iSTANBUL TicARET ODASı
YAYıNLARı
Orta- Doğu Ülkeleri
Hakkında
Genel Bir Etüd
ISTANBUL
1 977
iSTANBUL TicARET ODASı
YAYıNLARı
Orta-Doğu Ülkeleri
Hakkında
Genel Bir Etüd
ıSTANBUL
1 977
stJCUOQı~1 MotboClSI -
istanbul -
Tal: ı2 1;ı2 S§
İ Ç İ M D E K İ L E R :
—
önsöz
BİRİNCİ BÖLÜM
Giriş î ihracQtimizin geliştirilmesi imkanları MB
Orta - Doğu Ülkeleri :
A.
Politik Rejim Bakımından Ayırım
B.
Malî güç ve Pazar Özellikleri Bakımından Ayırım
C.
Ekonomik Yapıya Göre Ayırım
- Türkiye İçin Orta - Doğu Pozarmin arzettiğî İmkânlar ve
Öneriler :
İmkânlar
Öneriler :
İKİNCİ
BÖLÜM
Orto Doğu Ülkeleri Hokkmda Kısa ¥e Genel
İstotistik bilgiler
Birleşik A r a p Emirlikleri
Bahreyn
Irak
İran
İsrail
Kuveyt
Lübnan
Mısır
Suriye
Suudi Arabistan
Umman
Ürdün
Yemen A r a p Cumhuriyeti
Yemen Halk Cumhuriyeti
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
ÖNSÖZ
Petrol geHrleri ve ekonomik potansiyeli dolayısilas geniş bir pa·
zor durumu arzeden Orta Doğu üll<eleri, son yıllarda bütün dünya
işadamlarının ilgi merkezi olmuştur,
w
Nüfus sayısı, sosyal yaşantı, ekonomik imkanlar ve gelişme gayretleri nedenlerife yön alan bu ilgini,n, coğrafi ve sosyoekonomH< yapısı icabı Türkiye tarafından da gösterilmesi gereği bilinmektedir.
Cok çeşitli politik ve ekonomik şekiller gösteren Orta-Doğu üi~
kelerıle ekonomik ilişkilerimizin geliştirilmesi, kolay bir sorun değiiM
dir. Bununla beraber, bu ülkeleri biraz daha yakmdan tammak suretUe, soruna çözüm yolları arama imkanlarının gerçekleşeceği de bir
gerçektir. Bu görüşle, Odamız tarafından Orta-Doğu üikeleri hakkın­
da genel bir Etüd hazırlanmış bulunmaktadır.
Bu Etüdün birinci bölümünde, Orta-Doğu ülkelerine ihracatımı ..
ıı arttırma imkônlelYlna değinilmekte; ikinci bölümünde ise bu mkeler hakIonda ayrı ayrı genel ekonomik ve istatistik bilgiler verilmektedir.
Btlgi ık:aynaklarmm smırtıhğı ve elde edilen rakam!arln tazelik
ve doğruluğu bu Etüdün hazırlanmasını kısıtlayan nedenler olmuş·
lardır. Bunoi rağmen, daha ayrıntılı ve doğru etüdlerin yapılmasına ve
işadamlamın Ihracat için yapacakları büro çalışmalarına yardımcı
olması ümidile bu Etüd, ilgililerin yararma sunulur.
istanbul Ticaret Odası
BÎRÎNCİ B Ö L Ü M
Giriş ; İhracatımızm Ğelîştirîlmesi
İmkânları ve Orta-Doğu Ülkeleri
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
GiRiş
ihrtıcatmuzın Geliştiriırnesi
1
imkcm!cm ve
Orta~Do~;u
Ülkeleri:
ihracatın geliştirilmesi icin yeni pazarlar bulunması, ihraç
maddelerinin çeşitlendirilmesi, soneıyi mamCıllerine ağırlık verilmesi, kalite istikrarı, fiyatı ambalaj, tanıtma, ulaştırma kolaylıkları v.S. gibi,
cok çeşitli ve haklı öneriler ileri sürülebilir.
Bununla beraber ihracat pazarlaması ile uğraşan bir kimse için
ilginç husus tüketici sayısı çok, malı imkanları kuvvetli ve gelişmeye
müsait pazarların bulunmasıdır.
Hiç şüplıesiz Orta-Doğu ülkelerinin çoğu bu nitelikleri haiz önemli pazar durumundadırlar. iran'dan Arap Yarımadasının güneyine kadar 6 milyon kilometre karelik bir alanı kapsayan bu pazarda 115
milyondan fazla nüfus yaşamaktadır. (Tablo: 1) Bölgenin en önemli
özelliği, petrol ihracmdan elde edilen döviz miktarıdır. Bu miktcıl' son
yıllarda yükseltilen petrol ihraç fiyatları
dolayısiyle çok artmış ve
bölge bütün dünya ülkelerinin ilgi nıerl~ezi haline gelmiştir.
TeJblo : 1 Ü i k e
Kıbrıs
1973
1974
Mısır
1974
iran
ORTA~DOGU ÜlKELERi HAKKINDA BiLGiLER
Nüfus
Alan
(Km2)
ithalat
$
ihracat
$
--------------
ILli
659.000
9.248
4.32,265.550
166,303,500
6.600.000
'1.001.449
904.316.000
1,129.472,000
32.496,000
1.648.000
3,342.4'12.224
Petrol
4.962.383.138
1.872.766.180
565.544.544
1974 Irak
10,765.000
438.446
910.968.290
1974 Lübnan
3.1000.000
10.400
1.666.172.640
703.761.520
1974 Suriye
7.114.000
'185.180
632.368.360
362.144.520
1974 S. Arabis.
8.691.000
2.149,690
2.068.280,000
8,922.480.700
929.000
'16.918
1.080.889.000
1974 Kuveyt
1974 ismi!
3.368.000
20.700
2'.943.609.000
1973 Ürdün
2,646.000
336.661.280
250.000
95.396
369
323,255.570
3,931.704.000
1.381.490.000
169.040.210
80.990.360
6.217.000
200.00
86.239.860
5.306.700
1974 Bahreyn
1973 Yemen Arap
Cumhuriyeti
Ü I k B
1973 Y e m e n
Alan
İthalât
Nüfus
{Km2}
$
$
îlıraçcst
Halk
1.590.000
287.379
172,822.000
122.536.000
1973 U m m a n
Cumhuriyeti
750.000
211.560
117.867.936
175.134.000
1972 K a t a r
170.000
10.356
194.610.000
3.788.444.000
Emiriiklerl
325.000
82.848
254.736.000
55.626.904
Toplam...
115,076.000
6.187.939
14,645.538.310
28,245.128>616
1974 B i r l e ş i k
Arap
Kaynak : Middle-East Year Book 1975.
Not : Bazı ihraç rakkamiarmda petrol hakkında, bilgi vejilmemîştir.
Orto-Doğu ülkelerinin Türkiye için özelliği, coğrafi ve dinî bakım­
dan ülkemize yakın olmalorıdır. Bu ülkelerle eski bir geçmişe daya­
nan politik ilişkilerimiz olmuştur. Ayrıca, Türkiye Cumhuriyetinin, bu
bölgede, en istîkrorlı bîr devlet olması, dini ve sosyal yokmlıklann
bulunduğu bu bölge ülkeleriyle daha kolay ekonomik ilişkiler kurul­
masına uygun bir zemin teşkil etmektedir,
Bununlo berober, Orta-Doğu ülkeleriyle bugüne kadar ekono­
mik ilişkilerimiz, sanayileşmiş ülkelerle olduğu kadar gelişememiştir.
Bu d u r u m u n çeşitli sebepleri vardır. Ancak en önemli sebep özel ve
kamusal kuruluşlarımızın uzun bir süre dış pazarlama alanında ye­
terli ilgi ve gayreti göstermemiş olmalarıdır.
Orta-Doğu ülkelerine topluca bakıldığında, döviz girdileri dolayısiyle, satın alma gücünün çok yüksek olduğu görülür. Ancak bu man­
zaranın ihracatın gelişmesi için yeterli olmadığı tabiidir.
Orta-Doğu ülkelerini, bir ihraç pazarı olarak bazı ayırımlara tâ­
bi tutmakta yarar vardır. Bu ayırımlar politik rejimler, malî güç ve
pazar özellikleri ekonomik d u r u m , reeksport ve transit uygulamaları
gibi özelliklerin gözönünde tutulmasını gerektirir.
A — Politik Rejim Bakımından Ayırım :
Politik bakımdan Orta-Doğu ülkelerinde mutlakıyetten sosyaliz­
me kadar değişen rejimlerin uygulandığı görülür.
Örneğin Mısır,
Suriye, Irak, Yemen Halk Cumhuriyeti sosyalist rejimi benimsemişler­
dir. Lübnan ve Yemen Arap Cuırıhuriyeti hür parlamento sistemini
kabul etmiş olan birer c u m h u r i y e t t i r İsrail, yazılı bir anayasa olına-
makla beraber Cumhuriyet Reiimıne benzeyen bir rejim, uygulamoktadır.
İran, Suudi Arabiston, Kuveyt, Ürdün, Bahreyn, U m m a n , Katar
ve Birleşik Arop Emirlikleri (Dubai, Abu Dabi, Sarjoh. Ras—El—Kamah, Fuî^rah, Ajman ve Um—El—Kuven' şeyhliklerinden oluşmakta­
dır) ise mutlakıyetle yöneltilmektedirler.
Politik rejimin ihracatı ilgilendiren yönü şudur: Sosyalist rejim­
lerde daha ziyade devlet ticaret kuruluşlarının dış ekonomik ilişkileri
yürüttükleri görülmektedir. (Irak'ta ithalâtın % 80'den fazlasını kamu
sektörü yapmaktodır.) Bu ülkelerde özel teşebbüsün de ticaret yap­
masına engel olunmaktaysa da, özel sektör devletin koyduğu pren­
sipler içinde çalîşmök ve faaliyetini devlet sektörüne^ uydurmak zo­
rundadır. Devlet genellikle ihale yolu ile dış satın almalarını yürüt­
mektedir.
Örneğin İrak'ta iç ve dış ticaret tanzim eden kanun gereğince
kurulan komiteler, yıllık yönetmeliklere göre ithalât ve ihracatı yü­
rütmekte, hangi maddeye ne ölçüde İthal lisansı verileceği, hangi
maddelerin ithalatının yasaklandığı, ithal mercileri ve takas siste­
mi, yıllık ithalât programlarında yayınlanmaktadır.
Suriye'de belirli malların
vardır :
Phormex
Tafoo
Aftotex
Afometal
Aftomachlne
:
:
:
:
:
dış ticareti ile görevli
şu kuruluşlar
İlâç ve sağiıkla îlgilî maddeler
Gıda ve tüketim maddeleri
Dokuma maddeleri
İnşaat malzemeleri
Makina ve aksamı.
Mısır'da ise, devletin kurduğu 20 komisyon, madde
göre ayrılarak, ithâl kararları vermektedir.
gruplarına
İhracatçılarımızın, bu ülkelerdeki kuruluşları ve bu kuruluşlar­
daki ilgili memurları yakından tanımaları yararlı ve zorunludur.
Bu memurlar, çok zaman Türkiye'nin ihraç durumunu çok iyi bi­
l e n kimselerdir.
Devlet mubayaası ile ilgili İhale şartnamelerinin teklif vermeye
yetecek bir süre içinde önceden elde edilmesi gerekir. Bu hususta
şartnameleri okuyup anlamak için Arapça
bilmenin de önemi be­
lirtilmelidir.
Sosyalist Arap ülkeleri aralarındaki ticarî yakınlaşmalar
oldu-
ğu gibi diğer sosyalist ülkelerle daha çok ticoret yapma eğilimle­
ri de önemli bir husustur.
O r t a — D o ğ u ülkeleri arosında çeşitli dayanışma
ve karşılık!!
imtiyaz anlaşmaları vardır. Örneğin Suudi Aröbistan, Suriye ve Lübnanla olan karşılıkllı anlaşmalarla tarım ve hayvan ürünleri
için
gümrük vergisi muafiyeti uygulanmaktadır.
Ayrıca İran'ın doğu ülkelerinin çoğu ve Çin Halk
ile /k 11 rig anlaşmaları bulunmaktadır.
Cumhuriyeti
Bu gibi anlaşmalara karşı ülkemizin de bu ülkelerle ekonomik
anlaşmalar yapması önerilebilir.
Politik rejimin geliştirdiği ve dış ticaret ilişkilerini etkileyen önemli br husus da, İsrail ile ekonomik ilişki kuran firmaların A r a p
ülkelerinin kara listesinde yer alm.alarıdır. İhracatçıların kara liste­
de yer almamaya dikkat etmeleri ve eğer alınmışsa durumu düzelt­
mek için bağlı oldukları Ticaret Odaları ile temas kurmaları gerek­
mektedir.
B) iVIaîî Güç ve Pazar Özellikleri Bokimindoii Ayırım :
O r t a — D o ğ u ülkelerinin hepsi, dış ticaret bakımmdan aynı ma­
li güce sahip değildir. Özellikle petrol üretmeyen bazı ülkelerin dış
ticaret bilançoları açık vermekte ve bu durum, normal olarak bu
ülkelerin ithalâtının kısıtlanmosına yol açmaktadır. Örneğin, Kıbrıs
Suriye, Ürdün, Yemen Arap Cumhuriyeti ve Yemen Halk Cumhuriye­
ti, ithalât için döviz imkânları dar ülkelerdir.
Buna karşılık, petrol üreten ve ihraç eden bütün diğer O r t a —
Doğu ülkelerinin döviz rezervleri, çok geniş ithalât imkânı
sağla­
maktadır. Bu ülkelerin arasında, Lübnan, Umman ve Birleşik A r a p
Emirlikleri, Reeksport ve Transit Ticaretinden büyük malî güç elde
etmektedirler.
Malî gücün yeterli olması dolayisiyle bu gruba giren ülkeler ge­
niş sosyal kalkınma, sanayileşme, tarımı geliştirme ve konut yatı­
rımlarına girişmektedirler. Bu yatırımların hacmi hakkında bir fikir
vermek üzere, Kuveyt dışındaki Arap ülkelerinin 5 yıllık
kalkınma
planlan dolayisiyle 220 milyar dolarlık ithalât yapacakları belirtile­
bilir (1)
(1) Bu r a k a m , E k o n o m i k ve Sosyal Etüdler K o n f e r a n s Heyetinin 12.5.1976 g ü ­
nü düzenlediği
«1976 İ l k b a h a r ı n d a T ü r k i y e ' n i n İktisadî
yın Erdinç T o k g ö z t a r a f ı n d a n
ifade
edilmiştir.
Durumu»
toplantısmda
Sa­
Mali gücü yüksek olan O r t a — D o ğ u ülkeleri, politik rejimleri ne
olursa olsun, bu güçlerinin verdiği durumdan yararlanmayı bilmek­
tedirler ve bu nedenle, bütün dünya ülkelerinin kıyasıya rekabet et­
tikleri geniş bir açık pazarın bütün özelliklerine sahiptirler.
Özellikleri kısaca şöyle sayabiliriz :
—
—
—
—
—
—
—
İlişkilerde devamlılık,
Kaliıe ve Standardizasyona dikkat edilmesi,
Rekabet fiyatlarının takibi,
Teslim sürelerine uyulması,
İyi ambalaj,
Tanıtma,
Ulaştırma,
Ulaştırma konusunda ülkemiz, coğrafi
bakımdan Orta—Doğu
ülkelerine büyük ölçüde ihracat yapan bir çok ülkeden daha avan­
tajlı durumda olmasına rağmen maalesef bu durumdan
gereğince
yararlanamamaktadır.
O r t a — D o ğ u ülkelerinin çoğu GIF fiyatlara rağbet
etmektedir.
Türkiye'den örneğin Suudi Arabistan'a mal sevkiyatmın
güçlükleri
ihracatçılarımız tarafından yakından bilinmektedir. Irak ve Suriye ile yapılacak transit anlaşmalarını ve bu anlaşmaların uygulanması­
nın ulaştırma sorununa büyük çözüm getireceği muhakkaktır.
C) Ekonomik Yapıya göre Ayjrsm :
Ekonomik bakımdan bu ülkelerin çoğunun esas olarak
petrol
üreten ve ihraç eden ülkeler olduğu görülür.Ayrıca bu ülkelerin ço­
ğunlukla sanayi bakımından gelişmemiş olduğu tarım üretimi bakı­
mından toprakların pek yeterli olmadığı anlaşılmaktadır. Bu durum
Orta—Doğu ülkelerinin çok miktarda ve çeşitli sanayi mamulleri it­
hal etmelerine neden olmaktadır. Bu ülkelerin ihracatı, petrol dışın­
da, genellikle tarımsal ürünlerden oluşmaktadır.
O r t a — D o ğ u ülkelerini ekonomik
yapılarına göre ayırıma tâbi
tutmak için, her ülkeyi ayrı ayrı incelemek daha yararlı olacaktır.
Genel bir durum olarak bu ülkelerin çoğunda plânlı kalkınma fikri
benimsenmiş bulunmaktadır. Özellikle Suudî Arabistan Irak ve Ür­
dün (5'er yıllık plân) kalkınma plânlarını uygulamaya büyük önem
vermektedirler. Aşağıda başlıca O r t a — D o ğ u ülkelerinin ekonomik
'durumlarını kısaca inceleyelim :
Suudî Arabistan'da
1975'ten itiboren arttırıion ham petrol fiyatları ülkeye
büyük
bir gelir kaynağı olmuştur. 2.5 yıllık kalkınma plânına (1975 — 1978)
göre, ekonomik ve sosyal projelere 90 milyar dolardan fazla ayrıl­
mıştır. Büyük
sulama ve deniz
suyunun arıtılması
tesisleri için
25 milyar harcamaktadır .
Liman kapasiteleri 13 milyon tona yükseltilmektedir. Şimdiye
kadar 15 bin kilometre yol yapımı tamamlanmış ve asfatlanmıştır.
Ayrıca hava ulaşımı. Radyo, Televizyon ve telekominikasyon tesis­
lerine yönelik projeler vardır. Hastane yatak sayısının 11.400'e çı­
karılması plânlanmıştır. Konut projesi, 270.000 yeni konut inşaasmı
öngörmektedir. Mevcut 2 petrokimya tesisine ilâve olarak 3 komp­
leksin kurulması kararlaştınlmıştır. Ayrıca kısmen ihracata dönük
iki yeni rafineri bir demir ve çelik tesisi, bir alüminyum ve üç gübre
fabrikası kurulması da plânlanmıştır.
Suudi Arabistan'ın önemli
kalkınma hedeflerine
ulaşılmasını
sekteye uğratabilecek tek dorboğazı ülkenin nüfus yetersizliğidir.
Bu nedenle yeni plan 1 milyona yakın yabancı işçinin çalıştırılması­
nı öngörmüştür.
Suudi Arabistan'ın ihracatının hemen tümü petrol ve türevle­
rinden oluşmaktadır. Boşlıca ithal kalemleri ise gıda maddeleri, ma­
kine elektrik aksamı, ulaştırma araçları, dokuma ve giyim eşyaları
ve kimyasal maddelerdir. Suudi Arabistan'ın ticaret kambiyo mevvuatî son derece liberaldir. Gümrük resimleri sembolik düzeyde t u ­
tulmuştur. Ancak ülkede kurulmakta olan sanayi kesimlerinin imâl
ettikleri mamullerin ithali için % 25 oranında gümrük resmî uygulan­
maktadır.
Irak'ta, yeni 5 yıllık plân ile (1976-1880) petrol endüstrisinin (ye­
ni rafineriler, likid gaz) geliştirilmesi petrokimya tesisleri, suni gübre
fabrikaları kurulması plânlanmıştır. Ülkenin batısında bulunan zen­
gin fosfor ve kükürt yatakları işletilmektedir Ayrıca demir-çelik, alü­
minyum, dokuma ve çimento sanayiine ağırlık verilmektedir.
Tarım sektöründe de modernleştirme, makineleşme, et kombi­
naları, soğuk hava depoları, değirmenler ve konserve fabrikaları gi­
bi bir çok işletmenin kurulması öngörülmüştür.
Ulaştırma ve telekomünikasyon alanında da Irak'ta yeni atılım­
lar görülmektedir.
Irak'ta hâlen deri, dokuma, ayakkabı, bira ve kibrit sanayileri,
petrol dışmda faaliyet gösteren başlıca sanayi kollarıdır.
Irak'ın ihracatında petrol baş rolü oynamaktadır. Irak hurma
ihracatında dünyada
başto gelmektedir.
Başlıca ithâl kalemleri,
makine, kereste, şeker, çay, giyim eşyası, gıda maddeleri metal ma­
mullerden oluşmaktadır.
Bir çok maddenin ithalâtı devlet tekelindedir. A r a p
rına üye ülkelerden i t h o ' ı t t a gümrük alınmamaktadır.
ortak paza­
Ürdün'de 1975'de sona eren üç yıihk plân yerine beş yıllık yeni
bir plân uygulamaya konmuştur. Ürdün, Lübnan'daki iç çekişmeden
yararianarak, Beyrut'taki yabancı firma ve bankaların A m m a n ' a gel­
melerini teşvik eden bir uygulamayı başarıile gerçekleştirmiştir.
Ürdün'de petrol olmamasına
karşılık, tabii fosfat yatakları ve
üretimi ile oldukça geniş bir ihraç imkânı sağlanmaktadır. Ülkede
ayrıca t ü t ü n işleyen tesisler ve bira üretimi mevcuttur.
Ürdün Suudi Arabistan. Kuveyt ve A.B.D. nden malî yardım al­
maktadır.
Ürdün'ün başlıca ihracat kalemleri orasında, fosfat ve çimento'dan başka, meyve, sebze, mercimek, sigara, işlenmemiş hayvan
derisi, zeytinyağı ve akümülâtör sayılabilir. İthalâtı ise, hayvan ve
ürünleri, tahıl, gıda maddeleri, dokumalar, giyecek eşya, kâğıt, ma­
den ve baharattan oluşmaktadır.
İran petrol üretimi ve ihracatı dolayisiyle büyük döviz girdileri'ne sahiptir. 1974-75 döneminde GSMH, sabit fiyatlarla 35 milyar dolara yükselmiştir. İşbu büyük malî gücünden yararlanarak sanayi,
tarım, ulaştırma, konut inşaası ve telekeminikasyonun gelişmesine
büyük önem vermektedir.
İran'ın ihracat gelirinin % 96'sı petrolden elde edilmektedir. Di­
ğer ihraç kalemleri ham pamuk, deri ve post, halı ve meyvedir. İran'­
ın başlıca ithalâtı demir ve çelik, motorlu araçlar ve yedek parça­
lar, makine ve aksamı, kimyasal maddeler, dokuma, kçğıt, lâstik
ve ürünleri, madenler, gıda maddeleri ve şekerden oluşmaktadır.
İran'da ithalât döviz kontroluna tabidir. Dış ticaret rejimi her yıl
yeniden yayınlanmaktadır.
Kuveyt, Çok yüksek petrol geliri İle büyük kalkınma sağlamış
ülkedir. Petrol ve petro-kimyo sanayii, üikelerînin başiıco ekonomi
sektördür. Ayrıca gıda, alkolsüz içkiler, mobilya ve metalürji sana­
yileri de orta ve küçük işletmeler halinde mevcuttur.
Kuveyt hükümeti yakın gelecekte şu projelerin gelişmesini ö n ­
görmüştür: Haberleşmenin modernizasyonu, liman ve hava liman­
larının geliştirilmesi, konut ticarî yapılar ve hastane inşaatı, çölün
tarım sahasına dönüştürülmesi,
nükleer santral kurulması.
Kuveytin ithalâtı başlıca şu maddelerden oluşmaktadır : Gıda
maddeleri ve canlı hayvan, makina ve taşıma aksamı, çeşitli madeni
mamuller, alkolsüz içkiler, kimyasal maddeler, giyim ve dokuma
maddeleri, demir ve çelik.
Kuveyt biriken fonlarını dış ülkelerde plase etmektedir.
Suriye'nin ekonomik durumu, son yıllarda büyük bîr gelişmenin
eşiğine gelmiştir. Fosfat üretimi, petrol üretimindeki yeni gelişmeler
yanında tarım ve sanayi sektörlerinde de büyük yatırımlar yapılmakmaktadır. Yatırımlar, petrol rafinerisi, elektrik, çimento, şeker, iplik
ve dokuma alanlarındadır. Tarımda ise hububat ve p a m u ğ u n yanı sı­
ra pirinç üretiminde de gelişmeler görüimaktedir.
Akreditifli ithalât, döviz trasfe.rine bağlı olmadan ithal lisansı
verilmesi, kambiyo işlemlerinde kısmî liberasyon gibi uygulamaları,
ithalâtta kolaylık sağlamaktadır.
Suriye'nin başlıca ihracatı petrol, fosfat ve bazı gıda maddele­
rinden oluşmaktarır. Başlıca ithalât kelemleri ise şunlardır: Metal
bileşikleri ve madenî eşya, gıda maddeleri maden cevheri, t ü t ü n , do­
kuma, mamulleri, çimento, makine ve elektrik aksamı, taşıt, kimya­
sal maddeler.
Mısır, Sosyalist bir rejim içinde kooperatifçiliğe geniş ver ver­
mektedir. Tarımsal yapıdan sanayileşmeye doğru geçiş hamleleri,
politik problemler yüzünden gelişememektedir. Başlıca üretim kalem­
leri şunlardır: Pamuk, çimento, dokuma, süper fosfat, ham petrol.
Mısır'ın dış ticaret bilançosu genellikle açık verdiğinden, itha­
lât sıkı kambiyo kontroluna tâbi tutulmuştur. Mısır'ın dış ticaretinde
sosyalist ülkelerin daha ağır bastığı görülmektedir. İhracat kalemle­
ri, başlıca ham petrol, fosfat, pamuk ve pamuklu dokumalar, şeker,
çimento ve bazı tarımsal ürünlerdir. Başlıca ithâl maddeleri, geliş­
mekte olan ülkelerdeki gibi, daha ziyade makine ve elektrik aksamı,
ulaştırma araçları, demir ve çelik, tahıl, tütün, nebatî ve hayvani
yağlar, kâğıt, madenler, kereste ve kimyasal maddelerden oluşmak­
tadır.
israil, Bölgenin en sanayileşmiş ülkesidir. Sınai üretimi, metal
ve makineler, dokuma ve giyim eşyaları, kimya ve petrol ürünleri,
elektrikli mamuller, madenî mamuller, gıda mamulleri, işlenmiş m ü ­
cevherat, ulaştırma araçları, yün ve yünlü mamuller, kauçuk ve plâs­
tik, deri mamulleri, kâğıt v.s.
İsrail, ürettiği sınai ve tarımsal ürünlerle A r a p ülkeleri dışında
bütün dünya ülkelerine ihracat y a p m a k t a d ı r İthalâtı ise çoğunlukla
sanayi ham maddelerinden oluşmaktadır.
Birleşik Arap Emirlikleri de, petrol üreticisi ve ihracatçısı olarak
büyük gelir sahibi ülkeler arasındadır. Petrol dışındaki üretim mad­
deleri hurma,
kurutulmuş balıktır.
Bileşik Arap Emirlikleri
me­
taller, gıda maddeleri, makine ve teçhizat, madenî eşyalar gibi her
çeşit mamul tüketim maddeleri ithal etmektedir.
II.
Türkiye İçin Orta-Doğy Püzmınm
ve Öneriler :
ârzettiğî İmkânlar
A. İmkânlar :
Orta - Doğu ülkelerinden ithalâtımıza karşılık, bu ülkelere ya­
pılan ihracatımız çok azdır. Bazı Orta-Doğu ülkeleriyle 1973-1976
(2 ay) yıllarına ait dış ticaret rakamlarımız Tablo 2'de verilmiştir.
İthalâtımızın büyük bir kısmı petrolden, İhracatımız ise tarımsal
ürünler, bazı ara malları ve tüketim mallarından oluşmaktadır. Pa­
muk en başta gelen tarımsal ihraç maddesi olmuştur.
Bir önceki bölümde İncelendiği gibi, Orta-Doğu ülkeleri ekono­
mik yapılarının gereği ve petroPden elde ettikleri yüksek satın alma
gücü itibariyle büyük bir ihraç potansiyeli arzetmektedlr.
Tablo : 2 ™ BAZİ ORTA-DOĞU ÜLKELERîYE
DİŞ TİCâRETiMiZ.
( OOS $ )
İhracatımız
Mısır
İrak ^
™İ9^~™~1^2Zr^~9.873,8
1974
5.591,9
30.179.5
1975
6.264,9
44,353,7
1976 (2 ay) 1 J 3 5 . ~
8.914
Jran
11.967,7
11.455,8
36.472.7
9780,4
Suudî
Arabistan
Ürdün
1.459,9
3.946.8
5.606,5
2.049,6
1.477,5
5.208,2
8.206.1
3.078,5
ithalâtımız
1973
235,3
1974
1.282,4
1975
530,6
1976 (2 ay) 1.359,6
33.363,9
327,489,2
509,981,2
128.813,9
14.729,8
43.289,1
25,390
—
84.131,9
252.624,5
90.745,3
2.769,4
1.927,8
2.512,6
9.429,1
3.412
Kaynak : DİE, Aylık İstatistik Bülteni 1976, 1-1.
1974 yılında bazı Orta-Doğu ülkelerine yaptığımız ihracat madIdelerini incelersek, başlıca şu maddeler göre çarpar.
—
—
™
—
—
—
Pamuk,
Canlı ve kesilmiş hayvan,
M a m u l gıda maddeleri (Bisküi, konserve, zeytinyağı v.s.) ,
Alüminyum profilleri ve mamulleri,
Kereste,
Cam ve eşya cam y ü n ü ,
— Dokuma mamulleri, (İplik, tül, perde,
—
~
—
—
~
—
—
—
—
—-
çamaşır,
kumaş
bat­
taniye v.s.)
Makineler (Dikiş makinesi ve aksamı vantilatör, buzdolabı, ça­
maşır makinesi v.s.)
Çelik borular,
Deri eşyalar,
Metalden mamul maddeler (bütan gazı t ü p ü , havagazı ocağı,
traş bıçağı, radyatör, vida, zincir, tel halat, vana v.s.),
Kablo,
Telefon santralı ve cihazları,
Yağlı boya, tiner,
Margarin,
Tıbbi ilâç, tarımsal mücadele ilâçları,
Plastik mamuller (P.V.C. Yer karosu, borular)
Orta-Doğu ülkelerinin ithalâtı dünya ülkelerinin rekabetine açık
olduğu gibi, ithâl kalemleri tarımsal ürünler ve mamul maddelerin
her türünü (tüketim malları, ara malı ve yatırım malları) kapsamak­
tadır.
Ülkemizin ihraç edebileceği maddeler ise, ancak tüketim madde­
leriyle mamul ara mallarına inhisar edebilecektir. İhraç edilen başlı­
ca mamullerimizin (bozdolabı, sentetik iplik, dokuma maddeleri, çi­
mento gibi) de ihracatında devam ve istikrar
görülmemektedir.
Örneğin bu mamullerin 1972 ve 1973 te ihracı gelişirken, 1974 te ih­
racatı hemen hiç derecesine d ü ş m ü ş t ü r
B,
Öneriler :
Orta-Doğu ülkelerine ihracatımızı geliştirmek için yapılması ge­
rekli başlıca hususlar şunlardır:
1)
Her ülke için ayrı ayrı incelemeler yapılmalıdır.
meler, ilgili ülkelerin ithalât
Bu incele­
rejimlerini, ithalâtçı kuruşlarını, ithâl
edilecek maddelerin cins, fiyat ve miktarlarını yakından t a k i p ede­
cek şekilde yönetilmelidir.
Bunun için bu pazarlarla devamlı ilişki
kuracak şube merkezlerin ilgili ülkelerde kurulmasının teşvik edil­
mesi yararlı olacaktır.
Etüdün ikinci bölümünde Orta-Doğu ülkeleri hakkında kısa ge­
nel ve istatistik bilgiler verilmektedir.
2)
Politik rejimlerinin gereği olarak çalışan ithalâtçı
kuruluş­
ların satın alan yöntemlerini ve bu yöntemleri uygulayan yöneticiler­
le yakından tanışmanın yaran vardır.
3)
mızın
Büyük devlet ihalelerine katılmak için, ihracatçı kuruluşları­
(kamu ve özel) aralarında re-kabet
değil,
işbirliği
yapmaları
sağlanmalıdır.
4 — Coğrafi yakınlığa rağmen Orta-Doğu ülkelerine ulaşım im­
kânlarımız yeterli değildir.
Bu pazarlalara ihracat yapan
ülkelerle
karşılaştırıldığında deniz ve havayolları dışında kara ve demiryolu
imkânlarından yararlanan durumun varlığı görülür. A n c a k
rumun,
ve
dır.
taşıma
transit
maliyetlerini
anlaşmalariyle
yükselten
önlenmesi
Ayrıca, vergi muafiyeti, ucuz
bu d u ­
etkilerinin
ulaştırma
için çalışmalar
yapılmalı­
yakıt, hızlandırılmış amortisman
gibi karayolu ulaştırmasını teşvik edecek tedbirler düşünülebilir. Li­
man sıkışıklığının sakıncalarını giderecek Ro-Ro tipi gemilerle nak­
liyeyi geliştirmek önerilebilir.
5 — Orta-Doğu ülkelerinin hemen hepsinde yol ve bina inşaatı
büyük bir gelişme göstermektedir. Konuı, okul, hastane, hava alan­
ları, depo ve aile gibi anahtar teslimi inşaat ve t a a h h ü t işleri Türk
müteşebbislerine geniş imkânlar açacaktır. Bu inşaat
taahhütleri,
Türk mühendis ve işçilerine yeni çalışma ufukları açacağı g i b i , in­
şaatlarda kullanılacak Türk inşaat malzemelerine de devornlf ihraç
imkântarı sağlayacaktir.
Pazarlarda tecrübe kazanacak müteahhitlerimiz İçin de devam­
lı iş alma fırsatlarının yaratılacağı da gözönünde tutulmalıdır.
amaçla, inşaat müteahhitleri için teminat mektuplarının
Bu
sağlanma­
sında kolaylıklar getirilmeli ve kur değişikliklerinin zararlarını gideri­
ci tedbirler alınmalıdır.
İKİNCİ BÖLÜM
Orta^Doğu Ülkeleri Hakkında KISÖ Genel
ve İstatistik Bîlgîler
B A K R E Y
I ~
n
Coğrafi Yapı, Lisön m Dîn :
Bahreyn devleti, Katar'ın yanında, Arap yonmadosının batı sa­
hilinde bulunmaktadır. İklim. Aralık ayından Mart sonuna
kadar
serin ve ılık, yaz aylarında çok sıcak ve nemlidir. Resmi dil Arap
ça olmakla beraber, İngilizce çok yaygın şekilde konuşulmaktadır.
Din, İslâm olup, Sünni ve Şii diye ikiye ayrılmaktadır.
Hükümdar
ailesi Sünnidir.
Manama limanı Bahreynin başşehridir.
' II — Politik Sistem :
1816 dan 1971 e kadar İngilterenin himayesinde kalan Bahreyn,
1971 den itibaren bağımsız bir devlet oldu. 1973 te kabul edilen 44
üyeli
Millî Meclis mevcuttur.
Bahreynde politik parti kurulması yasaktır.
Ülkenin emiri, ba­
ğımsızlığı ilân eden Şeyh İsa Bin Süleyman Al Khelifa'dır.
II — Ekonomik Yapı ı
Bahreyn'de petrol, diğer petrol üreten Arap ülkeler kadar çok
değilse de. Arabistan'nın en büyük rafinerisi Bahreynde bulunmak­
tadır.
Geleneksel
uğraşı hayvancılık, tarım ve balıkçılıktır.
Başlıca
ürünler sebze, yonca, hayvan yemleri ve hurma'dır. Bahreyn Balık­
çılık Şirketi başarı ile çalışan bir işletmedir.
Haberleşme imkânları ve liman tesisleri, Bahreyne transit tica­
retinde önemli yer kazandırmaktadır. Depolama ve soğuk hava te­
sisleri ile deniz mühendislik atölyeleri Mina, Lübnandadır. Ayrıca
Bohreynde, birçok İngiliz ve Amerikan firmalarının tesisleri olan bir
serbest bölge bulunmaktadır.
Bahreyn'de 400.000 d,w.t. İlk süper tanker kuru doklara yapıl­
mış olup, yılda 120.000 ton kapasiteli bir alüminyum tesisi de mev­
cuttur
Uiüsa} para Bahreyn dinarıdır (B,D,)
1 sterlin
=
1 dolar
0,930
0.39
BD
BD. (1975 Ocak
rayiçierile)
Nüfus : 216.815,
Alan : 369,6 km. kare,
A — Üretim :
Ham petrol
(000 metrik ton)
1968
1969
1970
1971
1972
1973
3686
3890
3847
3761
3508
3400
M e v c u t sanayi dallan şunlardır:
İnşaat malzemesi, giyim eşyası, alkosüz içkiler, plâstik mamul­
ler, sınai gazlar, gemi inşaatı, havalandırma cihazları, un değirmenle­
ri ve alüminyum fabrikası,
. B — İktisadî Kalkınma Plânlan :
•
Yeni Bahreyn kalkınma bürosu sınaî ve ticarî sahalarda yaban­
cı sermaye vergi muafiyeti, ucuz enerji, kâr transferi serbestisi şek­
linde teşvik tedbirleri sunmaktadır. Bu arada Bahreyn'in çok mik­
tarda düşük maliyetli tabii gaza sahip olduğunu belirtmek gerekir.
Sınai kalkınma gayretleri ülkede diğer körfez devletlerine oranla nü­
fusun daha tahsilli olması ve ada petrol istihsali ile rezervlerinin
nispeten daha küçük olması nedenile daha fazladır.
C — Ulaşım ı
Çeşitli denizcilik hizmetleri Bahreyn ve körfez bölgesini İngilte­
re ve Avrupa ile irtibatlamaktadır. Mina Sulman derin su limanının
6 iskelesi mevcuttur Bahreyn havaalanı 1. sınıf piste sahip olup jum­
bo jet uçaklarının inişine elverişlidir.
D — D I Ş Ticaret :
1 — Toplam İhracat ve İthalât (1000 BD)
1969
İthalât
57.939
İhracat (Petrol hariç) 19.874
1970
1971
1972
1973
80.126
25.156
105.005
28.405
100.102
30.991
127.769
32.012
2 — İhracat ı
a)
^
Basıca İhracat we Reeksport Madoleeri ve Değereri ;
( 000 BD)
1971
1972
1,306,6
1.307.0
7.443.8
3.232.7
1.§38.5
1.162.6
3,014.1
1.498.8
1.703.3
1,473,9
1.090,7
6.759.3
9,795.9
761.8
2,397,4
4.232.9
1.628.9
1.480,0
Maddeler
Tahıl ve tahıl maddeleri
Kahve çay, kako baharat
Dokuma ipiği ve kumaş
Elektrikli cihazlı makinaiar
Elektrikli makineler
Ulaştırma makinesi
Giyim eşyası
Ayakkabı
Saat, gözlük, optik âletler vs.
b)
•
İhracat yapılan ülkeler ve değerleri : (000 B.D.)
ülkeler
Suudi Arabistan
Katar
İran
Dubai
Abu Dabi
Kuveyt
İngiltere
3)
a)
1971
1972
1973
14.016
1.648
1,043
1.442
639
3.518
711
16.523
1,823
1.916
2,204
256
2,146
860
16.528
1.461
-.875
2.691
1.292
1.235
911
İthalât :
Başlıca ithalât ürünleri ve değerleri (000 BD)
1972
1973
Maddeler
1971
Yiyecek ve canlı hayvan
Meşrubat ve Tütün
Yiyecek dışında ham madde
Yakıt yağ vs.
Hayvansal ve bitkisel yağ
Kimyevi maddeler
M a m u l maddeler
Makine
Çeşitli maddeler
Diğerleri
14.536.3
2.531.8
1,424.9
1,125,2
178,8
7,134.7
30.624.5
33,332,0
13,983,3
133,4
14,992,8
2.932.1
1,355,1
1.318,6
186.7
6.287.3
26.669.2
30.539.4
15.723.1
166.9
19.635.3
3,986.4
1.736.2
2.375.5
178.4
16.017.0
29.194.8
36.071.9
18.379.5
209.9
105,004,9
190.101.7
127.768,9
25
Toplam
b)
Böşlica ithalât yopilan ülkeler (000 BD)
Ülkeler
İngiltere
Hindistan
Avusturalya
A. B. D.
Japonya
Almanya
Hollanda
Pakistan
İtalya
Çin Halk Cumhuriyeti
Hong Kong
Fransa
1971
1972
1973
31.754
3.031
2.570
12,675
12.793
4.155
5.671
2.433
3.204
5.867
2.790
1.129
21.194
2.836
5.978
13.079
16.869
4.678
2.393
1.958
1.853
6.594
2.537
1.597
26.167
3.546
13.194
17.647
15,119
5.150
2,501
3.617
3.886
7.561
2.860
2.403
IV — Bohreyin —• Türkiye Dış Ticaret İlişkilerini
Gösterir Tablo ($)
Yıllar
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
İthalât
020
877.657
6.126.567
6.596.880
2.289.134
804.305
Kaynaklar : Ticaret Bakanlığı.
V — Bahreyn'de genel toftil günleri
Ramazan
Kurban
Ocak, 3 Ocak yeni yit,
1976, 12 Ocak Aşura,
1976, 13 Mart Mevlid.
İhracat
5.423
20.304
10.878
9.161
281.425
405.353
701.002
BİRLEŞİK ARAP EMİRLİKLERİ
I — Cağrafi yapı, lisan ve din
Birleşik A r a p Emirlikleri, Basra Körfezi sahillerinde
Katar ile
Umman arasmda bulunmaktadır. İklim yazın son derecede sıcak ve
rutubetli, kışın ise ılımandır. Resmi dil Arapça olmakla beraber, iş
çevrelerinde İngilizce konuşulur. İslâm esas dindir.
Birleşik A r a p
Emirliklerinin başşehri Abu Dhabidir.
II — Politik Sistem
İngiltere, 1960 yılında bölgeden askerlerini 1971 yılında
çeke­
ceğini ilân edince, bu bölgedeki yöneticiler birleşmeyi teklif ettiler.
1973 de bu federasyon gerçekleşti.
Birleşik A r a p
Emirlikleri Başkanı ve Başkan Vekilinden sonra
Birliğin Yüksek Konseyi gelmektedir. Bu Konseyde Birliğin 7 şeyh­
liği yer almakta olup, Abu Dhabi ve Dubai'nin veto hakkı vardır.
Ayrıca, Birliğin bir Hükümeti ve Federal Milli Meclisi bulunmak­
tadır. Bununla beraber Abu Dhabi'nin kendi Danışma Meclisi mev­
cuttur. Her şeyhliğin kendi vatandaşları üzerinde kesin kontrol yet­
kisi vardır.
Birleşik Arap Emirlikleri şu 7 şeyhlikten kurulmuştur. Abu Dhabai, Dubai, Sharjah, Ras Al Khaimah, Umman Al quwain,
Ajman,
Fujairah
lif — Ekonomik Yapı
A b u Dhabi ve Dubai Emirliklerinin ekonomileri hemen tamamen
petrole bağlıdır. Özellikle Abu Dhabinin petrol geliri, bu ülkeyi dün­
yanın nüfus başına en fazla milli geliri olan ülke durumuna getirmiş­
tir, Birleşik A r a p Emirlikleri Hükümeti Abu Dhabi Petrol
Şirketini
satmalmıştır.
Dubai, ayrıca bölgenin ticaret, antrepo ve liman merkezidir. Bu
limanda süpertankerler için kuru doklar mevcuttur.
Diğer şeyhlikler petrol aronmasi için anlaşmalar imzalamışlarsa
da ekonomileri fakir olup, daha ziyade balıkçılık ve inci avcılığına
dayanmaktadır.
Birleşik Arap Emirlikleri, cömertçe dış yardımlar yaptıklarından
borçlanma tehlikesi ile karşılaşabilirler.
Ulusal para Dirhem'dir.
1 dirhem =
0.107 sterlin = 0.25 dolar.
1 sterlin
=
9.3
1 dolar
=
3.94 dirhem
;
dirhem
(1975 Ocak rayiçierile)
Nüfus =
Alan
Abu Dhabi
Dubai
Sharjah
Ajnan
Fujairah
Umm Al
Quwain
: Abu Dhabi
=
=
=
=
=
211.000 (Son resmî sayım)
100.000
45.000
15.000
8,000
=
7.000
25.000. mil kare
Toplam
32.000 mil kare
A — Üretim ;
HAM
PETROL
( Long Ton )
Yıllar
Abu Dabi
Marine Şti
Abu Dhabi
Petrol Şti.
'1969
1970
1971
1972
1973
11.805.000
12.686.029
16.933,168
20.927.096
23.938.946
16,810.000
20.080.000
27.160.000
28.833.735
37.564.329
Dabai Petrol Ştr,
(Metrik ton)
523.000
4.305.000
6.252.000
7.10.000
10.800.000
a)
Dybai t a r a f l û d a n itfial .edilen
ürünler m değerleri
(1000 B.A.E. dirhemi)
1971
1972
1973
179.0391
132.498
145.278
155.606
139.151
62,992
5.581
5.870
8.925
9.230
27.031
17,622
64,436
6.279
280.127
150.080
134.140
192.001
142.154
54.970
7.314
3.773
8.986
19.263
26.710
10.078
90.347
11.063
274,178
198.766
215,236
249.841
153.032
66.834
11.108
7.600
12.758
16.095
84.311
4.847
165.295
14.754
345.702
282,843
383.559
400.321
326.414
98.315
16.514
9.166
20.715
30,844
121.291
9.541
272.845
17.423
959.896
1.059.021
1.474.662
2.341.010
1970
Maddeler
Ev eşyası
Yiyecek
Giyim eşyası
Makine
inşaat malzemesi
Elektrikli eşya, radyo
Kırtasiye
Fotoğrafçılık malz.
Kozmatik
İlâç ve kimyasal mad.
Yakacak ve gaz
Cephane ve silâhlar
Petrol malzemeleri
Likör ve şarap
1974 yılında Birleşik Arap Emirlikleri tarafından elde edilen pet­
rol gelirlerinin 4.2 milyar dolara ulaştığı belirtilmektedir. Birleşik Arap
Emirliklerinin Türkiye ile hiç bir ticarî ilişkileri yoktur.
Bunun 3.5 milyarı Abu Dabi, 692 milyon dolarlık bölümü Dubai
ve 28 milyon dolarlık bölümü ise Sarjah tarafından elde edilmiştir.
1973 yılına oranla petrol gelirleri 5 kat artmış ithalatı ise bir milyar
doları aşarak iki kat bir gelişme g ö s t e r m i ş t i r
b)
Ülkelere göre Dübainin ithalâtı
(1000 B.A.E, dirhemi)
. ,
Ülkeler
1970
1971
1972
1973
Avustralya
16.895
30.111
14.452
31,514
17.986
33.887
16.373
36.252
22.130
46.545
33,492
43.259
34.201
81.065
70.415
85.982
Çin
Fransa
Federal Almanya
Hong-Kong
Hindistan
İran
Japonya
Kuveyt
Hollanda
Pakistan
Suudi Arabistan
İsviçre
İngiltere
A.B.D.
i.
32.323
56.048
13.682
162.668
9.726
25.743
20.721
23.245
82.678
169.990
88.304
35.562
67.010
19.773
181.694
6.925
32.018
25.282
22.792
93.724
186.450
127.394
57.604
54.026
14.029
308.157
12.085
41.518
29.336
77.399
110.249
191.314
200.483
98.704
77.639
81.745
528.573
58.276
42,124
51.769
16.104
104.158
280.847
328.719
Abu Dhabî'nin İîlıalâtı
(1000 B.A.E, dirhemi)
1972
Makine ve ulaştırma malzemesi
M a m u l maddeler
Gıda mad. ve canlı hayvan
Petrol ve petrol mamulleri
Kimyevi maddeler
362.720
181.560
68.730
24.840
26.191
Toplam (Diğer Mad. ile) 757.620
b.
A b u DhobPniîi ülke lere göre İthalâtı
(1000 B.A.E. dirhemi)
Ülkeler
Avustralya
Dubai
Fransa
Federal Almanya
İtalya
Janpoyan
Lübnan
Hollanda
İngiltere
Amerika
1971
10,710
43.170
10,100
21,360
11,930
25.560
10.120
16.490
145.420
106.870
1972
14.440
54.800
55.690
43.600
20.020
117,860
21,520
21.340
181.380
103.950
İV „
Resmi Tatil Günleri :
1 Ocak Yılbaşı
Miraç Kandili
2 Aralık : Millî Bayram
Vakfa
Kurban
Mevlid
î R A K
I — Coğrafi Yapı, Lisan ve Din:
frak, Orta-Doğuda hemen hemen çevresi komşuları İran, Tür­
kiye, Suriye, Ürdün, Suudi Arabistan ve Kuveyt'le sarılmış
yalnız
İran Körfezine dar bir çıkışı olan ülkedir. İklim yazları sıcak ve ku­
rak (İran Körfezi kenarında rutubetli) sıcakhk 43°c
nin üzerinde.
Kışlan ise soğuktur. Resmî dil nüfusun % 80 ninin konuştuğu A r a p çadır. Kürtçe, Farsça ve Türkçe de ülkenin kuzey ve doğusundaki
yaylalarda yaşayan kabileler tarafından konuşulmaktadır.
Halkın % 90 ı İslâmdın Üç Hristiyan cemaati sırasiyle Katolik­
ler (Lâtin, Ermeni, Keldinf) Ortodokslar (Gregorian, Yakubi) ve Protestanlardır. Ülkedede 250.000 dolayında Musevi ayrıca 30.000 Yezidi
yaşamaktadır.
Başşehri
Bağdattır.
II — Politik Sistem:
İktidar Başkana ve gün geçtikçe
ülkede bir Bakanlar Kurulu
gibi davranan 12 üyeli Devrimci Komuta Konseyi'ne dayanır. 16 vi­
lâyete aynlan üskede hükümet tarafından o t o n o m bir Kürt bölgesi
kurulmuştur. Fakat Kürtlerin desteklediği Molla Barzani bunu tanı-
mamamoktadiL.
Irak'ta Ulusa! Terakki partisi, Arap Sosyalist Baos partisi, İrak
Komünist partisi ve iki tane de Kurdistan Demokratik partisi olmak
üzere toplam beş parti bulunmaktadır. Var olan geçici anayasa hühümet tarafından yeni 100 üyeli bir meclisin seçimini şart koşmak­
tadır.
3 yıl için seçilen ve 80 üyeden meydana gelen Kurdistan yaşama
Meclisi ise 1974 Ekiminde Erbilde kurulmuştur.
ülkede t ü m yetki Ulusal Meclisin seçimine kadar kanunları ç ı ­
karan Devrimci Komuta Konseyindedir.
Devlet ve Devrimci Komuta Konseyi Başkanı
Hasan E l - B e k r ' d i r
Mareşal A h m e d
III — Ekonomik Yapı :
Petrol ekonominin en önemli sektörüdür. Petrol gelirleri 1973/74
döneminde 522 milyon Irak dinarı olmuştur. 1974 yılı içinde günlük
petrol üretimi 2 milyon varili korumuş b u l u n m a k t a d ı r Irak, Haziran
1972 de Irak petrol şirketini devletleştirmiştir.
Irak plânlarını, sanayileşme programı dahilinde a r t a n petrol ge­
lirlerine göre uygular. Örnek olarak 1.169 milyon Irak dirarlık 1974/75
yatırım bütçesinin yarısından fazlası kalkınma projeleri ve endüstri­
leşmeye harcanmıştır.
Hâlâ ülkede halkın dörtte üçünden fazlası yaşamında tarıma
bağlıdır ve Irak dünyanın en büyük hurma ihracatçısıdır.
Devletin ekonomik politikası Sosyalizm temellerine
dayanır
Ulusal para : Irak Dinarıdır
100 Irak Dinarı -
143,35 Sterlin -
337,78 Dolar
Nüfusu =: 10.765.000 Bağdad 2.800.000
Alan
438.446 Km. kare.
A — Kişi Başına Milli Gelir Î
CARÎ FİYATLARLA
SABİT FİYATLARLA (1964 = 100)
1970
1970
1971
99.8 Milyon Dinar
112.5
»
»
91.5 Milyon Dinar
1971 ......... 100,5
Gayri Safi Millî Hasıla:
1971 yılı fiatları ile 1.397 milyon Irak Dinan
Kişi başına G.S.M.H. 112,5 İrak Dinar^ıdır
»
»
B — ÖDEMELER DENGESİ (Milyon Irak Dinadı).
A — Cari İşlemler
1970
1.
Görünen İhracat
2.
Görünmeyen ihracat
3.
Görünen İthalât
4.
Görünmeyen
ithalât
1971
1972
402.8
549.4
451,7
42.9
55.9
63.1
—
182.9
— 249.2
~
—
227.8
— 288.7
— 197.4
219.9
300.2
208.6
35.7
68.0
75.9
11.5
9.3
4.2
4.1
243.1
Görünen Kalemler
Ticaret Dengesi
Carî İşlemler Dengesi
B — Sermaye Hareketleri
6.5
—
C — Özel Çekiş Hakları
D — Denge
Unsurları
—
—
33.6
—
31.7
23.9
E — Resmi Sermaye Hareket —
8,6
—
29.0
46.8
29.0
46.8
Net Artış
C ~
8.6
Üretim
Eleiktrik Üretimi :
1970
1.909
1971
2.261
1972
2.358
Ham Peîro! Üretimi
Yıllık üretim milyon varil
(Milyon K w / h )
1971
1972
1973
618.3
536.6
736.5
282.873
262,000
308.253
Doğal Gaz üretimi milyon
Standart kübik feet
CO
i6
6
O
s;
CO
o
o
00
CD
CD
CD
Oü
CO
GO
m
00
00
CD
O
C
(D
od
CD
CM ö>
CD
cq
00
CM
CD
00
t— ^ '
CM T— LO
CO CM a>
00 CÖ
CD
CD
O
od
o
O
CM
LO
CD
oö
ö
r-
CO
rO
CÛ
cO
CD
CD
m
m
CD
ö
LO
G) CD
CM LO
lO CO
CO
LO
C^J ö>
CD
lO 00
00 LO
CD CD
O
lO O
CD
Z
Û
, yj
İD
o
ö
CM rod
CD
CD CD
S8
00
LO
0
O
o
£
o
o
n
o
^
xr
ö
C
O
G>
T"
lO
lO
O
00
r00
t—
q
r—
LO
CD
O
CD
CO
f—
LO
Öİ
CD
LO
o
00
CM CO
od LO
CM
lO CM
LO —
r
q
T—
00
C
O
00
CO O CM
00
CD t— LO <
D
00
00 CO'
LO
CD o
LO
xt
f^. •rCD CM t— r~" CÖ
O C
D «vT O
CJ> < ^
LO 00
CM
00
LO
LO
LO rCM lO
O
•r~
"T—
CD
8
c
o
C
15
o
C
O
>03
ö
(D
a
>
E
®
z
0
i™
0
0
C0~ "c
ö
£
3
ö
i
ö
I».
•9
k
c/5
I
<
I!I ~
İ K T İ S A D İ KALKINMA P L Â N L A R I :
1970 yılında 1970-74 dört yıllık plânın ana hatları açıklanmıştır.
Plân devresi için G.S.M.H. % 7.1 artış hedef alınmıştır. Tarım Sektö­
ründe büyüme hızı % 5 ve sanayide % 12 olarak saptanmıştır. Tarım
sektörüne şehirlere akımı önlemek
maksadı ile önem tanınmıştır.
Toplam harcamalar 1000 milyon L.D. civarında tahmin edilmiş ve bu
miktardan merkezi hükümet yatırımları çoğunluğu (490 milyon İD),
petrol gelirlerinden temin edilmek üzere 537 Milyon İD olarak hesap­
lanmıştır.
İrak'ta Petrol fiyatlarının yükselmesi sanayi, ulaştırma ve tarım
sektörünü olumlu yönden etkilemiş ve ayrıca da yatırım alanında
önemin gelişmeler kaydedilmiştir. 1975 te 9 aylık geçici bütçe ile (Ni­
san - Aralık) 2.75 milyar dinarlık harcama yapılmıştır. Kamu sektörü
bu miktarın 1.84 milyar dinarını, sanayi ve tarım sektörü ise 1.26 mil­
yar dinarını gerçekleştirmiştir.
Yeni beş yıllık plân (1976-1980) sanayi ulaştırma ve tarım sek­
töründe hızlı bir gelişmeyi öngörmektedir. Ayrıca ülke içindeki doğal
kaynakların daha etkin bir biçimde elde edilerek bu hammaddelerin
ülke içinde değerlendirilmesi plânlanmıştır. En kısa zamanda petrol
endüstrisinin (yeni rafinerileri, likit gaz) geliştirilmesi, petro kimya
tesisleri, sunî gübre fabrikaları ve kimya tesisleri kurulması plânlandı.
Ülkenin batısında bulunan zengin fosfor ve kükürt yatakları işetiimektedir. Ayrıca tekstil ve çimento üretiminin yeni bir düzeye
getirilmesi öngörülmektdir.
Elektrik sektöründe ise yeni termik santraller büyük bir gaz türb ü n ü ve atonı enerjinde santralı düşünülmektedir. Tarım sektöründe
ise tarımın modernleştirilerek geliştirilmesi ve makine ile donatılma­
sı yoluna g i d i l e c e k t i r Ayrıca elde edilen tarım ürünlerinin işlenme­
sine önem verilmektedir. Bunun için et kombinası, soğuk hava de­
poları, silolar, değirmenler, konser ve fabriıkalan gibi bir çok işletme­
nin kurulmasını gerektirecektir. Ayrıca hayvancılığın teşvik edilmesi
kararlaştırılmıştır.
Irak ulaştırma sektörüne de önem verilmesini kararlaştırmış bu­
nun için yeni yollar, otobanlar inşa edilecektir. Bir ticaret plânı oluş­
turulmaktadır. Telekominikasyon alanında da Irak son zamanlarda
tele, teleks ve posto hizmetlerinde atılmolarda bulunmuştur.
IV — ULAŞIM :
İrak'ta 2500 mil uzunluğunda
demiryolu mevcuttur, a n c a k
ulaşım çoğunlukla karayolu ile yapılmaktadır. Yeni kalkınma plânında
karayollarının geliştirilmesine önem verilmiştir. Basra ve Bağdat b ü ­
yük ticaret merkezleridir.
Vü — DİŞ TİCARET :
A — İhracat ve İthalât Yönetmeliği ;
Bir çok maddelerin ithalâtı devlet tekelinde bırakılmış bulunmak­
tadır. İthalâtçı kamu kuruluşları ve yetkilerini çok defa
ekonomik
unsurların dışında kalan görüşlerle kullanmaktadır. A r a p Ortak Pa­
zarına üye ülkelerden ithal edilen maddelerden gümrük vergisi alın­
mamakta, yatırım maddeleri ve tarım makine ve âletlerinin ithalinde
ise gümrük muafiyeti dışında çeşitli kolaylıklar gösterilmektedir. İh­
racatı her türlü ekonomik ve lideri tedbirlerle teşvik etmektedir.
B — T o p l a m İhracat ve İthalât (Yıllar İtibariyle) ;
19G7
1968
273.541
921.833
344.154
1159.788
1969
1970
346.185
1166.643
1971
368.065
1240.379
523.191
1763.153 Top. $ olarak
Toplam İhracat - İthalât (Ham petrol dışında)- (000 İD)
Yıllar
lîhalât
İhracat
1969
1970
1971
1972
1973
157.169
181.651
247.870
234.680
270.217
22002
22566
27780
28614
32529
Tekrar İhraç
(re-eksport)
3937
2164
n.a
2394
272
1971
1972
Arpa
n.a
Hurma
6.905
Saman veya hayvan yemi
94
Yıkanmış yün
1.403
Çiğitli pamuk
74
Post ve deri
1.822
Çimento
2.712
515
9.080
103
1.549
407
2.633
2,607
İhracat
Transit
20356
27942
33801
65485
56095
1973
n.a.
10,016
371
611
84
3.657
3.402
YtUor
itibariyi© ithalât i
İthalât
Çay
Şeker
İspençiyari eczacılıl<
ürünleri
Elbise
Kazan ve makinolar
Otomobil ve parçaları
Kereste
1971
1972
1973
6.072
12.278
7.600
11.000
4.712
14.599
8.805
422
35.098
12.115
3.182
8.224
404
44.446
10.474
2,836
1.270
191
47.898
10.867
2.235
C — İTHALÂT :
a)
Başlıca ithal edilen ürünler ve değerleri,
Cay
Şeker
Giyim eşyası
Kazan ve Motor
Kereste
Gıda madde ve canlı hayvan
İçki ve tütün
Hayvani ve nebati yağlar
Ulaştırma araç ve malzemeleri
Demir ve Çelik
Elektriksiz makinolar
Elektrikli makinolar
T e x t i l Hammadde ve mamulleri
Kimyevi maddeler
Kereste ve Ağaç mamulleri
Kâğıt ve kartonlar
Metal mamuller
Diğer
b)
4.712
14.599
191
(000 İD)
47,898
2.235
56,6
0.3
7.4
32.4
32.3
47,9 Milyon İD
17,9
16.6
19.9
2,2
4,0
15.5
26,3
İthal edilen Ülkeler ve değerleri : (000) Irak Dinarı :
Avusturalya
Belçika
Bulgaristan
1972
1973
734
7598
3923
1.314
11.599
Kanada
Çin Halk Cumhuriyeti
Çekoslovakya
Mısır
Fransa
Alman Demokratik Cum.
Almanya
Hindistan
İtalya
Japonya
Lübnan—
Malezya
Hollanda
Pakistan
Polonya
Sri Lanka
İsveç
S.S.C.B.
'
İngiltere
A.B.D.
890
6531
16321
3020
14658
7923
11342
5522
11478
10581
6333
4956
6037
2510
6092
4937
596
10.843
14.931
1.801
22.664
6.358
10.767
5.543
8.816
18.191
4,373
6.323
4.270
2.581
4,975
7302
17030
22735
9554
4.928
23.773
2.335
15.024
. —-
VIII — IRAK İLE TÜRKİYE'NİN TİCARETİ :
Türkiye - Irak ticarî ilişkileri 1973 yılında da olumlu gelişmeleri­
ni sürdürmüştür.
A.
Türkiye'nin Irak'a ihracot! ı
Koyun eti, patates, kuru sebze, nohut, bezelye, fasulye, kırmız:
mercimek, çekirdeksiz kuru üzüd, K. biber, mahlep, y u m u ş a k buğday,
nişasta, defne yağı, nebati yağlar, domates salçası, t a ş k ö m ü r ü , klor,
sodyum siliket, palamut hülâsası, dış lâstik, iç lâstik, kavak, köknar,
kayın, mensucat, iplikler, tüller, cam ve cam eşyalar, cam yünü, fren
balataları, tuğla, demir ve çelik borular zincirler, el âletleri, traş makinaları, bıçakları, valflar, tel ve kablolar, römorklar vs.
B — Irak ile Türkiye arasında Ticaret Anlaşması :
Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Irak Cumhuriyeti
Hükümeti
arasında ham petrol boru hattı anlaşması yapılmış ve 17 Haziran 1975
tarihli Resmî Gazetede yayınlanmıştır.
Irak — Türkiye Dış Ticaret İlişkilerini Gösterir Tablo $
Yıllar
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
İthalât
İhracat
34.660.485
49.286,205
31.149,331
33.364,263
327.710,818
504.171,454
644,423,013
5,680.354
6.921,385
16.390.719
10,105,994
30.179.493
45.200,998
41.149,039
Kaynak : Ticaret Bakanlığı.
X — Irak'ta genel t a t i l günleri :
1 4 ' 17 Temmuz Cumhuriyet günü
1 Ocak yeni yıl
3 Ocak Müslüman yeni yılı
6 Ocak Ordu günü
12 Ocak A ş u r e
21 Mart Nawroos günü
1 Mayıs İşçi bayramı
8 Şubat dinî bayram
14 Temmuz Cumhuriyet günü
17 Temmuz 2. Cumhuriyet g ü n ü .
İslâm tatilleri ayın gözlemine (ay günü) göre kararlaştırıldığın­
dan her yıl değişir.
İ R A N
I — Coğrafî Yapı, Lisan m Dim
İran batı Asya'da kuzeyde Sovyet
Rusya, batıda Türkiye ve
Irak, güneyde İran körfezi ve Umman denizi, doğuda ise Afganistan
ve Pakistan ile sınırları olan ( C h e m h u d u t = s m ı r d a s ) bir ülkedir. İk­
lim büyük farklılıklar gösterir. Yazın sıcak ve kurak olmasına karşı
(55^C) kışın da ülkenin büyük kısmı deniz seviyesinden yüksek olma­
sı dolayısıyla soğuktur. (=:18''C). Resmî dil Farsçadır. Fakat çeşitli
lehçelerde Kürtçe ve Türkçe de konuşulur :
İranlıların büyük ekseriyeti Şii müslümandır. Ülkede 21,000 ka­
dar Zerdüşt az miktarda Ermeni Ortodoks Yunanve ayrıca 60.000 do­
laylarında bir islâm tarikatı olan Bahai tarikat! mensupları yaşamak­
tadır.
Tahran şehri İran'ın başşehridir,
II — Politik Sistem :
İran, icra (yürütme) .kuvveti Şah'a doyanan anayasal bir monarşi
ile idare edilmektedir. Kanun koyucu kudret Senato ve Ulusal Danış­
ma Meclisine dayanan İran'da Senato yarısı seçilen ve diğer yarısı d i
Şah tarafından atanan 60 üyeden oluşmaktadır. Ulusal Danışma Mec­
lisi iseseçüerek iş başına gelen 268 üyeden meydana gelmektedir.
İran'da 1963 te kurulan Başbakan A m i r Abbasi Hüveyda liderliğin­
deki yeni İran Partisinden başka üç politik parti daha bulunmak.ö
dır. (Halk partisi, Pan ironist partisi, İranlılar partisi).
Devlet Başkan ı16 Eylül 1941 de tahta çıkan Şehinşah Muham
med Rıza Pehlevi Aryamehr-dir.
İli — Ekonomik Yapı :
Dünyanın önde gelen petrol üreticisi ülkelerden biri olan İran' n
muazzam petrol gelirleri, gelişmekte olan ülke ekonomisine rahat bir
nefes aldırmaktadai.r Tüm Ulusal üretim içinde Sanayi kesimi ağır
basıyorsa da İran haikmm ekseriyeti tanmia uğraşır. Bütün tahıl ç e ­
şitleri, şeker pancarı, meyve, kabuklu yemiş, sebze yetiştirilir. A y r ı ­
ca özellikle göçebeler tarafından süt mamulleri, yün, deri ve kıl üre­
tilir. Geniş bir balıkçılık endüstrisine sahip olan ülkede Hazer Denizi
kıyılarında havyar üretir. 20 milyon hektarın üzerinde olan o r m a n ­
lar devlete aittir. Güney İranda 1967 de bakır rezervleri bulunmuş ve
1977 de üretime geçilmesi hesaplanmıştır.
Ulusal petrol şirketi İran petrol endüstrisinin kontrolünü eline g e ­
çirerek muazzam kâr sağlamıştır. Arap petrol gelirlerinin
ışığında
İran beşinci kalkınma plânını 1974 Ağustosunda tekrar gözden g e ç i ­
rerek arttırmak zorunda kalmıştır.
Ülkenin bugünkü durumda yıllık % 20, 25 ce (1974) varan enflas­
yon ve eğitilmiş işgüsü açığı problemi vardır.
Ulusal Para : İran riyalidir.
1.000 İran riyali = 6.22 Sterlin
14.67 Dolar.
Nüfus : 82.496.000
Tahran şehri 3.981.000
Alan : 1.648.000 Km. kare.
PETROL İHRACAT!
000 Varil.
1969
1970
1971
1972
1973
Ham
Rafine
1.039,308
113.525
1.205.902
115.510
1.452.431
110.606
1.657.000
108.800
1,920,100
100.500
Toplam
1.152.833 1.321.412
1.563.037
Petrol Üretimi (000 varil)
1.765.800
2.020,600
1969
İran Petrol
Arama ve Üre­
tim Şirketi
1.131.200
1970
1971
1972
1973
1.276,600
1,512.800
1.662.300
1.968.000
3.700
4.100
5.400
6.000
İran-Ulusal
petrol-şirketi
3.400
Diğer petrol
şirketleri
Toplam
96.700
119.200
140.100
168.100
170.400
1.231.800
1.399.500
1.657.000
1.935,800
2.144.400
A — KİŞİ Başına Milli Gelir ; 566 $ (1973)
— G.S.M.H.
1971
G.S.M.H.
~
Tarım
Petrol
Sanayi ve Maden
İnşaat
Su
Elektrik
Hizmet
Dış Faktör Geliri
G.S.M.H.
3.7
18.9
17.2
20.7
8.5
21,2
15.8
14.5
12.9
1972
8.0
13.3
16.9
6.1
9.8
17.9
17.2
4.1
14,2
B — Ödemeler Dengesi : 1971 yılına kodsr 5 yıl zarfında açık
veren dış ödemeler dengesi bu yıl da ilk defa olarak 478.8 milyon do­
lar tehte bakiye vermiştir. Bu oran 72 da 492.0 milyon $ olmuştur.)
ÖDEMELER DENGESİ (Milyon $ Olarak)
1969
1968
1970
1972
1971
1325.1
1518.7
1690.1
2733.5
3337.2
Cari Giderler — 1804.7
Net Cari
— 2072.2
— 2365.1
—3014.8
— 3502.4
479.6
553.5
675.0
281.2
384.1
398.8
413.4
667.8
592.0
4,2
0
0
24.4
4.2
0
99.7
83.0
70.9
116.7
478.7
61.9
492.9
Gari Gelirler
hesaplar
—
Net Sermaye
Hesabı
Kaydedilmeyen
kalem
—
Arizi Gelir
giderler
Genel Denge
—
—
21.8
239.8
—
—
165.2
C — üretim ı
Madencilik (000 metrik Ton)
Demir cevheri
Bakır cevheri
Baden cevheri
Çinko
Krom
Barito
Kömür
1969-70
1971
1971-72
10,0
2,6
89,0
97.0
222.0
77
530
150,0
2,8'•
99.0
66
152,0
79
600
98.0
3,0
77,0
89
120.0
80
1000
Ham petrol (000 long tons)
Yıllor
Toplam
1967
1968
1969
1970
1971
120.900
127.325
165.694
185,630
222.181
Endüstri
Ünite
Şeker
Yanabilecek yağ
Sigara
Tütün
Buz
Çimento
1969
000 mt Ton
Milyon
»
Metrik ton
000 met. ton
»
»
»
512
12.104
150
18.000
1.509
2.342
1970
1971
567
11.898
167
17.000
1.651
2.587
663
13.331
160
16.000
n.s.
2.819
IV — İKTİSADİ KALKINMA PLÂLNLARI :
İran'ın iktisadi durumunu petrol gelirleri sayesinde önemli bir ge­
lişme kaydedilmiştir. M.R. in % 20 sini petrolden sağlayan gelirler
teşkil etmektedir. Petrol üretim ve ihracatında son aylarda görülen
gelişmeler kalkınma projelerini önemli miktarda etkilemektedir. İlgi­
lilerin 5 yıllık plân devresinde (1973-1978) petrol gelirlerinin t a h m i n
edildiğinden az olmayacağını belirtmelerine rağmen 1975 yılının MartMayıs aylarında günlük ortalama istihsal 6 milyon varilden 5.6 mil­
yon varile gerilemiş Haziran ayında ise üretim. 1 önceki yılın aynı ayı­
na kıyasla % 22.7 oranında azalmıştır. Diğer taraftan yoğun yatırım­
ların gerektirdiği kalifiye işçi teknik elemana olan ihtiyacı gidermek
için Güney Kore, Hindistan ve Philipinlerden İşçi temini için bu ül­
kelerle anlaşmalar imzalanmıştır.
44
1974-75 döneminde İran'da GSIVIH sabit fiyatlarla 35 milyar do­
lara yükselmiştir. Bu gelişme yıllık yüzde 4 oranlı bir kalkınma hızını
ortaya koymaktadır. Bu olağın üstü kalkınma hızı petrol gelirlerinde­
ki artışın sonucudur. Resmi tahminlere göre kişi başına ulusal gelir
1200 dolardır. Oysa 1975 mart ayında da bu tutar sadece 815 dolar­
dı. Yürürlükte bulunan beş yıllık kalkınma plânı dönemi sonunda bu
rakam 1500-1600 lolara yükseleceği öngörülmüştür.
1974'de olduğu gibi geçen yılda petrol sektörünün GSMH içinde­
ki payı yüzde 65 dolayında gerçekleşmiştir. Bu sektörü yüzde 15 ile
sanayi kesimi yüzde 10 ile hizmetler ve aynı oranla tarım kesimi iz­
lemektedir.
1974 yılı başında plânlama uzmanları ekonomik kalkınmayı baş­
lıca İki f a k t ö r ü n olumsuz yönde etkileyeceği öne sürülmüştür. Bu
faktörlerden biri çok sayıda projenin gerçekleştirilmesi için gerekli
alt yapı yetersizliği diğeri ise ulaşılması plânlanan hedeflerin gerek­
tirdiği vasıflı işgücü sorunudur. Düşünülemeyen bir üçüncü faktör ise
uygulamada ortaya çıkmıştır, likidite darlığı.
Sanayileşme gerekliliğini yanısıra yol inşaası, ulaşım araçlarının
çeşitlendirilmesi telekominikasyonun yeniden düzenlenmesi, millî eği­
tim, meslekî ve teknik öğrenim merkezleri gibi ihtiyaçlar da bulun­
maktadır. İran tarıma da önem vermekte tarımda sanayileşme ve su­
lama üzerinde hassasiyetle durulmaktadır. Ayrıca 1978 mart ayına
kadar 300 bin konut yapımı öngörülmüştür. Yerli inşaat endüstrisinin
kurulması arzulanmaktadır. İran hükümeti tarafından 1975 yazı baş­
larında başlatılan fiyat kontrol kampanysı ve işletmelerin hisse sesentlerinin yüzde 49 unun işçiler ve halka dağıtılması ile ilgili kanun
yabancı yatırımcılar nazarında İran'ı daha az çekici bir duruma ge­
tirmiştir
V ^
ULAŞIM ı
o) Belli Başlı Ulaşım Merkez ve Bölgeleri : İran Körfezindeki
Umanlar : Buzir, Zingah, Bander, Abbas. Keremşah Bender - Şahpur,
Hazar Denizindeki limanlar ise Bander Şah ve Pehlevidir.
b) Ulaşım İmkânları : İran'ın Hava ulaşımı İran Hava Yollan
sağlamaktadır. Air İtalia, Oriana Afkan Airlines, British Airways, CSA,
EL-AL, iraqi Airways, Jal, K L M , Kuwait, Airways, Lufthansa, MEA,
RAA, Quantos, Sabena, SAS, Swissair, Syrian A r a b Airlines,
Karayollarında ise ulaşım çok sıra dağlar bulunması nedeni ile
güçtür. Buna rağmen 3500 km. liik bir demiryolu halli b u l u n m a k t a ­
dır. İranda 35.000 kgm. Iık millî karayolları mevcuttur, ve Türkiye, Iran
ve Pakistani birbirine bağlayacak CENTO karayolu inşaatı devam et­
mektedir.
IV — DIŞ TİCARET :
A — İhracat ve İthalât (Milyon Rial)
(Milyon rial)
Dış Ticaret
İthalât
İhracat (petrol hariç)
Petrol ihracatı
1970/71
1971/72
1972/73
1973/74
128.260
21.192
163.746
157.658
26.270
176.272
193.652
33.863
248.912
253.190
42.840
375.901
12 aylık ve yıl Mart 20 de sona erdiğine göre düzenlemiştir.
1974-75 yılları arasındaki 1353 İran yılı içinde toplam ithalât 448
milyar riale ulaşmıştır. Bu tutar bir önceki yıla oranla yüzde 77 lik
bir artışı belirlemektedir. İhracat ise 1213 milyar riale yükselmiştir.
Bu tutarın 1173 riali (yüzde 96,2) petrol ihracatından elde edilmiştir.
1357 yılı boyunca İran tarafından ithâl edilen başlıca maddeleri ise
madenler (yüzde 22,2) makinalar (yüzde 22.2) mitkisel maddeler 9,8)
ulaşım araçları (yüzde 9) ve kimyasal maddeler (yüzde 7.8) oluştur­
maktadır.
B — İhracat ve İthalât Yönetmeliği :
İthal edilen mallar döviz (kontrolüne tabidir, her sene ekonomi
Bakanlığı tarafından ihracat ve ithalât rejimi yayınlanır.
Menşe şahadetnamesi ithalâtçının arzusuna
bağlıdır. Ticaret
Odaları tarafından alınan sertifika konsolosluk tarafından onaylanır.
Paket postası için menşe şahadetnamesi gerekli değildir. Ama kar­
go ile yapılan ithalât için gereklidir.
Ticaret Odası tarafından 4 tane ticarî fatura alınır ve konsolos­
luğa tastik etirilir, her maddenin tarifi brüt ve net ağırlığı fiatı yurt
için nakliyat ücreti sigorta ve paketleme şekli belirtilmelidir. İran'a
gönderilen malların üzerine aşağıdakiler yazılmalıdır.
Bu faturadaki fiatların doğruluğu ve bu fiatların İhracat pazar
fiatları olduğunu teyid ederim.
Unvan (Firmanm İsmi)
İmza
Rodezyadan ithalât yapmak yasaktır ve
edilen mallar özel şartlara tabidir
Q)
Hong
Kongdan ithâl
Başfıca İhracat Ürünleri ve Değerleri
Petrol Dışında (Milyon Riyal olarak)
1970-71
Ham pamuk
Yün
Deri ve post
Meyve
Zamk sakızı
Hah
Maden Damarı
Küspe
Toplam $ olarak
4.313
15
1.102
3.236
219
4.104
1.499
658
257.348
1971-72
1972-73
5.142
41
1.311
2.880
361
5.761
1.259
610
24311
- 2.761
38
1.496
2.338
231
4J85
1.183
700
189.448
İran dünyanın 4 büyük petrol üretim ülkesidir. 100.000 milyon va­
rili aşkın rezervi bulunmaktadır.
b)
İhracat Yapılan Ülkeler ve Değerleri : (Milyon riyal)
İhracat ve İthalât yapılan başlıca ülkeler (Milyon rial)
Çekoslovakya
Fransa
Hindistan
Federal A l m a n y a
italya
ihracat
Petrol hariç
İthalât
1.404
1.869
1.634
ithalât
1.534
9.119
35.714
3.130
664
12.173
4.548
432
49.583
1.609
7J84
29.809
725
495
3.910
7.235
737
8.525
3.373
9.544
378
1.574
37.159
14.491
2.910
6.889
23.793
33.017
1.983
3.696
ithalât
2.151
7.199
2.170
Japonya
21.090
1.620
27.099
Sovyet Rusya
İngiltere
10.819
5.269
821
2.118
5.947
22.476
32.186
A.B.D.
17.440
22.416
İhcarat
ihracat
Petrol hariç
Petrol hariç
782
1.737
7.902
1.120
3.112
778
C — İTHALÂT :
a)
Başlıca ithal edilen ürünler ve değerleri:
Maddeler
1970-71
Demir ve Çelik
23.383
Motorlu araçlar ve yedek parçalar
10.526
Elektrikli makina ve teçhizat
12.608
Kazan ve diğer makineler
28.051
Kimüasal madde ve ecza tekstil
6.244
Yün ve hayvan kılı
2.403
Hayvansal bitkisel yağlar
3.244
Kâğıt
3.656
Lâstik ve ürünleri
2.390
Şeker
549
Zahire
344
Toplam $ milyon olarak
1.386.966
b)
1971 - 72
29.402
10.362
19.300
33.807
6.694
2.414
3.471
3.497
2.769
869
7.752
1.768.186
1972 - 73
20.778
10.486
14.388
31.885
6.217
2.867
2.223
2.223
2.972
1.620
4.052
1.498.168
ithalât yapılan ülkeler ve değerleri : (Milyon Rial)
Ülkeler
Çekoslovakya
=ransa
3atı Almanya
Hindistan
İtalya
Japonya
Sovyetler Birliği
İngiltere
A.B.D.
Toplam $
1968 - 69
1.035
6.894
22.383
2.018
6,347
10.025
3.376
13.623
17.579
1.165 . 92
1989 - 70
1.258
6.483
23.288
3.167
5.150
12.621
8.785
14.243
15.904
1.272.585
1971
1.486
4.715
21.717
1.651
5.082
14.330
9.032
11.904
14.446
1.1.85.002
VII — iran ile Türkiye'nin Ticareti :
Türkiye'ye İhracat 21 Mart 1972 - 20 Mart 1973 möneminde mem­
leketimize yapılan ihracat bir önceki yıla nazaran 67 bin $ gerileme
ile 42.101 $ kıymetine düşmüştür. Memleketimizde yayınlanan Dış tica­
ret İstatistiklerine göre 1972 yılında İran'dan 14.6 milyon $ kıymetinde
847.310 ton petrol yağları ithalâtı kaydedilmiştir. Bunun dışında kim­
yevi müsahzarlar, cam eşya, alâminyum (hurda) selüloz mamulleri
ve bazı turistik eşya yer almaktadır.
İrarı— Türkiye Dış Ticaret îiîşkîlerînî Gösterir Tabio $
YıSlar
1970
1071
1972
1973
1974
1975
1976
İthalât
34.639
4.610.171
14.602.474
14.719.034
42.347.967
26.113.672
103.366.372
İhracot
5.245.298
4.131.406
12.042.924
11,967.745
15.065.914
37.111.324
33.552.771
Kaynok : Ticaret Bakanlığı,
A — Türkiye'den İ^jıalât :
İran'ın son yıllarda memleketimizden ithalâtı önemli bir geniş­
leme kaydederek 1971 yılında 5.3 milyon Dolardan 1972 e 14.5 mil­
yon dolar seviyesine ulaşmıştır. Mezkûr yıllar bu ülkeye yapılan ih­
racatımızda et, buğday, ekin ve portakal gibi başlıca zirai ürünlerin
yayında özellikle sanayi mamulleri ihracatımızın artması memnuniyet
vericidir.
1972 yılında İran'a ihraç edilen yeni sanayi mamullerimizin başlıcaları beyaz peynir, nişasta, şeker, konsantre meyve suyu, kaolin
diğer boratlar, katran yağı. vermik oto ve kamyon dış lâstikleri las­
tik eldiven ve diğer lâstik mamulleri, radyatörler ziraat âletleri ve
aksamı elektrik motorları gibi maddelerdir. Diğer t a r a f t a n mezkûr yıl­
larda bu ülkeye ihraç maddelerimiz arasında yer alan taze ve dondu­
rulmuş etler, asîtboruk, mühümat, yün iplikler, alüminyum mamulleri'
ihracatının bir önceki yıla nazaran gerilemesine mukabil buğday, ç i ­
mento, boraks asit borik ve diğer ilâçlar, t r a k t ö r lâstikleri, pek ipliği
asbest mamulleri, cam eşya demir çelik ürünleri patinaj zinciri,, tarım
aletleri, dikiş makinaları ve aksamı, telefon cihazları gibi maddeler
ihracatında artış kaydedilmiştir.
B ~
İRAN İLE TİCARET ANLAŞMASI
Türkiye - İran Ekonomik ve teknik işbirliği Anlaşması
(2-7 Haziran 1975)
Anlaşma 5 yıl süreyle geçerli olacaktır. BBu sürenin hitamından
6 ay önce feshi ihbarda bulunulabilir. Feshi îhbarda bulunulmadı­
ğı takdirde anlaşma kendiliğinden 1 er yıllık sürelerce yenilenmiş
addedilir. A n l a ş m a çerçevesinde 2 ülke arasmda yapılacak işbirliği
her iki ülke arasında meri kanun ve nizamlara uygun olarak yöneti­
lecektir.
Anlaşmanın Getirdikleri :
1 — İki ülke devlet örgütleri ika mu ve özel kuruluş ve teşebbüs­
leri her türjü işbirliği konuları meyanında özellikle aşağıdaki işbir­
liği alanlarmı ele alacaklardır.
1. Sanayi, 2. tarım, 3. turizm, 4. altyapı, 5. inşaat, 6. ticaret,
2 — Türkiye İran yekdiyerinin ülkesinde yapacakları yatırımlar
t a m bir güvence ve himayeden faydalanacaktır. Bu ilişkilerin yürü­
tülmesinden ve gözetiminden iki ülkenin Merkez Bankaları sorum­
lu olacak merkez bankaları başkanları ve ilgili sigortacılık kuruluş­
larının temsilcileri toplanacaktır. Karşılıklı olarak teknik işbirliğinin
gelişmesi teşvik edilecek uzman ve teknik eğitim konusundaki ihti­
yaçların karşılanmasında yardımcı olmaya çalışılacaktır,
3 ~
Bökonlar düzeyinde bir Türk - İran ekonomik ve teknik iş­
birliği komisyonu
kurulmuştur.
• ¥111 — İran'da Genel Tatil Günleri :
21-26 M a r t (Yeni yıl) 5 Ağustos (Anayasa günü), 26 Ekim (Şahın
Doğum günü) Cuma günleri banka ve resmi daireler kapalıdır, pazar
gönleri ise açıktın
İSKAİL
t — Coğrafi Yopı, Lison ¥e Din :
Bütün sınırları Arap ülkeleri ile olan İsrail, Akdenizin doğu ucun­
da yer almaktadır. En uzun sınırı Mısır ve Ürdün ile oluşmaktadır.
Suriye ve Lübnan ile de kuzeyde kısa hudutlara sahipdir.
İklim; Akdeniz iklim tipidir. Yazları sıcak ve kurak, ısı 38°C ye
yokioşır. Kışları ise mutedil ve yağmurlu geçer. Dil İbranicedir. İşgal
edilen bölgelerde bulunan çeyrek milyon A r a p azınlığı tarafından
Arapça ve ayrıca birçok Avrupa dilleri konuşulmaktadır.
Din, musevi olup halkın çoğu yahudidir.
(musevi), museviler
Ashkenazim (Leh—Alman Yuhidileri) ve Sephardim (İspanyol Yahu­
dileri olmak üzere iki ana gruba ayrılırlar. İsraildeki müslümanlar
Sünnî ve diğer dört tarikata (Safi, Hanbeli, Hanefi, Maliki) Hristiyan
zübre ise Katolik Rum, Ortodok Rum, Lâtin (Romen Katolik) Kilisele­
rine bağlıdır. Ülkede ayrıca patrikleri Lübnanda o t u r a n maronitier
de yaşamaktadır.
İsrairin başşehri Kudüs'tür,
II ™ Politik Sistem •
En yüksek otorite, genel aya bağlı nispi temsil ile dört yıl için
seçilen (Knesset) meclise dayanır.
Ayni zamanda devlet başkanı
olan başkan 5 yıllık bir devre için (Knesset) meclis tarafından se­
çilmektedir. Kabineye başkanlık eden Başbakan (Knesset) meclise
karşı sorumludur. Ülke altı idarî bölgeye bölünmüştür. İkisi Arap o l ­
mak üzere 29 belediye Arap ve Dürzi olmak
üzere 118 mahalli
meclis ve birisi Arap olmak üzere 695 köyü temsil eden 48 bölgesel
meclis vardır. İsrailde çok partili sistem mevcuttur. Devlet biçimi
Cumhuriyet olan ülkede İsrail Devlet Başkanı Prof. Elfraim Kahir'din
l i — Ekonomik Yapı :
Cahşan nüfusun % 13 tarımda % 25 î madencilik ve endüstri
alanında istihdam edilen İsrail'de ülkeye devam eden göçler ve Arap
e k o n o m i k boykotu neticesi hem entansif tarıma ve hem de endüstriye gereken ö n e m verilmiş dolayısıyla bu iki sektörün aynı anda
ilerlemesi sağlanmıştır. Çiftçiliğin özel bir hali Kıbbutzlarda (kollektif yerleşme bölgeleri) sulama projeleri ve bilhassa Necef çölü­
nün tarıma elverişli hale getirilme çalışmaları yapılmaktadır. Ana ih­
raç ürünü turunçgillerden başka ülkede çok çeşitli endüstriyel ma­
muller üretilmektedir. İsrail mücevherat endüstrisinde Belçika'nın ar­
kasından ikinci gelmektedir. Ülke endüstrisinin % 25 i Histradru'un
(İsrail Çalışma Federasyonu)nu kontrolü altındadır. Ocak 1975 te ya­
pılan müzakerelerde İsrail ile AET (Avrupa Ekonomik Topluluğu)
arasındaki ticaret anlaşması 5 yıl daha uzatılmıştır.
1987 Haziran savaşından bu yana İsrail özellikle ham petrol o l ­
mak üzere Sina yarımadasındaki maden rezervlerinin aranması ve
işietilır»esi işini üzerine almış bulunmaktadır. Ülkenin kendi petrol
ihtiyacının % 60 şına denk bir kısmı şimdi Sina yarımadasının batı
kıyısında ve Ebu Rudeys petrol y o t a k l o n n d a n karşılanmaktadır.
Yom Kipur savaşı İsraile pek pahalıya ma! olmuş bu savaşta
eskeri güsü için 2.000 milyon dolarlık
ithalât gerekmiştir. Ayrıco
1974/75 bütçesine kabaca toplam harcamalarının % 41 i ne tekabül
eden 14.500 milyon İsrail Paudluk bir savunma gideri tahsis etmiş­
t i r ; Halen ülkenin e n büyük problemi yükselen fiatlar ve % 26,3 e va­
ran hızıyla enflâsyondur.
yiusGİ Para : İsroil
100 israil Paundu
Paundudur.
7,08 Sterlin -
16,67 Dolar
Nüfus : 3.368.000
Kudüs şehri 326.400
Alan : 20.700 km. kare.
1972 savaşmdon sonra idaresi aidındo olan yerler ve nüfusu:
Nüfus
Alan
Golon
Judes ve Filistin
Gazze
Sina
1.150
5.879
378
61.588
n.a.
639.300
390.700
Toplam
68,588
1.030.000.
Bütçe
Milyon Israli Raundu
Y I ! 31 M a r t t a s o n bulduğuna göre
Gelir
1972 - 73
1973 - 74
1974 - 75
3.815.7
3.356.9
1.314.0
621.8
621.8
1.239.8
651.9
5.236.0
5.663.0
1.861,0
737.0
553.4
1.449,0
11.360.1
7.529.0
7,005.0
2.650.0
935,0
599.0
601.0
8.251.0
11.574.7
26.859,5
27.630.0
3,100.0
2.969.6
965.2
8,885.0
5.150.0
8.553.7
6.888.0
5.440.0
4.568.0
7.034.8
5.481.3
7.720.0
18.609.5
32,340,8
35,350.0
1972-73
1973-74
1974-75
Maliye Bakanlığı
Savunma Bakanlığı
Sağlık Bakanlığı
Dışişleri Bakanlığı
135.8
5.889.3
358.7
124.6
166.0
16.603.4
499,0
142.0
19.3.2
14.625.0
699.0
201.5
Eğitim ve Kültür Bakanlığı
Güvenlik Bakanlığı
Sosyal Refah Bakanlığı
Diğer Bakanlıklar
Kazanç
1.098.9
215.7
126.8
604.9
1.774.6
1,308.3
624.0
173.8
760.1
2,062,4
Alelade Bütçe
Gelir ve Emlâk Vergisi
Gümrük ve istihsal
Alım vergisi
Diğer
Kazanç
İstikraz
Diğer gelirler
Toplam
Gelişme Bütçesi
Yabancı istikrazlar
Dahili istikrazlar
Diğer gelirler Toplam
Toplam Gelir
Gider
'
2.016.5
378.5
378.0
972.5
2,783,0
Mahalli idarelere devreden
568.0
Yardımlar
1.346.2
Diğer giderler
910.8
803.1
2.246.0
1.841,3
946.5
2,325,0
2,116,3
13.153.2
26.859.5
27,630,0
304,2
234.5
307.0
937.5
332.7
2.087.2
782.3
4.985,4
370.0
254.4
330.0
1.036.0
373.5
2,646.0
470.7
5.481.3
297.0
302.0
468.0
1.805.0
699.9
3.129.0
1.019,1
7.720,0
18.138.6
32.340.8
35,350.0
Maddeler
1970
1971
Madeni mamuller
Yiyecek, İçecek, t ü t ü n
Tekstil ve giyim eşyası
Metal ve makine
Kimya ve petrol ürünleri
Mücevherat endüstrisi
Yünve yünlü mamuller
Taşımacılık levazımı
Elektrik ve elektrik levazımatı.
Kauçuk ve plâstik
Basım, ilân, neşir
Deri ve deri mamûlâtı
Madencilik
Kâğıt
503
2257
1515
1863
714
518
379
567
776
479
275
109
264
117
634
2762
1860
2332
902
644
486
815
961
608
336
122
327
153
Toplam
Gelişme Bütçesi
Endüstri ve meslekler
Nakliye
Haberleşme
Barmma
Umuma mahsus binaiarf
Yeniden tediye
Diğer giderler
.
Toplam
Toplam Giderler
İSRAİL
A — Üretim ;
Sınai Üretim
TURUNÇGİL ÜRETİMİ
Metrik ton
1971 - 72
1970-71
Greypfurt
Limon
Portakal Sha mouti
Lates
1972 - 73
361,300
46.400
746.500
298.100
61.200
334.300
39.900
842.200
273.500
62.900
390.800
45.400
817.000
362.600
72.800
1.513.500
1.552.800
1,688,600
Diğer çeşitller
Toplam.
DIŞ TİCARET
(000 $ U.S.)
B — Dış Ticaret :
1966
196?
1966
1969
1970
1971
1972
1973
1
a)
ithalât
İhracat
817.091
756.935
1.983.192
1.304,376
1,433,497
1.811.605
1.961.362
2,943.609
476.926
517.245
602.105
688.697
733.622
915.061
1.099.838
1.381.490
D©ngs
340.165
239.690
491.087
615.678
699.375
896.544
861.524
1.562.119
-- İhracat
İhraç edilen mallar ve değerleri ; (000 $)
Maddeler
İşlenmiş taş
Meyve
Tekstil
1971
303.379
124.474
119.154
1972
426.867
123.372
121.364
1973
617.109
127.854
142,838
Meyve ve sebze mamulleri 50.120
62.202
73,399
Reçine ve plâstik
9.858
12.163
16.905
Suni gübre
29.801
29,699
34.191
Kauçuk, sentetik
18.772
20.847
17.898
Organik kimya
12.524
15.379
25.744
Madeni mamuller
3.906
3.402
48.095
Kontrplâk
6.412
6.287
9.503
b — B a d ı c a İhracat yapılan ülkeler ve Değerleri (000 $)
Ülkeler
1971
1972
1973
Avusturalya ve Yeni Zelanda 7.158
7.839
13,868
Avusturya
7.654
8.662
15.038
Belçika - Lüksenburg
43.886
55.238
106.634
Kanada
15.885
18.704
21.223
Danimarka
4.157
5.723
7.596
Finlandiya
7Mc
7.902
8.727
Fransa
42.453
55.380
63,543
Almanya
90.585
103.655
137,646
Hong-Kong
45.268
60.888
96.940
İran
32.913
44.604
36,838
İtalya
2 2.734
28.496
35.320
Japonya
48.351
71,610
87,234
Hollanda
57,857
67.437
97.953
Romanya
19.745
10.693
14.158
9.398
8.816
11.965
Güney Afrika
İsveç
13.113
1..198
15.574
İsviçre
42.770
62.706
88,220
İngiltere
97,515
112,251
140,793
Amerika
185.548
223.475
267,298
8.261
7.907
9.092
Yugoslavya
2 — İTHALÂT :
a)
Başlıca İthal Ürünleri ve Değerlen (000 $)
Maddeler
Kıymetli taş (işlenmemiş)
Makine parçası
Elektrikli makine
Demir ve çelik
Taşıtmacılık
Kimyevi maddeler
Ham petrol
Hububat
Tekstil
Gemi, bot vs.
b)
Ülkeler
1971
240.264
197.818
96.342
144.672
96.972
117.520
84,589
83.908
74.201
189.850
1973
1972
242.198
336.589
127.959
151.162
133.445
134.627
97.308
77.077
72.980
64.516
279.724
488.017
158.828
226.055
196.008
180.800
208.816
140.915
102.368
204.019
Başlıca İthalât yapılan Ülkeler ve değerleri ;: (000 $)
1971
Avustralya ve Yeni Zallanda 4,018
12.716
Avusturya
75.265
Belçika - Lüksemburg
21.355
Kanada
9.774
Danimarka
85.972
Fransa
237.888
Almanya
1.885
Hong-Kong
2,608
İran
85.161
İtalya
57.949
Japonya
79.598
Hollanda
26'476
Romanya
7.973
Güney Afrika
28.613
İsveç
62.087
isviçre
277.157
İngiltere
426.568
Amerika
11.211
Yugoslavya
1972
7.203
13.124
122.351
27,313
8.822
95.155
228,232
2,592
2.258
166.291
47.286
82.827
25.304
11.591
37.200
70.299
365.362
733.235
18.905
1973
5.585
25.682
144.966
31.689
12.289
129.711
511.871
3.153
2,750
151.653
59.280
166.135
40.749
39.416
50.793
83.968
478.812
564.507
16,140
IV — TÜRKİYE İLE TİCARET
İsrail - Türkiye Dış Ticaret İlişkilerini Gösterir Tablo
Yıllar
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
Khalât
1,631.213
1.764.687
2.829.309
2.977.006
8.045.622
14.762.780
11.350.561
İhracat
2.707.822
6.455.211
10.927.184
12.328.217
5.448.204
3.643.397
5.129.658
Kaynak. Ticaret Bakanliğı.
V — İSRAİL'DE GENEL TATİL GÜLNERİ:
17 Eylül yeni yol
1974 26 Eylül 1-7 Ekim, 8 Ekim, 28 Şubat, 27 M a r t - 3 Nisan,
16 Nisan, 16 Mayıs, 17 Temmuz yalnız yarım gün.
KUVEYT
I — Coğrafi Yapı, Lisan we Din :
Basra Körfezinin kuzey - batı ucunda yer alan Kuveyt Devleti,
kuzey - batıda İrak'a güneyde Suudi Arabistan ile komşudur. Güney
doğu ucunda (ayrılmış ) bölünmüş bir bölge yer almaktadır. Petrol
serveti imtiyaz sahibi olan iki ülke Kuveyt ve Suudi Arabistan tara­
fından eşi tşekilde taksim edilmektedir. Kuveyt sıcak ve rutubetli
İklimi olan bir çöl ülkesidir. Sıcaklık ortalaması 24^C dir. Rutube­
tin en yüksek
olduğu aylar, Temmuz ve Ağustos aylandır. Lisan
Arapçadtr, f a k a t İngilizcenin de
geniş bir kullanım sahası vardır.
Yerleşik nüfusun yüzde doksonbeşinin (% 95) müslüman olduğu
ülkede ufak bir hristiyan cemaati yaşamaktadır.
Başşehri Kuveyt şehridir.
II ~
Politik Sistem :
Kuveyt Hükümdarı ve Devlet Başkanı Emirdir, Devletin İcra (yü­
rütme) kuvveti, 1962 Anayasasının hükmü altında her ikisi de Emir
tarafından a t a n a n , Başbakan ve Bakanlar Kurulu tarafından y ü r ü t ü ­
lür. Yaşama organı, polis ve devlet memuru dışında en aşağı 21 ya­
şında okur yazar erkeklerden oluşan ve dört yıl için seçilmiş elli
(50) üyeli Ulusal Meclisdir. Ülke Kuveyt şehri, Havalli ve
Ahmedi
diye üç idari kazaya ayrılmıştır. Kuveyt Emiri Şeyh Sabah eş Salim
sabah eş.
• fil — EKONOMİK YAPI :
Ekonomi ç o ğ u n u Kuveyt Petrol Şirketi'nin işlettiği son derece
zengin petrole dayanır. Kuveytte ve bölünmüş bölgede hissesi olan
Şirketler Amerika Independent Oil Company, Cetty Oil Company,
Arabian Oil Company ve Royal Dutch-Shell'dir.
Buna rağmen Kuveyt Petrol Şirketinin 1974 rakamları olan gün­
lük 2,3 milyon varil 1973 ün ayni dönem 2,8 milyon varil olan ra-
kamian ile karşılaştınidığmda, ülkenin yeraltı petrolünü
için üretimde bir kısıtlamaya gittiği görülmektedir.
korumak
Petrol tasfiye ve tabi gaz üretimi gittikçe artan önemli endüst­
riler olarak ortaya çıkan Kuveyt'de diğer ürünler amonyum sülfat
ve amonyaktır. (Üre) ülkenin, 1974 petrol geliri 7.000 milyon ile
8.000 milyon $ arasında tahmin edilmektedir.
Kuveyt diğer A r a p ülkelerine sermaye temini hususunda c ö m e r t
davranmaktadır. Kuveyt sermayesi, 1962 ve 1974 başları arasında
600 milyon $ lık ikrazla Arap ekonomik gelişmesine harcamıştır.
Ulusal para = Kuveyt dinan'dır.
100 Kuveyt dinarı = 147.60 Sterlin
Nüfus : 929.000 (Temmuz 1974)
Kuveyt şehri : 80.405
Vavalli : 106.542
Salmiye : 67.346
Alan : 18.818 km. kare
348,00 Dolar,
A — Kişi başına Gayri Safi Millî Hasıla ^
B
1970 yılında 146 K.D.
Gayri Safi Millî Hasıla : 1970 yılında 840 milyon K D .
C — Ödeme Dengesi ;
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
13.
Petrol Sektörü
İşletmeleri
r=
351,3
Petrol dışındaki ihracat veya reeskont
+
İthalât
Diplomatik ve tedavi Masrafı
_
Yatırım Gelirleri
_
Hükümetçe Yapılan Sermaye Transferi
=
Hükümetçe Yapııan ikazlar
Kuveyt Fonu.
,
.,....+
Özel transferler
Ticaret Bankasının aktifleri ı
+
Merkez Bankasının aktiflerinde ve altına mevduatın­
da meydana gelen değişmeler
+
Hükümetin para rezervlerinde meydana gelen değiş­
likler
+
24.6
240.6
21.0
102.5
40.9
4.5
1.9
59.3
24.5
+
Net Değişiklik,
2.9
8.3
121,3
VI — iktisadî Kafkinmd Plânları ı
Ülkeyi Yönetmek durumunda olanlar t ü m ağırlığıma petrol sek­
törüne dayanmış bulunan ekonomiyi sağlam temellere o t u r t m a k ça­
bası içinde bulunmaktadır. Diğer t a r a f t a n çağdaş tekniğin gerek­
tirdiği modern sevk ve idareciliğin ekonominin bünyesine sindirmedikçe dengeli bir kalkınmanın sağlanamıyacağı bünyesel zaafın gi­
derilemeyeceği uzmanlarca ifade edilmektedir.
Kuveyt ekonomisi patlama doyum noktasına ulaşmış bir görü
nüm arzetmektedir. Büyük yatırımlar sayesinde hızlı bir kalkınma
sağlanmıştır. Henüz başlangıç safhasında olan sanayi sektörünün
onalaklar ölçüsünde geliştirmek için büyük çaba
harcamaktadır.
Petrol ve petrokimya endüstrisi ana sektördür. Kuveyt aynı zaman­
da Orta Doğunun en büyük kimyasal gübre üreticisi durumundadır.
Ayrıca alkolsüz içkiler, gıda maddeler,! mefruşat, metoiurji sanayi
dallarında küçük ve orta sanayi işletmeleri bulunmaktadır. Sonyillordaki ekonomik patlama bu ülkeye işgücünü arttırmıştır. Öyleki ya­
bancı nüfus yerli nüfusu aşarak endişe verici bir düzeye ulaşmıştır.
Bu nedenle işçi akımını sınırlamak için ciddi tedbirler alınmıştır. Hü­
kümetin bu problemle getireceği çözüm, ülkenin ekonomik gelişme­
sinin izleyeceği yolu belirleyecektir.
Arap ülkelerinin gelişmesi için
Kuveyt'in kurduğu bir milyar
dinarlık f o n , ((KFAED) çalışma sahasına A r a p olmayan diğer gelişme
yolundaki ülkeleri de almasından sonra önemini bir kat daha arttır­
mıştır. 1973-74 uygulama döneminde bu fonun 41,6 milyon dinarlık
10 projeyi finanse etmesi kararlaştırılmıştır. Bu 10 projeden yedisi
onaylanmış ve 27.6 milyon dinarlık ödenek ayrılmıştır. Fonun te­
sisinden bu yana f o n gelişme yolundaki çeşitli ülkelerde gerçek­
leştirilmek üzere 54 proje için toplam 161 milyon dinar kredi bağ­
lantısı yapmıştır.
Kuveyt hükümeti yakın gelecekte şu projelerin gerçekleştirilme­
sini öngörmüştür: «PTT hizmetlerinin modernizasyon, liman ve ha­
valimanı modernizasyonu ve genişletilmesi, konut yapımı, ticarî ya­
pılar ve hastahane inşaatı.»
Henüz etüd safhasında bulunan projelerarasnda başkentin çev­
resinde yeşil kuşak tesisi, çölün tarım sahasına dönüştürülmesi, gü­
neş enerjisinden yararlanma, bir nükleer santral kurulması; bulun­
maktadır
V — D!Ş TİCARET :
1974 yılmda Kuveyt'in ithalâtı 455 milyon dinara ulaşmıştır. Top­
lam ithalâtın yüzde 9'u havayolu ile yapılmaktadır. İthal malları ara­
sında ö n e m sırasına göre ulaştırma araç ve teçhizatı (156 milyon
dinar) gıda maddeleri (65 milyon dinar) giyim eşyası ve tekstil m a d meleri (52 milyar dinar) demir ve çelik (32.5 milyon dinar) kimyasal
maddeler (19 milyon dinar) yer almaktadır.
Merkez bankası kaynaklarına göre Kuveyt'in dış gelirleri 1974-75
döneminde bi rönceki döneme göre üç kat artarak 8 milyar dinar'a
ulaşmıştır. Ülkenin sınırlı kaynakları biriken fonların dış ülkelerde
plase edilmesini zorunlu kılmaktadır.
A — İhracat ve İthalât Yönetmeliği :
Dış ticaret yönünden Kuveyt tam bir açık pazar görünmünde
olup ithalât ve ihracatta herhangi bir miktar ve kıymet sınırlaması
sözkonusu olmamaiktadır.
Petrol İhröcûti
( 1973 )
Rafine ürünü Likit
petrol gazı
Milyon U.S. Varil
15.8
81.4
6.5
43,7
Ham Petrol
Milyon U.S. Varil
Batı Avrupa
535.8
Asya ve Oknayusya
376.2
Kuzey ve Güney America 48/7
Arap ve diğer ülkeler
7.9
Toplam
966.6
147.4
B ™ Toplam ithalât ve îhracat (Milyon K.D.)
ithalât $
İhracat $
1968
1969
1970
1971
1972
735.671
218,3
70.09
20,8
777.796
230.8
77.84
23.1
752.521
223.3
88.96
26,4
782,851
342,2
115.92
34.4
883.614
262.2
167.15
49.6
a)
Başlıca İhracat Ürünleri ve Değerleri :
:(000 K.D. petrol dışında)
1970
1.247
Meşrubat ve t ü t ü n
5.481
Yiyecek ve canlı hayvan
1.280
Hammadde
349
Madenî yakacak
48
Mayvansal ve Bitkisel yağ
5.177
Kimyasal yakıt
2.658
Eşya, mal
7.778
Makina ve taşıma aksamı
1.772
Çeşitli imalât
593
Diğerleri
26.383
Toplam
Toplam $
b)
88.910.7
1971
1972
6.561
913
748
339
36
6.484
4.144
12.537
1.968
602
34.382
6.902
1.424
914
232
46
12.333
8.949
14.288
3.850
657
49.595
115.867
167.135
1973
9,094
2.457
1.944
—
50
19.738
13.306
17.097
6.021
66
—
—
İhracat yapılan ülkeler ve değerleri (000 K.D.)
Petrol Dışında
Ülkeler
1970
1971
Bahreyn
Mısır
Hindistan
iran
Irak
Ürdün
Lübnon
Pakistan
Katar
Suudi Arabistan
Arap Emirlikleri
İngiltere
Amerika
623
417
1,750
3.399
2.902
530
1.498
502
900
3.896
2.798
1.214
862
1.069
800
654
2.501
3.814
1.277
2.360
1.131 923
6.803
2.491
2.523
1.159
Toplam $
71.683
92,691
1972
1973
1.335
530
3,222
3.745
2,730
490
2.557
2.158
1.597
12.252
3,833
3.716
725
1.830
294
3.688
5.870
2.765
775
1.911
1.964
2,769
18.580
7.306
1.673
1.633
131.059
—
Kuweyt Petrol Şirketi Üretim (Long Ton)
1969
1970
1971
1972
1873
127.502.203
125.494.480
144.468.129
148.711.076
142.090.000
Horn Petrol (Ton)
Ülkeler
1971
1972
1973
ingiltere
Japonya
Hollanda
İtalya
Fransa
İrlanda
Singapur
Almanya
Taiwan
Belçika
Diğer Memleketler
25.842.332
17.783.585
12.015.376
11.954.502
11.117.512
10,445.691
6.183.626
4,427,435
3.166.073
2.555.098
16.671.833
2.407.928
22.465.540
14.872.166
13.526.299
16.599.045
6.668.442
7.884.940
4.360.783
2,813.214
496.908
15.563.501
18.904.421
20.182.806
16.182.877
10.290.436
17.793.022
5.626.124
6.531.488
2.950.036
1.865.236
261.786
19.427.000
Toplam
128.058,054
134.701.880
—
C ~
Q)
Ithaiâ î:
Başlıca ithal edilen tjrünler ve değerleri :
Yiyecek ve canlı hayvan
Meşrubat ve tütün
Hammadde
Madeni yakacak
Hayvansal ve bitsile yağ
Kimyasal madde
Eşya, madde
1970
1971
1972
1973
37.804
5.724
3.400
1.588
609
10.354
47.514
40.924
6.094
4.015
2.154
1.117
10.684
51.340
46.133
6.512
3.956
2.592
1.040
12.736
56.316
53.066
7.650
5.478
2.875
1.061
13.507
15,514
Makine ve taşıma aksamı
Çeşitli imalât
Diğerleri
Toplam $b)
.77.501
37.908
497
85.552
48.822
514
763.693
782.871
890.279
106.928
51.153
3363
İthal Edilen Ülkeler ve Değerleri :
Ülkeler
1S70
Avustralya
Belçika ve Lüksemburg
Cin Halk Cum.
Fransa
Federal Almanya
Hindistan
İran
İtalya
Japonya
Lübnan
Hollanda
İsviçre
İngiltere
Amerika
Toplam $
VI ^
80.Ö70
35.823
381
1971
1972
5.267
2.586
7.269
10.696
18.690
8.337
3.795
10.733
33.946
9.743
5.523
3.451
26.411
29.595
6.475
3.610
7,629
14.002
17.598
7.384
4.047
9.782
32.789
10.654
5.649
3.429
28.841
33.622
7.466
3,238
8.456
11.016
21.762
7.795
3.754
11.258
41.977
13.545
6.668
3.537
26.613
34.328
593.564
618.432
678,087
1973
8.619
5.005
10.793
8.256
24.311
7.792
4.513
13.161
55.542
13.337
7.435
4.159
31.743
43.994
Ulaşım :
1968 yılında başlanılan Shwaikh limanının tevsii tamamlanmış­
tır. Limanının yıllık kapasitesi 2 milyon tondur, Thuaiba limanının
yıllık kapasitesinin 1,5 milyon tona çıkarılması plânlanmıştır. Kuveyt
limanının mevcut pistinin genişletilmesi ve uzatılması ile ikinsi pis­
tin yapımı 1970 de tamamlanmıştır. Diğer taraftan halihazırda Hava
limanının Jumbo jetlerin inip kalkmasına imkân verecek şekilde ye­
niden düzenlenmesine dönük çalışmalar yapılmaktadır. Kuveyt ha­
vayollarının elinde uzun seferler yapan 3 tane 707 Boing tipi uçak
vardır.
^
,
A ™ Taşıma, Nakliye İzni :
1 — Kuveyt'e girişte nakliyat, taşıma müsaadesi istenmez.
— Transit taşıma müsaödesi lâzım değildir.
— Kuveyt TIR sözleşmesine dahil değildir.
~
Sözleşmeye katılması için
mıştır.
Diplomatik
Ticarî ve özel seyrüseferler
üctersizdir.
temıoslara başlan­
2 — Malî ödemeler :
Kuveyt Devletî içindeki Karayolu
vergisine tabi değildir.
nakniyatı
belirli taşıma
3 — Polis ve Gümrük Formaliteleri :
A — Şoför, Sürücüler:
Aşağıda dokümanlar Arap olmayan yabancı sürücüler
için
lüzumludur.
— Beynelmilel sürücü ehliyeti,
Geçerli pasaport,
~
Vize için 2 resim, Transit vizeler hudutta alınabilir.
Vize almak için herşeyden önce Kuveyt'teki mal gönderilen adı
geçen nakliyeci tarafından icra edileceğini belirten bir mektup, te­
lex veya telgraf almak lâzımdır ve ikinci olarak yapılan nakliyat için
normal ve malî mesuliyeti üzerine almış olduğunu gösteren garanti
mektubu gerekmektedir.
B — Araçlar :
Araçlar için geniş kapsamlı sigorta sertifikası lâzımdır. Bu si­
gorta bu memleketin sınırlarındaki sigorta
bürolarından temin ve
tanzim edilebilir. Muvakkat girişimlerde vasıta için Gümrük geçiş
karnesi yahut triptik lâzımdır.
C ™ Eşyalar : '
•
Gümrük komisyoncusuna veya
Nakliyat acentasına müracaat
mecburidir. Eşyaların gümrük ibraları sınırdaki Gümrük bürolarınca
yapılır. Bu Büroları gösterir liste Kuveyt Ticaret Odasından temin
edilebilir. Bu bürolar saat 07.00 - 13.00 arası açıktır.
Lüzumlu Dokümanlar :
Manifesto yahut nakliye senedi,
Orijinal Fatura,
Gideceği yeri gösterir belge. Eşyaların İsrail'e gitmediğini be­
lirten belge.
D
G ü m r ü k t e n muaf î^^aiât:
Limitsiz zati eşya »Yakıt deposu
muhteviyatı» yedek
müsaade edilir. Alkollü içkilere müsaade edilmez.
parçaya
Yarayolu ve Sirkülasyon Kaideleri:
1 — M ü s a a d eedlimiş azamî ölçü, ağırlıklar, ebatlar herhangi
bi limit henüz yok, fakat aşağıdaki azamî ağırlık ve ebatlar tavsiye
edilir.
Yükseklik:
En
:
4 m.
2 m. dingilli kamyonlar 10 m.
Birbirine bağlı araçlar
3 dingilli kamyonlar
Uzun araçlar
Tek dingil ağırlığı
Çift dingil ağırlığı
14
11
18
10
20
m.
m.
m.
ton
ton
Müsaade edilmiş toplam Ağırlık :
2 dingilli kamyonlar
3 digilli
«
Bağlı araçlar
Uzun araçlar
19
26
35
40
ton
ton
ton
ton
2 — Araç sinyalizasyon âletleri kuralları kullanılır; Özel bir ku­
ral yoktur.
Karayolu Trafik Kaideleri :
Trafik sağdan işler. Özel Trafik kuralları yoktur.
Standart Trafik Kaideleri Arapça olarak Trafik Dairelerince bascümaktadır. Ana Karayolu şebekesi aşağıda gösterilmiştir:
Irak Tarafıriö- Doğru :
Kuveyt şehri — Safwan (İrak hududu) A / J a h r a h üzeri : 125 Km.
Safwan — Bagdad, Basra ve A m a r a üzeri : 608 Km.
Bagdad ~ Zakho (Türkiye ve İrak smiri) : 522 Km.
Iron Tarofioa Doğru :
Kuveyt şehri - Abadan. Safwan ve Basra üzeri : 276 Km.
Suudi Arabistan ve Körfez Emirlikleri tarafında doğru :
Kuvey Şöhri - MineAl A h m e d i : 39 Km. sahil yolu üzeri,
Kuveyt Şehri « Mine Ahmedi: 42 Km. iç kısım üzeri.
Mina Al Ahmedi - Damınam.Abu Hadriyah : 165 Kg m.
Kuveyt - D a m m a m : 545 Km.
,
Suudi A r a b i s t a n ve Ürdün Tarafına Doğru :
Kuveyt şehri - Khafji (Suudi Arabistan sınırı) 100 Km.
Hafar A! Batın (Boru hattı boyu) Rafha - Turayf ? Al Hadidoh
(Ürdün sınırı) : 1227 Km.
Ara Mesafeler ı
Kuveyt
Kuveyt
Kuveyt
Kuveyt
1553 Km.
şehri
şehri
şehri
şehri
ve
ve
ve
ve
Adana Damscuc (Şam) üzeri: 2283 Km.
Adana Musul üzeri: 2029 Km.
Beyrut, Bağdat ve hafrak üzeri: 1789 Km.
Beyrut, Bağdat ve Damancus (Şam) üzeri:
Kuveyt şehri ve Tahran, A b a d a n üzeri : 1225 Km.
VII ~
Kuveyt ile Türkiye'nin Ticareti :
Kuveyt'e olan genel ihracatımızın yarısından fazlasını (% 52.14)
taze et ve canlı hayvan teşkil etmektedir ki bu özellikle taze koyun
etine dayalı bulunmaktadır.
K u v e y f e olan toplam ihracatından % 12.27 oranında bir yapı
olan sanayi ürünleri ihracatımız t a t m i n k â r olmama-kla beraber bü­
yük rakebet bulunan piyasaya sızmış
olmamız bakımından, ilerisi
için ümit vermektedir. Kereste, gıda maddeleri' taze sebze ve mey­
ve ihracat olunan mallardandır.
İhracatımızda görülen artış yanında ithalâtımızda meydana ge­
len büyük sıçrama dış ticaret dengesinde bugüne kadar lehimize
işleyen d u r u m u birden bire bozmuştur.
Kuveyt ile Türkiye arasında Ticaret Anlaşması yoktur.
Kuveyt T ü r k i f e Dış Ticaret İlişkilerini Gösterir Tobfo $
Yıllar
İthalât
1970
181
1971
8.977.096
1972
3.421
1973
5.075.762
1975
34.567.306
1975
22.351.018
1976
17.698.416
Kaynak : Ticaret Bakanlığı.
İhracat
1.360.998
3.804.734
3.616.873
5.204.664
7.474.700
8.363.143
13.139,818
VIİI — Kuweyt'te geııel tatil günleri :
. •
18 Ağustos 1974 (Miraç)
18 Ekim (Dini bayram)
24 - Aralık (Yılbaşı ve dini bayram) (1974)
14 Ocak 1975 Müslümanların yeni yılı
25 Şubat Kuveyt Ulusal günü
26Mart P r o p h e f in d o ğ u m günü
28 - 31 M a r t Paskalya.
LÜBMAN
-
Coğrafi Yapı, Lisan' ¥e Din :
Akdenizin doğu uçunda yer alan Lübnan'ın komşuları kuzey ve
doğusunda Suriye, güneyinde ise İsraildir. İklim çok çeşitlidir, kıyı
boyunca alçak yerlerde (deniz yüzeyinde) yazın sıcak ve nemli kışın
mutedildir. Fakat yükseklerde ağır kış şartlan ve kar düşüşü görül­
mektedir. Yağmur bol ve bereketlidir. Yani kıyı bölgeleri tamamen
Akdeniz ikliminin özellikleni taşımaktadır. Her yerde Arapça konumasına rağmen İngilizce ve Fransızca da geniş bir şekilde kullanıl­
maktadır.
Din : Lübnan, nüfusu hemen hemen eşit bir şekilde Müslüman
ve Hıristian olmak üzede ikiye ayrılır. Hıristiyanlar ve Roman Kato­
likleri ve Ortodokslar olmak üzere ikiye ayrılır. Roman Katolikleri:
Ermeniler, Keldaniler, Latinler, Maronitler, Asurlular ve Melkitler li­
ma k üzere altıya ayrılmaktadır, Ordodokslar ise Ermeni Ortodoks,
Rus Ortodoks Suriye (Ausr) Ortodoks Cemaatlerine bölünmüştür.
Müslümanlar, Sünni ve Şiirdir. Ülkede ayrıca Düzziler, Museviler ve
bir miktar da Protestan yaşamaktadır.
Başşehri
Beyruttur.
I — Politik Sistem ı
Tek Meclisli bir Cumhuriyettir. Yaşama gücü, genel (ergin) oyla
seçilen 99 üyeli Milletvekilleri Odası tarafından yürütülür. Milletve­
killeri Odasında oran, 6 Hıristiyana karşı 5 Müslümandır. Cumhurbaş­
kanı 6 yıllık bir devre için seçilmektedir. Başbakan ve Bakanlar Ku­
rulu Cumhurbaşkanı tarafından atanırlar, Lübnanda çok partisi sis­
te myürürlüktedir. Ülkede 17 politik parti mevcuttur. Tek Meclisteki
sandalyalarm 53 ü Hristanlara 45 i de Müslümanlara aittir. Meclisin
normal devresi dört yıldır.
Cumhurbaşkanı Süleyman Franjiye'dir. (Şubat 1975)
Lübnanda anane olarak hususî teşebbüs ekonomisi himaye edi­
lir. Halkın çoğunun endüstri hizmetinde istihdam edilmesi yanında
bir ksını da tanmla uğraşır. Başlıca tarım ürünleri lıububat, zeytin
ve narenciyedir. Lübnan bir serbest
pazardır ve ticaretin 2 / 3 ü
transit t r a f i ğ i İle alâkalıdır.
Beyrut, Ortadoğunun en önde gelen
ticarî ve malî merkezi durumundadır. Ekonomi bir ile/leme safha­
sında o l m a k l a beraber 1974 te enflâsyon bir problem a rzet m ekte­
dir. Bu dönemde tüketici fiyat endeksleri % 11,1 artmıştır. 1973 den
beri yabancı bankalar Lübnan Bankasının hisselerini ele geçirmek­
tedirler. Ülkenin öne gelen sanayi kolları petrol tasfiye, yiyecek ve
çimento sanayiidir. Turizm gelir getiren kıymetli bir kaynak olmakla
beraber 1973 teki dahili durum nedeniyle önemini yitirmiştir. Bugün
Lübnan ekonomisinde iç savaş yüzünden bir kriz h ü k ü m sürmekte
dir.
Ulusal para Lübnan lirasıdır.
100 Lübnan lirası = 18,87 Sterlin = 44,44 Dolar
Nüfusu : 3.100.000,
Beyrut: 800.00.
Alan = 10,400 Km. kare.
Ekonomik Yapı
til
Üretim
ENDÜSTRİ
Tütün
1970
1971
1972
1973
2.281
3.122
3.250
3,893
46.545
48.793
57.748
66.285
(000) ton
1.339
1.449
1.626
1.689
M iyon Kwh
1.230
1.375
1.548
1,791
Ton
İşleme
Şeker
Ton
Kereste
M3
Suni
Ton
gübre
Çimento
Elektrik
üretimi
Petrol (000 Ton)
1987
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1.730
1.803
1.849
1.849
2.001
2.039
2.329
Parafin
186
190
747
474
397
466
n.a.
Petro!
303
347
207
212
218
155
n.a.
Gazyağı
268
281
318
338
343
329
369.8
Fuel Dil
891
874
884
958
947
1.082
895.1
21
24
23
22
24
26
48.8
İthol edilen h a m
Bütan
petrol
71
IV ™ iktisodi Kalkıriinö Plânlorı :
Lübnan İran ve Suriye gibi uzun vadeli plân ve programlar yap­
mamıştır. Ekonomik durumunun gelişmesi için bilhassa Amerikadan
uzun vadeli krediler almış. Bunlara ilâveten memlekette kalkınma
projeksiyonlarında önemli yatırımlara yer verilmiştir. Bunlardan en
önemlisi Lotini şehri üzerinde yapılan barajdır. Böylece 5 yıllık Kal­
kınma Plânı devresi içinde 100 milyon dolara baliğ olacak bir yatı*rımla birkaç yıl içinde memleketin yirmi beş yıl ileri gitmesi sağlan­
mıştır.
V — ULAŞİM :
A — Belli Başlı Merkez ve Bölgeleri ;
Havayolları trafiğinde Beyryî önemli merkezierderı biridir, Lübnanm diğer merkezleri Bethlehem ve Kudüstür.
B ~
Ulaşım İmıkönlan :
Tren yolu: 280 millik standard demir yolu ve 51 millik de lokal
dar demir yolu mevcuttur. Yarayoîu: 7100 km. lik bir karayoluna sa­
hiptir. Bunun 1990 km. si ana yoldur. Ortadoğu standardlarına göre
hemen hemen çoğu iyi vasıftadır. Havayolu : Milletlerarası büyük
bir hava alanına sahiptir. Deniz Yoîlari: Beyrut başlıca limanlardan
biridir.
Bütün ithalât ve ihracat genellikle bu limandan yapıiür.
VI — Dış Ticaret :
A — İhracat ve k h a l â t Yünetmeîiği :
Yürürlükte olan rejim ithalâtta ve ihracatta ön lisans müsaade­
sine tabi maddeler listesinden ibarettir. Ayrıca kambiyo kontrolüne
ait bir mevzuat bulunmaması dolayısiyle her türlü dış ticaret muameselesi kolayca işlemektedir.
DİŞ TİCARET
Toplam İhracat ithalât ve Transit Ticareti
(000 Lübnan Lirası)
1968
1969 '
1970
1971
1972
1973
İthalât
1.865.087
2.006.431
2.252.177
2.541.00
2.901.836
3.786.756
İhracat
510.267
554.301
050.619
815.619
1.168.195
1.699,458
1.532.938
1.348.894
1.272.105
2.429.687
1.350.430
1,345,294
Transit
Ticaret
a)
Başîıca ihracat ürünleri ve değerleri (000 L L . )
İhracat
Sebze
Kıymetli metal taş ve para
Hayvan ve hayvan ürünleri
Makina ve elektrik parça
Kıymeti olmayan metal ve mamul
Tekstil
Meşrubat ve Tütün
Nakil vasıtası
Toplam
b)
1971
1972
121.598
51.413
55.050
98.702
80.230
79.527
49.445
57.995
145.839
125.062
57.874
141.681
99.994
131.027
99.280
166.345
1.336.297
2,175,855
İhracat yapılanülkeler ve Değerleri (000 L.L.
Ülkeler
1970
1971
1972
Fransa
Almanya
Yunanistan
Irak
İtalya
Ürdün
Kuveyt
Suudi Arabistan
İspanya
Suriye
Rusya
İngiltere
12.673
9.413
2.593
36.974
13.000
37.022
79.528
125.157
1.077
43.432
11.159
14.533
23.896
13.496
2.083
68.641
14.885
37.843
88.690
125.387
52.750
12.039
1.793
69.440
16.875
23.513
116.120
190.248
1.207
75.654
9,404
26.508
3.023
83,366
8.192
44.962
Toplam $
924.192
1,126,413
d)
Başlıca ithalât ürünleri ve değerleri : (L.L, 000)
İthalât Maddeleri
Kıymetli metal taş, para
Sebze
Makina ve Elet, Aksamı
1971
1972
304.484
237.959
282.274
238.113
243.223
384,865
Tekstil
Kıymetli metal, ürün.
Nakil vasıtası
Hayvan ve Hayvan ürünleri
Kimya Endüstrisi
Maden filizi
Meşrubat ve t ü t ü n
284.802
202.642
170.396
122.916
182.041
139.487
142.273
342,035
244.329
236,711
124.287
227.856
169.650
155,491
Toplam $
910.524
1.041.286
Başlıca ihracat ürünlderi ve değerleri (000 L.L.)
İhracat
Sebze
Kıymetli meta! taş ve para
Hayvan ve hayvan ürünleri
Makine ve elektrik teçhizatı
Kıymetli olmayan metal ve mamuller
Tekstil
Meşrubat ve t ü t ü n
Nakil vasıtası
b)
1972
1973
136.720
114.612
56.785
123.707
95.992
122.307
81.400
126.631
145.354
333.989
51.874
168.238
114.037
172.662
87.559
150.162
İhracat yapılan ülkeler ve Değerleri (000 L.L.)
Ülkeler
Fransa
Federal Almanya
Yunanistan
Irak
İtalya
Ürdün
Kuveyt
Suudi Arabistan
İspanya
Suriye
Sovyet Rusya
İngiltere
A.B.D.
1971
1972
13.896
19.496
2.083
68.641
14.855
37.843
88.690
125.387
1.207
75.654
9.404
26.508
23.164
52.750
12.037
1.737
69.440
16.875
23.510
110.621
190.284
2.023
83.966
8.192
44.962
71.636
1972
161.912
19.315
6.388
50.075
22.695
51.020
105.497
260.910
5.294
77.403
13.833
148.288
72.069
d)
Başhco ithalât ürünleri ve değerleri (000 L L )
ithalât madedler
Kıymetli matal taş para
Sebze
Makina ve elektrik aksamı
Tekstil
Kıymetli olmayanmetal ve mamulleri
Nakil vasıtası
Hayvan ve hayvan (jrünleri
Kimya endüstrisi ürünleri
Maden filizi
Meşrubat ve tütün
e)
1973
252,406
240.437
402.660
354.314
250.286
248.657
124.135
239.331
169.658
157.673
640.237
292.868
479.325
413.261
346.365
322.734
131.140
259.480
187.469
150.428
İthal Edilen Ülkeler ve Değerleri (000 L,L.)
İthalât/Ülke
Belçika
Çekoslovakya
Fransa
Federal A l m a n y a
Ira k
İtalya
Japonya
Ürdün
Hollanda
Suudi Arabistan
İsviçre
Suriye
İngiltere
A.B.D.
e)
1972
1971
1972
1973
70.149
56,463
300.434
216.107
121.819
246.474
120.785
16.605
56,598 ,
52.537
189.587
69.125
239.685
322.355
91,941
70.057
361.714
380,839
119.919
293.724
126.233
21.071
69.055
69.506
141.886
51.544
261.409
377.542
1970
1971
1972
44.216
37.971
211.039
54.773
41.384
266.549
54.773
41.384
266.549
264.295
98.107
187.269
103.730
13.859
56.897
32.983
228.307
35.312
198.054
250.408
ithal Edilen Ülkeler ve Değerleri :
İthalât/Memleket
Belçika
Çekoslovakya
Fransa
63.347
56.096
282.352
Almanya
Irak
İtalya
Japonya
Ürdün
Hollanda
Suudi Arabistan
İsviçre
Suriye
İngiltere
197.630
91.923
149.663
87.618
19.560
42.495
22.437
273.223
66.907
258.168
VII — Lübnasn ile Türkîve''nin
264.295
99.018
187.269
103.370
13.895
56.897
32.983
228.307
35.312
198.054
Ticareti :
287.527
122.308
236.046
120.246
16.835
53.749
51.762
176.415
80.287
232.279
.
Lübnan ile memleketimiz arasında herhangi bir ticaret ve öde­
me andlaşması bulunmaması nedeni ile her türlü mal ve hizmet mü­
badeleleri serbest dövizle yapılmaktadır.
Sınırlı bir sanayi potansiyeline sahip olması ve memlekeıimizle
bölgesel benzeri gereği aynı tarımsal ürünlerin yetiştirilmesi s o n u ­
cu Türkiye - Lübnan ticaret dengesi her yıl büyük farkla lehimize
sonuçlanmaktadır.
Lübnan - Türkiye Dış Ticaret İlişkilerini Gösterir Tablo $
Yıiiar
İthalât
İhracat
1970
1971
1972
1973
1974
1975
4.708.769
4.976.671
25,649.223
70,398.339
30.548.723
27.745.597
28.965.712
44.735.009
39.146.915
103.798.891
109.729,264
66.460.096
1976
6.447.495
55.440.344
Kaynak : Ticaret Bakanlığı.
VIII — Tatil Günleri :
16 - 1 7 Ekim Dinî Bayram
1 Kasım Saint günü
22 Kasım Hüriyet günü
25 Aralık Krismis
31 Aralk Yılbaşı
15 Ağustos (Yortu Bayramı).
MISIR
I .— Coğrafi Yopı, Lisan ve Dîn :
Mısır Arap Cumhuriyeti, Afrika'nın kuzey doğu köşesinde ve
Süveyş kanalının uzantısında bulunmaktadır. Asyada da toprakları
olan Mısır,
kuzeyde Akdeniz, kuzey
doğuda İsrail, doğuda Kızıl
Deniz, güneyde Sudan ve batıda Libya arasında yer alır. Nil nehri
ülkeyi güneyden kuzeye Akdenize kadar kateder.
İklim kuraktır. Süb-Tropikal veya çöl iklimi olarak nitelendiri­
lir. İskenderiyede Maximum yağış sadece 20,5 c m dolayındadır. Bu
yüzden ülkenin yüzde doksanr (% 90) çöldür. A n c a k ülkeyi boydan
boya kateden Nil nehri Akdeniz tesirine imkân sağlayarak çölün et­
kilerini yumuşatır.
Resmî dil A r a p ç a olmakla beraber, İngilizce ve Fransızca tah­
silli Mısırlılar tarafından konuşulmaktadır.
Nüfusun yüzde doksanı (%90) İslâm olup kalan bir milyon ka­
darı
hristiyan kıptidir. Mısır Arap Cumhuriyeti'nin
başşehri Kahi­
redir.
II — Politik Sistem :
1952 Temmuzunda kendilerne «Hür Subaylar» adı
veren bir
grup genç subay Kahireyi ele geçirerek Kral Faruk'u
çekilmeye
mecbur ettiler. General Muhammed Necip başkanlığında askerî bir
cunta kuruldu. Bunu takip eden
Haziran ayında Cumhuriyet ilân
edildi. Necip Cumburbaşkanlığı ve Başbakanlık yetkilerini üzerine
aldı, hür subayların lideri Cemal Abdulnasır ise Başbakan yardımcısı
oldu. Kasımı954 de Necip yetkilerinden feragat ederek devlet baş­
kanlığı Nasıra g e ç t i .
Şubat 1958 de Suriye ile birleşerek Birleşik Arap Cumhuriyeti
kuruldu. Suriye Eylül 1961 de ittifaktan çekilmesine rağmen Mısır,
1971 yılma kadar «Birleşik Arap Cumhuriyeti»ni devleti adı olarak
kullanmıştır.
Yönetim şei<li, islâm ruhu ve ülkenin tarihi mirasına sadık kalı­
narak temeli atılmış
demokratlık ve sosyalist sisteme sahip bir
Arap Cumhuriyetidir,
En büyük selâhiyet altı yıl için seçilen, Başbakan, Başbakan
yardımcıları ve Bakanlardan oluşan Danışma Meclisini tayin eden
Başkandır. Beş yıl İçin seçilen 360 üyeli Millet Meclisinin yarısı iş­
çiler ve köylülerden meydana gelir.
Başkan M u h a m m e d
Enver
Sedat'tır.
Ill — Ekonomik Yöpı ı
Nüfusun büyük bir kısmı tarımla meşguldür. Mahsulün en mü­
him kısmını pamuk soğan, buğday, darı, akdarı, pirinç ve şeker ka­
mışı teşkil eder. Ülke Nil nehrinin suyuna mümbit topraklarına ve
1970 yılında yapılan Asuan barajının arttırdığı verim artışına fazlasiyie güvenmektedir.
Ham petrol istihsali Ortadoğu standordlarma göre azdır. (9,5
milyon t o n = 1975) Mısır ekonomisi, Nasır ve 1973-74 yıllarında Se­
dat'ın önderliğinde sosyalist ülkelerle idare ediliyordu. Fakat 1973
ekim savaşından sonra sosyalizm tamamen terkedilmiştir.
Mısır, Süveyş Kanalı ve bölgesinin yeniden imâr edilmesi ve ge­
lişmesi için bir kalkınma plânı başlatmış bulunmakta, bunun için de
Batılı kaynaklardan ve diğer
Arap ülkelerinden yabancı sermaye
transferi için ümit verici bir politika izlemektedir. Ocak 1975 te ül­
keye giren yabancı sermaye sanıldığı kadar ezici olmamış bilâkis
Süveyş bölgesinin yeniden gelişmesi için iyi bir başlangıç olmuş­
tur.
Ulusal para: Mısır Lirası,
100 Mısır Lirası -
108,57 Sterlin -
256 Dolar.
A—) Kişi başına Milli Gelir. 2.867/34 Mısır Lirası,
B _ ) Gayri safi Millî Halıla: 5.306.600.000 Mısır Lirası.
Nüfusu : 36.000.000.
Kahire. 7.067.000 (Ocak 1974),
Alan : 1.001449 Km2.
TARIM
BAŞLICA ÜRÜNLER
(000 metrik ton)
Buğday
IVİısır (darı)
Akdarı
Arpa
Pirinç
Yonca
Fasulya
Mercimek
Soğan
Şeker kamışı
1968/69
1969/70
1970/71
1.2.77
2.368
814
117
2.561
44.300
299
24
568
6.867
1.519
2.397
874
84
2.605
25.117
784
33
451
6.994
1.732
2.344
854
77
2,534
46.327
854
50
583
7,486
.
1971/72
1.618
2.421
831
109
2,507
832
54
490
7.701
ÖDEMELER DENDESÎ
(Milyon, Mısır Lirası)
Ticarî Muameleler:
ihracat
İthalât
Ticaret dengesi
1968
1969
1970
1971
1972
288,7
369,3
80,6
319,7
418,4
98,7.
355,4
517,8
162,4
369,7
540,8
171,1
343,7
559,8
205,5
67,2
100,8
33,6
76,4
114,7
38,6
79,2
119,2
40,0
134,1
131,1
3,0
132,3
128,8
9,8
220,7
134,0
36,3
11,0
211,1
121,5
19,8
8,7
202,5
128,2
66,2
9,4
19,4
61,3
1,3
Diğer carî muameleler :
Gelirler
63,4
Giderler
89,3
Denge
25,9
Cari muameleler
106,5
dengesi
110,5
Trasnfer ödemeleri
Sermaye hareketleri
1,3
ö z e l çekiş hakları
—
Toplam fazlalık
5,5
veya açık
{Genel Denge)
—
13,3
IV — ÜRETİM : (000 Ton)
Ham petrol (000 m3)
Benzin
»
Gazyağı
»
Mazot
Asfalt
»
Fosfat
»
Manganez
»
Tuz
»
Demir cevheri »
Şeker
Pamuk yağı
»
Süper fosfat
»
Sodyum Hidroksit »
Çimento
»
Yünlü Dokuma »
Pamuk ipliği ( Milyon M)
Pamuklu dokuma
kumaş
»
Elektrik Mil. K K w / H .
1971
1972
17010
695
740
2.572
73
574
4
398
n.a
296
118
487
18
3.921
3
779
12.233
960
970
3.217
113
572
3
341
n.a
293
145
518
16
3.807
9
179
110
7.595
744
7.720
İV — iktisadî Kaikinma Plânları ı
Muhtelif tarihlerde çıkarılan toprak ve reform kanunları ile arazî
mülkiye tehdide tabi tutulmuş, fabrika ve tesisler devletleştirilmiş
5 er yıllık kalkınma programlan ile sektörde yeni yeni yatırımlara g i ­
dilerek, tarım ve bilhassa sanayi ürünlerinin arttırılması sağlanmak
istenmiştir.
İstihsal için gayretlerin birleştirilmesinde sosyalizm ile
de gerek hususî ve gerek amme sektörünün yatırım yılında birlikte is­
tihsali arttırmak ve böylece halkın refahını temin etmektedir.
Süveyş kanalının yeniden açılması ve ikinci Sina anlaşması Mısır
ekonomisinin yeni bir tercih atılım getirmiştir. Birçok vadesi gelmiş
kısa süreli krediler, iyi olanaklarla sağlanmış uzun vadeli kredilerle
karşılanmıştır. Kahirede ilk kez yabancı bir banka bir devlet kuruluşu
ile birlikte geçen Eylül ayında çalışmaya başlamıştır. Halen 30'dan
fazla yabancı, dış bankalar Kahirede temsil edilmektedir.
Sanayi sefktöründe yaklaşık yüzde 17 oranında piyasa flyatiorıyla
bir yükselme gelişme beklenmektedir. Demir - çelik entegre tesisleri
üretimlerini arttırmışlardır. Bu oranda bu arada Nag Hamadi'deki alü­
minyum kompleksleride bir süre önce faaliyete geçirilmiştir. Sanayi
de gerekli yedek parça temini kolaylaşmıştır. 1975 yılı sonlarına doğ­
ru plnâlanan Geni Organization) genel organisasyonla
k a m u işlet­
melerine ait işletmelere daha çok özerlik getirilmektedir.
Sumed boru hattının (Süveyş-İskendehye) yapımı ilerlemektedir.
Ayrıca başka boru hatları içinde projeler hazırlanmıştır, mevcuttur.
Ancak bu gelişmelere rağmen potrol sektöründe olumlu kaynaklar bu­
lunamamıştır. 1975'daki pamuk rekoltesi bir taraftan ekim alanlarının
daralması diğer taraftan olumsuz hava koşulları nedeniyle 1974'e
oranla düşmüştür. Kanal sahasında 1975 Ağustosuna kadar t o p l a m 18
bin 500 yeni konut yapılmıştır. Gelecekteki ekonomik kalkınma ile il­
gili olarak, sanayi ülkeleri ve uluslar arası örgütlerden (Amerika, Dün­
ya Bankası, UNDP) ekonomik yardım ve Know-How beklenmektedir.
1976 bütçesi 1.4-1,5 milyar Mısır lirası yatırımı öngürmektedir.
ö)
Başlıca İhracat Ürünleri ve değerleri
(Milyon M. Lirası)
1972
1971
000 Ton
Milyon
Mısır L.
Mısır
000 Ton Milyon
Mısır
000 T o n Milyon
Pamuk (çekirdek­
lerinden a y n i m a m i ş )
33
175.0
195
162,0
—
192.0
Pamuk ipliği
42
35.6
47
42.6
45
44.2
515
24,5
21
17.5
17
İ6.7
Patates
66
2.0
456
22.1
298
26,1
Soğan
92
5.8
77
3.2
108
6.6
145
9.4
107
5.4
89
9.2
90
5.4
260
17.0
Pirinç
Yenebilir meyve
Manganca
ve
fosfat
282
1.2
212
1.0
—
Ham petrol
529
1.9
5.225
20,3
9.681
36.9
41
0.3
314
1.8
169
1.5
1.362
5.9
799
3.7
564
4.6
Benzin, gaz mazot
Çimento
—
b)
Başlıca ihracat yapılan ülkeler ve değerleri:
(Milyon Mısır Lirası)
Sovyet Rusya
Çekoslovakya
Doğu Almanya
Yugoslavya
İngiltere
Federal Aim.anya
Japonya
Hindistan
A.B.D.
Suudi A r a b i s t a n
Polonyo
Romanya
Fransa
Çin Halk Cumhuriyeti
1970
1971
1972
1973
122.4
15.8
19.7
8.2
6.2
8.9
10.6
18.0
2.7
1.6 .
7,5
8.1
6.5
7,7
136.2
17.7
11.2
4.1
7.1
9.6
13.3
20.9
2.9
1.6
12.4
7.6
5.6
11.5
1126,0
21.0
15.4
3.7
8,0
10.7
15.3
18.9
5.2
1,9
17.4
9.4
7.9
11.0
145
26.2
17.4
4.6
14.8
14.0
22.8
13.3
6.7
3.1
15.1
11.3
10.7
7.6
C — İTHALÂT :
o)
Başlıca ithal edilen ürünler ve değerleri
(Milyon, Msır Lirası)
P^oddeler
1969
1970
1971
1972
1973
Hububat
Nebatî yağ ve hayvani yağ
Genel Bakkaliye
Tütün
Tekstil ve lâstik mamulleri
Kâğıt ve kâğıt ürünleri
Züccaciye
Saat ve fenni teçhizat
Maden
Kimyasal madde
Kereste deri ve lâstik
Makine ve elektrik aks.
Ulaştırma teçhizatı
39.8
12.4
3.3
7.4
16.7
10.8
3.5
2.7
27.1
41.5
12.5
40.9
25,6
30.5
16.9
11.1
7.5
19.2
12.2
3.4
70,7
23.2
6,2
8.1
16.1
13.8
3.9
51.8
31.0
6.2
9.7
16.2
13.4
4.0
68.2
16.8
2.3
17.2
16.9
11.8
3.6
2.8
35.4
41.9
23.9
57.1
32,6
2.7
36.4
47.4
24.6
55.1
40.5
2.5
28.7
52.4
37.0
53.5
30.9
4.1
10.8
53.6
24.9
51.7
35.9
Ham
petrol
Demir ve çelik
6.7
7.2
13,0
26.4
9.9
15.6
24.9
28.2
30.9
20,3
Ülkeler
1970
1971
1972
1973
S.S.C.B.
34.9
54.0
51.9
25,6
Çekoslovakya
13.6
17.7
13.0
11,9
Demokratik Almanya
8.4
15.8
16.5
18.0
Yugoslavya
8.9
6.2
4,7
2.2
ingiltere
13,5
14.1
15.4
13.6-
Federal Almanya
26.6
28.1
25,8
28.0
İtalya
22.6
22.3
18.9
16.9
Japonya
5.6
5.1
4,8
5.5
Hindistan
27,2
19.2
12,8
10.0
U.S.A.
20,9
22,2
33,9
45.2
9.9
8.6
6.6
9,2
Fransa
25.3
20.7
28.5
30.7
Romanya
11.3
9.9
12,9
16,3
6.7
7.7
11,2
10.2
Polonya
Çin Halk Cumhuriyeti
Memleketimizle Mısır arasında ticarî mübadelenin cereyan ettiği
vasat 1966 tarihli ticaret anlaşması ile tayin edilmiştir. Bu anlaşmaya
ek bir mektup karşılıklı olarak o 1.200.000 v.s. $ İlk bir kredi marjı
tesis etmekte ve mübadele edilecek
fallar her yıl üsteler
halinde
tanzim edilmektedir. Bu tip anlaşmaların hepsinde olduğu gibi liste­
lerde de kayıtlı olmayan veya kontenjanları tükenen malların seîâhiyetli makamların önceden müsaadesiyle ithal veya ihraç edilebil­
mesi imkânı ö n g ö r ü l m ü ş
bulunmaktadır.
Önemli maddeler bakımından
Mısırın petrol ve fosfot imkân­
ları mevcut ise de fiyat ve nakliye unsurları bu maddenin ithaline imğ a n , sarmısak, turunçgiller, pamuk, diğer sebzeler Türkiye'yi fazla
ilgilendirmemektedir. Türk zirai ihraç malları arasındaki t ü t ü n , kuru
meyveler, taneli maddeler ise Mısır'ı alâkalandırmakla beraber anlaş­
ma hesap tıkanıklığı yüzünden veya ithali zaruri sayılmadığından ih­
raç
edilememektedir.
Mısır ~
Türkiye Dış Ticoret îlişkiferrni Gösterir Tablo $
Yıllar
İthalât
İhracat
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
3.430.473
3.617.894
6.128.272
235.128
2.282.409
540.656
1.927.690
3.773.651
3.520.896
2.214.489
2.023.611
5.591.900
6.358.457
15.645.530
Kaynak : Ticaret Başkanlığı,
Mısır'da genel totil günlerîî
15-18 Ekim 1974
23 Aralık Zafer g ü n ü ,
26 Arolık 1974 (Kurban Bayramı),
1 Ocak yeni yıl
14 Ocak İmlâm yeni yılı,
26 Mart (Peygamberin Ğoğura günü),
22 Nisan Shen E! Nessim.
V
' '
' SURİYE
i — Coğrafi Yapı, Lisan we Din :
Suriye Arap Cumhuriyeti Akdeniz'in doğu kıyısmda yer alır. Ül­
ke kuzeyde Türkiye doğuda Irak, güneyde Ürdün ve güney-batıda
ise Lübnan ve İsrail ile komşudur. Ülkenin çok kısmi dağlık ve ya­
rı çöldür. İklimi, kıyılarda yazlar sıcak kışlar ise ılımandın Fakat
dağlık bölgelerde («platolarda) ve yüksek yaylalarda yazlar sıcak ve
kurak kışlar ise soğuk geçer. Ocak ayı sıcaklık ortalam.ası Şam'da
2°C - 12°C, Ağustos ayı ortalaması ise 18°C - 37°C dolaylarındadır.
Yani sıcaklık ve rutubet Akdenizden merkeze doğru bir sahayı kap­
lar ve içerde tamamiyle kara iklimi hakim olur. Ulusal dil Arapçadır.
Azınlık Kürktçe konuşur.
Din, nüfusun % 80 i müslüman olmakla beraber önemli bir hristiyan azınlık ülkede yaşamaktadır.
Şam Suriye'nin başşehridir.
I — Politik Sistem:
Devlet şekli Cumhuriyet olan Suriye'de Başkan ve Bakanlar Ku­
rutu üyeleri seçimle iş başına gelirler. 1971 Şubat ayında Halk Kon­
seyi kurulmuştur. Böylece Ülke Sosyalist ilkelerle idare edilen bir
Demokratik Halk Cumhuriyeti görünümüne girmiştir. 1966 Millî Mec­
lis dağıtılmış, 1973 Martında da yeni bir Anayasa kabul edilmiştir.
Bu anayasaya göre 1973 Mayıs ayında .kurulan Halk Konseyi seçim­
le iş başına gelmiştir. Halen ülkede yürütme Ulusal (Terakki (gelişme)
cephesindedir. Bu cephe ülkedeki beş partinin birleşmesiyle oluş­
muştur. (Arap Sosyalist Bass Partisi. Suriye Arap Sosyalist Birliği
Sosyalist Birliği, Sosyalist Birliği, Arap Sosyalist Partisi Suriye Ko­
münist Partisi).
Devlet Başkanı General Hafız El Esad'dır,
I I I — Ekonomik Yapı :
1974 te çalışan nüfusun % 65 i tarımda istihdam edilmekte
ve
mills getirin üçte bir 1/3 tarımdan elde edilmektedir. Buğday ve pa­
muk ihraç edilen başlıca ürünlerdir. Petrol üretimi diğer Orda doğu
ülkelerine göre ufak bir oran tutmaktadır.
Fakat petrol gelirleri
1974 yılında 400 milyon Suriye lirasına ulaşmıştır. Tekstil, gıda mad­
deleri ve çimento diğer önemli endüstrilerdir. Halep ve Şam gelişen
birer tiracet merkezi olma durumundadırlar. Suriye'den geçen pet­
rol boru hatlarından elde edilen gelir ülkenin ticaret açığını önemli
ölçüde kapatmaktadır. Üçüncü beş yıllık
plânda yer alan ve t a r h
mm gelişmesi için yapılacak yatırımın % 34,8 kapsayan Fırat Barajı
projesiyle takriben 1.640.000 akriik tarım arazisinin sulanması öngö­
rülmüştür.
Suriye ekonomisine İsrail'le yapılan ekim 1973 savaşı bir dur­
gunluk dönemine
girmiş olmasına
rağmen sektörlerde yavaş ya­
vaş bir canlanma görülmektedir.
Ulusal para : Suriye Lirasıdır.
100 Suriye Lirası = 11,54 Sterlin
27.21 Dolar.
Nüfus : 7.114.000 (1974 Temmuz)
Şam şehri :836.000 (1970)
1974 yılı boyunca kaydedilen ekonomideki f e k o r seviye Suriye
ekonomisinin geleceği için büyük ümidler vermiştir.
Ekonominin çeşitli kesimleri arasında sanayi sektöründe büyük
atılımlar görülmüştür. Elektrik enerjisi alanmda meydana gelen iki
olay dikkati çekmektedir: 1974 mayısında aşağı tirat barajı hidro­
elektrik merkezinin devreye girmesi ve Mahanda'do inşaası öngö­
rülen 560 megavat g ü c ü santralin inşası için anlaşma yapılması.
Petrol retim i 1974 yılında 6,5 milyon tona ulaşmışken 1975 de
10,5 milyon ton seviyesi öngörülmüştür. 1974 de 650 bin ton olan
fosfat üretimi bir milyon 350 bin tonu aşmıştır.
Deneme çiftliklerinde tarım, araştırmaları geliştirilmiş ve tarım
sektöründe sıçramalar kaydedilmiştir. Fırat yöresindeki pirinç eki­
minde olağanüstü sonuçlar alınmıştır. Böylece h u b u b a t ve pamu­
ğu yanı sıra Suriye yakın gelecekte pirinç ihracatçısı ülkeler ara­
sına girecektir.
1975 malî yılı devlet bütçesi 10.5 milyar Suriye lirasına yüksel­
miştir. Bu bütçenin Büyariık kısmı ekonomik ve sosyal 4.5 milya­
rı ise millî savunma ve diğer alanlara harcanacaktır. Yatırımlar pet­
rol rafinerisi, elektrik, çimento, şeker, iplik ve dokuma alanına t a -
rim ve hayvancılık istasyonları ve Fırat yöresi işletmelerine yapıl­
maktadır. Tüm bu projelerin gerçekleşmesiyle ülkenin e k o n o m i k ya­
pısı değişecek ve Suriye tarımsal bir üikeden uzaklaşıp gelişmiş bir
tarım ve sanayi ülkesi haline dönüşecektir.
A n c a k tüm bu gelişmelere rağmen bugün Suriye ihracatçı bir
ülkeden ç o k ithalâtçı bir ülke görümündedir. Uluslararası para kri­
zi ve dünya enflasyonu ülke ekonomisi üzerinde etkisini göstermiş­
tir. İthal edilen ham madde ve yatırım malları fiyatlarındaki yüksel­
meler karşısında devlet bu olumsuz etkileri azaltmak amacıyla bazı
yükleri üslenmiştir. Ayrıca ithal ikamesi politiıkasma hız verilmiştir.
1973 yılında 2342 milyon Suriye lirası olan ithalât hacmi 1974 de 4750
milyona yükselmiştir. Bu gelişme 1974 yılında başlatılan iiberalizasyon uygulamasıyla elde edilmiştir.
Akreditifli ithalât, söviz trasnferine ihtiyaç göstermesinin lisans
verilmesi, kambiyo işlemlerinde ksmî liberasyon gibi uygulamaların
benimsenmesi t ü c c a r ve sanayicilerin stoklarını arttırmaları veya
yeni sanayi yatırımlarına girişmelerini teşvik etmiştir.
1973 yılında yüzde 125 oranında bir artışla ihracat 1341 milyon
Suriye lirasından 2913 milyona yükselmiştir.
V ~
ÜRETİM :
Süt inaınylle^
Mamuller
Birim
Süt
Peynir
Yağ
Bai
Eritme tereyağı
Yumurta
000 ton
)>
»
»
»
000
»
1970
1971
451
24.55
1.827
202
7.197
279.119
441
27.758
2.045
279
5.530
301,801
Tarımsal Ürünler
Arpa
Mısır
Darı
Mercimel<
293
11.500
33.800
115,000
710.000
15.000
26.500
96.200
696.952
11.600
21.600
91.100
555.481
15.400
12.500
23.700
Buğday
1.354.00
Pamuk
283.200
Tütün
15.400
Susam
83.000
Üzüm
67.000
Zeytin
149.000
Kayısı
11.000
İncir
21.000
Kayısı
11.000
Elma
10.000
Şeker pancarı
9.600
Nar
3.300
Soğan
6.900
21.800
Domates
7.800
Patates
1.808.000
418.900
11.600
7.500
208.000
161,000
39.000
31,000
39.000
42.600
248.900
21.000
80.800
315,900
119,100
1.537.220
200.400
16.600
15.200
74.000
175.000
10.000
21.000
10.000
14.000
7.500
3.200
q.800
20.700
8.800
1.629.696
404.300
10.900
5.100
117.000
73.000
29.000
31.000
29,000
41.100
152.400
13.900
98.600
269.000
110.500
Sanayi Mamulleri
C i n s î
Bîrim
000 ton
Pamuk ipliği
İpekli ve pamuklu dokuma 000 t o n
Milyon Metre
Yünlü dokuma
000 ton
Çimento
000 ton
Asfalt
000 ton
Cam
Sabun
000 ton
Şeker
000 ton
000 ton
Tuz
Yağlar
ton
Tütün
000 ton
Milyon K w / h
Eiöktrik
Bira
000 Litre
Şarap
000 litre
Rakı
000 litre
1971
1972
1973
23.4
29.1
57
27.9
29.7
n.a
28.5
31.1
910.
26.6
15.2
23.3
130.4
1.004,0
21.1
15.8
25.9
137.2
848,0
26.5
22.2
27.8
142.0
13.5
26.2
4.4
1.069.0
3.470.0
259.6
654.3
49.5
27.4
4.4
1.223.0
3.784.8
306.0
881,5
35.1
28.6
5.3
1.154.0
4.795.0
261,8
532.2
İktisadî Kalkınma Plânlan
5 Yıllık Kalknma Plânlarında sulama için Fırat nehri üzerinnın tatbikini de sadece para olarak gülçük doğmakla birlikte bazı
politik güçlüklerle de karşı karşıya kalınmaktadır. Bu g ü ç l ü k
nehri suyunun Türkiye İle paylaşılması problemidir.
Firat
Sovyet Rusya ile plân programlarında
ele alınacak konularda
her türlü teknik eleman ve para yardımında bulunmayı v a o d eden
bir anlaşma imzalanmıştır.
Vi — Ulaşım :,
Demiryolu : Lazkiye'den Halep'e ve Djernira ve T a r t o u s t a n Akkariye ve onun hinterlandına kadar demir yolları uzanır.
Kuzey hattı
Günet hattı
248 Km.
295 Km.
Karayolları :
Asfalt yollar
Stabilize »
Toprak
»
;
:
:
6.000 km.
1.300 km.
6.000 km.
Petrol Boru Hattı: Milliekonomiye önemli katkıda bulunan üç
adet petrol boru hattı da Suriye topraklarından geçer. Irak petrol
şirketleri tarafından tesis edilen petrol boru hatlarından biri Ker­
k ü k ' t e n Trablusgarp'a gider. Diğer bir hatta Lübnan'ın Soyda şehri­
ne gider. 3 ncüsü Kerkük'ten Ha ma'ya ve Banyas 11 man inana gider.
VII — Dış Ticaret :
A — Toplam İhracat ve İthalât (Yıllar itibarile)
1969
ithâl
İhracat
1969
1970
1971
1972
(L. 5.000)
1973
1974
1.83.035
1.411.324
1.374.637
1.677.038
2.060.648
2.342.068
4.570.500
673.978
789.918
775.343
743.353
1.097.601
1.341.276
2.913.900
Suriyenin 1974 yılı ithalâtında başlısa sırayı metal bileşikler ve
madeni eşya (858 milyon) makine ve âletleri (601.7 milyon) bitkisel
ürünler (563.8 mi İyon ( gıda maddeleri 525.5) maden cevheri (373.9)
almıştır. İthalât kaynakları Almanya, İtalya, Fransa, Cin ve Lübnan
ilk sıralarda bulunmaktadır.
1974 yılında yoğun ithalâtın oluşturduğu dış ticaret açığı 1975
yılında petrol, fosfat ve gıda madedleri ile turizm gibi diğer g e l i r
kaynaklarındaki artış bu açığı kapatmıştır.
ri ve değerleri (L. 5 Milyon),
Pamuklu (iplik -• dokuma)
Diğer Tekstil
Hububat
Sebze ve meyve
Kıymetli metal
İçecek ve t ü t ü n
Canlı hayvan
Süt ürünleri
Diğer ürünler
Toplam $
.
1970
1971
1972
1973
332.1
57.2
22.2
24.1
235.2
86.9
0.1
39.1
0.5
35.8
25.2
0.9
229.6
263.86
418.6
117.6
94.9
51.2
0.3
53.4
60.0
2.1
289.5
298.54
503.2
900.6
47.1
35.1
0.9
69.8
50.1
1,0
433.5
0.6
47,2
70.8
2.7
218.4
199,18
Petrol ihracı (1971) 47.87 Milyon $ (1972) 54.5. Milyon $
b)
İhracat yapılan Ülkeler ve değerleri (L S Milyon)
Ülkeler
Çin
Çeikoslovakya
Fransa
Alman Federal
İtalya
Japonya
Ürdün
Kuveyt
Lübnan
Romanya
Suudi Arabistan
S.S.C.B.
İngiltere
U.S.A.
Toplam $
1970
60.6
11.5
39.7
17.3
167.0
54.3
29.1
13.5
89.2
4.9
4.3
67.6
3.4
2.9
153.272
1071
24.2
9.2
29.0
29.3
208.3
20.9
15.0
9.9
55.8
4.5
14.3
112.4
3.3
5.8
147.5
1972
70.3
24.7
35.7
33.3
116.7
16.3
18.5
13.9
150.5
7.6
24.6
221.3
22.0
7.5
165.403
1973
109.4
25.9
54.5
68.0
173.5
6.7
36.6
13.4
111.6
20.9
40.7
205.6
17.9
10.0
B — İTHALÂT :
a) Başlıca ithal Edilen ürünler ve Değerleri (TS Milyon)
Mamuller
1970
1971
1972
1973
Pamuklu tekstil,
diğer tekstil, ipekli
Mineral yakacak ve petrol
Çimento ve tuz
Hububat
Sebze ve meyve
Yağ tohumu
Makine ve elektrik aks.
Kıymetli metal ve para
Metal
Taşıt
Konserve içecek tütün
Diğer mömuller
120.6
106.9
8.5
146.0
60,1
4.7
174,1
3.4
207.2
57.5
69.7
342.1
112.2
102,3
27.6
231,7
81.3
6.0
2.222.2
3.5
201.2
50.1
141.1
423.3
202.3
91.4
28.0
96.8
81.0
8.3
374.8
2.7
308.1
55.0
169.0
521.2
223.3
106.2
43.4
92.7
103.3
11.5
407.3
3.1
312.7
110.8
202.3
624.5
Toplam $
349.4
511.5
b)
560.48
İthalât yapılan ülkeler ve değerleri (L.S. Milyon)
Ülkeler
1970
1971
1972
1973
Belçika
25,0
31.1
50.3
89.7
Küba
33,9
52.3
86.4
58.9
r ransa
64,3
99.0
119.6
167.4
Almanya
93,7
107.7
160.0
246.0
frak
88,7
101.6
83.7
101.1
İtalya
89,5
116.4
166.3
186.1
Japonya
80,2
72.6
130.8
85.2
Lübnan
86.5
143.5
138.4
1411.
Hollanda
24.4
52.5
48.1
53.6
S.S.C.B.
105.7
104.9
154.3
167.1
İngiltere
54.2
55.5
99.0
106.1
U.S.A.
47.2
112.1
92,4
215.77
282.6
323.9
Toplam $
n.a.
Vlil ~
Suriye ile Türkiye'nin Ticareti :
1973 yılında Türkiye ile Suriyenin ticareti ithalât bin sterlin olaraö 60.696 olmuştur.
İhracat ise 23.882 bin Sterlindir.
IX — Suriye ile Türkiye arasındaki Ticaret Anlaşmasî: :
Türkiye Cumhuriyeti ile Suriye arasında bir ticaret anlaşması
vardır, bu anlaşma 16.4.1975 tarihli Resmî Gazetede yayınlanmıştır.
Suriye -— Türkiye Dış Ticaret İlişkilerini
Yıllar
İthalât
İhracat
1970
1971
1972
1973
1974
11.900
2.982.143
1.079.277
3.710.896
252.576.344
92.518.383
12.044.961
1.768.749
5.446.025
10.451.364
4,140.228
3.946.896
5.649.975
32.260.098
1975
1976
Kaynak : Ticaret Bakanlığı.
X — Suriye'de genel tatil günleri
11 Ocak (Teni yıl)
14 Ocak (Müslüman yeni yılı)
22 Şubat (Birlik günü)
8 Mart (Millî gün)
31 Mart Paskalya.
17 Nisan.
SUUDİ ARABİSTAN
I — Coğrafi Yapı, U s o n ¥e Dîn :
Suudi Arabistan Arap yarımadasının büyük bir kısmını kaplar.
Batısında Yemen A r a p Cumhuriyeti ve Kızıl deniz, doğusunda Bas­
ra körfezi ve Birleşik Arap EmirliklerT, kuzeyinde Ürdün, Irak ve Ku­
veyt, güneyinde Umman ve Yemen Demokratik Halk Cumhuriyeti
bulunur. Birçok kısmı çöl olan ülkenin iç taraflarında yaz sıcaklığı
38°-49^C ve hatta 54°C dir. Kızın dağlar hariç iklim mutedildir. Dil
Arapçadır. Nüfusun büyük çoğunluğu Sünni Müslümandır. Fakat
Najd'da Vahhabiler daha ağır basar. Arabistan İslâmiyetin merke­
zidir. Krallık başşehri Riyad, idarî başşehir ise Cidde'dir.
II
Politik S i t s e m ' :
Anayasaya göre Kral ülkeyi mukaddes d i n kurallarına yani şe­
riata göre idare eder. Bakanlar Konseyi Kral tarafından atanmaktadır.
Kararlar Bakanlar Konseyinden ekseriyette çıkar ve Kralın tasdiki­
ne sunulur.
Ülûacd, Hicaz, Aair Nacrand ve doğu vilâyetleri olmak üze­
re 5 idarî bölgeye ayrılmıştır. Suudî Arabistan Kralı Halid İbn Ab­
dul Azizdir.
. Ill — Ekonomik Yapı :
Suudi Arabistan, Ortadoğunun en büyük, Dünyanın üçüncü b ü ­
yük petrol üreticisidir. Petrol ihracatı bakımından dünyada en ö n ­
de bulunur. 1974 ün ilk yarısında günlük ham petrol üretimi 8.34 mil­
yon varili buluyordu. 1973 te ise üretim 7.45 milyon varildi. Faika t
1975 te petrol talebinde bir düşüş belirmesiyle günlük üretim 6.5
milyon varile inmiştir. 1974/75 bütçe gelirinin % 96 sı petrolden
oluşmaktadır.
Suudi Arabistan
mektedir
petrol endüstrisinin
kontrolünü eline
geçir­
Bu sebepten Devlet, bir ara anlaşmayia A R A M C O ' N U N % 60 his­
sesini elde etmiştir. (Haziran 1974) ve prensipte t a m a m n m devle­
te ait olbası hususunda anlaşmaya varılmıştır. Suudi
petrol şir­
keti rafinerilere bu tanker şirketine sülfrik asit tesislerine bir çelik
tasfiyehanesine ve Suni gübre tesislerine sahiptir. Bir petro-kimya
kompleksi ve diğer üniteleri Jubail de kurulmaktadır.
Petrolden başka faaliyet
tarımdadır. Başlıca ürünleri hurma,
buğday, arpa, meyva deri ve yündür. Deve, at, eşek ve koyun da
beslenen ülkede diğer bir gelir skaynağı Müslümanların dini inanç­
larla hacı olmak için islâmiyette kutsal olan M e k k e ve medineyi
ziyaretden doğan turizm gelirleridir.
Ulusal para : Suudi Arabistan riyali'dir.
riyali = 11.95 Sterlin = 28.17 Dolar.
100 Suudi
Arabistan
Nüfus : 8.687.000 (1974)
Riyad (Saltanat başkenti) 250.000
Cidde (İdari başkent) 200.000.
Alan: 830.000 mil kare.
A — Kşi Başına Milli Gelir :
1972 de 2046 Riral.
B ™ Gayri Safi Millî Hasıla (Milyon Riyal)
BÜTÇE
•
^ ,
(Milyon Rial)
1974 ~
1975
Gider
Gelir :
Petrol imtiyazları
37.561
Savunma
İçişleri
Gelir vergisi
(petroldan alınan
Gümrük
56.871
400
Eğitim
Sağlık
Gelişme Projeleri
Genel bütçe ihtiyacı
Diğer
kalemler
3.415
98..415
2.418
1.944
2.515
77
26.397
2.000
C}
ö d e m e l e r Dengesi
( M î l f o n Dolar)
Gelirler :
Ödemeler :
1.
İhracat
(Fob)
2.
Petrol imtiyazı dışın­
daki şirketleriden alınan imtiyaz
3. Haç gelirleri
4.
Diğer gelerler
5.250
101
156
161
Toplam
5.668
1.
İthalat (CİF)
2.
Nakit olmayan külçe
15
3. Yatırım gelirlerinden
dışarıya ödenenler
2.050
4.
Deşletin dış Ödemeleri
1.395
299
5. Yarice seyahat ve
personel gönderil­
mesi
6. Pipline'nin dış öde.
127
47
7. Sair hizmetler
275
Toplam
4.262
Üretim :
Suudi Arabistanın ham petrol istihsali (Milyon Varil)
Yıl
İstihsal
1971
1972
1973
1..740.8
2.201.0
2.772.7
Petrolün dışındaki sinai ünitelerin milli gelirlerdeki payı
% 2
dır.
Elektrik üretimi yılda 780.4 milyon Kw saattir.. 1973 de 1.008.000
ton çimento üretilmektedir. 1972 de 5.700 ton sülfrik asit üretilmiş­
tir.
V — İktisadî Kalkınma Plânı :
İlk iktisadî kalkınma plânı 1970-75 süresini kapsamak üzere ha­
zırlanmış ve Suudi Arabistan ekonomisini çeşitli gelirlere bağlamak
petrol gelirlerine dayanmasını azaltmak gayesini hedef almıştır. Plân
devresinde gayrisafi millî hasılada % 9.8 yıllık artış öngörülmüştür.
Bu oran 1975 yılında 25 milyon riyal gelir sağlıyacaktır. Plân g e r e ğinne harcama bütçesi olarak toplam 41314 milyon riyal ayrılmış bu
miktarın 18.383 riyali proje karşılığı, 22.931 riyali de carî harcamalarkarşılığı olarak ayrılmıştır.
1975 yılında Suudi Arabistan'da olay olmuştur. Kral Faysal'm ö l ­
dürülmesi ve ikinci Kalkınma Plâm'nın kabulü. 1973 arttın lan h a m
petrol fiyatları ülkeye büyük gelir kaynağı olmuştur. Yeni beş yıl­
lık plân t o p l a m 500 milyar riyallik bir harcamayı öngörmektedir. B u ­
nun 315 milyar liralık bölümü ekonomik ve sosyal projelere
ayrıl­
mıştır. Büyük sulama ve deniz suyunun arıtılması tesisleri için 75
milyar riya! harcanacaktır. Şimdiye kadar 15 bin kilometre yol ya­
pımı tamamlanmış ve asfaltlanmıştır. Liman kapasiteleri yıllık 4 mil­
yon tondan 13 milyon tona yükseltilmektedir. Ayrıca hava ulaşım,
radyo, televizyon ve telekomünikasyon tesislerine yönelik projeler
bulunmaktadır. Hastahane yatak sayısının 4100 den 11 bin 400 e
yükseltilmesi plânlanmıştır. Konut projesi 270 bin yeni konut inşaasını öngörmektedir. Petrokimya sanayii projeleri batıda Yenbu d o ğ u ­
da Jubail de yoğunlaşmıştır. İki sanayi merkezi petrol ve tabii gaz
borularıyla birbirine bağlanmaktadır. Doğu bölgesinde üç petro­
kimya kompleksinin {kurulması kararlaştırılmıştır. Ayrıca kısmen ih­
racata dönük iki yeni rafineri, bir demir - çelik tesisi, bir a l ü m i n ­
yum fabrikası ve üç gübre fabrikası kurulması da plânlanmıştır.
Önemli kalkınma hedeflerine ulaşılmasını sekteye uğratabilecek
tek bir darboğaz, «Ülkenin nüfus yetersizliği'dir. Bu nedenle yeni
plân bir milyona yakın yabancı işçinin istihdamını öngörmaktedir.
Şimdiki durumda bile ülkede ekonomik faaliyetlerin her kademesin­
de Yemenli, Mısırlı, Pakistanlı ve Avrupalı ve Amerikalı işgücü bulun­
maktadır.
Suudi Arabistan
ekonomisinin belkemiği olan petrol
üretimi
1975 yılında azal ma göstermiştir. Döviz rezervleri 1974 yılı sonunda
14 milyar c|olar yükselmiştir. Böylece Suudi Arabista'nın Almanya ve
Amerika'dan sonra döviz yönünden üçüncü sırayı aldığını görüyoruz.
Resmi olmayan verilere göre ise 1975 yılı döviz seviyesi kıyaslanma­
sında Almanya'dan sonra ikinci sırada yer aldığı belirtilmektedir
¥ i — Ulaşım :
A) Ülkenin belli başlı liman ve merkezleri :
Halen üç ana liman vardır. Kızıldeniz'de Cidde ve Yanbu kör-
tezinde Kamman 1969 yılı içinde bu limanlara toplam 1851 gemi gel­
miş ve gemiler 2 milyar ton yük getirmişlerdir. En önde gelen mil­
letlerarası havayolları Cide, Tahran ve Riyaddadır.
B)
Ulaşım İmkânları s
1970-75 devresi zarfında 2680 mil ana yol 1240 mil şehir dışı
yol, inşan edilecek ve bu suretle toplam uzunluğu 7400 mile köy ve
kasaba yollarının toplam uzunluğu da 3700 mile çıkarılacaktır.
• -•••^^^
Cidde ve Dammen limanlarının yıllık kapasiteleri sırasıyla
be 2.8 milyon ton'a çıkarılması öngörülmektedir.
17
Hükümet Suudi Arabistan Havayollarını işletmekte ve bu hava
yolları Suudi Arabistan şehirlerinin dışında birçok dış ülkeye m u n ­
tazam seferler yapmaktadır. Havayolu 1968 yılında 226 milyon yol­
c u / k m . taşımıştır.
Hi'kümet körfezdeki Dammon'ı 370 mil içerdeki başşehri Riyadla
birleştiren modern bir demiryolu şubesini işletmektedir. Şamdan
başlayarak Mekkeye uzanan tarihi Hicaz demiryolunun inşaatı için
çalışmalar devam etmektedir.
VII ~
a)
Dış Ticaret:
İhracat ve İthalât Yönetmeliği :
1. İthalât için gerekli dokümanlar : Ticari maksatlarla yapılan nakliyat için konsolosluk tarafından onaylanan ticarî fatura ve
menşe şahadetnamesi gereklidir.
2. İthalât Yasaklan : Çoğu malar ithalât lisansına tabiideğildir.
Cephane ve Silâh lisansa tabidir. İsrail, Rodezya ve Güney Afrika
dan ithal e t m e k yasaktır.
Sahici s a ç t a n yapılan t r a ş fırçalan ve kıldan imal edilen mallar
sağlık sertifikasına tabidir. Taze ve donmuş etin müslüman âdetle­
rine uygun şekilde kesildiğine dair belge gereklidir.
Bitki, çiçek, sebze tohum ve canlı hayvanlann ithali sağlık ser­
tifikasına tabidir.
Tarım m a k i n a l a n özel şartlara tabiidir:
•
b)
T o p l a m İhracat ve İthalât :
Toplam İthalât {Milyon Riyal).
1S71
1972
1.097
1.222
İnşaat malzemesi
463
480
Tekstil ve giyim eşyası
203
344
1.099
1.686
Kimyevi maddeler
240
244
Diğer maddeler
565
732
Toplam
3.607
4.708
Toplam $
1.028
1.318
Gıda maddeleri
Makine - Elektronik aksam
ve nakliye ekipmanı
Toplam İhracat (Milyon Riyal)
Petrol
Diğer modeler
1971
1972
17.302.7
22.761.2
-~
Toplam
7,—
22,768.2
Başlıca ihracat ürünleri ve değerleri (Milyon Riyal)
1970
1971
1972
Ham pertol
6.798
11.490
16.937
Rafine petrol
1.342
1.470
1.647
Toplam (Diğerleri dokil) 10.907
17.302
22.761
4.844
6,373
Toplam $
3.053
Petrol dşındaki ihracatı çok ufak çaptadır.
C ~
ithalât-:
Başlıca ithal edilen ürünler ve değerleri
(Milyon Riya!)
1971
1972
Ürünler
Gıda maddeleri
İnşaat malzemesi
Tekstil ve giyim eşyası
Makine - Elektrik eksamı
ve nakliye ekipmanları
Kimyevi maddeler
Diğer maddeler
Toplam
Toplam $
1.097
463
203
1.222
480
344
1.099
240
565
3,667
1.686
244
732
4.708
1.026
1.318
1975 ylı mal akımmda şimdiye değişn görülmemiş bir hızlanma
izlenmiştir.
Artışın en yoğun olduğu ithal kalemleri gıda madeleri, makinalar,
inşaat malzemeleri ve kimyasal maddelerdir. İthalâtın yapıldığı ül­
keler ise A m e r i k a , Japonya, Almanya, İngiltere, İtalya, Fransa Hol­
landa - Belçika ve İsviçre.dir.
Suudi Arabistan'ın ihracatı ise hemen hemen t a m a m e n petrol ve
türvelerinden oluşmaktadır. İhracatın yüzde 52'si Batı Avrupa ülkele­
rine yüzde 24'ü ise Asya ülkelerine yöneliktir.
S. Arabistanın dış ticareti ve kambiyo mevzuatı son derece libe­
raldir. Para birimi Riyal konvertibrdır. Gümrük vergileri sembolik d ü ­
zeyde tutulmuştur. A n c a k ülkede kurulmakta olan sanayi kesimleri­
nin imâl ettikleri mamullere rakip ithal malları içiı.- yüzde 25 oranında gümrük vergisi uygulaması yapılmaktadır.
Suudî Arabistanın Ülkeler İtibariyle 1971 ve 1972 Yıllarına
Ait İhracat ve İthalâtı
İhracat
ülkeler
Kuzey Amerika
A.B.D.
Kanada
Batı Avrupa
Belçika
Fransa
1971
733.3
569.5
143.8
8.386.1
351,0
1 661,8
İthalât
1972
1.313.6
1.128.9
148.7
12,622.4
274,6
2.111.0
1971
629,2
615.1
14.1
1.218.3
80.6
78 6
1972
924.9
916.7
8.2
1.345.5
85.6
107.5
99
Almanya
İtalya
Hollanda
İngiltere
İsveç
İsviçre
İspanya
Yugoslavya
Diğer Avrupa Ülk.
Doğu Avrupa
Orta Doğu
Mısır
Irak
Suriye
Lübnan
Birleşik Arap Em.
Bahreyn
Kuveyt
Sudan
Ürdün
Yemen
Diğerleri
Afrika
Habeşistan
Somali
Diğer Af. Ülk.
Asya
Hindistan
Pakistan
Hong - Kong
Tayland
Malezya
Japonya
Seylan
Diğer Asya Ülk.
Güney Ameriko
Okyanusya
Diğer Ülkeler
Toplam
Toplam $.
577.8
1.767.4
1.568.8
1.519.2
6.1
42.1
543.1
736.2
2,546,9
2.708.2
1.845.7
3.7
38.4
955.2
—
1.402:5
357.5
—
805.7
—
—
0.5
—
—
858.8
0,2
—
1.5
81.6
19.6
616.1
8.9
2.5
33.7
7.5
47.2
357.4
289.0
161.0
169.3
327.7
24.0
54.7
4.0
4.7
17.7
77.1
293.8
190.6
198.0
345.0
27.5
48.7
12.9
13.6
22.3
93.1
810.0
21.7
6.0
54.5
473.8
8.4
78.7
86.4
33.5
1.036.6
23.6
4.2
96.6
578.9
7.7
91.6
136.2
35.0
50.0
7.8
5.0
180.2
31.0
140.7
8,5
1.033.1
83.6
50.1
35.9
17.5
1.1
675.7
45.0
124.2
9.0
85.7
0.2
69.5
25.2
646.4
6.3
0.1
51.6
1.0
4.5
758.9
0.1
0,1
758.7
4.413.7
356.9
5.536.9
40.7
5.1
1.2
152.4
41.2
104.9
6.3
711,9
222.1
44.5
91.7
160.9
83.9
2.783.1
1.5
1.026.0
973.9
254.1
977.0
17.302.7
230.5
201.5
71.5
147.3
89.0
3.443.9
6.5
1.346.7
1.207.2
150.0
714.9
22.761.2
68.5
48.0
25.2
50.4
21.9
414.2
28.8
54.9
1.0
65.9
1.7
3.677.5
4.708.3
6.373
1.026,5
1.318,3
4.844.7
0.5
—
VIII — Suudî Arabistan ile Türkiye'nin Ticareti :
Türkiye ile Suudi Arabistan arasındaki ekonomik ilişkiler dış
ticaret turizm ve inşaat sektörü ile ilgili konulara dayanmaktadır.
Suudi Arabistana vaki ihracatımız bu ülkeden yapılan ithalötnın ya­
nında çok düşük kalmakla beraber
1971 yılında 578.865 de dolar
olanihracatımızın 1972 yılında
1.145.000 dolara ve
1973 yılında
1.457'974 dolara yükselmiş bulunması son senelerde bu ülkeye ya­
pılan ihracatımızın hayli gelişme kaydettiğini göstermektedir.
Suudi Arabistanda inşaat sahasında ihple alabilen Türk firma­
larının iş hacminin bir kaç milyon dolara geçmediği müşahade edil­
miştir. Bunun sebebi inşaat firmalarımızın bu ülkelede ihaleleri za­
manında t a k i p edebilecek temsilcileri bulunmamasından ileri gel­
mektedir.
Türkiye - Suudi Arabistan Dış Ticaret Dengesi:
A
Yıllar
İthalâtımız $
İhracatımi2$
Ticaret Dengesi $
1869
1970
1971
1972
1973
7.376.922
2.370.015
20.970.993
51.937.845
84.15.000
148.463
268.558
578.865
1.157.130
1.457.974
—
7.228.459
—
7.101.459
— 20.392.128
— 50.790.715
— 82.667.026
Yıllar
İthalâtımız
İhracatımız
1974
1975
1976
252.576.344
92.518.383
11.178.448
3.946.896
5.649.975
18.290.745
Kaynak : Ticaret Bakanlığı :
B — Suudi Arabistan ile Türkiye Arasındaki Ticaret Anlaşması
(11.7.1974)
1. Aktif taraflardan birinin vatandaşları şirketleri ve kamu k u ­
ruluşları diğer tarafın vatandaşları şirketleri veya kamu kuruluşları
ite birlikte yekdiğerinin ülkesinde gerçekleştirilmesi öngörülen çe­
şitli projelere iştirak ederler.
2. Her iki hükümet iki ülke arosmdaki ticarî ilişkileri teşvik et­
meye ve aralarmdaki ticarî işbirliğini arttırmaya çalışacaklardır.
3. İki Hükümet teknik alanlardaki ilişkilerini geliştirmeye, ça­
lışma ve teknik iş gücü hususunda gerekli kolaylıkları göstermeye
gayret edeceklerdir.
4. Yukarıda maddeler her iki ülke de yürürlükte olan mev­
zuat çerçevesinde ve karşılıklı iyi niyet prensibine dayanarak uykulanacaktır.
5. İki taraf arasında ekonomik, malî ve ticarî ilişkileri gözden
geçirmek
üzere bir karma komite tesbit
edilecektir. Bu komite
yılda iki defa sırasıyla iki ülke başkentlerinde toplanacaktır.
Taraflar 6 ay önce birbirlerine bildirmek sortiyle anlaşmayı fes­
hetmek veya değiştirmek arzusunda olduğunu haber vermediği sü­
rece anlaşma yürülükte kalacaktır,
İV — Suudi Arabistandakî genel tatil günleri :
1 6 - 1 8 Ekîm,
26 - 29 Aralık,
14 Ocak (Yeni yıl)
26 Mart'tır.
y M
I „
mA n
Coğrofî Yapı, Lısarı we Din :
Umman Sultanlığı Arap yarımadasının güney doğu ucunda b u lunmaktadı. Ülkenin batısında Birleşik Arap Emirlikleri, kuzey batı­
sında Suudi A r a b i s t a n , en batısında da Yemen
Demokratik Halk
Cumhuriyeti yer almaktadır. İklim yazları sıcak ve nemli (En yük­
sek sıcaklık 42''C d ir) kışlar ise mutedildir. Her ne kadar iş çevrele­
rinde İngilizce konuşulmaktaysa da resmi dil Arapçadır. Nüfusun b ü ­
yük bir kısmı Sünniliğin bir kolu olan İbadi İslâmdır.
M u s k a t şehri Umman Sultanlığının
II ~
başşehridir.
Politik Sistem ı
Sultan ülkeyi Bakanlar kabinesinin tavsiyesiyle idare eder. Ya­
sama fermanladır. Devlet ve Hükümet
başkanı Sultan Kâbus Bin
Said'tir.
III —
Ekonomik
Yapiı
Mahalli t ü k e t i i m için ekilen hububat ürünlerinden başka hur­
ma misket limon ve nar başlıca ihraç ürünleridir. Dofer'da geniş
şekilde sığır yetiştiriciliği yapılmaktadır.
Umman devesi bütün Arabistanda çok değerlidir. Ülkedeki en
ehemmiyetli sorun Susuzluktur. Ülkede petrol üretimine
Umman
Petrol Terakki Ltd. tarafından 1967 Ağustosunda başlatılmıştır. Da­
ha sonra 1974 Temmuzunda Umman Hükümeti bu şirketin % 60
hissesini almıştır. Hükümet diğer petrol şirketlerine de petrol a r a ­
mak ve ç ı k a r t m a k îçinimtiyazlar tanımakta ve böylece 1974 te pet
rol satışından 300 milyon Umman Riyali gelir b e k l e m e k t e d i r
Ulusal Para : Umman riyali,
Nüfus : 750.000 (1963) ^
Alanı : 310.000 Km. kare.
Petrol ihracatı
Tütün ve balık
A —
Ham
1968
1969
1970
1971
1192
1973
B)
1973
1971
1972
1973
te
=
=
=
60.6 milyon Um, Riyali
429.804
391.327
609,049 Umman Riyali,
Üretim :
petrol (000. ton)
= 12.1
= 16.180
= 16.390
= 14.150
= 13.940
= 14.620
Dış Ticaret:
1 — İhracat ; Petrol : 1972 de yaklaşık $ 74.000.000 petrol dışın­
da balık ve tütün,
1970 de 388.500 1971 de 429.804, 1972 de 394.100 Umman Riali.
27 —İthalât : Ülkeler itibariyle (Umman riyali) $ 1.129.990)
Ülkeler
Avtustralya
A.B.D.
Federal Almanya
Japonya
Hindistan
İran
Hollanda
Birleşik Arap Em.
İngiltere
Toplam
1971
969.852
1972
1973
4908.337
2.457.225
2.707.558
n.a.
1.068.843
187.210
654,437
1.949.435
1,124,468
429,003
957,427
13,467,874
3.872,289
54,040,000
1.069.978
18.713.118
352,661
847.003
971.405
801.501
2.049.954
1.798.982
2.126,997
3.546.557
2,015.349
618.863
3.473.186
9.108,063
2.726.728
18,713,118
54.040.000
Başlıca İthalât Ürünleri ve Değeri
(000 Umman Riyali)
Pirine
Buğday ve un
1972
1973
864
583
1.314
1.314
Meyve ve sebze
tereyağ süt ve sütmamûlleri
Çimento
İnşaat aksamı
Makina ve parçaları
Otomobil ve parçaları
Elektrikli âletler ve radyo
819
576
1.450
1.799
2.273
1.107
Tekstil
Petrolürünleri
1,403
910
2.411
1.550
7.326
2.946
4.094
2.618
1.618
2.398
Bu ülkenin petrol üretimi Birleşik A r a p Emirliklerinin biraz altmda bulunmaktadır. Petrol gelirlerindeki artışlar alt yapı tesisleri te­
lekomünikasyon, yol, yapımına hız verilmiştir. Ayrıca maden kay­
naklarının geliştirilmesi yoğunlaştırılmıştır.
Bu Sultanlık petrolün dışında hurma, kurutulmuş balık, tütün,
meyve ve sebze de İhraç etmektedir. Makineler, inşaat malzeme­
si, kimyasal maddeler ve her çeşit yatırım malı ithâl etmektedir.
Petrol ve türevleri hariç Umman Sultanlığının 1974 yılı dış t i ratesi 135.6 milyon riyal ithalât ile 0.4 milyon riya! ihracat olarak
gerçekleşmiştir.
Umman'ın Türkiye İle hiç bir ticarî ikişkisi yoktur.
IV — Umumî Tatil Günleri :
16 — 16 Dini Bayram,
«Ulusal Gün) 18 Kasım, 19 Kasım Sultan'ın doğumu).
26 Aralık Dini Bayram,
15 Ocak Müslüman yeni yılı.
Ü R DÜ M
I — Coğrafî Yapı, Lisan ve Din :
Ürdün Haşimi Kralhğı hemen hemen deniz yolu kapalı bir dev­
lettir. Kuzeyinde Suriye uzanırken, doğusunda Irak ve Güneyinde
Suudi Arabisyan yer alır. Güney ucundaki Akabe Körfezi, Ürdün'e
Kızıl Denize çıkmak için dar bir geçit (çıkış) şerir.
İklim sıcak ve kuraktır. Bilhassa yaylalarda ve Ürdün vadisinda oldukça sıcak geçer. Yaz ortalaması 15,5°C dir. Kışlar ise aksi­
ne oldukça soğuktur. Resmi dil Arapçadır.
Halkın yüzde doksanında (% 9) fazlası Sünni Müslümandır, fa­
kat ülkede cemaatler halinde Hıristiyanlar ve Şii Müslümanda da yayaşamkatadır. Kral, Peygamber Muhammed Mustafa Soyundan gel­
mektedir. Ürdün'ün başşehri Ammandır.
II ~
Politik Sistem ^
Ürdün Meşruti bir Krallıktır. Kral Devlet Başkanıdır, ve Böşba^
kan
vardır. İkili bir meclise sahip olan Ürdün ve Senato Kral tara­
fından tâyin edilir. Milletvekilleri Meclisi ise seçilir. Fakat şimdiki
halde kasım 1974 te Anayasaya konan geçici bir .kanun değişiöliği
ile Milletvekilleri Meclisi feshedilmiştir, (dağıtılmıştır).
Kanun koy­
ma yetkisi Ulusal meclise ve Krala verilmiştir. Senatörler kral ta­
rafından atanır.
Sayısı Milletvekilleri meclisinin yarısı kadardır ki
takriben 40 ın üzerindedir. Senatörler 4 yıl için Senato başkanı ise
2 yıl içintayin edilmektedir. Milletvekilleri Meclisinin üyeleri genel
olarak doğrudan seçilme ve gizli oyla 4 yıl için seçilirler. Meclis Baş­
kanı ise her yıl gizli oyla seçilir. Bakanlar Kurulunda mevcut olan
Başbakan, Kurulun ve bakanların başkanıdır.
Ürdün'de politik
parti kurulması 1963 Temmuz
beri yasaktır. Ülkenin Kralı Hüseyin İbn-i Tatlardır.
Ut ~
seçimlerinden
Ekonomik Yopı":
Yerleşmiş nüfusun takriben 3/4 ü tarımla meşguldür. Batı bank-
larınm İsrail tarofından işgali bir çiftlik ülkesi olan ülkenin
(verimli) topraklarmm büyük kaybı sonucunu doğurmuştur.
Mübit
Başlıca ürünler, buğday, arpa, mercimek, turunçgiller domotez
ve k a v u n d u r 1974 teki kötü hava şartları tarımsal ürünü (buğday­
dan yana % 70 bir düşüşle) smirlamıştır. Fakat 1974 hasat mevsimi
iyi geçmiştir.
Dor malî imkânlara sahip olan Ürdün, yakın geçmişte gittikçe
artarak gelen petrol zengini Arap devletlerinin yaptığı yardıma faz­
laca güvenmektedir. İran ve Japonya sürekli dış yardımlarını 1969
da 39,9 milyon Ürdün Dinarından 1974 Haziranında 72 milyon Ür­
dün Dinarına çıkarmışlardır.
Fosfat ülkenin en büyük tabii geliridir. Ürdün fosfat madenleri
1974 de 16 milyon tondan 1976 da 26 milyon tona erişmeyi plânla­
yan gelişme programı için ele alınmaktadır.
Ulusal Para Ürdün Dinarıdır.
100 Ürdün Dinarı = 131.98 Sterlin = 311,11 Dolar.
Nüfus 2.646.000
A m m a n Şehri : 580.000
Alanı : 95. 386 Km2.
A — Üretim :
Endüstri (000 Ton)
1970
1971
1972
1973
912.7
377.6
228.3
n.a
1.609.827
651.1
418.9
192.6
1.734.7
1.533.291
714.9
661.6
208.2
1,753,4
1,511,336
1,088,6
616.8
260.5
2.156,4
2,160,391
187.4
210.1
248,9
280,6
1980
Fosfat
10.890
Çimento
. 490.6
Alkol (000 Lt).
260.8
Bira (000 Lt)
n.a
Sigara Kg.
1 .818.962
Elektrik
milyon Kwh
199.8
Balık Üretimi
Toplam (Ton)
1970
1971
1972
1973
122.5"
152,4
134,8
90,5
TARIM
BAŞLICA ÜRÜNLER
Alan
1971
Arpa
Darı
Susam
Buğday
Bakla
Nohut
Burçak
Mercimek
Verim {000 ton)
1971
1972
1973
(000 dönüm)
1972
1973
524.5
605.6
531.7
2.8
2.0
0.8
11.1
12.5
0.2
2.438,6 2.236.7 2.441.8
2.3
2.7
2.9
7
30.9
73.4
71.0
80.6
69.1
205,3
241.9
241
26,2
0.8
0.2
168.2
0.1
0.6
5.3
20.8
34,0
0.3
0.3
211.4
0.1
2.0
6.8
22.4
5,9
0.2
0.1
50.4
0.1
1.9
2,3
4.8
Meyve ve Sebze
1972
Badem
Elma ve armut
Kaysı, zerdali
Turunçgil
İncir
Muz
Erik, şeftali
Domates
1.0
2.9
0.4
20.9
2.2
6.7
0.1
152.7
1973
Patlıcan
Soğan ve sarmısak
Karnıbahar
Kavun, karpuz
Patates
Yeşil fasulye
Salatalık
32.5
0.7
13.2
60.3
0.9
5,1
17.7
IV — İktisadi Kalkınma Plânları :
İlk defa kalkınma plânı 1961 yılında benimlendi, 5 yıllık plân ha­
zırlanarak yürürlüğe kondu, Plân 1962-1972 dönemini kapsayan sü­
re içinde 41 Milyon Ç.D. tarım için 22 milyon Ü.D. sanayi ve 20 mil­
yon Ü.D. Sosyal Kalkınma, eğitim ve ulaşım gayesine tahsis etmişti.
Yatırımlar konusunda 21 milyon Ü.D. kamu yatırımları ve 47 milyon
Ü,D, da özel sektör yatırımları için öngörülüyordu. Ayrıca 59 milyon
Ü.D. da dış kaynaklardan temin edilecekti.
Politik istikrar ve mükemmel ve iyi seçilmiş bir biçimde hazır­
lanan plânlar sonucu (1973 - 1975) Ürdün büyük bir gelişme göster­
miştir. Üç yıllık plânda öngörülen amaçların çoğu gerçekleştirilmiş­
tir. Her geçen gün bir çok ülke ve uluslararası kuruluşlar Ürdün'de-
ki yatırımlarını arttırmaktadır. Bu gelişmeyle Ürdün'e bir finansman
ve teknoloji akımı başlamıştır. 1975 de sona eren üç yıllı plân ye­
rine 1976 - 1980 dönemi kapsayan beş yıllık yeni bir plân uygula­
maya /konmuştur. Önümüzdeki yıllarda Ürdün'de büyük bir gelişme­
nin görüleceğinden söz edilmektedir.
Ürdün halen yabancı firmaları ve giderek yabacı paraları ül­
keye çekmeğe büyük çaba göstermektedir. Dışardaki
kapitallerini
Ürkündeki bankalara döviz olarak yatıranları büyük kolaylıklar sağ­
lanmıştır. Amaba'nm serbest bölge olması plânlandı ve kararlaştrılınıştı Lünan'daki iç çekişme bir noktaya Ürdün'ün işine yaramıştır.
Bir çok firma ve banka geçici bir süre için çalışolarını Ammana yö­
neltmiştir. Bu kuruluşların yeniden Lübnan'a dönmelerini bir nok­
tada önleyici kolaylıklar
gösterilmiştir. Örneğin vergi kolaylıkları
gibi a n c a k bu akımı beklemeyen Ürdünde enflasyon, yüksek faiz
haddi, yetersiz konu ve büro, su ve elektrik gibi sorunlar ortaya
Okmıştır. Örneğin inşaat işçilerinin ücretleri 1974'e oranla iki kat
artarken kilometre kareye inşaat maliyeti 1974 e yüzde 30 iken 1975
de yüzde 50 ye yükselmiştir.
1975 yılında Ürdün'e gelen turist sayısında olumlu bir artış gö­
rülmüştür. A n c a k konut sorunu gelişmeyi engellemektedir. Bu ge­
lişme üzerine gerek hükümet gerek özel sektör önemli girişimlere
başlamış. Amman'da yeni oteller inşa edilmektedir.
Ürdün'ün
İhracatı çoğunlukla
çimento ve fosfattan
oluşmak­
tadır. Tabii kaynakların işletilmesine başlanmıştır. Ancak k o b a l t ya­
takları
halen işletmemektedir.
Ürdünün kalkınma projesine
baş-
lıcaları şöyledir :
— A m m a n d a yeni bir modern hava limanının yapılması,
— Ulaşım sektörünün geliştirilmesi,
— Asrag'dan S. Arabistana ve Bağdat'ta uzanan yeni bir yo­
lun inşaası.
Ürdün mali yardımın büyük bir kısmını Suudi Arabistan, Kuveyt
Amerikadan almaktadır.
VI ™ Ulaşım Karayolları : Ürdün Karayolu Şebekesi 1970 yılı itibariyle t o p ­
lam 5634 km. ye varmış olup bu mesafenin 1700 km. si ara
1523 kmsi tali yoldu.
ve
Deniz Nakliyatı :
Akabe Limanı Ürdün'ün denizle tek irtibatını
temin etmektedir. Limanda 340 metre ve 215 m. uzunluğunda 2 ge­
nel iskele 4.150 ın2 kapalı depolama sahası 50.600 m2 açık saha
210 m. lik ayrı bir fosfat iskelesi vardır.
Pipeline : Ürdünde 2 pipe-line .hattır gereç. Irak petrol şirketine
ait pipe-tine halen kullanılmaktadır. 1067 rnil uzunluğunda olup top­
lam olarak tanınan Suudi Arabistan
petrolünün Lübnanın Akdeniz'deri Sidan Şehrine götürülen 2 hat Ürdün topraklarında 11 mil­
lik mesafeyi kateder ve Ürdünbu hattan yılda 1,5 milyon İngiliz lira­
sı royalty alır.
Ürdün, A m m a n ' d a milletlerarası hava alanına sahiptir.
VI ™ Dış Ticaret :
A — Toplam İhracat - İthalât : (000 Ü.D.)
İthalât
İhracat
İthalât
İhracat $
1970
1971
1972
65.880
16.170
204886
378.448
76.267
11.440
238.309
355.778
93.310
17.005
296.414
52.885
1973
180.248
18.984
1974
156.500
49.800
B — İhcarat
1)
Başlıca İhracat Ürünleri ve Değerlen (000 Ürdün Dinarı)
1970
1971
1972
1973
Diğer meyve, sevze
Sigara
Muz
2.235.7
1.569.7
537.0
75.4
1,833.5
519.1
147.8
2,238,8
1,189.7
335,2
28.2
1,435.0
367.9
78.5
3.497.1
724.3
918.8
38.5
2.145.0
397.7
105.9
4.020.4
915.7
451.7
28.3
2,708.7
546.2
35.6
İşlenmemiş hayvan
derisi
Elektrik akümülatör
Zeytin yağı
166.2
303.7
210.0
66.2
303.7
392.9
130.1
432.7
376.6
260.9
408.7
120.7
Toplam $
23,636
20.086
Fosfat
Domates
Mercimek
Karpuz
27.263
2)
İhracat yapılan ülkeler ve Değer (000 Ürdün Dinarı)
Kuveyt
İrak
Lübnan
Suudi A r a b i s t a n
Hindistan
Suriye
Yugoslavya
Çin
Çekoslovakya
Toplam $
1971
1972
1973
1.334.9
747.0
964.4
1.535.9
956.5
1.496.1
1.496.1
1.685.2
1.504.9
1.529.8
2.140.5
1.404.9
1.611,9
1.611.9
1.572.2
1.007.7
1.390.5
2.560.0
1.191.4
2.585.2
2.585.2
0.1
183.9
•—
—
210.6
122.6
24.217
32.768
C — İthalât :
1)
Başlıca İthal Ürünleri ve Değerleri (000 Ü.D.)
Hayvan ve Hayvan ürünleri
Hububat
Sebze
Meyve
Baharat
Diğer Ziraat
Orman Ürünleri
Maden
Yiyecek
Textil
Giyecek
Kereste
Kâğıt
Basım ve neşriyat
Kauçuk ürünleri
Kimyasal ürünler
Petrol rafine edilmiş
A. Metalik madenler
Metalik madenler
1971
1972
1973
4.139.1
4.029.5
914.8
2.778.4
2.094.2
1.798.3
491.2
4.271.8
7.289.3
6.186.4
1.659.5
553.4
1.070.5
415.4
766.6
3.982.4
719.5
1.282.5
3.741.4
5.547.8
4.580.6
719.5
2.552.4
1.858.4
2.248.5
837.7
4.973.9
12.675.2
8.081.1
1.762.4
564.9
1.902.3
406.1
1.137,0
6.089,5
1.193.0
1,401,2
7.300.6
7.549.9
8.221,3
1.403.9
3.616.1
2.459.9
2.494.3
1.161.4
3.522.3
8.068.4
8.388.9
1.799,6
1.002.6
1.967.7
381.2
1.254.5
7.076,8
763.1
1.939.2
10.095.0
Elektriksiz makinaiar
Elektrik makinalan
Taşıma gereçleri
2)
2.891.6
2,181.2
11.418.6
4.988.5
3.989.4
6.473.7
6,,342.2
4, 072,1
6, 621,3
İthalât Ülkeleri itibari ile ;
1971
1972
1973
İngiltere
6.783,0
U.S.A,
18.133,0
Federal Almanya
4.524.6
Lübnan
5,319,3
Japonya
4.190.9
Suriye
2.313.9
Suudi Arabistan
4.172.5
İtalya
1.824.0
Cin Halk Cumhuriyeti 1.555.6
Fransa
2.333.3
S.S.C.B.
996.6
Hollanda
1.635.5
Hindistan
1.071.4
Mısır
3.651.6
Romanya
745.2
8.645.2
9.031.2
16.887.3
8.693.3
5.045.59
4.598.0
4.143.7
3.379.0
2.077.6
1.977.2
2.284.3
11.265.1
8.699.6
6.388.4
5.348.3
7.799.5
3.427.3
3.426.3
2.089,9
2.550.1
1.117.4
2.441.9
1.396.5
2.446.1
1.886.5
744.1
3.353.9
1.415.3
2.753.9
1.152.0
209.425
63.4449
Toplam
186.588
Ürdün — Türkiye Dış Ticaret İlişkilerini Gösterir Tablo $
1970
825.872
1971
1,458,210
1972
663.693
1973
1,928.630
1974
2.513.499
1975
9.247.334
1976
10.058.005
Kaynak : Ticaret Bakanlığı.
832.913
794.370
522.027
1.488.260
5.206.092
8.209.134
13.216.056
YEMEN ARAP CUMHURİYETİ
I — Coğrafi Yapı, Lisan ve Din :
Arap yarımadasının güney batı köşesinde bulunan Yemen A r a p
Cumhuriyeti kuzey doğuda Suudi Arabistan, batıda Kızıl Deniz, g ü ­
neyde ve doğuda Demokratik yemen Cumhuriyeti ile çevrilidir.
İklim, sahil
kesiminde yarı çöl manzarası arzeder,
dolayisile
sıcak ve çok rutubetlidir. Ülkenin içi, daha az sıcak ve çok yağmur­
ludur.
Lisan Arapça olup, halkın hemen hepsi Şifai ve Zahidi olarak ay­
rılan
müslümandır.
Ülkenin başşehri
Sumo'dır.
II ™ Politik Sislem:
A — Devlet Biçimi : Cumhuriyettir
Askerî Kumanda Konseyi 1974 te iktidarı ele almıştır ve Kon­
sey Başkanı Suudi Arabistan tarafından Yarbay İbrahim Al-Hamadidir
B — Politik parti : Yemen Birliği Partisi 1974 te
lağvedilmiştir
III — Ekonomik Yapı :
Tarım ülkenin başlıca ekonomik faaliyetini teşkil eder. Yayla­
larda, darı, mısır ve yulaf yetişmektedir. Portakal, erik, kayısı, elma,
muz ve limon ve hurma üretimi de vardır. Pamuk ve kahve başlıca
ihraç ürünleridir. Hafif sanayi öz ölçüde mevcuttur.
Ulusal para : 40 bukşa — 1 Yemen riyali
1 Starlin = 10.75 Yemen rilayll
1 Dolar = 4.75 Yemen riyali (1975 Ocak rayiçierile)
Nüfus : 6.217.000
Alan : 200.000 K2.
A — Üretimi i
1)
Başlıca tarımsal ürünler (1000 ton)
Darı
Buğday
Arpa
Mısır
Bakliyat
Patates
Sebze
Üzüm
Kahve
Pamuk
Tütün
1S71-72
1972-73
1973-74
1.020
54
178
80
60
58
137
35
5
15
5
900
50
50
80
64
56
150
35
5
9
5
720
71
71
84
64
64
150
31
5
—
5
2. Sınoi mamilûer ; {1972}
(5 işçiden fazla çalıştıran fîrmar)
1000 Riro!
Madencilik
Gıda maddeleri
Alkolsüz içkiler
Tütün ve sigara
Dokuma
Ağaç mamulleri
Matbu maddeler
İnşaat maddeleri
Madeni maddeler
A r a ç bakım)
Elektrik
Diğer
3.597
6.332
6.877
2.062
25.352
2.260
1.042
4.178
3.077
3751
3751
1.886
B — Dış Ticaret :
1}
İthalât ve İhracat (1000 riyal)
1980-70
İthalât
İhracat
166.629
19.323
1970-71
174.562
13.497
1971-72
204.428
21.701
1972-73
410,666
25,270
2)
Başlıca İthal Maddeleri (1000 riyal)
1971-72
1972-73
83,201
90.942
176.337
13.107
8.732
14.136
Madenler, yakıt ve yağ
8.174
13.424
18.316
Kimyasal maddeler
7.132
9.710
25,773
31.365
41.404
17.279
22.930
25.195
56.539
1967-71
Gıda ve canlı
hayvan
Mensucat ve tütün
Mamul
maddeler
Makine ve ulaşım araçları
3
Başlıca ihraç maddeleri (1000 riyal)
Pamuk
7.986
9,912
10,785
<ahve
5.742
5.534
5,469
Deri ve bağısak
1.170
3.271
3.325
Kaya Tuzu
2.121
1.412
1.412
4 — Ülkeler itibarile ithalât (1000 riyal)
1970-71
1971-72
1972-73
43,328
34,551
86.830
Mısır
4.637
8.984
17.086
Fransız bölgesi (Afa ve İsa)
3,775
4,840
20.493
Hong-Kong
1.070
2.347
11.085
Sri
3.642
2.793
11.040
3.434
5.575
21.465
A.B.D,
17.223
8.443
10.465
Japonya
13.112
19.580
59.984
17.136
28.569
26.949
5.010
6.724
25.635
Fransa
13,347
12.604
25.236
İngiltere
14,720
19.875
22.022
İtalya
8,001
7.305
10.902
Yemen Demokratik Halk Cumhuriyeti
Lanke
Cin
Avustralya
Federal A l m a n y a
5 — Ülkeler itibariyle İhracat (1000 riyal)
1970-71
Yemen Demokratik
Ha!k Cumhuriyeti
Suudi Arabistan
Çin
7,463
152
S.S.CB.
Japonya
İtalya
2.841
6.123
22
—
1971-72
1972-73
6.423
1.057
9.912
2.416
1.298
1.218
4.483
7.409
11.721
1.671
666
908
IV — Resmi Tatil Günleri :
3 Ocak 1976 İslâm yeni yılı
Kurban Bayramı
Ramazan Bayramı
Yemen Arap Cumhuriyeti — Türkiye Dış Ticaret
İlişkilerini Gösterir Tablo $
Yıîiör
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
İthalât
İhracat
21.469
43.999
23.017
28.510
31.804
124.448
Kaynak : Ticaret Bakanlığı,
Y E M E N DEMOKRATİK HALK
CUMHURİYETİ
I — Coğrofî Yöpı, Lisan ve din :
Yemen Demokratik Halk Cumhuriyeti, Arap yarımadasınm güney
sahllindedir. Kuzey-bayısmda Yemen Arap Cumhuriyeti, kuzeyinde
Suudi Arabistan ve doğusunda Umman bulunmaktadır.
İklim sıcak ve kurudur. Lisan
Arapça olup, holkm çoğunluğu
müslümandır Başşehri A d e n ' d i r
II
Politik Sistem :
A. Devlet Biçimi : 101 üyelik Geçici Halk Yüksek Konseyi, daimi
Konsey seçilinceye kadar ülkeyi yönetmekte devam etmektedir.
Yemen Demokratik Halk Cumhuriyeti 1967 de kurulmuştur.
İngiliz müstemlekesi durumundan kurtulmak için yapılan çarpış
malar sonucu Kuzey Yemen, Yemen Arap Cumhuriyeti olmuş, solcu
Millî Kurtuluş Cephesi de Yemen Demokratik Halk Cumhuriyetini kur­
muştur. Her iki Yemen Cumhuriyeti arasındaki çatışmalar Arap Ling'inin aracılığı ile 1972 de sona e r m i ş t i r Her iki Cumhuriyetin birleşme­
si için 28 Ekim 1972 de bir tasarı anlaşma imzalanmışsa da, bugü­
ne kadar birleşme yolunda hiç bir gelişine olmamıştır.
Ülke halen 7 eyalete ayrılarak
B.
yönetilmektedir.
Politik parti Millî Kurtuluş Cephesi, Sosyalist ve Milliyetçi.
III — Ekonomik Yap» :
Aden limanındaki devlet bölgesi ve bu bölgedeki rafineri ülke eko­
nomisine büyük katkıda b u l u n m a k t a d ı r Ayrıca komünist ve Arap
ülkelerinden ç o ğ u büyük yardımlar y a p m a k t a d ı r l a r
Aden dışında, tarım ve balıkçılık halkın başlıca geçim imkânları­
nı s a ğ l a m a k t a d ı r
Ulusaî para, Yemen Dinan'dır.
1000 Filo = 1 Yemen Dinarı
1 Sterlin = 814.4 filo (1975 Ocak rayici)
1 Dolor = 345,4 filo,
Nüfus : 1.590.000
Alan : 130.066 mJI kare,
Yemen Demokratik Halk Cumhuriyetinde Tarım ve Tarım Refor­
mu Bakanlığına bağlı 65 kooperatif vardır. Ayrıca ithalât işierile uğ­
raşan Milli Şirket, ülke ihtiyacı olan mam! maddelerin ithatâtıû ile
meşgul olmaktadır.
A — Tarım Üretimi ; (1000 ton)
1970-71
Darı
Arpa
Susam
Pamuk (linter )
1971-76
1971-73
15.5
2
3.4
12.2
16,8
2
3.5
11;7
87
2
3,4
13,9
B — Dış Ticaret:
Yemen Halk Cumhuriyetinin Türkiye ile hiç bir ticari ilişkisi yok­
tur.
1 — İthalât ve İrhacat (Milyon dinar)
İthalât
İhracat
1968
1969
1970
1971
1972
1973
84,5
45,8
90,9
59,8
83,7
60,8
64,9
43,6
57.3
41,3
59,8
424,
2 — Başlıca Maddeler (100 dinar)
Canlı hayvan
Süt mamulleri
Tahıl
Meyve ve sebze
Şeker
1970
1971
1972
1970
1.427
2,533
8.058
1,571
2.200
1,141
1,809
3.494
1,392
1.903
1,035
1.964
3,769
1.207
2.404
—
72
1,214
148
163
1971
1972
„
39
425
79
125
17
9
61
124

parti programı - cihanpartisi.org.tr

ı - ITO

HĐNDĐSTAN ÜÇ AYLIK BÜLTEN

AZ GİTTİK UZ GİTTİK, BİR ARPA BOYU YOL GİTTİK:

20 - ITO

Oku - Bilgeler Zirvesi

Programme

BAYİLİK SÖZLEŞMESİ

yayın tarihi - CPC Belgelendirme

1 - ITO