Aşırı tuz tüketimi, kalp sağlığını tehdit ediyor!... Tuz insanlık tarihi boyunca önem atfedilen ve tarih öncesinden beri bilinen ve kullanılan bir mineraldir. Eskiden sadece besinlerin lezzetini arttırmak amacıyla kullanılırken 19. yüzyıldan itibaren besinleri saklamak için kullanılmaya başlanmıştır. Tuz %40 sodyum ve %60 klordan oluşan bir moleküldür ve vücut organlarının fonksiyonlarını yerine getirebilmesi için hayati öneme sahiptir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) günlük tuz alımının 5 gr. olmasını önermektedir. Türk Hipertansiyon ve Böbrek Hastalıkları Derneği’nin 2012’de yayınladığı araştırmasına göre Türkiye’de kişi başına 15 gram civarında tuz tüketilmektedir. Yani, bizim tükettiğimiz tuz miktarı WHO’nun önerdiği düzeylerin çok üstünde. Tuzun fazla tüketilmesi vücutta su tutulmasına yol açar. Vücuttaki su miktarı arttıkça kan basıncı artar ve hipertansiyon (Yüksek kan basıncı) oluşur. Hipertansiyon zamanla koroner kalp hastalığı, kalp yetersizliği, inme ve böbrek yetersizliği gibi kronik hastalıklara neden olabilmektedir. Ayrıca yüksek tuz alımının; inme, sol kalp duvarında kalınlaşma ve böbrekte protein kaçağı oluşumunda direkt etkileri vardır. Hipertansiyon toplumda sık görülmekte ve birçok hastalığa neden olmaktadır. Hipertansiyon dünya genelinde ölümlerin %13’ünden sorumlu tutulmaktadır. Bu nedenle WHO hipertansiyonu en önemli önlenebilir risk faktörü kabul etmektedir. Aşırı tuz tüketiminin sadece kalp damar ve böbrek hastalıklarına neden olmakla kalmayarak mide kanseri ve osteoporoz gelişimiyle de yakından ilişkili olduğu bilinmektedir. Dünya Sağlık Örgütü tarafından 2010 yılında hazırlanan raporda aşırı tuz tüketimine bağlı olarak meydana gelen yüksek tansiyon; küresel düzeyde inmelerin %51’inden koroner kalp hastalıklarının %45’inden sorumlu tutulmuştur. Ülkemizde kardiyovasküler (Kalp damar hastalıkları) hastalıkların ulusal düzeyde ölüm nedenlerinin temel hastalık gruplarına göre dağılımı içerisinde % 47.7’lik oranla önemli bir yere sahiptir. Sadece yüksek kan basıncının önlenmesi ile Türkiye genelinde 430.459 ölümden 108.468’inin önlenebileceği belirtilmektedir. Amerika Birleşik Devletlerinde yapılan bir çalışmaya göre, günlük tuz alımındaki sadece 3 gramlık bir azalmanın koroner kalp hastalıklarına yaptığı olumlu etkinin sigara kullanımında %50 azalma ile obez yetişkinlerde vücut kitle indeksinde % 5 azalmanın yaratacağı etki ile benzer olduğu tespit edilmiştir. Ancak günlük olarak 3 gramlık tuz azaltılmasının inmeleri önlemede diğer müdahalelere göre daha fazla olumlu etkiye neden olduğu belirtilmiştir. Ayrıca çeşitli çalışmalarla diyette tuz alımının 1g/gün azaltılması felçlerde %5, kalp krizlerinde %3 azalma, diyette tuz alımının 9g/gün azaltılmasının ise inmelerde %34, kalp krizlerinde ise %24’ lük bir azalma sağladığı tespit edilmiştir. Tuz tüketiminin azaltılması ile sağlık harcamalarının önemli ölçüde azalacağı unutulmamalıdır. ABD’de yapılan bir çalışmada günlük ortalama tuz tüketimindeki 3 gramlık azalma ile; sağlık harcamalarında yıllık 10-24 milyar dolar kaybının önleneceği öngörülmüştür. Ülkemizde de aşırı tuz tüketiminin azaltılmasını sağlamak amacıyla 2011 yılında Sağlık Bakanlığı tarafından ‘’Aşırı Tuz Tüketiminin Azaltılması Eylem Planı” hazırlanmıştır. Sofra Tuzunu Ne Kadar kullanmalıyız? Bir tatlı kaşığında yaklaşık olarak 7 gram tuz vardır, buna göre WHO önerisine uyarak sağlıklı yaşamak için günlük ¼ tatlı kaşığından daha az sofra tuzu tüketmeliyiz. Çünkü günlük aldığımız tuzun sadece %15’i sofra tuzundan gelmekte. Doğal besinlerde ise tuz oranı oldukça düşük olup günlük alımın %5’ini oluşturmaktadır. Aldığımız fazla tuzun asıl kaynağı işlenmiş, ambalajlı, hazır olarak satılan ürünler oluşturmaktadır. Ülkemizde kahvaltılıklar, salça, konserve türü yiyecekler ve ekmek en önemli kaynaklardır. Öyle ki tüketimi ve tuz içeriği fazla olduğu için aldığımız günlük tuzun yaklaşık 1/3’ünü ekmekten gelmektedir. Hangi Gıdalardan Kaçınılmalı? Yukarıda belirtildiği gibi sofra tuzu günlük tuz alımında çok az bir yer tutmaktadır. Asıl kaynak işlenmiş gıdalardır. Hazır et ürünlerinin saklanabilmeleri için tuz içerikleri normal ete göre çok yüksektir. Sucuk, salam ve sosis gibi gıdaların tüketiminde sınırlama tuz tüketimini azaltabilir. Aynı şekilde turşu, konserve, cips ve ekmek gibi tuz oranı yüksek besinlerin tüketimi azaltılmalı. Zeytin ve peynir gibi tuz içerikleri yüksek besinler tuzdan arındırıldıktan sonra tüketilmeli, market alışverişlerinde alacağımız ürünlerin tuz içeriklerine bakılmalıdır. Özellikle hipertansiyonu ve kalp yetersizliği olanlar tuzu azaltılmış ürünleri tercih etmelidir. Özet olarak kalp damar hastalıklarından korunmak için; her zaman taze ve tuz eklenmemiş besinleri tercih edin. Yemeklerin tadına bakmadan tuz eklemeyin. Sebze ve meyve tüketiminizi arttırın. Yemeklere lezzet vermek için tuz yerine limon, nane ve kekik gibi alternatif ürünler tercih edin. Doç. Dr. Müslüm ŞAHİN İstanbul İli Anadolu Güney Kamu Hastaneleri Birliği Genel Sekreterliği Kartal Koşuyolu Yüksek İhtisas Eğitim ve Araştırma Hastanesi