Sosyal Psikoloji Giriş

SOSYAL PSİKOLOJİ
G İ R İ Ş
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
sorular...sorular...sorular
 İnsanın duygu düşünce ve davranışları başka
insanlardan nasıl etkilenir, onları nasıl etkiler?
 İnsanlar birbirlerini nasıl algılar?
 İnsanlar birbirlerine karşı niçin dostluk veya
düşmanlık beslerler?
 Tutumlar nasıl oluşur ve değişir?
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
sorular...sorular...sorular
 Gruplar niçin vardır?
 Lider, niçin ve nasıl ortaya çıkar?
 Niçin bazı insanlar lidere karşı çıkarken bazıları
sadece kendinden bekleneni yapar?
 İnsanlar birbirlerini nasıl çeker ya da iter?
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
SOSYAL PSİKOLOJİ NEDİR?
 Sosyal psikoloji,
 bireylerin düşünce, duygu ve davranışlarının diğerlerinin gerçek,
hayali ya da ima edilen varlığından nasıl etkilendiğinin bilimsel
incelemesidir (Allport, 1935).

İnsanların birbirlerini algılama, etkileme ve ilişkiye girme
tarzlarını bilimsel olarak incelenmesidir (Myers ve Lamarche,
1992).

Bireylerin algılama, etki yaratma ve diğerleriyle ilişki kurma
tarzlarını etkileyen sosyal ve bilişsel süreçlerin bilimsel
incelemesidir (Smith ve Mackie, 2007).
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
SOSYAL PSİKOLOJİ NEDİR?
 Kişi  «DİĞERİ»
• Kim?
• Karşılıklı etkiler
• Sosyal etkileşimler
 Davranış +
 duygu, düşünce, inanç, tutum, niyet, hedef, değerler
...
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
SOSYAL PSİKOLOJİ NEDİR?
 ? Psikoloji + Sosyoloji
 ? Psikoloji–sosyal psikoloji- sosyoloji
 Sosyal psikoloji  insanlar, fiziksel olarak var olan
ya da varmış gibi hayal edilen, hatta var olduğu ima
edilen diğer insanlardan nasıl etkilenir?


«DİĞERİ»
SOSYAL ETKİ
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Sosyal psikoloji ve ilişkili dallar
 Genel psikoloji
 Sosyal olmayan uyaranlara tepkiler incelenir.
 Kişilik psikolojisi
 Bireysel farklar incelenir.
 Klinik ve patolojik psikoloji
 Birçok ruhsal sorunun kaynağı diğeriyle ilişkilerdir.
 Bilişsel psikoloji
 Algılama, performans, öğrenme, bellek dikkat, dil incelenir.
 Sosyal antropoloji
 Kültürü inceler.
 Ekonomi
 «Homo economicus» ?!
 Sosyoloji
 «Analiz birimi»  kurum ya da örgüttür.
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Sosyal Psikolojinin Konuları
Konformite
ikna
güç
etki
itaat
önyargı
önyargıyı azaltma
ayrımcılık
stereotipleme
pazarlık
cinsiyetçilik ve ırkçılık
küçük gruplar
sosyal kategoriler
gruplararası ilişkiler
tutumlar
kitle davranışı
sosyal çatışma ve uyum
sosyal değişme
aşırı kalabalık
stres
fiziksel çevre
karar verme
Jüriler
liderlik
iletişim
dil
konuşma
çekim
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
izlenim oluşturma
izlenim yönetimi
kendini sunma
kimlik
duygu
arkadaşlık
aile
aşk
sevgi
cinsellik
şiddet
saldırganlık
elseverlik
prososyal davranış
Sosyal psikolojideki açıklama düzeyleri
(Doise, 1986)
birey
[mikro]
 I. Kişi içi
 II. Kişilerarası ve durumsal
 III. Durumsal
toplum
[makro]
 IV İdeolojik
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Sosyal psikolojideki açıklama düzeyleri
I. Kişi içi
 Bireylerin sosyal çevreye ilişkin deneyimlerine uygun
psikolojik süreçlerin analizi (örn. bilişsel denge
konusundaki araştırmalar).
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
II. Kişilerarası ve durumsal
 Sınırları belli durumlardaki bireylerarası etkileşimin
analizi. Durum dışında ortaya çıkan sosyal konumsal
faktörlere bakılmaz. Araştırmaların hedefi belirli bir
durumdaki belirli bireyler tarafından belirli bir anda
kurulan ilişkilerin dinamikleridir (örn. bazı atıf
araştırmaları, oyun matrislerini kullanan araştırmalar).
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
III. Durumsal
 Spesifik durumlardaki bireylerarası etkileşimin
analizi, ama durum dışındaki sosyal pozisyonun rolü
(örn. statü, kimlik) dikkate alınır (örn. bazı güç ve
sosyal kimlik araştırmaları)
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
IV İdeolojik
 Gruplar arasındaki genel sosyal inançlar ve soyal
ilişkilerin rolünü ele alan bireyiçi etkileşimin analizi
(örneğin, bazı sosyal kimlik, sosyal temsiller, azınlık
etkisi araştırmaları, kültürel normlar ve değerlerin
rolünü inceleyen çalışmalar).
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Tarihsel bağlam
 19.yy’da sosyal psikoloji


İtalya
İngiliz-Avrupa etkisi
 Völkerpsychologie
Almanya –Ringelman; Steinthal ve Lazarus
 Fransa –Tarde, LeBon


ABD –

1898- N.Triplett
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Tarihsel bağlam
 20.yy
 İlk metinler (?!)

1908’de iki giriş kitabı– McDougall (psikolog), Ross (sosyolog)
1913- Ringelman
 Sosyal Ψ davranışın nedenleri konusunda psikolojiden
farklıdır.
 Davranışçılığa (Watson ve Skinner’a) karşı çıkan sosyal
psikologlar (Örn. F.H.Allport, 1924)

 Avrupa
 ABD
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
 Avrupa ve ABD’deki sosyal psikoloji
 1930’lar
 Almanya
Nazizm araştırmacıların çoğu ABD’ye
göç eder Gestaltçılık ABD’ye taşınır
  bilişsel süreçleri ön plana alınır + kültürel
antropoloji etkisi olur.
 Peki
bu etkiler nasıl, hangi yollarla olur?
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Sosyal etki araştırması- Şerif, 1936
 Önyargının kökenleri - Adorno ve ark., 1950
 Pratik sorunlara çözüm
 Yeme alışkanlıklarını değiştirme –K.Lewin, 1947
 Askerlerin moralini koruma – Stouffer, 1949
 Propagandaya karşı koyma – Hovland, Janis ve Kelley,
1953
 Kuram-uygulamanın bütünleşmesi düşüncesi (Lewin,
Eylem araştırması)

PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
 1950 – ‘60’lar
 Benlik saygısı, önyargı, konformite, tutum değişimi ve
ikna, kişilerarası çekim, mahrem ilişkiler, gruplararası
ilişkiler
 1970’ler
 Avrupa’da  grup içi etki süreçleri, azınlık çalışmaları
(Doise, 1978; Moscovici, 1980; Tajfel, 1978)

Davranışçılıktan bilişsel yaklaşıma kayma
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
 1970-80’ler
 Bilişsel psikolojinin tekniklerinin kullanılması
 Temel bilim ve sosyal sorunların bütünleşmesi
 Özgül uygulama alanları  sağlık, eğitim, hukuk, çevre, iş
yaşamı
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Sosyal psikolojinin iki temel kabulü
 İnsanlar kendi gerçekliklerini inşa ederler. Aynı
ortamda bulunan, aynı kişi ile tanışan farklı bireyler hem
bilişsel hem de sosyal süreçler aracılığıyla gerçekliği
biçimlendirir, inşa ederler.
 Sosyal etkinin yaygın etkisi: Diğer insanlar
kendilerini fiziksel olarak bulunsalar da bulunmasalar da
bireyin düşünce, duygu ve davranışlarını etkilerler.
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Sosyal Ψ’deki
temel kuramsal bakış açıları
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Kuramlar ne işe yarar?
(Gergen ve Gergen, 1984)
 Anlama (tanımlama) ve iletişim sağlama
 Kavramlar aracılığıyla gözlemlenen bir durumu, olguyu
isimlendirir, anlamlandırırız.
 Gelişmelere duyarlılaştırma
 Olayların gelişimini ve sonuçlarını tahmin ederiz.
 İnsanı özgürleştirme
 İnsanlar hakkındaki temel sayıltıların sorgulanması ve
düşünülmesi gerekir. Eleştirel kuramlar oluşturulmalıdır
(Frankfurt Okulu).
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Sosyal Ψ’deki temel kuramsal bakış açıları
 Davranışçı bakış açısı
 “İnsan davranışları dış olaylar tarafından yönetilir.”
Pekiştireç-duygu modeli
 Sosyal takas/alış-veriş kuramı
 Dürtü kuramı
 Sosyal öğrenme kuramı

PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Sosyal Ψ’deki temel kuramsal bakış açıları
 Bilişsel bakış açısı
 İnsanlar dünyalarını farklı biçimde yapılandırmaktadırlar.
 Bu psikolojik yapılar bireylerin davranışlarını kesinlikle
etkilemektedir.
Sosyal Biliş
 Kimlik ...
 Alan Kuramı (K.Lewin)

PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Sosyal Ψ’deki temel kuramsal bakış açıları
 Roller ve kurallar bakış açısı
Rol
 Kural


İnsan davranışlarını içselleştirilmiş kurallara veya günlük
hayatta oynanan rollerle açıklamaktadır.
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Sosyal Ψ’deki temel kuramsal bakış açıları
 Evrimci sosyal psikoloji
 Biyolojik perspektif
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Sosyal Ψ’deki temel kuramsal bakış açıları
 Kişilik temelli bakış açısı
 Örneğin liderlik, önyargı, konformite konularında kişiliğe
dayanan açıklamalar
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Sosyal psikologlara göre insan güdüleri
 Kendi hakkında iyi şeyler hissetme
 Sosyal biliş: Doğru olma
 Kontrol ve etkililik
 Bağlanma ve aidiyet
…
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
SOSYAL PSİKOLOİDE
ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
 Sosyal psikoloji bir bilim’dir.
 Çünkü; kuramlar inşa etmek ve test etmek için bilimsel
yöntemi kullanır.
 Bilimi, başka bilgi yaklaşımlarından farklı kılan,
incelediği şeyler, keşfettiği gerçekler veya öne
sürdüğü açıklamalar değil, yöntemidir.
 Yanlışlama
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Doğrulanan
öngörüler
Arkaplandaki
bilgiye, kişisel
deneyime,
nedensel
gözleme
dayanan
kamburlar
Sosyal
davranış
hakkında
kuram
Kuramdan
çıkan
öngörülerhipotez
Kurama
güven artar
Öngörüleri
testetmek
için emprik
araştırma
Doğrulanmayan
öngörüler
Kuram
modifiye
edilir
Kurama
güven azalır
Kuram
reddedilir
Sosyal psikologların kullandığı bilimsel yöntemin bir modeli
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Betimleyici Araştırmalar
 Alan araştırmaları
 Gözlem
 Görüşme


Yapılandırılmış-yapılandırılmamış-yarı yapılandırılmış; doğrudan
(yüz yüze)-dolaylı (telefon, internet v.b.)
Anket
İlgilenilen konuda doğruda kişilere soru sormadır.
 Örneklemin temsil ediciliği çok önemlidir.
 Soruların hazırlanmasında teknik yönden dikkatli olunmalıdır.
 Anlaşılır, uygun seçeneklerle, uygun sırada, yönlendirmesiz v.b.

PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
İlişkisel Araştırmalar
 Korelasyon: İki değişken arasındaki ilişki
 Korelasyon katsayısı: İlişkinin yönünü ve
derecesini/gücünü gösteren 1 ile -1 arasında bir
sayıdır.
 DİKKAT! Korelasyon neden-sonuç ilişkisini
göstermez!
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Korelasyon grafikleri
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Deneysel Araştırmalar
Deneysel yöntem; değişkenler arasında neden-sonuç
ilişkisi kurabilmemize olanak sağlar.
Deney,
 bir değişkenin başka bir değişken üzerindeki etkisinin incelendiği bir
hipotez testidir.
 bir ya da daha fazla bağımsız değişkenin manipülasyonu
şeklinde bir müdahale;
 sonra bir ya da daha fazla bağımlı değişken üzerinde muamelenin
(manipülasyonun, değişimlemenin) etkisinin ölçümünü içerir.
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Deneyler,
 sosyal psikolojide çok yaygın kullanılır.
 Sosyal davranış hakkında bildiklerimizin çoğu
deneylere dayanır.
 Hem bağımsız değişkenin değişimlenmesi
(manipülasyonu) hem de bağımlı değişken
üzerindeki etkilerin nasıl ölçüldüğü konusunda
dikkatli olunmalıdır.
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Deney düzenleri
 Tek faktörlü
 xy
Ya da
 İki faktörlü


x1  y
x2  y
 olabilir.
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Deney türleri
 Laboratuvar Deneyi
 Amaç, bir değişkenin tek bir yönünü, laboratuvar dışında yalıtılmış
bir şekilde, normalde olmayacak yönünü ayrıştırmak ve manipüle
etmektir.
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Laboratuvar deneyinin
 Dünyevi (mundane) gerçekçilik /dışsal geçerliliği
 gerçek dünyadaki, deneklerin genellikle karşılaştıkları koşullara ne
kadar benzer olduğu
düşüktür,
ama
 deneysel gerçekçiliği / içsel geçerliliği
 manipülasyonların denekler için psikolojik etki ve anlamı
her zaman yüksek olmak zorundadır.
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Laboratuvar deneyinin,
 içsel geçerliliğinin yüksek olabilmesi için,
 Araştırmacı bağımsız değişken üzerinde tam kontrole sahip
olmalıdır.
 Katılımcılar deneysel koşullara seçkisiz atanmış olmalıdır.

Eğer ikinci koşul sağlanmamışsa deneye yanlılıklar karışmış
olur.
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Laboratuvar deneyindeki yanlılıklar
 Denek etkileri
 Deneklerin davranışı, bir manipülasyona kendiliğinden ve
doğal bir tepkiden çok, deneyin bir yaratımı (artifact) olabilir.
 Deneyci etkileri
 Deneyci çoğunlukla hipotezlerin farkındadır ve deneklerin
hipotezleri doğrulayacak şekilde davranmalarına sebep olan
ipuçlarını hissettirmeden verebilir.
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Alan Deneyi
 Alan ...?
 Sosyal psikoloji deneyleri laboratuvarlar dışında, daha
doğal ortamlarda yapılabilir.
 Ancak alan deneyinde dış geçerlilik yüksek, iç geçerlilik
düşüktür.
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Diğer yöntemler
 Deneylemenin olanaksız olduğu ya da uygun
olmadığı durumlarda ya da anket tekniği
araştırmanın amacı için uygun ve/veya gerekli
olmadığında sosyal psikologların seçebilecekleri
çeşitli deneysel olmayan yöntemler vardır.
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Arşiv araştırmaları
 Arşiv araştırması geçmişte kalmış, geniş
ölçekli, yaygın olarak ortaya çıkan olguları
incelemek için çok yararlı olan, deneysel
olmayan bir yöntemdir.
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Vaka incelemesi
 Tek bir durumun (ya bir kişi ya da bir grup) veya tek
bir olayın derinlemesine analizi.
 Çoğunlukla, yapılandırılmış açık uçlu sorular
kullanılan görüşmeleri, soru formlarını ve davranışın
gözlemlenmesini kapsayan çeşitli veri toplama ve
analiz teknikleri kullanılır.
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Diğer yöntemler
 Katılmalı gözlem
 Simülasyon veya rol oyunu (örn. Zimbardo ve ark.,1971)
 İçerik analizi
 Meta analiz
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
ARAŞTIRMA ETİĞİ
 Bilgilendirilmiş onam alınmalıdır.
 Denekler fiziksel ve ruhsal zarar görmemelidir.
 Mahremiyete saygı gösterilmelidir
 Hile (aldatma) kullanıldığında deney sonrası
bilgilendirme yapılmalıdır.
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

Download Report