Doğal Bileşikler ve Yeni İlaçların Keşfindeki Önemi Doç. Dr. Ömer KOZ HO Bursa Teknik Üniversitesi, Kimya Bölümü HO BTÜ, 2014-2015 Güz Yarıyılı Seminerleri «Perşembe Seminerleri» 20 Kasım 2014 – Bursa GİRİŞ Başlıklar: Giriş İlaç Keşfi Çalışmaları Yapılan Çalışmalar 2 BTÜ2014 Doğal Bileşikler Organik Kimyacı bileşikler. olarak; organizmalar tarafından üretilen kimyasal GİRİŞ Doğal Bileşikler: Canlı bileşikler ve maddeler doğal kaynaklardan elde edilen saf organik Doğal bileşikler karasal organizmalar (Bitkiler, Hayvanlar vb.), sucul veya okyanus canlıları (Süngerler, deniz yıldızları vb.) ve mikroorganizmalardan (Bakteriler, Mantarlar, algler vb.) elde edilebilir. 3 BTÜ2014 Doğal Bileşikler sahip bir kaynak olmuştur. GİRİŞ Bitkiler insanoğlu için yaşamsal öneme İnsanoğlu bitkileri binlerce yıldır, - yiyecek olarak, - kıyafetler için hammadde olarak, ve - hastalıkların tedavisinde kullanmıştır. Dünya sağlık örgütüne göre, bitkiler için temel sağlık kaynağıdır. dünya nufusunun yaklaşık %80’i Bitki temelli geleneksel tıp yöntemleri, temel sağlık programlarına düşük maliyetli alternatif sunduğu için, başta Çin ve Hindistan gibi ülkeler olmak üzere pek çok ülkede binlerce yıldır kullanılmaktadır. Dahası pek çok bitkisel ilaç, ABD, Avrupa ülkeleri gibi ülkelerde tescillenmiş ve yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. gelişmiş 19. yy da kimyada yaşanan büyük ilerlemeler sonucunda, bitkisel kökenli ilaçlar bilimsel literatürde, tıbbın gelişmesinde ve dünya ekonomisinde önem kazanmaya başlamıştır. 4 BTÜ2014 Doğal Bileşikler GİRİŞ Günümüzde, yaklaşık 120 bitki bazlı ilaç 90 farklı tür bitki kaynak olarak kullanılarak elde edilmekte ve bu ilaçlar klinik olarak kullanılan tüm ilaçların Ü%25 ini oluşturmaktadır. Örn; Söğüt Ağacı Kabuğu Haşhaş Pasifik Porsuk Ağacı Kabuğu Çiğdem 5 BTÜ2014 GİRİŞ Doğal Bileşikler Penisilin, Antibiyotik (Penicillium bakterisi) Streptomisin, Antibiotik (Streptomyces bakterisi) Ağrıkesici Peptide Deniz Salyangozu Sonuç olarak, Bitkiler veya diğer doğal kaynaklar, sadece ilaç aktif bileşiklerin direkt kaynağı olarak değil, ilaç sentezinde model veya 6 öncü bileşiklerin bulunmasında ana kaynak olarak yararlı olmaktadır. BTÜ2014 Modern ilaç keşfi çalışmaları aşağıdaki adımları izler; - multidisipliner çalışmanın İLAÇ KEŞFİ ÇALIŞMALARI İlaç Keşfi Çalışmaları gerektiği Doğadan örneklerin toplanması ve tür tayini yapılması Bu aşama biyologlar tarafından yapılır. Zoologlar, botanikçiler, deniz biyologları veya mikrobiyologlar tarafından örnekler doğadan toplanır ve hangi tür oldukları belirlenir - Toplanan örneklerden ekstrelerin ve fraksiyonların hazırlanması Bu aşama kimyacılar tarafından yapılır. Toplanan örnekler çeşitli teknikler kullanılarak ekstreler (apolar, polar vb.) elde edilir ve fraksiyonlarına ayrılır - Ekstre ve fraksiyonların biyolojik aktivitelerinin incelenmesi Bu aşama aktivite çalışmaları konusunda uzman biyologlar ve biyokimyacılar tarafından gerçekleştirilir. Ekstrelerin sitotoksik, antimetastatik, antioksidan vb. çeşitli aktiviteleri incelenir. 7 BTÜ2014 - Aktif bileşiklerin belirlenmesi saf olarak elde edilmesi ve yapılarının Bu aşamada kimyacılar ve eczacılar rol alır. Aktif fraksiyonlar belirlendikten sonra, aktiviteden sorumlu bileşikler çeşitli kromatografik teknikler ile saf olarak elde edilir. Bu bileşiklerin yapıları spektroskopik ve kimyasal teknikler kullanılarak belirlenir. - Aktif olan ve yapısı belirlenen türevlerinin sentezlenmesi bileşiklerin kendisi İLAÇ KEŞFİ ÇALIŞMALARI İlaç Keşfi Çalışmaları ve Bu aşama Organik Kimyacılar tarafından gerçekleştirilir. Yapısı belirlenen aktif bileşik, ucuz ve ticari olarak çok bulunan kimyasallardan başlanarak ve çeşitli reaksiyonlar kullanılarak sentezlenir. - İlaç olarak kullanılabilmesi potansiyel yan etkilerinin incelenmesi için etkinliğinin arttırılması, giderilmesi vb. etkilerinin Bu çalışmalar eczacılar ve kimyacılar tarafından gerçekleştirilir. İlaç olarak kullanılabilecek bileşikler elde edildikten sonra bu bileşiklerin hayvan denekler üzerinde denenmesi ile biyoyaralılık, potansiyel yan etkileri vb. 8 özellikleri belirlenir. BTÜ2014 İLAÇ KEŞFİ ÇALIŞMALARI İlaç Keşfi Çalışmaları Yukarıda sayılan tüm işlemler sonucu ilaç olarak değerlendirilen bileşiklerin klinik olarak çalışmaları yapılır. Bu çalışmalar 4 aşamada gerçekleştirilir; Faz I: 20-80 kişilik sağlıklı insan grubunda ilaç denenir. Bu çalışmalarda amaç havan deneylerinde elde edilen bulgularla karşılaştırma yapmak, güvenli dozunu ve olası yan etkilerini belirlemektir. Faz II: 100-200 kişilik hasta insan grubunda deneme. İlaç konseptinin onaylanması ve ileri güvenlik değerlendirmesinin yapılmasıdır. Faz III: 1000-3000 kişilik hasta insan grubunda deneme. İlaç etkilerinin doğrulanması Faz IV: ilaç pazara değerlendirilmesidir sürüldükten sonraki geri bildirimlerin 9 BTÜ2014 Dolayısıyla bir ilacın geliştirilmesi ve pazara sürülebilmesi için akademi, endüstri, yatırımcı, düzenleyici ve hatta hukukçuların (patent hakları vb.) arasında kompleks bir etkileşimin olduğu çok boyutlu bir işbirliği gerekmektedir. Molekül İLAÇ KEŞFİ ÇALIŞMALARI İlaç Keşfi Çalışmaları Pazara ~ 1,2 Milyar $ 7-12 Yıl 10 BTÜ2014 YAPILAN ÇALIŞMALAR Yapılan Çalışmalar İzolasyon ve Yapı Tayini; 1 Yürütülmekte olan Projeler ve İşbirlikleri; TÜBİTAK 1002 - Yürütücü: Saponaria (Harran Üniversitesi Fen Fak.) TÜBİTAK 1001 - Danışman: Eylül Üniversitesi Fen Enstitüsü) Deniz Fak. BAP - Araştırıcı: Astragalus Üniversitesi Fen-Ed. Fak.) bitkisi Hıyarı (Dokuz ve Onkoloji Bitkisi (Uludağ 11 Salerno Üniversitesi Eczacılık Fak. BTÜ2014 YAPILAN ÇALIŞMALAR Yapılan Çalışmalar Organik Sentez; Planlanan Projeler ve işbirlikleri; 2 Bonzai Metabolitlerinin Üretilmesi (Prof. Dr. Mehmet ÇOPUR) Doğal Bileşiklerin Total Sentez Çalışmaları 12 BTÜ2014
© Copyright 2024 Paperzz
