(kim korkar co\360rafya.indb)

kpss
2014
ders notları
türkiye'nin en çok satan
kim korkar
COĞRAFYA'
Özgün Konu Anlatımı
Haritalı ve Tablolu Tekrarlar
Görsel Sunumlar
Güncel Veriler ve Projeler
İstatistiki Bilgiler
dan
Önder CENGİZ & Mesut ATALAY
KPSS Coğrafya Ders Notları
ISBN 978-605-364-525-2
Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir.
© Pegem Akademi
Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları
Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.’ne aittir.
Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,
kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt
ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.
Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.
Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında
yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları
satın almamasını diliyoruz.
24.Baskı: Mart 2014, Ankara
Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu
Dizgi-Grafik Tasarım: Ahmet Resul Kaymakçı
Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı
Baskı: Tuna Matbaacılık Sanayi ve Ticaret A.Ş.
Bahçekapı Mahallesi 2460. Sokak No: 7
Şaşmaz/ANKARA
(0312-278 34 84)
Yayıncı Sertifika No: 14749
Matbaa Sertifika No: 16102
İletişim
Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA
Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51
Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60
Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08
Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38
Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60
E-ileti: [email protected]
Ön
z
ö
s
Değerli arkadaşlar,
Gerek her yıl yapılan Lisans KPSS gerekse iki yılda bir yapılan ortaöğretim ve
önlisans KPSS'de Coğrafya soru sayısı, 18'dir.
Almış olduğunuz bu Coğrafya Ders Notu, 1999 yılından beri gerek öğretmen
gerekse yazar olarak içinde bulunduğumuz KPSS Coğrafya ders birikimimizle özet ders
notu ihtiyacını karşılamaya yönelik olarak hazırlanmıştır.
Yayının amacı, derslerde belirli bir sürede anlatmaya çalıştığımız aslında çok kapsamlı olan
Türkiye Coğrafyası konusunu özlü bir şekilde sunarak KPSS adaylarının sıkılmamasını
sağlamak, anlatılanları harita ve tablo tekrarları ile destekleyerek
konunun kalıcılığını artırmaktır.
Ders notu fikrimizde bize destek olan ve yayının hayata geçirilmesini sağlayan
PEGEM AKADEMİ çalışanlarına teşekkürlerimizi borç biliriz.
Faydalı olması dileklerimizle . . .
Önder CENGİZ - Mesut ATALAY
İÇ İN D
İY
TÜRK
E'NİN COĞRAFİ KONUM
KAR ADE
U
E KİL E R
TÜ RKİY E
1
93
NİZ BÖLGESİ
17
96
B
MARMARA ÖLGESİ
34
102
EGE BÖLGESİ
Kİ
T ÜR
Y E'D E N
IM TAR
46
115
AKDENİZ BÖLGESİ
'N İ N E N L E Rİ
EN
M AD
ÜFUS VE YERLE
HAYVANCILIK-ORMANCILI
LER - ENERJİ KAYNAKLA
57
SANAYİ
Y
G ÜN E
D
DOĞU ANADOLU BÖLGES
ADOLU BÖLGESİ
OĞU AN
İÇ A N A D
OLU BÖLGESİ
İ
120
66
ULAŞIM - TİCARET
74
123
SORU VE CEVAP
83
126
ŞME
K
RI
45°K
44°K
43°K
42°K
Paralellerin Özellikleri:
Tanımlayalım: Herhangi bir noktanın, dünya üzerinde bulunduğu yere
coğrafi konum denir ve coğrafi konum ikiye ayrılır.
1.
Ekvator başlangıç paralelidir ve dünyayı iki eşit yarım küreye ayırır. Ekvator
çizgisinin üst tarafı kuzey, alt tarafı güney yarım küre olarak adlandırılır.
Coğrafi Konum
90 °
Matematik Konum
Özel Konum
Bir yerin paralel ve meridyen
ağlarına göre belirlenen konumudur.
Bir yerin kara ve denizlere, başlıca ulaşım yollarına, boğazlara, komşularına ve
yer şekillerine göre belirlenen konumudur.
60° Kuzey
30°
Buna bağlı olarak Türkiye
kuzey yarım kürede yer alır.
¥
0°
0°
30°
Matematik konumun anlaşılabilmesi için öncelikle paralel ve meridyen tanımları
ve özellikleri bilinmelidir.
60° Güney
C
O
Ğ
R
A
F
İ
90 °
Paralel: Ekvator'a ve birbirine 1° aralıklarla paralel olarak geçtiği
varsayılan dairelerdir.
2.
Paralel daireleri Ekvator'dan kutuplara doğru küçülürler ve kutuplarda
nokta halini alırlar.
90 °
60 °
Hatay
30 °
0°
30 °
Sinop
K
O
N
U
M
¥ Bu özelliğe bağlı
olarak Türkiye’den geçen en büyük paralel
dairesi Hatay'dan, en
küçük paralel dairesi
ise Sinop’tan geçer.
60 °
90 °
1
36°K
35°K
45°K
44°K
43°K
3.
42°K
1° lik paralel aralığı kuş uçuşu olarak her yerde birbirine eşit 111 km’dir.
Meridyen: Bir kutup noktasından diğer kutup noktasına 1° aralıklarla
geçtiği varsayılan yarım dairelerdir.
2°
111 km
1°
111 km
0°
111 km
1°
C
O
Ğ
R
A
F
İ
K
O
N
U
M
0° 15°
111 km
30° 45°
60°
2°
666 km
42°
Bu özelliğe bağlı
olarak Türkiye’nin
en kuzeyi ile güneyi
arasındaki kuş uçuşu
uzaklık 666 km dir.
¥
Meridyenlerin Özellikleri:
1.
36°
Başlangıç meridyeni İngiltere’nin Greenwich Gözlemevinden geçer ve dünyayı iki yarım küreye ayırır. Başlangıç meridyeninin sağ tarafı doğu, sol
tarafı batı yarımküre olarak adlandırılır.
Bu özellik ile Türkiye’nin bilinen paralel değerlerinin birbirine, kutup noktalarına veya Ekvator'a uzaklıkları bulunabilir.
90°
90° - 42° = 48°
48° x 111 = 5328 km
60° 30° 0°
0° 30° 60°
Buna bağlı olarak Türkiye doğu yarım
kürede yer alır.
¥
42°
36°
36° x 111 = 3996 km
0°
Batı
2.
2
Doğu
1°lik meridyen aralığı kuş uçuşu olarak yalnızca Ekvator'da 111 km'dir. Ekvator'dan kutuplara gidildikçe meridyen aralıkları daralır.
36°K
35°K
45°K
44°K
43°K
→
→
→
→
→
111 km
→
→
→
→
Daralır
0°
Bu özelliğe bağlı olarak aynı meridyen yayı
(boylam) üzerindeki (farklı yarım kürelerde olmamak şartıyla) iki noktanın başlangıç meridyenine
uzaklığı eşit değildir.
¥
(Kutup Noktası)
90° K
Kutup K.
66°33' K (Kutup Dairesi)
Orta K.
Daralır
Ülkemizde aynı meridyen yayı üzerinde yer alan kentlerin başlangıç meridyenine olan kuş uçuşu uzaklıkları eşit değildir. Başlangıç meridyeni ile yerel
saat farkları eşittir.
Dünyanın eksen eğikliği ve
şeklinden dolayı bazı enlem değerleri özel enlem olarak ifade
edilir.
¥
Yengeç Dönencesi
Tropikal Kuşak
Oğlak Dönencesi
→
3.
42°K
Özel Enlemler
→
23°27' K
0°
23°27' G
Orta K.
Kutup K.
Tüm meridyen yaylarının uzunluğu birbirine eşittir.
¥
Türkiye’nin herhangi iki ilinden geçen meridyen uzunlukları birbirine eşittir.
66°33' G (Kutup Dairesi)
90° G
(Kutup Noktası)
Eksen eğikliğinden kaynaklanan matematik iklim kuşaklarına göre Ekvator
ve dönenceler arası tropikal kuşak, dönenceler ile kutup daireleri arası orta
kuşak, kutup daireleri ile kutup noktaları arası kutup kuşağı olarak ifade
edilir. Buna göre Türkiye bir orta kuşak ülkesidir.
Enlem: Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın Ekvator'a olan uzaklığının açı cinsinden değeridir.
¥
Enlem, paraleller ile ifade edilemeyen noktaların da ifade edilebilmesini sağlar.
em
Enl
¥
C
O
Ğ
R
A
F
İ
K
O
N
U
M
Aynı enlem üzerindeki tüm merkezlerde;
Güneş ışınlarının yıl içerisindeki geliş açısı,
Gölge boylarının yıl içerisindeki uzunluğu,
Çizgisel hızları,
Grup ve tan vakitleri (alacakaranlık süresi),
Gece-gündüz süreleri,
Gece-gündüz süresi farkları,
Ekvator'a olan kuş uçuşu uzaklıkları,
Yer çekimi ivmeleri AYNIDIR.
0°
(Derece- Dakika- Saniye) örneğin İstanbul 41°00’ 16” Kuzey enlemindedir.
3
36°K
35°K
45°K
44°K
43°K
42°K
TÜRKİYE'DE MEVSİMLER VE ÖZELLİKLERİ
23 Eylül (Ekinoks)
21 Mart (Ekinoks)
¥
¥
C
O
Ğ
R
A
F
İ
K
O
N
U
M
¥
¥
Güneyden kuzeye gidildikçe gece
gündüz süreleri değişmez.
12 Saat
12 Saat
¥
¥
¥
Gece
Süresi
21 Mart
¥
Dünya'nın her yerinde gece-gündüz eşitliği yaşanır.
¥
Aynı boylam üzerindeki tüm merkezlerde Güneş aynı anda doğar,
aynı anda batar.
¥
Aydınlanma çemberi kutup noktalarından geçer.
¥
Güneyden kuzeye gidildikçe gece
gündüz süreleri değişmez.
Türkiye için:
¥
Gündüz
Süresi
Güneş ışınları Ekvator'a öğlen
vakti dik (90°) düşer.
İlkbahar mevsimi yaşanır.
12 Saat
¥
¥
¥
Türkiye’nin bütün merkezlerinde
12 saat gece, 12 saat gündüz yaşanır.
¥
Bu tarihten itibaren gündüz süreleri gece sürelerinden daha uzun
olmaya başlar (23 Eylül’e kadar).
Gündüz
Süresi
Gece
Süresi
23 Eylül
Dünya'nın her yerinde gecegündüz eşitliği yaşanır,
Aynı boylam üzerindeki tüm merkezlerde Güneş aynı anda doğar,
aynı anda batar.
Aydınlanma çemberi kutup noktalarından geçer.
Türkiye için:
12 Saat
Aynı boylam üzerindeki merkezlerde Güneş aynı anda doğar,
aynı anda batar.
Güneş ışınları Ekvator'a öğlen
vakti dik (90o) düşer.
Sonbahar mevsimi yaşanır.
Aynı boylam üzerindeki merkezlerde Güneş aynı anda doğar,
aynı anda batar.
Türkiye’nin bütün merkezlerinde
12 saat gece, 12 saat gündüz yaşanır.
Bu tarihten itibaren geceler
gündüzlerden daha uzun olmaya
başlar (21 Mart’a kadar).
23 Eylül tarihinde 12 saat olan gece süresi 21 Aralık'a kadar sürekli uzar.
21 Mart tarihinde 12 saat olan gündüz süresi, 21 Haziran'a kadar sürekli uzar.
4
36°K
35°K
45°K
44°K
43°K
42°K
21 Aralık (Kış Gün Dönümü)
21 Haziran (Yaz Gün Dönümü)
¥
¥
¥
¥
Güneş ışınları Yengeç dönencesine öğlen vakti dik (90°) düşer.
¥
Kuzey yarım kürede yaz mevsimi yaşanır.
¥
Aydınlanma çemberi kutup dairelerine teğet geçer.
¥
Kuzey yarım kürede en uzun
gündüz, en kısa gece süresi yaşanır.
¥
Güneş ışınları Oğlak Dönencesi'ne öğlen vakti dik (90°) düşer.
Kuzey yarım kürede kış mevsimi
yaşanır.
Aydınlanma çemberi kutup dairelerine teğet geçer.
Kuzey yarım kürede en uzun gece,
en kısa gündüz süresi yaşanır.
K
K
Güneyden kuzeye gidildikçe gündüz
süresi uzar.
Güneyden kuzeye gidildikçe gece
süresi uzar.
Güneyden kuzeye gidildikçe
gece süresi kısalır.
Güneyden kuzeye gidildikçe
Güneyden kuzeye gidildikçe
gündüz süresi
gündüz
süresi kısalır.
kısalır.
Türkiye için:
¥
¥
¥
¥
¥
¥
¥
C
O
Ğ
R
A
F
İ
K
O
N
U
M
Türkiye için:
Güneş ışınlarını yıl içerisinde alabileceği en büyük açıyla alır (Hatay 77°Sinop 71°).
Yaz mevsimi yaşanır.
Yıl içerisinde gölge boyunun en kısa olduğu tarihtir.
Bu tarihten itibaren gölge boyları uzamaya başlar (21 Aralık’a kadar).
En uzun gündüz, en kısa gece süresi yaşanır.
Bu tarihten itibaren gündüzler kısalmaya, geceler uzamaya başlar
(21 Aralık’a kadar).
Türkiye’nin güneyinden, kuzeyine doğru gidildikçe gündüz sürelerinin daha
da uzun olduğu görülür (En uzun gündüz, en kısa gece Sinop’ta yaşanır.).
¥
¥
¥
¥
¥
¥
¥
5
Güneş ışınlarını yıl içerisinde alabileceği en küçük açı ile alır
(Hatay 31°- Sinop 25°).
Kış mevsimi yaşanır.
Yıl içerisinde gölge boylarının en uzun olduğu tarihtir.
Bu tarihten itibaren gölge boyları kısalmaya başlar (21 Haziran’a kadar).
En uzun gece, en kısa gündüz süresi yaşanır.
Bu tarihten itibaren geceler kısalmaya, gündüzler uzamaya başlar
(21 Haziran’a kadar).
Türkiye’nin güneyinden kuzeyine doğru gidildikçe gece sürelerinin daha da
uzun yaşandığı gözlenir (En uzun gece, en uzun gündüz Sinop’ta yaşanır.).
36°K
35°K
45°K
44°K
43°K
Türkiye’de Gündüz Süresi Değişim
Grafiği
Süre
(saat)
24
24
21
21
18
15
18
En uzun gündüz
Dünya batıdan doğuya doğru döndüğü için;
12
9
En kısa gündüz
6
C
O
Ğ
R
A
F
İ
Aynı boylam üzerindeki noktalarda yerel saatler yıl boyunca aynıdır.
En uzun gece
15
12
42°K
Türkiye’de Gece Süresi Değişim
Grafiği
Süre
(saat)
9
En kısa gece
6
3
3
0
21 Mart
0
21 Mart
21 Haziran
23 Eylül
21 Aralık
21 Mart
Gündüz Süresi
21 Haziran
23 Eylül
21 Aralık
Doğuda yerel saat ileri, batıda yerel saat geridir.
¥
Doğuda Güneş erken doğar, erken batar, batıda Güneş geç doğar, geç batar.
1°lik boylam aralığı her yerde eşittir ve 4 dakikadır.
21 Mart
Gece Süresi
Dünya üzerindeki bir nokta (Boylam) güneşin tam karşısına geldiği anda
o noktada yerel saat 12:00'dir, öğle vaktidir, güneş ışınları gün içerisinde
en büyük açıyla düşer ve gölge boyu gün içerisindeki en kısa halini alır.
Boylam: Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın başlangıç meridyenine olan uzaklığının açı cinsinden değeridir.
¥
¥
Boylam meridyenler ile ifade edilemeyen noktaların da ifade edilebilmesini
sağlar.
Yerel Saat Hesaplama
Soru: 26o Doğu boylamında yerel saat 17.40 iken, 45o Doğu boylamında
yerel saat kaçtır?
Çözüm: İki boylam arasındaki fark bulunur (Boylamlar aynı yönde ise
çıkarılır. D-D, B-B). (Boylamlar farklı yöndeyse toplanır. D+B, B+D)
Bo
yla
m
K
O
N
U
M
45° doğu
- 26° doğu
19°
Ä Boylam farkı 4 dakika ile çarpılır ve saate çevrilir.
19°x 4’ = 76 dakika = 1 saat 16 dakika
Yerel saati istenilen yerin boylamı (45°Doğu), verilen yerin (26°Doğu)
boylamına göre doğudaysa toplanır, batıdaysa çıkarılır.
0°
¥
(Derece- Dakika-Saniye) Örneğin, İstanbul 28° 58’ 59” Doğu boylamındadır.
¥
Boylam bir yerin yerel saatini ve bulunduğu saat dilimini belirler.
0°
Yerel Saat: Bir yerin Güneş'in konumuna göre belirlenen saatidir.
26° D
45° D
Doğuda
6
17:40
+ 1:16
18:56
36°K
35°K
45°K
44°K
43°K
Boylam Hesaplama
21 Mart – 23 Eylül tarihleri (Ekinoks)
Soru: 20o Doğu boylamında yerel saat 13:20 iken yerel saati 15:40 olan
kentin boylam derecesi kaçtır?
Bu tarihlerde Dünya'da gece-gündüz eşitliği yaşandığı için gündüz Güneş'in konumları ve saat dağılımı alttaki şekildeki gibidir.
Çözüm: Yerel saatler arasındaki fark bulunur ve dakikaya çevrilir.
15.40
- 13.20
2.20 dk. = 140 dakika
Öğleden önce
C
O
Ğ
R
A
F
İ
15:00
9:00
6 6
4
35°
Ä Boylamı istenen yerin saati(15:40) boylamı verilen yerin saatine(13:20) göre ileri ise doğuda, geri ise batıdadır. Buna göre
boylam farkı kadar gidilir.
Batıdaysa çıkarılır, doğudaysa toplanır.
20° D
12:00
Öğleden sonra
Ä Bulunan dakika farkı 4 dakikaya bölünerek kaç boylam fark olduğu hesaplanır.
140
42°K
Şekil Yorumlayarak Yerel Saat ve Boylam Hesaplama:
3 3
18:00
3
3
6:00
B
D
55° D
20° + 35° = 55° Doğu
İleri
doğuda
Yerel saatin 12.00 olması; Güneş'in gün içinde tepe noktasında olması
veya gölge boyunun gün içinde en kısa olduğu an olarak da ifade edilir
(Güneş'in başucu noktasında olması).
15.40
söz
uçar,
yazı
kalır!
Sabah → Öğlen
7
K
O
N
U
M
Öğlen → Akşam
Güneş'in ufuk düzlemindeki
yükseltisi artar.
Güneş'in ufuk düzlemindeki
yükseltisi azalır.
Sıcaklıklar artar.
Sıcaklıklar azalır.
Gölge boyları kısalır.
Gölge boyları uzar.
Gölgeler batıya düşer.
Gölgeler doğuya düşer.
36°K
35°K

Download Report