SAKARYA ÜNİVERSİTESİ MF İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ TASARIM= Department of Civil Engineering ENM 211 MÜHENDİSLİK EKONOMİSİ İŞLEVSELLİK EMNİYET (Strength,Stifness, Stability, Ductility) EKONOMİ ESTETİK Mühendislik Ekonomisi Peki ama neden? “engineering ... is the art of doing well with one dollar which any bungler can do with two after a fashion” - A. M. Wellington (1887) 22.09.2014 Genel Prensipler Tanımlar Maliyetler 22.09.2014 DR.MUSTAFA KUTANİS SLIDE 1 DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ ABET'in Mühendislik Tanımı SLIDE 2 Ekonomi ÇALIŞMA, DENEY VE TECRÜBE İLE KAZANILAN MATEMATİK VE TEMEL BİLİMLER BİLGİSİNİN, DOĞA KUVVETLERİ VE MALZEMELERİNİ İNSANLIĞIN YARARINA EKONOMİK OLARAK GELİŞTİREN BİR MESLEKTİR. Ekonomi (İktisat) : Bir bölge veya ülkede mal ve hizmetlerin üretilmesi, satılması, satın alınması sistemi Economy: the process or system by which goods and services are produced, sold, and bought in a country or region 22.09.2014 24.10.2008 Engineering is the profession in which knowledge of the mathematical and natural sciences, gained by study, experience and practice is applied with judgment to develop ways to utilize, economically, the materials and forces of nature for the benefit of mankind. DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ SLIDE 3 DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ SLIDE 4 Mühendislik Ekonomisi MÜH. EKON. ÖĞRENME AŞAMA 1: Temel Bilgiler (Fundamentals) “Belirgin bir amacı gerçekleştirmek için alternatiflerin var olması halinde ekonomik sonuçların formülasyonu, tahmini ve değerlendirmesi ile ilgilenir” Genel Prensipler Para-Zaman ilişkisi Nominal ve efektif faizler AŞAMA 2: Hesaplama Araçları (Basic Analysis Tools) 22.09.2014 22.09.2014 Mühendislik ekonomisi, teknik projelerin masraflarının ve gelirlerinin sistemli bir şekilde değerlendirilmesidir. DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ SLIDE 5 SLIDE 6 ihtiyaçların karşılanması problemlerin çözülmesi MÜH. EKON. ÖĞRENME AŞAMA 3: Uygun Ekonomik Kararlar Enflasyon etkisi Yenileme Analizleri Amortisman Başabaş noktası Duyarlılık analizleri ATIKLAR 22.09.2014 HAMMADDE YİYECEK İÇECEK İNŞAAT MALZ. ENERJİ VS.. 22.09.2014 DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ Şimdiki/Gelecek Değer Yıllık Eşdeğer Geri Ödeme Oranı (1 proje/çoklu proje) Fayda /Maliyet analizi SLIDE 7 YAŞADIĞIMIZI ŞEHİR ÜRÜN-MAL Mühendislik=Hammadde, işçilik, zaman, para Mühendislik =Tasarım+Proje+İmalat+Yönetim DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ SLIDE 8 ME- Karar Verme ME- Karar Verme Bir işletmede karar alma problemi üç farklı durumda karşımıza çıkar: Ani bir problemin doğuşu, fırsat veya duyulan işletme ihtiyaçları Mevcut bir operasyonu değiştirmek veya geliştirmek Yeni projeler ve işler. Bütün mühendislik problemlerinin birden fazla çözüm yolları vardır. Mühendislik ekonomisi, alternatiflerin ekonomik sonuçları arasındaki farkı inceler. 22.09.2014 22.09.2014 bir yatırımın gelecekteki optimum getirisini verecek olan alternatifi, birkaç alternatif kıyaslamak suretiyle seçilir. DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ SLIDE 9 ME karar verme ile ilgili örnekler: SLIDE 10 ME- Karar Verme Problemin tanımlanması, Hedef ve amacın belirlenmesi, Formülasyonu Malzeme ve proses seçimi Ekipman yenileme Yeni ürün ortaya koyma veya eski ürünü geliştirme Giderlerin (masraf) azaltılması Hizmetlerin geliştirilmesi İşe gidip gelirken toplu taşım araçlarını kullanmak zaman kaybına neden oluyor. Bir otomobil almalıyım. Hangi markayı seçmeli? Toyota, Honda, BMW, GM, Ford, vs.? Karar verme kriterlerinin saptanması, herbir alternatifin sonuçlarının tahmin edilmesi İlk fiyat, ikinci el, servis masrafı, dayanıklılığı, yakıt tüketimi, donanım vs. Diğer parasal olmayan faktörler, görünüm, prestij, imaj vs. 22.09.2014 22.09.2014 En uygun olan alternatifin seçilmesi DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ SLIDE 11 Mesela, MOTOSİKLET Kararın Uygulanması DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ SLIDE 12 Risk var mı? Bütün ME kararları belli oranlarda RİSK ve BELİRSİZLİK (uncertainty) içerir. 22.09.2014 Risk, tahmin edilen değerlerin gerçek değerlerden değişme miktarıdır. Belirsizlik, yeterli bilgi toplanmadan yapılan tahminlerde yapılan hatalardan ötürü gerçek değerlerden sapma olarak tanımlanabilir. Risk ve Belirsizlik terimleri çoğu zaman birbirinin yerine kullanılabilir. Bütün ME kararlarında parasal olmayan (para dışı) etkenlerde sözkonusudur: Genel iş şartları, sosyal insani değerler, tüketici davranışları, hükümetlerin düzenlemeleri (kanun, tüzük vs.) gibi. DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ Optimizasyon ve Optimizasyon Özellikleri SLIDE 14 Niçin Optimizasyon üzerinde durulur? Endüstriyel hayatın birçok safhasında devamlı gelişme, onun önemli bir özelliğidir. Bu sebeple verilen bir materyalden, hammaddeden en çok üretimi veya en çok kârı almak isteriz. Bir imalatla en az materyali, en az enerjiyi vs... kullanmak isteriz. Optimizasyon bu fikirlerin gerçekleştirilmesine imkan vermektedir. 22.09.2014 22.09.2014 Mühendislik ekonomisi teknik projelerin ve işletme projelerinin minimum maliyetle maksimum getiri sağlamakla meşgul olur. Amaç, alternatif çözüm yolları arasından en uygun olanının seçilmesidir. optimizasyon, istenen en iyi sonuca ulaşabilmek ve bu sonucu elde edebilmek için durumlar setinin bulunma işlemidir. DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ SLIDE 15 DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ SLIDE 16 22.09.2014 OPTİMİZASYON ÖRNEĞİ 1: KGM A ve B şehirleri arasında yeni bir yol inşa etmek istemektedir. A şehri terkedilen Doğu-Batı karayolu üzerinde yer almaktadır. B şehri bu karayolunun kuzeyine 20 km mesafededir ve A şehrinin 40 km batısındadır. Uzmanlar tarafından yeni yolun bir kısmının eski karayolunu kullanmasını önermektedir. Eski yolun tamir edilmesi ve genişletilmesinin maliyeti 300,000$/km; yeni yolun açılması ise 600,000$/km dir. Yapılacal işin minimum fiyatla yapılabilmesi için, eski yoldan ne kadar kullanılmalı, ve kaç km yeni yol açılmalıdır? DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ SLIDE 17 Maliyetler 22.09.2014 22.09.2014 Her türlü mal ve hizmetler, insanların ihtiyaçlarını ve isteklerini karşılamak amacıyla üretilmektedir. Üretilen mal ve hizmetler bir değerdir ve bu değere belirli bir fiyat ödenir. Mal ve hizmetler, genellikle ihtiyaç ve lüks olmak üzere ikiye ayrılabilir. İhtiyaç ve lüks kavramı doğal olarak göreceli kavramlardır. DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ SLIDE 19 DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ SLIDE 20 (supply) ARZ - TALEP (demand) Talep doğrusu ve ya eğrisi diğer etkenler sabitken fiyat ile talep edilen miktar arasındaki ilişkiyi gösterir. Tüketicinin olası fiyatlardan almaya hazır olduğu mal miktarı Üreticinin olası fiyatlardan üretip satmaya hazır olduğu mal miktarı Fiyat Talep (Demand) Arz (Supply) miktar Denge Fiyatı (Equilibrium price) PiyasaDR.arzı ile piyasa birbirine SLIDE MUSTAFA KUTANİS talebini SAÜ İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ eşitleyen fiyat 21 ARZ - TALEP 22 Arz doğrusu veya eğrisi, diğer etkenler sabitken fiyat ile arz edilen miktar arasındaki ilişkiyi gösterir. fiyat 22.09.2014 D “Diğer etkenler” şunlardan oluşur: Bu mala ikame, ve bu malı tamamlayan malların fiyatı Tüketici geliri Tüketici tercihleri Bu etkenlerdeki değişim sonucu talep doğrusu sağa ya da sola kayar. Talep Yasası: Talep edilen miktarla fiyat arasında negatif ilişki vardır. S miktar 23 “Diğer etkenler” şunlardan oluşur: Üretim teknolojisi Girdi maliyetleri Hükümet düzenlemeleri Diğer malların fiyatları Bu etkenlerdeki değişim arz doğrusunu sağa ya da sola kaydırır. Arz Yasası: Bir malın fiyatıyla arz edilen miktarı arasında pozitif ilişki vardır. 24 Denge Fiyatı (Equilibrium price) Mal ve hizmetlerde Talep - Maliyet ilişkisi Piyasa arzı ile piyasa talebini birbirine eşitleyen fiyat P0 E0 D Q0 miktar Piyasanın dengeye geldiği nokta E0 dır. Bu noktada talep edilen miktarla arz edilen miktar birbirine eşittir. – Denge fiyatı P0 ve denge miktarı Q0 22.09.2014 S DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ 25 SLIDE 26 Satın alan (purchaser) için gider, satanın (seller) fiyatıdır. Değer ise bu her iki taraf arasında bir "arabulucu" (arbiter) olarak işlev görür. İnşaat sektöründe bütün bütçeleme teknikleri <giderler>(costs) üzerine kurulmuştur. Buna mukabil, herhangi bir satış (sale) durumunda üç ana öğenin hazır bulunması gerekir: Gider elde edilen herhangi bir şey için ödenmesi gerekendir. Gider (Costs) Fiyat (Price) ve Değer (value). Değer ise bahsi geçen şeylerin kullanımı (utility) ölçüsüdür. 22.09.2014 22.09.2014 Satıcının bir eşya için istediği fiyat alıcıya gider olur ve genellikle para miktarı olarak belirtilir. DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ SLIDE 27 DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ SLIDE 28 Üretilen mal ve hizmetler arasında,”fiyatı arttıkça talep azalır; fiyatı düştükçe talep artar” ilişkisi dile getirilmektedir. Fiyat ve talep arasındaki bu ilişki lineer bir fonksiyonla ifade edilebilir: Burada Fiyat (Price) =Sabit değer(katsayı) ·(Talep) a (D=0 için bulunan fiyat) ve b (eğim) ürün veya hizmete bağlı olarak değişen katsayılar olmak üzere, P Fiyat a P=a-b·D P=a-b·D Talep (Demand) D = (a – P) / b a 0 D b ifadesine eşittir. P=a-bD 22.09.2014 22.09.2014 b D Talep DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ SLIDE 29 Toplam gelir (Total Revenue, TR), üretilen mal veya hizmet ile birim satış fiyatının çarpımına eşittir: TR= (Birim fiyat) (Talep) TR=P D TR= (a-bD)D a TR= (a D -bD2 burada 0 D b ve a 0, b 0 Yukarıda verilen TR bağıntısının birinci türevi bize maksimum toplam geliri verecektir: dTR a 2bD 0 dD buradan maksimum talep: Herhangi bir maliyet fonksiyonu ihmal edilmesi durumunda TR ile talep arasındaki ilişkisi aşağıdaki şekil ile ifade edilebilir: D a 2b Elde edilir 22.09.2014 22.09.2014 SLIDE 30 DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ SLIDE 31 DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ SLIDE 32 TR denkleminde yerine yazılırsa: Herhangi bir maliyet fonksiyonu ihmal edilmesi durumunda TR ile talep arasındaki ilişkisi aşağıdaki şekil ile ifade edilebilir: 22.09.2014 22.09.2014 Toplam Gelir TR DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ D a 2b Talep D DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ SLIDE 33 SLIDE 34 Costs can be categorized in several different ways Sabit Maliyetler, belirli bir kapasiteye kadar sabit kalan, değişmeyen maliyetlerdir. Sabit giderler belli bir üretim sınırına kadar değişmezler. Örnek: kira, bazı vergiler, faiz vb... Hertürlü iş ve işletmede muhakkak maliyetler (harcamalar,giderler, costs) vardır. Bu giderler • ÇEVRİM (life-cycle costs) giderleri (ilk yatırım, Değişken Maliyetler, üretim miktarıyla artıp-azalan giderlerdir. Örnek: hammadde ve işçilik giderleri vb.. Yarı değişken giderler : Bu tip giderler değişir karakterdedir. Ancak, üretim hacmi sıfıra indiğinde dahi az da olsa katlanılmaları gerekir. Örneğin; enerji gideri, haberleşme ve reklam giderleri verilebilir. işletme ve bakım, vs.) • SABİT ve DEĞİŞKEN giderler • FIRSAT giderleri..(repo) gibi farklı gruplarda 22.09.2014 22.09.2014 • ÜRETİM ÖNCESİ (sunk) giderler incelenebilir. DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ SLIDE 35 DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ SLIDE 36 ÖRNEK İnşaat sektöründe sınıflandırma DIREKT ve ENDIREKT MALİYETLER şeklinde yapılmakta ve böyle daha iyi anlaşılmaktadır. İnşaat sektöründe ana müteahhit ve alt-yükleniciler tarafından ihaleler direkt/endirekt maliyetler esasına göre hazırlanmaktadır. Direkt Maliyetler : Belirli bir işlem, üretim veya proje için kullanılmaya hazır ve ölçülebilen işgücü ve malzeme gideridir. Endirekt (Dolaylı) Maliyetler : Belirli bir işlem, üretim veya proje için oluşan idari harcamalar, emekli maaşları ve profesyonel hizmetler gibi doğrudan belirlenmesi çok zor olan giderlerdir. Bu giderler bazen Genel gider olarak da adlandırılmaktadır. DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ Sakarya A.Ş. tek bir ürün üreten bir mekanik endüstri işletmesidir. Üretilen ürün “Temiz” adı altında yüzme havuzları veya kazı çukurlarında biriken suyun tahliyesi için motor üretmektedir. İşletme 1980 yılında kurulmuş olup 50 çalışanı vardır. İşletme kira karşılığı Organize Sanayiinde üretimini modern fabrika binasında sürdürmekte olup oldukça yeni modern makine ve ekipmanlara sahiptir. Sakarya A.Ş. ‘nin diğer giderleri yanısıra kira ve hammadde giderleri vardır. 22.09.2014 22.09.2014 More ways to categorize costs Aşağıdaki tabloda üretim miktarının artışına bağlı olan giderler gösterilmektedir. DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ SLIDE 37 SLIDE 38 22.09.2014 22.09.2014 SABİT MALİYETLER GRAFİĞİ DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ SLIDE 39 DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ SLIDE 40 (Üretim miktarı arttıkça birim üretime düşen sabit gider azalır) 22.09.2014 SABİT BİRİM MALİYET GRAFİĞİ (Değişken maliyetler artan üretime bağlı olarak artar) 22.09.2014 DEĞİŞKEN MALİYETLER GRAFİĞİ DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ SLIDE 41 SLIDE 42 D, üretilen miktar olmak üzere, Toplam Değişken Maliyetler, Toplam Sabit Maliyetler, Toplam Maliyetler, Cv = v · D CF = SBM · D Ctoplam = CF+CV bağıntıları ile hesaplanır. 22.09.2014 22.09.2014 v=değişken birim fiyat SBM=sabit birim fiyat DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ SLIDE 43 Sabit, Değişken ve Toplam Gider fonksiyonlarının talebe bağlı olarak değişimi DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ SLIDE 44 KÂR FONKSİYONU Herhangi bir üretime ait kâr, toplam gelirlerden, maliyetleri düşülmek suretiyle bulunur. Kâr: K =TR Ctoplam d ( Kar ) a v 2bD 0 burada dD (Profit=Total RevenueTotal Cost) K a D b D2 CF v D K C F a v D b D D* 2 a v 0 av 2b 22.09.2014 22.09.2014 Kâr ifadesinin birinci türevini alıp sıfıra eşitlersek: DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ SLIDE 45 SLIDE 46 Örnek: Gelir ve Gider fonksiyonlarının birleşik halinin talebe bağlı olarak değişimi ve kar üzerinde etkileri DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ SLIDE 47 22.09.2014 22.09.2014 Fiyat-talep fonksiyonu olarak P=50,000-200·D veriliyor. Burada P fiyat ($) ve D talep (miktar)/ 1 ay dır. Sabit giderler 500$/ay ve değişken giderler ise 5,000 $/birim dir. Aylık kârı maksimize eden üretim miktarını bulunuz. DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ SLIDE 48 Kara geçiş noktası Çözüm: (Başabaş noktası-Breakeven point) Kârı maksimize eden miktar, D: TR Kâr Başabaş Breakeven Cv=v D Gelir Maksimum kâr ise K= 500+45000 (112.5)-200(112.5)2 = 2,530,750$ 22.09.2014 22.09.2014 CF SLIDE 49 DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ SLIDE 51/ 10.10.2008 DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ Satış DR. MUSTAFA KUTANİS SAÜ İNŞ.MÜH. BÖLÜMÜ D SLIDE 50
© Copyright 2024 Paperzz
