Metals MESLEKİ ZEHİRLENMELER VE TOKSİSİTE Prof. Dr. Ülker Beker MESLEKİ ZEHİRLENMELER VE TOKSİSİTE İnsan faaliyetleri, ağır metal kirliliğinin hava, su ve toprak yoluyla doğal jeolojik ve biyolojik dağıtılmasına sebep olur. 3.000 Kadar Kanserojen 5.000 – 7.000 Zararlı 80.000 – 100.000 Kimyasal madde var! 400.000.000 ton/yıl üretim! Kimyasallar Değişik formlarda karşımıza çıkarlar Gaz Toz Sis Buhar Sıvı Katı Kimyasalların; Üretilmesi Kullanımı Doğal ortamdan alınarak değiştirilmesi Yeniden üretilmesi veya Sentetik yollarla yeni kimyasalların üretilmesi Yaşamı kolaylaştıracağı gibi Yaşam için zararlı sonuçlara da neden olabilir. Kimyasal Tehlikeler Gazlar Yanma Tozlar Radyasyon Organik sıvıların buharları, Parlayıcı,patlayıcı gazlar Ergimiş haldeki metal gazları Kimyasal Tehlikeler Gazlar Yanma Tozlar Radyasyon Asitler, Bazlar, Basınç Altındaki Gazlar Toksik gazlar, Kimyasal Tehlikeler Gazlar Yanma Tozlar Radyasyon İnert tozlar, Fibrojenik tozlar, Toksik tozlar, Kansorejonik tozlar, Alerjik tozlar Kimyasal Tehlikeler Gazlar Yanma Tozlar Radyasyon Radyasyona maruz kalma (X ışınları, doğal ve yapay radyoaktif maddeler,) kızılötesi ışınlar, mor ötesi ışınlar Maruziyetin rotası Solunum Yeme İçme Deri Biomagnification Toksik metaller, su, hava ve toprak kirliliği ile besin zincirine girererek: bitki ve hayvanların yapısında zehirli maddelerin toplanmasına, besin zincirindeki toksik madde derişimimin artmasına vücuttaki hedef organlara yönelmesine izin vererek ağır metallerin toksitesini etkiler. HEDEF ORGANLAR (Kimyasalların Toksik Etkilerini Gösterdikleri Organlar) DERİ AKCİĞER MERKEZİ SİNİR SİSTEMİ KAN DOLAŞIM SİSTEMİ KARACİĞER BÖBREK Kimyasallar vücuda girdikleri zaman lokal veya sistemik (kan dolaşımına geçer ve böylece vücudun tüm kısımlarına dağılırlarsa) etkilere sebep olabilirler. Kimyasalların toksik etkileri, tüm organlarda aynı değildir. Metallerin toksik etkileri, her metalin özelliğine göre değişmektedir. Genel olarak metallerin hepsi birden fazla organ ve sistemi etkilemektedir. Bu nedenle metal zehirlenmelerinde “hedef veya kritik organ”, o metale en duyarlı olan etki yeri için kullanılmaktadır. Örneğin kadmiyuma en duyarlı organ böbrekler olmakla beraber, karaciğer ve akciğerlerde de toksik etki görülür. Kimyasalların vücudumuza giriş yolları Kimyasal maddenin vücuda etkisi aşağıdaki faktörlere bağlıdır: • • • • • • Kimyasal bileşimi Fiziksel özellikler Vücuda giriş yolu Biriktiği ya da lokalize olduğu organlar Maddeye maruz kalma süresi, sıklığı ve miktarı Kişisel özellikler (YAŞ, CİNSİYET, SAĞLIK DURUMU, ALLERJİK YAPI) KİMYASAL MADDE ETKİLEŞMELERİ BAĞIMSIZ ETKİ VÜCUDA ALINAN HER KİMYASAL BİRBİRİNDEN TAMAMEN BAĞIMSIZ FİZYOLOJİK ETKİDE BULUNABİLİR ANTAGONİZMA SİNERJİK ETKİ KİMYASALLAR AYNI ORGANDA AYNI YÖNDE VE AYNI ŞEKİLDE ETKİ EDEBİLİRLER. BİR KİMYASAL MADDENİN ETKİSİ DİĞERİ TARAFINDAN ORTADAN KALDIRILABİLİR. BU ETKİDEN ZEHİRLENMELERDE KULLANILAN ANTİDOTUNU BULMADA YARARLANILIR. (1+1=0). POTANSİYALİZASYON ADDİTİF ETKİ ORGANİZMAYA GİREN VE AYNI YÖNDE ETKİ GÖSTEREN 2 KİMYASAL MADDE TOPLU ETKİSİ BUNLARIN BİR BİRLERİNDEN AYRI İKEN GÖSTERDİKLERİ TOKSİKOLOJİK ETKİNİN TOPLAMINA EŞİTTİR (1+1=2) BİR KİMYASAL MADDE DİĞERİNİN ETKİSİNİ ARTTIRIR. BÖYLECE BİRİNCİ MADDE POTANSİYATÖR OLARAK ETKİ EDER VE TOPLAM ETKİDE HER İKİ KİMYASALIN KENDİ ETKİLERİNİN TOPLAMINDAN FAZLADIR (1+1=4) BAZI DURUMLARDA BİR MADDE TEK BAŞINA ZARARA SEBEP OLMAZ, AMA BAŞKA BİR KİMYASAL MADDENİN TOKSİK ETKİSİNİ ARTIRABİLİR. (0+1=3) Bazı ağır elementler çoğu çok düşük konsantrasyonlarda: Demir – hemoglobin Bakır - hemosiyanini için (omurgasızlar) Kobalt - B12 vitamini Çinko - Birçok enzimin temel bileşeni olarak vücut için gereklidir. Diğer endüstri maddelerinde olduğu gibi metaller için de, işyerleri havası için günde 8 saat ve haftada 5 çalışma günü göz önüne alınarak TLV (TWA) değerleri saptanmıştır. TLV (Eşik Limit Değer) (mg/m3): Günde 8 saat veya haftada 40 saat çalışma süresi için defalarca maruz kalındığında, o kimyasal maddenin advers etki göstermeyen konsantrasyonudur. 16. yy Paracelsus : “Her madde zehirdir, zehir olmayan madde yoktur; ilacı zehirden ayıran dozudur” : Modern toksikolojinin temeli! Alfred Swaine Taylor (1806-1880):“Küçük dozda bir zehir ilaçtır; yüksek dozda bir ilaç, zehirdir” Ağır Metal Kirliliği Ancak, yüksek konsantrasyonlarda bu elementler toksik olabilir. Örneğin, bir aspirin tableti yararlı bir ilaçtır . ancak 100 tablet öldürücüdür. Bazı ağır metallerin (örneğin civa, kurşun) vücutta hiçbir temel işlevi yoktur ve düşük konsantrasyonları bile zararlı olabilir. Endüstriyel ve evsel atıklardan çevreye yayılan kirleticiler ve özellikle de ağır metal iyonları, ciddi çevre kirliliğine neden olmakta ve canlı hayatını olumsuz yönde etkilemektedir. 25 Akciğerlerde absorpsiyon • İnhalasyon zehirleri; gazlar, buharlar ve partikül maddeler olarak iki gruba ayrılır. Bunların toksik etki gösterebilmesi, • Havadaki tanecik sayısına, • tanecik büyüklüğüne, • Kimyasal yapısına, • toplanma yüzdesine, • toplanma yerine ve • de alveollerdeki konsantrasyonuna, • difüzyonuna, • çözünürlük durumuna bağlıdır. Tozlar fizyolojik etkilerine göre;  Sistemik etki gösteren toksik tozlar: Kurşun,kadmiyum.  Inhalasyonu ile zehirlenmeye neden olan toksik tozlar: Çinko oksit, aliminyum hidroksit.  Alerjik etki gösteren toksik tozlar: Polen tozu, tebeşir tozu, odun tozu.  Spesifik akciğer hastalığına neden olan tozlar olmak üzere dört gruba ayrılırlar: o o o o o o Kömür tozu: Antrakozis hastalığı, Demir tozu: Siderozis hastalığı, Talk tozu: Talkozis adı hastalığı, Aliminyum tozu: Shower hastalığı, Şeker tozu: Bagositozis hastalığı, Pamuk tozu: Bissinosis hastalığı Akciğer hastalığına neden olan tozlar: Silika tozu: Maden, kil, çimento ve kömür ocaklarında silisyum dioksit tozlarına maruz kalınması silikozis hastalığına neden olur. Silikozis’in oluşabilmesi için 1-1.5 gram silisyumdioksidin absorbe edilmesi gerekir. Ancak maruziyetten 2-2.5 yıl sonra meslek hastalığı ortaya çıkar. Asbest tozu: Elyaf yapısındaki silikat mineralleridir. Maruziyetten on yıl sonra spesifik akciğer hastalığı gösterir. Airborn zehirler Havada oluşan partiküller; gaz, sıvı ya da katı partiküller halde bulunur. Bunlar içinde organik çözücülerin önemli bir yeri vardır. Organik çözücüler kullanım koşullarında buharlaşabilen çözücülerdir. Organik çözücülerin en önemli yolu inhalasyon yoludur. Karbon tetra klorür: Mesleki maruziyet kaynakları; kuru temizlemede (yasaklandı), aerosol gazlar, soğutucu gazlar, organik çözücü üretiminde çalışılan işlerdir. Karbon tetra klorür’ün toksisite gösterdiği sistemler: 50-300 PPM santral sinir sistemi depresyonu; 10.000 PPM konuşmada bozukluk, yarı bilinç kaybı; 20.000 PPM ölüm; 90-100 mI fatal oral doz Benzen: Mesleki maruziyet kaynakları; stiren, fenol ve siklo hekzan, deterjan, patlayıcı ve farmasötik madde üretiminde kullanılır. Benzenin toksisite gösterdiği sistemler: 4.000 PPM’de santral sinir sistemi depresyonu. Etil alkol: Mesleki maruziyet kaynakları; endüstride çözücü olarak kullanılan etil alkol ile çalışılan işler. Toksisite gösterdiği sistemler: Kan %50-100 mg; 100- 200 mg; 500 mg koma hali. Bakır ve Özellikleri      Maden, Metal işleme ve kaplama, Boya, Petro-kimya endüstrisi, Ağaç işletmeciliğinde kullanılmaktadır. İnsan sağlığında;     Wilson hastalığı, Oksidatif stres ve doku hasarı, Akciğer kanseri artışı, Hemolitik anemi ve sarılık hastalıklarına yol açar. Kurşun kullanım alanları        Akü imali Kablo izolasyonu Hadde ve diğer ürünler Mühimmat Alaşımlar Kimyasal maddeler ve pigmentler Benzin katkısı 32 • Kurşunlu benzinin yanması sonucu egzozdan atmosfere atılan kurşunun %70-75’i inorganik kurşun bileşikleri • %1’de organik kurşun bileşikleri halindedir • Yanma sonucu inorganik Pb2, PbC12, PbBr2, PbBrC1, Pb(OH)Br, Pb(OH)Cl, (PbO)2PbBr2, PbOPbBr2, (PbO)2PbBrC1 gibi kirleticiler • Klorlu ve bromlu organo halojenli (dioksin, furan gibi) bileşikler • Alkil kurşun bileşikleri de serbest hale geçerek atmosfere karışır. Atmosferin kirlenmesi başlıca 2 şekilde olur: 1) Gaz halinde 2) Parçacıklar halinde  benzin içindeki kurşun tetraetilin veya kurşun tetrametilin yanması sonucu meydana gelir ve eksoz gazlarıyla dışarı atılır.  benzine dikloroetilen ve dibromoetilen de katıldığından, kurşun eksoz gazları içinde genellikle halejenür bileşikleri halinde bulunur.  Havadaki kurşun kirliliğinin %98'i eksoz gazlarıyla atmosfere verilen kurşun bileşiklerinden ileri gelir. 1) Kömürlerin yakılmasından 2) Fueloil yakılmasından 3) Alkil kurşun sentezi fabrikalarından 4) Kurşun elde etme fırınlarından 5) Pirinç imalathanelerinden 6) Kurşun oksit imalathanelerinden Kurşunun metabolizbası  500-600 derecenin üzerindeki sıcaklıklarda kurşun buharlaşır  Mikron düzeyindeki kurşun partikülleri solunumla vücuda girerler %40 ı adsorbe olur kana karışır  Daha az bir miktarı sindirim kanalından alınır %10 u adsorbe olur kana karışır  Organik kurşun bileşikleri deri yolu ile adsorbe olabilir  Kurşun kanda eritosinlere bağlanarak taşınır Toprak ve Bitkilerde Kurşun: Kurşun toprak ve bitkilerde eser oranda bulunur. Topraktaki konsantrasyonu ortalama olarak 15ppm dir. Bitkilerdeki doğal kurşun seviyesi 5ppm in altındadır.  bitki tarafından alınan kurşunun büyük bir kısmı bitkinin köklerinde birikir Yol kenarındaki bitkilerde görülen kurşun kirlenmesinin büyük bir kısmı yüzey kirlenmesi şeklindedir. kurşun, bu otları yiyen hayvanlara geçer ve vücutlarında birikir. KURŞUNUN TOKSİK ETKİLERİ NELERDİR? Kurşun zehirlenmesi kentlerde ve kurşun kullanılan endüstri dallarında daha sık görülür. Kurşun zehirlenmesi akut veya kronik olabilir. Akut zehirlenmeler yüksek dozda kurşunla karşılaşılması sonrasında semtomların kısa sürede ortaya çıkması sonucu olarak Kronik zehirlenmeler ise daha uzun sürede oluşan vakalardır. KURŞUN VÜCUTTA DEPOLANAN BİR METALDİR ! EN ÇOK KEMİKLERDE YUMUŞAK DOKULARDA PARANKİMAL ORGANLARDA DEPOLANIR • Kanda kolloid kurşun fosfat halindeyken, kemiklerde kalsiyum yerine geçerek tersiyer kurşun fosfat halinde depolanır. • Kemiklerin haricinde kıl, saç folikülleri, diş, beyin, sinir sistemi, çizgili kaslar, karaciğer ve böbrekte birikir. Kandaki µg olarak kurşun miktarları A) 40'dan az, normal B) 40-80 kabul edilebilir. C) 80-120 tehlikelidir. D) 120'den fazla . çok tehlikeli kurşun zehirlenmesi var. yetişkin bir kimse kanının 100 ml'sinde 80 mikrogram(µg) kurşun bulunması zehirlenmenin önemli bir işaretidir. Kadın ve erkek üreme sistemi üzerine toksik etkisi vardır !  Düşük (spontan abortus)  Ölü doğum  Sipermler ve testisler (Hiper spermi, Teratospermi.. ) Beethoven’ın ölüm nedeninin kurşun zehirlenmezi olduğunu biliyor muydunuz? Araştırmacılar, Beethoven'in davranış bozukluğu ve sağırlık gibi hastalıklarının ve ölümünün kurşun zehirlenmesinden kaynaklandığını açıkladılar. Çocukların vücudunda biriken kurşunun sağlık üzerine olumsuz etkisi Şekil de verilmiştir Ülkemizde meslek hastalıklarında ilk sırayı KURŞUN ZEHİRLENMELERİ almaktadır Özellikle akü üretim fabrikalarında maruziyet oldukça yüksektir Düzenli kontrollerin yapılması gerekir. Arsenik ve Özellikleri En çok bilinen arsenik bileşikleri;  Arsenikli Asitler (H3AsO3, H3AsO3-, H3AsO32-),  Arsenik Asitleri (H3AsO4, H3AsO4-, H3AsO42-),  Arsenit ve Arsenatlar  Metilarsenik asit  İnsan Sağlığında;     Mide bulantısına, Sinir bozukluğuna, Deri kalınlaşmasına, iştah kaybına Akciğer ve böbrek kanserine sebep olmaktadır. KROM Kullanım Alanları Demir Çelik Endüstrisi Deri ve Tekstil Sanayi Metal Hazırlama Metal Kaplama Pil ve Akü Üretimi Pigment Endüstrisi Kağıt ve Kauçuk Endüstrisi Soğutma Sistemlerinde Toprak ve Kayaların Aşınması Krom, doğada Cr2 - Cr6 oksidasyon basamaklarında bulunur. Ancak Cr3 ve Cr6 formları biyolojik olarak önemlidirler. En toksik olanı hekzavalan (Kromat) formudur. Hekzavalan formu akciğerler gibi çeşitli doku tiplerinin hücre memranlarından kolayca geçebilir ve hücre içinde Cr3’e indirgenir. Maruziyet başlıca deri ile temas sonucu ve krom içeren toz ve buharların inhalasyonu ile olmaktadır. Endüstride kroma dermal maruziyet kontakt dermatite neden olur. Hekzavalan krom deri ve burun mukoz memranlarına şiddetli koroziftir (Krom ülserleri ve burun delinmesi). Krom tozları farenjit ve bronşite de neden olur. Hekzavalan kromun akciğer kanserleri ile ilişkisi olduğu gösterilmiştir. KROM İnsan ve Çevre Sağlığına Etkileri Akut Solunum darlığı Öksürme Hırıltı Kronik Ülserleşme Bronşit Akciğer fonksiyonlarında azalma Zatürre Karaciğer, böbrek dolaşımı, sinir dokuları ve deri iltihabı gibi zararlara yol açabilir. Cr(VI) solumasının insanlar için kanserojen olduğu ve akciğer kanseri olma riskini artırdığı kanıtlanmıştır. Cr(III) insan vücudu için gerekli bir elementtir, damar tıkanması ve diyabetin önlenmesinde rolü vardır. Sağlık Bakanlığı’nın İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmeliği’ne (2005) göre içme suyunda izin verilen krom konsantrasyonu maksimum 50 µg/L’dir. Nikel ve Özellikleri Nikel ilk olarak 1751 yılında keşfedilmiş, gümüş parlaklığında, tel ve levha haline gelebilen ve mıknatıs özelliği olan bir metaldir. Nikelin Kullanım Alanları • Dış etkilere dayanıklı olduğundan eşyaların üzerlerinin elektrolitik kaplanmasında, • Aşınmaya karşı dirençli alaşımların eldesinde, • Özel çeliklerin, madeni paraların yapımında, • Cama yeşil renk vermek amacıyla, • Pillerin ve akülerin yapımında, • Hidrojenasyon reaksiyonlarında katalizör olarak NİKEL Sertliği ve korozyona dayanıklılığı nedeniyle birçok metal alaşımının yapısına girer. Çelik üretimi, elektrolizle kaplama, alkali pil, boya ve elektronik üretimi gibi daha pek çok alanda kullanılır. Nikelin ağız yoluyla alınması, kontamine olmuş besinler aracılığı ile olur. Bir adet sigara 1-3 g Ni içerir. Nikelin başlıca maruziyet, toz ve buharlarının solunması ile olur. Nikele maruziyetin oluşturabileceği başlıca sağlık riski solunum sistemi kanserleridir. Burun ve akciğer kanserleri en sık rastlanılanlardır. 30 ppm nikel karbonile 30 dak maruziyet fatal olabilmektedir. Başlangıç semptomları; başağrısı, yorgunluk, halsizlik, bulantı ve kusmadır. 12-36 saat içersinde, soluma zorluğu, göğüs ağrısı oluşur. Solunumun bozulmasını pnömoni izler. Nikele maruziyetin birdiğer önemli etkisi de alerjidir. Astım, ürtiker, eritem, kontakt dermatit oluşturabilir. Nikelin İnsan Sağlığına ve Çevreye Etkileri • Hayvanlar üzerinde yapılan çalışmalarda nikel bileşiklerinin tümöre yol açtığı tespit edilmiştir. • Bazı bitki türleri için yararlı bir element olan nikel belli bir doz aşımında (0,18-5 ppm) zehirli olmaktadır. • Dünya sağlık örgütünün (WHO) belirlediği desarj limiti 30 ppb • İnsanlara sulu yiyeceklerden ve soluma yoluyla geçer. •Nikelin, insanlar üzerinde bilinen en önemli etkisi nikel alerjisi de denilen deri yangısıdır. •Saat ve mücevher gibi nikelden yapılmış eşyalar bu alerjiye neden olur. •Uzun süre nikele maruz kalan insanlarda ise, nikelin vücütda birikmesi sonucunda cilt, börekler, kalp ve akciğer zarar görür. Civa(Hg) • Gümüş renkli, ağır bir metal olan cıva, oda sıcaklığında (25oC)sıvı halde bulunan 5 elementten biridir. • "Hg" sembolü, Latince'deki hydrargyrum (sulu/sıvı gümüş) sözcüğünden gelir. • Cıva için İngilizce'de ise iki sözcük kullanılır; "mercury" ve "quicksilver" (akıcı gümüş). • Maden yataklarından • Volkanik aktivitelerden Fosil kaynaklı katı ve sıvı yakıtların yakılmasıyla yılda 20 000 ton cıvanın çevreye yayıldığı tahmin edilmektedir. Civa, hava, su ve toprakta üç şekilde bulunur. Bunlar, • Elementel (Metalik) civa, • İnorganik civa, • Organik civa bileşikleri şeklindedir. Civa (Hg) • Cıva, platin ve demir hariç diğer metallerle "amalgam" adı verilen alaşımlar yapar. Gümüş, kalay, bakır, çinko ve cıva kullanılarak üretilen amalgam alaşımı dişleri doldurmakta kullanılır. • Kırmızı cıva "(2)" sülfür (HgS) vermilion adı altında kırmızı boya olarak kullanılır. Gemi teknelerinin su altındaki kısmı, bu boyayla boyanarak midye ve istiridyelerin tekneye yapışarak toplanmaları önlenir. Cıva buharlı lambalarda kullanılır. Cıva buharlı lambalar, beyaz parlak bir ışık verir. Cıva buharı çok zehirlidir. Koklamak tehlikelidir. Aynaların sırlanmasında, altın ve gümüş üretiminde, tıpta tedavi maddesi olarak c.vadan faydalanılır. Bazı elektrik devre anahtarlarının yapımında da cıva kullanılır. Civa Kirliliği • Civa; yiyeceklerden, çevresel ve endüstriyel ortamlarda ve amalgam bileşiklerinden, • Bazı mikroorganizmalar civayı daha zehirli bir hali organik cıva bileşiği metilcivaya dönüştürür. Bu bileşik, çevrede en çok karşılaşılan ve besin zincirinde birikir. • En çok cıvaya maruz kalınan besin maddesi, metilcıva içeren balık etidir. Metilciva, mikroorganizmalarla birlikte, besin zincirinin daha üst organizmalarında birikir. • Civanın buharını solumak, insanlarda gelişmekte olan sinir sistemlerine zarar verir. • Cıva uçucu bir element olduğundan oda sıcaklığında sürekli buharlaşır. Civa buharları mono atomik yapıda olup lipitte çözünebilir; bu yüzden organizmada 80% ile birikim olur. • Buharlaştığı ortamda zehirli etki yapar. Herhangi bir yüzeye cıva döküldüğü zaman üzerine toz kükürt serpilmesi gerekir. Oluşan katı dikkatli bir şekilde ortamdan uzaklaştırılmalıdır. TOKSİK MİKTAR • Metalik civa buharının yaşam tehdidi oluşturan miktarı 10 mg/m3 • En toksik inorganik civa bileşiği olan Civa klorür ağız yoluyla alındığında 0.5-2 g ı öldürücü • Organik civanın öldürücü miktarı 10-60 mg/kg • Kronik olarak 10 mikrogram/kg/gün alındığında sinir sistemi ve üreme sistemi üzerinde toksiktir. MİNAMATA FELAKETİ • Organik cıvanın nörotoksik etkileri 1866 yılından bu yana bildirilmekle birlikte bu konudaki bilgiler epidemik zehirlenmeler sonucu daha çok ortaya konmuştur. • Bu salgın zehirlenmenin en önemlisi Minamata-Japonya’da 1953 yılında yaşanmıştır. • Minamata kentinin sakinleri, başta evde besledikleri kediler olmak üzere kasabadaki hayvanlarda anormal davranışlar gözlemlediler. Kedi türünden hayvanlar aniden sarsıntılar geçiriyor, bazen de denize atlayarak bir tabiri caizse intihar ediyorlardı. Kasaba halkı kedilerde görülen bu rahatsızlığa "kedileri dans ettiren hastalık " adını taktı. • 1956 yılında, Minamata hastalığı olarak tarihe geçecek rahatsızlığın ilk insan kurbanı teşhis edildi. • Minamata körfezinde özellikle körfezden düzenli olarak balık yiyenlerde hastalıklar ortaya çıkmıştır. Bu hastalığın ortaya çıkışı bölgeye kurulan fabrika ile eş zamanlı olmuştur • Üç yıl süren araştırmalar, kasaba halkına büyük iş imkânı sunan Chisso şirketinin Minamata Körfezini sanayi atıklarıyla kirlettiğini ortaya çıkardı. • Plastik üretimi yapan şirketin liman kentinin sularını kirletmesi sonucu büyük miktarda cıva ve diğer ağır metaller halkın ana gıdaları arasında yer alan balık ve kabuklu canlıları zehirlemişti. • Bu duruma metil cıvanın neden olduğu 1963 yılında gösterilmiş ve ancak 1968 yılında neden sonuç ilişkisi kabul edilerek üretim durdurulmuştur. • Araştırıcılar 64 tanesi prenatal(doğum öncesi ) olarak etkilenmiş yaklaşık 2000 kurban belirlemişlerdir. • • • • Hastalığın Semptomları Sarsılmalar Konuşma bozukluğu Hareket kabiliyetinde azalma Kontrol edilemeyen kol-bacak hareketleri Genelde doğumda normal görünen etkilenmiş bebeklerin hiçbiri, • üç yaşından önce emeklememiş • ayağa kalkmamış • yürümemişti Minamata disease Minamata bölgesinde yaşayan çocukların 13-16 yaşlarındaki değerlendirmelerinde de kontrol grubuna göre • IQ düşüklüğü • Duyusal bozukluklar ve • Konuşma bozuklukları daha çok bildirilmiştir • Bu dönemde cıva zehirlenmesinden şüphelenilmediği için kan veya saç örneği alınmamıştır. Fakat bir Japon geleneği olarak bebeklerin düşen göbek kordonları aileler tarafından saklanmıştır. • Bu dokularda yapılan analizlerde özellikle 1950-1965 yılları arasında doğan bebeklerde cıva düzeyinin en yüksek olduğu saptanmıştır. Tarımsal Savaş İlaçları • 1950-1960 yılları arasında İsveç'de bazı kara ve su kuşu türlerinin azaldığı veya kısa zamanda yok oldukları tesbit edilmiştir. • ÖIü veya hasta olarak bulunmuş kuşIarın çeşitli iç organIarında yüksek düzeyIerde civa bulunması sonucu bu hayvanların civa zehirlenmesiyle karşı karşıya oldukları anlaşılmıştır. KADMİYUM Kadmiyum için modern toksik metal denilir. Kadmiyum doğada başta çinko olmak üzere çeşitli mineral filizlerinde bulunan ve endüstride yoğun kullanımı olan bir metaldir. Endüstride; -Elektrolizle kaplama ve galvanizleme proseslerinde (Antikorrozif) -Boya pigmenti ve plastiklerde -Nikel-kadmiyum pillerinde -Seramik ve cam yapımında vb. Maruziyet başlıca oral ve inhalasyon yolu ile olur. Çeşitli tip et, balık ve meyvalar 1-50 g/kg Cd içerebilir. Tahıllarda 150 g/kg’a çıkabilir. Midye, istiridye gibi kabuklu deniz hayvan larında 100-1000 g/kg’a kadar birikebilir. İnhalasyonla alınan kadmiyumun da %30’u absorbe olabilir. Sigara önemli bir Cd kaynağıdır. Bir adet sigara 1-2 g Cd içerir. Ağız yoluyla akut zehirlenme nadirdir. İnhalasyonla akut maruziyet pnömoni ve pulmoner ödeme neden olur. 5 mg/m3 havanın 8 saat solunması ölüme neden olur. İnhalasyonla kronik maruziyet kronik bronşit, fibrozis ve amfizem gelişimine neden olur. Gerek akut gerekse kronik maruziyetlerde kadmiyum böbrek tübüllerinde (metallotionein sentezini arttırır ve Cd-MT kopleksi halinde) birikir. 100-300 g/g Cd böbrek yükü, böbrek tübülleri hücrelerinde hasara neden olur. Kadmiyum, kalsiyum fosfat ve Vitamin D metabolizmasını bozarak kemikler üzerine de etkili olabilmektedir. Maruz kişilerde osteoporoz veya osteomalasia gelişir. Itai-itai tai itai sendromu, kadmiyum zehirlenmesine bağlı olarak ortaya çıkan bir hastalık. İlk kez 1950'de Japonya'da tanımlanmıştır. Toyama bölgesinde yapılan madenciliğe bağlı olarak gelişmiştir. METAL ZEHİRLENMELERİNDE ANTİDOT KULLANIMI Ağır metaller toksik etkilerini fizyolojik fonk siyonlar için gerekli ligantlarla birleşerek gösterdikleri için, ağır metal antagonistleri olarak, metaller ile kompleks yapma yeteneği olan ve ligantlarla metal katyonlarının bağlanmasını önleyebilir veya tersine çevirebilir özelliği olan maddeler kullanılır (Şelat yapıcı maddeler). Kadmiyum: Çinko ergitmede yan ürün Total slids : 96 83 April 25, 2014 Cadmium base, Cd Total slids : 96 84 April 25, 2014 Endüstriyel olarak üretilen kadmiyum Total slids : 96 85 April 25, 2014 Nikel Kadmiyum Piller Total slids : 96 86 April 25, 2014 Boyalarda kadmiyum Total slids : 96 87 April 25, 2014 Inhalation • Sigara içenler sigara başına 1-2 mikrogram kadmiyum alır Shenyang Copper Smelter Total slids : 96 88 İş Yerlerinde Kullanılan Kimyasal Maddelerin Kontrol Yöntemleri Mühendislik kontrolleri İşyerinin kuruluş aşamasında kimyasallar göz önüne alınarak uygun projelendirme ya da kullanılan kimyasalların değiştirilmesi (ikame) ayırma (izolasyon), ya da (vantilasyon) metodlarının uygulanması gibi yöntemler ile tehlikelerin önlenmesi. İdari kontroller Tehlikeli kimyasalların bulunduğu ortamda çalışanların, çalışma sürelerinin azaltılması ya da diğer çalışma kuralları uygulanarak işçilerin maruziyetlerinin konrol edilmesi. Kişisel koruyucuların kullanılması Mühendislik kontrollerinin maruziyet sınırı kabul edilebilir düzeye düşürmekte yeterli olamadığı durumlarda, en son çare olarak kişisel koruycuların kullanılması gerekir. KİMYASALLARIN TEHLİKELERİNDEN KORUNMAK TEHLİKELİ KİMYASAL ÖZELLİKLERİ ÇEVREYE VE İNSANA OLAN ZARARLARININ BİLİNMESİ TEHLİKESİZ VEYA AZ TEHLİKELİ KİMYASAL KULLANICILAR AYNI İŞLEVİ GÖREBİLECEK UCUZ VE KOLAY ELDE EDİLEBİLİR SAĞLIĞA ZARARSIZ veya DAHA AZ ZARARLI KOLAY ANLAŞILAN, KİMYASAL VE TİCARİ İSİMLERİNİ BELİRTEN, ZARARLARINI VE ÖNLEMLERİNİ İÇEREN BİLGİLER ETİKETLEME MALZEME GÜVENLİK FORMLARI Teşekkür ederim…