iBNÜ'I-iBRI
çevirmiş
ve çevirisine Kenzü'l-esrar adı
nı vermiştir. 9. Kethdbhd dM zalge (Ki-
lbnü'l-lbri'nin Makhtebhaniith zabhne (Tari(:ıu'z-za
man) adlı eserinin Süryanice aslından bir sayfa (Bodleian
Library, Hunt., nr. 1, s. 454)
birlikte François Nau tarafından yayım
lanmıştır (Livre de l'ascension de /'esprit,
Paris 1899-1900). 4. Kethdbha dh€-şem
he (Işıklar kitabı). Zemahşeri'nin Arapça
grameri örnek alınarak yazılmış Süryanlce gramer kitabıdır (Paulin Martin, Oeuvres grammaticales d'Abou'l-Faradj, dit
Bar hebreus, Paris 1872). S. Kethabha
dhe bhabbatha (Göz bebekleri kitabı).
Mantık ve diyalektikle ilgilidir (Leipzig
1908). 6. Hewatth hekhmethd (Hikmeti n özü). Aristo felsefesine dair bir ansiklopedi olup büyük kısmı Gazzall'nin İl;
ya'ü 'ulı1mi'd-din adlı eserinden iktibas
edilmiştir. Başlıca dört bölümden (mantık, fizik, metafizik, ahlak-ekonomi-siyas"et) ol uşur (Ebü'I-Ferec, Tarih, Budge'ın
önsözü, 1, 30; Sarton, 11/2, s. 977). 7. Mu.l]taşar ii 'ilmi'n-nefsi'l-insani (nşr. Paul
Sbath, Kah i re 1928). 8. Ausar raze (Kenzü 'i-esrar 1 Te{slrü 'l-Kitabi'l-Mukaddes 1
Horreum Mysterioum). Ahd-i Atık ve
Ahd-i Cedld'in İbranice, Yunanca ve diğer dillerdeki metinler dikkate alınarak
yapılmış tenkitli tefsirinden ibaret olup ı.
cildi yayımlanmıştır (Ebü'I-Ferec, Tarih,
Budge'ın önsözü, ı. 33). MüellifSüryanke
yazdığı bu kitabın bir kısmını Arapça'ya
94
tabü'l-Eşra) . ilahiyat hakkında olan eser
Arapça'ya çevrilmiştir (Sarton, 11/2, s. 978).
1o. Kethabhd dh 'ithiqon (Kitabü '1-AI].lak) . Bu eser de Arapça'ya tercüme edilmiştir (Sarton, 11/2, s. 978). 11. Kethdbhd
dhe-yauna (Kitabü'l-f:lamame). Beden
ve ruh terbiyesinden, kamil insanların
duyduğu manevi huzurdan, kendisinin
ruhani tecrübelerinden, itikadl ve arneli
yönden karşılaştığı güçlüklerden bahseden eserin büyük bölümü İJ;ya'ü 'uWmi'd-din'den iktibas edilmiştir (nşr. Paul
Bed jan, Le livre de la colombe, Paris 1898).
Arent Jean Wensinck eseri Book of the
Dave adıyla İngilizce'ye çevirmiştir (Leiden 1919) . Kitabın bir kısmı Yusuf Hablka
tarafından Kitabü'l-lfamame adıyla (elMeşrıl~. Lll [Beyrut 1956]. s. 21-66). daha
sonra tamamı yine aynı adla Zekka ivas
tarafından (Bağdat 1974) Arapça'ya tercüme edilmiştir. 12. Kethabha dhe
Thunnaye Meghahhekhane. Mizahi hikayeleri ihtiva eden eser, Kitabü Det'i'lhem adıyla Arapça'ya çevrilmişse de günümüze intikal etmemiştir (İA, V/2, s.
802). 13. Kethabha Dhe-Menarath
Kudhshe (Mabedin çırağı). Eserde kilisenin temelini oluŞturan on iki esas açık
lanmaktadır. 14. Kethabha Dhe-Huddeye (Kitabü'l-İşarat). Kilise hukukuyla ilgilidir.
İbnü'I-İbrl ayrıca İbn Sina'nın 'UyCı
nü'l-l;ikme ile Kitabü'l-İşarat ve 't-tenbihat'ını, Eslrüddin ei-Ebheri'nin Zübdetü'l-esrar ile Tenzilü'l-efkar li-ta'dili'l-esrar'ını, Ahmed b. Muhammed eiGafiki'nin el-Edviyetü'l-müfrede'sini
Süryanke'ye çevirmiş, son kitabı Münte.l]abü Kitabi Cami'i'l-müfredat li-Al;med b. Mul;ammed el-Gati~i adıyla ihtisar etmiştir. İbn Sina'nın el-Kanun ti'ttıbb'ını da Süryanke'ye çevirmeye baş
lamış, ancak tamamlayamamıştır (diğer
eserleri için bk. Ebü'I-Ferec, Tarih, Sudge'ın önsözü, 1, 29- 34; Sarton, ll/2, s. 975979)
BİBLİYOGRAFYA :
ibnü'l-ibri, Tari!; u 'z-zaman (tre. İshak Ermele).
Beyrut 1986, Jean -Maurice Fiey'in girişi, s. 1-11;
a.mlf. [Ebü'I-Ferec], Tarih, E. A. Wallis Budge'ın
önsözü, 1, 1-66; a.mlf .. Tarihu muhtasari'd-düvel (tre. Şerefeddin Yaltkaya). istanbul 1941, ter·
cüme edenin önsözü, s. 1-4; Suter, Die Mathematiker, s. 154; Browne. LHP, ll, 469; M. Şern
seddin [Günaltay], islam'da Tarih ve Müverrihler, istanbul 1339-42, s. 194-199; Brockelmann,
GAL, 1, 349; Suppl., 1, 591; a.mlf., "İbnü'l-ibri",
iA, V/2, s. 861-862; Kehhale, Mu'cemü'l-mü'ellifin, VIII, 39; Sarton, lntroduction, 11/2, s.
975 -979; Aziz Suryal Atiya, A History o{Eastern
Christianity, London 1968, s. 204-208; Reşid
Yüsuf Ataullah, Taril)u'l-adii.bi'l-'Arabiyye (nşr.
Ali Necib Atvl). Beyrut 1985, s. 44-45; S. H.
Griffith, "Disputes With Muslims in Syriac
Christian Texts: From Patriarch John (d. 648) to
Bar Hebraeus (d. I286)", Religionsgesprache in
Mittelalter, Wiesbaden 1992, s. 269-273; Şakir
Mustafa. et-Taril;u'l-'Arabi ve'l·mü'erril;un,
Beyrut 1993, IV, 32-34; Ramazan Şeşen, Müslümanlarda Tarih- Coğrafya Yazıcılığı, istanbul
1998, s. 153-154; L. Şeyho, "Grigoryus Ebü'lFerec el-ma'rı1f bi'bni'l-'ibrl", el-Meşrı~. VII,
Beyrut 1898, s . 289-295, 365 -370,413-418,
449-453, 505-51 O, 555 -561; 605-612; J. B.
Segal, "Ibn al-'Ibrt", EJ2 (İng . ). lll, 804-805; Eliyahu Ashtor. "Bar Hebraeus", EJd.,IV, 222; Yüsuf Rahimıü. "İbn 'İbrl", DMBi, IV, 207-21 O;
Herman G. B. Teule, "Eb n al-'Ebrt", Elr., VIII,
13-15.
~ ABDÜLKERİM ÖZAYDIN
İBNÜ'I-iFLiLi
(bk. iFLiLI).
L
İBNÜ'I-İHŞiD
(~~f..:,.ıf)
Ebu Bekr Ahmed b. All
b. Ma'cGr (BağcGr)
(ö. 326/938)
L
Mu'tezile alimi.
_j
270 (883) yılında doğdu. Soğd veya Fergana bölgesinde idarecilik yaparak daha
sonra Bağdat'a yerleşen Türk asıllı bir aileye mensuptur. Bazı kaynaklarda İ bnü'I
Ahşad. İbnü'I-Ahşaz ve İbnü'I-İhşlz şeklin
de de geçen künyesini dedelerin e verilen
unvandan almıştır. Babası, Abbas! halifelerinden ei-Mu'tazıd- Billah ve MüktefiBillah dönemlerinde sınır bölgelerinde valilik görevinde bulunmuştur. Bağdat'ın
ilim çevresinde yetişen İbnü'I-İhşld, Abbas! Veziri Ebü'I-Feth İbnü'I-Furat'ın huzurunda Ebu Said es-Sirafi ile Ebu Bişr
Metta b. Yunus arasında cereyan eden
münazaralara şahit oldu . Bir süre Mısır'
da ve hac amacıyla Mekke'de bulundu.
İbnü'I-İhşld'in kelam dersleri aldığı en
önemli hocası, önceleri Bağdat Mu'tezilesi'ne bağlı iken daha sonra dönemin Basra ekolü reisi Ebu Ali ei-Cübbal'ye intisap
eden ve vefatından sonra onun yerine geçen (ibnü'n-Nedlm, s. 219; Kadi Abdülcebbar. Fatlü'l-i'tizal, s. 308-309) Ebu Abdullah Muhammed b. Ömer es-Saymerl'dir.
Ayrıca Ebü'I-Hasan ei-Kerhl'nin meclisinde bulundu. Saymert gibi İbnü'I-İhşld de
Cübbal'nin oğlu Ebu Haşim'e sert bir şe
kilde muhalefet etti. Ebu imran Musa b.
Rebah es-Sayrafi, Ebü'lcHasan ei-Ensarl
ve Ebü'I-Hasan Ali b. Isa er-Rummanl gi-
iBNÜ'I-iMAD
bi kelam ve dil alimlerine hocalık yaptı.
Fıkıhta Şafii mezhebinden olduğu naklediliyorsa da (İbn Hacer, I, 23 I). Sübkl tarafından Taba~iitü'ş-Şfıti'iyye' de zikredilmemesi şüphe uyandırmaktadır. 21
Şaban 326'da (23 Haziran 938) Bağdat'
ta vefat etti. Tabakat kitapları İbnü'I-İh
şid'in Arap dili ve edebiyatma derin vukufunu . ayrıca zühd ve ilim ehli oluşunu
öne çıkarırlar. Kendisine ait bir çiftliğin
gelirini ilim hizmetine tahsis etmesi onun
ilme verdiği değeri gösterir.
Mu'tezile'nin dokuz ve onuncu tabakaları içinde sayılan(ibnü ' I-Murta za, s. 100,
ı 08). Ebu Haşim ei-Cübbai ve Ka'bi ile birlikte döneminin üç büyük Mu'tezile imamından biri kabul edilen (İbn Hazm. V, 707 I ı İbnü'I-İhşid'in kendi eserleri kaybolduğundan onun kelami düşüncesi hakkında
yalnızca nakil yoluyla bazı bilgilere ulaşıla
bilmektedir. Mesela İbnü'I-İhşid, arazların
değişken olması sebebiyle süreklilik ar-·
zetmemesine karşılık cevherlerin tek tip
olmadığı ve bir kısmının süreklilik gösterirken diğerlerinin varlıklarını sürdürebileceği kanaatini taşıyordu (Ebu Reştd enNtsabGrt. s. 87-88). Büyükgünah konusundaki yaklaşırnma göre günahı işlemenin
hemen ardından pişmanlık duyanlar tövbe etmiş ve günahtan kurtulmuş sayılır.
Günahın tekrar işlenmesi durumunda da
pişmanlık halinde tövbe geçerli kabul edilir (İbn Hazm, V, 71 ). İbnü'l-İhşid'in, Mu'tezile alimlerinin mezhep içinde müstakil
düşünme geleneğine uygun olarak bazan
Bağdat ekolünün görüşlerini tercih ettiği
ve farklı fikirler arasında sentez yaptığı
anlaşılmaktadır. Onun bu fikirleri ve Ebu
Haşim'in görüşlerine yönelik itirazları
Basra ekolü içinde Behşemiyye'ye rakip
olarak İhşidiyye kolunun ortaya çıkması
nayol açmıştır(Fahreddin er-Razi, s. 46).
Eserleri. İbnü ' l-İhşid'e nisbet edilen
eserler şunlardır: 1. Kitfıbü'1-Ma'une
fi'1-uşul. En önemli eseri olup hıristiyan
lara reddiyelerinin yer aldığı bir bölümü
de ihtiva eder (Kadi Abdülcebbar, Teşbftü
deUi'ili 'n-nübüvve, 1, 148, I 98ı. Büyük ölçüde Ebu Ali ei-Cübbai'nin görüşlerine yer
verilen esere talebesi Rummani bir şerh
yazmıştır (Sezgi n, VIII. 113ı. 2. TabaMtü '1-Mu'tezile. İbnü 'n-N edlm 'i n. Mu'tezile mezhebinin kuruluşu ve alimleri hakkında verdiği bilgileri yer yer İbnü'I-İh
şld 'i n bir eserine dayandırması (mese la
b k. el-Fihrist, s. I I 3. 20 I, 214 ı onun böyle
bir kitap kaleme aldığını gösterir. Bu esere sonraki tabakat kitaplarında isim zikredilmeden referanslar yapılmaktadır
( ibnü 'l-Murtaza, s. 70). 3. Kitfıbü Na?mi
(Na~li)'1-Kur'fın. İbnü'n-Nedlm'in müellife nisbet ettiği bu eser ( el-Fihrist, s. 41,
22 1ı onun. Ebu Ca'fer Muhammed et-Tüsl'nin Tibyfın'ında çokça zikredilen tefsiri olmalıdır. İbnü'I-İhşid'e kaynaklarda ayrıca Kitfıbü'1-Mübtedi, Kitfıbü'1-İcmfı',
en-Na~z 'a1e'1-ljfı1idi fi'1-ircfı', İ]]tişfı
ru Kitabi Ebi 'Ali fi'n-nefy ve '1-işbfıt ve
İl.Jtişfıru Tefsiri't-Tab eri gibi diğer bazı
eserler de nisbet edilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA :
İbnü ' n-Nedim , el-Fihrist (Teceddüd). s. 41,
113,201 ,2 14, 219-221; Ebfı Reşid en-Nisabfıri,
el-Mesa'il fi 'l-i]il[ıf beyne'l-Başriyyin ve'l-Bagdadiyyin (nşr. Ma'n Ziyade- R ıd van es-Seyyid),
Beyrut 1979, s. 87-88, 215; Ebfı Hayyan et-Tevhidi. el-imta' ve'l-mu'anese, Beyrut 1373/ 1953,
ı, ı 07 -ı 08 ; lll , 196; Kadi Abdülcebbar. Fatlü '1i'tizal ve Taba~atü ' l-Mu'tez ile (n şr. Fu ad Seyyid ). Tunus 1393/1974, s. 308-309, 329-333 ;
a.mlf.. Teşbitü dela'ili 'n-nübüv ve, Beyrut, ts .
(Darü'l-Arabiyye). ı : 148, 198; Bağdadi . e l-Far~
(Abdülhamid). s. 193; İbn H!!Zm. ei-Faşi(Um ey
re). V, 70-71 ; Hatib, Tarif] u Bagdad, IV, 309; Tabersi. Mecma'u'l-beyan fi te{siri'l-f<:ur'an (nşr.
H aşi m Mahall ati - Fazl ullah et-Tabatabili) . Beyrut 1406/1986, ı, 669; Fahreddin er-Razi, i 'ti ~a
dat (nşr. Muhammed el-Mu 'tas ım- Billah el-Bağ
dildi). Beyrut 1407/1986, s. 46; Yaküt, Mu'cemü '1-üdeba' (nşr. D. S. Ma rgoli outh). London
1911-13, V, 281; VI, 73; Zehebi. A'lamü 'n-nübela', XV, 217-218; İbnü'I-Murtaza. Taba~a tü'l
Mu'tezile, s. 70, 100, 108; İbn Hacer. Lisanü'IMizan, I, 231; Sezgin, GAS, VIII, 113; Albert N.
Nader. Le systeme philosophique des Mu'tazila, Beyrouth 1984, s. 45, 307, 406 ; Josef van
Ess . Theologie und Geselscha{t im 2. und 3.
Jahrhundert Hidschra, Berlin 1992, ll, 37, 337;
J.-C. Vadet, " Ibn al-Ikhshid", EJ2 (ing.). lll, 807 ;
Ali Ekber Ziyai. "İb n il}şid", DMBi, ll, 713-714;
Daniel Gimaret, " Ebn al-Elsid", Elr., VIII, 15-16.
li]
ı
MUSTAFA
İBNÜ'I-İHVE
Öz
--,
(bk. İ BNÜ 'l-UHUWE).
L
_j
ı
İBNÜ'I-iMAn
(.~LcWI .,:,!1 )
--,
Ebü'l-Felah Abdülhay b. Ahmed
b. Muhammed es-Salih! el-Hanbel!
(ö. 1089/ 1679)
Şe?erfitü'?·?eheb
adlı
L
eseriyle meşhur olan
tarihçi, fakih ve edip.
_j
8 Receb 1032'de (8 Mayıs 1623) . Dı
Salihiye semtinde oturan Hanbell mezhebine mensup bir ailenin çocuğu
olarak dünyaya geldi. Eyyub b. Ahmed
el-Halvetl. Abdülbaki b. Abdülbaki el-Hanbeli ve Muhammed b. Bedreddin el-Balabanl gibi hocalardan dini ilimler okudu .
maşk' ın
Daha sonra Kahire'ye gitti ve uzun süre
burada kalıp Şehabeddin Ahmed b. Ahmed el-Kalyubi, Şemseddin Muhammed
b. Alaeddin el-Babill, Sultan b. Ahmed
el-Mezzahl ve Nüreddin Ali Şebramellisl'
nin derslerine katıldı. Dımaşk'a dönünce
müderris olarak görevlendirildi. 16 Zilhicce 1089'da (29 Ocak 1679) Mekke'de vefat etti ve Cennetü'l-mualla'da toprağa
verildi. Yetiştirdiği öğrenciler arasında
lju1fışatü '1-eşer müellifi Muhibbi de bulunmaktadır. Tarih. edebiyat. fıkıh ve nahiv alanlarında ilim sahibi ve aynı zamanda iyi bir hattat olan İbnü'l - İmad'ın şiir
yazdığı da bilinmekte ve kaynaklarda
bunlardan bazı örneklere rastlanmaktadır.
Eserleri. 1. Şezerfıtü'z-zeheb ii al.Jbfı
ri men zeheb. Hicretin ilk yılından baş
layarak 1000 (1592) yılına kadar meydana gelen olayları , özellikle de ulema ve
devlet adamlarının biyografılerini içeren
bir vefeyat kitabıdır. 19 Ramazan 1080'de (1 OŞubat 1670) tamamlanan eser, her
yılın olaylarını özetle anlattıktan sonra o
yıl vefat eden muhaddis, fakih. edip, alim
ve devlet adamlarının kısa hayat hikayelerini verir; halife ve sultaniara ise daha
geniş yer ayrılmıştır. Bu açıdan Memlükler döneminde yaygınlaşan "el-havadis
ve'l-vefeyat" türü kitapların özelliklerini
yansıtmaktadır. 10.000 civarında biyografi içeren kitap bir zümreye, zamana ve
mekana hasredilmemiş olduğundan genel biyografik eserler sınıfına girer. Verdiği biyografilerin bir kısmında orijinal
bilgiler bulunmakla birlikte bazı tezatlar
da mevcuttur. Müellifin eserinde daha
önceki kaynaklardan büyük miktarda
alıntılar yaptığı görülür. Bunlar arasında
Ebü'l-Ferec el-İsfahanl'nin e1-Egiini, Hatlb el-Bağdadl'nin Tari]] u Bagdfıd, İbn
Ebü Ya'la el-Ferra ' nın Taba~iitü 'l-lfanfı
bi1e, Süleml'nin Taba~iitü'ş-şufiyye, İbn
Hallikan'ın Vefeyfıtü'l-a'yfın, İ bn Hacer
el-Askalanl'nin İnbfı'ü'1-gumr, Sehavrnin Taba~iitü '1-evliyfı', İbnü'd-Deyba'ın
Bugyetü '1-müstefi d'i ile Takıyyüddin
İbn Kadi Şühbe ve Zehebl'nin eserleri sayılabilir. Kitapta Selahaddin-i Eyyübl'nin
kardeşleri Tacülmülk Mecdüddin Böri ile
el-Melikü'l-Muazzam Turanşah, Ba'lebek
hakimi İzzeddin Ferruhşah . Abbas! Halifesi Müstazhir- Billah ve Selçuklu Veziri
Nizamülmülk gibi hükümdar. vezir ve
ümeranın şiirlerine de yer verilmesi Arap
edebiyatı tarihi açısından önemlidir. Eserde kadın alimiere de yer verilmiştir. Şeze
rfıtü 'z-zeheb, İbnü'l-İmad'ın öğrencisi
Abdürrahlm b. Mustafa ed-Dımaşki es95
© Copyright 2024 Paperzz
