ACADEMIA DE ŞTIINŢE A MOLDOVEI
INSTITUTUL DE ŞTIINŢE ALE EDUCAŢIEI
Oxana Uzun-Negrescu
DE LA BUNĂTATE ... LA OM
Auxiliar didactic la limba găgăuză
pentru clasa a V-a
Chişinău – 2013
CZU 811.512.165(075.3)
U 99
Colecţia ŞTIINŢE ALE EDUCAŢIEI
coordonată de Lilia POGOLŞA, doctor habilitat, conferenţiar universitar
Aprobată spre editare
de Consiliul Ştiinţifico-Didactic al Institutului de Ştiinţe ale Educaţiei
Auxiliarul didactic la limba găgăuză pentru clasa a V-a
„De la Bunătate ... la Om” a fost elaborat în cadrul proiectului:
Principii şi metode de integrare axiologică naţional-europeană
a educaţiei umaniste în gimnaziu şi liceu
Coordonator:
Tamara CAZACU, doctor în pedagogie
Recenzenţi:
ª Mariana Marin – doctor în pedagogie, IŞE
ª Anna Stoletneaia – consultant, Agenţia de Evaluare, ME
ª Nadejda Kioroglo – profesoară de limba şi literatura
găgăuză, grad didactic 1, Liceul Teoretic „M. Guboglo”
Redactor:
² Stela LUCA
Descrierea CIP a Camerei Naţionale a Cărţii
Uzun-Negrescu, Oxana.
De la bunătate ... la om : Auxiliar didactic la lb. găgăuză : pentru cl. a 5-a / Oxana
Uzun-Negrescu ; coord.: Tamara Cazacu ; Acad. de Ştiinţe a Moldovei, Inst. de Ştiinţe
ale Educaţiei. – Chişinău : Institutul de Ştiinţe ale Educaţiei, 2014 (Tipogr. "PrintCaro"). – 82 p.
39 ex.
ISBN 978-9975-48-064-2.
811.512.165(075.3)
U 99
ISBN 978-9975-48-064-2.
© Uzun-Negrescu Oxana, 2013
IÇINDEKILÄR
I. AYLÄ
Kısmet (Işliin şindiki zamanı)
Bän kısmetliyim (K. Vasilioglu) ..................................................8.
Ana-boba (Işliin şindiki zamanı)
Mamu (Mina Kösä) ..................................................................12.
Saalık (Işliin şindiki zamanı).
Günün rejimi ..........................................................................15.
II. INANMAK
Insanın ruhu (Işliin şindiki zamanı)
Saabinin duası (çevirdi M. Çakir ) .............................................18.
Dualar saalar için (çevirdi M. Çakir) ..........................................21.
III. NAŢIONAL PAALILIKLARI
Ayozlu işlär (Işliin şindiki zamanı)
En paalı (K. Vasilioglu) ..............................................................23.
Dedelerimizin istoriyasından (Işliin şindiki zamanı)
Gaguzlar (D. Tanasoglu) ............................................................26.
IV. INSANIN ZANGINNII DILLERIN BILMESINDÄDIR
Sevinmelik sözleşmektä (Işliin gelegek zamanı)
Laf (K. Vasilioglu) ......................................................................30.
Ana dilimiz (D. Tanasoglu) ........................................................33.
Ana dilim (fragment, Mina Kösä) ...............................................36.
Ana dilim (V. Tucan) .................................................................38.
V. FOLKLOR HEM TRADIŢIYALAR
Aylä adetleri (Işliin gelegek zamanı)
Eni yıla karşı ............................................................................41.
Çekirgä .....................................................................................43.
VI. EVELKI ZANAATLAR
Gagauzların evelki zanaatları (Işliin gelegek zamanı)
Dünnäyin temeli (fragment, Mina Kösä) .....................................45.
Damga hem nışan (St. Bulgar) ..................................................48.
Oglan (T. Zanet) ........................................................................51.
VII. YAŞAMANIN KURALLARI
Insanın fikirlii (Işliin gelegek zamanı)
Insanın yaşamasından söleyişlär ...............................................53.
Insanın çalışkannıı (Işliin gelegek zamanı)
Arıcık (K. Vasilioglu) ..................................................................57.
Tilki hem üzüm (I. Krılov., çevirdi K. Kreţu) ...............................59.
VIII. ANA TOPRAAM
Bir toprak, bir ev... (Işliin gelegek zamanı)
3
Tarafım (Mina Kösä) ..................................................................63.
Ana topraam (Mina Kösä) ..........................................................66.
Güz (K.Vasilioglu) ......................................................................68.
IX. ANA TARAFIMIZIN TABIYATI
Yıl zamannarı (Işliin gelegek zamanı)
Eriyer kaarlar (Vasilisa Tukan) ..................................................71.
Tarafıma altın güz geldi .............................................................73.
X. BARABAR GÜLELIM
Şaka tekstlär (Işliin gelegek zamanı)
Fasulä imeesi (T. Marinoglu) .....................................................76.
Biz (T. Marinoglu) ......................................................................78.
4
ÖN SÖZ
Yardımcı didaktik materialı gagauz dili disţiplinasında V-inci klas için
kuruldu bir neetlän, ki ana dilimizi üürenelim nicä bir önemli naţinal
paalılıını.
Bu didaktik materialı yardımcı olacek üürenicilerä taa aktiv olmaa
real yaşamakta, respublikamızın hem gagauz halkımızın istoriyasını,
tradiţiyalarını tanımaa, bilmää. En ilkin izlenildi genel (temel)-insannık
paalılıkları: Dooruluk, Iilik, Haklık; Gözällik, Serbestlik, angıları sıkı baalıdır
naţional paalılıklarlan (cultura, patriotluk, tradiţiyalar), aylä paalılıklarınnan
(saygı, annaşmak, yardım, kısmet), inan paalılıklarınnan (can acıması, ruh
paklıı, af etmäk), lingvistika paalılıklarınnan (temel leksikayı bilmäk, lafları
dooru söylemäk, ana dilindä doru sözleşmäk), estetika paalılıklarınnan hem
işliin sindiki, geçmiş hem gelegek zamannarın üürenilmesinnän.
Tefterin temalarında lafetmäk hem yazmak kompetenţiyaları
düzgünneneer hem gagauz üürenicilerin lingvistik uuru üüseler. Hepsi
temalar hem onnarın sınışları efektiv ilerlederlär temel hem naţional
paalılıklarını, kullanıp ierarhiyayı hem didaktik prinţipini kolaydan-zora.
Örnek: tema “Aylä” başlanêr “Kısmettän” , bu laf herbir insanın
yaşamasında taa kücüklüktän tanışılêr. Tema “Ana-Boba” – açıklanêr ölä
paalılıklar, nicä yaşamanın temeli, iş, saygı, ii üreklik, yardım etmäk, h.b.
Bölümdä “Inanmak” savaştık deriinetmää bilgileri insanın geniş ruhu
için, annaştırıp, ani sade pak ruhlan üürenici olacek taa ii, cuvaplı hem
hazır herkerä başka insannara yardım etmää. Saalık paalılıkları da
üürenicileri düşündüreceklär nedir o fizik saalıı hen nedir o inan saalıı.
“Naţional paalılıkları” – bu bölüm kaplêêr bölä paalılıklar nicä:
Moldava Devletimiz, Bayraamız, Gagauziyamız, dilimiz, tradiţiyalarımız,
birliimiz, dostluumuz h.b.
Düşündük, ki meraklı olur tema “Dedelerimizin istoriyasından” D.
Tanasoglunun yaratmasına görä, angısında açıklanêr gagauz halkımızın
gelişmäk kökleri için.
Çünkü temada “Insanın zenginnii dillerin bilmesindädir” urgulanêr,
ani insan başka halkların dillerini hem kulturasını da lääzım ii bilsin. Bu
bölümdä savaştık açıklamaa dilin önemliliini insanın yaşamasında hem ani
sade kendi ana dilini ii bilärsän, başka dilleri dä kolay üürenêcän. Açıklandı
s sözleşmenin temeli o– laf hem ani laf o bir semantika paalılıydır.
Ana dilinin üüsek uurda bilmesi doorudacek üürenicileri bitişmäz
yaşamak paalılıklarına.
5
CUVÂNT INTRODUCTIV
Auxiliarul didactic este conceput ca un instrument util care îi va
ajuta pe elevii găgăuzi (clasa a V-a) la însuşirea limbii materne – ca
valoare naţională.
Obiectivul elaborării acestui auxiliar didactic este formarea
elevilor ca cetăţeni activi şi cunoscători ai istoriei, tradiţiilor republicii
în care locuim, dar şi a celor naţionale. În acest scop s-a intenţionat
formarea elevilor pornind de la subiecte de maxim interes axate pe
valorile fundamentale (Adevărul, Binele, Dreptatea, Frumosul,
Libertatea) care se îmbină eficient cu cele naţionale (cultură, tradiţii,
patriotism etc.), de familie (respect, înţelegere, ajutor, fericire),
religioase/spirituale (milă, puritate, iubire, iertare), fizice (sănătate,
securitate) lingvistice (cunoaşterea lexicului de bază, pronunţia
corectă a cuvintelor, vorbirea corectă în limba maternă), estetice etc.,
dar şi cu însuşirea corectă a verbelor la timpul prezent, trecut şi viitor.
Componentele auxiliarului menite să dezvolte competenţele de vorbire
şi scriere, care, la rândul lor, contribuie la formarea şi dezvoltarea
universului lingvistic al elevului găgăuz.
Cultivarea valorilor în cadrul limbii şi literaturii găgăuze printr-o
abordare integrată (text artistic, istoric, utilitar) vor orienta elevii spre
o conştientizare şi asimilare acestora centrate pe partea de vorbire
verbul şi categoriile gramaticale corespunzătoare lui.
Această abordare prin sistemul de exerciţii atractiv, divers, util
pune o bază temeinică la însuşirea timpului verbelor, care este dificilă,
deoarece construcţia acestei părţi de vorbire diferă substanţial de cea
a limbii române şi celei ruse. Se are în vedere constituirea specifică a
limbii găgăuze, vocabularului, interferenţelor lingvistice, dominantelor
sintetice sau analitice etc.
Pornind de la conţinutul axiologic al compartimentelor am
căutat cât mai eficient să fie explorate valorile într-o anumită
continuitate, prin respectarea principiului didactic de la simplu la
compus.
Spre exemplu: în compartimentul „Familia” prin însuşirea
timpului prezent al verbului s-a pornit de la „Fericire”, care nu poate
fi concepută, încă din leagăn pornindu-se de-a lungul copilăriei, în
afara familiei. La fel şi „Părinţii” care sunt izvorul vieţii pe pământ, cu
exemplele lor purtătoare de valori prin: muncă, cinste, respect,
cumsecădenie, ajutor dezinteresat, atitudine binevoitoare etc.
La compartimentul „Credinţă” s-a optat pentru lumea spirituală
a omului, care prin sfinţenie, puritate îl înalţă pe elev făcându-l mai
bun, mai onest, mai omenos, preluând valori religioase. Ciorchinele
valorii „Sănătatea” îl fac pe elev să mediteze, să treacă de la simplă
6
însuşire verbală la comunicare conştientizată şi comportamente care
vizează sănătatea spirituală şi fizică a lui.
„Valorile naţionale” sunt prezentate prin Republica Moldova,
Drapelul de Stat, Găgăuzia, limba, obiceiurile, tradiţiile, pacea,
prietenia etc. Cele opt sisteme: vocabular, timpul prezent al verbului
sunt însoţite cu imagini adecvate.
Sperăm că va prezenta interes şi comportamentul “Din istoria
strămoşilor” cu un text după D. Tanasoglu, care aduce lumină
asupra originii etniei găgăuze.
Deoarece vorbim despre interculturalitate, comunicare între
etnii şi populaţia autohtonă prin „Bogăţia omului în cunoaşterea
limbilor” am specificat că bucuria comunicării porneşte de la cuvânt
ca unitate şi valoare semantică, edificându-se în acea bogăţie
inepuizabilă care este limba maternă. Bună însuşire, cunoaştere a ei
deschide porţile spre alte limbi, descoperind noi şi noi valori.
În acest context se înscriu „Tradiţiile şi folclorul, obiceiurile,
folclorul calendaristic etc.”
Prin cele zece compartimente ale viitorului auxiliar didactic ne
propunem de rând cu însuşirea verbului, vocabularului să explorăm
cât
se
poate
de
eficient
dimensiunile
axiologice
în
formarea/dezvoltarea elevilor.
Drept încheiere vom menţiona că în activităţile de elaborare a
Curriculumului la Limba şi Literatura Găgăuză, conţinuturilor,
suporturilor didactice ne-au fost şi sunt de un real folos „Curriculum.
Document de bază”, toate ediţiile ale Curriculumului disciplinar
Limba şi Literatura Română, precum şi alte acte normative.
7
Tema I
A y l ä
Bän kısmetliyim
Bän kısmetliyim, ani duumuşum bu ayozlu erdä, angısının adı
Bucak! Bän kısmetliyim, ani bän uslu hem girgin, çalışkan hem
serbest gagauzların ooluyum!
Bän bıkmêêrım şaşmaa gagauz karıların hem kızların elindän
çıkan kilimnerä, palalara hem türlü kadrelerä! Bän bıkmêêrım
şaşmaa: „Nezaman, sanki, bu nazlı, küçüräk insannar etiştirerlär
uşaklarını da bakmaa, evlerini da tertiplemää, aylelerini da yıkayıpdoyurmaa, aulda da işlemää, gözellenmää da, başka işinä da
bakmaa!”
Bän herkerä mayıl olêrım, açan görerim işlän gömülü gagauzları
düünnerdä yada başka konuşkalarda. Ne kadıncalar hem
maaramcalar kıvradêrlar! Ne horular hem joklar yavruşka gibi büülü
kuvetlän kaldırêrlar bu yorgun gagauzları havaya da onnarın
tabannarından sade kıvılcın fırlêêr! Şaşılacak iş!
Bän çok hodullanêrım, açan başka insannarın arasında bizim
dä
anılmış
adamnarımız
var
(üürenmişlerin,
politiklerin,
sportsmennerin), bir kilim sızgısı gibi, durêr yada bulunêr gagauzların
8
da birisi! Bu gösterer, ani Gagauziya yaşêêr, yıldan-yıla kuvetlener! Bu
gösterer, ani gagauzlar da sayılêrlar, hatırlanêrlar başka milletlerin
arasında! Bu gösterer onu da, ani gaguzlar giderlär zor, ama dooru
yoldan!
(K. Vasiliogluya görä)
1. Nicä avtor yazdırêr gagauz karılarını? Teksttän
lafbirleşmesi çıkar angıları gagauz karılarını yazdırêrlar.
2-3
_________________________________________________
_________________________________________________
_________________________________________________
2. Bulunuz teksttä o sıracıkları, neredä avtor yazdırêr hodulluunu
kendi halkı için. Sän dä hodullanêrsın mı, ki gagauzsun, neçin?
Aazdan argument ver.
Kısmetli insan
___________________
______________________
___________________
______________________
___________________
______________________
___________________
______________________
___________________
______________________
2.1. Seni ne var nicä kısmetli yapsın? Açıkla kendi fikirini
aazdan.
3. Bul teksttä da oku o sıracıkları, angılarında avtor kendi
hodulluunu halkı için yazdırêr.
3.1 . Divam et fikiri:
Hodulum, ki bän gagauzluun bir paycazıyım, çünkü ...
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
9
4. Resimnerin (obyektlerin) adlarını dooru yazıp, rebusu doldur da
herbir insana deyni önemli lafı annayacan:
1
2
3
4
5
6
(lääzım olsun laf Kısmet)
5. Verili lafların arasından bul da çiz sade şindiki zamanda duran
işlikleri:
Avşam, giderim, toloka, aylä, kazmaa, bakêrım, sevinersiniz,
toprak, çabuk, kaçêrlar, oyun, akêr, saburluk, bulunmaa, durêr,
çalışkan, olêr, annadêrsın.
5.1.Teksttä hepsi şindiki zamanda işlikleri
aşaada yaz.
10
bul da onnarı
6. Aşaadakı işlikleri
sayısında:
yaz
şindiki
zamanda,
II-üzdä,
Dayanmaa –
Sallanmaa -
Sevmää –
Saymaa -
Koorumaa –
Yardımnamaa –
çokluk
6.1. Bir işlik seçip, bir cümlä kur verili temaya görä „Kısmetli
insan„.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
7. Senin bakışına görä ne lääzım insana, ki o kısmetli olsun?
Kendi fikirini 4-5 cümledä açıkla.
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
11
1. Duygulu hem dikatlı şiiri oku. Angı renklän var nasıl onu
yaraştıraysın. Cuvabını aazdan açıkla.
***
Bir ana var dünnäädä,
Ana/can verän.
Bir Ana taraf var/
Ömürü düzän.
Anam, anam anacıım,
Aydınnıım, sevdam,
Başçemin güllü kucaa,
Düşlerimsin sän,
Topraam hem canda sıcaam,
Aydınnık dünnäm,
Topraam hem canda sıcaam.
Sonsuz yaşamam…
(Mina Kösä)
2. Angı laflarlan avtor anayı yaraştırêr, sırala hem yaz onnarı.
________________________
________________________
_______________________
_______________________
________________________
_______________________
________________________
_______________________
________________________
_______________________
12
2.1. Bu laflarlan bir şiir ana için çinquen stilindä kur.
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
3. Lafa ana nekadar taa çok belliedici laf bul, da onnarı çevrelerdä
yaz.
Sevgili
Ana
4. Sän kendi anana nicä danışêrsın? Sırala.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
4.1. Bu lafların birisinnän bir cümlä kur.
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
5. Kendi bakışına görä şiiri aadla.
__________________________________________________________________
13
6. Verili cümlelerdä çizilerin
zamanda işliklär yaz.
yerinä
maanaya
görä,
Ana-Boba hep uşaklarını ___________________________.
Herbir ana kendi uşaklarını _________________________.
Ana uşaklarına deyni bukacıını ______________________.
Açan bir zor vakıt_________________, ilkin mamu
________________.
şindiki
aklıma
7. Verili iki direcik laf, birindä adlıklar, ikincisindä dä işliklär.
Dikatlı onnarı okuyup, okçaazların yardımınnan onnarlan
lafbirleşmesi kur, ki sayıyca hem maanayca uysunnar.
Mamu
geçer
Toprak
büüyerlär
Yaşamak
işlerlär
Insanar
sürüler
Uşak
düzgünnener
Zaman
seveer
7.1. Iki lafbirleşmesi seçip, onnarlan birär cümlä kur.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
8. Yaz bir kısa yaratma 4-5 cümledän temaya görä:
Çok ana var bu dünnedä,
Paalı analar, ii analar…
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
14
***
1. Resimnerä dikatlı
açıklayacez?
bakıp,
düşün
da
sölä
angı
temayı
2. Aşaada verili dörtköşeliklerdä resimnä etapları, neylän senin
bir günnük rejimin başarılêr.
3. Senin bakışına görä, neçin herbir insanın sabaası sporttan
lääzım çeketsin? 2-3 argument ver.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
4. Verili lafbirleşmelerini senin günnük rejiminä görä diz:
uyanêrım, sabaa ekmeeni iyerim, sport yapêrım, avşam ekmeeni
iyerim, döşää toplêrım, okula giderim, evä giderim, dostlarımnan
15
oynêrım, döşää hazırlêrım, evdeki işi yapêrım, uyêrım, mamuya
yardım ederim.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
5. Yaz verili çiziciklerin erinä günnük
momentlerini. Kullan biraz da umor.
rejiminin
önemli
Var nasıl bölä çekedeysin:
Bän bir çocuk/bir kız erken kalkan, onun için dä uyanêrım çok erken
saat 5. 30 minutta. ...
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
6. Şindiki zamanda duran işlikleri III-üncü üzdä, çokluk sayısında
yaz da onnarın birisinnän bir cümlä temamıza görä kur.
Çalışêrım, giderim, üürenerim, paklêrım, büüyerim
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
7. Noktaların erinä adekvat formada işlikleri şindiki zamanda yaz:
(göstermää, yapmaa, imää, istemää, yardım etmää, istemää).
Bän sport _________________, ki saalıklı olmaa_____________________.
Çok eşillik ________________, ki kaavi olmaa ______________________.
Anama-bobama _________________, ki onnara büük saygı_________.
8. Doldur bu tabliţayı „Nicä bän geçirerim kendi günümü”.
16
Pazertesi
Nereyi bänimgiderim?
Kiminnän bän
buluşêrım?
Ne yapêrım?
Ne görerim?
Ne eni annêrım?
Beenerim mi osa
beenmerim mi nicä
geçer günüm?
Sali
9. Kim taa çabuk?
Çabuk hem dooru yaz (2 minudun içindä) saala baalı lafları.
kısmet...
...
...
Paalılık
„SAALIK”
gimnastika
...
...
17
Tema II
Inanmak
1. Duayı dikatlı, duygulu oku.
Saabinin duası
Ey, göklerdä olan, bizim Bobamız! Ko ayozlansın Senin adın, ko
gelsin Senin Padişahlıın, ko olsun Senin istediin, hem erdä da nicä
göktä. Hergünkü ekmeemizi bizä bugün ver; hem baaşla bizä bizim
borçlarımızı, nicä biz da baaşlêêrız bizä borçlu olannara; hem girdirmä
bizi denemeyä, ama kurtar bizi kötüdän. Zerä Senindir Padişahlık hem
kuvet, hem şükür daymalarınadak. Amin.
(çevirdi M. Çakir )
2. Gagauzlar Allahı inanan insannar. Sän angı Allah sıralarını
bilersin? Yaz onnarı (gagauz, rus, romun dilindä).
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
18
3. Bibliyada sölener sev hem yardım et yanında bulunan
insannara. Nicä sän yardım edersin malinä hem hepsi ihtiyar
insannara (3-4 cümlä yazın?)
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
4. Verili Allah sıralarında bul da çiz o işlikleri, angıları göstererlär
insanın yalvarmasını, sora da yaz onnarı hepsini şindiki
zamanda
Örnek: ayozlansın-ayozlanêr, ...
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
5. Verili laflara üçär belliedici bulun:
Klisä__________________________________________________________
Ekmek________________________________________________________
Padişahlık_____________________________________________________
Gök __________________________________________________________
Bobamız_______________________________________________________
6. Cümleleri birär lääzımnı işliklärlän divam edip, krosvordu
doldur da önemli herbir insanın yaşamasında lafı bul:
1.
2.
3.
4.
5.
7.
19
1. Yarın başçayı lääzım ...
2. Anasını görüp, uşaklar başladılar ...
3. Anaları – bobaları lääzım ...
4. Kötü insannardan lääzım ...
5. Ilkyazın yapraklar başlêrlar ...
6. Tabiyatı lääzım ...
7. Çekettirilmiş işi lääzım ...
6.1 Krosvordttan hepsi işlikleri şindiki zamanda, III-üncü
üzdä, birlik sayısında yaz.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
7. Neçin önemlidir insan becersin prostetmää? Yaz 4 kalite,
angıları var prostedän insannarda.
Örnek: geniş ürekli, ...
________________________ ________________________
________________________ ________________________
8. Kim taa çabuk?
Verili lafın herbir literasınnan birär laf kur.
I- _______________________
N-_______________________
A-_______________________
N-_______________________
***
1. Duayı dikatlı hem duyguylan oku.
Dualar saalar için
Ey, Saabi, kurtar hem hayırla benim can bobamı (adı) hem onun
ayoz dualarınnan afet benim günählarımı.
20
Ey, Saabi, kurtar hem hayırla benim duudurannarımı (onnarın adları),
kardaşlarımı hem kızkardaşlarımı, hem tarafından hısımnarımı, hem
hepsi benim senselemä yakın olannarı, hem dostlarımı, hem baaşla
onnara dünneyin hem dünnää yukarsının iiliklerini.
(çevirdi M. Çakir )
2. Skobaların erinä kendi yakın insannarının adlarını koyup, Allaa
sıralarını enidän oku, sora da onnarı aklında tutmaa savaş.
3. Neçin insan gecä – gündüz Allaya saalık için yalvarêr (2-3
cümledä kendi fikirini açıkla)?
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
4. Verili adlıklardan kur nışannık da annayacan, klisä sıralarına
görä nicä lääzım olsun insan.
Dooruluk
___________________________________________
Inanmak
___________________________________________
Seslemäk
___________________________________________
Iilik
___________________________________________
Dikat
__________________________________________
5. Sevdii nişannıklan bir cümlä kur.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
6. Nicä annêrsın te bu sıracıkları „kurtar hem hayırla benim
duudurannarımı” (3-5 cümledä kendi fikirini açıkla)?
21
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
_________________________________________________________________
7. Teksttän hepsi işlikleri şindiki zamanda yaz.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
7.1. Iki işliklän cümlä temamıza baalı kur.
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
8. Kim taa çabuk?
Fikiri insana lääzım saalık ... kendi bakışına görä başar.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
22
Naţional
paalılıklar
Tema III
1. Dikatlı teksti oku. Sırala ne en paalı avtora deyni.
En paalı (K. Vasilioglu)
Benim halkıma deyni büünkü gündä en paalı: Gagauziya,
Moldova, Vatanımızın bayraa, usluluk, dostluk, dilimiz, adetlerimiz,
kısmet hem bereket, uşakların kısmetli küçüklüü, türkülerimizin
ötmesi hem kulturamızın ilerlemesi.
Yaşamaa isteeriz birliktä,
Düündä olmaa şenniktä,
Görmää gökün üzünü,
Imää tatlı üzümü,
Olmaa yıl-yıldan zengin,
Gençlär gezsinnär girgin,
23
Bayraamız çalkalansın,
Gagauzlar yaşasın!
2. Temellenip okunmuş tekstä, düşün da cuvap ver, halka deyni
(bakmayarak angı da halk olmasa gagauz mu, romun mu, rus
mu) ne en paalıdır? Sırala onnarı.
_______________________
________________________
_______________________
________________________
_______________________
_______________________
_______________________
______________________
3. Sırala Moldova Vatanımızın bayraanın renklerini.
______________________________
______________________________
______________________________
3.1. Yaz bayraan herbir renginin maanasını.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
4. Gagauziyamızın bayraanın renklerini sırala.
_________________________
_________________________
_________________________
24
4.1. Yaz bayraan herbir renginin maanasını.
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
5. Verili laflara teksttä sinonim bulun.
Barabar_______________________________
Varlı__________________________________
Hodul_________________________________
6. Verili teksttän hepsi işlikleri temel (infinitiv) formasında çıkar
da onnarı şindiki zamanda 3-cü üzdä birlik sayısında yaz.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
6.1. Iki işliklän cümlä kur.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
7. Divam et fikiri, kullanıp işlikleri şindiki zamanda.
Yaşamaa isteeriz birliktä...
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
8. 5 cümledä kendi fikirini açıkla, neçin avtor tekstin aadını „En
paalı”.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
25
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
9. Kim taa çabuk?
Dooru hem çabuk yaz belliedili dörtköşeliklerdä.
1. Cenk lafın antonimi...
2. Mamu, boba hem bän – kurêrız bir ...
3. Neredä dä insan olmasa onu hep ... çeker
4. Herbir ... kendi istoriyasını biler
5. Herbir haklın kendi ... var
6. Herbir halka deyni ... en önemli zenginniktir
1
2
3
4
5
6
1. Teksti dikatlı
yaşarmışlar.
oku.
Sölä,
26
neredä
gagauzların
dedeleri
Gaguzlar
Bizim halkımız – gagauz halkıdır. Geçmiş zamannarda o çok taa
büük bir halkmış. Onun varmış kendi devleti, açan o yaşarmış
Balkannarda. Adıymış Uzieyalet. Onun baş kasabası olmuş Karbuna
(Kavarna), sora da Varna kasabası.
Gagauzların kıymetli hem girginnikli istoriyası var: biliner, ani
yoktur halk istoriyasız, nicä dä yok istoriya halksız.
Herbir halkın istoriyasına girer dedelerin dä istoriyası. Tä ne için
gagauzların, azerlerin, türkmennerin, osman türklerin h.b. istoriyası
çekeder Oguz dedelerin istoriyasından Altay meydannarınadan,
näända peydalanmış oguz-türklär. Çok yıllar hem üzyıllar onnar
yaşamışlar taa çok hayvançılıklan; hem çok uzun hem zoor erläryollar gezmişlär istoriyeyä getirincä şindiki türk halklarını.
(D. Tanasogluya görä)
2. Sırala 5 laf, angıları gagauzların istoriyasında büük rol oynêrlar.
Halk
...
Kultura
I S T O R IA
...
...
...
...
3. Tekstä görä yaz o devletleri, angılarına sıkı baalı gagauzların
istoriyası.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
4. Teksttä bul da aşaada yaz o cümleyi, angısı gagauzların zor
yaşaması için annadêr.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
27
5. Verili teksttän laflara üçär belliedici yazın:
Istoriya
Dedelerimiz
Insan
5.1. Iki lafbirleşmesinnän cümlä kur, kullanıp işlikleri
şindiki zamanda.
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
6. Verili işliklerin üzünü, sayısını hem zamanını belli et.
Çekeder
________________________________________
Girer
________________________________________
Yaşêrlar
______________________________________
Seversin
________________________________________
6.1. Işliklän sevmää beş lafbirleşmesi kur, kullanıp işlii şindiki
zamanda, III-üncü üzdä, çokluk sayısında.
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
28
7. Adla teksti, kullanıp meraklı ideyaları bu yaratmadan.
Örnek: Yoktur halk istoriyasız...
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
8. Kim taa çabuk?
Doldur tabliţayı verili rubrikalara görä:
Ne bän bilerim
Ne eni bana deyni
29
Var şüpäm
informaţiyanın
dooruluu için
Insanın
zenginnii
dillerin
bilmesindädir
Tema IV
1. Teksti dikatlı oku da düşün neylän yada kiminnän sözü „laf”
var nicä asoţiaţiya yapmaa.
Laf
Laf – o büük bir instrument. Lafın biri var nicä insanı toplasın
da, çil gibi daatsın da. Başka bir laf-var nicä onnarı ayırsın da,
dostlaştırsın da. Laf var nicä izmet etsin sevdalaa da, ama var nicä
izmet etsin duşmannaa da.
Tatlı laf – var nicä aar hastayı döşektän kaldırsın. Ama acı laf
saa adamı da olur mezarlaa götürsün. Halkım, paalı dostlarım!
kullanın herbir lafı düşünüp ta. Hızlanmayın adamın üstünä o
laflarlan, nicä kılıçlan. Unutmayın: tatlı laf var nicä kär yılanı da kendi
30
deliindän çıkarsın. Kullanın lafları düşünekli: nicä doktor yılacı
kullanêr, adamın hastalıına görä.
(K. Vasilioglu)
2. Aşaada verili shemayı doldur.
....
....
...
Laf
....
....
...
....
3. Teksttä çizili laflarlan cümlä kur:
a)___________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
b)___________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
c)___________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
d)___________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
4. Verili laflara üçär belliedici bul:
Laf
Dil
Dostlarım
5. Nicä bu cülmeyi annêrsın? Laf – o büük bir instrument. Kendi
annadıını bu fikir için açıkla (3-4 cümlä).
31
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
6. Lafbirleşmelerin tatlı laf hem acı laf maanalarını bir cümlenin
yada başka lafbirleşmelerin yardımınnan annaştır.
Tatlı laf _____________________________________________________________
_____________________________________________________________________
Acı laf ______________________________________________________________
_____________________________________________________________________
7. Kullanıp işlikleri gelegek zamanda, 3 cümlä verili shemaya görä
kur.
nışannık+adlık+adlık+işlik (gel.zam.)
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
8. „Ürektän söylenmiş laf insana can usluluu getirecek” – bu
temaya görä bir küçük yaratma (5-7 cümlä) yaz, işlikleri
gelecek zamanda kullan.
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
32
***
1. Teksti dikatlı oku da aşaada verili soruşlara aazdan cuvap et.
Ana dilimiz
Gagauz dili bizim ana dilimizdir. O bizä kalmış oguz
dedelerimizdän. Onnar onu düzmüşlär, lafetmişlär onda, yaşamışlar
onunnan, sevinmişlär dä, aalamışlar da, yurtluunu korumuşlar, evlad
büütmüşlär bizä dä brakmışlar onu kullanalım hem koruyalım. Ne
gözäl hem yalpak seslär dökmüşlär ona! Hem ne zengin düzmüşlär
onu! Ne käämil türkülär, söleyişlär, bilmeycelär, masallar hem
legendalar, dastannar düzmüşlär bu tatlı dildä! Onnarı biz annadêrız,
sesleeriz, yada okuyêrız da çok işlär annêrız bizim dedelerimizin
yşamasından, istoriyasından. Hem şaşêrız, mayıl olêrız halkımızın ruh
zenginniklerinä.
Biz bileriz ana dilimizin seslerini, onun maasuz kendi seslerini dä
– ä, ê, ö, ü, angıları var may hepsindä türk soylu dillerdä. Onnar
gelerlär oguz dedelerimizin eski dilindän. Onun için türk soylu dilleri
benzeerlär biri-birinä.
Ama gagauz dilimiz, gözäl gagauzçamız duygulu avalıydır,
melodiyalıydılar, zengindir, kaaviydir! Onu açık hem dooru lafedelim,
lafları bütün söleyelim, bozmaylım – bu bizim borcumuzdur. Çalışalım
gübürlememää
dilimizi
başka
dillerin
laflarınnan.
Temiz
gagauzçamızda lafedelim!
Dilimizi koruyalım, bilelim, kullanalım, sevelim, zerä oydur bizim
halkımızın diri canı!
(D. Tanasoglu)
a) Kimnerdän bizä gagauz dili kalmış?
b) Gagauz dilindä nelär düzülmüş, sırala onnarı.
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
c) Ne lääzım okuyalım, ki dedelerin adetleri hem istoriyası için
annayalım?
d) Neyä biz, gagauzlar, şaşêrız hem mayıl olêrız?
33
e) Nesoy maasuz seslär var may hepsi türk dillerindä?
f) Neredän bu seslär gelişerlär?
g) Nicä avtor yazdırêr gagauz dilini, cuvabı teksttä bul da
onnarı seslän oku.
h)Nesoydur bizim borcumuz dilin önündä? Teksttä bul
lääzımnı cümleyi da yaz onu.
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
i) Siz dooru, şıralı gagauz dilindä lafetmää savaşêrsınız mı?
2. Verili çevrelerdä laflara ana dili hem ana nekadar taa çok
belliedici yaz.
Ana dili
Ana
Ör: duygulu
Ör: ii ürekli
___________________
___________________
___________________
___________________
___________________
___________________
___
___________________
___________________
___________________
___________________
___________________
___________________
3. Sanki neçin bizim anılmış yazıcılarımız sölerlär, ki dili
kaybetmeyelim, ondadır bizim zenginniimiz! Kendi bakışını
kısadan açıkla.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
34
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
4. Verili lafbirleşmelerinnän zengin ana dilimiz hem paalı
anacıım bir cümlä kurun (iki lafbirleşmesi dä bir cümledä
olsunnar).
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
5. Verili işliklerin arasından işlikleri gelecek zamanında bul da
altlarını çiz.
Kalmış, zenginenecek, düzmüşlär,kullanacek, üürenecek,
annadêrız, hodullanacek, dökmüşlär, saygı güdeceklär.
5.1. Üç gelecek zamanda işlik seçip,
lafbirleşmesi kur.
----------------------------------------------------
bileriz,
onnarlan
birär
------------------------------------------------------------------------------------------------------6. Verili işlikleri gelegek zamanda II-üzdä, çok. sayısında yaz.
Sevmää
______________________
Lafetmää
_______________________
Korumaa
_______________________
Kullanmaa _______________________
7. Kim taa çabuk?
Tabliţada karışık verili lafları bir cümleyä topla. Nicä annêrsın
bu söleyişi? Açıkla fikirini 2-3 cümledä.
zengin,
verili,
kaavi
Söleyiş ana dilimiz için
35
kullanalım
...
hem
sansın
dilinimizi
büülü
ki
Bizim
gagauz
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
***
1. Bu sıracıkları dikatlı oku. Şiirin maanasını annamaa savaş.
Ana dilim (fragment, Mina Kösä)
Ana dilim, ana dilim,
Sensiz bän soluksuz gibi,
Gecä-gündüz sän aklımda,
Gagauzun şu kanında.
2. Cümleyi ana dilsiz insan nicä soluksuz ... divam et.
Örnek: Kafadarsız, kulturasız,
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
3. Nicä annêrsın bitki iki sıracıkları. Fikirini açıkla.
Gecä-gündüz sän aklımda,
Gagauzun şu kanında.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
36
4. Taa angı gagauz yazıcılarımızın yaratmalarında ana dili için
geniştän açıklanılêr? Sırala 3-4 avtorların hem onnarın
yaratmalarının adlarını.
Avtor
________________________
________________________
________________________
_______________________ _
Yaratmanın aadı
_________________________
_________________________
_________________________
__________________________
5. Verili işliklerä lääzımnı gelecek zamanın afikslerini -acek, -ecek
eklä.
Sev –
_____________________,
Bul –
_____________________,
Kooru –
_____________________,
Kullan –
_____________________,
Işlä –
_____________________.
6. Aşaada verili shemayı doldur, kullanıp işlikleri gelecek
zamanda, birlik sayısında III-cü üzdä. Herbir yazılı işlii aazdan
açıkla.
Ana dilim
zenginnenecek
düzgünnenecek
37
7. Verili işliklerin antonimnerini gelegek zamanda yaz.
Gelmää – ____________________________
Gezmää – ____________________________
Susmaa – ____________________________
8. Kim taa çabuk?
Yaz en sevdii şiirdän ana dili için dört sıracık
______________________________________________
______________________________________________
______________________________________________
______________________________________________
***
1. Demekli, duygulu şiiri oku, ki sınışları taa kolay hem dooru
yapaysın.
Ana dilimiz
Kim islää biler dili,
O laftan enseer-belli
Millet, açan üürenik,
O ona bir zenginnik.
Dil, açan açık hem pak,
Onnan kolay annaşmak,
Onu kolay seslemää,
Hem zor onu ensemää.
Kirlenirseydi eer dil,
Kaybeleriz -bunu bil.
Yalpak dil sıcak verer,
Püsür dildän suuk geler.
Onunnan da millet käämil,
Açan onda kırnak dil.
(Vasilisa Tukan)
2. Nicä annêrsın ilk iki sıracıı? Düşün da yaz kendi bakışını.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
38
3. Aşaada verili shemayı doldur, en ilkin şiirdän lafları çıkar, sora
da bir-iki örnek kendindän yaz.
Örnek: dil verer – zenginnik, ...
...
..
...
Dil verer
...
...
...
...
4. Verili cümleleri kendi bakışına görä divam et, kullanıp işlikleri
gelegek zamanda.
Kim islää biler dili... _____________________________________
____________________________________________________________
Dil, açan açık hem pak... ________________________________
____________________________________________________________
Kirlenirseydi eer dil... ____________________________________
____________________________________________________________
Yalpak dil sıcak vercek... ________________________________
____________________________________________________________
5. Sırala o gelegek zamanda duran işlikleri, angıları temamıza ana
dili baalı.
Örnek: kullanacak, hodullanacak, _______________________________
_________________________________________________________________
6. Verili adlıkları adekvat işliklärlän okçaazların yardımınnan
birleştir.
Dil
Toprak
Literatura
sürülecek
okunacek
zenginnenecek
39
Yaratma
Ev
düzülecek
yazılacek
7. Şiirdän hepsi işlikleri çıkar da onnarı gelecek zamanda II-ci
üzdä, çok.sayda yaz.
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
7.1. Iki işliklän gelecek zamanda cümlä kur.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
8. Kim taa çabuk?
1 minudun içindä yaz hepsi lafları, angılarınnan asoţiaţiya
yapêrsın ana dilini.
Ana dili
...
...
...
40
Folklor
hem tradiţiyalar
Tema V
1. Dikatlı hem duygulu şiiri oku.
Eni yıla karşı
Hayaz diil suuk hiçicik,
Kolaç dolu pardılar,
Öter çannar küçücük,
Lıngır-lıngır trakalar.
Hêy-hêycılar kaynaşêr,
Gezerlär-hiç bir annık.
Köpeciklär baulaşêr
Erä göçer karannık.
Bıktı gezmää uşaklar,
Oldu gecä yarısı.
Düşer, düşer büük
kaarlar,
Nicä çoban sargısı.
2. Angı yortu için şiirdä laf gider?
_________________________________
3. Nicä avtor yazdırêr bu yortuyu? Şiirdän 3-4 cümlä bu soruşa
cuvap edän çıkar.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
41
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
4. Cümleleri, angıları göstererlär halk yortularının adetlerini şiirdä
bul da onnarı aşaada yaz.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
5. Siz kolada yortularının adetlerini bilersiniz mi? Sıralayın o
adetleri angıları için bu şiirdä sölänmeer.
___________________________
___________________________
___________________________
6. Kolada yortularını
strukturaya
görä
lafbirleşmesi).
yazdıran lafbirleşmelerini yaz verili
adlık+işlik
gelecek
zamanda
(5-7
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
7. Senin aylendä Eni Yıl eniycä mi, osa eskiycä mi karşılanêr?
Nicä adetlär senin aylendä kutlanılêr, sırala onnarı.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
8. Kim taa çabuk?
Laflardan baalı temamıza kendin bir krosvord kur, ki ortada temel
laf olsun KOLADA.
42
***
1. Türküyü oku sora da çalmaa onu dene.
Çekirgä
Çekirgeyi nalladım,
Edirneyä yolladım
Beş para verdim elinä,
Tuz-sabun alsın gelinä.
Tuz-sabun almamış gelinä,
Bir lülä almış kendinä.
Ay,çekirgä, çekirgä,
Sivri butlu çekirgä!...
2. Taa nesoy halk türkülerini sän bilersin? Yaz onnarın adlarını.
________________________
_________________________
________________________
_________________________
________________________
_________________________
3. Verili soruşlara türküdä cuvap bul da onnarı aşaada yaz.
a. Kimdir türkünün baş personajı?
b.Nereyi yollamışlar Çekirgeyi?
c. Ne sımarlamışlar Çekirgä alsın?
d.Ne almış kendinä Çekirgä?
 _______________________________________________________
 _______________________________________________________
 _______________________________________________________
 _______________________________________________________
4. Bu türkünün başka variantını da bilersin mi? Yaz onu. (var
nasıl evdä anana yada malinä sorasın).
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
43
5. Türküdän hepsi adlıkları çıkar da onnarın halını belli et.
___________________________
_________________________
___________________________
_________________________
___________________________
_________________________
6. Şiirdän hepsi işlikleri çıkar, onnarın zamanını belli et.
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
7. Işliklerä afiksleri – acek hem – ecek ekleyip, onnarı gelecek
zamanda yaz.
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
8. Kim taa çabuk?
Nekadar taa hızlı gagauz şaka halk türkülerini sırala.
Şaka türkülär,
maanelär
44
Evelki
zanaatlar
Tema VI
1. Teksti dikatlı oku. Tekstin adını „Dünnääyin temeli” nicä
annêrsın (2-3 cümlä yaz)?
Dünnäyin temeli
(Fragment)
Çiftçilik küüdä-en eski zanaatlardan birisi. Annaşılêr, ekmek
olsun deyni, lääzım topraa işlemää, çifti kaldırmaa. Bu zanaat
gagauzlarda zamandan hatırlıydı hem pek çalışkannıınnan sevgili
zanaattır. Büünkü gündä dä bizim tarafın çiftçileri ekmek büütmäklän
anıldılar. Bucaan da toprakları pek uzdular käämil arpa, booday,
çavdar, papşoy bereketlerinä, sadä tarafımızın sıkça kurak yılları çok
şaşırdêrlar kimär sıra havezini da çiftçinin keserlär. Ama buna
bakmadaan büük çalışmaklan hem yorulmaklan saymadaan
zaametini bizim insan çıkarêr pek ii ekmek bereketleri.
Ekmek, sıcak ekmek. Ona evallaa geler herbir insan: küçüü dä,
büüyü dä. Büün da tutêrım aklımda, nicä uşaklıımda, atlayarak
sevinärdik babumun dolayanında, açan o çıkarardı fırından sıcak
ekmekleri.
45
Ölä kalmış, ölä da gider-dünnääyi ekmek tutêr. Hep ondan,
bezbelli, çekiler gözäl adet: açan kaçırılêr ekmek erä, onu, çabuk
kaldırıp, öperlär, sayıp kendilerini büük kabaatlı ekmeen önündä.
(Mina Kösä)
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
2.
Ekmek, sıcak ekmek ... fikiri kendi bakışına görä başar.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
_________________________________________________________________
3. Teksttä bul da oku taa bir kerä o cümleleri, angıları yazdırêrlar
en evelki zanaatın paalılıı için. Kendi bakışını bu zanaata
çalışan insannarın kalitelerini sırala.
Örnek: saburlu, geniş ürekli...
_________________________ _________________________
_________________________ _________________________
_________________________ _________________________
4.
Verili laflara teksttän sinonim bul.
Evelki _______________________________________
Yannışlêrlar ________________________________
Düz ________________________________________
5. Verili laflara teksttän antonim bul.
Suuk _______________________________________
Dinnenmäk _________________________________
Siirek _______________________________________
Soktu _______________________________________
46
6. Kaç türlü ekmek forması sän bilersin? Verili resimnerä bakıp,
yaz ekmek formalarının adlarını.
7.2. Başka ekmek formalarını bilersen mi, onnarı resimnä.
8. Teksttä çizili laflara ikişär belliedici laf eklä.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
_________________________________________________________________
8.1. Hep çizili laflarlan birär sadä cümlä kur.
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
8.1.1. Belliedili teksttä laflarlan, lafbirleşmesi konkret shemaya
görä adlık+işlik gelecek zamanda kur.
_________________________
____________________________
47
_________________________
____________________________
_________________________
____________________________
_________________________
____________________________
9. Kim taa çabuk?
Sırala ekmek yapmanın proţesinä girän lafları.
un
...
...
Ekmek
...
...
...
...
***
1. Teksti dikatlı oku, ki aşaadakı sınışlara kolay cuvap etmää.
Damga hem nışan
Herbir çorbacı koyêr hayvannırına nışan hem damga. Bu adet
geler eski vakıtlardan. Lääzım sölemää, ani gagauzlar severlär hayvan
tutmaa. Ihtär insannar şindi dä annadêrlar legendaları, ani onnarın
däduları Balkannardan getirmişlär sürüleri, neredä varmış binnän
koyun. Dimitri Çakir yazêr, ani Zahariy Çakirdä varmış çok hayvan
„50 hem da taa çok beygir, bin koyuna kadar, 100 baş kara sıır”.
Bukadar hayvan tutmaa deyni, lääzım sürüyä ayırı çoban. Hem dä diil
bir çoban, birkaç kişi sade varmış nicä baksın bukadar hayvan.
Ama var osoy çorbacılar, angıları tutarmışlar 50-60 koyun, birkaç
beygir, iki yada dört öküz. Onun için herbir küüdä varmış „çoban”,
48
angısı otladarmış koyunnarı, „buzaacı” – bakarmış buzaaları,
„domuzçu” otladarmış domuzları, „sırtmaç” otladarmış inekleri,
„öküzçü” otladarmış öküzleri. Kaybetmemää kendi hayvannarını
deyni, insannar koyarmışlar kendi hayvannarına nışan hem damga.
Yalpı çayırında, tolokalarda, başka boş erlerdä eski vakıtlardan
beeri insannar otladêrlar kendi hayvannarını.
Sovet Birlii vakıdında insana brakmazdılar tutsun nekadar isteer
hayvan. Onun için çocuklar otladardılar çayırda aylenin küçük-küçük
sürücüklerini. Sandi çocucak otladêr irmi koyun hem kuzu. Ama kimi
kerä koyunnar karışêrlar.
Mälçü dädusu her avşam gelärdi almaa koyunnarı. O vakıt
çayırda vardı irmi-otuz taanä koyun sürüsü. Avşam üstü tok
hayvannar yatardılar çayırda da, açan Mälçü dädu geçärdi koyunnarın
yanından, onun koyunnarı yavaşıcık kalkardılar da birär-birär, biribiri ardına gidärdilär çorbacının ardına.
Bir gün Mälçü dädu dedi Sandiyä:
– Büün koyacêz koyunnara nışan.
Sandi soordu:
– Dädu, e neçin lääzım koymaa koyunnara nışan?...
(St. Bulgar)
2. Angı anılmış adamnarımız için laf gider bu teksttä?
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
3. Bul o çümleleri teksttä, angıları gagauzların hayvancılıı için
annadêrlar.
4. Nekadar
hayvan
dedelerimiz?
tutarmışlar
ilerki
vakıtlarda
bizim
__________________________________________________________________
_________________________________________________________________
5. Şindiki vakıtta çorbaçılar genä mi çok hayvan bakêrlar? Neçin?
Cuvabını doludan ver.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
49
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
6. Teksttän dialogu divam et, olabilän Mälçü dädunun cuvabını
yaz.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
_________________________________________________________________
7. Yaratmadan 10 işlik çıkar da onnarı gelecek zamanda yaz.
8.
_______________________
_________________________
_______________________
_________________________
_______________________
__________________________
______________________
__________________________
_______________________
__________________________
Kim taa çabuk?
Tekstlän işlediktän sora cuvap ed bölä soruşlara nicä:
Tekstin okumasından sora benim kefim (ne yaptı? _____
_______________________________________________________
Bana meraklı geldi o ideya, nicä _______________________
______________________________________________________
Teksttä eni laflarlan karşı geldim: _____________________
______________________________________________________
Bu yaratma beni üürett: _____________________________
_______________________________________________________
***
1. Oku dikatlı hem demekli şiiri. Ne bilersin sän Oglan için? Kim o
Oglan? 1-2 cümlä yaz..
50
Oglan
Evel varmış bir çoban,
Taşıyarmış ad –Oglan.
Pek sevärmiş halkını,
Şindi türküsü kaldı.
Bän bilerim, o türküHalkımın derin kökü.
(T. Zanet)
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
2. Oglanı nicä bir halk türkülerinin baş personajı yazdır, onun
harakteristicasını yap.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
3. Lafbirleşmesinin taşıyarmış ad doorudan maanasını açıkla.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
4. Moldovan, bulgar, ucrain türkülerinin geroyu kimdir? Düşün,
aklına getir da onnarı yaz.
Moldovan personajı _____________________________________
51
Rus personajı ___________________________________________
Ukrain personajı ________________________________________
5. Şiirdän hepsi işlikleri çıkar da onnarın zamanını, sayısını hem
üzünü belliet.
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
6. Düşün, ki sän Oglannan lafedersin. Nesoy soruşlarlan sän ona
danışacan (2-3 soruş). Soruşlarda işlikleri gelecek zamanda
kullan.
______________________________________?
______________________________________?
______________________________________?
7. Şiirdän hepsi işlikleri çıkar, şindiki zamanda duran işlikleri
gelecek zamanda yaz.
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
8. Kim taa çabuk?
Nekadar taa çok gagauz halk türkülerinin adlarını yaz.
___________________________ __________________________
___________________________ __________________________
___________________________ __________________________
___________________________ __________________________
52
Yaşamanı
n kuralları
Tema VII
1. Söleyişlär: (K Vasilioglunun kiyadından)
a) Gülme komuşuna, gelir başına.
b) Kavgaya yılaç-susmaktır.
c) Yımırta tauu üüretmäz.
d) Neredä paklık-orada saalık.
e) Güneşsiz ot ta büümäz.
f) Angı evdä güneş çok – ilaç, hasta orada yok.
g) Herbir otçaaz da güneşä uzanêr.
h) Adam tabiatın dostu.
2. Söleyişleri dikatlı oku da onnarı aklında tutmaa savaş.
3. Söleyişleri, angıları maanayca biri-birinä baalı grupalara böl da
kendi bakışını bölmäk için argumentlä.
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
4. Beendiinä görä bir söleyiş ayır da onu açıkla.
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
53
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
5. Taa nesoy söleyiş insanın hem naturanın aralarında baalantılar
için bilersin? Yaz onnarı .
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
6. Verili işliklerin aralarında geçmiş zamanda işliklerin altını çiz,
onarın üzünü hem sayısını yaz.
Gitmää, oynadı, sever, dayandı, kooruyacek, saymaa,
kafadarlaştık, birleştik, güleriz, sevindik, paklêrız, yardımnadık.
7.
Aşaada verili cümlelerdä noktacıkların erinä lääzımnı,
adekvat geçmiş zamanda işlikleri yaz.
Kim naturayı ......................, yaşamasını boşuna ....................... .
Kim ihtiyarlara saygı ........................, o kendini ii taraftan ........ .
Kim fenalık, kötülük ........................., onun yaşaması ii ........... .
8. Kim taa çabuk?
Verili resimnerä dikatlı bakıp, angı söleyişlär aklına geler? Yaz
onarı hepsi dillerdä angılarını sän bilersin (gagauz, romun, rus
h.b.)
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
54
***
1. Resimä dikatlı bakıp, 2 minudun içindä yaz hepsi obiektleri
neylän bu resimi asoţiaţiya yapêrsın.
Örnek:
akıl, okul...
__________________________
________________________
__________________________
________________________
__________________________
________________________
__________________________
________________________
__________________________
________________________
2. Bu resimä görä kendi kolegalarınıza üçär
onnarı yaz.
soruş koy, aşaada
Örnek: Neçin insan üürenmiş lääzım olsun?
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
3. Verili cümleleri meraklı ideyalarlan divam et:
Üürenmää lääzım, çünkü ______________________________
_______________________________________________________
Okuyan insan zengin ruhlu olêr, çünkü ________________
_______________________________________________________
55
4. Düşün da aazdan cuvap et, sanki neçin herbir eni bilgiylän
insan bir basamaa yukarı kalkêr? (Breinstorming metodunu
kullana bilirsiniz).
5. Aşaada verili laflarlan birär cümlä kur, kullanıp işlikleri geçmiş
zamaznda:
Örnek: Kim okulda ii üürendi, o yaşamasını ii geçırdi.
okul _________________________________________________________
kiyat _________________________________________________________
akıllı _________________________________________________________
6. Divam et fikiri:
Örnek: Okudu– zengin ruhlu oldu.
Okudu ________________________________________________________
Okudu ________________________________________________________
Okudu _______________________________________________________
7. Oku hem düşün aşaada verili söleyişin maanası için:
Üürenmää hiç birkerä dä geç diildir.
8. Kim taa çabuk?
Iki soruşa doludan, logikayca cuvap et:
Neçin hiç birkerä dä geç diildir üürenmää.
Kayılsın mı sän fikirlän, ani insan nekadar yaşêêr, okadar da üürener?
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
56
Arıcık
1. Ilk okuduktan sora bul
çalışkannıını yazdırêrlar.
o
sıracıkları,
angıları
arıların
Bir gencecik arıcık hotulların dolayanında toplayarmış çiçek
tozu. Üklendiynän, kuvedinä görä, arıcık hızlı dönärmiş hotul içinä da
boşaldarmış büüklärlän hazırlanmış gömeçlerä koynusunu, ceplerini
da genä çıkarmış işä.
Bir gün, biraz uzaklaştıynan evdän, arıcık karşılaşmış bir incä
belli, uzun güüdeli kula inteligent arıylan, angısı bir ayaan üstündä
atlayarak, çiçektän-çicää konarak, iyärmiş en tatlı çiçek tozlarını.
– Bız-z-z! – seläm vermiş arıcık.
– Bız-bız!-burnusunun altına selämı almış öbürü.
– Gel benim ardıma, -demiş o incä belli arıcık, galstuunu
doorudarak.
Bu gençecik, ahmacık arı gitmiş onun ardına da bulmuşlar bir
büük alan çiçeklik. Arıcık pek sevinmiş buna. Kär ayın-açık gibi
görmüş, nicä dönecek evä koynusu dolu çiçek tozunnan, nicä onu
hepsi metedeceklär, nicä sora o büükleri da götürecek o erä, ama...
Onun eni kardaşlıı o çiçek tozlarını toplamazmış, ama erindä
iyarmiş en tatlılarını. Arıcaa da demiş o galstuklu inteligent:
– Bız-z-z! Olma ahmak! Koru kendini! Ko başkaları toplasınnar.
Burada var bizä çiçek tozu bütün yaza.
– Ee, kışın ne iyecez?...
(K. Vasilioglu)
2. Arıcıın harakteristikasını ver, kullanıp teksttän örnekleri.
57
________________________
Arıcık
________________________
________________________
________________________
________________________
________________________
3. Incä belli (diil ii ürekli ) arının harakteristikasını 5 nışannıın
yardımınnan yap.
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
4. Topla konsonnarlan vokalları (vokallarlan konsonnarı), oku
yazıyı.
ş
i
s t y
u a ı
m t d
r
e e e
5. Çizili laflara ikişär belliedici laf eklä.
__________________________________________
__________________________________________
__________________________________________
6. Verili teksttän laflarlan konkret shemaya görä cümlä kur.
nışannık+adlık+işhallık+işlik (geçmiş zamanda)
Gençecik________________________________________________________.
_________________________________________________________ demiş.
_______________________________________atlayarak_________________.
____________________________çiçek________________________________.
58
7. Çok çalışan insan – varlı insan – bu temaya görä kendi bakışını
açıkla.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
8. Kim taa çabuk?
Olabilän cuvaplan arıcıkların aralarında teksttän dialogu başar.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
***
Tilki hem üzüm
(I. Krılov., çevirdi
K. Kreţu)
1. Yaratmayı dikatlı oku. Nicä avtor yaratmada tilkiyi yazdırêr?
2 tilkiyi yazdıran lafbirleşmesi teksttän çıkar.
59
Bir aaç til baaya girer,
Olmuş üzüm orda görer.
Şu salkımnar ateş gibi yanêr,
Kumiţanın aazı pek sulanêr.
Ama te ne var orada,
Bu salkımnar pek yukarda.
Tilki isteer üzüm imää,
Ama yok nasıl etişmää.
Bir laf: görer gözlär
Da yok näpsın dişlär.
O boşuna bir saat kadar
buuşêr,
Sora fena üreklener:
Kendi-kendinä lafeder:
-Yok ne demää, tenä dolmuş,
Ama yok bir salkım olmuş
Bölä eşil üzümnerdän
Dişlär da düşär aazından
_____________________________________
_____________________________________
2. Başka literatura yaratmalarına temellenip,
yardımınnan tilkinin harakteristikasını ver.
5
nışanıın
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
3. Resimnerin (obiektlerin) adlarını rebusta dooru erleştir da
tilkinin bir anılmış kalitesini anna.
60
4. Verili laflara şiirdän antonim bul.
Tok_________________________________________
Süner _______________________________________
Kalkar ______________________________________
Var _________________________________________
Susmaa _____________________________________
5. Şiirdän hepsi işlikleri çıkar da onnarı geçmiş zamanda III üzdä
çokluk sayısında yaz.
_____________________________
__________________________
_____________________________
__________________________
_____________________________
__________________________
_____________________________
__________________________
_____________________________
__________________________
_____________________________
__________________________
_____________________________
__________________________
6. Yaz 6 işlik geçmiş zamanda II-inci üzdä, çokluk sayıda.
___________________________ __________________________
___________________________ __________________________
___________________________ __________________________
6.1. Iki işlik seç, da onnarlan cümlä kur.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
61
7. Verili işlikleri geçmiş hem gelecek zamanda yaz.
Örnek: süpürer – süpürdü – süpürecek.
Çalışêr– ___________________
_______________________
Sever-_____________________
_______________________
Sürer-_____________________
_______________________
Silker-_____________________
_______________________
8. Kim taa çabuk?
Aucun soruşlarına aazdan cuvap ver.
62
Ana
topraam
Tema VIII
1. Dikatlı hem punktuaţiya normalarına görä şiiri oku.
Tarafım
Tarafım, sän tarafım,
Ne gözälsin, korafım:
Çok cömertsin sän, toprak,
Gagauz Eri, Bucak!
Etişti vakıt bizä
Yaşamaa uygun, gözäl. Bayraanı
kaldır, halkım, Kardaşlaa dooru,
paalım!
Ilk adım sendä yaptık,
Hem da „mamu” biz dedik, ,
Kauşu sevdik dinmäz, „Oglanı”
çaldık susmaz.
Ne zaman bizi sildi,
Ne zorluk bizi kırdı, Allahım, koru
topraa:
Gagauz Eri, Bucaa!
Etişti vakıt bizä
Yaşamaa uygun, gözäl. Bayraanı
kaldır, halkım,
Kardaşlaa dooru, paalım!
(Mina Kösä)
63
2. Şiiri ilk okuduktan sora, düşün da yaz ne seni bu şiirdä
sevindirdi, yada düşündürdü.
Beni sevindirdi ... ___________________________________________________
_____________________________________________________________________
Beni düşündürdü ... ________________________________________________
_____________________________________________________________________
3. Bu sıracıkları nicä annêrsın? Fikirini açıkla.
Ne zaman bizi sildi,
Ne zorluk bizi kırdı...
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
4. Şiirdän hepsi izin formasında işlikleri çıkar da onnarlan birär
lafbirleşmesi verili strukruraya görä kur.
işhallık+işlik geçmiş zamanda.
__________________________________
__________________________________
5. Şindiki yaşamayı esaba alarak, sän halkını ne yapmaa teklif
edeceydin? Dörtköşeliklerdä lafbirleşmeleri yaz.
Birliktä
yaşamaa
Cenk
etmemää
64
6. Şiirdän çıkar o sıracıkları, angıları gagauzları çaarêrlar taa gözäl
yaşamaya.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
7. Sana deyni nedir o ana toprak? Yazdıına argument ver.
Örnek: Ana tarafım
bana deyni – o benim
paalı anam-bobam.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
8. Kim taa çabuk?
Ana tarafını angı renklän yaraştırêrsın? Yaz hepsi renkleri.
65
...
...
...
Ana
toprak
...
...
...
...
***
1. Şiiri dikatlı hem duygulu oku, aşaada verili sınışları tamanna.
Ana topraam
Sıcak mı dışarda,
Ayaz mı orada–
Bu benim topraam,
Bu benim Bucaam!
Gül çiçek açtı,
Sansın lafetti,
Ne gözäl durêr,
Ilinnii verer!
Sarp türkü öter,
Bir kuşçaaz çalêr,
O büüler beni,
Üüsek kefimi!
Tä başka giinmiş
Güllän donanmış,
Ne dünnä burada,
Benim Bucaamda
Angısı bana
Gözellii baaşlêêr
Hem dura-dura
Şenniklii açêr!
(Mina Kösä)
2. Aşaada verili soruşlara aazdan cuvap et:
a. Ne avtor kendi şiirindä ana topraa için söyleer?
b.Nicä avtor gül çiçeklerini yazdırêr?
c. Kuşçazların türküsü insannarın kefini kaldırêr mı?
d.Ne Bucaamız bizä baaşlêêr?
3. Sän kendi ana topraanı nicä yazdırarsın? 5-6 belliedici yaz.
________________________ __________________________
66
________________________ __________________________
________________________ __________________________
4. Angı renklärlän sän yaraştırêrsın ana topraanı? Neçin?
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
5. Nicä düşünersin, neçin insan evindä,
bulunarkan, sansın çiçeklär dä lafeder.
ana
topraanda
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
6. Şiirdän hepsi işlikleri çıkar, işlikleri geçmiş zamanda belli et.
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
7. Şindiki zamanda işliklerä geçmiş zamanın afikslerini ekleyip,
onnarı yaz.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
8. Kim taa çabuk?
Yaz bir T E K L I F turistlerä deyni, ki gelsinnär da görsünnär
ana topraamızın, Moldovanın gözelliklerini hem anılmış erlerini.
67
_____________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
Güz
(K.Vasilioglu)
1. Şiiri dikatlı hem duygulu oku.
Güz geldi, Moldova
Insana-kısmet:
Kırlarda bayırlarda
Pek büük bereket.
Herersi alma dolu,
Herersi-erik...
Baaların içi dolu,
Kepka hem pelik.
Gününä işleer insan
Dinnenmäk hiç yok.
Gagauzlar
komuşulara
Deer: „Sizä norok!”
Çinsabaalendän kıra
Hepsicii gider.
Butakım gagauzlar
Herzaman işleer.
Kırlarda işlär biter
Şaraplar kaynêêr
Düünnerdä gagauzlar
Pek käämil oynêêr.
68
2. Oku o sıracıkları, angılarında:
a) annadılêr bereket için;
b) insanın işlemesi için;
c) gagauzların çalışkannıı için;
d) gagauzların dinnenmesi için.
3. Sırala/yaz önemli ideyaları bu şiirdän, ne istedi göstermää bizä
avtor.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
4. Bu şiirin hem tekstin „Güz” aralarında baalantı var mı? Lafları
angıları karşı gelerlär iki teksttä dä aşaada yazın, da onnarlan
bir kısa tekst (5-6 cümlä) temaya görä „Bizim taraflarımızda
güz” yazın.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
5. Şiirdän hepsi işlikleri çıkar da onnarlan birär lafbirleşmesi verili
strukturaya görä düz.
işhallık+işlik
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
69
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
6. Hepsi işlikleri geçmiş zamanda I-inci üzdä, çokluk sayda yaz.
________________________ _
_________________________
________________________ _
________________________
________________________ _
_________________________
7. Seçip iki işlik geçmiş zamanda, onnarlan cümlä kur konkret
temaya görä güz Halkımın çalışması güzün.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
8. Kim taa çabuk?
Neylän yada kiminnän sän yaraştırêrsın güz zamanını.
Aşaada verili shemayı doldur.
bereket
...
...
Güz
...
...
...
...
70
Ana
tarafımızın
tabiyatı
Tema IX
1. Şiiri dikatlı, demekli hem duygulu oku.
Eriyer kaarlar
Eriyer kaarlar, buzlar,
Başlêêr solumaa toprak.
Sokaktan geçer kızlar,
Boyları gözäl, kıvrak.
Ilkyaz açêr donaklı,
Sular güneştän oynêêr,
Ilin çekip soluunu,
Parmakların taa donêr.
Ama dolay diriler,
Derin uykudan kalkıp.
Derä şişip geeriler,
Kenarlarından çıkıp.
(VasilisaTukan)
71
2. Angı yıl zamanı için bu şiirdä annadêr avtor?
__________________________________________________________________
3. Nicä avtor bu yıl zamanını yazdırêr? Cuvabı şiirin içindä bul da
onu ayırı yaz.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
4. Sän angı ilkyaz natura nışannarını bilersin? Aşaada onnarı
sırala.
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
5. Bu iki cümlenin maanalarını açıkla.
Başlêêr solumaa toprak
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Derä şişip geeriler
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
6. Şiirdä bul da çıkar 5 lafbirleşmesi, angılarında olsun adlık + işlik.
Iki sevdii lafbirleşmesinnän cümlä kur.
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
72
7. Verili işliklerin antonimnerini geçmiş zamanda yazın.
Eriyer – __________________________
Başlêêr – __________________________
Açêr
– _________________________
8. Kim taa çabuk?
Verili lafın herbir literasınnan birär laf kur.
G- _______________________
Ü– _______________________
Z– _______________________
***
1. Teksti dikatlı oku.
Tarafıma altın güz geldi.
Güz urêr kapularımıza zengin meyva hem zarzavat
bereketlerinnän! Dübüdüz toprak altın renklärlän donanêr. Insannar
şaşıp, doyamêrlar bu renkli yıl zamanına bakmaa. Topraa, sansın, bir
gecedä resimci türlü renklärlän boyamış, sora da o renklerin üstünä
altın pufkurmuş. Herbir can büük havezlän bu renkli zamanı bekler,
çünkü güz zengin olarsa insannık kıştan kolay çıkacek. Sadä
kuşçazlar cannarına er bulamêrlar, onnarı genä bekleer uzun uçmak
yolu sıcak erlerä. Kuşların gitmesindän sora, sansın, dolayları
suskunnuk sarêr, ölä, ki kulakların cınnêêr. Lüzgerlär dä avşam-
73
avşam üfkelenip tä, uuldêrlar, hiç durgunmaa neetlänmerlär.
Yaamurlar da doz-dolay tarafımızı sarêrlar, topracıı eni ekintilär için
hazırlêrlar.
2. Nicä düşünersin, sanki neçin avtor tekstin adını „Altın güz”
koymuş. Cuvabını annaştır.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Sırala güzün hepsi renklerini.
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
3. Nicä annêêrsın bu lafbirleşmesini Güz urêr kapularımıza. Kreativ
düşünelim, nicä Güz var nasıl insanın kapusuna ursun? Savaş
resimnemää bu temayı.
4. Aşaada verili soruşlara cuvap et da yaz onnarı:
a) Neçin güzü altın yıl zamanı sayêrlar?
b) Neçin herbir insan bu yıl zamanını büük dalgalanmaklan
bekleer?
c) Güzün hava nesoy diişiler?
d) Kuşların gitmesindän sora dolayları ne sarêr?
e) Yaamurların topraa deyni faydası nesoydur?
74
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
5. Aklına getir, angı kuşlar sıcak erlerä uçêrlar,
küülerimizdä kışlamaa kalêrlar. Sırala onnarı.
angıları
da
Uçan kuşlar ________________________________________________________
_____________________________________________________________________
Kışlamaa kalan kuşlar_______________________________________________
_____________________________________________________________________
6. Çizili işlikleri geçmiş zamanda III-cü üzdä, birlik sayıda yaz.
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
7.1. Iki işliklän cümlä kur.
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
7. Kim taa çabuk?
Verili tabliţayı konkret rubrikalara görä doldur: ne görerim, ne
işiderim, ne duyêrım.
Ne görerim
meyva
Ne işiderim
güz urêr
75
Ne duyêrım
havezlän
Barabar
gülelim
Tema X
1. Teksti dikatlı oku da düşün, neçin avtor tekstin aadını Fasulä
imeesi koydu.
Fasulä imeesi
Maşi hem onun kakusu tutundular pişirmää fasulä. Onnar
yıkadılar iiri-iiri teneleri, sora koydular kaynasınnar. Birazdana
süzdülär bu kirli suyu fasuledän da hendän pak su içinä koydular
kaynasın. Maşi durardı ateşin yanında, kollardı susuz kalmasın
fasulä. Dayma diyärdi fasulälara, annamaa: yımışamadılar mı. Açan
tenelär yımışadı, kakusu dedi Maşicää:
-Git Sofi bulüsuna da sor ona, nicä taa datlı olacek fasulä:
sarmısaa tokmaklasakta mı koysak, osaydı tokmaklamasakta mı
koysak. Annadın mı?
– Annadım.
– Tuttun mu aklında?
– Tuttum.
– Şindi lüzgär gibi git, lüzgär gibi da gel.
76
Tä Maşi açtı Sofu bulüsunnarın tokatçıını. Eşiktä baardı:
– Sofi bulü, Sofi bulü!
Açıldı kapu, çıktı 60 yaşından zeedä bir karı.
– Zaman hayır olsun, Sofi bulü!
– Hayır olsun, kızım.
– Kaku beni yolladı, sorayım fasulä nicä olacek taa datlı: sarmısaa
tokmaklasakta mı koysak, osa tokmaklamasak ta mı koysak?
Sofi bulü hızlı dedi:
– Taa islää olacek – tozlamasak ta koysak.
– Saa ol! – Maşicik dedi da – çabuk evä. Açan etişti, kakusu sordu:
– Ne dedi?
– O dedi, o dedi-i-i... Topuz-tozlasak ta isäk.
– Vay-of, annadım! Sarmısaa ezmää da koymaa. Saa ol.
– Kaku, acıktım.
– Tä, gördün mü, iş yaptın – acıktın. Imeemiz olacek datlı.
(T. Marinoglu)
2.Sän teksti nicä adlaycedın? Neçin? Cuvabını açıkla.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
3. Senin aylendä nicä fasulä imeesini yapêrlar? Annat nicä senin
mamun, malin fasuläyi pişirer.
4. Taa angı tradiţional imeklerini sän bilersin? Sırala onnarı.
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
5. Sän angı halk imeesini en çok seversin? En sevgili tradiţional
imeesinin reţeptini aşaada yaz.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
77
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
6. Teksttä bul o sıracıı, neredä sölener, ani ilerki vakıtlarda ateştä
imää yaparmışlar. E şindiki zamanda insannık ne üstündä taa
sık imää pişirer.
7. Verili teksttän işliklärlän konkret shemaya görä birär sadä cümlä
kur nışannık+adlık+işhallık+işlik geçmiş zamanda
____________________________________________________________ çıktı.
______________________________________________________ tutundular.
_________________________________________________________ durardı.
____________________________________________________________ oldu.
8. Kim taa çabuk?
Annat bir şaka istoriya yada fıkra angısını sän aklında tuttun.
***
1. Teksti dikatlı
personajlarını.
oku
da
aşaada
yaz
annatmanın
hepsi
Biz
Bayır ardından gün taa çıkmadıydı, ama dolay başladıydı
görünmää gecedän sora. Horozlar ötärdilär biri-birindän taa afacan.
Mitikayı bobası kaldırdı erken: onnar gider büün toplamaa otları. Onu
alardı bobası beygirleri otlatmaa.
Te açıldı tokatçık, da Mitika gördü komuşu –dostunu, Ganiyi.
Açan o yaklaştı Mitikaya, seläm verdi:
– Sabaa hayır olsun!
– Hayır olsun, dostum!
– Mitika, versäna bana sizin bizi, isteerim dikmää emenimi.
– Ne dayanamadı adımnarına, ayırıldı mı?
– Çıkêr, nicä sän söleersin. Taa ii dikmää onu, nekadar genä
yapıştırmaa. Tutkal çok tutmêêr.
– Verecän mi?
– Vermää-verecäm...
78
Da taa bitirmediynän lafını, o tez gitti damın içinä, çıktı oradan
bir küçürek bizçääzlän elindä:
– Bununnan käämil iş olacek.
Gani aldı bizi. Ozaman Mitika açıkladı:
– Bu biz diil bizim. Bizim biz Petruşta. Onun da bizdä. Açan
bitirecän işini, sölä getirsin bizim bizi bizä.
Bu saat Gani dedi:
– Islää, annadım: sizin bizi sizä, ama bizim bizi bizä.
Gani aldı bizi da güleräk dedi:
– Sizin bizi bizä, ama bizim bizi sizä. Annaştık, saa ol, – dedi
Gani.
Birkaç kuvan hotulda bız-bız, bız-bız bızırdardılar – sansın seläm
verdilär: Sabaa hayır olsun!
(T. Marinoglu)
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
2. Tekstin içindekiliinä görä, cuvap et bölä soruşa:
Ilerki zamannarda uşaklar neylän iilenärmişlär, şindiki vakıtta uşaklar
gibi sade oyunnan mı?
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
3. Sän bilersin mi ne o biz? Sendä evdä biz var mı? Ne yapêrlar
bizlän? Bu soruşlara cuvap et.
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
4. Sırala o literaları (bukvaları), angıları taa sık karşılaşêrlar bu
teksttä da annaştır o literaların fonetika kalitelerini (sesli,
sessiz):
79
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
5. Teksttä bul o cümeyi, angısında yazdırılı sabaalayan küü.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
6. Nicä düşünersin, angı yıl zamanı için teksttä laf gider?
_________________________________________________________
7. Teksttä geçmiş zamanda işliklär var mı? Geçmiş zamanda
işliklerin üzünü hem sayısını yaz.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
8. Kim taa çabuk?
Aşaadakı tabliţada verili teksttän laflar onnarın
antonimnerinnän hem sinonimnerinnän. Sän okçazların
yardımınnan belli et onnarı.
Teksttän laflar
gecä
kaldırdı
dost
sölemää
bitirmää
Sinonimnär
uyandırdı
karannık
Lafetmää
Kafadar
başarmaa
80
Antonimnär
duşman
susmaa
uyuttu
gündüz
çeketmää
BIBLIOGRAFIYA
1. Baboglu İ., Vasilioglu K., Stoletnäyä A. Metodika teklifleri V-IX
klaslar için. Chişinău, 2000.
2. Baboglu N., Baboglu İ. Gagauz literaturası: Hrestomatiya 7-nci
klaslar için. Chişinău: Ştiinţa. 1997.
3. Bancova İ.D., Mileva V.G. Gagauz dilindä tabliţalar. Chişinău,
2010.
4. Bărbuţă İ., Constantinovici E., Callo T. Predarea şi învăţarea
limbii prin comunicare. Ghidul profesorului. Chişinău: Editura
Cartier, 2003.
5. Cazacu T., Iordăchescu I., Guza L. Un pas spre succes. Limba
română, manual pentru elevii clasei a VI-a a şcolii cu predare în
lmba rusă. Chişinău: Editura Lumina, 2011.
6. Cazacu T., Nicolăescu-Onofrei L. Limba română. Ghidul
învăţătorului, clasa a III-a a şcolii alolingve. Chişinău: Editura
Cartier, 2008.
7. Goia V., Drăgotoriu İ. Metodica predării limbii şi literaturii române.
Bucureşti: Editura Didactică şi Pedagogică, 1995.
8. Kara Çoban D. Seçmä yaratmalar. Ankara, 2004.
9. Koçanci A. Ana memleket. Şiirlär. Kişinev, 2001.
10. Kösä M .V. Gülümsemää diil günaa. Tiraspol, 1996.
11. Kösa M. Stihlar. Кишинѐв: Литература артистикэ, 1988.
12. Kösä M.V. Gercik yerim: Şiirlär. Tiraspol, 1996.
13. Marin M., Niculcea T. Limba română Clasa a IV-a. Caietul
elevului. Chişinău: Editura Cartier, 2008.
14. Rişilän I.D. Gagauz literatura uroklarında aktiv hem interaktiv
metodları kullanmak. // Материалы Республиканской научнопрактической конференции, посвященной 18-летию КГУ
«Наука, культура, образование». Комрат, 2009 г., с. 64-65.
15. Roşcovanu V., Brăilă O. Limba română pentru şcolile cu
instruire în limba rusă. Clasa a VII-a. Caietul elevului. Chişinău:
Editura ARC, 2012.
16. Zanet T. Akar yıldız. Şiirlär. Kişinev, 1998.
17. Шварева А.М., Фомина Н.Б. Учение с увлечением. Сборник
практических материалов по использованию интерактивных
методик в учебно-воспитательном процессе. Хабаровск:
Интернэшнл, 2005, с. 3-195.
81
CUPRINS
I. F A M I L I A
Fericirea (Timpul prezent al verbului)
Sunt fericit (K.Vasilioglu) ............................................................. p. 8
Părinţii (Timpul prezent al verbului)
Mama (Mina Kösä) ..................................................................... p. 12
Sănătatea (Timpul prezent al verbului)
Regimul zilei .............................................................................. p. 15
II. C R E D I N Ţ A
Sufletul omului (Timpul prezent al verbului)
Rugăciunea dimineţii (tradus de M. Çakir) ................................. p. 18
Să ne rugăm pentru sănătate (tradus de M. Çakir) ..................... p. 21
III. V A L O R I N A Ţ I O N A L E
Lucruri sfinte (Timpul prezent al verbului)
Cel mai scump (K. Vasilioglu) ..................................................... p. 23
Din istoria strămoşilor (Timpul prezent al verbului)
Găgăuzii (D. Tanasoglu) ............................................................. p. 26
IV. BOGĂŢIA OMULUI ÎN CUNOAŞTEREA LIMBILOR
Bucuria comunicării (Timpul viitor al verbului)
Cuvântul (K. Vasilioglu) ............................................................. p. 30
Limba maternă (D. Tanasoglu) ................................................... p. 33
Limba maternă (fragment, Mina Kösä) ........................................ p. 36
Limba noastră (V. Tucan) ........................................................... p. 38
V. T R A D I Ţ I I L E Ş I F O L C L O R U L
Obiceiuri de familie (Timpul viitor al verbului)
Revelionul ................................................................................... p.41
Greieraşul .................................................................................. p. 43
VI. P R O F E S I I V E C H I
Profesiile tradiţionale ale găgăuzilor (Timpul viitor al verbului)
Temelia Lumii (fragment, Mina Kösä) ......................................... p. 45
Oieritul şi vităritul la găgăuzi (St. Bulgar) ................................... p. 48
Oglan (T. Zanet) ......................................................................... p. 51
VII. R E G U L I L E V I E Ţ I I
Înţelepciunea populară (Timpul trecut al verbului)
Proverbele în viaţa omului .......................................................... p. 53
Hărnicia omului (Timpul trecut al verbului)
Albinuţa (K. Vasilioglu) ............................................................... p. 57
Vulpea şi strugurele (I. Krâlov) ................................................... p. 59
VIII. P Ă M Â N T U L N A T A L
O ţară, o casă... (Timpul trecut al verbului)
Pământul meu natal (Mina Kösä) ............................................... p. 63
Patria (Mina Kösä) ...................................................................... p. 66
Culesul poamei (K.Vasilioglu) .................................................... p. 68
IX. N A T U R A P L A I U L U I N A T A L
Anotimpurile (Timpul trecut al verbului)
Iarna (V. Tukan) ………............................................................... p. 71
Toamna de aur ……...…………….................................................. p. 73
X. S Ă Z Â M B I M !
Snoave
Se fierb fasolele (T. Marinoglu) ................................................... p. 76
Acul (T. Marinoglu) ..................................................................... p. 78
82

AY-BOBA PROTOİEREY MİHAİL ÇAKİR

İi saatlan! - Ministerul Educaţiei

A*"{

Erzak Paketi Temin İşi İçin Tıklayınız

Mikkeliye hoşgeldiniz! - MONIKULTTUURIKESKUS MIMOSA

nr5ruin moin vnlue0z slGur vUrseroxutu

Cümle Kalıpları: Kişisel | Mektup (İsveççe-Fince)

Sanontoja: Yksityinen kirjeenvaihto | Onnentoivotukset