Çok Uluslu Şirketler Araştırma Raporu

Değerlenen Dövize Rağmen Türk Şirketlerinin Yurtdışı Yatırımları Artmaya
Devam Ediyor
Rapor Tarihi: 24 Mart 2014
İstanbul ve New York, 24 Mart 2014
Merkezi İstanbul Türkiye’de olan Kadir Has Üniversitesi (KHÜ) ve Dış Ekonomik İlişkiler
Kurulu (DEİK) ile New York’taki Columbia Üniversitesi Hukuk Fakültesi ve The Earth
Institute’un ortak bir girişimi olan Vale Columbia Sürdürülebilir Uluslararası Yatırım Merkezi
(VCC) bugün Türk çokuluslu şirketlerine ilişkin üçüncü araştırma sonuçlarını açıklayacak1. 2013
yılında yapılan araştırma, gelişmekte olan pazarlardan çıkan çokuluslu şirketlerin hızlı küresel
büyümelerine ilişkin uzun soluklu bir çalışmanın bir parçasıdır ve toplanan veriler 2010 ile 2012
yılları arasını kapsamaktadır.
Önemli Başlıklar
2012 yılında en büyük 29 Türk çokuluslu şirketinin toplam yabancı varlığı 36,7 milyar Amerikan
doları (Tablo 1), yurtdışı satışları 23,4 milyar Amerikan doları ve istihdam ettikleri yurtdışı
işgücü 115.539 kişiye ulaşmıştır. İlk en büyük beş şirket toplam piyasanın %58’ini diğer bir
deyişle 21,4 milyar Amerikan dolarını kontrol etmektedir. En büyük on şirket ise toplam yabancı
varlığın %70’inden biraz daha fazlasını (toplam 26,4 milyar Amerikan dolarını) kontrol
etmektedir. Bu on şirketin beşi holdingdir2; diğer beşi ise altyapı, cam, petrol ve doğal gaz, gıda
ve içecek ile enerji sektörlerinde faaliyet göstermektedir. 29 çokuluslu şirketin on dokuzu Borsa
İstanbul’a kote olup iki tanesi de yabancı borsalara kotedir.
Yurtdışında 426 iştiraki olan bu yirmi dokuz çokuluslu şirketin iştiraklerinin 326’sı Avrupa ve
Orta Asya’da, 53’ü Ortadoğu ve Afrika’da, 31’i Doğu Asya, Güney Asya ve Kalkınmış AsyaPasifik’te3 ve 16’sı ise Kuzey ve Güney Amerika’da faaliyet göstermektedir. 2011’de yayınlanan
en son rapordan bu yana 100 milyon Amerikan dolarından daha fazla yatırım yapan Türk
çokuluslu şirket sayısı 19’dan 29’a yükselmiştir. En son raporun en büyük 19 şirketiyle bu
raporun en büyük 19 şirketi karşılaştırıldığında, yabancı özvarlıklar, toplam varlıklar, toplam
istihdam ve faaliyet gösterilen ülke sayısında artış olduğu görülmektedir. Ancak aynı
karşılaştırma yurtdışı satış hacmi, yabancı istihdamı, TNI (çokulusluluk endeksi) ve yabancı
iştirak sayısı açısından görece düşüş olduğunu göstermektedir (Ek 1, Tablo 8).
Araştırma, KHÜ’den Sedat Aybar ve Utku Ören ve DEİK’ten Barış Sazak tarafından yürütüldü.
Türkiye’deki holdingler (konglomerat) Güney Kore’deki chaebol, Japonya’daki keiretsu ya da Şili’deki grupos
benzeri aile şirketleridir. Seçilen büyük şirketlerin ana faaliyet alanları Tablo 2’de belirtilmiştir.
3
Kalkınmış Asya-Pasifik ülkeleri Japonya, Avustralya ve Yeni Zelanda’dır.
1
2
1
Bir önceki araştırmaya ek olarak, EMGP araştırma yönteminin yabancı varlıklara asgari 100
milyon Amerikan doları yatırım yapma koşulu doğrultusunda, on yeni çokuluslu şirket daha
araştırmaya dahil edildi. Bu şirketler; Anadolu Grubu (holding), Yıldırım Holding (holding),
Gübretaş 4 (gübre), Kürüm Holding (demir çelik), Evyap (tüketici ürünleri), Türk Havayolları
(havayolu), Türk Telekom (iletişim), Hayat Holding (holding), Ekol Lojistik (lojistik) ve
Teklas’dır (otomotiv).
Tablo 1. Türkiye: Yabancı Varlıklarına Göre En Büyük5 29 Finansal Olmayan6 Çokuluslu
Şirket, 2012 (Milyon Amerikan doları)7
Sıra
Şirket Adı
Sektör
Yabancı Varlıklar
1
TPAO8
Petrol ve doğal gaz
4,872
2
Anadolu Grubu
Holding
4,443
3
Enka İnşaat
Altyapı ve Gayrimenkul
3,779
4
Koç Holding
Holding
3,333
5
Doğuş Grubu
Holding
3,104
6
Yıldırım Holding
Holding
1,867
7
Şişecam A.Ş.
Cam
1,368
8
Yıldız Holding
Gıda ve İçecek
1,277
9
Tekfen Holding
Holding
1,250
10
Zorlu Enerji Grubu
Enerji
1,120
11
TAV Holding
Holding
1,081
12
Turkcell
İletişim
1,057
13
Borusan Holding
Holding
973
14
Sabancı Holding
Holding
828
15
Çalık Holding
Holding
816
16
Hayat Holding
Holding
780
Gübre Fabrikaları T.A.Ş.
Bu listedeki şirketler ülke içindeki büyüklüklerine göre sıralanmamış olup, Türkiye’den yurtdışına yatırım yapan
en büyük yatırımcılardır.
6
Emerging Market Global Players (EMGP) projesinin yöntemi nedeniyle finans şirketleri bu sıralamaya dahil
edilmemiştir.
7
Kullanılan döviz kuru, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası tarafından 2012 yılı için verilen ortalama Amerikan
doları /TL döviz kurudur 1 Amerikan doları = 1,8004 TL
8 Türk Petrolleri Anonim Ortaklığı
4
5
2
17
Gübretaş
Gübre
686
18
Alarko Grubu
Holding
651
19
Orhan Holding
Holding
534
20
Doğan Holding
Holding
486
21
Türk Telekom
İletişim
444
22
Türk Havayolları
Havayolu
400
23
Ekol Lojistik
Lojistik
375
24
Eczacıbaşı Holding
Holding
371
25
Kürüm Holding
Demir Çelik
281
26
Teklas
Otomotiv
175
27
Çelebi Holding
Holding
167
28
Eroğlu Holding
Tekstil
148
29
Evyap
Tüketici Ürünleri
Toplam
98
36,766
Kaynak: KHÜ – DEİK – VCC Türk Çokuluslu Şirketleri araştırması, 2012; konsolide şirket raporları ve web
siteleri.
İlk 29 Şirketin Profili
Yurtdışına Yatırımda Öncü Şirketler
Türk çokuluslu şirketlerini yıllar içinde yurtdışına yatırım yapmaya teşvik eden çeşitli nedenler
arasında teknoloji ve marka satın alma, maliyetleri düşürme, doğal kaynaklara erişim ve Asya ve
Afrika’da artan talebi karşılama gibi çeşitli nedenler sayılabilir.
Ankete katılanların yüzde yetmiş beşi yeni pazarların ve pazar çeşitlendirmenin yatırım
kararlarında etkili olduğunu belirtmiştir. Çokuluslu şirketler ayrıca yurtdışına doğrudan yatırımı
risk yönetim sistemlerinin ve kârın sürdürülebilirliğinin bir parçası olarak gördüklerini ifade
etmiştir. Ankete katılanların yüzde altmışından fazlası sürdürülebilir büyümeyi yatırım
kararlarında bir etken olarak gördüklerini, yüzde ellisi yurtdışına yatırımı risk yönetme yöntemi
olarak gördüklerini ve yaklaşık yüzde kırkı da doğal kaynaklara erişimin ve maliyetleri
düşürmenin yurtdışına yatırım kararlarında önemli etkenler olduklarını belirtmiştir.
Türkiye’nin makroekonomik performansının da Türk şirketlerinin yurtdışına doğrudan
yatırımlarına önemli katkısı oldu. Türkiye ekonomisi 2008 yılında küresel çapta yaşanan
gerilemenin ilk baştaki olumsuz etkilerine rağmen, birçok ülkeye nazaran, görece daha az
3
etkilendi. O zamanda beri güçlü iç talep, tüketici kredilerindeki artış, güçlü Türk Lirası, düşük
enflasyon oranları ve daha ucuz yatırım kredisi Türk çokuluslu şirketlerine yurtdışına yönelim
için oldukça sağlam bir temel oluşturdu.
Bu yüzden Türk çokuluslu şirketleri Avrupa ve Ortadoğu-Kuzey Afrika bölgesindeki komşu
ülkelerde yaşanan krizin zararlı sonuçlarından doğan fırsatları değerlendirmek açısından iyi
konumdaydılar. Türk şirketlerinin yurtdışına yaptıkları yatırımlar ağırlıklı olarak Yunanistan,
İtalya ve Hırvatistan’daki marinaların satın alınması gibi zorluk yaşayan firmaların azalan varlık
değerlerinden faydalanmak için bu bölgelere yöneldi.
Türk çokuluslu şirketleri, Afrika ve ötesinde yeni büyükelçilikler açma, Türk Havayolları’nın
uçtuğu nokta sayısını artırma, ticaret ve yatırım ofisleri açma, TİKA’nın faaliyetlerini genişletme
gibi devletin resmi açılım politikasından da faydalandı. Bu bağlamda, TİKA’nın resmi kalkınma
desteği son iki yılda %150’den fazla arttı ve 2012 yılında 2,5 milyar Amerikan dolarına ulaştı.
Yurtdışındaki İştiraklerin Coğrafi Dağılımı
Bu raporda adı geçen Türk çokuluslu şirketlerinin, yurtdışında 426 iştiraklerinin olduğu
belirlenmiştir. İştirak sayısı açısından, 14 ülkede 64 iştirak ile başı çeken Doğan Holding’in
peşinden 18 ülkede 50 iştirak ile Doğuş Holding ve 9 ülkede 42 iştirak ile Enka İnşaat
gelmektedir (Ek 1, Tablo 2). Bu 426 yurtdışı iştirak, Bölgesellik Endeksi’ne göre (Ek 1, Tablo 2)
gösterildi; yurtdışı iştiraklerinin dağılımında da (Ek 1, Şekil 1) görülebileceği gibi %77’si
Avrupa ve Orta Asya’da, %12’si de Ortadoğu ve Afrika’da yoğunlaştı. Başta bu ankete dahil
olan yeni şirketler olmak üzere, Türk çokuluslu şirketlerinin Avrupa ve Orta Asya’daki
iştiraklerinin sayısı 326’dır (bir önceki raporda bu rakam 277 idi) ancak Ortadoğu ve Afrika’daki
iştirak sayısı da 53’tür (bir önceki raporda bu rakam 69’du). Asya Pasifik bölgesinde yurtdışı
iştiraklerin sayısı 31, Kuzey ve Latin Amerika’da ise 16’dır (Ek 1, Tablo 2).
4
Tablo 2. Türkiye: Listeye giren holdinglerin ana faaliyet sektörleri, 2012
Holding
Ana Sektörler
Anadolu Grubu
Yıldırım Holding
Gıda ve içecek, otomotiv, finans, kırtasiye, perakende, bilgi teknolojisi, emlak,
turizm, sağlık ve dinlenme
Enerji, otomotiv, dayanıklı tüketici malları, finans, madencilik, elektronik, eğitim,
turizm, gıda ve içecek hizmetleri
Tekstil, enerji, inşaat, finans, lojistik, medya, perakende, bilgi teknolojisi, otomobil
ticareti, sağlık, eğlence
Madencilik, enerji, gayrimenkul, kimyasallar, lojistik, inşaat
Tekfen Holding
İnşaat, tarım endüstrisi, gayrimenkul geliştirme, bankacılık, yatırım ve sigorta
TAV Holding
İnşaat, güvenlik hizmetleri, depoculuk hizmetleri, gıda ve içecek hizmetleri
Borusan Holding
Çelik, enerji, lojistik, telekomünikasyon
Sabancı Holding
Çalık Holding
Finans, enerji, perakende, çimento, otomobil parçaları, lastik ve lastik güçlendirme
malzemeleri, bilgi teknolojisi
İnşaat, enerji, tekstil, finans, telekomünikasyon, medya, madencilik
Alarko Grubu
İmalat, ticaret, mühendislik, müteahhitlik, turizm, arazi geliştirme, inşaat ve enerji
Orhan Holding
Otomobil parçaları, tekstil, inşaat, turizm, sigorta
Doğan Holding
Medya, enerji, inşaat, tarım, perakende, finans, gayrimenkul
Eczacıbaşı Holding
Çelebi Holding
İnşaat ürünleri, sağlık, tüketici ürünleri, finans, bilgi teknolojisi, kaynak
teknolojisi, gayrimenkul, perakende
Lojistik, gıda, turizm, güvenlik, mali hizmetler
Hayat Holding
Kimyasallar, ahşap, enerji, su ulaşımı, inşaat
Koç Holding
Doğuş Grubu
Çokulusluluk Endeksi (TNI)
Çokuluslşuluk endeksi (TNI), aşağıdaki üç oranın ortalaması alınarak hesaplanır: yabancı
varlıkların toplam varlıklara, yurtdışı satışların toplam satışa ve toplam çalışan sayısının yabancı
çalışan sayısına oranı. En yüksek TNI’ye sahip şirket % 63,5 ile Tekfen Holding’dir (Ek 1, Tablo
1), Türk Telekom ise % 2,6 ile en düşüktür. En büyük beş çokuluslu şirketin ortalama TNI’si %
54, en büyük on şirketinki % 49 ve genel ortalama da % 31’dir, bu son rakam bir önceki
rapordan % 2 daha düşüktür.
Şirket Statüsü
Yirmi dokuz çokuluslu şirketin onu hiçbir borsaya kote değildir. Diğer on dokuz şirket Borsa
İstanbul’a (BIST) kotedir. Bunlardan ikisi, Doğan Holding ve Turkcell, sırasıyla Londra
Borsası’na ve New York Borsası’na kotedir (Ek 1, Tablo 3).
Şirket merkezlerinin yeri, resmi dili, cinsiyet dağılımı ve yönetim yapısı
5
Listede adı geçen 29 çokuluslu şirketin 26’sının merkezi İstanbul’da olup biri Ankara’da
(TPAO), biri Bursa’da (Orhan Holding) ve biri de (Teklas) Kocaeli’dedir (Ek 1, Şekil 2).
Bu çokuluslu şirketlerin tümünde resmi dil Türkçedir. Enka İnşaat, Eczacıbaşı Holding ve Hayat
Holding resmi dil olarak İngilizceyi de kullanmaktadır.
29 şirketin tamamının CEO’ları Türk’tür. Sadece iki CEO kadındır.
29 çokuluslu şirketin toplam yönetim kurulu üyesi sayısı 256’dır. Ortalama yönetim kurulu üyesi
sayısı 9 olup en büyüğü 32 üyeyle Sabancı, en küçüğü ise 3 üyeyle Yıldırım Holding’dir. 256
yönetim kurulu üyesinin sadece 18’i Türk değildir. Türk olmayan yönetim kurulu üyesi sayısı en
yüksek olan şirket Turkcell’dir, Turkcell’in 7 yönetim kurulu üyesinin 4’ü yabancıdır.
Kadın yönetim kurulu üyesi sayısı 36’dır. En yüksek kadın sayısı 9 yönetim kurulu üyesinin
5’inin kadın olduğu Doğan Holding’dir (Ek 1, Şekil 3).
Başlıca Sektörler
Listedeki şirketler on üç alanda faaliyet göstermektedir. Holdingler tek bir şirket sayıldığında,
toplam yabancı varlıkların %56’sına sahip oldukları için listede yabancı varlıklar açısından
birinci sıradalar. Petrol ve doğal gaz sektörü toplam varlıkların % 13’üyle ikinci sırada olup
üçüncü sırada %10’la altyapı gelmektedir (Ek 1, Şekil 4).
On beş firmayla birlikte sayı olarak da başı çeken holdingler listede ilk kategori olarak sırada yer
almaktadır. Diğer şirketlerin faaliyet gösterdiği sektörler petrol ve doğal gaz, cam, enerji, gıda ve
içecek, iletişim, gübre, havayolu, lojistik, demir çelik, otomotiv, tüketici ürünleri ve tekstildir
(Ek 1, Tablo 6).
Holdingler
Türk şirketlerinin yurtdışına yaptıkları 35 milyar Amerikan dolarını aşkın yatırımın büyük
çoğunluğunun holdingler tarafından gerçekleştirildiği tesbit edilmiştir. Başlıca faaliyet
sektörlerinin listesi yukarıda Tablo 2’de verilmiştir. 2008 yılındaki ekonomik gerilemeye karşın,
Türk holdingleri elektrik ekipmanı, elektronik, dayanıklı tüketim malları, otomotiv ve diğer
sektörlerde daha düşük fiyatlarla pazar paylarını arttırmaya devam ettiler. Türk lirasını Amerikan
doları ve Avro karşısında aşırı değerli tutma politikası üretimdeki ara ürünlerin ithalat
maliyetlerini düşürerek bu şirketlerin rekabet güçlerine katkıda bulundu. Her iki etken de büyük
şirketlerin satış ve kârlarını olumlu yönde etkiledi.
Bazı holdingler Avrupa ekonomilerinde ve diğerlerinde değeri düşen varlık fiyatlarından
faydalanmaya odaklandılar. Örnek olarak Doğuş Grubu ve Koç Holding’in Yunanistan ve
Hırvatistan’da satın aldıkları marinalar verilebilir. Koç Holding ayrıca Güney Afrikalı Defy ve
iştiraklerini satın alarak dayanıklı tüketim malları işini Sahara altı Afrika’ya doğru genişletti.
Yıldırım Holding de ulaşım devi Fransız CMA CGM SA’nın hisselerinin %30’unu satın aldı.
6
Holdingler Afrika’ya, Ortadoğu’ya ve Balkanlara açılarak siyasi risk alıyorlar. Bu tür risklere
karşı önlem amacıyla siyasi risk sigortasına gerekli görüldüğü durumlarda gittikçe daha fazla
başvurulmaktadır. Türk holdingleri ayrıca ticari marka tescili gibi yasal önlemler alarak ve ev
sahibi ülkenin siyasi ve ekonomik durumu hakkında daha fazla bilgi edinerek ticari çıkarlarını
korumaya ve daha da ileriye taşımaya çalışıyorlar.
Hizmetler
Hizmetler sektöründe Türk şirketlerinin yurtdışı yatırım stoğu 7 milyar Amerikan Dolarından
fazladır. Bu rakamın yarısından fazlası Enka İnşaat tarafından gerçekleştirildi ve bu durum Türk
inşaat şirketlerinin yurtdışında sergiledikleri istikrarlı büyüme performansıyla da tutarlıdır 9 .
Sayısı gittikçe artan projelere ev sahipliği yapan Türki Cumhuriyetler, Türk inşaat şirketleri için
lokomotif güç niteliğindedir. Ayrıca Arap Baharı Türk inşaat şirketleri açısından Libya’yı ve
diğer geleneksel pazarları etkilemiş olsa da, buralardaki Türk firmaları çalkantılı zamanlara da
dirençli olduklarını gösterdiler ve faaliyetlerine devam ettiler.
Hizmet sektöründe faaliyet gösteren diğer Türk çokuluslu şirketleri Turkcell, Türk Telekom,
Ekol Lojistik ve Türk Havayolları’dır. İletişim sektöründe Balkanlar’a odaklanarak büyümeye
devam eden Turkcell ve Türk Telekom Ortadoğu ve Kuzey Afrika gibi coğrafyalara da açılıyor.
Bu iki şirket, GSM’den mobil ve hızlı internet hizmetlerine kadar çeşitli hizmetler sunmanın yanı
sıra, sınırlı da olsa teknoloji hizmetleri de sunuyor.
Ekol Lojistik, Avrupa’yla artan ticaret ilişkilerinden doğan fırsatları değerlendiriyor. Etkin
tedarik zinciri yönetimi ve nispeten düşük işgücü maliyetleri Ekol’un yurtdışına yaptığı
yatırımları kolaylaştırmaktadır.
Son olarak, Türk Havayolları’nın küreselleşme stratejisi, Türk firmalarının artan hareketliliğini
daha geniş bir coğrafyada takip etmekte ve Türk işadamlarına ve iş kadınlarına dünya genelinde
daha fazla uluslararası noktaya doğrudan uçuşlarıyla ciddi destek vermektedir.
Petrol, doğal gaz, enerji
Küresel ve yerel enerji talebindeki artış, Türk politikacılarını ve şirketlerini bu ihtiyaçları
karşılayacak stratejiler geliştirmeye yönlendirmektedir. Bir devlet kurumu olan TPAO, yerel
kaynaklar başta olmak üzere Irak, Azerbaycan, Kazakistan ve diğer yerlerdeki sahalardan petrol
ve doğal gaz çıkartma, işleme ve dağıtım işleri yapan uluslararası konsorsiyumların üyesidir.
TPAO bu ürünleri iletebilmek için de boru hatları inşa etmektedir.
Türk Müteahhitler Birliği’nin Ocak 2013 raporuna göre, Türk inşaat şirketleri yurtdışındaki projelerden toplam
26,1 milyar Amerikan doları gelir elde etti. 2012 itibariyle 1972 yılından itibaren 100’den fazla ülkede 7.000’i aşkın
proje tamamlandı.
Bu projelerden elde edilen gelir toplam 240 milyar Amerikan dolarıdır.
http://www.tmb.org.tr/arastirma_yayinlar/tmb_bulten_ocak2013.pdf
9
7
Zorlu Enerji Grubu, artan küresel enerji talebi doğrultusunda İsrail’de doğal gaz ve Pakistan’da
yenilenebilir enerji yatırım projelerinde büyümesini sürdürmüştür.
Bu iki şirketin sahip olduğu yabancı varlıklar 2012 itibariyle 6 milyar Amerikan dolarıdır.
İmalat
2012 itibariyle Türk çokuluslu şirketlerinin imalat sektöründeki yabancı varlıkları 4 milyar
Amerikan doları olarak gerçekleşmiştir. Şişecam A.Ş. 1,3 milyar Amerikan dolarıyla en büyük,
Evyap ise 98 milyon Amerikan dolarıyla listedeki en küçük meblağa sahiptir.
Şişecam A.Ş., Gübretaş ve Kürüm Holding başta olmak üzere bazı şirketler doğal kaynaklara
erişim için yurtdışına yatırım yaptı. Şirketler pazar arayışı amacıyla da yurtdışına yatırım yaptı.
Örneğin, Balkanlar’da ve Kuzey Afrika’da çelik operasyonları olan Tosyalı Holding ve Kürüm
Holding bu bölgelerde önemli çelik tedarikçileri olmayı amaçlıyor.
Otomotiv, tüketici ürünleri, gıda, içecek ve tekstil alanında faaliyet gösteren Türk şirketleri
maliyeti asgariye indirmek ve pazara rahat erişim amacıyla üretim tesislerini yurtdışına taşımaya
devam etti. Otomotiv parçaları üreticisi olan Teklas üretim tesislerini Bulgaristan ve Rusya’ya
taşırken tüketici ürünleri üreticisi Evyap ve Türkiye’nin en büyük denim üreticilerinden biri olan
Eroğlu Holding ülkede yaşanan sosyal çalkantılara rağmen Mısır’da üretime devam etti.
GENEL DEĞERLENDİRME
İlk kez 2005 yılında 1 milyar Amerikan doları seviyesini geçen toplam dış yatırımlar 2013
yılında 40 milyar Amerikan dolar seviyesini geçmiştir. Türk şirketlerinin yurtdışına daha fazla
yatırım yapması çeşitli iç ve dış etkenlere dayanıyor.
Temel iç etken, Türk şirketlerinin 1980’li yılların başından itibaren ihracat odaklı politika
aracılığıyla uluslararası rekabet edebilirliğini geliştirmesidir. Bunun yanı sıra, 2000’li yıllardaki
özelleştirme furyası yurt içi doğrudan yabancı yatırımları arttırdı ve Türk şirketlerinin iç pazarda
karşılaştıkları rekabeti daha da kızıştırdı. Bunun sonucunda Türk şirketleri yüzlerini yurtdışına
dönerek daha kârlı fırsatlar aramak zorunda kaldılar. Yurtdışında ise Sovyetler Birliği’nin çöküşü
ve bağımsız Türki Cumhuriyetler’in doğuşu ve Türkiye’nin 1996 yılında Gümrük Birliği’ne
katılmasıyla ortaya çıkan fırsatlar ve Türk şirketlerinin yurtdışında kâr etme iştahları arttı. Bu
gelişmelerin yanı sıra, hükümetin komşu ülkelere yönelik benimsediği “sıfır sorun politikası”
olarak bilinen stratejisi de çokuluslu şirketlerin yurtdışına doğrudan yabancı yatırımlarına
yardımcı oldu. Arap Baharı, sosyal rahatsızlıklar ve bölgedeki diğer sosyal ve siyasi gelişmeler
söz konusu politikadan beklentileri arttırdı. Ancak bu raporun bulgularının da gösterdiği gibi,
özellikle Ortadoğu ve Afrika’daki komşu ülkelere Türk şirketlerinin yaptıkları yatırımlar bazı
ülkelerde hiç ilerlemedi, bazı ülkelerde ise geriledi.
8
Türk çokuluslu şirketleri bu iç ve dış etkenlere savunmacı ve saldırgan stratejiler geliştirerek
karşılık verdi. Şirketler ilk başta yurtdışına yaptıkları yatırımları risk yönetim stratejilerinin bir
parçası olarak görmeye başladılar.
Türk çokuluslu şirketlerinin yurtdışına doğrudan yatırımlarıyla ilgili olarak işlerin yurtdışına
transfer edildiğine dair kamuoyunun endişeleri yavaş yavaş ortadan kalktı ve bunun yerini daha
olumlu bir küresel vizyon aldı. Yurtdışına doğrudan yatırım artık, ekonomik ilerlemeyle birlikte
gelen ekonomik kalkınmanın bir aşaması olan dünyayla ekonomik bütünleşmenin ayrılmaz bir
parçası olarak daha fazla kabul görüyor.
Türk yönetim kademeleri ilk başta Türk şirketlerinin yurtdışına yatırım yapmaları olgusunu
dikkate almamış olsalar da sonradan devletin yurtdışına yatırımı teşvik etmek için ciddi adımlar
attığını görüyoruz. Örneğin, yurtdışına yatırım yapan şirketlerin sigorta kapsamına alınması için
çalışmalar sürüyor; birçok devlet kurumu ve özel kurum ev sahibi ülkedeki yerel koşullar
hakkında bilgi veriyor, holdingler vergiden muaf tutuluyor. Ayrıca Türk markalarının yurtdışında
gelişmesini teşvik etmek için “Turquality” programı başlatıldı. Türkiye yurtdışına yatırımı
desteklemek için bir dizi kurumsal reformlar yaptı. En önemli adım olarak vurgulanması gereken
2012 yılında Türk şirketlerinin yurtdışına yatırımlarına yönetmelikler ve verimlilik açısından
rehberlik etmek için Ekonomi Bakanlığı bünyesinde Serbest Ticaret Bölgeler, Yurtdışı
Yatırımlar ve Hizmetler Genel Müdürlüğü kurulması.
Türk şirketlerinin yurtdışı yatırımları yurtiçine doğrudan yabancı yatırımına göre daha istikrarlı
büyüdü. Yurtiçine gelen doğrudan yabancı yatırımlar 2006 – 2013 yılları arasında yurtdışına
doğrudan yatırımların artmasına yardımcı oldu (Ek 1, Tablo 5 ve 6). Türk firmalarının yakın
geçmişte yurtdışına yönelmeleri artık daha sağlam temel ekonomik ve yönetim ilkelerine
dayanıyor. Bir başka deyişle, iç piyasadaki rekabet artık yurtdışına yatırım yapan Türk şirketleri
için başlıca itici güç değil. Türk çokuluslu şirketleri yatırımlarını ve coğrafyalarını daha stratejik
işletme yönetimi hesaplamaları yaparak belirliyorlar. Gittikçe daha fazla sayıda Türk şirketinin
yurtdışına yatırım projelerinin madencilik, enerji ve altyapı sektörlerinde yapıldığına dikkati
çekmekte fayda var. Bu durum hammaddelere doğrudan erişmeyi hedefleyen imalat
sektörlerinden gelen talepten kaynaklanıyor.
Türkiye 2008 yılındaki küresel ekonomik gerilemenin olumsuz etkisinden oldukça hızlı kurtuldu.
Türk mallarının yurtdışına satışında ilk başta bir düşüş olsa da, toparlanma kısa zaman zarfında
gerçekleşti. Türk çokuluslu şirketleri AB ülkelerindeki satışlarını arttırırken bir yandan da
bütçelerini kontrol ederek pazar paylarını yükselttiler. Harcamalarında kesinti yapmak AB
bölgesinde uyguladıkları temel strateji oldu. Ayrıca, ürün ve bölgesel çeşitlendirme stratejisini
uygulamaya devam ettiler. Arap Baharı’yla birlikte Ortadoğu’daki rahatsızlıklar Türk
şirketlerinin yurtdışı yatırımlarını, Kuzey Irak’ta olduğu gibi, ilk başta olumsuz yönde etkilese
de, yurtdışındaki yatırımlar diğer bölgelerde olduğundan daha hızlı arttı.
9
Araştırmaya katılan Türk şirketleri halen yurt dışında yaklaşık 116 bin kişi çalıştırmakta olup
aşağıda Tablo 3’te de görülebileceği gibi yabancı varlıkları ve satışları 2011 raporu ile
karşılaştırıldığında artış gösterdi. Toplamda yurtdışı istihdam oranı %28,5 oranı ile ciddi bir artış
sergiledi. Yurtdışı istihdamında ciddi bir artış olsa da, 2009 ile 2014 arasında Türk çokuluslu
şirketlerinin yurtiçi istihdamındaki artış, yurtdışındaki istihdamın artışından daha yüksek oldu.
Aynı dönemde yabancı varlıkların toplam varlıklara oranı artmadı, hatta %9,7 azaldı. Yurtdışı
satışlar toplam satışlarla neredeyse aynı oranda artmasına rağmen, toplam içindeki payları %1
düştü. Genel olarak bakıldığında, Türk şirketlerinin yurtdışı yatırımları toplam büyüme içinde
varlık büyüklüğü açısından payını arttırmaya devam etse de, satış ve istihdam hacimlerinin
payının azaldığı görülmektedir.
Bu araştırma Türk şirketlerinin yurtdışı yatırımlarının dış gelişmelere, özellikle de kur
dalgalanmalarına karşı daha hassas hale geldiğini de gösteriyor. Daha güçlü bir Amerikan doları
Türk şirketlerinin yurtdışı yatırımlarının getirdiği kazancı nispeten daha zayıf hale getirmektedir.
Türkiye’nin makroekonomik yönetimi, özellikle de büyük cari açığının yanı sıra, yurt içindeki
siyasi rahatsızlıklar da Türk şirketlerinin yurtdışı yatırımları için yeni bir risk alanı teşkil
etmektedir. Bu da, Türk çokuluslu şirketlerinin yurtdışında alternatif yatırım arayışlarına
girmelerine ve sermayenin daha hızlı hareket etmesine, kalıcı yatırımlar yerine kısa süreli getiri
sağlayan hizmetler, turizm gibi alanlara yönelmelerine yol açabilir.
Tablo 3. Türkiye: 2009 - 2014 Araştırma Bulguları Özeti10 (Milyon Amerikan doları)
10
Bu tablodaki rakamlar ilgili yılın raporunda belirtilmiştir.
10
Değişken
2009 (Birinci
EMGP Türkiye
Raporu)
2011 (İkinci EMGP
Türkiye Raporu)
2014 (Üçüncü
EMGP Türkiye
Raporu)
% Değişiklik
2011 -2014
36,766
294,062
12.5
17.1
29.6
-9.7
Yurtdışı
Toplam
Toplam
İçindeki
Yüzdesi
15.711
161.517
9,7
Varlıklar
31,402
226,876
13.8
Yurtdışı
Toplam
Toplam
İçindeki
Yüzdesi
11.937
91.349
13,0
Satış
14,725
81,761
18.0
23,415
131,290
17.8
59.0
60.6
-1.0
72.334
270.391
26,7
İstihdam
89,946
302,401
29.7
115,539
501,740
23.0
28.5
65.9
-22.6
Yurtdışı
Toplam
Toplam
İçindeki
Yüzdesi
11
Daha fazla bilgi için:
Kadir Has Üniversitesi, İstanbul
Vale Columbia Sürdürülebilir Uluslararası
Kalkınma Merkezi
Sedat Aybar, Ekonomi Bölümü, Öğretim Üyesi,
90-212-533-6532 dahili: 1604, [email protected]
Lisa Sachs, Direktör
[email protected]
Utku Ören, Doktora Adayı, Ekonomi
90-212-533-6532 dahili: 1620,
[email protected]
Lise Johnson
Yatrım Kanunu ve Politika Araştırmacısı
[email protected]
Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK)
Barış Sazak, Strateji ve İş Geliştirme Müşavirliği
90-212-339-5089, [email protected]
Victor Chen, Küresel Koordinatör ve Editör
Emerging Market Global Players Projesi
[email protected]
Alev Günay
Yönetici ve Editör
Emerging Market Global Players Projesi
[email protected]
Emerging Market Global Players Projesi (EMGP)
Türk çokuluslu şirketlerine ilişkin bu araştırma Emerging Market Global Players Projesi
kapsamında Vale Columbia Sürdürülebilir Uluslararası Yatırım Merkezi’nin başkanlığında
ortaklaşa yürütülen uluslararası bir çalışmadır. Proje, yükselen pazarlardaki çokuluslu şirketlerin
yıllık raporlarını hazırlamak için önde gelen kurumların doğrudan yabancı yatırım
araştırmacılarını
bir
araya
getirmektedir.
Daha
fazla
bilgi
için
bkz:
http://www.vcc.columbia.edu/content/emerging-market-global-players
Türk Ortaklar
Merkezi İstanbul’da olan Kadir Has Üniversitesi (KHÜ) 1997 yılında kuruldu. Üniversitenin
altı fakültesi ve uluslararası öğrencileri vardır. Akademik kadro sayısı yaklaşık üç yüzdür. Ana
kampus, İstanbul’un eski yerleşim bölgesinde ödüllü binalara yerleşmiştir. KHÜ’nün, Harvard,
Princeton, Coventry ve University of London başta olmak üzere uluslararası üniversitelerle de
ortak çalışmaları vardır. KHÜ’nün rektörü Prof. Dr. Mustafa Aydın’dır. Daha fazla bilgi için
bkz: http://www.khas.edu.tr.
1988 yılında kurulan Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu’nun (DEİK) amacı, Türkiye’de ve
yurtdışında kamu ve özel sektör arasında aracı görevi görerek Türkiye’nin ekonomik, ticari,
endüstriyel ve mali ilişkilerinin kalkınması için yol açmaktır. DEİK bünyesinde Aralık 2012’de
kurulan Yurtdışı Yatırımlar İş Konseyi’nin amacı Türk şirketlerinin yurtdışı yatırımlarını
teşvik etmektir ve bu açıdan bu amaçla kurulmuş eşsiz bir iş derneğidir. DEİK’in Başkanı M.
Rifat Hisarcıklıoğlu aynı zamanda Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’nin de (TOBB)
Başkanı’dır. Daha fazla bilgi için bkz: http://www.deik.org.tr.
12
Vale Columbia Sürdürülebilir Uluslararası Yatırım Merkezi (VCC)
Columbia Üniversitesi’nden Hukuk Fakültesi ve Earth Institute’un ortak merkezi olan VCC,
sürdürülebilir uluslararası kalkınmanın incelenmesine, uygulanmasına ve tartışılmasına
yoğunlaşan önde gelen bir uygulamalı araştırma merkezi ve forumudur. Sürdürülebilir
uluslararası yatırım (SUY), ekonomik, sosyal ve çevresel faydaları maksimize eden ve tüm
paydaşları için riskleri asgariye indiren bir yatırımdır. VCC’nin çalışmaları; yatırımcıların,
devletlerin ve diğer paydaşların ortak çıkarının ve sorumluluğunun sürdürülebilir uluslararası
yatırım olduğu kabulüne dayanmaktadır. VCC, gündemdeki önemli siyasal konuları analiz
etmeye ve devletler, şirketler ve sivil toplum tarafından uygulamada benimsenebilecek uzun
vadeli yatırımlar için gerekli ortak güveni ve sürdürülebilir kalkınmayı teşvik eden bir yatırım
çerçevesini inşa etmeye ve sürdürmeye odaklanmaktadır. Merkez, disiplinlerarası araştırmalar,
danışmanlık projeleri, çok paydaşlı diyalog, eğitim programları ve kaynak ve araç geliştirme
aracılığıyla misyonunu yerine getirir. Daha fazla bilgi için, bkz: http://vcc.columbia.edu.
13
Ek I, Tablo 1. Türkiye: En Büyük 29 Çokuluslu Şirket: Önemli Değişkenler, 2012 (Milyon Amerikan doları ve çalışan kişi sayısı)
Sıra
No.
Şirket Adı
Yurtdışı
Satış
Toplam
Satış
Yurtdışı
Varlıklar
Toplam
Varlıklar
Yurtdışı
İstihdam
Toplam
İstihdam
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
TPAO
1,535
3,453
4,872
8,423
49
5,000
Anadolu Grubu
2,597
6,110
4,443
11,109
13,750
27,500
Enka İnşaat
1,365
5,720
3,779
8,156
10,331
21,290
Koç Holding
1,857
47,119
3,333
60,579
8,289
82,158
Doğuş Grubu
149
6,110
3,104
31,151
6,213
30,250
Yıldırım Holding
300
1,050
1,867
2,619
4,200
7,100
Şişecam A.Ş.
705
2,967
1,368
4,845
6,090
17,838
Yıldız Holding
444
6,887
1,277
3,629
7,500
36,000
Tekfen Holding
1,563
2,264
1,250
2,296
11,752
17,532
Zorlu Enerji Grubu
234
292
1,120
2,768
011
864
TAV Holding
226
1,425
1,081
2,937
3,837
22,704
Turkcell
595
5,836
1,057
10,360
1,418
13,901
Borusan Holding
325
3,949
973
3,394
1,455
5,072
Sabancı Holding
245
6,546
828
97,421
2,827
57,556
Çalık Holding
523
2,745
816
7,613
8,103
19,940
Hayat Holding
243
1,828
780
3,085
3,463
7,914
Gübretaş
528
1,237
686
1,197
415
1,103
Alarko Grubu
488
899
651
1,200
1,323
4,879
Orhan Holding
300
1,050
534
778
2,044
7,300
Doğan Holding
275
1,753
486
4,815
4,073
13,750
Türk Telekom
012
7,057
444
9,558
1,200
37,524
Türk Havayolları
5,962
8,281
400
10,431
2,228
15,857
Ekol Lojistik
125
350
375
750
1,200
6,791
Eczacıbaşı Holding
569
3,307
371
2,686
1,994
11,730
Kürüm Holding
318
849
281
522
400
1,031
Teklas
28
139
175
400
522
1,283
Çelebi Holding
119
307
167
297
6,491
10,619
Eroğlu Holding
850
1,133
148
269
5,214
12,117
Evyap
53
630
98
772
536
2,205
Toplam (TNI için ortalama)
23,415
131,290
36,766
294,062
115,539
501,740
Kaynak: KHÜ – DEİK−VCC Türk Çokuluslu Şirketleri 2012 Araştırması; konsolide şirket raporları ve web siteleri
11
12
Zorlu Enerji Grubu, grubunun yurtdışı operasyonlarındaki çalışanlarının hiçbirinin grup bordrosuna dahil olmadığını belirtti.
Türk Telekom yurtdışı satış rakamlarını bildirmedi.
14
TNI
(%)
34
44
40
7
11
53
29
21
64
47
23
10
22
3
23
27
46
45
42
18
3
30
34
16
43
35
52
58
15
31
Yurtdışı
iştirak
sayısı
Ev sahibi
ülke sayısı
4
20
42
41
50
9
15
7
11
3
8
14
10
34
15
7
1
8
11
64
2
0
7
18
2
2
6
13
2
426
4
17
9
24
18
13
8
7
5
3
5
5
7
18
8
7
1
7
11
14
2
0
7
11
2
2
4
8
3
Ek I, Tablo 2. Türkiye: İlk 2913 Çokuluslu Şirket: Bölgesellik Endeksi14, 2012
Sıra
No.
Grup
AB, Diğer
Avrupa
Ülkeleri ve
Orta Asya
Ortadoğu,
Kuzey Afrika
ve Sahara altı
Afrika
Doğu Asya ve Pasifik,
Güney Asya, Kalkınmış
Asya-Pasifik (Japonya,
Avustralya ve Yeni
Zelanda)
Kuzey
Amerika, Latin
Amerika ve
Karayipler
Doğan Holding
98
0
0
Doğuş Grubu
72
16
8
Enka İnşaat
88
10
2
Koç Holding
68
15
17
Sabancı Holding
65
6
12
Anadolu Grubu
80
15
5
Eczacıbaşı Holding
78
11
0
Şişecam A.Ş.
33
47
7
Çalık Holding
93
7
0
Turkcell
100
0
0
Eroğlu Holding
46
23
31
Tekfen Holding
64
0
27
Orhan Holding
91
0
0
Borusan Holding
80
20
0
Yıldırım Holding
78
11
0
TAV Holding
88
13
0
Alarko Grubu
63
38
0
Ekol Lojistik
100
0
Hayat Holding
57
29
14
Yıldız Holding
57
43
0
Çelebi Holding
50
0
50
TPAO
50
50
0
Zorlu Enerji Grubu
33
33
33
Evyap
0
50
50
Kürüm Holding
100
0
0
Teklas
100
0
0
Türk Telekom
100
0
0
Gübretaş
0
100
0
Bölgeye göre iştirak sayısı
326
53
31
Kaynak: KHÜ – DEİK−VCC Türk Çokuluslu Şirketleri 2012 Araştırması; konsolide şirket raporları ve web siteleri
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
2
4
0
0
18
0
11
13
0
0
0
9
9
0
11
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
16
Grup
bazında
İştirak
sayısı
64
50
42
41
34
20
18
15
15
14
13
11
11
10
9
8
8
7
7
7
6
4
3
2
2
2
2
1
426
Türk Havayolları yabancı iştirak bildirmedi.
Bölgesellik Endeksi, dünyanın belli bir bölgesindeki bir şirketin yabancı iştiraklerinin sayısını o şirketin toplam yabancı iştirak
sayısına bölerek ve çıkan sonucu 100 ile çarparak bulunur.
13
14
15
Ek I, Tablo 3. Türkiye: En büyük 29 çokuluslu şirketin borsaya kote olma durumları, 2012
Şirket Adı
Yurtiçi
Yurtdışı
TPAO
Yok
Yok
Anadolu Grubu
Borsa İstanbul
Yok
Enka İnşaat
Borsa İstanbul
Yok
Koç Holding
Borsa İstanbul
Yok
Doğuş Grubu
Borsa İstanbul
Yok
Yıldırım Holding
Yok
Yok
Şişecam A.Ş.
Borsa İstanbul
Yok
Yıldız Holding
Borsa İstanbul
Yok
Tekfen Holding
Borsa İstanbul
Yok
Zorlu Enerji Grubu
Borsa İstanbul
Yok
TAV Holding
Borsa İstanbul
Yok
Turkcell
Borsa İstanbul
New York
Borsası
Borusan Holding
Borsa İstanbul
Yok
Sabancı Holding
Borsa İstanbul
Yok
Çalık Holding
Yok
Yok
Hayat Holding
Yok
Yok
Gübretaş
Borsa İstanbul
Yok
Alarko Grubu
Borsa İstanbul
Yok
Orhan Holding
Yok
Yok
Doğan Holding
Borsa İstanbul
Londra
Borsası
Türk Telekom
Borsa İstanbul
Yok
Türk Havayolları
Borsa İstanbul
Yok
Ekol Lojistik
Yok
Yok
Eczacıbaşı Holding
Borsa İstanbul
Yok
Kürüm Holding
Yok
Yok
Teklas
Yok
Yok
Çelebi Holding
Borsa İstanbul
Yok
Eroğlu Holding
Yok
Yok
Evyap
Yok
Yok
16
Kaynak: KHÜ – DEİK−VCC Türk Çokuluslu Şirketleri 2012 Araştırması; konsolide şirket raporları ve web siteleri
Ek I, Tablo 4. Türkiye: Yurtdışı sıfırdan yatırım işlemleri, açıklanan, 2011-2012 (Milyon Amerikan doları)
Yıl
Şirket Adı
Ülke
Sektör
2011
Gübretaş
Iran
Kimyasallar
680.4
383
2011
Güriş
Suriye
Yapı ve İnşaat Malzemeleri
376.0
559
2012
Cevahir Holding
Makedonya
Gayrimenkul
366.0
3,000
2011
Çalık Holding
Irak
Kömür, Petrol ve Doğal gaz
338.0
41
2011
Gersan Elektrik
Katar
Metal
324.0
356
2012
Rixos Hotelleri
Azerbaycan
Otelcilik ve Turizm
214.7
250
2012
Rixos Hotelleri
BAE
Otelcilik ve Turizm
205.9
187
2011
Rixos Hotelleri
BAE
Otelcilik ve Turizm
178.6
179
2012
NeSa Enerji
Makedonya
Alternatif/Yenilenebilir Enerji
155.5
13
2012
Ekol Lojistik
Almanya
Depolama ve Saklama
152.2
75
2012
Borusan
Amerika Birleşik
Devletleri
Metal
150.0
380
2012
Hayat Holding
Rusya
Kâğıt, Basım ve Ambalajlama
147.4
642
2012
Rixos Hotelleri
Mısır
Otelcilik ve Turizm
138.3
219
2011
Hayat Holding
Bulgaristan
Ahşap ürünler
136.0
455
2012
Teklas
Rusya
Kauçuk
101.2
272
3,664.2
7,011
Tutar
Toplam
Kaynak: Financial Times Ltd.’nin bir hizmeti olan fDi Intelligence’tan alınmıştır.
17
Yaratılan
İstihdam
Ek I, Tablo 5. Türkiye: Yurtdışı Satınalma ve Birleşme İşlemleri, açıklanan, 2011-2012 (Milyon Amerikan doları)
Satn Alan Şirket
Hedef İsim
Hedef Sektör
Hedef Ülke
6 Mart 2012
Anadolu Efes Biracılık ve
Malt
SAB Miller-Russian & Ukrainian
Ops.
Gıda ve Benzer ürünler
Rusya
100.0
1,582.2
28 Ocak 2011
Yıldırım Holding A.Ş.
CMA CGM SA
Ulaşım ve Sevkiyat
Fransa
20.0
500.9
1 Aralık 2011
Arçelik A.Ş.
Defy Appliances (Pty) Ltd
Elektronik ve Elektrikli Ekipman
Güney Afrika
100.0
331.5
25 Ocak 2012
Yıldırım Holding A.Ş.
CMA CGM SA
Ulaşım ve Sevkiyat
Fransa
10.0
250.0
7 Ekim 2010
Türk Telekomunikasyon
A.Ş.
Invitel International AG
Telekomünikasyon
Avusturya
100.0
239.8
13
Haziran
2012
Investor Group
Viking Geophysical Services
Petrol ve Doğal gaz; Petrol
Rafinasyonu
ABD
100.0
164.0
27 Nisan 2011
Türkiye İş Bankası A.Ş.
AKB Sofiya
Ticari Bankalar
Rusya
100.0
40.0
6 Ekim 2011
Acıbadem Sağlık Hizmetleri
Clinical Hospital Sistina
Sağlık Hizmetleri
Makedonya
50.3
26.9
8 Aralık 2011
Çelebi Hava Servisi A.Ş.
Çelebi Ground Handling Hungary
Hava Taşımacılığı ve Sevkiyat
Macaristan
30.0
18.4
4
Temmuz
2012
Recydia A.Ş.
Neales Waste Management
Hijyen Hizmetleri
İngiltere
100.0
15.3
9
Temmuz
2010
Aydınlı Group
Societe Jean Cacharel-Assets
Çeşitli Perakende Ticaret
Fransa
100.0
11.6
30
Ağustos
2012
Spektra Jeotek
Forage Mercier Inc
İnşaat Firmaları
Kanada
100.0
11.3
31 Mayıs 2011
Rhea Girişim Sermayesi
OEP RHEA Turkey Tech BV
Yatırım ve Ticaret Şirketleri, Bayiler
Hollanda
50.0
6.6
15 Nisan 2010
HAVAŞ
North Hub Services Ltd
Hava Taşımacılığı ve Sevkiyat
Letonya
50.0
4.4
Toplam
3,203.0
Tarih
Kaynak: Thomson ONE Banker. Thomson Reuters’dan alınmıştır.
18
Alınan
Hisse
Yüzdesi
İşlem değeri
Ek I, Şekil 1. Türkiye: En büyük 2813 Çokuluslu Şirketin Bölgesel Bazda Yabancı İştirakleri, 2012
Kaynak: KHÜ – DEİK−VCC Türk Çokuluslu Şirketleri 2012 Araştırması; konsolide şirket raporları ve web siteleri
Ek I, Şekil 2. Türkiye: En Büyük 29 Şirketin Merkezlerinin Bulunduğu Yerler, 2012
19
Kaynak: KHÜ – DEİK−VCC Türk Çokuluslu Şirketleri 2012 Araştırması; konsolide şirket raporları ve web siteleri
20
Ek I, Şekil 3. Türkiye: En Büyük 29 Çokuluslu Şirketin Yönetim Kurulları, 2012
21
Ek I, Şekil 4. Türkiye: En Büyük 29 Çokuluslu Şirketin Yabancı Varlık Dağılımı, 2012
Ek I, Tablo 7. Türkiye: En Büyük 29 Çokuluslu Şirketin Yabancı Varlık Dağılımı, 2012
(Milyon Amerikan doları)
Sektör
Holding
Yabancı
Varlık
20,685
Şirketler
(15) Anadolu Grubu, Koç Holding, Doğuş Grubu, Yıldırım Holding,
Tekfen Holding, TAV Holding, Borusan Holding, Sabancı Holding, Çalık
Holding, Hayat Holding, Alarko Grubu, Orhan Holding, Doğan Holding,
Eczacıbaşı Holding, Çelebi Holding
Petrol ve doğal gaz
4,872
(1) TPAO
Altyapı
3,779
(1) Enka İnşaat
İletişim
1,501
(2) Turkcell, Türk Telekom
Cam
1,368
(1) Şişecam A.Ş.
Gıda ve İçecek
1,277
(1) Yıldız Holding
Enerji
1,120
(1) Zorlu Enerji Grubu
Gübre
686
(1) Gübretaş
Lojistik
375
(1) Ekol Lojistik
22
Demir Çelik
281
(1) Kürüm Holding
Otomotiv
175
(1) Teklas
Tekstil
148
(1) Eroğlu Holding
Tüketici Ürünleri
98
(1) Evyap
Ek I, Tablo 8. Türkiye: Yurtdışına Yatırım Yapan En Büyük Çokuluslu Şirketlerin Özeti,
2007–2012, (Milyon Amerikan doları)
Yıl
2007
2009
2012
Yurtdışı Satış
11.937
14.725
23.415
Toplam Satş
91.349
81.761
131.290
Yurtdşı Varlık
15.711
31.402
36.766
Toplam Varlık
161.517
226.876
294.062
Yurtdşı İstihdam
72.334
89.946
115.539
Toplam İstihdam
270.391
302.401
501.740
32
33
31
248
396
426
12
19
29
TNI %
Yabancı İştirak Sayısı
Çokuluslu Şirket
Sayısı
23
Ek I, Şekil 5. Türkiye: Sektörlere göre En Büyük 2815 Çokuluslu Şirketin Varlıklarının
Sektörlere Göre Coğrafi Dağılımı, 2012
15
Türk Havayolları yabancı varlıklarının coğrafi dağılımını bildirmedi.
24
25
26
Ek I, Şekil 6. Türkiye: Yurtiçi ve Yurtdışı Yabancı Doğrudan Yatırım Akışları, 1990-2012
(Milyon Amerikan doları)
Kaynak: Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD), Dünya Yatırım Raporu, 2012 (New York
ve Cenevre: Birleşmiş Milletler, 2012).
27
Ek I, Şekil 7. Türkiye: Yurtiçi ve Yurtdışı Yabancı Doğrudan Yatırım Stoğu, 1990-2012
(Milyon Amerikan doları)
Kaynak: Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD), Dünya Yatırım Raporu, 2010 (New York
ve Geneva: Birleşmiş Milletler, 2012).
28
En Büyük 2916 Şirketin Kurumsal Profilleri
Türk Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO)
www.tpao.gov.tr
TPAO, 1954 yılında Türkiye’nin milli petrol şirketi olarak 6327 Sayılı Kanunla hidrokarbon
arama, sondaj, üretim, rafinasyon ve pazarlama faaliyetlerini üstlenme sorumluluğuyla kuruldu.
Entegre bir petrol şirketi olarak 1983 yılına kadar petrol endüstrisinde aramadan üretime,
rafinasyondan pazarlama ve dağıtıma kadar her türlü faaliyeti sürdürdü. Bugünse TPAO,
araştırma, sondaj, kuyu inşası ve üretim olmak üzere yalnızca üretime dönük faaliyetlerde
bulunmaktadır.
Anadolu Grubu
www.anadolugroup.com
Anadolu Grubu 1950’li yıllarda, holding ise 1969 yılında kuruldu. Grubun ana faaliyet alanları
arasında içecek, otomotiv, finans ve perakende sayılabilir ancak Anadolu Grubunun gıda, sağlık,
enerji, elektronik, bilgi teknolojileri ve turizm alanlarında da yatırımları vardır. Anadolu
Grubu’nun Türkiye başta olmak üzere 13 ülkede 47 üretim tesisi vardır ve 81 şirkette yaklaşık
23.000 kişi istihdam etmektedir. 2012 cirosu 6,1 milyar Amerikan doları olan Grup 5 şirketiyle
Borsa İstanbul’a kotedir.
Enka İnşaat
www.enka.com
Enka, 1957 yılında Şarık Tara ile merhum Sadi Gülçelik’in kurduğu ortaklıkla kuruldu. İlk
projeleri arasında İstanbul civarında endüstriyel fabrika, dock, marina kızakları, tersane, tahıl
siloları, köprü, yol ve rıhtım inşaatları sayılabilir. 1970’li yıllarda ilk yurtdışı projelerine Libya
ve Suudi Arabistan ile başlayan Enka 1980’li yıllarda Ortadoğu’da, 1990’lı yıllarda ise Rusya’da
hızla büyüdü. Bugüne kadar Enka, Rusya ve Bağımsız Devletler Topluluğu’nda binalar,
hastaneler, sanayi fabrikaları ve petrol ve doğal gaz projeleri içeren 130’u aşkın proje tamamladı.
Şirket halen yılda yaklaşık 30 milyar kWh elektrik üretmektedir. Uluslararası inşaat projeleri
şirketin büyüten itici güç olmaya devam ederken halihazırda yapılacak iş toplamı 7 milyar
Amerikan dolarını aşmıştır. Bunlar arasında Romanya’da mega-otoyol projesi, Umman’da
yepyeni bir şehir, Moskova’da Sheremetyevo Havaalanı için yeni bir terminal, Ukrayna
Donetsk’te yeni bir futbol stadyumu, Rusya’da St Petersburg’da bir Toyota araba fabrikası ve
gene Rusya’da Sakhalin Adası’nda bir petrol sahası altyapısı vardır.
Koç Holding
Şirket profilleri yabancı varlık sıralaması sırasına göre verilmiştir. Bu ekteki bilgilerin çoğu bütün şirketler için
sunulan şirket web sitelerinden alınmıştır.
16
29
www.koc.com.tr
1926 yılında kurulan Koç Holding, gelir, ihracat, Borsa İstanbul’daki hisseleri ve çalışan sayısı
açısından Türkiye’nin en büyük sanayi grubudur. Türk ekonomisinin itici gücü ve dünyanın 273.
en büyük şirketi olarak Koç Holding küresel arenadaki güçlü pozisyonunu yurtiçi ve yurtdışında
aldığı ödüllerle güçlendirmektedir. Başlıca sektörleri enerji, finans, otomotiv ve dayanıklı
tüketici mallarıdır.
Doğuş Grubu
www.dogusgrubu.com.tr
1951 yılında kurulan Doğuş Grubu başlıca sekiz alanda faaliyet göstermektedir: mali hizmetler,
otomotiv, inşaat, medya, turizm ve hizmetler, emlak, enerji ve eğlence. 200’ü aşkın şirkete sahip
olan Doğuş Grubu’nun yaklaşık 35.000 çalışanı vardır. Grup markalarının değerini sadece
Türkiye’de değil, bölgesel ve küresel bağlamda da maksimize etmeye çalışmaktadır. Grup
özellikle hizmet sektöründe bölgesel lider olma vizyonuna göre hareket etmektedir. Grubun
küresel devlerle ortaklıkları vardır: finans alanında BBVA, otomotiv alanında Volkswagen AG
ve TÜVSÜD, medyada CNBC, MSNBC ve Condé Nast, turizmde ise Hyatt International Ltd. ve
HMS International Hotel GmbH (Maritim). Yakın bir geçmişte Yunanistan’da Latsis
Grubu’ndan Lamda Development ve Kiriacoulis Grubu’ndan MedMarinas S.A ile ve
Hırvatistan’da Adriratic Crotatia International (ACI) ile ortaklık kurdu.
Yıldırım Holding
www.yildirimholding.com
Yıldırım Holding, 1963 yılında Samsun’da mütevazı bir inşaat malzemeleri ticareti yapan bir
şirket olarak kurulmuştur. Merkezi İstanbul’da olan grup bugün en hızlı büyüyen sanayi
gruplarından birisidir. Kurulduğundan beri şirket çeşitli yan şirketler aracılığıyla odağını
genişletmiştir. Bir aile şirketi olan Yıldırım Holding halen Yıldırım ailesi mensubu üç erkek
kardeş tarafından yönetilmektedir.
Şişecam A.Ş.
www.sisecam.com
Şişecam A.Ş., ağırlıklı olarak cam ve kimyasal madde üretiminde faaliyet gösteren bir sanayi
grubudur. Grup, düzcam, cam ev eşyaları, cam ambalaj ve cam elyafın yanı sıra, soda ve krom
kimyasalları gibi camın başlıca alanlarını kapsayan faaliyet alanlarında lider konumdadır. 1935
yılında kurulan Şişecam, o zamandan beri üretim tesislerini yurtiçinde ve yurtdışında önemli
ölçüde artırmıştır. Uluslararası standartlara göre üretim yapan Şişecam’da 18.000 kişi çalışmakta
olup dört şirketi de Borsa İstanbul’a kotedir.
Yıldız Holding
www.yildizholding.com.tr
30
Halen ağırlıklı olarak gıda sektöründe 65’i aşkın şirketle faaliyet gösteren Yıldız Holding
üretime 1944 yılında Ülker markası ile başladı. Finlandiya firması Raisio ile işbirliğinden
Kalbim Benecol markası doğdu. 2007 yılı sonunda Yıldız Holding küreselleşme yolunda önemli
bir adım atarak Godiva Chocolatier firmasını satın aldı. Çikolata dışı şekerleme ve sakız
sektörüne girmek için 2009 yılında Gumlink ile %50-%50 ortaklık kurdu. 2011 yılında Yıldız
Holding İtalyan ambalaj lideri Nuroll SPA’yı satın aldı. 2012 yılı gelirleri 12,4 milyar TL idi.
Toplam 56 fabrikaya sahip Holding’in 9 fabrikası Türkiye dışında kuruludur. 39.850 çalışanı
olan Holding, bisküvi, çikolata, yemeklik sıvı yağ, süt ürünleri, mutfak ürünleri, bebek gıdası ve
ambalaj malzemeleri alanlarında üretim yapmaktadır.
Tekfen Holding
www.tekfen.com.tr
Şirketin temelleri 1956 yılında üç girişimci, Feyyaz Berker, Nihat Gökyiğit ve Necati Akçağlılar
tarafından atıldı. Tekfen Grubu halka açık bir holding olup 49 şirketten ve yedi ortaklıktan
oluşmaktadır ve müteahhitlik, tarım, gayrimenkul geliştirme ve bankacılık sektörlerinde faaliyet
göstermektedir.
Zorlu Enerji Grubu
www.zoren.com.tr
Zorlu Enerji Elektrik Üretim A.Ş. Zorlu Grubu’na ait sanayi şirketlerinin elektrik ve buhar
ihtiyacını karşılamak üzere 1993 yılında kuruldu. (11’i Türkiye’de ve 5’i yurtdışında olmak
üzere) 16 şirketiyle Zorlu Enerji Grubu, proje tasarımından inşasına, enerji tesislerinin
işletilmesinden bakım onarımına kadar enerji üretiminin her aşamasında var olan ve enerji
sektöründe farklı bir yere sahip bir gruptur. Grup Türkiye dışında Avrupa, Asya ve Ortadoğu’ya
da hizmet vermektedir.
TAV Holding
www.tavhavalimanlari.com.tr
TAV Havalimanları Tepe ve Akfen Grupları’nın ortak girişimiyle 1997 yılında İstanbul Atatürk
Havalimanı’nı inşa etmek ve işletmek üzere kuruldu. Şirket bugün Türkiye’nin yanı sıra, Suudi
Arabistan, Tunus, Makedonya, Gürcistan, Hırvatistan ve Letonya’da havalimanları işletmektedir.
TAV Havalimanları Holding Türkiye’de dört büyük havalimanı, Gürcistan’da Tiflis ve Batum
Havalimanları, Tunus’ta Manastır’da Habib Bourguiba Uluslararası Havalimanı ve Enfidha Zine
Abidine Ben Ali Havalimanı ve Makedonya’da Üsküp Büyük İskender Havalimanı ve Ohri’de
Havari St Paul Uluslararası Havalimanı’nı işletmektedir. Şirket ayrıca, Letonya’daki Riga
Havalimanı’nın ve Hırvatistan’daki Zagreb Havalimanı’nın ticari alanlarını da işletmektedir.
TAV, duty-free mağazalar, gıda ve içecek hizmetleri, yer hizmetleri, bilgi teknolojileri ve
güvenlik hizmetleri alanlarında da faaliyet göstermektedir. TAV Havalimanları 2012 yılında
575.000 uçuşa ve 72 milyon yolcuya hizmet verdi. Şirket Şubat 2007’den beri Borsa İstanbul’da
işlem görmektedir.
31
Turkcell
www.turkcell.com.tr
Türkiye’de GSM’e dayalı mobil iletişim Şubat 1994’te Turkcell’in faaliyete geçmesiyle başladı.
Haziran 2010 itibariyle Turkcell Türkiye’ye 8,7 milyar Amerikan doları yatırım yaptı. Turkcell,
Türkiye’nin en büyük, Avrupa’nınsa üçüncü büyük GSM operatörüdür.
Turkcell hisseleri İstanbul Menkul Kıymetler Borsası’nda (IMKB) ve New York Borsası’nda
(NYSE) Temmuz 2000’den beri işlem görmektedir ve NYSE’ye bugüne kadar kote olmuş tek
Türk şirketidir. Turkcell’in (Fintur aracılığıyla) Azerbaycan, Kazakistan, Gürcistan ve
Moldova’daki operasyonları Haziran 2010 itibariyle 14,6 milyon aboneye ulaştı. Turkcell’in
çoğunluk hissesine sahip olduğu Ukrayna’daki Astelit Company Şubat 2005’te faaliyete geçti.
Astelit’in markası olan Life, Haziran 2010 itibariyle 11,7 milyon aboneye ulaştı.
Borusan Holding
www.borusan.com.tr
Borusan Holding’in temelleri 1944 yılında atıldı. Başlıca faaliyet alanları çelik, otomobil ticareti,
lojistik, enerji ve telekomünikasyondur. Borusan’ın faal olduğu bütün iş alanlarında yönetim,
pazar lideri olma ya da liderin yakın takipçisi olma hedefi koymuştur. 2006 yılında Birleşmiş
Milletler Küresel Sözleşmesi’ni imzalayan Grup, uzun vadeli başarının ön şartları olarak “iyi
kurumsal yönetişim” ve “sürdürülebilirlik” ilkelerini destekler ve bunlara uygun hareket eder.
Borusan kadın girişimciliğini teşvik etmek için 2009 yılında mikrofinansman operasyonları
oluşturdu.
Sabancı Holding
www.sabanci.com
Sabancı Holding, Türkiye’nin önde gelen sanayi ve finans büyük şirketi olan Sabancı Grubu’nun
ana şirketidir. Sabanı Grubu şirketleri finansal hizmetler, enerji, çimento, perakende ve sanayi
sektörlerinde pazar liderleridir. Borsa İstanbul’da (ISE) işlem gören Sabancı Holding’in ISE’ye
kote olan 10 şirkette daha kontrollü hissesi vardır. Sabancı Grubu şirketleri halen 18 ülkede
faaliyet göstermektedir ve ürünlerini Avrupa, Ortadoğu, Asya, Kuzey Afrika ve Kuzey ve Güney
Amerika’da pazarlamaktadr. Sabancı Holding’in çokuluslu iş ortaklar arasında Ageas, Aviva,
Bridgestone, Careefour, Citi, Dia, Heidelberg Cement, Philip Morris ve E.O.N gibi önemli
şirketler vardır.
Çalık Holding
www.calik.com
Temelleri 1981 yılında atılan Çalık Holding’in ticari faaliyetleri 1930’lu yıllara kadar
gitmektedir. Grup bugün enerji, telekomünikasyon, tekstil, inşaat, finans, medya ve madencilik
sektörlerinde 17 ülkede 20.000’i aşkın kişi çalıştırmaktadır. Yaklaşık 8 milyar Amerikan doları
konsolide varlığa sahip Çalık Holding halen 20 milyar Amerikan dolarlık proje portföyleri
32
üzerinde çalışmaktadır. Dünyanın önde gelen 10 kaliteli denim üreticisinden biri olan Çalık
Holding 2012 yılında metrik üretimde en fazla ihracat yapan şirket olmaya devam etti. Çalık
Holding’in Rosneft, InitecEnergia, Eni, Mitsubishi, EBRD, EWE, General Electric, Alacer Gold
ve Qatar Holding gibi küresel şirketlerle ve kurumlarla iş ortaklıkları vardır.
Hayat Holding
www.hayat.com.tr
1937 yılında kurulan Hayat Holding, çok başarılı bir geçmişe sahip önde gelen bir Türk
şirketidir. Holding, hızlı tüketim malları, liman işletmeleri, inşaat, ahşap ve enerji başta olmak
üzere çeşitli sektörlerde faaliyet gösteren 25 şirketten oluşmaktadır. Hayat Holding faaliyet
gösterdiği çeşitli sektörlerde kaliteli markalara ve dinamik ekiplere sahiptir. Holdingin markaları
sadece Türkiye’de değil, bölgesel ve küresel pazarlarda da istikrarlı büyüme sergilemektedir. 101
ülkeye ihracat yapan Holding bölge lideri olma yolunda emin adımlarla ilerlemektedir.
Gübre Fabrikaları T.A.Ş. (Gübretaş)
www.gubretas.com.tr
Dönemin Bakanlar Kurulu tarafından Gübretaş’ın kurulması onaylanmış olsa da, şirket
faaliyetlerine resmi olarak 1953 yılında başladı. Gübretaş, Türk çiftçilerinin yüksek randımanlı
kaliteli ürünler üretebilmeleri için çiftçilere kimyasal gübre temin etme amacıyla kuruldu.
Gübretaş “Türkiye’de dev ve öncü bir şirket olmak ve dünya genelinde tanınır bir marka olmak”
vizyonuyla yoluna devam etmektedir. Bu hedefi gerçekleştirebilmek için hammadde
kaynaklarına sahip ülkelere yatırım yapma strateji izlemesi nedeniyle Gübretaş’ın
başkanlığındaki konsorsiyum, İranlı Razi Petrokimta Şirketi’ni 2008 yılında satın aldı. Gübretaş
yurtdışına yatırım yaptıktan sonra uluslararası deniz ulaşımı sektörüne girdi.
Alarko Grubu
www.alarko.com.tr
Faaliyetlerine 1954 yılında tek bir odada iki çalışanla başlayan Alarko Şirketleri Grubu bugün
Türkiye’nin 6.000’den fazla kişinin çalıştığı en önemli şirketlerinden birisidir. Grup üretim,
ticaret, mühendislik, müteahhitlik, turizm, arazi geliştirme, inşaat ve enerji sektörlerinde faaliyet
göstermektedir.
Orhan Holding
www.orhanholding.com.tr
1972 yılında kurulan Teknik Malzeme Orhan Holding’in temelini oluşturmaktadır. Orhan
Holding ağırlıklı olarak otomotiv sektöründe faaliyet gösteren, imalat tesisleri ve teknik
merkezleri olan, 7.400 kişi çalıştıran, 3 kıtada ve 13 ülkede faaliyet gösteren şirketler grubudur.
Orhan Holding ilk ortaklığını 1989 yılında General Motors (GM) ile kurdu. Aunde (Almanya),
Faurecia (Fransa ve MagnettiMarelli (İtalya) gibi uluslararası şirketlerle ortaklığı sayesinde
Holding güncel trendleri takip edebilme fırsatı yakalayabildi. Akışkan transferi ve egzoz
sistemleri, hassas yaylar, paslanmaz çelik tüpler, metal formlar – düzenekler, otomobil koltuğu
33
ve parçaları, esnek kontrol kabloları, vites değiştiriciler ve poliüretan köpük grup şirketleri
tarafından üretilen başlıca ürünlerdir.
Doğan Holding
www.doganholding.com.tr
Doğan Holding’in temelleri 1959 yılında atıldı. Bugün 7 uluslararası iş alanıyla stratejik
ittifakları olan Grup, 17 ülkede yaklaşık 25.000 doğrudan ve dolaylı çalışan aracılığıyla geniş bir
tüketici nüfusuna hitap etmektedir. Doğan Holding özel olarak ilgilendiği başta enerji ve medya
olmak üzere altı temel iş alanında faaliyetlerini sürdürmektedir. Grubun dokuz üyesi Borsa
İstanbul’a kotedir.
Türk Telekom
www.turktelekom.com.tr
Türk Telekomünikasyon A.Ş. 30 Haziran 1994’te kuruldu. Türk Telekom’un özelleştirme süreci
14 Kasım 2005’te tamamlandı ve Türk Telekom hisselerinin %55’i Öger Joint Venture Grubu’na
aktarıldı. Türk Telekom 7 milyon aboneye kaliteli ve kesintisiz internet bağlantısı ve 14,3 milyon
aboneye de telefon hizmeti sunmaktadır.
Türk Havayolları
www.turkishairlines.com
“Hava Yolları Devlet İşletmesi” 20 Mayıs 1933’te kuruldu. İlk filo, 2 King Bird (5 koltuklu), 2
Junkers F-13 (4 koltuklu) ve bi ATH-9’dan (10 koltuklu) oluşuyordu. İlk uluslararası uçuş
“Ankara-İstanbul-Atina” arasında 1947 yılında gerçekleştirildi. Türk Havayolları A.O. 1 Mart
1956 tarihinde 60 milyon TL sermayeyle kuruldu. 2012 yılı sonu itibariyle Türk Havayolları
yurtiçinde 36, yurtdışında 181 uluslararası havalimanına, toplamda 217 noktaya uçmaya başladı.
Türk Havayolları 2012 yılında 23 milyon uluslararası yolcu taşıdı. Türk Havayolları hisselerinin
yüzde elli biri halka arz edilmiş olup yüzde kırk dokuzu devlete aittir.
Ekol Lojistik
www.ekol.com
Ekol Lojistik karayolu hizmetleri sunan uluslararası bir sevkiyat şirketi olarak kuruldu. Ekol ilk
yurtdışı şubesini 1996 yılında Almanya’da açtı. Invest AD 2009 yılında azınlık hisselerle şirkete
ortak oldu. 2012 itibariyle Almanya’ya, Romanya’ya, İtalya’ya, Bosna Hersek’e, Fransa’ya,
Yunanistan’a, Macaristan’a ve Ukrayna’ya hizmet veren Ekol Lojistik Avrupa’da en hızlı
büyüyen Türk lojistik şirketidir.
Eczacıbaşı Holding
34
www.eczacibasi.com
1942 yılında kurulan Eczacıbaşı Holding, 2012 itibariyle 41 şirkete, 11.730 çalışana ve toplam
3,5 milyar Amerikan doları ciroya sahip önemli bir Türk sanayi grubudur. Kırk yıl içinde
medikal ürünlerin tamamını kapsayacak şekilde üretim kapasitesini genişletti. Eczacıbaşı’nın
başlıca sektörleri yapı ürünleri, sağlık ürünleri ve tüketim ürünleridir. Grup ayrıca finans, bilgi
teknolojisi, kaynak teknolojisi, gayrimenkul geliştirme ve madencilik alanlarında da aktiftir.
Eczacıbaşı uluslararası arenada küresel banyo ve karo pazarlarında rakibi olan amiral gemisi
küresel Vitra markasıyla tanınmaktadır. Kâğıt mendil, kaynak elektrodları, elektronik akıllı
kartlar ve kil ve feldispat gibi endüstriyel hammaddelerin başlıca ihracatçısı olarak tanır. Şirketin
dokuz uluslararası ortak yatırımı ve önde gelen uluslararası kurumlarla çeşitli işbirliği
anlaşmaları vardır.
Kürüm Holding
www.kurumholding.com.tr
Temelleri 1975 yılında atılan Kürüm Holding’in ana faaliyet alanı demir ve çelik üretimidir.
Türkiye ve Balkanlar’daki üretim tesislerinde bini aşkın çalışanla faaliyetlerini sürdürmektedir.
Grubun lokomotif şirketi olan Kürüm Demir “Türkiye’nin İlk 500 Sanayi Kuruluşu” listesinde
üst sıralarda yer almaktadır. Arnavutluk’ta yerleşik Kürüm International, Balkanlar’daki en
önemli çelik ve inşaat demiri üretimi yatırımlarından birisidir. Kürüm ayrıca hidratlı kireç ve
azot-oksijen üretimi, hurda işleme, sigortacılık, metalik madencilik, hidrolik enerji üretimi ve
Durres Limanı konteyner terminali işletimi alanlarında faaliyet göstermektedir.
Teklas
www.teklas.com.tr
Teklas faaliyetlerine 1971 yılında İstanbul’da küçük bir atölyede kauçuk çektirme ve enjeksiyon
prosesleriyle başladı. Üretim tesisleri 1987 yılında Kocaeli’ne taşındı. Araştırma ve geliştirme
faaliyetleri 2006 yılında başladı. 2012’den itibaren Teklas motor parçalarından sızdırmazlık
parçalarına kadar birçok otomotiv ürünü üretmektedir. Teklas; Renault, Volkswagen ve General
Motors gibi küresel otomobil imalatçılarının tedarikçisidir.
Çelebi Holding
www.celebi.com.tr
Çelebi Grubu’nun temelleri 1958 yılında Çelebi Yer Hizmetleri ile atıldı. Türkiye’nin ilk özel
yer hizmetleri şirketidir. Holding 1995 yılında kuruldu. Çelebi Holding beş ülkede 11.000’i aşkın
çalışanla faaliyet göstermektedir. Çelebi Holding havacılık yer hizmetleri, terminal ve liman
yönetimi, özel güvenlik hizmetleri, gıda hizmetleri, seyahat acentası hizmetleri ve araç filosu
kiralama başta olmak üzere çeşitli alanlarda faaliyetleri olan şirketlerinin mali ve idari
fonksiyonlarını koordine etmektedir.
35
Eroğlu Holding
www.erogluholding.com
Eroğlu şekerleme 1983 yılında kuruldu. Doğu Avrupa ülkelerine ihracat 1994 yılında başladı.
İnşaat şirketi 1997 yılında kuruldu. 2003’te Rusya’da tekstil üretimi yapan ilk şirket Eroğlu oldu.
Holding’in her iki işi de 2003’te hızla büyüdü. 2006 yılı itibariyle Mısır, Eroğlu için önemli bir
üretim merkezi haline geldi. 2007 yılında inşaat kısmı Rusya’da uluslararası projeler almaya
başladı ve 2012’de de Eroğlu Holding’in giyim kısmı Fortune 500 Türkiye listesinde 314. sırada
yer aldı.
Evyap
www.Evyap.com.tr
Evyap sabun üretimine 1927 yılında Erzurum’da başladı. Bugün Evyap’ın üretimi 100’ü aşkın
ülkede sabundan duş jeline, şampuandan traş ürünlerine, cilt bakımdan kokuya, bebek bezinden
diş macununa ve diğer ürün kategorilerine kadar birçok ürünü kapsamaktadır. Evyap, dünyanın
önde gelen sabun ve kişisel bakım ürünü üreticilerinden birisidir. Evyap aynı zamanda
Türkiye’nin en büyük 100 sanayi firmasından da birisidir. Şirket pazarın sürekli artan taleplerini
karşılamak için istikrarlı bir büyüme sergilemektedir. Evyap’ın Türkiye’deki tesislerinin yanı
sıra Mısır’da 2002 yılında faaliyetlerine başlayan bir fabrikası vardır.
36