı. Prefabrike betondan
duvar elemanları arasında Polystirene plâkalarla yalıtmayı ve standart
prefabrike elemanları taşımaya elverişli, çatıyı prefabrike çalik metal ya­
pı olarak düşündük.
YALITKAN :
Çelik metal iskeletli soğuk depolarda kullanılan yalıtkanlar.
Bunların üzerinde çok ayrıntılı deneyler yapılmış olduğu gibi aşağı­
daki konularda deneyler ve etüdlere devam olunmaktadır.
— Çeşitli kalitedeki polystiren plâkalar üzerine,
— Polyurethan köpüklerin soğuk depoları yalıtma uygulamaları üze­
rine, katı polyurethan köpüğüne ait Teknolojik bazı özellikleri.
Özellikle;
a) — Büyük depoların yapımında «sandöviç» sisteminde duvar ve ta­
van ünitelerinde bu köpüğün önceden dökülerek kullanılma im­
kânları,
b) — Yapı sırasında bu köpüğün yapı yerinde hazırlanarak kullanıl­
masıdır.
— Bitum, alüminyum yapraklar gibi, uygun malzemenin dış yüzey
kaplaması yalıtımında «buhar tutucu» olarak uygulamalar,
— Yalıtkanları birleştirici, yapıştırıcı, sızdırmaz yapıcı malzemeler
— Soğuk depo yapısı ve yalıtımında «yangına dayanıklılık».
Gerekli yalıtkanlardan istenen başlıca özelliklere ait bilgiler T A B L O
I de verilmiştir.
S T A N D A R T L A N M I Ş KÜÇÜK S O Ğ U T M A D E P O L A R I :
3 den 30 tona kadar olan küçük soğuk depoların yapımları T A B L O 2
de verilen bilgilere göre değiştirilmiştir.
BÜYÜK S O Ğ U T M A D E P O L A R I (1000 - 8000 ton kapasiteli) :
Büyük depoların çözümlü çeşitli problemlerini gösteren iki örnek aşa­
ğıda verilmiştir:
Şekil 1 de gösterilen 800 ton kapasitelik soğuk depo, geleneksel tip
takviyeli beton yapıda yapılmış sonradan genişletilmiş bir soğuk depodur.
Yeni soğuk depo (et, çilek, başka çeşit meyve ve sebzeler gibi) yiyecekleri
% 90 - 95 özgül nemde ve — 27°C sıcaklıkta uzun süre depolamada kulla­
nılmaktadır.
Ürünler, genişletmeden sonra 140 ton/gün kapasiteye yükseltilmiş ha­
va üflemeli dondurucu tünelde dondurulmaktadır, bu tünel çok katlı de­
podadır.
Genişletilmiş olan ana makine dairesi çok katlı soğuk depo yapısına
yakındır.
Bu depo ana yapısı yeni şeklinde çelikten yapılmıştır. Soğuk depo, iki
özdeş odaya bölünmüştür. Bu odaların her birisi 8 metre yükseklikte ve
15.000 metre küp hacmmdadır.
Duvar ve tavanların termik yalıtılmasında 25 santimlik kat halinde
kendi kendine sönen yanmaz polystyrene plâkalar kullanılmıştır. Döşeme­
lerde ise 25 santimlik kat halinde mantar levhalar ile yalıtılmıştır. Soğuk
odalar zeminden, altlarından hava geçecek kadar yükseltilmiştir.
Dış duvarlar «sandöviç» sistemine uygun olarak alüminyum alaşımlı
kaplamalar ve polystreiı plâkalar kullanılarak yapılmış kendinden des­
tekli prefabrike yalıtıcı elemanlardan yapılmıştır. Tavanlar, çelik yapı is­
keleti çatı gergisine asılı sandöviç, sisteminde yapılı elemanlarla yalı­
tılmıştır.
Soğuk depo proje isteklerine göre, aynı yoğuşma sıcaklığında + 32°C
çalışan direkt genleşmeli olarak amonyakla çalışan dört buharlaşma dev­
resine bölünmüş ve sistemi çalıştıran amonyak kompresörlerinin kapasi­
teleri aşağıda verilmiştir.
—
—
—
—
42°C 1.000.000 ICcal/h
35°C
350.000 K c a l / h
27°C
200.000 Kcal/h
10°C 150.000 K c a l / h
alçak
alçak
alçak
genel
basmçh tulumbah dolaştırma sistemi,
basınçlı, tulumbah dolaştırma sistemi,
basmçh, tulumbah dolaştırma sistemi,
donatım tipinde
Yeni soğuk depo — 35°C lık devrelerde çalışmaktadır. 1000 ton kapa­
siteli depo Şekil 2 de görülmektedir.
Bu depo yeni proje şartları isteğine göre yapılmış olup yiyeceklerin
dondurulması (genellikle blok halinde) ve bunların —18°C. da depolan­
ma işlemini yapmaktadır.
En çok dondurma gücü et olarak günde 18 tondur.
Bu soğuk deponun yapısı, Şekil 1 de verilen soğuk depo yapı pren­
siplerinin tıpkısı olarak projelenmiştir. Bu soğuk depoda 3.6 metre yük­
sekliğinde 4.400 m^ toplam hacmmda 8 oda vardır.
Duvar ve tavanları kendi kendine sönen-yanmaz ve 24 cm. lik kat ha­
linde polystyren kaplamalarla yalıtılmıştır.
Döşeme 20 cm. kalınlığında mantar levha ile yalıtılmıştır.
Döşemenin altına, önceden kararlaştırılan sıcak yağ
dolaşımlı boru
şebekesi döşenmiştir.
Sistemin direkt buharlaşmak
amonyak
soğutucu akışkanı dolaşımı
tulumbalı sistemle yapılmaktadır.
Sistemin çalışma şartlarına uygun gücü :
—30°C buharlaşma,
+32°C yoğuşma şartında 185.000 Kcal/h'dir.
STANDARTLAMA :
Polonya'da soğuk depoların özellikle, çoğunluğunda, benzer projeler­
le ve aynı teknikle inşa edilmesini sağlamak üzere başlıca çalışma sınırları
ve boyutları birleştirilerek
standartlanmak suretiyle büyük gelişmeler
sağlanmaktadır.
Bu, şu demektir ki; gittikçe artarak büyüyen ve çoğalan ihtiyaçlar
karşısında, inşa edilecek soğuk depoların tiplerinin sayılarını azaltmak ve
prefabrik soğuk depo yapımının sağladığı büyük imkânlara dayanarak
daha çok soğuk depo yapabilmekteyiz. Bu davranışla, sınırlanmış yapı tip­
leri ve boyutları, yalıtma (izolasyon) elemanları fabrikasyonu ile proje
yapımı, imalât ve donatım masraflarını v e kabil olduğu kadar soğuk de­
po yapımı süresini azaltmayı sağlama imkânını daima aklımızda tuttuk.
Yukarıda incelenen ve eleştirilen standartlanmış küçük soğuk depolar
(Tablo 2) ve ayrı ayrı yapı projeleri (Şekil 1 ve 2) bu düşünüşün meyvasınm tez ve eğilim haline geldiği (Şekil 3) de görülmektedir.
Küçük soğuk depoların tip ve boyutları, özellikle mevcut soğuk depo­
ların birer parçası imiş gibi düşünülerek, bunların standartlanmış bölüm­
leri imiş gibi işlem görerek, çeşitli kapasitede yapılacak yeni soğuk depo­
ların yapım ve kuruluşlarında bir kombine düzeninde birleşmelerini sağ­
lamış olduk.
Bu davranışla uygulamada çok oynak bir hareket serbestliğine ka­
vuştuk.
Altı tip ve boyuttaki küçük soğuk depo projelerini kullanarak (Şekil
,3 a v e b) de görülen çeşitli projeleri yapmayı başarmamız buna bir örnek
olarak gösterilebilir, ayrıca ve bu metotla, ihtiyaçların artması ile proje­
lerin de basamak basamak genişleme imkânma sahip olmaktayız.
(Şekil 1) de gösterilen soğuk depo, (Şekil 3.c) de görülen ve her biri
4.000 ton olan iki eş kesitin karması ile yapılmıştır.
(Şekil 2) de gösterilen 1.000 tonluk soğuk depo da, yazıda iki kez tek­
rarladığımız, iki standart kesitten kararlaştırılmıştır.
Her bir özel dizayn (yapı ve proje) çeşitli teknik şartlarda v e çeşitli
bölgesel projelerle olgunlaştırılır. Bu sebepten, her bölgede gerek yapı ve
gerekse donatım bakımından problemi ayrı olarak çözümlenmelidir.
CD
<D
CD
o
CD
o
(D
O
5
)'0JD
O
oa
CO
< ^
I
(D
ÎS]
OS
o
o
o
o
CD
g3
X
><
:x
X
^^><^
R X
:>
<n
N
N
Kİ -
/ w °^
H
.i
«\i
///
V
o'
en
^ U Hi
^
e
^ ^4
cg. ^
d)
O
R\ U|
MI
«SI
CA
5 »0
i M)
\
^
.K
CD
/
-Spopo
«*^
«Sİ
1
\
\
p
uu
-D -5 K
«M
a
<^
«M
1
I
-W
7
CL)
i
L
W)
o Q
^
o
O
1
1
Ç
ît
CM
5 Y nj ^ n/^^i/
«M
V — ^ »
1
OÛT
CÖ
o
N
a
1
(D
)tuO
o
m
I
c
«M
"O
«9
İT
m
S O Ğ U T M A C Î H A Z L A R I N D A K Î GELİŞME :
Soğutma teknolojisi ve soğuk depo yapılarmdaki yapı çareleri gelişir­
ken bu gelişmeye sürekli olarak bizzat kendi imalâtımız olan soğutma ci­
hazları ve ünitelerinin yapıları ve projelerinin modernize edilmesi işlemi
de sürekli olarak arkadaşlık etmiştir.
Makine dairelerinde : pistonlu « W » tip amonyak kompresörlerinin,
serileri, tipleri ve boyutları daima çift donatılmaları, dönme sayısı yük­
sekliği (n=750 — 1.500 devir/dakika) olması ve akuple olarak elektromo­
torla çevrilmeleri, çift basamaklı karma (Şekil 1 e bakınız) v e tek basa­
maklı sıkıştırmak ve sonradan çift basamaklı sistemle birleştirilebilir (Şe­
kil 1 ye bakınız) olarak donatılmaları tesbit edilmiştir.
Kapasite regülatörleri, önceden makinenin tipine göre kararlaştırıl­
mak üzere % 100, % 66, % 100, % 50 olarak uygulanmıştır.
Bütün kompresörler otomatik kontrol donanımı ile donatılmıştır.
Amonyak kondenserleri ise daha yatay ve dikey olarak zarflı-borulu
(Shell and tube), su bakımından gerekli olan yerlerde ise evaporatif kondenser tiplerinde olarak tesbit edilmiştir.
Zarflı - borulu kondenserler önceden kararlaştırılacağına göre stan­
dart soğutma kuleleri ile beslenme durumuna göre donatılmaları gibi, bir
işlem uygunluğu düzeni kurulmuştur.
Soğuk odalarda :
a) Duvara - döşemeye monte edilen, tavana asılan kanatlı borulu so­
ğutma bataryalarından yapılan standart hava soğutucuları (Şekil 2 deki
soğuk depoya bakınız).
b) Kanallı veya kanalsız olarak özel yapılı cebrî hava üflemeli ka­
natlı borulu (extended surface) soğutucular (helisel kanatlıdırlar).
Bu soğutucular özellikle, prefabrike olarak yapılan depo yapılarının
yalıtılmış çatı boşluğuna donatıldıkları gibi yalıtılmış çıkma odalara da
donatılabilmektedir (Şekil l'e bakınız).
a) Balık veya et bloklarını dondurma işlemi için yarı otomatik do­
natımlara ait (soğuk depolar gibi) 9 ton gün kapasitede dikey plâka don­
durucular (Şekil 2 y e bakınız 10 No.)
b) Yatay plâka dondurucular.
c) Ürünlerde kaybı azaltarak önlemek için (meyve v e sebzelerde)
donatılmış sıvı ile dondurma prensibi ile çalışır sürekli ve otomatik taşı­
yıcı şeritli tünel dondurucular (Şekil l'e bakınız, 2 No. çilek hesabiyle, 2
ton/saat dondurma gücünde).
Küçük miktarda soğutucu akışkanla çalışan soğutma odaları yeni tip­
lerde, otomatik veya yarım otomatik dolaşımla çalışan kanatlı borulu so­
ğutucu kangallarında direkt amonyak buharlaşmak sistem kullanılmak­
tadır.
Kızgın gazla don çözme, ve su püskürtmeli don çözme sistemleri oto­
matik veya elle kumandalıdır.
Makine dairesinde ve soğuk odalarda yukarıda belirtilen şekilde ve
belirtilen cihazlar eksiksiz donattırılmaktadırlar.
(FREON) soğutucu akışkanı ile çalışan standartlanmış küçük soğuk
depolar hakkındaki bilgi Tabelâ 2 de verilmiştir (Bu küçük depoların ka­
pasiteleri 120 metre küpten 700 metre küpe kadar).
Tebliğin uzunluğu sınırlanmış olduğundan yazımızda, problemin sa­
dece genel görünüşü üzerinde incelemelerimizi sunduk. Buna karşılık Po­
lonya'da soğutma mühendisliği ve soğutma uygulamalarındaki mevcut
gelişmeyi kısa karakteristiklerle anlatmaya çalıştık.
Bu gelişmeler kısaca aşağıdaki şekilde özetlenebilir:
Modern yalıtkan maddeler kullanılarak
(çelik iskelet) metal yapılı
prefabrike tek katlı soğuk depolar yapılması,
Özellikle soğuk depoların, boyutları, tipleri, çalışma sınırlarının stan­
dartlaştırılması ve kullanılan soğutma cihazlarının bu duruma göre mo­
dern proje ve yapılarının da tesbit v e belirtilmiş bulunmalarıdır.
S O Ğ U K DEPOLAR, SOĞUK O D A L A R I N I N
DEZENFEKTE İŞLEMLERİ
I. MALINOWSKA, C. MYSLINSKA ve E. URBANSKA
Soğuk Tekniği Merkez Lâtaoratuvarı — Varşova (Polonya)
1
G İ R İ Ş :
Eski geleneksel metotlarla soğuk depolar ve soğutma odalarmm de­
zenfekte işlemleri; ısıtma, kurutma, dezenfekte, kurutma, yeniden ısıt­
ma ve belli bir sıcaklık seviyesine kadar yavaş yavaş sıcaklığı düşürerek
soğutma gibi sayısız işlemlere bağıl olarak yapılırlar.
Bu düzen işlemler, aylarca alçak sıcaklıkta tutulan odaların yalıt­
kanlarının (izolasyonunun) meteryali üzerine kötü etkiler yapmaktadır.
Bundan başka, bu çeşit dezenfekte ediş, işlemlerinin on - onbeş gün­
den fazla sürmesinden bu çok uzun süre içerisinde soğuk depo odaları­
nın servisten çıkartılarak kullamlamamasmdan ötürü de, ekonomik de­
ğildir.
Bu sebepten, soğuk oda sıcaklığını arttırmadan yapılması gerekli ye­
ni bir dezenfekte metodu bulunması tasarlandı.
2 — T A S A R L A N A N İSTEKLER :
Mikroorganizma birikinti
derecesine uygun yeterli bir dezenfekte
metodunu bulmak baş tasarı idi. Mikroorganizma birikintilerinin çeşitli
soğuk depolarda tasarı analizleri yapıldı.
Seçilmiş donatımların dondurucu odalarında, soğuk depo odalarında
hava soğutucularında, üretim işlemi yapılan odalarında, don çözme (def­
rost) odalarında deneyler yapıldı.
Tablo 1 — Çeşitli dondurucu odalarda yapılan ölçmelerin
sonucunu
göstermektedir.
TABLO — 1
Deney yapılan yirmibeş santimetre karelik yüzey
üzerinde
mikroorganizmanın
toplam
sayısı :
Döşeme
Duvar
Bakteri
2677
7113
Maya
Mantar
Bakteri
105
411
207
75
45
150
Soğutucu
3
74
9
48
Mantar
8
142
Tahta muhafaza
«evaporatör»
Bakteri Maya Mantar
368
2209
Maya
. .
Bakteri
152
409
79
2910
— 38—
Kaplama
Maya Mantar
O
195
338
212
r
Aynı dondurucu odada havanın temizlenmesiyle yapılan deneyde
görülen bulaşıklık derecesi (yüz santimetrekare yüzeyinde bir plâka üze­
rinde mikroorganizma toplam sayısı) şöyledir:
Bakteri sayısı
Maya sayısı
Mantar sayısı
18 den 96 ya kadar
1 den 19 a kadar
10 dan 20 ye kadar
Soğuk depo odalarında; döşeme yüzeylerinin yirmibeş santimetre
karesinde 57 den 8540 a kadar mikroorganizma sayılmıştır, bu sayı du­
varlarda daha azdır denilebilir, 13 den 3000 e kadardır, ısı değiştiricileri
(soğutucular) üzerinde 4 den 459 a kadardır, hava kanallarında özellik­
le emiş taraflarında 15 den 4096 ya kadar bakteri ve 7 den 2110 a kadar
mantar bulunduğunu gösteren deneyler yapıldı.
Yaptığımız şartlı denemelerin sonuçlarında yalnız soğuk odaların
havalarının değil, içinde bulunan yüzeylerinde dezenfekte edilmesi gere­
ğini ortaya çıkartmıştır.
TABLO — 2
Yüzde Oranı Olarak Mikroflora dağıhmı
Deneyin Yapıldığı Yer
Bir dondurucu
odada
Döşeme
Duvar
Çerçevesiyle birlikte Soğutucu (evaporatör)
Emiş Kanalı (iç tarafı)
Üfleyiş Kanah (iç tarafı)
55
9
18
15.2
2,5
Bir soğutma
odada
58
6
36
—
Deneyler sonucuna göre, çok sayıda bakteri ve mantar bulunduğu
anlaşılmakla, dezenfekte işlemi için seçilecek dezenfekte edicilerin uy­
gun ve kullanışlı bakteri ve mantar öldürücü cinsten olmaları gerekmek­
tedir.
Dezenfekte işleminin tam etkili olması için, deney yapılan yüzey­
ler bol miktarda dezenfekte edici kullanıldıktan sonra, yüzeyi kaplayan
mikroorganizmanın, yüzeye dağılımı yüzde oranının tesbitine yöneldik,
bu da dezenfekte edicinin bol miktarda kullanılmasını ortaya koydu.
Tablo 2 — Deneyi yapılan yüzeydeki, mikrofloranm dağılım yüzde­
sini göstermektedir.
Tablo — 2 de görülen ölçmeler, özellikle mikroorganizma birikinti­
lerinin döşeme yüzeylerinde daha çok toplandığını belirtmekle, döşeme­
ler için bol miktarda dezenfekte edici kullanmak gereği ortaya çıkar.
Bu demektir ki, döşemeler bol bol dezenfekte edilmelidir.
Çoğunlukla tahta mahfazalara
donatılan soğutucular (evaporatör1er) üzerinde de hesaba katılacak kadar çok mikroorganizma birikintisi­
nin bulunması dikkati çekmektedir.
Mikroorganizma birikintilerinin, çok dikkatle yaptığımız deneyle­
rinde; beyaz karla kaplı ısı değiştirici
(evaporator) yüzeylerinde don
çözme (defrost) işlemi sırasında,
mikroorganizma birikinti sayılarının
dikkati çekecek kadar azaldığı görülmüştür.
Tablo — 3 Beyaz karla kaplanmış soğutucu yüzeylerinde don çöz­
me işlemlerinden önce ve sonraki mikroorganizma sayılarını göstermek­
tedir.
Bu ölçmeler bir dondurucu tüneli bölmesinde yapılmıştır.
TABLO — 3
MİKROORGANİZMANIN CİNSİ :
^
(Üzeri Beyaz
Karla Kaplı Bir Tek Borunun Yirmibeş
Santimetre Karelik yüzeyinde)
Mikroorganizma Birikintisi sayısı
Don çözmeden önce
B a k t e r i
Maya
M a n t a r
360
3
152
Don çözmeden sonra
44
O
26
Tablo — 3 den görüldüğüne göre, don çözümü işlemleri (defrost), bir
odadaki mikroorganizma birikme derecesini oldukça bir miktarda azalt­
maktadır.
3 —
K İ M Y A S A L MADDELER V E UYGUN DEZENFEKTE
EDİCİNİN SEÇİMİ METODU :
Maksat soğuk depo odalarını ısıtmadan dezenfekte etmek olduğundan
bu satırları yazan deneyciler, bu sebepten çalışmalarını, Eksi Yirmi san­
tigratta donmıyacak, çeşitli karışımlarla hazırlanan bir dezenfekte edici
bulma noktasında toplamışlar ve böyle bir karışımın yapılması başarıl­
mıştır.
Bu karışımın bileşimi :
Onbeş bölüm gliserin
Onbeş bölüm etil alkol
Yetmiş bölüm su'dur.
i\şağıdaki istekleri sağlayacak uygun dezenfekte edici ile dezenfek­
te işlemi metodlarım seçmek çok önemli idi, bu isteklere göre;
a) Bakteri öldürücü v e mantar öldürücü özelliği,
b) Gliserin, etil alkol ve su bileşimi ile hazırlanan (bunlar homo­
jen v e köpüksüz bir eriyik meydana getirmektedir) donmaz ka­
rışım içerisinde kolaylıkla eriyebilme,
c) Dezenfekte edilen parçalar üzerinde zıt etkiler yapmaması,
d) Aşındırıcı, bir etkisi bulunmaması gerekiyordu.
Yiyecek endüstrisinde dezenfekte edici olarak gayet iyi bilinen aşa­
ğıda gösterilen dezenfekte ediciler deneylerde kullanılmak üzere seçildi.
a) Pyridine lauryl chloride ve bromide'in dörtlü pyridine baz'ları
(Ticarî isimleri laurosept, Albasept).
b) Lactic acid
c) Dichlorophenol (G—4 müstahzarı)
d) Chloramine B (Cg H5 S02 Na2 C l ) .
e) Dimethyl lauryl benzyl ammonium bromide (sterinol - C21 H38
NBR, Zephyrol, Ajatin ticaret isimleridir.)
ÖNEMLİ NOT :
(Kimyasal adlar, yiyecek ve insan sağlığı ile ilgili olduğundan,
bir yanlışlığa sebep olmamak için Türkçe yazı kuramı yerine
aslından alman İngilizce yazılışta yazıldılar.
Karışımlardaki
bölümler rakkamla değil yazı ile belirtildiler.)
Kimyasal bileşim, mekanik yapılı Aerosol sis yapıcı pulverizatörleriyle püskürtülür. Bu püskürtücüler püskürtme sırasında taşıdığı dezen­
fekte ediciyi (beher milimetre küpte, yirmi mikron çapında yüzyirmi beş
bin tanecik büyüklüğünde) uzun süre gaz durumunda kalacak şekilde
püskürtülebilmeli, böylece dezenfekte edicinin hava ve yüzeylere değ­
mesini güven altına alabilmelidir.
Dezenfekte işlemi metodu için iki çeşit cihaz kullanıldı :
a) Disk tipi mekanik Aerosol sis üretici (fog generator)
b) Jet tipi mekanik Aerosol sis üretici, (bu püskürtücülerin yapısı
Shmidt borusu prensibine göre yapılır.)
4 —
M E K A N İ K (SİS YAPICI) PÜSKÜRTÜCÜ İLE SOĞUK
D E P O L A R ODALARININ DEZENFEKTE İŞLEMİ METODU:
Etkilerinin kıyaslanabilmesi için yukarıda belirtilen kimyasal bile­
şiklerin hepsi ile sıfır santigrat altındaki sıcaklıklarda çeş-itli odalar de­
zenfekte edildi.
Bu bileşikler hem disk tip ve hem de jet tip püskürtücüler kullanı­
larak bir sis perdesi yapıncaya kadar püskürtüldü.
Tablo — 4 Endüstri şartlarında yapılan sayısız deneylerin sonuçla­
rını göstermektedir.
Tablo — 4 de açıkça görüldüğü gibi, sıfır santigrat altındaki alçak sıcaklıklarda, yüzey v e havaya en etkili olan Aerosol dezenfekte edicile­
rin en iyisi, iyi bakteri öldürücü ve yine iyi mantar öldürücü özelliğini
ispatlamış olan (Chloramine B)'dir.
İkinci derecede iyi sonuç veren dezenfekte edicinin Dimethyl lauryl
benzyl ammonium bromide olduğu tesbit edildi.
" ^ C O C v l O C S l C q t - C O O a s O O T H O C S l O
OOCQxH
' ! : t ^ C O C O a 5 C 0 0 0 0 5 Ç Ö O î , L O O O O O
O O O O i
LO CO LO
O
O C D O
CD LO 0 0
lO
o
o t- o
LO
CD
CD
CSl
CD
O 0 5 C D l O t r - C 0 O 0 5 0 5 O C v 0 O C ~ O
C D C v l C D ^ i O l O C ^ C O t ^ C O O O I ^ C - i : -
CD^ CD^
CO
CO
LO
T-T o
o
id
?—!
CO
CD
^ o
o
0 2
_
Ö
05
CD
CD
_
_ . O
CD
0 5 CO CO
i > ^" ^"
0 2
05
CTi
Qi
CO
0 2
T-ir - c D
' f - î c d o o O C D CCDD ıCD
- H C
0 5 0 5 0 0 0 0 0 2 0 3 0 5 0 2 0 5
10^
C<I CSI c q
O
r^-_ O
0 2
C-;
C D CSl
0 2
i_
çD'"^'^crro''c6c-^cdo2ıdı^^02idt-^cDOOt-^
0 2 O 5 0 2 T - H C 0 C < 3 O 5 O 5 O 2
LO^ urş^ o^ O
o'' o" csT i d
O
o
O
p
o
02 02 02 02 O 2 02 02
O
i d i d CO CO co" 00
CD O
p
p
CO i d
id
CO CO
p
p
c^'
Dichlorophenol, yüzey dezenfekte işleminde çok etkili ve yeterli ise
de, özellikle mantar (küf) lı hava dezenfekte işleminde uygun değildir.
Öteki dezenfekte ediciler verimsizliklerinden red edildiler.
Yukarıda belirtilen deneylere göre seçilen dezenfekte edicilerin bu
kez, duvarlar ve döşemeler (beton, sıva, kaplamalar), (hava kanalları,
soğutucu mahfazaları gibi) tahta yüzeyler ısı değiştiricileri (metal yü­
zeyleri) gibi soğuk depo donatımındaki ünite yüzeylerindeki verimlerini
kontrol için deneyler yapıldı.
Ve yukarıda belirttiğimiz en etkili ve verimli Aerosol dezenfekte
ediciler bu deneylerde uygulandı.
Tablo — 5 Bir soğuk depoda eksi yirmi santigrat sıcaklıkta iken
yüzde iki «Chloramine B » dezenfekte edicisi kullanılarak yapılan dene­
yin sonuçlarını göstermektedir.
TABLO — 5
ÖLDÜRÜLEN MİKROORGANİZMA YÜZDE
ORANI
Deney yeri
Beton döşeme
Tahta yüzeyler
Metal yüzeyler
Bakteri
l,ci
2.Cİ
Lci
2.Cİ
l.ci
2.Cİ
ölçüde
ölçüde
ölçüde
ölçüde
ölçüde
ölçüde
Maya
M a n t a r
9L5
100.91.5
98.6
98.6
97.7
87.98.8
100.98.8
98.8
95.4
95.9
99.9
95.9
99.9
98.8
99.2
ÖNEMLİ NOT :
Halkın daha iyi anlayabilmesi için aslında «tahrip edilen mik­
roorganizma» kelimesi «öldürülen mikroorganizma» olarak
Türkçeleştirildi.
Tablo — 6 Bir soğuk depoda eksi yirmi santigrat sıcaklıkta iken
yüzde iki «sterinol» dezenfekte edicisi kullanılarak yapılan deneyin so­
nuçlarını göstermektedir.
TABLO — 6
ÖLDÜRÜLEN MİKROORGANİZMA YÜZDE ORANI :
Deney yeri
Beton döşeme
Duvarlar (sıvalı)
Metal yüzeyler
B a k t e r i
97.7
98.8
95.8
Maya
M a n t a r
95.7
84
100
91.6
98.4
89.2
Böylece yüzeylerde yapılan bütün deneylerde dezenfekte edicilerin
etkilerinin eşit olduğu görüldü.
Bunun üzerine dezenfekte edilen odaların kendi maksatlarında ne
kadar süre sonra kullanılacağını tesbit etmek gereği duyuldu v e bu yol­
da deneyler yapıldı.
Dimethyl lauryl benzyl ammonium aşağıdaki araştırmalar için de­
neylerde kullanıldı :
a) Dezenfekte işlemi sırasında; sis halinde döşeme yüzeyleriyle,
evaporatörler üzerindeki beyaz kar durumundaki donlu yüzeye
duvar yüzeylerine düşen bromide miktarının tesbiti;
b) Taneciklerin biriktikleri yerler (bromide miktarına bakılmak­
sızın) .
c) Taneciklerin zemine yapışma gücü,
d) Odada kokunun kalma süresi.
Deneyler hava sıcaklığı eksi yirmi santigrat olan bir soğuk depo oda­
sında yapıldı. Odanın yüzeyi dörtyüz metrekare idi. Dezenfekte edici üç
saat için püskürtüldü. Odanın içerisine dezenfekte işlemi yapılmadan ve
üzerlerine sis parçacıkları düşmeden önce yüzyirmi cam plâka yerleş­
tirildi.
Evaporator yüzeylerinden, beyaz karlı don tabakasından parçalarla,
duvarlardan sıva parçaları örnek olarak aynı anda alındı.
Oda içerisindeki dezenfekte edicinin etkisinin değişmekte olan değe­
ri bir hafta süresince gözlem altında bulunduruldu.
Tablo — 7 Aerosol dezenfekte ediciden ayrılarak odada kalan bro­
mide, miktarının ölçülere göre sonuçlarını göstermektedir.
TABLO — 7
Örnek alman
Yerler :
NBr dan sonraki bromide miktarı :
0.021
0.013 û.008
6
7 gün
0.008
0.007
100 cm2 yüzeyde
100 gram beyaz kar­
lı don içinde
100 gramlık sıvada.
Döşeme
0.20
Evaporator
yüzeyi beyaz
karh don
0.029
0.024
0.021
0.022
0.012
0.021
0.012
Sıva
0.057
0.042
0.034
0.013
0.030
0.012
0.053
0.15
Düş,ünceler
Yukarıdaki tablodan görüleceği gibi döşemeye düşen bromide mik­
tarı, 100 santimetrekareye 21 miligramdan fazla değildir ve 100 gram be­
yaz karlı don ile 100 gram sıvada yayılan bromide miktarı 29 dan 57 mi­
ligrama kadardır.
Püskürtme işleminden 24 saat sonra yapılan ölçmelerde sterinol
miktarının çoğalmadığı görüldü ve bunun üzerine depolar
dökme ve
paketlenmiş yiyeceklerle dolduruldu.
Dezenfekte edicinin zemine yapışkanlık gücü birkaç saat üfleyici
hava fanları çalıştırıldıktan sonra yapılan deneylerle tesbit edildi. Bu
deneyde taneciklerin miktarlarının yaklaşık olarak ilk ölçüde bulunduğu
gibi kaldığı görüldü.
Soğuk depo odalarında, odaların yiyecekle yüklenmesinden 1, 2, 3
hafta sonra sterinol miktarı ölçüldü.
Birinci hafta sonunda doğrudan doğruya döşemeye dokunan bir tah­
ta ızgara üzerinde bir miktar sterinol parçacığı bulundu ise de sıva ve
beyaz karlı don tabakalarında görülmedi.
Elli gram santimetre küp özgül ağırlığındaki aktif kömürün üç'den
beş saate kadar kokuyu yok ettiği tesbit edildi.
S O N U Ç :
Soğuk depo odalarında
birikme dereceleri kimyasal analizleri ve
kullanılacak cihazlar ile soğuk depo oda şartlarında etki ve yapılarını
bozmıyacak eriticilerini tesbit etmek üzere dezenfekte işlemi için genel
olarak yapılan sayısız denemeler sonucunda aşağıdaki buluşlar tesbit
edildi :
a)
Soğuk depolar ve soğutma odalarının (ısıtmadan)
eksi yirmi
santigratlık çalışma şartlarında etkili olarak dezenfektenin müm­
kün olduğu ve bunun tanımının «soğuk dezenfekte» olarak isim­
lendirilerek yapılacağı,
b) Mekanik Aerosol püskürtücüler kullanarak, dezenfekte verimle­
ri, yapılan şişlemeye bağıl bir dezenfekte edici uygulaması ile
Aerosol dezenfekte metodunun bulunduğu,
c) Soğuk depo ve dondurucu odalar için chloramine B v e dimethyl
lauryl benzyl ammonium bromide'in etkili dezenfekte ediciler
olduğu,
d) Yukarıda adı bildirilen iki kimyasal maddenin onbeş bölüm gli­
serin, onbeş bölüm etil alkol v e yetmiş bölüm su karışımında
eritilerek elde edilen donmayan bir püskürtme eriyiğinin mik­
roorganizmayı yüzde doksan azalttığı (öldürdüğü).
e) Tesbit edilen v e «Soğuk dezenfekte» adiyle tanımlanan metodun
soğuk depolar, soğuk odaların yıllık verimini yüzde dört arttır­
dığı kesin olarak tesbit edildi ve bu yolda uygulamalara başlandı.
Bu metod Polonya'da
« P R L patent No. 52792 — cl. 30 i, 1.» sayılı patent ile tescil edilmiştir.
YIYECEK MADDELERININ OKSÎDATIF BOZULMALARıNı
ASGARIYE INDIRMEDE KONTROLLÜ
ATMOSFERIK
DEFOLARıN KUDRETI
G. F, SAİNSBÜEY
Seatle, Washington (U.S.A.)
Karbon dioksidi özel bir seviyede muhafaza ederek, hava oksijeni ve
sıcaklığmı azaltan kontrollü atmosferik depolar ( C A ) gittikçe gelişmek­
te ve bazı meyvalarm uzun depolama sürelerinde fizyolojik bozulmaları­
nı asgariye indirmektedirler.
Dünyanın, bütün bölgelerinde meyva yetiştiren ülkelerde pratik ola­
rak çok iyi kabul edilmektedir.
Orijinal olarak ve bir çok donatımlarda, depolanan meyvanm solu­
num etkisinde kullandığı oda oksijeni ile, oksijen
azaltılabilmektedir.
Hermetik bir oda içerisinde hava miktarında düşünülen konsantrasyon­
da bulunması kabul edilen noktaya oksijen seviyesi düşünceye kadar ha­
vanın solunum etkisi sırasında kontrolü ile atmosferik hava karışımı de­
ğiştirilebilir.
Böyle bir uygulama sistemli atmosferik kontrollü depo ( C A ) 1ar, çok
az miktarda solunum yapan ve havadan orta bir değerde oksijen çeken
malların depolamada uygulanmaları sınırlanmıştır. Et, balık, yağ, fındık
ve hazırlanmış yiyecekler otomatik olarak bu sınırlanmaya girerler.
Son birkaç sene içerisinde, bir çok fabrika tarafından ( C A ) m e y v a
depoları isteğine göre (oksijeni gideren) Nitrojen üreten cihazların ya­
pımını başariyle geliştirmişlerdir. Böylece depolama, süresi depolanan
malın tasarlanan düşük oksijen seviyesine kadar solunum etkisini uzun
süre beklemeğe tâbi olmaktan kurtarılmış olmaktadır.
Bu gelişmelere göre, solunum etkisi olmayan mallarda, oksidatif bo­
zulmaların asgariye düşürmekte (CA) depolar gücüne baş vurulacağı za­
manın çok yakın olduğu görülmektedir.
H A S S A S
ÜRÜNLER :
İçerisinde yağ bulunan ürünlerde
ekşime, etdeki bileşik lipit'lerin
oksitleşmesi, vitamin kaybı ve askorbik asit ile betacaroton'un oksitlen­
mesinden çeşni ve koku değişikliği, etin renk değiştirmesi gibi değişik
ürünlerdeki oksidatif bozulmalar çok önemlidir.
Bunların birincisi ve muhtemelen en önemlisi olarak akla geleni ve
tesbit edileni «alçak sıcaklıkta depolanan etlerdeki bozulmanın tek kay­
nağının (ekşime olayı gelişmesi) dir» ( 1 ) .
Son zamanlara kadar solunumsuz - ürünler için (CA) kontrollü at­
mosferik depo uygun görülmediğinden, Nitrojen doldurulmıuş müşteri
paketlerinin alçak oksijenli bir alanda korunması isteniyordu.
Oksijen geçirmez filimler ile sarılı ve içerisine 98 % . nitrojen 2 %
oksijen'den yapma hava doldurulmuş (yer fıstığı) paketlerinin raflarda
dayanma süresinin, normal atmosfere, havalı müşteri paketlerinden birİkaç defa daha uzun olduğu görülmüştür ( 2 ) .
% 0,5 O2 ile rafta dayanma süresi daha da uzatılabilir, ancak 2 %
seviye daha pratiğe uygun iyi bir seviyedir.
Yiyeceklerin dondurarak - kurutma işleminin gelişmesi, bu çeşit
ürünlerin depolanması süresinde oksijenin bozucu etkisi oldukça ciddî
isteklere yol açmıştır, bu istekler Bockman tarafından çok güzel bir şe­
kilde bir araya toplanmıştır (3). Bu çeşit bozulmalar dondurularak - ku­
rutulmuş sebzelerde, tamamiyle kurutulmuş süt ve etlerde (süt ve et
tozlarında) görülmüş ve tesbit edilmiştir.
Balık ve etler üzerinde büyüyen bir miktar bakteri cinsi ile ürün­
lere musallat olan mantarların büyümelerini durduran karbondioksitle
tâdil edilmiş havanın faydalı etkileri üzerinde çok önemli deneyler ya­
pılmıştır.
Genel olarak en etkili karbon dioksit yüzdesi 20 % dir. Bu değerden
daha yüksek bir konsantrasyon, bazı ürünlerde, stafilokokus cinslerinin
birkaç cinsiyle, bakterilerin çoğalmasını hızlandıracak yiyeceğin zehir­
lenmesiyle, sağlığa zararlı bir duruma gelmesine sebep olabilmektedir.
«Hake» nitrojenli atmosferde gaz depolanması konusunda yapılan
bazı çalışmalarla depolama süresince fayda sağlandığını göstermiştir ( 4 ) .
Nitrojen üreten cihazların şimdi uygulanabilenleri Katalitik yakma
meme tiplerinde olanlarıdır, bunlar oksijeni, karbondiokside dönüştür­
mekte ve bir kazıyıcı ile donatılmış olduğundan birikinti giderilmekte­
dir. Bu işlem oda hava şartlaması istenilen seviye3^e ulaşana kadar devam
etmektedir.
Böyle bir cihazın malların depolanmasında, uygulanmasında yüksek
CO2 seviyeli ve alçak oksijenli bir hava şartlaması yapılarak,
bakteri
bozması ve oksitlenme bozulmasından ürünleri korumak faydası sağlanır.
Bununla beraber, uygulamadan önce,
donmuş veya taze et, balık,
yağ ve öteki solunumsuz yiyecek ürünlerinin depolanmaları güven al­
tına almak için, bu ürünlerin doğru ve tam bir şekilde depolanmalarını
sağlayacak etkili hava şartının tesbiti ve kararlaştırılması için lâboratuvar seviyesinde yapılacak bir çok çalışmalar yapılabilir. Çalışmayı g e -
rektirmeye zorlayan, dikkate almaya değer istekler bulunduğuna işaret
eden daha birçok deliller vardır.
Yukarıda belirtilen, malların genel olarak dökme olarak uzun süreli
depolanmnş ve geliştirilmiş bir depolama tekniğiyle, depolama süresinin
uygun olarak uzatılabilmesi veya bozulmalarını asgariye düşürerek şim­
diye kadar âdet olan depolama tarzının sonucu olan kaybın önlenmesidir.
MÜHENDİSLİK B A K I M I N D A N DÜŞÜNCELER :
Günümüzde hermetik odaların yapısı ile nitrojen üretimi tekniğile
yüzde birden daha aşağı oksijen konsantrasyonu faydalı bir şekilde uy­
gulanabilmesi mümkün değildir.
Eğer deneyler, yükün daha faydalı durumda korunması için, daha
aşağı bir değerde oksijen konsantrasyonunu gerektirir ise, hiç bir tecrü­
be v e seçmeye dayanmadan uygun bir (CA) kontrollü atmosferik depo
bu isteği karşılar. Bununla beraber, daha düşük değerde oksijen konsan­
trasyonunda geliştirilmesi gereken bazı faktörler üzerinde kısa bir de­
neme yapılmalıdır.
Oda karakteristiği, nitrojen üretici karakter isteği ve uygun bir üre­
tici seçimi aşağıdaki düşüncelere göre değerlendirilir :
A — Oksijen konsantrasyonunu,
istenilen seviyede azaltabilecek
bir üreticinin (oksijen giderici) gücü; oksijen konsantrasyonunu düşür­
me süresinde odaya sızan oksijen kaçağını giderme gücüne, odanın ken­
di ana atmosferindeki oksijeni çıkarma güçleri toplamı güçte olmalıdır,
ancak, böylece odadaki oksijen seviyesi azaltılabilir.
B ^— Bu işlem için gerekli zaman süresi, üreticinin büyüklük ve
küçüklüğüne ve işlem karakterine ve ürünün depolama süresinin uzun­
luğuna bağlıdır.
Altı ay depolanacak bir ürün 10 günlük bir oksijen düşürmesi işlemi
görürse, aynı işlemi gören yalnız bir ay depolanacak üründen daha az
zarar göreceği gayet açık bir gerçektir.
Bütün durumlarda çabuk bir süre içerisinde oksijen düşürme işlemi­
nin bazı faydaları olacağı sanılabilir, fakat bu işlem kısa süreli depola­
malara, uzun süreli depolamalardan daha az faydalıdır. Bu sebepten,
kontrollü atmosferik bir ( C A ) depo yapımında, yapıcı kendi plânında
özel bir değerlenmeyi başarma kasdiyle bu faktörü hesaba katmalıdır.
C — Solunumsuz (et, peynir, süt, benzerleri) ürünlerde son oksi­
jen konsantrasyonu dengelemesi, sadece odaya kaçan hava miktarına,
üreticinin işlem sırasında elde edebildiği en az seviyede sağladığı kon­
santrasyon gücüne bağıldır.
Eğer bu üç faktör biliniyorsa, dengelenmiş oksijen miktarı hesap­
lanabilir.
Bu şartlara teorik olarak ulaşılabilirse de, tam anlamı ile bir ulaşma
sayılmaz. Fakat pratikte sürekli olmayarak, zamanın bir bölümünde bu
şarta ulaşmak düşünülebilir. 2830 metreküp (100.000 feet küp) büyüklü­
ğünde bir odada bir 60 % hareketli hava hacmi 68 mVsaat (40 C F M ) lik
dolaştırıcı bir üreticisi bulunan bir sistemde : —
Oda boyutu ile üretici verimi arasındaki ilgileri ve dengeleme şartlarmm hesaplanması aşağıda görülmektedir. Burada üreticiden çıkan ha­
va, üreticiden % 0,25, % 0,5, % 0,75 ve % 1 oksijen konsantrasyonların­
da çıkmaktadır, oda kaçağı değeri bir kez 20 günde bir hava değişimi sayısmdadır. İkinci kez 40 günde bir değişim sayısmdadır.
Solunumlu ürün olan meyvalarm depolandığı bu kaçak oranı genel
olarak :
Kabaca Kabulde
1/20
Faydah
»
1/30
Mükemmel »
1/40 olmalıdır.
Hesapların sonucu aşağıdaki tablodadır :
TABLO — 1
OKSİJEN KONSANTRASYONU DENGELENMESİ
Oda K a ç a k Değeri
Bir değişim/20 günde
Bir değişim/30 günde
Bir değişim/40 günde
Oksijen
%0,25
%1,28
%0,95
%0,78
Konsantrasyon
%0,5
%1.52
%1,2
%1,02
Terkeden
%0,75
%1.75
%1.43
%1.26
Üretici
%ı,o
%1.99
%L67
%1,5-
Yukarıdaki tabloda açıkça görülebildiği gibi, oda kaçak değeriyle ge­
nerator faktörlerinin her ikisi de önemlidir. Üreticiden çıkan oksijen kon­
santrasyonu daha çok önem taşımaktadır. Çünkü, üretici; daha az bir oda
kaçağında, veya üretici sayısı çoğaltılmakla seviyesi azaltılamayan belli
bir değerde konsantrasyon yapabilmektedir.
Görünüşe ve bundan da anlaşılacağına göre; % 1 den daha aşağı de­
ğerde bir oksijen konsantrasyonu
yapabilmek için çok mükemmel bir
oda ve çok mükemmel bir üretici gerekmektedir.
Bu halde bir oda kaçak oranını değişmez olarak kabul edersek ger­
çekte sonucu pek etkilemez. Her odadaki kaçak, o oda içerisinde elde edi­
len sıcaklığa uygun olarak değişen barometrik basınçla, odayı çevrele­
yen dış çevre hava sıcaklığına uygun barometrik basınç arasındaki farka
göre değişgendir. Oda sıcaklığı değişimi genellikle, soğutma
sisteminin
don çözme (defrost) donanım ve odanın önceden istenilen şartlarına uy­
gun sıcaklık karakteristiğindeki sıcaklık kontrol cihazları ile düzenlene­
rek kontrol edilir.
Basınç değişimi sistematik değildir. Ancak bunun maksimum değe­
ri önceden kararlaştırılır.
Oda ile birleşik, fakat oda dışında bulunan oynak ve esnek «Solu­
num Torbaları» kullanılarak bu basınç değişikliği bazı durumlarda çok
azaltılabilir. Bununla beraber, bu torbalar, tüm yükün (ürünün) basınç
değişikliğini sağlayacak kadar büyüklükte olmaları pek seyrek rastlanan
bir durumdur.
Bu sebepten, odalar, oda iç basıncı 25 milimetre basıncı
aştığı
zaman, odadaki havayı dışarı atar veya dış hava basıncı artarsa, iç
havayı bu basınca çıkaracak kadar dış havayı içeriye bırakan bir sızdır­
ma valfı sistemiyle donatılır.
Basınç düşürme süresinde, üreticinin çeşitli hava şartlarmdaki veri­
mi biliniyor ve buna ait bazı bilgiler var ise, dengeleme şartlarını sağlıyacak oksijen konsantrasyon düşüşü süresinin hesaplanması daha ko­
laydır.
Özel durumlarda yapılacak uygulamalarda konsantrasyon düşüş sü­
resi hesabında yukarıda verilen A ve B paragraflarında açıklanan fak­
törler, hesaba katılmalıdır.
REFERANSLAR :
(1)
(2)
(3)
(4)
H.D. NAUMAN, A.E. BRADY, A.Z. PALMER ve L.N. TUCKER
Food Technology Vol. 5. sayfa 496 — Aralık 1951
A.L. BAYES : Food Technology Vol. 4. sayfa 151, — Nisan 1950
M.C, BROCKMAN : ASHRAE Symposium paper Ocak 1966
O.K. SİMMONDS ve G. de V. FOWLER
Fishing Indursry Research Institute
Cape Town — Güney Afrika, Aralık 1965
T E K K A T L ı S O Ğ U K B E P O L A E I N M A L İ Y E T İ N E TESİR
E D E N BAZI FAKTÖRLER
'
E. G. HAGGAR
Jenkins — Potter, London (U.K.)
G-mîŞ :
Yazar dokuz yıldan beri İngiltere'de çeşitli soğuk depo projeleri y a p ­
mış bir Müşavir Mühendislik Firmasının ortaklarından birisidir. Yapılan
depolardan birisi beş katlı, ötekiler çoğunlukla ve tek odası 840 m^
(30.000 cuft) den başlıyarak 38.386 m ' (1.420.000 cufc) büyüklüğüne va­
ran toplam olarak 259,700 ırf (9 milyon cuft) tutarında tek katlı depo­
lardır.
Soğuk depolar, kolaylıkla yük bulmalarından ötürü bu depoların y a ­
pımı bir yarış halinde artmaktadır, bunun önemli bir yankısı olarak m ü ş ­
terilerin büyük bir çoğunluğu en az kapital ile en kısa zamanda teslim
edilecek bir soğuk depo sahibi olmak istemektedirler.
Bu durumda yüksek prefabrikasyon kolaylığı ile ç o k çabuk donatım
ve yapım, ve en az bakım tutum ile u z u n süre istekleri karşılayabilecek,
çok az materyal kullanılan bir donatımın yapılması için, soğuk depo plân­
cılarına âdeta meydan okunmaktadır.
Bu sebepten aşağıda tek katlı soğuk depoların yapımında tesir eden
b a z ı faktörler eleştirilmektedir.
1 —
BOYUT, ŞEKİL V E Y Ü K S E K L İ K :
(Şekil : 1) Son zamanlarda 18 ayda yapılan ü ç büyük deponun be­
her feet k ü p i ç hacmi başına maliyete yüksek tesir yapan büyüklük fak-
^0]
3S
30
iti
25
30O
^oo soo 600 roo Soo 900 ^000 ,föO
iZOo t3ao ^<^oo
ŞEKİL 1 — Kıyaslama çizgileri beher kübik feet iç hacım maliyeti başına de­
po büyüklüğü ve iç yüksekliğin etkisini göstermektedir.
törünün nasıl tesbit edildiğini; evvelce aynı plânda yapılmış olanların
maliyetinin günümüz fiyatlarına düzenlenmiş şekilde kıyaslamaları ver­
mektedir.
Birim maliyet fij^atı, normal temel, beton duvarlar ve (140 feet)
42.6 metre gergi aralığında çelik bir çatı, duvar döşemelerin yalıtma ve
iç sıvası dehil komple bir yapı maliyetini anlatır.
Projeden projeye çok değişgen olan dış yollar, antreler, yükleme
parkları, saçaklar, bürolar, elektrik işleri ve tesisat, doğrudan doğruya
bir kıyaslamayı sağlayabilmek için burada ele alınmadı.
Mutlak olarak en düşük duvar alanını sağlamak için bir kare alan
gereklidir, bu bakımdan projelerden bir çoğu kübik biçimde yapılmak­
tadır. Bu bakımdan şekli incelemeden önce bu özellik unutulmamalıdır.
Örnek olarak; şekilde grafikte kübik bir soğuk deponun maliyeti gös­
terilmiştir. Grafikteki sapmalar (140 feet) 42.6 metreden daha geniş çatıları
taşımak için yapılan dikmenlerden ileri gelmektedir.
Bu örnek bize iç net yükseklik değişmemek sabit kalmak
şartiyle,
deponun beher feet Cube (metre kübünün) başına maliyetin, depo hac­
mi ile doğrudan doğruya orantılı olduğunu gösterebilmektedir. Depo hac­
mi 14.150 m^ (500.000 cuft) den daha az olduğu zaman maliyet fiyatı bir­
denbire dikleşerek çoğalmaktadır.
Bu sebepten ötürü, yazar içerisinde istifleme makinesi çalışanlar da
dahil bütün depolama yüksekliklerini 7,9 metre (26 feet) olarak sınır­
lamıştır.
Döşemeyi taşıma bakımından başkaca zemin takviye masrafları he­
saba katılmadıkça en fazla yüklemeyi sağlayan iç yükseklik kapital mas­
rafını azaltır.
2 —
DUVAR YAPISI :
Verilen bir hacma göre, duvarların yüzey alanı yükseklikle artar ve bu
çatı ve döşeme alanlarını azaltır. Metreküp (cuft) başına her bir birim
fiyatı yükseklikle azalır. Çünkü duvarların yüzey maliyetleri depo
oturumunu sağlıyan genel oturum yüzey alanı bedelinin ancak küçük
bir yüzdesini teşkil eder.
Bu durum Şekil: 2 de gösterilmiştir, burada dörtgen bir deponun ma­
liyet bedeli, oturduğu alan bedeline kıyaslanmıştır.
^ a
.S -S
a
d)
2oy
<9o V.
:0
'Ö
CD
>
\ 03
/6y,\
.3 2 - 2
o o ^
^^^'^^ '7*^'^ İ<^^ i o o
, S6 7.
O
CD
Q
ŞEKÎL 2 — Depo büyüklüğü ve yüksekliğinin yüzey alanları maliyetine
CD
^
tesiri.
Buradaki kıyaslama 177 m m (7'^) kalınlıkta takviyeli beton panolar­
la yapılmış bir depo yapısına göre olup, burada panolar zemine kendi
ağırlıkları ile yüklenerek dayanmış bulunuyorlar ve dikeyine olarak da
civata ve beton dikmelere de çatı yapısı binmekte olup Şekil: 3 de iyice
belli olmaktadır.
Bu fabrika yapısı ünitelerle duvara lüzum görülmeden gayet düzgün
ve yassı yalıtma çok kolayca yapılmış olur.
Bu tip bir duvarın yapılması, aşağıdaki istenen fonksiyonları sağlamxasmdan ileri gelmektedir.
i)
ii)
Yalıtkanların bir destekle takviyesi
Yalıtkan ve buhar tutucuyu hava şartlarından korumak
İÜ)
Düşen paletler ve istifleme makinelerinin
yanma
iv)
Bazı memleketlerin yangın yönetmıeliklerine
binaya yayılmasını önlemektir.
çarpmalarına
da­
göre alevin tüm
SEKIL —
3
ŞEKIL
—
4
Dış hava etkilerinden korunmak için hafif bir çelik iskelet üzerine,
asbestos kaplı alüminyum veya P.V.C. kaplı çelik dikey kaplamalar yer­
leştirilir, bu yapının maliyeti beton duvardan daha ucuzdur, ancak (Şe­
kil : 4) de görüldüğü gibi yalıtkan (izole) katın tutturulacağı eş, ikinci
bir hafif çelik iskelet gerekmektedir.
Bu katın doğrudan doğruya dış iskelet kaplamasında bindirilmemesine rüzgâr gücü ve etkisi sebep olmuştur.
İncelemeler, bu tip yapı maliyetinin beton duvar yapı sistemi mali­
yetinin tıpkısı veya çok azı bir miktarda fazla olduğunu göstermiştir.
Eğer yapı yönetmelikleri gereğince duvarların yangına dirençli ola­
rak yapılmaları zorunlu ise, (Şekil 4 de gösterildiği gibi) dış kaplama ile
yalıtkan (izole) arasına bindirme blok tip duvar çekilir ki, bu takdirde
beton duvara kıyasla maliyet 10 ilâ % 20 artar.
Yangına karşı dayanıklılık istenmeyen durumlarda, kaplama duvar
sistemi ile hızlı bir uygulama mümkündür, bununla beraber, 14.150 met­
reküplük (1 1/2 milyon cuft) ve 279 metrekarehk (3.000 sq. feet) lik son
projelerin uygulamalarında aynı şekilde hızlı yapılış, en az işlem v e is­
tenilen bütün fonksiyonlar tam olarak sağlanmış olduğu halde aynı ma­
liyete çıktığını gördük.
Bu bakımdan, hafif ve uygun duvarlar, beton duvarlara kıyasla daha
az maliyetle yapılırlar, ancak duvarların yüzeyleri, genel yapı olarak yü­
zey, yüzde oranından küçük olmalıdır, böylece bir maliyet artışı olmadan
küçük ve çok kuvvetli yapılar yapılabilmektedir.
3 ~
DÖŞEME Y A P I S I :
Kıyaslamaları yapılan soğuk depo döşemeleri yer seviyesinde yapıl­
mış, dona karşı koruyucu, ısıtıcı, örtü donanımı ile donatılmış, döşeme­
leridir. Eğer döşemeler yer seviyesinin üzerinde kirişli duvarlar üstün­
de askıya alınmış ve altında temiz hava boşluğu bulunan soğuk depo
döşemelerinin maliyetleri (27 feet 6 inc.) v e (20 feet 20 inc.) iç yüksek­
liklerde 0.4 ve 5,2 Şilin arasında artmaktadır.
Açıkça görüldüğü gibi işletme masrafları baştan beri bu yazıda ele
alınmamıştı, bu sebepten döşemede bir don çözme (defrost) uygulanması
gerektiğinde maliyet fiyatlarının gelişmesi aşağıda gösterilmiştir.
Döşeme yüzeyi
Metrekare (sa. Y d s )
260
2800
452
562
562
4870
5940
5940
218
2350
Kış ayları
yaklaşık
işletme
masrafı
Döşeme altında
hava boşluğu
yaklaşık dona­
tım masrafı
Don çözme
için uygulanan
metod
Donatım
Yatırım
Sterlin
Kızgın yağ
dolaşımı
Elektrikli örtü
Elektrikli örtü
Kızgın yağ
dolaşımı
Elektrikli örtü
£ 2.600
£ 28
£ 14.000
£ 4.100
£ 4.370
£ 3.500
£ 70
bilinmiyor
£ 25.000
£ 30.000
bilinmiyor
bilinmiyor
£ 20.000
£ 12.000
£ 2.200
56
Yüksek işletme masraflarmdan kurtulabilmek için, döşemeler altmda zeminde büyük hava boşlukları yapımında yıllarca önceden beri uy­
gulanmak zorunda kalman ağır sermaye yatırımı karşısında uyguladığı
döşeme altı elektrikli örtü tipinden hiç bir şikâyette ve çalışmasından da
hiçbir aksama ileri gelmediği hususunda yazının yazarı kişisel tecrübeye
sahiptir.
4 —
YALITMA (İZOLASYON) :
Bu sisteme uygun olarak 914x690 mihmetre ( 3 x 2 feet) 20 milimet­
re kalınlıkta panolar biçiminde yalıtma sistemi seçilerek uygulanmıştır.
Bu panolar, duvar üzerinde birbiri içerisine geçme olarak 76 milimetre
(3 ine.) kalınlıkta dillerle kenetlenecek şekilde prefabrike olarak hazır­
lanmıştır.
Bu yalıtma sistemi, iki kat kaplama sistemine kıyasla, daha az mal­
zeme, işçilik ve çabuk donatıma elverişli kalınlıktadır.
Tavanlar 1828x1219 milimetre ( 6 x 4 feet) boyutda 203 milimetre (8
ine.) kalınlıkta panolar halinde olup, yalıtkan kontrplâk katlar arasına
yerleştirilmiş ve merkez aralıkları 1828 milimetre (6 feet) olarak çatının
çelik yapısı üzerine çelik tutturucularla asılır.
S O N U Ç :
Bu yazıda anlatıldığına göre;
1)
Belli bir kapasitede soğuk depo yapısı yapımında sermaye yatı­
rımından ekonomi sağlamak için, mekanik yüklemeye veya yük
taşımaya gücü fazla ve yükleme yüksekliği yüksek depolar yapıl­
malıdır.
2) Toplam masrafın oldukça yüksek bir yüzde miktarını döşeme ve
temel ile çatı yapısına ayırmalıdır. Bu tip bir yapı ayrıca bir
masrafı gerektirmeyen ya da çok az masrafla ve yapı kullanıl­
masını da mümkün kılar.
3) Elektrikli bir örtünün işletme masrafı ile kıyaslandığında, döşe­
me altlarına hava boşluklu bölmelerin yapılmasının gerçeğe uy­
gun bir davranış olmadığı görülür.
Yazar, işletme masrafları ile bu masrafların azalmasını sağlayan uy­
gun ekonomik bir depo yapımını gerçekleştirmeye bağıl depo yapı mas­
rafı arasında büyük ilgileri bulunan çok basit faktörleri bu yazı ile belirt­
meyi ümit etmiştir.
Bu bakımdan yazar işletme masrafları ile iki ayrı tipte ısıtıcı örtü
arasında ve yalıtmada yalıtkan kalınlığının etkisi ile soğuk depo yatırım
masrafları arasındaki ilişkileri gösteren bilgileri genel istek ve kullanışa
göre burada toplayıp tanıtmaya çalışmıştır.
ÇOK K A T L I SO'ĞUK DEPOLARIN Y A P I M L A R I N D A
BAZI METODLAR
E. G .
HAGGER
Jenkins Potter - London ( U K . )
G î R î Ş :
Konumuzda geçen soğuk depo dış kılıf yalıtma prensibi, alçak sıcaklıklı yerlerin toplam hacmim kaplıyan dış kılıf ile bunların âdet olan
kuvvetlendirilmiş beton döşemeleri ile bu döşemeleri üzerinde taşıyan
mantar başlıklı dikmeleri bulunan yapıları kapsamaktadır.
Burada, duvarlar ile ana depo dış kılıfı yapısı arasında; yapının dış
kılıfını tamamiyle kaplayacak şekilde ve duvarların tüm yüksekliği bo­
yunca kesintisiz uzanan yalıtkan (izolasyon) yerleşdirebilecek yeteri ka­
dar boşluk bırakılmıştır.
Yapı dış kılıfı ve dış taraf sıcaklıkları ile tek temas; soğuk odaların
altına kadar uzanan bu sebepten de, duvarların yapıya değdikleri nokta­
larda yalıtılmış bulunan dikmelerden olmaktadır.
Bu yapı prensibi 6 metreye kadar yükseklikte soğuk odaları bulunan
ve döşemelerine 5 metre yükseklikte istifleme olanağı bulunan 50 metre­
ye kadar yüksek soğuk depolara uygulamaya yeterlidir.
Yapının çeşitli sıcaklıklarda çalıştırılması istenen bölümlerinde, dö­
şeme ile (ara) bölme duvarları arasına ikinci bir yalıtkan (izolasyon)
konabilir, ancak bu yapının detaylarını bozmamalıdır.
Duvarların ağırlığı çatıya taşıtılabildiği gibi zemin üzerine de yükle­
nebilir, fakat her iki durumda da duvarların yapıya aralıklarla değmesi
gerekli olduğu gibi, rüzgâr gücünün güvenle yapıya taşınabilmesi, du­
varların restraint ve stabil olması sağlanmalıdır. Aşağıda üç değişik du­
var metodu eleştirilerek çareleri de yazılmıştır:
'If
p
1
ıs
ÎT 11
ir
ÎT F
Cy^
-27?
-
Çc^/^'-»'^'^
X5
^/a^f.
^
'
ŞEKÎL — 1
iWetod 1 (Şekiİ : 1) :
Duvarlar çelik askı çubukları ile taşman v e
askıya alınarak çatıya
yüklenen, prefabrik kuvvetlendirilmiş çimento panolardan meydana gelir.
TANIMLAMA
Roof : Çatı
Concerte perimeter beam supporting wall
Duvarları taşıyan çimento çerçeve
kiriş.
Hanger rod : Askı çubuğu
Concert wall panels 15 c m thick : 15 cm. kalınlığında çimento duvar panosu.
Allowance for differential movement : Değişken hareket boşluğu
Concert wall units : Çimento duvar dilimleri 15 c m . kahn.
Column = Dikme.
Each wall panel filed to floor with flexible tie at 1 mt. Center = Her duvar
panosu 1 metre merkez aralığında oynak bağlarla döşemeye tesbit
edilmiştir.
Upper floore = Üst döşeme
Concerte floore = Çimento döşeme
Insulation = Yalıtkan
Ground floor = Zemin (teniel) döşemesi
Typical sectional T h r o u g h wall = Duvarın tipik kesitleri
Flexible tire = Oynak bağ (bağlantı)
Edge of floor slab = Döşeme levhası kenarı
Hanger rod = Askı çubuğu
Plan of connection of wall to floor = Duvarların döşemeye birleşme plânı
Hanger Rods in concerte perimeter beam = Duvarları taşıyan çimento çerçeve
kirişteki askı çubukları
2,5 c m dia Hanger rods at 1 mt. Center =:r 1 metre merkez arahklarla 2,5 c m .
çapında askı çubukları
Upper floor = tJst döşeme
Hangers - Askı
Ground floor = Temel döşemesi
Flexible tir = Oynak bağ (bağlantı)
Floor = Döşeme
Section A - A showing Connection of wall to the floor = A - A kesiti duvstrla d ö ­
şeme birleşimini göstermektedir.
NOT :
Gereğinde yurt dışı istek ve incelemelerde kullanılmak
tanımlamaları kondu.
üzere; ingilizce
Panolar (duvar üniteleri), depo
yüksekliğince, 1 metre genişlikte
uzanır, bunlar döşeme seviyesinde tesbit edilmiş çelik levhalara çubuk­
lar üzerine oturtulurlar. V e duvarlar bitişik yerlerinden ve çubukların
çevresinden çimento ile doldurularak, yatay birleşik yerleri de, içten
kenetlenerek birbirleriyle bağlanırlar.
Yatay restraintler, yalıtkanın içerisinden geçen oynak tesbit edecek
şekilde donatılmışlardır. Tabanda yapı dış kılıfı ile duvarlar arasında bir
değişgen hareket boşluğu bırakılmıştır.
Yalıtkan kılıf prensibinde çatının mekanik desteklerle asma tavan
kullanılsa dahi bu metotla, duvar yalıtkanının (izolasyonun) çatı üzerin­
den devam ettirilerek aşırılması mümkün değildir. Ancak çatı ile tavan
arasında, çalışmaya yetecek kadar bir aralık bırakılırsa, buraya ekonomik
olarak bir çatı terası yapılabilir ve bu teras kullanılabilir.
Metod 2 (Şekil : 2) :
Çimento veya tuğladan çevre duvarları, iç yapının çerçevesinin birer
parçası olarak yapılırlar, yalıtkan ve buhar tutucu malzemeye ilâve ola­
rak dış hava etkilerinden korunmak üzere, Asbestos Levha, alüminyum
yahut plâstik kaplı çelik saçlarla dış taraftan takviye edilmiş hafif çelik
çerçeveler yalıtkan içerisinden geçen oynak bağlantılarla iç yapıya tes­
bit edilirler.
ŞEKİL — 2
TANIMLAMA
Insulation = Yalıtkan
Vapour barrier = Buhar tutucu
Side sheeting mounted on steel frame = Çelik çerçeve üzerine donatılmış dış
kaplama
Flexible tie = Oynak bağlantı
Load bearing Brick work = Yük taşıyıcı tuğla duvar örgü
Goulmn = Dikme
Concertefloor = Beton döşeme
Section = Kesit
Steel frame supporting insulation = Yalıtılmış çelik çerçeve
Bu metodun sakıncası, yalıtkanın, yapının dış tarafından ilâve edil­
mesi, ancak dış kılıf yırtılıp, soyulmadıkça çok iyi bir durumda kullanı­
labilmesi, dış taraftan hava şartlarından korunma için yapılacak kapla­
maların inşası sırasında yalıtkanın zarar görebilmesi ve yapımın ağır ve
zaman yutmasıdır.
Bu sistem prefabrik duvar panoları kullanılışında yavaş ve çok güç
harcamı isteyen bir sistemdi. Ancak, bazı memleketlerde döşeme yan­
gınlarını önleme bakımından ateş tuğlası kullanılması bir çare sayılmakta­
dır, bunun eleştirmesi biraz sonra yapılacaktır.
Bu metodun bir çözüm yolu olan anlattığımız ikinci sistem Şekil 2
de gösterilmiştir. Burada yalıtkanm takviyesi için ayrı bir çelik çerçeve
kullanılmıştır, fakat bu sistem, tuğla ve beton duvarlara kıyasla daima
pahalı olduğu gibi, çarpmalara dayanacak güçte yeteri kadar dirençli bir
yapıda değildirler.
Bfetod 3 (Şekil : 3) :
Bu metodda kuvvetlendirilmiş çimentodan yapılmış olan duvar bö­
lümleri, doğrudan doğruya zemine kendi ağırlıklarına dayanarak basar­
lar. Burada bölme dediğimiz panolar, 7 metreye kadar uzunlukta ve bir
metre genişliğindedir.
Duvarlar panoların sonlarına yine kuvvetlendirilmiş çimentodan yapıimnş (geçmelerin) muyluların, yapının döşemesine geçirilmesi ve bu­
rada yalıtkanın içinden geçer oynak bağlantılarla tesbiti suretiyle kuv­
vetlendirilmiştir. Yapı ile duvarlar arasında olacak herhangi bir değişgen hareket, yapının tepesinde yer alır.
Çit,
\
2L
7
TL
]-|—-^ui'l'
o/Öfttr,e.
I
I
3 A
- İZ
W,,
^
7
16,
l3
4
8
n
1
10
^ 1^—
ŞEKİL — 3
/S
TANITMA
1 — Beton çerçeve kiriş. 2 — Çatıya, oynak bağlantılı geçme [ m u y ­
l u ] . 3 — Üst döşeme.
4 — Beton döşeme. 5 — Döşemeye oynak
bağlantılı beton geçme. 6 — 15 cm. kalınlıkta, beton duvar panosu.
7 — Şekilli beton geçme. 8 — Buhar geçirmez yalıtkan. 9 — Yalıt­
kan. 10 — Zemin döşemesi. 11 — Şekilli beton geçme. 12 — 15 c m .
kalınlıkta, beton duvar panosu. 13 — Döşeme taban köşe kenarı.
14 — Prefabrik duvar panosu. 15 — Şekilli beton geçme [ m u y l u ] .
16 — Alçı, plaster ve c a m yününden şekillendirilmiş ATEŞ T U Ğ ­
LASI. 16 — Yalıtkan
TANIMLAMA
Concerte perimeter beam = Beton çerçeve kirişi
Pre cast concerte muillon = Şekilli beton geçme (muylu)
Vapour barrier = Buhar tutucu
MuiUons fixed to roof flexible tir = Çatıya oynak bağlantı ile tesbit edilmiş
geçme (muylu)
Precast concerte muillon = Şekilli beton geçme (muylu)
Concerte floor = Beton döşeme
Muillons fixed to floor with flexible tir — Döşemeye oynak bağlantı ile tesbit
edilmiş beton geçme (muylu)
insulation = Yalıtkan
Ground floor = 'Temel döşemesi
Section at muillon position = Geçme durumlarında kesit
Roof = Çatı
Upper floor = Üst çatı
15 cm. thick wall panel = 15 cm. kalınlıkta duvar panosu
Ground floor = Temel döşemesi
Elevation = Ön görünüş
Edge of floor slabe = Döşeme levhasının kenarı
Wall unts. = Duvar ünitesi (pano)
Pre cast muillor = Şekilli beton geçme (muylu)
Plan at wall and muillon joint = Duvar ve geçmelerin birleşme plânı
Fire break formed with gapsum plaster and mineral wool = Alçı plaster ve c a m
yününden şekillendirilmiş ateş tuğlası
Between muillons = Geçmeler (muylular) arası.
Şekil 4 deki fotoğrafta bu metotla yapılmış bir depo gösterilmiştir.
Burada görüldüğü gibi, bütün dış duvar isteklerine uygun olduğu kadar
ana yapı tamamlanmadan önce duvarların ve yalıtma işleminin de tav­
siyelere göre önceden hazırlanabilme faydası da vardır.
ŞEKİL — 4
ATEŞ TUĞLASI
Bazı memleketlerin yangın yönetmelikleri bu gibi yapılarda, dört sa­
at içerisinde, yangın alevinin bir döşemeden diğer döşemeye (bir kat­
tan diğer kata) ve dış duvarlara sıçraması önlenecek şekilde yapımını
emretmektedir.
Bu istekleri karşılamak için İngiltere'de tuğla ve beton duvar kalın­
lıkları 18 cm. ve 23 cm. olarak kabul edilmektedir.
Yazarın son bir projesine göre Şekil 3 de döşemeler arasında yangın­
dan korunma standardına göre yapılması gerekli donatımın, yalıtkanın
yekpareliğini ve yeterliliğini bozmadan nasıl yapılacağı gösterilmiştir.
Tek çare döşemelerin dış duvarlar hizasında devamı ve bütün üst
döşemelerin yalıtılması veya 3 üncü metod yazılan sistemi kullanmaktır,
ancak yangına kurban gitmenin hızı ve oluşu hava problemlerine bağ­
lıdır.
Y A Y M A V E YERLEŞME (YÜKLEME) B A Ğ L A N T I V E
BİRLEŞTİRİCİLER :
Uygun ve yeterli birleştiricilerin kullanılmaması halinde
duvarlarda
ciddî çatlamalar ve bunun sonucu olarak yalıtkan sisteminde kırılarak ko­
pup düşmeler olur.
Eğer duvarlar belli bir uzunluğu aşarsa, duvarların içerisine dikey
birleştiriciler donatılmalı, çevre hava sıcaklığının değişmesinin teşviki
ile meydana gelecek ısı gerilimi sırasında, yalıtkan ve buhar tutucular
yatay bir harekete müsaade etmelidir.
Yapının bir bölümünde, öteki bölümünden daha ağır değişgen yer­
leştirmeler olabilir. Bu sebepten değişgen yüklemede bir bölümün başka
bir bölüme ciddi bir zarar vermemesi için yapının her bölümü müstakil
yapıda olmalıdır.
Bu durum, çalışma alanları aynı seviyede olan soğuk depo odaların­
da daha da artabilir,
S O N U Ç :
Her üç metottaki duvar yapımı, yapıya kendi etkilerini icra ederler
ve her birinin kendine göre fayda ve sakıncaları vardır.
Genel bir sakınca ise, bütün bağlantılar yolu ile yapının dışından
içeriye olan kaçaklar yalıtkan katında hafifçe terleme yapmasıdır. Bu ba­
kımdan, buhar tutucuların detayları üzerinde büyük bir önemle ve dik­
katle durulmalıdır.
Bununla beraber şunu da unutmamalıdır ki, 2 ve 3 üncü metotlarda
yalnız 1 adet, 3 üncü metotla yapılan duvarların beher 6 metrekaresinde
yalnız 1 adet bağlantı vardır.
Yazarın maksadı çeşitli metotla yapılan duvarların her hangi bir
uzunluğa göre bir bağıl fiyat tesbiti değildir. Ancak şunu belirtebiliriz
ki, 1 inci v e 3 üncü metotla yapılan duvarların yapımı 2 nci metotla ya­
pılandan daha ucuzdur. 3 üncü metotla da depo ana yapısı bitmeden ön­
ce, yalıtkanların ve hattâ tesis donatımlarının yapı çerçevesi ile birlikte
komple ve prefabrike olarak hazırlanabilmektedirler. Böylece zaman ve
bina yapımı parasından ekonomi sağlamakta ve müşteriye kullanışlı bir
soğuk deponun en kısa bir süre içinde teslimi mümkün olmaktadır.
SOĞUK DEPO DÜZENI
(DESIGN)
C. A. FOZZARD
Chr. Salseven 8z Co. Ltd., Grimsby, Lines (U.K.)
Yazarın şirketi —28,9°C (—20°F) sıcaklıkta çalışan 169.800 metre­
küp (6.000.000 cuft) güçte genel soğuk depo işletmektedir, ayrıca 28.300
metreküp (1.000.000 cuft) güçte ve aynı sıcaklıkta çalışan üç yeni depo
yapmayı kararlaştırmıştır.
Donatım, ve yapı düzeni değiştirilerek bakım tutumu işletilmesi da­
ha kolay ve daha ekonomik soğuk depolar yapılmıştır.
Daha çok ekonomik bir soğuk depo elde etmek için polyurethan pa­
nolardan yapılmış prefabrike ^mpı düşünülmüştür. Burada panolar bir
çelik çerçeve üzerine donatılmış, çatısı Asbest levhalarla, dış duvarları
da plâstikle kaplanmış çelik levhalarla kaplanmıştır.
Bugün polyurethan en yüksek değerli yalıtkan (izolasyon) olarak
kullanılmakta olup, bu düzen düşük ilk tesis masrafı harcamı faydasını
sağlamıştır.
Polyurethan prefabrik panolar, her iki tarafından plâstik kaplı çelik
ile kaplanmış ve bunlar, deponun duvar ve tavanları olarak kullanıl­
mıştır. Döşemelerde ise polyurethan levhalar k u l l a n ı l ı ş t ı r .
Yalıtılmış
panoların dış çelik saç kaplamaları duvar ve tavanlardan buharı geçir­
memek için birleşim yerleri, buhar geçirmez uygun bir macunla macun­
lanır.
Döşeme üzerindeki kaplanmış, döşeme kaplamaları da buhar geçir­
mezler.
Deponun görünüşü temiz ve aydınlıktır. Sağlık ve güzellik bakımın­
dan her iki taraftaki plâstik kaplamaların rengi beyazdır.
Depo içerisinde esas tavan altında bütün depo alanını kaplayan ikin­
ci bir asma tavan vardır, kanallar var olmakla beraber, hava dağıtımı bu
asma tavandan olmaktadır.
Depo boyunca düzgün aralıklara, asma tavan üzerinde dörtgen ağız­
lar açılmıştır.
Bu sebepten depo içine doğru olduğu gibi dışa doğru da hava dağı­
tımı bu ağızlardan olmaktadır.
Bu durum sadece, depoda çalışanların, depo içerisinde korunacak sı­
cak bir nokta dahi bulamamlarma ait şikâyetlere sebep olmuştur.
Renk ve elektrik verimi bakımından aydınlatma da fluoresan lâm­
balar kullanılmıştır. Bu lâmbalar asma tavan içerisine depo içerisini bir
düzeyde gösterebilecek şekilde yerleştirilmiştir.
Evaporatörlerin arka tarafına, makinistlerin bakım tutumlarım k o ­
layca yapabilmeleri için bir koridor donatılmıştır.
Evaporatörierden çıkan boruların hepsi, döşemenin altından geçen
bir koridorda toplanmış ve poiyurethan köpükle yalıtılmıştır. Bu koridor
aynı zamanda havayı doğrudan doğruya asma tavan arasına gönderen aksiyel akışlı fanlar için bir karışım odası işini de görmektedir.
Evaporatörler donanımı için depo cephesi boyunca evaporator oda­
larına muntazam aralıklarda,
evaporatörlerle birleşik valflar donatıl­
mıştır.
Çok değişik sebeplerden ileri gelen amonyak kaçağını azaltmak ve
gidermek için bütün valflar bir odada toplanmıştır. Valf odaları işletme
makinistlerinin kolay ve rahatça depo sıcaklığından daha yüksek bir sı­
caklıkta çalışabilmeleri için yalıtılmışlardır.
Bu donatımın başka bir faydası da depoda yük (ürün) üzerinde don
tutmamasıdır. Dışarıdan ve kapılardan giren nem yüklü havanın soğu­
tuculara gitmek için depodaki (ürünün) yükün üzerinden geçmezler. Bu
nemli hava doğruca soğutucumda (evaporatöre) giderek burada don olur
ve otomatik don çözme (defrost) donanımı ile kolayca atılır.
Depo döşeme yükleri iyice tesbit edilmeden depo döşemelerinde
poiyurethan kullanılmamalıdır, bizim tesbit ettiğimize göre 8.83 metre
(29 feet) iç yüksekliği ve 8.38 metre (27 feet 6 inc.) istifleme yüksekliği
bulunan son depolarımızda uygun bulundu.
Bu kadar büyük istifleme yüksekliğinin, istif makinelerinin denge­
lerini sağlayan genişliklerinin de artmasına sebep olduğundan, genel ola­
rak düşünülmemesi konusunda da acı bir tecrübe sahibi olduk.
Eğer döşeme mantar plâkalarla kaplanırsa, soğutma için gerekli güç
artışının çok küçük sadece duvar yalıtmasiiyle panolamak için harcama
yapıldığı için artan yapı masrafının da az olmasından bu aşırı yüksekli­
ğin hatırı sayılır faydası vardır.
Soğutma makineleri dairesi, soğuk deponun karşısında ayrı bir bina­
da yerleştirilmiştir. Bu bina aynı zamanda istif makineleri tamiri için
bir atölye ödevini gördüğü gibi odalardaki evaporatörlerin soğutucu
akışkanla doldurma odası ve makine işlerinin merkezi bu binada toplan­
mıştır.
Ofisler ve kantin deponun bir devamı olan ayrı bir binada bulun­
maktadır.
Bu bina ile soğuk depo arasında birleştirici bir köprü bulunmakta
olup, elektrik işleri ve soğutma boruları işleri için depoya bu köprüden
geçilir.
Makine ekibinin soğutucu odaları ile valf odalarına gidip gelebilme­
leri için bir yaya (kedi) köprüsü donatılmıştır.
Böylece makine işlemi depo içi çalışmalardan tamamiyle gizli ve
ayrı bırakılmıştır.
Makine dairesinin, kontrol tabloları, kompresörler, kondenserler, ta~
şmtı tankları, sıvı ayırıcıları, elektrik gücü için transformatör gibi ele­
manları gelecekteki gelişmeler de düşünülerek akla uygun bir genişlik­
te tutulması gayet açık bir durumdur.
İki basamaklı, pistonlu soğutma kompresörleri kullanılmaya başlan­
dığından bu yana, bir soğutma sisteminin otomatik kontroUa donatılma­
sı kolaylığından makine dairelerinin boyutları da gittikçe büyümektedir.
İlk soğuk depoların yapıldığı tarihlerde, depolar için tek bir kompre­
sör yeterli iken, günümüzde kompresör sayısı dokuza kadar yükselmiştir.
Sıvı dolaştırmalı soğutma sistemlerinde sıvı, makine
dairesindeki
evaporatörlere tulumba ile basılır. Sıvı, evaporator kanallarının tepesin­
den verilerek beslenir, emiş bağlantısı ise soğutucu kanalların altından
birleşir. Bu kızgın gazla don çözme ,defrost) donatımı yapıldığı zaman,
kızgın gaz hızını nartmasım sağlamak, soğuk sıvı ayırıcıya geri akma­
sını sağlamak için yapılmıştır. Kızgın gaz böylece evaporator içindeki
soğuk sıvıyı ısıtmaz. Alt soğutma yapılmış yoğuşuk kızgın gaz yerine
kızgın gazla don çözmek sadece termodinamik bir ödeşmedir.
Kızgın gazla don çözme işleminin kullanılmasının sebebi öteki metodlarla kıyaslandığında ayrıca bir masraf gerektirmemesi ve çok küçük
bir işletme masrafını gerektirmesidir. Bizim depolarımızın birinci kat­
larında soğutuculardan yapılan kızgın gaz don çözme işlemlerinde baca
çekmesi etkisi yüzünden bazı güçlükler görülmüştür. Bu durum birinci
kattaki soğutucuların üzerine baca çekmesi etkisini durduran motorlu
perdeler donatılmış ve ikinci kattaki soğutucular ise soğutucular çatı y ö ­
nün tersine yerleştirilerek bu baca çekmesi etkisi en küçük sınıra düşü­
rülerek düzeltilmiştir.
İkinci kat depolarımızda bütün çalışma süresince her soğutucuyu
sürekli olarak kontrol eden bir ana zaman süvicine bağlı ayrı ayrı za­
man süviçleri ile çalışan otomatik kızgın gaz don çözme (defrost) dona­
tımı yapılmıştır.
Valfların normal aralıklarla açılıp kapanmalarını ayrı ayrı donan­
mış bulunan zaman süviçleri tarafından idare edilmektedir. Böyle bir do­
natımın kullanılması bacımları gittikçe büyüyen soğuk depolardan ötü­
rü işten kazanmak için gereklidir.
Bütün soğuk depolarımız otomatik olarak kontrol edilmektedir.
Soğuk depolarda kondenser ve kompresörler sayısının gerektirdiği
kadar soğutucu fanlarına, sıvı solenoid, fanlarımıza kumanda eden ter­
mostat bulunmaktadır. Bu kontrol donatımı sistemin, en ağır yükte ça­
lışma saatlerinde çekilen elektrik akımını aşmayacak değerde, en yük­
sek elektrik harcamma göre tanzim edilir ve ayarlanırlar.
Asma yalancı tavanlarla otomatik kontrol donatımının birleşik ça­
lışmaları sonucunda, depoda bir hava akımı olsa bile depo içinde sıcaklı­
ğın ± 1.1°C ( + 2°F) farkla sabit kalması sağlanmıştır.
Büyük depoların genel yapısında; soğuk kamyonların parkı bulun­
ması bunların yükleme ve boşaltma işlemlerinin yapılabileceği büyük­
lükte olması unutulmamalıdır, bu parklara yükleme meydanı denir. Biz
kamyonların bu y ü k l e m ı O
meydanlar] boyunca, depolara giriş çıkışları
kolay olacak ve manevralarını rahatlıkla yapabilecekleri kadar yükleme
meydanlarının; genişliğini çoğalttık. Yükleme meydanlarını hava şart­
larından korunması için her depoda, yükleme meydanı çatısı olabilecek
kadar, saçakları uzattık.
Bu tip depoların ısı geçirme kat sayıları «U==K» değerleri çok kü­
çüktür. Bu değerler yalıtkanı yapan ile yalıtma işini yapan müteahhidin
birlikte gerçek olarak deponun üzerinde deneylerle tesbit etmeleri ge­
rekir.
Deneyler depolar boş ve tam kapalı iken ısıtmak ve soğutmak sure­
tiyle yapılır.
Isıtma deneyi için gerekli ısı, depo içerisine lâmbalar ve fanlar dona­
tılarak sağlanır, deney süresince çatı boşluğu sıcaklığı, depo içi sıcaklığı
ve dış hava sıcaklıkları bir «Cambridge» kaydedici cihaziyle sürekli ola­
rak kaydedilmek üzere ölçülür.
Isı verimi, fan ve lâmbaların elektrik verimleri ile tesbit edilir. Isı
dengesi sabit bir denge noktasına ulaştığı zamanki « U = K » ısr geçirme
katsayısı metodu ile, değer tesbit edilir.
Soğutma deneyi için, evaporatörden birisiyle bir soğutucu fanı bu
işe ayrılır. Sürekli kaydedici ölçmelerle deponun sıcaklığı, dış sıcaklık,
soğutucunun çalıştığı ve çalışmadığı sürelerdeki sıcaklıklarla ölçülür.
Soğutucu üzerinden geçen hava hacmi ile soğutma etkisi tesbit ediHr.
Depolarımızda bu « U = : K » değerleri kontrol edilmiş, b u raporda tar­
tışılmamıştır.
Özet olarak son yaptığımız depolarımızda bir geliştirme gereğini
duyduk ve yukarıda anlattığımız şekilde hareket ettik. Şunu da işaret
etmek isteriz ki bizim depo tipimizin kullanılması kararlaştırılırken, di­
ğer depo tiplerinin de geçerli olduğu, her tipteki her bir depo için kul­
lanıldığı esasa ve kendisinden istenilen hizmete göre düzenlenmesinin
(dizayninin) gerektiğini unutmamalıdır.
_
k..
— 69 —
SOĞUK DEFOLARDA, NEMLERİN, S I C A K L I K L A R I N
V E G A Z YOĞUNLUĞUNU ÖLÇMEK İÇİN D O N A T I M
G. MANN
Tarım Araştırma Konseyi. Ditton Lâboratuvarı
Larkfield, Kent (İngiltere)
Taze m e y v e ve sebzelerin soğutulmasında kullanılan depoların başa­
rılı olabilmesi, işlem sıcaklığının tam bir doğrulukta kontrol edilebilme­
sine, deponun istediği içerideki çevre havasının başarılı şekilde kontrol
edilebilmesi de, yukarıdaki özelliklere ek olarak, depo iç çevre havasmdaki oksijen ve karbon dioksit yoğunluğunun doğru bir metotla ölçülme­
sine bağlıdır.
Örnek olarak; İngiltere'de, Armutların — 1.4 santigratta depolanma­
sı sağlık verilmektedir. Armudun donma noktası ise — 2 santigrad oldu­
ğundan, sıcaklığın bu seviyeden aşağıya düşmemesi gereklidir.
Böylesine, Cox Orange Pippin tip elmanın uzun süre depolanması
için depo içi çevre havasmdaki karbondioksid yoğunluğunun % 1 den
aşağı ve oksijenin % — 2.0 - 2.5 yoğunlukta olması sağlık verilir. Oksi­
j e n yoğunluğunun % 1.5 den az olması — soğutma muhafaza işlemi so­
nucuna ürüne zararlıdır.
Depolar iç çevre havası neminin pratik olarak olabildiği kadar yük­
sek seviyede (sanıldığına göre % 92 - 95) olması düşünülmelidir, böyle­
ce, üründe daha az buharlaşma olacağından, ürün satılamıyacak derece­
de aşırı buruşmaz ve solmaz.
Bu şartların depo içerisindeki durumlarını
güvene alabilmek için,
uzaktan göstericili, ya da yazıcı cihazlar, pratikte İngiltere'de tipleri sı­
nırlandırılarak belirtilmişlerdir.
Ancak bunların doğruluk derecelerine güvenilebilir.
SICAKLIK ÖLÇÜLMESİ
Standart metotla sıcaklık ölçmede kullanılan cihazlar, genellikle tel
sargılı direnç tip termometreler olup, bunlar dikkatlice denenmiş olup,
donatıldıkları zaman ayrıca ayarlanıp deponun, her işlemeye açılış mev­
siminde, yeniden denenmelidirler.
-
70 -
•
: :,f":T
Bu âletlerin 0.25 santigrad doğrulukta olması ve bütün ıskala boyun­
ca derece çizgileri «0.15 santigrat» değeri kolayca okuyabilecek görün­
tüde olması yönetmelikler gereğince zorunludur.
Bu âletlerin, duyar ölçme elemanı, sıcaklık göstergesinin Wheatston
Köprüsü bağlantısının, değişgen direncidir. Sıcaklık, göstergelerinin ç o ­
ğunda, sıcaklık derecelerine göre ölçülendirilmiş bir ıskala üzerinde gal­
vanometre sapıncı ile çalışan bir ibre metodu kullanılmıştır.
Çok az olan bazı örneklerde de, galvanometre sapıncının, dirençten
doğan ve sıcaklığa göre ölçülenmiş ıskala üzerindeki hareketinin baş­
langıç noktası «SIFIR» olarak uygulanan, SIFIR noktası metodu kulla­
nılmıştır.
Meyve ve sebze soğuk depolarında kullanılan duyar ölçme elemanı
sayısı, depo büyüklüğü ile değişgendir.
Yüz metreküplük Brüt (87.5 m^ net) depo için en az iki duyar ölçme
elemanı, ikiyüz metreküplük brüt (175 m^ net) depo için dört, veya altı
duyar ölçme elemanı kullanılır.
Eğer bir depo yeni yapılıyor ise, ya da sıcaklık dağıtımı şüpheli ise,
depolanan yığınlar arasında çeşitli noktalardaki doğru değerleri detaylı
olarak gösterilebilecek çok-koUu «thermocouple» kullanılır.
Dirençli termometreler, mekanik çarpmalardan kırılmayacak yerle­
re donatılır, her yıl kontrol edilirse, gerektikçe ayarlanır ve dikkatlice
donatılırlarsa, uzun yıllar güvenle çalışırlar.
ingiltere'de meyve ve sebze soğuk depolarında sıcaklık göstergele­
rinde Termistorlar kullanılmamaktadır.
K A R B O N D İ O K S İ T (CO2) YOĞUNLUĞUNUN ÖLÇÜLMESİ :
Kontrollü çevre havalı,
(şartlandırılmış havalı)
soğuk depolarda
karbondioksit yoğunluğunu ölçmek için uzaktan okunan ölçülü tipteki
katherometer kullanılan başlıca tiptir. Bu âlet depo iç havasında var olan,
karbondioksit, oksijen ve nitrojen gibi gazlar arasındaki termik iletgenlik farkını bulmakta kullanılır. Bu âlet, depodan çekilen ufak bir miktar
hava akışını içinden geçtiği tübün içerisinde platin tel elemanı bulunan
dirençli termometredir. Platin tel eleman değişmez , elektrik akımı ile
beslenen, bir Wheatstone köprüsü çevrimiyle donatılmıştır.
Katherometer tübündeki platin teller üzerinde doğan sıcaklık, çev­
redeki iç depo havasının termik iletkenliğine ve çevre havası içinde bu­
lunan karbondioksitin yoğuşma miktarına bağıldır.
Gösterge, genellikle dirençli termometre âletine bitişik bir yerde bu­
lunur, buraya depo iç hava örnekleri belli bir miktarda her odadan ayrı
ayrı gelen küçük çaplı bakır borularla ulaşır, böylece bir cihaz bir kaç
oda için kullanılabilir.
Bu cihazlar, % 0,5 (binde beş) bir doğrulukta dikkatle ölçülendirilmislerdir.
Eğer bu cihaz oksijen yoğunluğu çok düşük olan kontrollü çevre ha­
valı soğuk depolarda kullanılıyorsa; okunan değerin düzeltilmesi gerek­
mektedir; çünkü, oksijen yoğunluğunun yetersizliğinden ötürü termik
iletgenlik, nitrojenden daha düşük olmakta v e gösterge üzerindeki aynı
etki karbondioksit yoğunluğunda ise çoğalmaktadır. Yetersiz oksijen için
düzeltilmesi gerekli bu miktar yüzde bir, oksijen yetersizliğinde binde
onikidir.
Bazı meyve, sebze paketleme
depolarında ise, doğrudan doğruya,
aralıklı sürelerde havadan örnek alınarak, Orset, ya da Haldane cihazla­
rı ile kimyasal analizleri yapılarak bahis konumuz ölçmeler yapılmak­
tadır.
Karbondioksit yoğunluğunun deney ya da çok ince ölçü maksadiyle
deney istasyonlarında Kızıl-ötesi analizleyici cihazları kullanılır.
OKSİJEN YOĞUNLUĞUNUN ÖLÇÜLMESİ :
Alçak seviyede oksijen bileşimli havada depolanan ürünlerin (örne­
ğin — %o 92 nitrojen, % 5 karbondioksit ve % 3 oksijen bileşimli hava­
da Cox Orange Apple'm depolanması gibi) depolandığı yerlerde, yoğun­
luk yüzdesini gösterecek ya da yazacak ölçme âletlerinin bulunması
şarttır.
Karbondioksit ve oksijen yoğunluğunun ölçülmesinde, yıUardanberi,
termik iletgenlik tüpleri kullanılmaktadır. Karbondioksit doğrudan doğ­
ruya termik iletgenlik tübü tarafından ölçülmektedir. Oksijenin ölçül­
mesinde ise, ölçülecek hava örneği karbon çubuklu (ark) ocaktan geçi­
rilerek, örnekteki oksijen yakılmakta ve karbondioksit elde edilmektedir.
Ölçme âleti, örnek hava içindeki toplam karbondioksitle, örnek havadaki
oksijenin yanmasından elde edilen karbondioksitin toplamını gösterir.
Konan bu iki ölçünün yardım ile karbondioksit ve oksijenin gerçek sevi­
yesinin bir ölçüleme kartından doğru olan değeri bulunur.
Ancak, bu metot, sadece % 1 oksijen için doğru olup ( C o x Orange
Apple çevre havası % 1 den daha az karbondioksit v e % 2 -2,5 oksijen
bileşimli) % 2 yoğunluğundaki hava bileşimlerdeki oksijenin çok ince
ölçülerinde kullanılması doğru değildir.
Yeni şartlardaki ineyve ve sebze depolarına uygun bir oksijen gös­
tergesinin geliştirilmesinde, İngiltere'de bir
çok firmalar yarış halin­
dedir.
Böyle bir âlet Servamox Company tarafından yapılmış olup; yapısı
«Faraday etkisi» denilen, oksijenin paramagnetik özelliklerinin kullanıl­
ması temeline dayanmaktadır,
Bu âletin çalışması prensibi sürekli doğru akım gönderen çok kuv­
vetli bir mıknatısla donatılmış, düzensiz bir mıknatıs alanı içersinde bu­
lunan, bir platin iridyum teline asılı jimnastik güllesi biçiminde asılı
deney gövdesine dayanmaktadır. Çevresindeki örnekteki gaza karşı magnetik duyarlığı orantılı olan, deney gövdesi, mıknatıs harcamak üzere;
magnetik kuvvet çizgilerine maruz bırakılır. Bu magnetik kuvvet çiz­
gileri, jimnastik güllesi biçimindeki deney gövdesi üzerindeki sargıdan
geçerken bir akımla karşılaşır. Bu akım çevrimi, o şekilde düzenlenmiş­
tir ki, örnek gaz içerisindeki oksijen yoğunluğu değeri; binde yirmibeş
doğrulukta; açık ıskalalı bir mikro-ammetre üzerinde doğrudan doğruya
okunabilmektedir. Cihaz çok sağlam yapılı ve taşmabilmekte olduğun­
dan ayrıca bir donatım düzenini gerektirmemektedir.
Ayrıca, bir yazıcı cihaz ile kolaylıkla bağlantı olanağı bulunan bu
cihazla, sürekli yazılı ölçü kayıtlar da tutulabilmektedir.
Bu cihazlar durgun ya da uçucu durumda dakikada on santimetre
küplük örnekler için kullanılabilmektedir. Bu cihazın ingiltere'de fiyatı
yüzon sterlindir.
Elliot Automation Ltd. in bir yan şirketi tarafından; sürekli analiz
yaparak ^^azılı olarak kaydeden; bir başka tip oksijen yoğunluk ölçme
cihazı yapılmıştır. Bu cihaz, örnekteki oksijenin, hidrojenle birleşerek
elektrolitik olarak su buharı biçimine dönüşdürülmesi prensibine dayan­
maktadır.
Gazın hacmmdaki azalma sonucu, yazıcıya uygun bir donanımla do­
natılmış bir kalem üzerine aktarılmaktadır.
Bu tip başlıca parçaları camdan yapılmış olup; karışık yapılı kayde­
dici cihazlara tercih edilirse de, ticarî bir m e y v e ve sebze deposundan
çok lâboratuvarlar için elverişlidir.
Bu cihazlar, karbondioksit ve oksijen yoğunluğu ölçmek için gerek­
li elemanların bir arada toplanması suretiyle (hem Cambridge Instru­
ment Company ve hem de Elliot Automation Company tarafından) ge­
liştirilmiş bulunmaktadırlar.
Bu cihazlar oksijen ve karbondioksit yoğunluklarının her ikisini de
gösterdiği gibi, çok düşük oksijen yoğunluğunun da, ölçek dışında, doğ­
rudan doğruya okunabilecek bir düzende düzenlenmişlerdir.
Bu cihazların şu sıralarda uygunluk ve kullanışlılık deneyleri ya­
pılmaktadır (1967).
NEMİN ÖLÇÜLMESİ :
Kontrollü çevre havalı soğuk depolar gibi kapalı yerlerin nemlerini
ölçmek son zamanlara kadar çok zordu.
Transdecer elemanlarının tiplerinin uygun bir şekilde geliştirilmiş
olmaları, nemin ölçülmesini ve kaydedilmesini günümüzde oldukça sadeleştirmiş bulunmaktadır.
Tipik bir duyar eleman; iki buçuk - beş santim boy ve iki milimetre
kalınlıkta olup; nemden duyarlı bir gereç parçasına, bir elektrik direnç
ızgarası basımı — oturtulması — ile yapılmıştır.
Duyar elemanlar (kuyruklar), iki telle, depo dışında bulunan gös­
tergenin elektronik çevrimine bağlantılıdır.
Cihazlar yüzde bir özgül nemin okunabileceği bir doğrulukta, ölçülenmiştir.
Yerinden dışarı çekilebilen kullanışlı duyar eleman tipleri de vardır.
Bunlardan bazıları okunan değerin düzeltilebilmesi için kuru sıcak­
lığı ölçmeyi de gerekli kılar. Bu elemanların hepsi de teker teker ölçü­
leri kontrol edilerek ölçüleri doğrultulmalı (cihaz kalibre edilmeli) dir.
Danfoss Company tarafından bir yeni tip duyar eleman yapılmış
olup, gerekli göstergeye de telle bağlantılı olup İngiltere'de Ditton La­
boratory tarafından deneyleri yapılmıştır.
Bu elemanla, kuru sıcaklığa bağıl olmayarak, doğrudan doğruya öz­
gül nem yüzdesini okumak mümkündür.
Özellikle taze meyve ve sebze gibi ürünlerin depolandığı kapalı yer­
lerde, özgül nemin ölçülebilmesi için, daima, deponun nerelerinden ölçü
alınması gereği sorusu ortaya çıkmaktadır. Bu sorunun cevabı şudur:
Nem ölçerin duyar elemanı, ürün yığınlarının arasından geçmekte olan,
soğutuculardan çıkan, başka bir deyimle soğutucudan yük istiflerine dö­
nen taze soğuk hava akımı içerisine yerleştirilmelidir.
Soğutucudan ürüne verilen hava akımı içerisine elemanın yerleştiril­
mesi en iyi durum olarak görünmektedir.
Ürün üzerinden dolaştıktan sonra, soğutucuya dönen hava akımın­
da, üründen aldığı sudan ötürü, taşıdığı nem miktarı daima yüksektir.
Bundan başka, soğutucudan çıktıktan
sonra havanın nemini ölçmekle
havadan çıkarılan nemin ne kadarının soğutucu yüzeyinde yoğuştuğunu
anlamak kabil olur. Böylece bir bilgi de, soğutucu yüzeyinin en elveriş­
li (optimum) işletme sıcaklığının kararlaştırılmasını sağlar.
Yukarıda tarif edilen duyar elemanlar hacımlarmm küçüklüğü top­
luca ya da tek tek paket yığınları arasına yerleştirme olanağından fay­
dalıdırlar.
M E Y V E V E SEBZELERİN SOĞUTMA ORANI ÎLE
K A P TİPLERİNDE H A V A HIZININ İLİŞİĞİ
A. L. RYALL
Nöbetleşe sebze ekimi araştırma
bölümünden.
W. T. PENTZER
Amerikan Tarım Departmanı
Pazarlama
Kalitesi Araştırma Bölümünden Hyattsville,
Md (U. S. A.)
Günümüzde müşterinin isteğine göre ve ekonomik sınırlar içerisin­
de pazarlama değerini kaybetmemek için, ürünün toplanmasından son­
ra, bulunduğu yerde derhal ısılarının çıkarılarak sebze ve meyva kali­
teleri muhafaza edilmektedir.
Eğer ürün derhal depolanacak ise ya da, hemen pazara taşmacaksa
bu durum en uygun bir gerçektir.
Isı enerjisi iletme, taşınma, ışıma yolu ile üç mekanizma ile aktarıhr. Bunlardan ışıma soğuk üretiminde nadiren gerekir.
İletme ile taşınma genellikle ısı taşıma mekanizmalarında çeşitli dü­
zenlerinde yer alırlar.
Meyve ve sebzelerin soğutulmasında en çok yaygın olan metod cebri
hava ile ısı taşınması metodudur.
İdeal şartlar altında geçitlerden kabın içerisine giren hava akımı,
meyvelerin teker teker yüzeylerindeki ısıyı gereği gibi süpürür.
Bu olay, dondurma tünellerinde sargısız ve kapağı açık paketlerin
yüzeylerine çok hızlı hava akımı yönetmekle sağlanır ( 1 ) . Başka bir ceb­
ri havalı soğutma uygulama sistemi Guillo (2) tarafından düşünülmüş
ve yine Guillo ile Weaver (3) tarafından dikey hava geçitlerine uydu­
rulmuştur.
Delikli kapların iki yanının farklı hava basıncı ile kuşatılarak, hava­
nın baypass yapmasını önlemek için bir istifleme metodu vardır.
İster bu metot, isterse başka bir metodun uygulanmasında, kapların
içerisindeki paketlenmiş şeylerin hava akımını önemli şekilde tıkamı­
yacak serbestlikle olması ve kap içerisinde hava değişimi oluşuna bağıldır.
Hava değişimli taşıma yolu ile soğutma; kanallarda havanın hareke­
tinden doğan venturi etkisiyle yüzeylerine çarptığı kapların deliklerin­
den havanın geçebilmesi ile sağlanabilir.
Fisher (4) kâğıtlara sarılmamış elmaları delikli bir karton içerisin­
de, delikleri serbest bırakılmak üzere yaptığı istiflerin deliksiz kartonlu,
aynı elma istiflerinden daha fennî ve daha çabuk soğutulduğunu göster­
miştir.
Truscott (5) 18,120 kiloluk meyva alan paketlerin etkili hava akımı­
nı sağlaması için en az 0.0116 m^ (116 c m ^ lik bir ağız açıklığının gerek­
tiğine işaret etmektedir.
Ryall (6) 6.342 kiloluk standart soğuk vitrinlerde yaptığı deneylerde
yan taraflarına kâğıt örtüler ya da kuşak çevrilmiş tablalarda bulunan
üzümlerin sadece tabanlarının kapalı üzüm paketler arasında yapılan
soğutma oranı kıyaslamasında esaslı şekilde bozulduklarını belirtmiştir.
Olsen (7) elmalar için kullanılan ticarî deliksiz kartonlar üzerinden
soğutma oranını % 23 daha çok arttırdığı
halde, (2 sıra 13 milimetre
X 25,5 - 38 milimetrelik yarığın verdiği sonucu vermediğini tesbit etmiş­
tir. Deliksiz kartonlarda sonradan deney sırasında 25.5x63,5 milimetre
yarık açılması dahi bir sonuç vermemiştir.
Guillo (2) delik yüzeyinin hiç yoktan yüzde beşe kadar arttırılma­
sı ile eski delikli yüzeyden geçen 0.4 K g / m s lik hava geçişiyle, soğutma
oranının yüzde yirmiiki çoğaldığını rapor etmektedir. Delik yüzeylerinin
yüzde ondört arttırılması ile soğutma oranı da yüzde altmış artmaktadır.
Açık kaplarda, dökme meyvalar ürüne havanın iyice ulaşabileceği
şekilde dizilirlerse iyice soğuyabilmektedir.
Duvekot (8) köşe ayakları ile donatılmış üzeri açık tahta
tavalar
içerisinde ve iki nihayeti ile yan kenarlardan en az ü^ santim aralıkla
dizilmiş çileklerin en iyi soğuma oranını sağladıklarını kıyaslı deneyle­
riyle bulmuştur. Bu kapların yekpare olarak istiflenmeleri, hava akışı
yönündeki yerlerde yapılan istiflerden daha etkili olduğu görülmüştür.
Bununla beraber, faydalı bir soğutma için, kapalı olan uzun yan kenar
ile kapalı son kenar üzerindeki boşluktan hava ile temas ettirilmemesi
sağlanmalıdır.
Sainsbury (9) elma v e armtlarm, tahta sandıklarda paketlere (ka­
paklı) ve dökme olarak (kapaksız) durumda, soğuma değerlerini kıyaslamıştır. Onun bulduğuna göre; dökme elmalar, tek sıra halinde istiflen­
miş paketli elmalardan dört kez daha hızlı ve paletler üzerine yüklenmiş
paketli elmalardan üç kez daha hızlı soğumaktadır. Otuz beş desimetre
küplük (1 - Bushellik) standart elma sandıklarında ve bir palette bu
sandıklarda, toplam 317 den 634 kiloya kadar elma yükü ile Patchen ile
Sainsbury (10) yaptıkları deneylerde, dökme elmaların palet sandıkları
içerisinde, standart elma sandıkları içindeki kadar ve daha iyi soğuduğu
gerçeğini bulmuşlardır. Standart elma sandıklarından
daha iyi so­
ğutmayı sağlayan palet sandıklarının taban v e yanlarında toplam olarak
yüzde sekizden, yüzde onbire kadar serbest hava boşluğu (delik, hava-
landırma alanı) vardır. Bu iki araştırmacı, palet sandıkları istiflerinin;
dış duvarlardan en az onbeş buçuk santim aralıkta bulunması ve sandık
sıralarının da, hava akış yönünde en az oniki buçuk santim boşluk bıra­
karak dizilmesini bildirmektedir.
İstifleme arabalarının çatallarına ait palet taban tahtaları aralığı,
paletler istiflenirken, sürekli bir hava kanalını teşkil edecek şekilde sırala­
nıp dizilmelidir.
Meyvalarm sargı kâğıtları, ya da paketleme gereçleri, kaplar içeri­
sinde hava akımını tıkar ve (dokunma) iletim yolu ile de fazla ısı çı­
kartma (soğutma) ya sebep olur.
Sainsbury (9) taşınma yolu ile ısı iletiminde sarılı (kâğıtlanmış) el­
maların kaplarda soğutulma işlemininde, ( Z ) yarı soğuma süresi, ürünün
kabm soğuk hava akımım gören yüzeyden olan aralığın karesiyle değiş­
gen olduğunu bulmuştur. Bununla beraber, üzeri (kâğıt) sarılı paketlen­
miş elmaların soğutulmasında, bunlara ek olarak kabm içinde yarı su
geçirmez örtüler kullanılırsa, nem kaybı ya da hava şartlarmdaki deği­
şikliğin yavaşlatılması kontrol edilebilir.
Sainsbury aynı etüd raporunda kap içerisinde polyetilen örtülere
sarılı armutların, sarılı olmayan, kap içerisinde sarılı bulunmayan armut­
lara kıyasla soğumalarının yüzde otuz beş daha yavaş soğuduklarını v e
her iki cins kabm da deney süresince soğutma havası akımında duruşla­
rının gerekli soğuk hava temasının da çok iyi sağlanmış olmasına dikkat
edildiği bildirilmektedir. Bu deneyde soğutma havasmdaki duruşlarında
çok az bir fark yaptığı tesbit edilmiştir.
Serine (11) kapların içinde ısı iletimi için aşağıdaki denklemi tasar­
lamıştır.
Isı iletimi
Özgül ısı X Özgül ağırlık
Burada, özgül ağırlık, her meyvenin teker teker büyüklüğüne ve sa­
rılan kâğıdın miktarına göre gösterilmektedir.
Son olarak Smith (13) sarılı elmalarla yaptığı ısı iletimi deneylerin­
de, her elmanın tek bir kâğıtla sarıldığına göre (2) yarı soğuma süresixiiii yüzde elli arttığını etüd etmiştir.
Sarılı elmaların ısı aletimi için
aşağıdaki formülü vermiştir.
3.075 K c a l / ( 4 . m^ C.) cm.
= L6 Btu/ (4 ftIF.) inch.
Kamyon, demir yolu vagonu, gemi ambarları ve soğuk odalarda elma
ve armut paketlerinin soğutma değerinin belirtilmesi için sayısız incele­
meler yapılmıştır. Hail ile Hales (13) gemilerin ambarlarında gerçek ve
benzeri yapma deneylerinde, tava biçimli ya da bölmeli kartonlardaki
elmalarm hava akımma tam olarak maruz bn^akıldıkları yerlerde, tahta
sandıklar içinde kâğıda sarılı elmalardan daha çabuk soğuduğunu bildir­
mişlerdir. Bununla beraber, kartonlardaki elma dizileri çok sık ise, bun­
ların kartonları, tahta sandıkların yarım soğuma süresinin iki katı bir
zaman gerekm^ektedir.
Bunun sebebine gelince tahta sandıkların yan çıkıntılarından tabiî
hava kanalları meydana geldiği halde gerek tava biçimli ve gerekse böl­
meli kartonlarda yan çıkıntılar yoktur. Karton kenarları arasında uygun
bir ısı iletimi için bu aralıklara aralama tahtaları koymak gerekir.
Sainsbury ile Schomer (14) oluklu karton içinde sarılı elmaların,
standart tahta sandıklara konmuş paketlere kıyasla soğutma değerini
incelemişlerdir. Her iki tipteki kaplar hava akımı için, uygun aralıkda
istiflerle istiflenerek yapılan incelemelerinde, güvenli bir seviyede ar­
mutlarda soğuma işleminin kartonlarda yetmiş beşden, seksen iki saate
kadar, tahta sandıklarda ise ise elli saat sürdüğü görülmüştür.
Kapların yan-uzun-kenaları yerme ön-dar-kenarları hava
akımına
istiflendiği zaman ise faydalı bir şekilde soğuyabihneleri için karton
içindeki armutların ikiyüz saat, tahta sandıklardakilerin ise altmışsekiz
saat gerektiği görülmüştür.
Bu araştırmacılar,
kartonların sık - dar aralıklarla - istiflenmele­
rinde faydalı soğumanın geciktiğini ve depolarda armutların kaliteleri­
nin bozulduğunu bildirmektedir. Buna uygun olarak armutların karton­
lara konmamasını tahta sandıklar kullanılmasını ve düz kenarlı karton
istiflenmesinden sakınılmasım tavsiye etmektedirler.
Atrops (15) gemilerle, soğutulmuş kamyonlar
içerisinde Kaliforni­
ya'dan Hav/ai'ye kartonlar içerisinde taşman portakalların soğutulmasını
incelemiştir.
İnceleme başladığı zaman, yekpare yük istifi arasından fazla 4247
metreküp saat hava dolaştırıldığını, sıcaklığın kandırıcı olmadığını ve
bozulma olayına ^^ol açacak kadar yüksek olduğunu tesbit etmiştir.
Karton sıraları arasına konan 2,5 x 5 santimlik aralama tahtalarının
uygun bir soğutmayı sağlayacak durumda olmadığını, ancak bağlı-yük
blokları arasında yatay hava kanalları meydana getirdiklerinden, meyve
yüklerinin iyice soğuyabildiği ve böylece iyi şartlarda yerine ulaştığını
tesbit etmiştir.
Kaplama iç durumu ile yapıları ile depolama ve önsoğutmayı ko­
laylaştıracak istifleme metodlarma ek olarak,
soğutma ortamı olarak
kullanılan havanın, sıcaklığı, hızı ve hava
koridoru soğutma değerini
ters yönde etkilemekte, bozmaktadır.
Nicolas (16) teker teker asılı bulunan elmaların üzerine — 0.5 C°
sıcaklıkta çeşitli akış değerlerinde soğuk hava göndererek deneyler ta-
şarladı. Bu deneylerinde yedibuçuk santimlik bir elma hava akımı ol­
madan, meyva ile hava sıcaklığı arasındaki fark yüzde doksan olmak
üzere yüzaltmışdört dakikada soğuduğunu, 2421 Kg./saatlik hava ile 82
dakikada, 4842 Kg./saatlik hava ile 64 dakikada ve 7263 Kg./saatlik hava
ile 54 dakikada soğutma yapılabilmiştir.
Buradan, yüksek, hava hızının, soğutma süresini aman aman dene­
cek kadar azaltmadığı görülmektedir. Başka bir deyimle soğutma süre­
sini önemli bir değerde kısaltmak için, hava hızını yeteri kadar arttır­
mak gereklidir.
Dewey (17) tatlı kirazla, üzüm saplarındaki nem kaybı konusunda
yaptığı denemelerde, 1,136 desimetre
küplük tahta kasalarda bulunan
meyvaların, her bir kasası için + 1.1 C° dan + 1.7 C° a kadar 6213 K g m /
saatlik hava üflemek gerekli olduğunu hareketsiz hava ile yaptığı kıyas­
lamalarda ise çok nem kaybı olduğunu görmüştür. Çok hızlı hava akım­
larında + 1.98 C° da ulaştığı zaman üzümlerin 30 - 35 dakikada, kiraz­
ların 40 - 50 dakikada aynı sıcaklara ulaştığı görüldü. Halbuki ayni sıcak­
lığa, her iki cins meyva ancak yedi saatte ulaşabilmektedir. Saplardan
nem kaybı ise hareketsiz havada soğutulanlardaki kayıp, cebrî hava ile
soğutulanlarmkinden önemli bir surette daha çoktur. Bu kayıp havanın
yüzde yetmiş iken dahi olmaktadır.
Bu sebepten, çok yavaş soğutulan meyvalar, çok çabuk soğutulan
meyvalardan daha çok aşırı buharlaşmıa basınçlarına maruz bırakılmış
olurlar.
Amerika Birleşik Devletlerinde pratikte ticarî soğutma, üründen
ürüne değişgendir. Ancak şimdi genellikle bozulabilir m e y v a ve sebze­
lerin depolanmadan önce (ön soğutma) larınm yapılması âdet olmuş­
tur. Ticarî elmaların çoğu toplanır toplanmaz, paketlenmeden önce, doğ­
rudan doğruya palet kutularına konarak depolanır. Bu palet kutuları
hava akımını gereği gibi sağlayan onbeş santimlik aralıklarla sıralanır.
Soğuk depolardaki istifleme boşlukları hiç bir zaman 6 metre 40 san­
timde merkez geçitler üzerine donatılmış olan soğutucu cihaz fanlarını
tıkayacak şekilde, istiflemelerle tıkanmamalıdır. Soğutucu cihazların ha­
va akımları, istiflerin her iki yanı ile ön ve arkasını dolaşmalıdır.
Armutların soğutulmadan önce toplanır toplanmaz saplı ya da sapsız
kutulara doldurulması âdettir.
Paketlenmiş kutular 2.5 x 10 santimlik
aralama tahtaları kullanı­
larak, soğutmayı kolaylaştıracak ve üstteki kutuların alttakileri ağırlığı
ile ezmiyecek biçimde paletler üzerine dizilir.
Paletler depo mahalleri arasında hava akımının dolaşımını aksatma­
mak için boşluklar bırakılır. Soğutulmamış elmaların karton paketleri de
yukarıdaki gibi istiflenir.
Tepsi-tava üzümleri genellikle paketlendikten sonra soğutulurlar, bu
soğutma yukarıda anlatılanlara uygun olarak kararlaştırılan süreye göre
uzun süreli depolama isteğindeki soğutma gücünde hava akımı koridor­
ları bulunan özel surette yapılmış ön-soğutma odalarında yapılır.
Guillo (2) her bir kilogram ürün için 0.77 mVsaat hava akımı ile so­
ğutulması esasını tesbit etmiştir. Bu değer soğuk oda fanlarının güçle­
rine uyduğu gibi ön soğutma kamyon fanları için de geçerlidir.
Birleşik Amerika Devletlerinin doğu ve ortabatı bölgelerinde yeti­
şen şeftaliler sevk edilmeden önce genellikle soğuk su ile soğutulurlar
(hydrocooling). Ancak Batı bölgelerinin şeftalileri ise, erik, kiraz, zer­
dali gibi diğer çekirdekli tatlı meyvalarda olduğu gibi genellikle özel ön
soğutma odalarında ve^^-a fanla donatılmış soğutmalı vagon ve kamyon­
larda işlem görür.
Kuru soğan, patates, tatlı patates gibi hızlı soğutmayı
gerektirme­
yen, ancak vakyumla dondurarak kurutularak - soğuk su ile soğutularak
işlem yapılan, hava ile soğutma istemeyen pek az sebze cinsi vardır.
Ispanak, lahana, hindiba gibi yapraklı
sebzeler vakyum soğutmalı
işlemle + 1,7 santigratta otuz dakikadan daha az bir süre içerisinde soğutulabilir.
Tatil mısır, enginar, havuç, kereviz, kuşkonmaz ve karnabahar gibi
sebzeler ise sadece su ile soğutulur (hydrocooling).
En iyi bir (hydrocooler) sulu soğutucu, su hacmi ve soğutma kapasi­
tesi (en az metrekare yüzeye 8.14 litre saniye) değerinde yapılan ve bu
sebzelerden her hangi birisi + 4.4 santigrat ve daha aşağıda 20 ilâ 30
dakikada soğutacak güçte dizayn edilir.
REFERENCES
(1) PENTZER, W. T., ASBURY, C. E. and BARGER, W. R.: «Precooling California
grapes and their refrigeration in transit» U. S. Agr. Tech. Bui. 899, 1945.
(2) GUILLOU RENE: «Coolers for fruits and vegetables». Calif Agr. Exper.
Station Bulletin 773, 1960.
(3) GUILLOU R. and WEAVER P.: «Corrugated carton cooling test for t o m a toes». Produce Marketing, December 1960.
(4) FISHER, D. V.: «Cooling rate of apples packed in different containers and
stacked at different spacings in cold storage», Proc. 67th annual meeting
of ASHRAE, June 1960.
(5) TRUSCOTT, J. H. L.: «Ventilation of fruit containers to facilitate cooling»,
Proc. Symposium on Standardization of Packaging for Fruits and Vegetables.
Wageningen, Netherlands, 1962.
(6) RYALL, A. L.: «A study of packaging materials». Ice and Refrigeration,
August 1952.
(7) OLSEN, K. L.; PATCHEN, G. O., and SCHOMER, H. A.: «Cooling rates of
apples packed in fiberboard boxes as influenced by vents, perforated trays,
and stacking pattern». Was State Hort. Assoc. Proc. 56, p. 214-220, 1960.
(8) DUVEKOT, W. S.: «Ventilation of containers for small fruits to facilitate
cooling». Int. Cong. Refrig. P r o c , 11th Congress, Vol. 2, p. 1199-1203, 1963.
(9) S A I N S B U R Y , G . F . : «Cooling apples and pears in storage rooms». U. S. Dep.
of Agric. Marketing Research Report 474, 1961.
(10) PATCHEN, G. O. and SAİNSBURY, G. F.: «Cooling apples in pallet boxes».
U. S. Dept. of Agric. Marketing Research Report 532, 1962.
(11) SCRINE, G. R.: «Variations of temperatures in cargoes of boxes of fruit».
IIR Bull. Suppl. 1965-5, p. 259-265, 1965.
(12) SMITH, A. J. M.; GANE, R., and DREOSTI, G. M.: F o o d Investigation Board
Annual Reports, p. 214, 1936.
(13) HALL, E. G. and HALES, K. C : «The influence of the package on the
refrigerated carriage of apples and pears». IIR Bull. Suppl. 1965-5, p. 247258, 1965.
(14) SAİNSBURY, G. F. and SCHOMER, H. A.: «Influence of carton stacking
patterns on pear cooling rate». U. S. Dept. of Agric. Marketing Research
Report 171, 1957.
(15) ATROPS, E. P.: «Improved load pattern reduced citrus decay in ship vans».
The California Citrograph, 50, No. 11, p. 441-444, 1965.
(16) N I C H O L A S , R. C ; MOTAWI, K. E. H., and BLAISDELL, J. L.: «Cooling rates
of individual fruit in air and in water». Mich. State Univ. Quartely Bull. 47,
No. 1, p. 51-64, 1964.
(17) DEWEY, D. H.: «The effects of air blast precooling on the moisture content
of the stems of cherries and grapes». Proc. Amer. Soc. Hort. Science, 56,
p. 111-115, 1950.
(CA)
KONTROLLÜ HAVALI
SOĞUK DEPO ODALARI
V E BENZER B A Ş K A Y A L I T I L M I Ş (IZOLELİ)
Y A P I L A R D A ISI K A Ç A Ğ I
KULLANILAN
ÖLÇMELERDE
CİHAZLAR
F. H. ÎFÖCKİENS ve H. t^. Th. MiEFFERT
Bahçe Ürünlerinin İşletme ve Depoları Araştırma
Enstitüsü, Wageningen (Hollanda)
G İ R İ Ş :
Kahtelermin korunması için, meyvelerin (CA) kontrollü hava şart­
larında depolarda depolanmaları gittikçe artmaktadır. Bu tip soğuk de­
po odaları iç havası, CO2 Hin temizlenmesi ya da temiz hava ile istenilen
değerde ayarlanır. Düşünülen gaz karışımının sağlanması, ancak oda du­
varlarının v e kaplamalarının yeteri kadar sıkı olması ile mümkündür.
Bir kaç Hollanda deposunun, kabul edilebilecek büyüklükteki kaçakları de­
neylerle bulunarak 1 ve 2 nci grafikte gösterilmiştir. Bu grafiklerden
beşyüz metreküplük bir soğutma bölmesinin kaçağı ondört santimetre
kareden büyük olmadığı görülebilmektedir.
re
kaçak
O
İç
200
DEPO
ŞEKıL 1 —
400
ODA
Temizlenmiş ( C A )
HACMİ
soğutma
5
600
(m)
odasında tolere kaçak
Toiere Uoco^
İç
DEPO
ODA
soğutma
HACMİ
ŞEKİL 2 — Temizlenmiş (GA) odada tolere kaçak
Hollanda'da ( C A ) kontrollü havalı depo odalarının bir çoğunda, du­
var ve odanın kaçaklarını ölçmek için ucuz, küçük ve taşınabilir ölçme
cihazlarının kullanılması hızla yayılmaktadır.
Biz Enstitümüzde Şekil 3 de görülen böyle bir cihazı geliştirmiş bu­
lunuyoruz.
ŞEKÎL 3 ~
CA odalarında kullanılan IBVT kaçak ölçme cihazı
ŞEKİL 4 —
IBVT kaçak ölçeri
— 84
Cihazın Tanımlanması :
Şekil 4 de görüldüğü gibi, ayarlanabilen emiş ağzmdan havayı alıp
vererek değiştiren (1) körüğü ile, ölçme işlemini gören (d çapında), (2)
ölçme borusuna bağlı, (3) oynak hortumu ile hava, odadan alınmaktadır.
Dinamik hızı ölçmek için, ölçme borusunun ortasına, (toplam ve statik
basınç farklarını gösteren) bir PİTOT borusu donatılmıştır.
Cihazın üzerine Pitot borusundan geçerken basınç farkı ölçülen ha­
vanın akışını okumak için (5) ölçekli göstergesi donatılmıştır. A y n ı öl­
çekli göstergenin üzerinden ( C A ) kontrollü havalı deponun duvarından
geçen sabit durumdaki basınç farkı okunabilmektedir.
Bu basınç farkları oranının kare kökü, duvar içerisindeki bütün de­
liklerden bölmedeki duvarın toplam yüzeyine ulaştırdıkları kaçağı verir.
c m ' Kaçak
A p Pitot
S = 0,94 d'
A p Duvar
yüzeydeki
Tanımlaması yapılan cihazda d = 2.88 cm. olup
oluşuna ait bu formülde geçen (d) değeridir.
</uvaH€tcl»
lo
9 0^yd
40
s^%^^
SO
^ASm$
SO
too
\ t
A_J4
S
5
^^f^
S - 7 . , f ,
ŞEKİL 5 —
Kaçağın belirtilmesi
—
ÖO —
Of^
^S^ki
kaçak
Şekil (5) deki grafik tanımını yaptığımız cihaza ait olup bir defada
ölçülerek okunabilen her iki basıncın ölçü değerlerini vermektedir. Biz
b u cihazla sızıntısı ayarlanabilir bir konteyneri denedik.
Dene}/ sırasında bu cihaz; gerçek değerin yüzde beş farklı olarak bir
santimetre kareden, yirmibeş santimetreye kadar kaçakların denenmesi­
ni sağlamıştır.
Bu doğruluk pratik şartlara göre yeteri kadar iyi bir sonuçtur. Bun-
ŞEKİL 6 —
Bir soğuk kamyonun, ölçü işleminde
IBVET kaçak ölçme cihazı
kullanılan
dan sonra, Enstitümüzde bu cihazlardan prototip iki tanesini bir m e v s i m
boyunca kullandık, şimdi ise bütün Hollanda'da
( C A ) kontrollü havalı
soğutma depolarının deneylenmesinde genellikle kullanılmaktadır.
Şekil (6) bu cihazların bir soğutma kamyonunun hava kaçakları ö l ­
çülmesinde nasıl kullanıldığını göstermektedir ( 1 ) .
Bu
cihaz şimdi Hollanda firmalarınca
piyasaya çıkarılmıştır.
REFERANS :
1 — BACHMAIRE' W., BORNSCHLEGL, A : «The influence of the rate of air
leakage o n the k-factor of special epuipment for the road transport of
Perishable foodstuff»
Annexe 1965 - 3 au bulletine de ITnstitut International du Froid.
YİYECEKLERİN KUTU - PALETLERDE DONDURULMASI
E. LIFKA
Institut Central de Recherches de I'Industrie Alimentair,
B R A T i S L A W A (Tchecoslovaquie)
Ö Z E T İ :
Bu i n c e l e m e n i n a m a c ı d o n m u ş e t l e r i n polyethilen - p a ­
k e t l e r i ç e r i s i n d e fabrikasyon v e d e p o l a m a s ü r e s i n c e , i ç e r i d e taşıma,
istif­
l e m e , y ü k l e m e v e b o ş a l t m a d a e n u y g u n şartları t e s b i t e t m e k t i r . Dondur­
ma
i ş l e m i i ç i n ö z e l y a p ı l a n konteynerlerin i ç e r i s i n d e , s o ğ u t u l m u ş
akımına
tutulduklarında, e t i l e k o n t e y n e r
dizili p a k e t l e r
arasında
taşman
içindeki balpeteği
ısı i l e , etlerin
yapısında
dayanıklılığı v e b e s l e m e
d e ğ e r l e r i gelişir, b u n u n i ç i n e t l e r i n k a l ı n l ı ğ ı ( k a t l a r ı )
de dizinin yüksekliği arasındaki
hava
ile petek biçimin­
o r a n hesaplıdır. B u h e s a p s i s t e m i n p a ­
t e n t sahibindedir.
Fabrikasyonda d o n d u r m a
tüneline
sokulmadan
önce, et
parçaları
p o l y e t h y l e n i l e sarılarak, k o n t e y n e r p a l e t i i ç i n d e g ö z l e r e b ö l ü n m ü ş raf­
lara y e r l e ş t i r i l i r . Fabrikasyon d o n d u r u c u t ü n e l i n p a k e t p l â t f o r m u h i d r o ­
l i k o l a r a k çalışır, b u p l â t f o r m ü z e r i n e k o n a n p a k e t l i k o n t e y n e r i
içerisinden
dolaştırmak
üzere
(Konveyör)
t a ş ı y ı c ı y a sürer,
tünelin
fabrikasyon
t ü n e l l e r i n , p a r ç a l a r h a l i n d e paketlenmiş k e m i k s i z b i f t e k v e y a d o m u z e t ­
l e r i n d e n g ü n d e 15 t o n u n u
8 saatlik b i r i ş l e m l e
donduracak güçte olup
p a k e t d i z m e ş e r i t l e r i i k i sıralıdır, b u ş e r i t l e r i n a r a l ı k m e r k e z l e r i n i n g ü n ­
lük üretimin
ayarlanması
belli bir miktar
arttıran y ü k ü alabilmesi için
gerekirse
mümkündür.
Donma i ş l e m i n d e n s o n r a e t l e r b u ö z e l d o n d u r m a
konteynerlerinden
boşaltılarak s t a n d a r t p a t l e t l e r e t a ş ı n a r a k s o ğ u k d e p o y a y e r l e ş t i r i l i r .
Mekanik i s t i f l e m e a d a m g ü c ü n ü azaltır v e f a b r i k a s y o n ü r e t i m m i k -
tarım arttırır. Bu tip havalandırmalı palet konteynerlerin kullanılması
ile donma süresi kısaltılarak ürünün
donma süresinde bozulma oranı
azaltılmıştır.
Bu' çeşit donatım Çekoslovakya patenti altında olup, donmuş yiye­
cekler teknolojisinde büyük gelişmelere sebep olmuştur. Bu bakımdan
gerek Çekoslovakya'nın gerekse kullanmakta olan başka memleketlerin
donmuş yiyecek endüstrisinde de gelişmeler sağlanmıştır.
Bu sistemin Çekoslovakya patent numarası 121644'dür.
ÇOK KATLI SOOUK DEPOLARDA PALET KULLANMANIN
EKONOMİK OLDUĞUNA AİT BAZI DÜŞÜNCELER
J. MLYNARCZKY
Union des Entrepots Frigorifiques
Warshaw (Poland)
Ö Z E T :
Çok katlı soğuk depolar, depolama mahallerinin yüksek katsayıda
verimle çalışmalarını sağlamak için Polonya'da bu depoların karakterleri
tesbit edilmiştir.
Soğuk depolar yüksek derecede bir istifleme, yükleme v e boşaltma
işine göre bu istifleme, yükleme ve boşaltma kat sayısı ortalama % 80,
depolama ve 3000 Ton/sene/adam'dır.
Bu yükleme gücü, bazı belirli masraflardaki artışlar, depolama gü­
cünde azalmaya karşılık, palet kullanılarak çok katlı depolarda arttırı­
labilir. Bu durum palet kullanmanın önemini arttırmaktadır.
Sonucu elde etmek için yazan, bazı detaylı analizler yapmıştır.
Bu sonuçlara göre; etkili olarak palet kullanabilme, yiyecek madde­
lerinin depolama süresine bağıldır.
Kara ve demiryolları nakliyatında paletin pratik uygulamaları palet
üzerinde etkili depolama süresini uzatmaktadır.
Taşımada kullanılan konteynerlere uygun paletler bu zamanı daha
çok etkilemektedir.
Paletler büyük dondurucu depolarda palet üzerinde dondurma ve
hattâ sonradan depolamada daha da çok faydalı olmaktadır.
Ancak bunların dondurma ve soğuk odalar verimine olan ters etki­
leri giderilmelidir.
B Ü Y Ü K ENDÜSTRİYEL D E P O L A R İÇİN
YENİ YAPI
TEKNİĞİ
F. A. WALLS
Smith X Pantners Ltd., Reigate, SURVEY (U.K.)
ingiltere'de donmuş yiyeceklere karşı halkın istekleri gittikçe art­
mış, bu yüzden bu çeşit ürünlerin depolanmasında kullanılan, soğuk de­
poların yapılarının hacmi da gittikçe büyümektedir.
Bu depolar, donmuş yiyecek imalâtçısı fabrikalar tarafından; kendi
işlerinde kullanılmak üzere, hem genel soğuk depo ve hem de donmuş
yiyecek mahfazası deposu olarak çalışabilecek bir yapıda yaptırılmak­
tadır.
Bir taraftan alçak sıcaklıkta çalışan depolar en büyük boyuta çıkar­
ken, diğer taraftan hadsiz hesapsız sayıda et, balık ve sebzelerin depo­
lanacağı yüksek sıcaklık depoları da aynı süre içerisinde inşa edilmek­
tedir.
Bu yazının konusu onbeş yıl içerisinde İngiltere'de depo yapımında­
ki gelişmelerdir.
Depoların yapımındaki en büyük
gelişmenin genellikle kullanılan
yerli yapı sistemlerinin tecrübeler sonucunda yavaş yavaş artan v e ge­
lişerek yayılan universal yapı sistemleri tarafından ıskartaya çıkarılma­
ları, sevinilecek bir durumdur.
Soğuk depolar uzun yıllar boyunca genel olarak alçak sıcaklıkta kul­
lanılmak üzere normal biçimdeki bina yapıları, birbirine benzer olarak
yapılmıştır.
Bunun bir sonucu olarak, öncelikle binanın yapısı v e bu yapı biçi­
mine uygun olan soğuk odaların yalıtkan (izolasyon) üzerinde isteklerde
ve düzende işlem yapılmıştır.
Aslında, yalıtma (izolasyon) işlemi, binanın yapısına, iklim şartları
ise bina yapısının normal olarak yalıtıldığı, yalıtkan (izole) maddesine
bağıldır. Tuğla ve duvar yapısında yer alan genleşme ya da büzülme
olayları ise, bunların yalıtkana değdikleri yalıtma yüzeyine olan ısı ta­
şıma durumlarına bağıldır. Aynı şekilde, yapı tarafından emilen yağmur,
buharlaşarak üzerine geçtiği «Buhar tutucu»; malzemeye de yalıtkan
«izole» maddesi bağıldır.
Bütün asfaltlı «Buhar durdurucular» buhar nemlerinin girişine an­
cak belli bir derecede koruma görevini yapabilir, bu sebepten, iklim şart­
ları değişgenliklerinden yapıda ileri gelen ve yukarıda belirtilen etkiler
doğrudan doğruya «Buhar durdurucuları» n m yüzeyine taşınmaktadır.
Düşünülen, soğuk deponun çatısının yapısı olsa, burada da, depo yapı­
sının istediği yalıtma (izolasyon)
şartlarmdaki aynı
olay ve istekler
mevcuttur.
Birçok durumlarda, yalıtkan,
yüzeye bir yapıştırıcı ile asılmakta,
tutturulmaktadır, başka bir deyimle; yalıtkanların mekanik olarak des­
teklenmeleri, tutturulmaları, yalıtkanların uzun ömürlü olmalarında
ideal bir uygulama değildir.
Probleme hangi yönden bakarsak bakalım, yapılacak depoların dü­
zenleri ve yapımlarında yalıtkan ve yalıtma değerinin birinci derecede
düşünülmesinin gerekliliği kolaylıkla görülür. Herhangi bir yapı bün­
yesinde, a) hava şartlarından koruma, b) değerince gerekli derecede ya­
lıtkanla (izolasyonla) kuvvetlendirilmiş
olması şartlarından her birisi
yapı konusundan daha az önemli değildir.
Bu sebepten yapının kendi kendini hava şartlarından koruyabilecek,
tam yekpare yalıtılmış bir kutu gibi, en sade bir biçimde olması en ideal
bir şarttır. Bu düşünce ise çok büyük yapılar için tamamiyle pratik bir
düşünce değildir, bu sebepten, yekpare yalıtılmış ve hava şartlarından
korunmuş bir soğuk depo tertibi düşünülmeli ve bulunmalıdır.
Eğer dış yapının tamamiyle yalıtkandan ayırt edilmesi ve ayrı dü­
şünülmesi sağlansaydı, uzun süredir uygulanan eski genel yapı sistemini
tartışma gerekmiyecekti.
Yapının genleşmesi ve büzülmesi yekpare yalıtkan blokundan ayrı
ve bağımsız olmalıdır, ayrıca yapı üzerindeki hava şartlarının etkileri
uzun süre yalıtkan (izolasyon) üzerine taşmmamalıdır.
Bugün, yalıtkanlarla yekpare yalıtma metodu ile prefabrik sistem­
de uygulama yeteneğine sahibiz. Çünkü geçmiş yıllarda, mantar ve Pol­
yester levhalar ancak tahta kadronlarla
tutturulabiliyor,
alüminyum
palâkalar ve galvaniz saçlarla, yahut sadece dış tarafından alüminyum
yapraklarla «Buhar tutucu» luğu sağlanıyor, fakat iç taraflarında hiçbir
kaplama yapılmıyordu. Bu sistemde, bir çelik yapı içerisindeki panolarla,
soğuk deponun duvar ve tavanları meydana geliyor ve panolar toplam ya­
lıtkan kahndığmda yalıtılıyor, ek yalıtkan olarak seçilen mantar levha­
lar, dıştan üOkrar kaplanarak, yalıtkan kalınlığı arttırılabiliyordu.
Duvarlar çelik yapıya en az sayıda, bağlantılarla döşemeden tavana
kadar oturtulmuştur. Tavanlar, çatı payanda ve kirişlerine veya çelik ya­
pılar üzerine asılarak düzenlenmiştir.
Çatıların istenilen gergi açıklıklarına göre, üst taşıma yüzeylerine
düşen yükün en az miktara düşürülmesi için prefabrik sistemin bu for­
munda kafes payanda ve kirişler kullanılabilir. Bu tip yapılar 42.67 met­
reye (140 feet) kadar gergileri olan yapılarda, içeriden hiçbir destek bu­
lunmadan kullanılması âdet dışı değildir.
Soğuk depolarda paletlemenin uygulanmaya başlaması ile, soğuk de­
ponun faydalı olabilmesi, depolanan her hangi bir ürün ve depolama iş­
leminin herhangi bir uygulama çeşitiyle geçit v e giriş çıkış yolları ara­
sında çok büyük bir ilişki vardır.
Depolar sadece bir göz (oda) olarak 28400 den 42600 m ' e (1.000.000 1.500.000 ,feet küb) kadar durmadan büyümektedirler.
Bu tek göz depolarda istif makineleri kullanılarak 6.1 metreden 7.6
metreye (20 - 25 feet) yükseklikte istif yığınları yapılabilmektedir.
Dış yapılar çeliktir, dikkate alınacak kadar genleşme v e gerilme ol­
maktadır, fakat prefabrike metoduna göre bu gerilmelerin oluşları pa­
nolarla bağımsız bir duruma gelmektedir.
Çelik yapıların dış kılıf ve kaplamaları, tuğla örmetaş uygulamasın­
dan daha ucuz, çabuk, yapılmakta ve havaya dayanıklılığı da eşit olmak­
tadır.
Dıştan bir çarpmadan zarar görmemesi için, tuğla veya benzeri mal­
zemeden bir koruyucu etek duvarı örerek kaplamalar saçaktan döşeme­
ye kadar oluklu alüminyum saçlarla da yapılabilir.
Çatılar üzerinde, oluklu asbest veya metal kaplama kullanılır. Bu­
nunla beraber takviyeli tip asbest için (5°) lik bir yüzey eğilimi kulla­
nılır.
Yukarıda açıklanan yapı sistemi uygulamasında şimdiye kadar yapı­
lan eski tip genel yapılarda olduğu gibi, yalıtma (izolasyon) donatımı­
nın yapılabilmesi için, ana bina gövdesinin yapımını beklemek zorunluğu
yoktur.
Bu sistemde çelik iskelet ve şaselerin yapımına başlanır başlanmaz,
kısa aralıklarla çatı üzerine kaplama ve yalıtma panoları dizilebilir. B ö y ­
lece prefabrike yapılmış yalıtma panoları bütün yapı süresince ardı ar­
dına ve bölüm bölüm yerlerine donatılabilmektedir. Bu yolda yapılan
işlemle dış kaplama işi geliştirilmiş bulunmaktadır.
Depo yapım işini bu şekilde bölümlemekle, soğutma kangalları, hava
soğutucular, eski yapı sisteminden daha erken ve öncelikle donatılmak­
tadır.
Bundan başka yalıtma uygulamasında gelişen ana prensibe göre ana
iskelet yapı, yalıtılmış (izole edilmiş) yapıdan ayrı yapılmaktadır.
Mantar veya polyester yerine, Polyurethan köpük kullanılması, pre­
fabrike panoların kullanılmasında önemli ilk adımdır.
Bu mantar ve polyestere kıyasla, polyurethanm 0.016 K c a l / m hr°C
(0.12 Btu) olan ısı iletim gücünün çok daha yüksek olması en büyük ge­
lişimdir.
Bunun bir sonucu olarak, bir bölgeye döşenecek ek yalıtkan katının
kalınlığı da ince olmaktadır.
Döşenen ek katlar. Polyester yerine iç yüzeye çimentolu alçı kapla­
malar konur. Bu çimentolu alçı kaplamalar, eski depo yapılarındaki çi­
mento ve kum sıvalar gibi kırılıp dökülmemekte olduğu tesbit edilmiştir.
Prefabrik sistemin ara basamağmda
bulunduğumuzu, bütün soğuk
depoların prefabrik yapıda yapımlarından kaçımlamıyacak günlerin gel­
mekte olduğunu söyleyebiliriz. _
Dışarıdan yalıtma uygulamasında kullanılan Polyurethan panoların
bir tek kalınlıkta yapılabilmelerinden önce bir kaç yıl teknik araştırma
ve deneylerin yapılması gerekmişdi. Bunun sonucunda son yıllarda pano­
ların birbiriyle bitiştirilmesi, bağlantı sistemleri ve dıştan «Buhar Tutu­
cu» 1ar üzerinden doğru ve olgun geliştirmeler başarıldı.
Fabrika kontrol şartları altında, ısı iletim şartlarının düzgünlüğü,
boyutların uygunluğu değişmeden panoları köpüklemek de mümkündür.
Yalıtkan (izolasyon) yüzeyi çoğunlukla bir kaplama malzemesi, za­
manımızda plâstik kaplı galvaniz saç ile kapatılmaktadır. Bu sebepten bu
şekilde (cilâlı) parlak iç yüzeylere sahip olan soğuk odanın sağlık şart­
ları ve iç temizliği daha yüksek ve daha dayanıklı olmaktadır.
Depo yapımındaki başka bir gelişmede, depoda soğutulmuş mahal­
lerin tıkanmasının önlenmiş olması ve değerli olan depo yüzeyinden ka­
zanılmasıdır.
Bu konuda gelişen parçalar, hava soğutucuları, boru döşeme sistemi,
hava kanalları ve aydınlatma donatımıdır.
Eskiden ana problem olan don çözme (defrost) işlemi için gerekli
döşenmiş borular sistemi artık ıskartaya çıkartılmıştır. Büyük depolarda
ürün ve yüklerin durmadan hareket halinde olması, her zaman, sıkıcı ve
üzücü olan don çözme (defrost) işlemine sebep olmaktadır. Soğuk depo­
larda hava soğutucularının kullanılması ve büyük depolarda soğuk don
çözme isteyen eski uygulamanın yerini almıştır. Ancak bu sebepten de,
hava soğutucularının
durumundan ötürü
alçalan yükseklikten istifler
tıkanmaktadır.
Bunun üzerine hava soğutucuları depo soğuk odasının dışarısında
yapılan, yalıtılmış bölmelere yerleştirilerek soğuk depo içinden çıkartıl­
mışlar ve böylece yeni bir gelişme olmuştur. Bu durum evaporatörlere
normal çevre havası şartları altında, depo dışında servis ve tamir yapıl­
ması faydalarını da ek olarak sağlamıştır.
Bütün bu gelişmelere ek olarak, bütün depo boyunca, bir de yalancı
asma tavan arasına yerleştirilen hava kanallarını da eklersek, sonuçta
tıkanıklılık bulunmıyan temiz bir depo görmüş oluyoruz.
Fluoresan aydınlatma donatımı anahtarlı ve cilâlı reflektörlerle, ha­
va kaanllarma gömülebilir.
Hava soğutucuları bölmelerinde, soğutucu kangal blokları saçakları­
nın üst tarafına veya makine dairesi çatı arasına yerleştirmekle boru şe­
bekesinde bağlantıları v e parçaları azaltılmış olur.
Yukarıda belirttiğimiz yapı sisteminde zemine binen yük eski yapı
sisteminden dikkati çekecek kadar daha azdır.
Bu olanak, yerini hava şartlarına göre deponun temel kazıkları gibi
bazan büyük bir önem taşımakta olan problemi çözer.
Donmuş yiyecekler depolamasında akla uygun yükseklikteki y ğ m 1ar döşem.e levhasına binen yükün normal depolardakinden daha ağır ol­
duğu tesbit edilmiştir. Bütün bu özelliklerden, günümüzde soğuk depo­
lar birinci kat zemin döşemeleri 6.1 - 7.6 metre (20 - 25 feet) yükseklik­
te yapılmaktadır.
Düzen v e yapım bakımından, bu cins depolarda, dış yalıtılmış yek­
pare yapının olabilmesi için birinci katlara binen (yalıtılmış yapının ya­
lıtkan kalınlığının azaltılması gibi) daha bir çok ek sorumlar doğmakta­
dır. Bir gün dikme ve sütunlara binen yükten döşemenin 5500 Kg./m'^
(1/2 ton feet kare) çekmesi istenirse bu akla şaşkınlık verici görülme:neiidir.
Yalıtma tekniğindeki gelişmelerin bir sonucu olarak tam prefabrike
sistemin uygulanarak depo yapım süresinden önemli surette kısalma ola­
yı, İngiltere'de bu tip depo yapımının başlıca sebebidir.
Eski yapı sistemi ile rekabet ederek üstünlüğünü göstermesi ile yeni
yapı sistemi bütün dünyaya aynı ülkü ile yayılmaktadır.
YENİ TİP K I Z A K L I BÎR SÜREKLİ İŞLEMLÎ
DONDURMA MAKİNESİ
E. HOFMANN
Linde Aktiengeselschaft, Sürth bei
Köln (West Germany)
Bu yazıda, balık, kümes hayvanları ve benzerlerinin
Industriyel
dondurma işlemlerini sürekli olarak yapan kızaklı ve taşıyıcılı bir ma­
kine donatımı tanıtılmaktadır.
ŞEKİL — 1
Kızaklı dondurma tünelinin boylamına kesiti
Bu tip makineler oda çıkmtılarmda bile kendilerine uygun küçük
bir döşeme alanma yerleştirilebilmekte ve gayet iyi kullanılabilmektedir.
Saatte 4000 Kg. balık yükü sürülebilen ve üç saatlik bir sürede don­
durma işlemini tamamlayan bu makineye 3x400 = 12.000 K g . dondurma
gücündedir denilir.
Ekonomik bir miktarda sayılan, bu miktardaki yük oda yüksekliği­
nin müsaadesi kadar birbiri üzerine sıralanan istif dizileri halinde yük­
lenir (Şekil : 1).
Üretim işlemi (dondurma), bir sırada dizilen 30 paletlik diziler üze­
rinde yapılır. Paletler çarpışmamaları için, paslanmaz çelikten taşıyıcı
raylar üzerinde kayan plâstik pabuçların taşıdığı bir kızağa yerleştiril­
miş tamponlar üzerine dizilmektedir.
Paletler katın en üst yüzeyine varıncaya kadar
yüklenirler. Palet
dizilişi şöyledir: Sağ baş tarafta birinci sıradan dizime başlanır, burada
birinci kat yüksekliği doldukça sağ tarafın sola doğru sonuna kadar bu
şekilde dizilişi tamamlanır.
Birinci kat bu şekilde
başa doğru ikinci kat palet
nır, sağ başta üçüncü kat
katın da sıraları dizimi sol
lanır.
tamamlandıktan sonra bu kez sol baştan sağ
dizileri sıralanarak sağ başa kadar tamamla­
dizimine başinır, sola doğru aynı şekilde bu
başta bitmek üzere yük dizme işlemi tamam­
Üç saatlik sürede dondurma işlemi elde etmek için gerekli miktar­
daki yük bu düzen üzerine yüklenir. Yukarıdan aşağı kadar bütün yük
dizimi tamamlanınca, bu dizinin soldan sağa sürülmesini (15), sürücüsü
sağlar ve (14) alçaltma cihazı paletleri ray üzerindeki yerine indirir.
(16) sürücüsü bütün dizi katlarım sağdan sola sürer, (13) indirme
cihazı palet dizilerini dizi sonundan en yakın raya
seviyesine indirir.
Böylece her palet dizileri bütün katları dolaşır, dipteki son katta (22)
asansörüne ulaşır.
Donmuş ürünler (23) boşaltma noktasına geldikçe, dondurulacak y e ­
ni ürün. (24) yükleme noktasına yerleştirilir, buradan (25) özel sürücü
seviyesine kalkar ve bu sürücü tarafından dondurma işlemi devresi yeni
baştan başlar.
(Şekil : 2 de) Bu tip bir cihazın kesiti görülmektedir. (20) fanı - 25°C
sıcaklıktaki çok kuvvetli bir hava akımını (19) hava soğutucusundan ge­
çirerek paletlere üfleyerek soğuk hava dolaşımını sağlar.
/8 ^9
ŞEKİL — 2
Kızaklı bir dondurma tünelinin çapraz kesiti
Bu tip makineler örnek olarak her palette tavuk veya benzeri ile d o ­
lu dört kartonla yükleme yapılarak kümes hayvanlarının dondurulması
işleminde de kullanılabilir. B u tip bir ünite perspektif olarak Şekil 3 de
gösterilmiştir. Yalnız burada hava soğutucu bölüm gösterilmemiştir.
Şekil 4 de kümes hayvanlarının dondurulmasında kullanılan bir don­
durma tünelinin yükleme ve boşaltma yapılan bölümünün sonucu görül­
mektedir. Makineyi çalıştıran, asansörün ön yüzünde durmaktadır. D o n daru mak için taze piliçlerle dolu paketler sağ taraftan sürülmekte v e
kartonlar karşısına gelen paletlere sürülmektedir, buradan da evvelce
anlatıldığı gibi tünelin içine sürülmek üzere resimde görüldüğü gibi yu­
karı kaldırılmaktadır.
ŞEKİL — 3
Piliç ve benzeri ürünleri karton paketlerde dondurmak için
kızakh sürgülü dondurma tüneli
— 95 —
ŞEKİL — 4
Piliçleri donduran tünelin yükleme ve boşaltma bölümü
Ringa, sardalya balığı ve balık filetoları gibi orta boyuttaki balıklar,
bu tavalar içinde dondurulabilirler,
dondurma süresini azaltmak için,
tavaların dış tarafları sık kanatlı olarak yapılmıştır. Tavaların üzerinde
balıkları tavaya sıkıştıran bir kapak asılıdır, bu kapaklar tava içindeki
balığı sıkıştırır, bu kapakların yaylı sustaları, donma işlemi sırasında
donmadan ötürü genleşen ürün (balık) blokunun serbestçe hareketini
sağladığı gibi kapağın kilitleme görevini de yaparlar.
Dondurma tavaları, rayların üzerinde Şekil 1 de anlatıldığı gibi do­
laşır. Hava soğutucuları da Şekil 2 de anlatıldığı gibi donatılmış ve dü­
zenlenmiştir.
Tavaların doldurma ve boşaltma işlemleri Şekil 1 den farklı olup
Şekil 6 da gösterilmiştir. Bu şekilde görüldüğü gibi, dondurma tünelin­
den gelen donmuş tavalar (10) noktasından (11) taşıyıcı şerit zinciri üze­
rine geçer, buradan (12) don çözme (defrost) bölmesine girer v e tavalar
ters dönerek kapakları açılır, içindekiler kendiliğinden boşalır. Bu işlem
her seferinde 25 tane çift dondurma tavası girer, toplam dondurma ta­
vası sayısı 350'dir.
Tavaların aldığı balık (tava kapasitesi) 20 Kg. lık parça halinde
7.000 Kg.'dır. Bu miktar üç saatlik işlem süresine bölündüğü için genel
kapasite 2300 Kg./saat demektir.
Balıkların en ortasında (Çekirdekte) sıcaklık — 18°C (—0.4°F) dir.
Şekil 7 deki resimde ön fonda sol tarafta buzlama makinesi görül­
mektedir.
Bu makinenin
sepetli tekerleği aralıklı süreler ile dönerek 0°C
(32°F) su bulunan bir banyoya dalar.
Dondurma cihazının yan tarafından donmuş balıklar tekerleğin se­
petli bölmesine kayar, su banyosundan geçen donmuş ürünün buzlanmış
bir durumda sepetli tekerlekten tarafa boşalır, işlemde kaplanan buzun
kalınlığı yaklaşık olarak 1 milimetredir. Gerekli bütün hareketler elektrik
kontrollü ek otomatikler yardımı ile otomatik olarak yapılmaktadır.
ŞEKÎL — 5
Tavalarda balık dondurma işleminde kullanılan sürgülü
kızaklı dondurma tünelinin işyerinde görünüşü
MEYVA ve SEBZELERİN ÇABUK DONDURULMASI
KONUSUNDA GEZİCİ DENEY İSTASYONLARI İLE
YAPILAN TECRÜBELER VE İNCELEMELER
A. MONZİNÎ — G, GRİVELLİ
ve
E. MALTINI
İtalyan Soğuk Tekniği Deney İstasyonu (Milano)
İtalya'nın yarımada oluşundan ötürü iklim karakteri ona, Avrupa
memleketleri arasında donmuş yiyecek ürünleri üreticisi ve taşıyıcısı ol­
ması yeteneğini vermiştir.
Donmuş meyve ve sebze üretimi ve
ulaşmıştır ( 1 ) .
ticaret 1964 yılmda 5400 tona
İtalya'nın bu konuda gelecekteki plânları ve imkânları oldukça ilgi
çekicidir. 1975 yılında İtalya'da yalnız kendi yurdunda 100.000 ton üze­
rinde bir donmuş yiyecek tüketimi olacağı tesbit edilmiştir ( 2 ) .
Bu genişlemenin anavatan sebze üretiminin oldukça büyük bir par­
çasına dokunacağı için
sebzelerin donmaya
elverişliliklerini sağlamak
üzere, İtalya'da bu alanda bazı araştırma grupları çalışmaktadırlar.
1964 yılı sonunda İtalyan Tarım ve Ormanlar Bakanlığı, kendi y ö ­
netim ve koruma altırda uj'gun çabuk dondurma çeşitlerini
araştır-
mak üzere bu alandaki
birleşik ilişkileri bulunan arkadaş grupları
bir
araya toplamıştır.
Bu gruplar beş enstitüde biçimlenmiştirler.
1966 yılında birbirine
müsamahasız bir şekilde sıkı sıkıya kenetlenmiş çalışan iki grup halinde
«Milli Araştırma Konseyr/ doğmuş ve birinci grup özel tarım fonksi­
yonları ile uğraşır, ikinci grup ise teknolojik bir fonksiyondur. Böylece
memleketin çeşitli bölgelerinde tecrübeler yapabilme yeteneğine kavuş­
mak için aşağı yukarı onbeş enstitü ile yardımlaşma olanağı sağlanmıştır.
Bu alanda Milano Soğuk Tekniği x\raştırma istasyonunun teknolojik
fonksiyonu, çabuk-dondurma işleminin özellikleri v e çeşitli ürün numu­
nelerine gerçekten uyacak uygulamaları kararlaştırmak v e aynı zaman­
da kalitenin değerlendirilmesi, belli bir süre üstünde depolama için o b ­
jektif metodlarla ilgilenmek ve bulmaktır.
Sebzeler toplandıktan
sonra birkaç saat içerisinde dondurulmaları
zorunluğundadır, bu bakımdan değerli gerçek deneylerin yapılabilmesi
için uygun cihazlarla donatılmış olarak
deney alanına ulaşmak gerek­
mektedir.
Bu düşünce ile Milano Soğuk Tekniği Araştırma istasyonu, deney­
sel dondurma için donatılmış iki yeni gezici istasyon kurmuştur.
Bu donatımların her birisi aşağıdaki işlemlerin yapılmasına yetecek
değer ve donatımdadır.
a)
(Ağaıtma = blanching) gibi ürün üzerinde gerekli işlemler yap­
b)
c)
mak,
Çabuk - donduıma yapmak,
Alınmış numuneleri — 20°C altında ve sabit sıcaklıkta depola­
d)
e)
mak ve taşımak,
Birinci analizleri ve kimyasal değerlendirmeleri yapılmadan Ön­
ce numuneleri 0°C sıcaklıkta saklamak,
Numunelerin birinci fiziksel ve kimyasal gözlemleri yapılmadan
önce gerekli tartı ve paketleme işlemleri için gerekli ve uygun
cihazları taşımak.
Bu raporda karakteristikleri 37azılan iki gezici deney istasyonundan
birinci ve <• Millî Araştırma Konseyinin» teknoloji grubu için donatılmış
ve hazırlanmıştır.
Biz bu iki istasyondan en son yapılan ve ilk kez deney için tarafı­
mızdan kullanılmış olanı açıklayarak tanıtacağız.
Motor, pick-up çekici, gücü 25 Km/litre, tekerlek aralığı 2600 mili­
metre, hacmi 4397 santimetreküp verdiği güç 80 HP, yakıt motorin, mak­
simum hız 100 km/saat.
Araba : Tek blok destekli tek parça tüm olarak cam yünü ile kuv­
vetlendirilmiş polyester reçineden yapılmış, böylece atmosfer elemanla-
rından herhangi birisinin sızması mutlak olarak önlenmiş ve sızdırmazlık sağlanmıştır.
Bölmeler uygun çeşitli kalınlıklarda Polyurethan reçineden yapılmış
plakalarla yalıtılmıştır.
Bu kalınlıklar depolama bölmesinde 100 mihmetıe, dondurma tüne­
linde 150 milimetre ve öteki bölmelerde 40 milimetredir.
Yalıtma malzemesi, gövdenin çift duvarlarına gövde ile yalıtkan ara­
sına tek kat sürülen çimento ile oturtulmuştur.
Kapılar ve kapaklara polyurethan levhalarla yalıtılmış kuvvetlendi­
rilmiş polyesterle kaplanmıştır. Kapıların donmaması için, eektrikli ısıt­
malı don çözme (defrost) donanımı donatılmıştır.
TEKNOLOJİK CİHAZLAR
Bu araba 3700 rrm x 1850 m m x 2030 m m yükseklik boyutunda olup,
bir birinden ayrı olarak yalıtılmış beş bölmesi vardır.
Ağartma (Blanching Bölmesi
Bu bölme amyant ve paslanmaz çelikle döşenmiştir, bölme içerisinde
ağartma kazanı, soğutma tankı ve su buharını dışarı atmak için bir kü­
çük aspiratörü (emici fanı) vardır.
Kazan, atmosferik basınçlı tip, 30 litre kapasitede «LPG» bütan ben­
zeri gazlarla çalışan 9000 K c a l / h verimli brülörlü bir kapalı ocakla d o ­
natılmıştır. 5 kilogram ürün alan seneplere ürün konularak ağartma iş­
lemi yapılmaktadır, hemen bu işlem arkasından sepet soğutma tankına
konarak üzerinden akan su i..e çabuk soğutma işlemi yapılmaktadır.
Ol
S
o
cö
Ö
m
CD
0)
d
I I
CD
>
:0 :
xn
CD '
<a3
t:
O
6
cö
M .
cö
S
Ö
'^1
ö
o
>5
«yi ^3
5 ^
5
ö ^^
o coö H W
< Q
CD ^
(5 ı-H
^
^
CSI
OO
^
^
ıc
DONMUŞ NUMUNELERİ D E P O L A M A BÖLMESİ
Bu bölme 1.330 m ' hacmıda olup,, 1.5 Hp lik FREON 502 ile çalışan
standart 3500 frigori saat gücünde bir soğutma sistemiyle soğutulmak­
tadır.
Soğutma yüzeyleri; toplam yüzeyi 6.30 metrekare olmak üzere biri­
si tavana, ikisi duvarlara yerleştirilmiş üç adet oy tektik = oy tektik plâka
tipindedir.
Soğutma, Oytektik sıvı ile soğutma süresinde, ısı alış verişinden ötü­
rü bölme sıcaklığı düşmektedir. Oytektik nem noktası — 33 santigrada
ulaştığı anda donma işlemi başlamaktadır.
Kompresör çalışırken, oytektik plâka soğuk vermekte ve bir ısı de­
ğiştirici gibi sürekli çalışma yapılırsa aşırı soğutma durumuna girilmek­
tedir, soğutma sistemi depo bölmesinde bulunan ± 1°C farkla — 30 san­
tigratta termostatik kontrol otomatiği ile donatılmıştır.
ŞEKİL 2 — 1) Depolama bölmesi ve ayartma bölmesi kesiti
l a ) Oytektik plâkalar
2) Stim aspiratörü
3) Soğutma işlemi için tank
4) Depo için soğutma sistemi ve kompresör.
Gezici istasyon elektrik enerjisi üreticisi, (istasyon dururken) birleş­
tirildiği anda soğutma sistemi tam otomatik olarak çalışmaktadır. Gezici
istasyon arabası hareket halinde iken oytektik: plâkaların ürettiği soğuk­
tan ötürü (bu plakalar bir soğuk akümülâtörü olarak çalıştığından), böl­
mede sıcaklık sabit kalmaktadır.
Yapılan denemelerle aşağıdaki termik değerler elde edilmiştir.
Plâkalar 0°C dan — 33°C a kadar, 135 dakikada doldurulur, deponun
en küçük sıcaklığı — 28°C oytektik noktadan yukarı ve oytektik plâkala­
rın aşırı soğutulmasiyle — 40''C dir.
Dışarıda ortalama sıcaklık + 5°C iken, plâkalar 20 saat süreyle — 30
santigrattan — 25 santigrada kadar sıcaklık için garantilidir.
ŞEKİL 3 — Çabuk dondurma bölmesi kesiti (b kesiti).
Numuneleri koymak için delikli alüminyum raflar
(kaplar)
ÇABUK - D O N D U R M A BÖLMESİ
Bu bölmeye çaprazlamasına bir üflemeli havalı dondurma tüneli yer­
leştirilmiştir. Soğutucu cihaz, 7800 frigori saat gücünde bir yarım her-
metik kompresör, FREON 502 sıvı soğutucu akışkanlı, bir hava soğutmah kondenser ve 12 mihmetre kanat arahkh 17 metrekare soğutma yüze­
yinde bir evaporatörden meydana getirilmiştir.
Hava, 22 mm basınçlı (0.8 H P ) lik bir helisel fanla
dolaştırılmak­
tadır.
Dondurulacak numuneler, maksimum yükü 20 K g . olan 8 adet delik­
li alüminyum üzerine konarak dondurulurlar.
ŞEKİL — 4 Donatım ve cihazlar bölmesi kesiti
1) Kompresör, soğutma sistemi, dondurma tüneli için soğutma sis­
temi.
2) Numuneler için soğuk dolap
3) Sıcaklık kaydedici ısı ölçer
4) Genel elektrik tablosu
5) Elektrik enerjisi üretim bölmesi
Deneyle tünelin elde edilen dondurma gücü aşağıda belirtilmiştir:
TÜNEL : Boş iken ortalama hava hızı 6 metre saniyedir.
Evaporatör içinde gazın genleşme sıcaklığı — 55 santigrattır.
Tünelde en az sıcaklık — 48 santigrattır.
D O N D U R M A GÜCÜ : Sebzeler paketsiz iken 2 parça halinde havuç
ve karnabahar göbeği :
4 K g . Ürün
0° C tan
8 Kg.
»
0^ C »
20 K g . »
0° C »
— 20° C a kadar 15 dakikada
— 20° C a kadar 20 dakikada
— 20° C a kadar 30 dakikada
dondurulmaktadır.
0.2 milimetre kalınlığında polyetilen paketler içerisinde
Sebze : Havuç ve karnabahar göbeği :
4 K g . Ürün
0° C tan — 20° C a kadar 70 dakikada
8 Kg.
»
0° C »
— 20° C a kadar 80 dakikada
dondurulmaktadır.
D O N A T I M VE CİHAZ B p L M E S İ :
Bu bölme arabanın arka tarafına yerleştirilmiştir. İçerisinde 120 lit­
re bacımında bir soğuk dolap vardır. Bu dolap, arabanın durduğu sürede
normal elektrik şebekesinden bir rektifiyer ile doldurulan akü batarya­
sından akım alan doğru akımla çalışan bir elektromotorun çalıştırdığı
0.3 HP gücünde FREON 12 kullanan açık tip bir kompresörle çalışmak­
tadır. Bu dolap, analizi yapılacak numuneleri sürekli olarak 0° santigrat
sıcaklıkta muhafaza eder. Bundan başka, bu bölmede şunlar bulunmak­
tadır :
a)
Çapraz bobinli termik dirençli dört adet sıcaklık yazıcı cihaz (üç
tanesi tünel içerisindeki bir tanesi soğuk bölmedeki sıcaklığı ölç­
mek için kullanılır).
b)
Tünelin soğutma sistemiyle, öteki soğutma devresinin kompre­
sör tarafından kontrolünü sağlamak için şart olan, otomatik kon­
trol ve ayar donanımı.
c)
Ana Elektrik Tablosu : Üzerinde tünel (Kompresör, fan) ve oto­
matik çalışan süviçler, soğuk bölmenin kontrolü için otomatik
kontrol donanımı, rektifiyer kontroUarı, sıcaklık yazıcı cihaz ve
bölmelerin aydınlatma düğmeleri toplanmış durumda,
d)
Deney cihazları v e araştırma cihazlarının donatım v e yardımcı­
ları.
B u arabada teknik cihazlar olarak, plâstik ambalaj kılıflarını yapış­
tırma kaynağı yapmak için bir sıcaklık - kontrollü elektrikli kaynatma
havyası, bir P H metro, portatif batarya ile çalışan, iğneli v e laminer termistorlu sıcaklık detektörü, bir seri bezelye ve yeşil fasulye ölçme mas­
tarı, bir katalimetre, bir sandık kimyasal analiz için cam malzeme ve
analiz ilâçları.
ELEKTRİK ENERJİSİ ÜRETİM ZÖLMESl :
Bu bölmede, arabamn arkasmda sol tarafa yerleştirilmiştir. 160, 220,
280, 380 voltluk akımları 220 volta dönüştürmek için gerekli güven sigor­
taları, süviçler bir fan değiştirici inverter, çeşitli kullanışlar için akım
dişi fişleri ve elektrik direnç süviçleri bulunmaktadır.
REFERANS:
(1)
(3)
G. GESARİNİ : «Problemi della surgelazione»
Vol. 1 (Aspetti tecnici ed economici) 218, 1965.
G. MANES : «Problemi della surgelazione»
Vol. 1 (Aspetti tecnici ed economici) 312, 1965.
«GOLDE DELÎCÎOUSE» ELMALARININ O L G U N L A Ş M A
VE S A R A R M A S I N I N HIZLANDIRILMASI
C. LEBLOND
C.N.R.S., Meudon (Fransa)
Ej malarda olgunlaşma ve sasarma f ene menleri
arasında çok yakın
ilişki bulunmaktadır.
1) Turfanda meyvalarda (ürünün toplanmasından hemen sonra)
2) Her hangi bir zamanda, satmak için yeşil olarak soğuk depoya
konmuş meyvalarm hızla renklendirilmesi.
3) Depolama süresi sonunda, erken toplanarak yeşil iken soğuk de­
poya konmuş ve oldukça soğuk derecede muhafaza edilmiş mey­
valar ya da, CA depolarda CO2 varlığında korunmakta olan mey­
velerin olgunlaşmaları hızlandırılabilir.
Genel olarak, bileşik temel faktörler: Isı - oksijen - Etilen ve düşük
CO2 konsantrasyonudur.
Teknik istekler: — Bir gaz sızdırmaz olgunlaştırma odası, ( C A kon­
trollü havalı, kabil olduğu kadar C O 2 temizlenebilmeli — dışarı emilebilmeli —
Sistemli bir inceleme sonucunda; genç v e taze meyvalar için, 20° C
İlk havaya 1/100 oranında etilen ilâvesinin önemi ve bu sırada yüksek
derecede oksijen konsantrasyonunun pratik bir değer taşımadığı tesbit
edilmiştir.
Depodan alman meyvalarm, zamanla depoda iken çoğalan etilen et­
kisi sönmektedir.
Renklendirmenin hızlandırılması için, hava en çok yüzde elli oksijen
ve yüzde bir etilenli şarta getirilir.
(Beş aydan sonra) depolamanm sonunda,. 20°C sıcaklıkta Etilen bir
etki yapmamakta, yalnız oksijen tek başına yüzde elliye kadar artmakta­
dır. Zamandan kazanmak için yüzde yirmi oksijen tatmin edici bir sonuç
vermektedir.
CO2, işlemi daima yavaşlatıp durdurmaktadır. Ancak, pratikte en dü­
şük CO2 konsantrasyon sınırı yüzde birdir.
.
.
Yapılan gözlemler, etilenli ya da etilensiz havada bu işleıni görıhüş
olan elmaların tadı, koku, özellikle depolamanın son aylarındaki bozun­
tular bakımından üstün bir kalitede olgunlaştıklarını göstermiştir.
SOĞUTMA
ODALARININ, ÎÇ H A V A ŞARTLARI V E H A V A
DEĞİŞİMLERİNİN KARARLAŞTIRILMASI
M. B. - SOKULSKİ
Soğutma Tekniği Merkez Lâboratuvarı
(Polonya) WARSAW
Soğutulmuş bir odanın içindeki sıcaklık ve nem, oda içerisiyle, odanın
çevresi arasında ısı ve su buharı alış verişi işlemiyle kararlaştırılır.
Tekil şartlarda bu alış verişin ısı ve su buharı dengesini hesaplama
olanağı vardır.
Bizim hava dayagramı kılavuzluğu ile hava
şartlarını kararlaştıra­
cak en doğru değerdeki noktaları tesbit edebiliriz.
Depolanan ürünün soğutması sırasında gerekli en uygun optimum
şartları ve bu şartları değiştiren öteki şartların, bir odada Tekil şartlar­
da ürünün karşılaştığı durum altındaki etkileri bu dayagramda şekillen­
direrek kararlaştırmayı sağlamaktadır.
Semboller :
F, Fo, Fs, — m^
t, to, ts, tp — °C
a, oco, a^^ ap,
K'
P, Po, Pp
— Kcal/m^°C h
— Kcal/m^°C h
— mmHg
— Ürünün, soğutucuların duvariarm
yüzeyi.
— ürünün, soğutucu yüzeyinin duvar­
ların, çevrenin sıcaklığı
— Üründen havaya yüzeysel termik
iletim kat sayısı, soğutuculardan du­
varlardan ve ışıma yolu ile üründen
duvarlara yüzeysel termik
iletim
kat sayısı,
— Soğutulmuş odaya duvarlardan glo­
bal ısı taşıma katsayısı.
— Ürün üzerindeki soğutucuların, ha­
vanın kısmî su buharı basınçları.
P, Po
— g / m m Hgm^ h
— Üründen
havaya,
soğutuculardan
havaya taşman su buharı taşınma
katsayısı.
r
Kcal/Kg.
— Sü için buharlaşma ısısı; suyun stime dönüşmesi için 595 K c a l / K g . ve­
ya buzun buharlaşması
için 675
Kcal/Kg
T
— h
— Zaman
M.c
— Kcal/°C
— Ürünün termik kapasitesi
Ms. Cs
• Kcal/°C
— Duvarların termik kapasitesi,
Q/Qt, Qo, Qs, Qı,
Kcal/h
— Üründe toplam olarak değişen ısı
(miktarı), hava sıcaklığı farkını
sağlayan ısı miktarı, soğutuculardaki ısı miktarı, duvarlardan
sızan,
ürünlerden duvarlara ışıma yolu ile
geçen, odada fanların gelişen ısı
miktarları ve öteki faktörlerin ısı
miktarları.
D, Do, Dw^
— g/b
— Üründen havaya geçmiş olan böyle­
ce havadan çıkarılan, soğutucular­
dan çıkarılan, duvarlardan, kapılar­
dan ve benzerlerinden giren stim
(buhar) miktarı.
Ürün üzerinden geçen havada, soğutucularda, soğuk oda duvarla­
rının arkasında su buharı alış verişinden basınç farkı doğar. Böylece ha­
va buharı emerek, nemi (r) buharlaşma ısısı (gizli ısı) ile birlikte alır.
Soğutma odalarında dengesiz durum değişikliğinden ötürü, oda iç ha­
vasının termik ve buhar kapasitesi küçük bir oranda hatalı olarak karar­
laştırılmaktadır.
Soğutucularda yoğunlaşarak çöken su buharının miktarı, oda duvar­
larından, kapılardan sızarak yayılan nemle, ürünün verdiği nemin top­
lamına eşittir.
Do = D + Dw
(1)
A y n ı zamanda bu miktardaki buhar ile onun taşman (r) gizli ısısı­
nın denklemi tam olarak budur.
Do. r = D.r -f Dw. r
(2)
Soğutucuların çekerek çıkarttıkları (duvar ısı, gizli ısı) ısının toplam
miktarı, havanın; odadaki üründen çekerek çıkarttığı, duvarlardan, ma­
kineleri sızan ısılarla buharın duvarlardan odaya sızmasından doğan ısı­
lardan çekip çıkardığı, ısı miktarlarının toplamına eşittir.
Qo + Do . r
Q' + Qw + Dw . r
(3)
Hava tarafından üründen çıkarılan ısı, ürün tarafından verilen bu­
harla birlikte sıcaklık farklarının bir arada toplanmasından oluşarak çı­
karılan ısıdır.
Q^-.Qt + D.r.
(4)
Ürünün ısı dengesini etkileyen, duvarlara yaydığı ısı
Q
Me
Qt 4- D . r Qr
(5)
dr
Q' değerin 4 üncü denklemdeki sonucu (3) üncü denklemdeki yerine
konulduktan sonra, oda içerisindeki havanm geçerli termik dengelenme­
sine ulaşn^ız.
Qo + Do . r = Qt + D . r -h Qs -i- Qw + Dw . r
(6)
(6) ncı denklemden (2) nci denklem çıkarılmca;
Qo = Qt + Qs + Qw
(7)
elde ederiz.
Yukarıdaki denklemlerin değişik bileşiklerinde, ürün î ^ t . , - ^ ^ p ->t o
iken güvenle ;:oğutulabilir.
Qo = Fo o:, (tp — to) Kcal/h
Qt = F a (t — tp) Kcal/h
(8)
(9)
Q, = F, ^rit - Is) kca!/h
D.. = F „ ? „ ( n D
^^^^
P.) g/'îh
(12)
FHP — P.) g/h
(13)
(8) ve (13) üncü denklerler (1) ve (7) denklemlerdeki yerlerine ko­
nulunca aşağıdaki değerlere ulaşırız:
— Po) = P?>İP — Pp) + Dw
fMPp
(14)
. F«<^tih
~
K) = F
—
+ f.*'('.T — 's) +
+ F,a,(/ — fs) + MsQ —^[^
+
(15)
(14) ve (15) denklemleri dönüştürümünden;
P ) -
?.(P — P,)
(16)
= Fot(/-/^)
(17)
= F
İh ~ U) —
MsCs
elde edilen sonuçlar şunlardır:
FMİP,
-
p.) -
(P. -
Pe)] - F^(P -
P,)
(18)
FoO^^litp — To) — ( / „ — /o) — (t:2 — ^ z i ) —
(19)
buradan da aşağıdaki sonuca varılır,
dönüşdürümünden sonra kısaltılınca;
Pr
... LJL
- f.,
Fa
(20)
(21)
Depo içerisindeki hava ve su buharı arasındaki o:o Bo ile deponun
a, B katsayıları ile kitle ve ısı taşınması ilişkileri :
._!ı = nio; —
,%
[i-
w, since m»
Fa
F — FV
Fo7o
w and — ^
«0
_ îr —
^-M
[^0
r^"
rol^o
"ır—
Fc
^ '
(23)
^ "
tp ve Pp ortalamaları Carrier psikrometrik dayagrammda Tz4, Pz - 1 ,
Fa
F doğrularının
ile orantılı olarak kesişme noktalarına bölümünden
FoOCo
(İde edilir.
MsCs' i':
F
t c
0-sk'
ar'
ŞEKIL — 1
Soğutulmuş bir odada su buharı ve ısı alış verişi şeması
18, 19 ve 25 inci denklemler ile elde edilen değerlerin Şekil 2 deki
diyagram üzerine taşınmış olarak görülmektedir. Oda içerisindeki hava
şartları ve K noktası bu diyagram üzerinde çizilerek tesbit edilmiştir.
K noktasından geçen tz4, Pp - t, P doğruları doğrular boyunca hava
değişimi oluşunu karakterlendirir. Ürün - hava ve bunların eğimleri
A Q
Kcal/Kg
E =
A D
buhar miktarından çıkarılan ısı büyüklüğü oranıdır, bunun verilen ağır­
lığı ürünün kurumadan ötürü ağırlık kaybıdır.
Ağırlık kaybında etkisi olan önemli faktörler teker teker şekilde
gösterilmiştir.
t~p
t-tp
Fooco
P-Pp'^foO(o
ŞEKÎL- — 2
Bir soğutma odası içerisinde soğuğun düşürülmesi sırasında
oda içi hava şartlama şartlarının kararlaştırılması
(Carrier Psikometrîk diyagramından)
Soğuk depodaki ürünlerin
olarak,
durumunda soğutulduğu zaman (17) nci denk­
lem aşağıdaki biçime girer.
Foao
Vp — lo)
Foao
=
Qr
ı
'
Foao
F ' oi{tp ^
t)
^
(19) denkleme göre;
t,z ^
tzz
üründen çıkarılan ısı miktarı (9), (11) ve (13) denklemlerinden alı­
nan değerlerin (5) inci denklemdeki yerlerine konarak hesaplanabilir.
Q
=.Mc
—
=
F^{t — tp) + Fp(P — Pp) + Fs^rits -
F •
[5(Pi — Ppi) -
/) = 0
(26)
ÖT
F •
a(/px —
(27)
(25), (26) v e (27) nci denklemlerde g ö r d ü p n ü z gibi
Or = O
ŞEKİL — 3
t > t , ve
P > P i durumundadır.
içerisinde soğukluğu düşürülmüş ürün bulunan bir soğutma
odasımn iç havasının şartlanması.
(Carrier Psikometrik diyagramından)
ürünün depolanmış durumunda, bu şartlar arasındaki ilişkileri
Şekil 3, de Carrier - Psikrometrik diyagramında gösterilmiştir. Bu me­
totla oda iç hava şartlarının seçimi t ve P nin değişgen x değerleri, i, x —
diyagramı üzerinde işaretlenerek elde edilebilir.
Ancak bu diyagramda t, p ölçülerinin noksanlığı,
ve P2 — t doğF a
ruları kesitlerinin
oranında bölümlü olmaması bizi Carrier - PsikroFo€Go
metrik diyagramı kullanmağa zorlar
t>fs>tp
hrk
-
,
.
t:2
_[şO<r(tlş)
^zl-'—f^
E.
0^0
tir
FqJSq X
mill
ŞEKİL — 4
Eîi>Ej>£m
Xp
£jj - optimum
Evaporatörün (soğutucunun) değişmeyen bir sıcaklığında
ürünün soğukluğunun düşürülmesi sırasında, iç hava §art m d a k i değişim.
(î. x — diyagramı)
ŞEKİL — 4
Şekil 4 de, ürünün soğutulması süresinde parameter'ler arasındaki
ilişkiler gösterilmektedir. Burada soğutucu sıcakhğı değişmez bir sıcak­
lık olarak ele alınmış v e böylesine varsayılmıştır. Burada bir etin, kesim­
den sonraki soğutma süresindeki Fenomenlerin analizinin yapılışı görül­
mektedir.
A Q
oranının optimum değe-
Diyagramdan da görüleceği gibi E —
A D
ri urunun İn sıcaklığındaki durumdadır.
Bu gerçekler, bazı soğutma mühendisleri ve hattâ bilim adamların­
ca kendileri tarafından ve kendi ölçüleri sonucuna göre bizzat denenmedikçe kuvvetli bir direniş görür.
A R D soğutmada ürünün, kuruma . süresinde uğradığı çoğunluk çok
sakıncalı bir durum olan, ağırlık kaybı 4. üncü şekilde gözle görülür bir
gerçek olarak gösterilmektedir.
Kesimden sonra et soğutulmasında, et yüzeyi alçak sıcaklıkta iken,
et karkasının içerisinden bol miktarda çıkan sakıncalı ısı oranı,
A Q
E - '
A D
etin yüzey sıcaklığı düşürüldükçe, buna paralel olarak soğutucuların da
sıcaklıkları düşürülmeli ve A R D soğutmada etin donmasını önlemek ge­
reklidir.
A R D soğutmalarda Şekil 4 de açıkça görüldüğü gibi, kuruma
sinde ağırlık kaybını çok arttıran sakıncalı oluşumlar boldur.
süre­
Ürünün bütün parçalarında, soğutucularda, oda iç havasında,
a,
po kat sayıları benzer eşdeğerlerde bir düzende varsayılabilirse;
ancak o zaman düzenli bir sıcaklık düşünülebilir v e varlığı kabuUenilebilir.
Gerçekte böyle bir varsayış sağlanamaz.
Çeşitli ürünlerin özellikle soğuma
süresindeki sıcaklıkları değişik
olarak birbiriyle çatışmaktadır. Ürünlerin ince bölüm ve parçalarında sı­
caklık daha düşük olmaktadır. Bunun sonucu olarak varsayılan sıcaklık
ve kat sayıların ortalama değerleri ele alınmalı ve bu değerler aşağıdaki
formülle hesaplanmalıdır.
Yaklaşık değerler formülü :
fFa(i
— tp) = FıaıOı — f^) + F^0L,(h — t,)
'
Fa = 2 F / a /
bundan başka:
,
- f ...
(28)
l-X
%
ts>tp>t
p-p
-
^zi tofp-tz'<_
' P-Po~
r^^g
fa
Foli~X-Xp'
tpi-^tp2 in the air cooler; fp2^fpi m the storage room
ŞEKİL — 5
Soğutulmuş bir o d a m n
iç
havasında
değişimi.
hava
şartlarının
(i, x — diyagramı)
ve
t =
ZFjOiiti
(29)
Analiz yolu ile :
ZFiJ^iPi
(30)
Öteki değerler de yukarıda gösterilen analizi genişletme yolu ile he­
saplanabilir. Soğutucularda E doğrusu boyunca tp 1 den tp2 ye, geçişine
uygun olan şartlar çok değişgendir.
Soğutulmuş oda v e hava soğutucusu içerisinde hava şartları değişimi­
nin karşılıklı ilişkileri Şekil 5 de tam olarak şekillendirilmiş olarak gös­
terilmiştir.

1—f - ITO

Yoğuşmalı Kombi DGK Y 20 LCD DGK Y 24 LCD

KPSS Eğitim Bilimleri Türkiye Geneli Deneme Sınavı 4 Çözümleri

Ölçme ve Değerlendirme 2 Kapsadığı Konular 1

Bu indirim fırsatı kaçmaz!

Haziran 2014

Mayıs 2014 - Sayı 173 Aylık Şiir ve Eleştiri Dergisi ISSN

Fotokopi - zirvedeyizbiz.net

TEMEL KAVRAMLAR

Kan ve Kan Ürünleri Transfüzyonu