HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HALK SAĞLIĞI ANABİLİM DALI TOPLUM İÇİN BİLGİLENDİRME DİZİSİ-36 FAZLA TUZ TÜKETİMİNİN SAĞLIK AÇISINDAN RİSKLERİ ve KORUNMAK İÇİN TEMEL ÖNERİLER Tuzun genel olarak adı “sodyum klorür”dür (%60’ı klor ve %40’ı ise sodyumdan oluşur). Sodyum besinlerde doğal olarak da bulunan bir mineraldir. Sodyum, klor ve potasyum gibi diğer minerallerle birlikte elektrolit olarak adlandırılırlar.1 Tuz, ilkel çağlarda insanların kullanmadığı bir madde iken, medeniyetin gelişmesi ile besinleri daha uzun süre korumak ve yiyeceklere lezzet katmak amacıyla giderek daha fazla kullanılmıştır. Günümüzde gıda endüstrisinde besinlerin raf ömrünü uzatmada ve lezzet katmada kullanımının yanı sıra, geleneksel pek çok çeşit gıda (örneğin; peynir, turşu, salça, zeytin) için de bir saklama yöntemi olarak kullanılmaktadır. Bununla birlikte, derin dondurucuların ve buzdolabının bulunması ile artık tuzun koruyucu etkisine eskisi kadar gerek kalmamıştır. Bu nedenle bu süreçte tuz tüketimi azalmış gibi görünse de yüksek tuz içerikli işlenmiş gıdaların tüketimindeki artış ile beraber tuz tüketimi yeniden artmıştır.2 Vücudumuzun sıvı, asit-baz dengesinin sağlanması, sinir ve kas sistemlerinin çalışması gibi kimi işlevlerini2,3 yerine getirebilmesi için Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından tüketilmesi gereken tuz miktarı ortalama 5 gramdır (bir çay kaşığı).1 Çocuklara yönelik olarak; 9 aydan daha küçük çocukların gıdalarına hiç tuz eklenmemesi/konulmaması (ilk 6 ay bebeklerin sadece anne sütü ile beslenmesi gerektiği de unutulmamlıdır4), 18 ay-3 yaş arası çocukların tuz alımının günde 2 gramı geçmemesi ve 7-10 yaş çocukların ise tuz alımının günde 5 gramı geçmemesi önerilmektedir. 5 Damak tadı açısından da tuzsuz yeme alışkanlığı çocukluk dönemlerinden itibaren kazandırılabilir. 6 Dünyada ve Türkiye’de günlük tuz tüketimi önerilen değerlerin üzerindedir. Pek çok ülkede ortalama tuz tüketim miktarı yaklaşık 9-12 gram/gün olarak tespit edilmiştir. Asya kıtasındaki bazı ülkelerde ise ortalama tüketilen tuz miktarının 12 gram/günden daha fazla olduğu ifade edilmektedir.1 Dünya Sağlık Örgütü Avrupa Bölgesi ülkelerinde tuz tüketiminin ortalama 8-12 gram/gün olduğu belirtilmektedir. Türkiye’de önceleri daha yüksek değerlerde olan kişi başına ortalama tuz tüketiminin7 2012 yılında yapılmış olan bir çalışmada günlük 15 gram civarında olduğu açıklanmıştır. Türk Hipertansiyon ve Böbrek Hastalıkları Derneği tarafından yapılan bu çalışmada ortalama tüketimin 14,8 gram/gün olduğu, günlük değerlerin kadınlarda 14,1 gram erkeklerde ise 15,7 gram olduğu belirtilmektedir.8 Cinsiyetler arasındaki bu farklılık dünya verileri ile uyumludur. 9 Türk Hipertansiyon ve Böbrek Hastalıkları Derneği tarafından yapılan çalışmada, tuzun çoğunlukla yemeklerden; özellikle ekmek benzeri ürünlerle birlikte ve sofrada yiyeceklere ekerek alındığı belirtilmektedir.8 Salamura besinler (zeytin, turşu, peynir gibi)10, tuzlu kuruyemiş, tuzlu bisküvler2, konserve gıdalar, vb. fazla tuz alımına katkı sağlamaktadır. 1 Aşırı Tuz Tüketiminin Azaltılması Programı Sağlık Bakanlığı, Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Yayın No 835, Birinci Basım, Ekim 2011. [Internet] http://beslenme.gov.tr/content/files/yayinlar/kitaplar/diger_kitaplar/turkiye_asiri_tuz_tuketiminin_azaltilmasi.pdf. Erişim:26.12.2014. 2 Tuz Tüketmi ve Sağlık. [Internet] http://sbu.saglik.gov.tr/Ekutuphane/kitaplar/t67. Erişim:26.12.2014. 3 [Internet] http://www.cdc.gov/salt/pdfs/role_of_sodium.pdf. Erişim:26.12.2014. 4 Breastfeeding. [Internet] http://www.who.int/maternal_child_adolescent/topics/child/nutrition/breastfeeding/en/. Erişim:26.12.2014. 5 Frequently asked questions about salt in the WHO European Region. [Internet] http://www.euro.who.int/en/health-topics/diseaseprevention/nutrition/news/news/2011/10/reducing-salt-intake/frequently-asked-questions-about-salt-in-the-who-european-region. Erişim:26.12.2014. 6 Highlights. Sodium and Potassium Intakes Among US Infants and Preschool Children, 2003–2010. [Internet] http://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&frm=1&source=web&cd=1&cad=rja&uact=8&ved=0CBsQFjAA&url=http%3A%2F%2Fwww.cdc.gov%2Fsalt%2Fpdfs%2Fmmwr_j ournal_highlights.pdf&ei=iSamVIuUMYb4ywPHlIK4Cw&usg=AFQjCNGBpe7hnF7BXpaDC5epXl3x7X3Jkg&sig2=oD_rIzdDdMyE5I9xUe98Lg. Erişim:26.12.2014. 7 Progress in reducing salt consumption in Turkey [Internet] http://www.euro.who.int/en/health-topics/disease-prevention/nutrition/news/news/2013/04/progress-in-reducing-saltconsumption-in-turkey. Erişim:26.12.2014. 8 Türkiye’de tuz tüketimi çalışması-SALTURK 2. [Internet] http://www.turkhipertansiyon.org/tuz_280512.php. Erişim:26.12.2014. 9 Brown IJ, Tzoulaki I, Candeias V, Elliott P. Salt intakes around the world: implications for public health. Int J Epidemiol 2009;38(3):791-813. 10 [Internet] http://www.cdc.gov/salt/pdfs/mmwr_journal_highlights.pdf. Erişim:26.12.2014. Bu dokuman Dr. Nuray Öğütçü ve Dr. Dilek Aslan tarafından hazırlanmıştır. Bu bilgilendirme notunun aşağıda belirtilen şekilde kaynak gösterilmek şartıyla yazılı, elektronik, vb ortamlarda kullanılması önerilmektedir: Öğütçü N, Aslan D. Fazla Tuz Tüketiminin Sağlık Açısından Riskleri ve Korunmak İçin Temel Öneriler. HÜTF Halk Sağlığı AD Toplum İçin Bilgilendirme Serisi[Internet] http://www.halksagligi.hacettepe.edu.tr/. Erişim: 26.12.2014. HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HALK SAĞLIĞI ANABİLİM DALI TOPLUM İÇİN BİLGİLENDİRME DİZİSİ-36 Son yıllarda çocukların da tuz tüketiminde artış olduğuna dair bilgiler mevcuttur. Özellikle ayak üstü beslenme, abur cubur tarzı gıda tüketiminin yaygınlaşması çocuklar açısından bu riski gündeme taşımaktadır.1 Fazla tuz tüketilince….  Aşırı tuz tüketimi, içeriğindeki sodyumun vücüt sıvı-elektrolit dengesi ile ilişkisinden dolayı kan basıncının yüksek olmasına (hipertansiyon) neden olmaktadır.11 Hipertansiyon ise, kalp hastalığı ve inme ve son dönem böbrek hastalığı için önemli bir risk oluşturmaktadır.12,13  Fazla tuz tüketimi, idrarla kalsiyum atımını artırır. Kemiklerden kalsiyum kaybının artışı, kemik erimesi (osteoporoz) ve kemiklerin kırılma riskini artırır.14  Fazla tuz tüketimi mide kanseri gibi hastalıklara neden olabilmektedir.15 UNUTMAYALIM ! Erişkinler için günde DSÖ tarafından önerilen tuz tüketimi miktarının üzerine çıkılmadığında kalp damar hastalıkları, inme ve kalp krizi geçirme riskinin azaldığı ifade edilmektedir. Bu hedef sağlanabildiğinde, küresel düzeyde her yıl 2,5 milyon ölümün önlenebileceği tahmin edilmektedir. 16 Korunmak için, TUZ TÜKETİMİNİ AZALTALIM ! 2,17-19 Tuzu fazla miktarda içeren gıdalar (konserve, salça, turşu gibi) olabildiğince az tüketilmelidir. Sofrada tuzluk bulundurulmamasına dikkat edilmelidir. Yemeğin tadına bakmadan tuz serpme alışkanlığından vazgeçilmesi önerilmektedir. Tuzsuz ekmek tercih edilebilir. Davranışın uzun dönemde değişiminin önemini bilerek ve gözeterek, çocukluk çağından itibaren bireylere fazla tuz tüketimi durumunda olası risklerle ilgili bilgiler verilebilir. 18 Bu sayede çocukluk çağından itibaren farkındalık ve bilinç düzeyi artırılabilir.  Tuz tüketiminin azaltılması konusunda özellikle Avrupa’da Finlandiya ve İngiltere’de güzel uygulamalar bulunmaktadır. Fnlandiya’da doğru müdahalelerle günde ortalama tuz tüketimi son 30 yılda %40 azalarak erkeklerde 8,3 gram/gün ve kadınlarda 7 gram/güne ve İngiltere’de son on yılda %10 azalarak ortalama 8,6 gram/güne gerilemiştir.19 Ülkemizde yöntem ve öneriler geliştirilirken olumlu ülke deneyimlerinden de yararlanılabilir.      11 Bi Z, Liang X, Xu A, Wang L, Shi X, Zhao W, et al. Hypertension prevalence, awareness and control and sodium intake in Shandong Province, China: Findings from the baseline survey for the Shandong & Ministry of Health Action on Salt and Hypertension (SMASH) Project. Preventing Chronic Disease 2014; 11:E88. doi: 10.5888/pcd11.130423. 12 Chobanian AV, Bakris GL, Black HR, et al. The Seventh Report of the Joint National Committee on Prevention, Detection, Evaluation,and Treatment of High Blood Pressure: the JNC 7 report. JAMA. 2003;289:2506–2572. 13 Svetkey LP, Simons-Morton D, Vollmer WM, et al. Effects of dietary patterns on blood pressure: subgroup analysis of the Dietary Approaches to Stop Hypertension (DASH) randomized clinical trial.Arch Intern Med. 1999;159:285–293. 14 [Internet] http://www.who.int/nutrition/publications/guidelines/sodium_intake_printversion.pdf. Erişim:26.12.2014. 15 Wang X-Q, Terry PD, Yan H. Review of salt consumption and stomach cancer risk: Epidemiological and biological evidence. World Journal of Gastroenterology : WJG 2009;15(18):22042213. doi:10.3748/wjg.15.2204. 16 [Internet] http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs393/en/. Erişim:26.12.2014. 17 [Internet] http://www.cdc.gov/VitalSigns/pdf/2012-02-vitalsigns.pdf. Erişim:26.12.2014. 18 US Department of Agriculture and US Department of Health and Human Services. Nutrition and Our Health: Dietary Guidelines for Americans, 4th edn. Washington, DC: US Department of Agriculture; 1995./US Department of Agriculture, Agricultural Research Service. What We Eat in America (WWEIA), NHANES Tables 1–36. Washington, DC: USDA; 2010. http://www.ars.usda.gov/Services/docs.htm?docid= 18349. Accessed July 31, 2011. 19 World Health Day 2013 – Reducing salt intake is key to reducing high blood pressure and stroke. [Internet] http://www.euro.who.int/en/media-centre/sections/pressreleases/2013/04/world-health-day-2013-reducing-salt-intake-is-key-to-reducing-high-blood-pressure-and-stroke. Erişim:26.12.2014. Bu dokuman Dr. Nuray Öğütçü ve Dr. Dilek Aslan tarafından hazırlanmıştır. Bu bilgilendirme notunun aşağıda belirtilen şekilde kaynak gösterilmek şartıyla yazılı, elektronik, vb ortamlarda kullanılması önerilmektedir: Öğütçü N, Aslan D. Fazla Tuz Tüketiminin Sağlık Açısından Riskleri ve Korunmak İçin Temel Öneriler. HÜTF Halk Sağlığı AD Toplum İçin Bilgilendirme Serisi[Internet] http://www.halksagligi.hacettepe.edu.tr/. Erişim: 26.12.2014.