İŞ MAKİNELERİ OTOMATİK MERKEZİ YAĞLAMA SİSTEMLERİ VE SİSTEMLERDE OLUŞAN SORUNLAR VE ÇÖZÜMLERİ ALLFETT Mekanik ve Elektronik Sistemler San. ve Tic. Ltd. Şti. Yeni Eyüp Bulvarı, Topçular Caddesi, Set Üstü, No:1,34055 Demirkapı-Rami / İstanbul Tel. 0 212 501 32 01 Fax. 0 212 501 37 0 1 2 3 İŞ MAKİNELERİ MERKEZİ YAĞLAMA SİSTEMLERİ Lastik tekerlekli yükleyici pompa ve yağlama noktaları Ekskavatörler(kazıcı-yükleyiciler),dozerler (yükleyiciler) ,greyderler(yol tesviyecileri), skreyperler (kazıcı-yükleyici, taşıyıcı ,serici),loderler(yükleyiciler), ripperler (zemin gevşetici-yumuşatıcı) devamlı zor şartlarda tozlu ortamlarda çalışan mobil makinelerdir .Bu iş makinelerin bom , pin dişlileri, kule ve kepçe gibi ekipmanlarının yatakları iş makinesinin çalışma süresince yağlanması gerekmektedir. İş makinelerinin yağlama noktaları 12-24 Volt DC pompalarla ve progresif dağıtıcılar vasıtasıyla yağlanır. İş makinelerinde bom yatakları, hidrolik pistonların baş ve sonlarındaki yataklar ve kepçenin hareketli kol yataklarının yağ ihtiyaçları farklıdır. Bu yağlama noktalarının hacimlerine göre yağlanması iş makinesinin arızasız ve sürekli çalışmasının sağlar. Ekskavatör bom ve kepçe yatakları 4 İş makineleri yağlama sistemlerinde meydana gelebilecek arızalar sistemin bütününe etki ederek ekipmanların arıza yapmasına sebep olur. İş makinelerinin tümü otomatik yağlama sistemleriyle yağlanır. Yağlama sistemlerinde ; ALL 1 ve ALL 10 gres pompaları, progresif dağıtıcı valfler, bağlantı kelepçeleri, yüksek basınç boru ve hortumları, rakorlar ve dağıtıcı braketler kullanılır. İş makinelerinde makinenin iş kapasitesine göre 16-24 yağlama noktası bulunur. Bu noktalar ortalama 0,4 cm3/saat hacminde gresle beslenir. Ekskavatör yağlama noktaları kazıcıların, yükleyicilerin kazı ve yükleme yapan ön kısımları kaymalı yatak özelliğindedir. Bu yatakların gres ihtiyacı rulmanlı yataklara göre daha fazladır. Yağlama süreleri elektronik karta tanıtılırken bu noktaların gres ihtiyaçları belirlenen dozlama değerlerine göre yapılır. Yağlama noktalarının yağ ihtiyaçları pompadan pompa elemanı ile doğrudan beslemeyle veya dağıtıcı valflerden beslemeyle sağlanır. Ayrıca yağlama noktası doz değerleri örneğin; yağlanacak nokta 24 saatte 10 gram veya 30 dakikada 2 damla (1 gram = 1 damla) ise bu değerler ilgili yağlama noktasına yağı gönderecek valf doz değerlerinin ayarlanmasıyla sağlanır. Lastik tekerlekli yükleyici yağlama noktaları 5 İş makinelerinin boru hatları basınçlı boru olarak montaj edilir. Polyamid esnek hortumlar ise dağıtıcı valf bağlantılarında kullanılır. İş makineleri zorlu arazi şartlarında , tozlu ve çamurlu ortamlarda çalıştıklarından yağ hazne kapaklarının iyi kapatılmış olması, dağıtıcı valf çıkış kelepçelerinin belirli basınçla sıkılmaları yağ kaçaklarının önlenmesi için önemlidir .İş makinelerinde pompanın bulunduğu alan darbelere karşı muhafaza içerisine alınır .Ayrıca iş makineleri alt kısımlarından geçen ana hattın darbelere karşı korunması için bu kısımdaki hatlar çelik boru olarak yapılır . Özellikle maden ocaklarında çalışan iş makineleri sadece mazot ihtiyaçlarında durdukları dikkate alınarak sistem projelendirmesinin ve yağlama noktaları gres ihtiyaçlarının bu husus dikkate alınarak yapılması gerekmektedir. Loderin Allfett otomatik yağlama sistemleriyle donanımı 6 YAĞLAMA SİSTEMLERİNDE KULLANILAN RULMANLI VE KAYMALI YATAKLARIN ÖZELLİKLERİ VE YATAKLARDA OLUŞAN SÜRTÜNME KUVVETLERİ Rulmanlı yatak Kaymalı yataklar Mil hareketlerinin iletilmesine ve desteklenmesine yardımcı olan yatakların en düşük sürtünme değerinde dönüş hareketlerini iletmesi için yatak içlerine rulmanlar veya millerin yatak içerisinde kayma hareketiyle dönmelerini sağlayabilmek amacıyla yatakların içerisine mil malzemesinden daha az sertliğe sahip malzemeler kullanılarak dönme hareketleri sağlanır. Millerin sahip olduğu devire, mil üzerindeki yüke, milin çapına ve ortamda meydan gelen ısıya bağlı olarak yataklarda rulmanlar veya mille yatak malzemesi arasına konacak diğer bir malzeme üzerinde kayarak çalışmasının sağlayacak kaymalı sistemler kullanılır. Rulmanlı yataklarda ve kaymalı yataklarda esas olan dönme hareketi sırasında meydana gelen sürtünmeyi en düşük düzeyde tutmaktır. Birbirleri üzerinde çalışan bütün yüzeylerde sürtünme oluşur. Sürtünme, birbirleri üzerinde hareket eden cisimlerin yüzey pürüzlülüklerine, değme yüzeylerine ve iletilen yüke bağlıdır. Millerdeki sürtünmeyi en düşük düzeyde sağlayabilmek için bilyeli, makaralı, silindirik rulmanlar ve bu rulmanların yağla yağlanmaları sunucu dönme hareketinin bir yağ filmi tabakası üzerinde 7 gerçekleşmesi sağlanır. Kaymalı yataklarda da iki metal yüzey arasına yine yağ filmi tabakası meydana getirilerek sürtünme hareketinin en düşük değerlerde kalması sağlanır. RULMANLAR VE KULLANIM ÖZELLİKLERİ Sabit bilyeli rulman(Tek sıralı) Oynak bilyeli rulman İç ve dış bilezikleri arasında bilye, makara, silindir gibi yuvarlanan elemanları vasıtasıyla minimum sürtünme sağlayarak farklı yükleri taşıyan makine elemanlarıdır . Eksenel sabit bilyeli rulman Silindirik makaralı rulmanlar Rulmanlar karşıladıkları yüklere göre radyal rulmanlar ve eksenel rulmanlar olarak adlandırılır. Radyal rulmanlar özellikle birleşik yüklerin etkisi etkisindeki rulmanlarda kullanılır. Bu rulmanlar sabit bilyeli, eğik bilyeli, konik makaralı ve oynak makaralı rulmanlardır. Eksenel rulmanlar ise eksenel yüklerin etkisindeki rulmanlarda bu yüklerin karşılanmasında kullanılır. Bu rulman tipleri oynak makaralı rulmanlar, eğik bilyeli 8 rulmanlardır. Rulmanlar başlıca şu parçalardan meydana gelir. Rulmanı meydana getiren parçalar 1.Dış bilezik 2.İç bilezik 3.Kafes(Çelik ,Pirinç, Polyamid ) 4.Yuvarlanma elemanları Rulman gövdeleri 100 Cr 6 malzemeden üretilir. Rulmanlar ISO standartlarına göre üretilir. Bütün rulman markalarının iç çapları, dış çapları ve genişlikleri standarttır. Örneğin numarası 6210 olan rulmanın ISO normlarına göre üretilen farklı markadaki rulmanların hepsinde iç çapı 50mm ,dış çapı 90mm ve genişliği de 20 milimetredir. Rulman ömrünü belirleyen faktörler ise rulmanın malzeme kalitesi ,rulman malzemesinin erken yorulması, kullanılan yağlayıcnını kalitesi, rulmanın kullanıldığı ortam sıcaklığı, rulman ortam temizliği ve rutubettir. Yukarıda belirtilen hususlarla birlikte yağlama sisteminin de seçimi rulman ömründe etkendir. Sabit bilyeli rulman-Polyamid kapaklı rulmanÇelik kapaklı rulman Rulmanlı yataklarda dönen elemanlar(bilyeler, makaralar. silindirler)alt bilezikle üst bilezik yüzeyleri arasında teğetsel değme hareketiyle sürtünmeyi azaltırlar. Sürtünmenin minimum değere indirgenmesi ise bilyelerin, makaraların, silindirlerin bir araya getirildiği bileziğin içerisine yağlama kanalları vasıtasıyla gönderilen yağın yüzeyler arasında bir film tabakası meydana getirerek yüzeylerin birbirleri üzerinde kayarak hareket etmeleriyle sağlanır .Bu durum alt düzeyde bir sürtünme yaratır. 9 Burada rulmanlara uygulanan yağlama metodu da önemlidir. Yağlama noktalarındaki rulmanlar eğer hidrolik pompa ile yağlanırsa bu yağ pompası 1000 barlık bir basınç üretmektedir. Bu basınç rulman keçelerini yerinde oynatma değerindedir.(rulman keçeleri 35 bar basınca dayanıklıdır)Rulman keçelerinin zarar görmesi sonucu rulman içerisine toz, kir, partikül gibi cisimlerin girebilir. Bu durum rulman döner elemanlarının bozulmasına ,milin eksenel dönmeme gibi sorunlarının ortaya çıkmasına sebebiyet verir. Ayrıca manuel yapılan bu yağlamada yağlama periyotları aksatılabilir. Uzun süreli yağlama yapılmaması sonucu rulmanlardaki ısınma sebebiyle rulman içerisindeki yağ bozulmaya uğrayarak sertleşebilir .Uzun süre rulman içerisindeki kalan baz ve polimerleşme özelliğini kaybeden yağ rulman içerisinde korozyon etkisi yaratarak makine arızalarına sebebiyet verir. Bu durum kullanılan makinede yüksek enerji kaybı, fazladan yağ kullanımı gibi maliyet artışlarını da getirir. Yağlama noktalarının belirli sürelerde ve yağlama noktaları hacimlerine göre yağlanmalarını sağlamak için rulmanların otomatik yağlama sistemleriyle yağlanması makina duruşlarını azalttığı, makinaların daha az enerji harcadığı, daha az yedek parça kullanıldığı gerçeğini ortaya koymaktadır. Rulmanlı yataklar KAYMALI YATAKLAR 10 Kaymalı yataklar Kaymalı yatakta oluşan basınç dağılımı Bir milin yüzeyi üzerinde kayarak dönmesini sağlayan makine elemanlarına kaymalı yatak adı verilir. Kaymalı yataklarda esas olan mille yatak arasında yağ filmi oluşturarak metalin, metal yüzeyi üzerinde sürtünmesini en düşük düzeye ulaştırmaktır. Kaymalı yataklar iki parça halinde yapılabilme, darbe ve titreşimlere dayanabilme, yeterli yağlama ortamında bulunduklarından yüksek performansa sahiptirler. Kaymalı yataklarda kaymalı yatağın kullanılacak yerine göre mille yatak arasında üç türlü kaymalı yatak türü oluşturulur: 1. Metal yüzeyler arasında kuru sürtünmenin olması gereken durumlarda grafit yataklar kullanılarak düşük sürtünme katsayısı ve düşük aşınma sağlanır. Yatak burçlarının içerisine açılan kanallara grafit konularak yağsız çalışma sağlanır. (gıda sanayi yağlama sistemleri) 2. Sistem mili ile kaymalı yatak yüzeyi arasında yağ filmi oluşturularak sıvı sürtünmesi sağlanır. Yağ kanalları vasıtasıyla yağ mille yatak arasına bir pompa vasıtasıyla gönderilir. Bu yağlama türünde kalkış ve duruşlarda büyük kuvvetler ve aşınma oluşmaz. Kaymalı yatakların tekrarlı yüklere dayanabilmesi için yorulma mukavemetlerinin yüksek olması gerekir. Özellikle bu konu uçak motorlarında ,iniş takımlarında ve otomotiv sanayi yürüyüş takımlarımda önem arz eder. Kaymalı yataklarda mil malzemesi ile yatak malzemesi farklı malzemelerden seçilir .Özellikle yatak malzemeleri kromlu çelikten, kalay bronzu, kurşun bronzu, fosfor bronzu, alüminyum alaşımları ve beyaz metalden yapılır. Yatak malzemelerinin millerdeki basma kuvvetlerine yüksek mukavemet göstermeleri ve millerdeki deformasyonları önleyecek kapasitede olmaları en önemli özelliktir. Kaymalı yataklar düşük devirlerde ,düşük veya yüksek sıcaklıklarda büyük yüklerin desteklenmesinde tercih edilir. Kaymalı yataklarda kullanılan greslerin sıcaklık ve yüksek hızlarda polimerleşmeme özelliklerinin bulunması önemlidir. Kaymalı yatak ve rulman yağlamalarında özellikle EP lityum katkılı gresler kullanılır. 11 Beyaz metalden iki parçalı yataklar Grafit delikli yataklar Bronz yataklar Yol silindiri ( Polimer yataklı ) Yol temizlik aracı Polimer yatak( yağlamasız sistem) Polimer yataklar ( yağlamasız sistem) ( Süpürme mekanizması polimer yataklı ) 12 OTOMATİK MERKEZİ YAĞLAMA SİSTEMLERİNDE KULLANILAN YAĞLAR Otomatik merkezi yağlama sistemleri rulman ve yatak yağlamalarında gres ve sıvı yağlar yağlama malzemesi olarak kullanılır. Otomatik merkezi yağlama sisteminin uygulanacağı hat uzunluğu, yağlama noktası sayısı, iklim şartları gres veya sıvı yağ kullanım kararında etkendir. Ayrıca otomatik yağlama sisteminin uygulanacağı ortamın fabrika veya mobil araç olması da yağ seçiminde önemlidir. GRES YAĞLARI Gres yağları sıvı yağlara göre avantajlara sahiptir. Gres yağı ile yağlanan mekanizmalar en az yağ kaybına sahiptir. Yatakların % 80'inde kullanılan gres yağları sıvı yağın bütün işlevlerini yerine getirir. Yeniden yağlamanın nadir olduğu veya gresin yağlanan mekanizma içerisinde belli bir süre kalması istenen yağlama sistemlerinde özellikle gres yağı kullanılır. GRESİN BİLEŞENLERİ Rulman çalışma şartlarına göre gres türleri Gresler üç temel bileşenden oluşur. Bunlar baz yağ, kalınlaştırıcılar ve katkı maddeleridir. Baz yağlar gresin %80'ini oluşturur. Baz yağlar mineral yağ veya sentetik yağlardır. Yağlama işlemini gresin baz yağı kısmı gerçekleştirir. Kalınlaştırıcılar; baz yağı katı veya yarı sıvı yapıya dönüştüren malzemelerdir. Kullanılan başlıca metal bazlı gres kalınlaştırıcıları lityum, alüminyum, kalsiyum sabunları ve kompleksleridir. Kil ve poliüre de kalınlaştırıcı olarak kullanılır. En yaygın kullanılan kalınlaştırıcı lityum sabunudur. Greslere katılan katkı ve dönüştürücüler pası önleme, okside olmama ve sürtünmeyi 13 azaltma ve aşırı basınca dayanım özelliklerini sağlar. GRESİN KIVAMI Yağlama sistemlerinde kıvamlılık , sertlik ve yumuşaklık ölçüsüdür. Greste sertlik ve yumuşaklık ölçüsü NLGI değerleriyle ifade edilir. NLGI gres kıvamlılığı yarı sıvı gresler için 000 ve blok gresler için 6 değerleri arasında gösterilir. NLGI GRES DERECELERİ NLGI Kıvamlılık Derecesi Penetrasyon Aralığı 000 445-475 00 400-430 0 353-380 1 310-340 2 265-295 3 220-250 4 75-205 5 110-160 6 85-115 Tanım Sıvı Yarı Sıvı Tam Sıvı Çok Yumuşak Yumuşak Orta Sert Sert Çok Sert Blok GRESİN YAPISAL DENGESİ Greslerin kullanıldığı yatak ve rulmanlar çalışma şartları sebebiyle titreşime, çiğnenmeye ve mekanik gerilime maruz kalırlar. Bu durumlarda gresin yumuşamaması, kimyasal özelliğini yitirmemesi gerekir. Bunun için greslere ilave edilecek kalınlaştırıcı bileşimlerinin yağlama noktalarındaki kızaklı yatak ve rulmanların çalışma şartlarına göre seçimleri gerekir. Ayrıca gresin kullanıldığı ortamın sıcaklığı ve yüksek hızlarda çalışma durumu gresin baz yağının bozulmasına sebep oluşturur. Rulmanlarda gres yağlama 14 Bunun için gres katkı maddelerinin kullanılan ortam şartlarına göre oranlanması rulman ömürlerini arttırıcı bir faktör olduğu daima göz önünde bulundurularak kalınlaştırıcı oranlamasının yapılması önemlidir. OTOMATİK YAĞLAMA SİSTEMİ POMPALARINDA KULLANILAN GRESLER VE ÖZELLİKLERİ Otomatik yağlama sistemi pompalarında lityum katkılı (EP) gresler kullanılır .Mevsim ve iklim şartlarına göre greslerin seçimleri farklılık gösterir .Isının yüksek olduğu iklim şartlarında NLGI 3 orta sert greslerin kullanılması otomatik yağlama sisteminin sorunsuz çalışması için gereklidir. Kış şartlarının çok sert geçmediği bölgelerde ise NLGI 2 sınıfı greslerin kullanılması önem arz eder. Çok soğuk şartlarda çalışan iş makinelerinin pompalarında ise NLGI 0 greslerin kullanılması gerekmektedir. Pompa türlerine ve iklim şartlarına göre kullanılan gresler şunlardır: ALL 1 , ALL 10, ALL 25, ALL 300 serisi pompalarda; NLGI 0 (-100C) ̴ ( 00C) NLGI 1 ( 00C ) ̴ (100C) NLGI 2 (100C) ̴ (300C) NLGI 3 (300C ) kullanılmaktadır. İklim şartlarıyla birlikte pompanın çalışma ortam sıcaklığının da dikkate alınarak gres NLGI değerlerinin tespiti gerekir.(otomobil lastiği üretim tesisleri, döküm fabrikaları gibi yüksek sıcaklıklarda çalışan pompalar) YAĞLAMA NOKTALARI RULMAN YAĞ İHTİYACININ HESAPLANMASI Yağlama noktalarının yağ ihtiyaçlarının hesaplanması belirtilen rulman değerlerine göre aşağıda belirtilen formüller kullanılarak yapılır. 15 Yağ ihtiyacı formülü Q=4 . 10 -3 .dm . a Q=Rulman yağ ihtiyacı dm=Rulman ortalama çapı a=Rulman sırası Qd=Devir sayısına göre yağ ihtiyacı formülü (cm3/saat ) Qd=Q . Rp Rp=Devir limit katsayısı Devire bağlı olarak devir Rp limit katsayıları 50-500 = 1 500-2500 = 2 2500 -5000 =3 5 000- 8000 =3,5 Yağlama noktası rulman değerleri Yataklarda kullanılan rulman sırası a.Mil çapına b.Milin ilettiği kuvvete c.Mil devir sayısına bağlı olarak belirlenir. Örnek çözüm dm = 100 mm=10 cm n= 50 dev/dakika Q= 4 . 10-3 . dm . a Q =4 . 10-3 . 10 . 1 Q=0,04 c m3/saat Q 8saat =0,04 . 8 = 0,32 cm3/saat Q 24 saat =0,04 . 24 = 0,96 cm3/saat Rulman devri 6000 devir/ dakika olursa Devir sayısına göre rulman yağ ihtiyacı formülü Qd = Q . Rp Qd = 0,04 . 3,5 Qd =0,140 devir/saat 16 LODER KEPÇE GÖBEK MİLİ YAĞ İHTİYACININ HESAPLANMASI Ekskavatör yağlama hatları KAYMALI YATAK ALANININ RULMANLI YATAK ALANINA EŞİTLENEREK YAĞ İHTİYACININ HESABI D= Kaymalı yatak mil çapı ( cm) B=Kaymalı yatak boyu (cm) A=Kaymalı yatak açınımı (daire alanı) Ekskavatör kepçe mili yatak yağlaması 17 Örnek çözüm D=300 mm =30 cm B=400 mm=40 cm A=π . D . B A=3,14 . 30 .40 A= 3768 cm2 ( kaymalı yatak alanı) Kaymalı yatak alanı = Rulman alanı B=Rulman kalınlığı B=3 cm 3768 = π . dm . B 3768 = π . dm . (3 + 3+3 ) Rulman eni 3 cm ,3 Sıra Rulman 3768 = 3,14 . dm . 9 dm =3768 /3,14 . 9 =3768/28,26 dm =133,3 cm Kaymalı yatağın çember durumuna getirilen açınımının rulman yağ ihtiyacı hesabı Q=4 . 10-3 . dm . a dm=133 cm Q= 4 . 10 -3 . 133 . 3 Q=1.59 cm3/saat ( Rulman devir sayısı n=500 devir/dakika kabul edilmiştir) PROBLEM Bir ekskavatörün20 yağlama noktası 2 hafta süreyle 3 kilogram gresle yağlanmaktadır. Yağlama noktaları eşit hacimlerde yağlanmaktadır. Yağlama noktalarının saatteki yağ ihtiyacı kaç gram /saattir ? 18 ÇÖZÜM 20 nokta 3 kg gres ile yağlanırsa 1 nokta x kg gres ile yağlanır x= 1 x 3 / 20 x= 0,15 kg 2 hafta ( 14 günde) 1 nokta 0,15 kg gres ile yağlanırsa 1 günde x kg gres ile yağlanması gerekir x= 0,15 .1 / 14 x= 0,010 kg / gün 1 kg 1000 gram ise 0,010 kg x gram olur x= 0,010 . 1000 x =10 gram / gün bulunur yağlama noktası 1 günde ( 24 saate ) 10 gram gres kullanırsa 1 saatte x gram kullanması gerekir. X= 1 .1O / 24 = 0,4 gram/saat bulunur. İş makinesi merkezi yağlama hatları 19 Greyder yağlama sistemleri 20 21 22 23 24 ELEKTRONİK KONTROL KARTLARININ PROGRAMLANMASI Elektronik kontrol kartları merkezi yağlama sistemlerine ait pompalara kumanda eden elektronik devrelerdi. Kullanım kolaylığı için döner şalterle(rotary-switch'le) donatılmıştır. Pompayı çalıştırma ve bekletme süreleri kart çeşitlerine göre farklılık gösterir. Ayrıca bu kartlara yağ seviye ikaz, arıza alarm, sigorta atık kodlamaları yapılır. Bu kartlar aynı zamanda her türlü arızayı zamanında sesli ve ışıklı olarak bildirir. 25 Caterpillar iş makinesinde otomatik yağlama sistemi uygulaması POMPA ELEMANLARININ KÖPRÜLENMESİYLE ELDE EDİLEN HACİMLER Pompa elemanları yağlama noktaları hacimlerine göre 2'li , 3'lü , 4'lü veya gereken hacme göre gövde üzerindeki pompa elemanları tümü birbirleriyle köprülenerek gereken hacimler elde edilir. ALL 25 gres pompalarında 10 pompa elemanı birbirleriyle köprülenerek 75 cm3/dakikalık bir çıkış hacmi elde edilir. Ayrıca ALL 300 tipi gres pompalarında ise 20 adet pompa elemanı birbirleriyle köprülenerek 160 cm3/dakikalık pompa çıkış hacimleri elde edilir. OTOMATİK MERKEZİ YAĞLAMA SİSTEMLERİNDE KULLANILAN DAĞITICI VALFLAR Pompa elemanlarından elde edilen basınçlı gresin yağlama noktaları ihtiyaç hacimlerine göre gönderilmesini sağlayan dağıtıcı valfler ,sistemde kullanılan gres yağı veya sıvı yağ durumuna ve uygulanacak sisteme göre kullanılırlar. Gres yağı ile ilgili yağlamalarda progresif dağıtıcı valfler, sıvı yağ ile yapılan yağlamalarda ise doz ayarlı ve sabit dozlu sıvı yağ dağıtıcıları kullanılır. Sabit dozlu ve doz ayarlı dağıtıcılar 26 İŞ MAKİNALARINA PROGRESİF DAĞITICI VALFLARIN UYGULANMASI 5 Elemanlı ve 3 elemanlı progresif valf Progresif dağıtıcı valfler 3 dilimim birleştirilmesiyle oluşur. Bu dilimler başlangıç dilimi ,ara dilim ve bitiş dilimleridir. Ara dilimler üzerinde pistonlar bulunur. pistonlar birbirine kanalla bağlıdır .Yağlama noktası hacim miktarları ara dilim piston çaplarına ve piston çıkış hacimlerinin birbiriyle köprülenmesi sonucunda elde edilir. Progresif valfler en az 3 en çok 9 ara elemanla birlikte kullanılır. İş makinesinde progresif valf uygulaması Paletli ekskavatörde progresif sistem hatları 27 28 PROGRESİF VALFLARDA PİSTON ÇAPLARI VE KÖRLEME YÖNTEMİ KULLANILARAK ELDE EDİLEN DOZ DEĞERLERİ Piston çapları ve körleme yöntemleri yağlama noktası hacim değerlerine göre yalnız başına kullanıldığı gibi birlikte veya köprüleme yöntemiyle birlikte ortaklaşa da kullanılabilir. Köprüleme ;valf çıkışında 2 ara elemanın birbirine bağlanmasıyla elde edilen hacimlerdir. Pompa elemanından gelen hacmin piston çapları tarafından bölünmesiyle elde edilen valf çıkış hacimleri Körleme yöntemiyle elde edilen valf çıkış hacimleri Köprüleme -körleme yöntemiyle elde edilen valf çıkış hacimleri 29 Körleme -köprüleme yöntemiyle elde edilen valf çıkış hacimleri Progresif valf yağlama hatları 30 31 32 33 34 35 EKSKAVATÖR KAYMALI YATAKLARININ YAĞ İHTİYAÇLARININ HESAPLANMASI Ekskavatör yağlama hatları Ekskavatör kaymalı yatakları 36 Ekskavatör kaymalı yatakları iş makinası millerine desteklik yapan ve hareketlerin iletilmesini sağlayan organlardır. İş makinelerinin yatak çevrelerine genellikle pirinç alaşımları olan kurşun bronzu ,kalay bronzu ,fosfor bronzu malzemeleri yatak çevrelerine burç olarak yerleştirilerek millerin dönüş hareketleri sertliği daha az olan malzemelerin yağ filmi içerisinde dönmesi sağlanır. Ekskavatörlerin yatak burçları genellikle pirinç alaşımlı malzemelerden yapılır. Ekskavatörlerin değişik hareket noktalarında 16-24 adet kaymalı yatak bulunur. EKSKAVATÖR KEPÇESİ KAYMALI YATAK YAĞ İHTİYACININ HESAPLANMASI Kaymalı yataklar yağ ihtiyacı formülü Q=2.10-4 . d . B .k Formül harf değerlerinin açıklaması Q=Kaymalı yatak yağ ihtiyacı değeri cm3/saat d=Kaymalı yatak çapı (mm) B=Kaymalı yatak genişliği ( mm) k=Hız faktörü katsayısı Hız faktörü tablosu Hareket boyutu katsayı(k) 50-250 cm/ dakika 0,03 250-500cm/dakika 0,05 500-1000cm/dakika 0,1 KEPÇE HAREKETİNE GÖRE KEPÇENİN YATAK ÜZERİNDEKİ DÖNÜŞ HAREKETLERİ VE HIZ FAKTÖRÜ KATSAYISININ TESPİTİ Hız faktörü değerinin bulunabilmesi için kepçe hareketlerinin incelenmesi gerekir. Kepçe ilk harekette geriye hareket ederek yatayla ortalama 135 0 bir açıyla dalma–kazma hareketi yapar. Daha sonra düşeyle geriye 450 ileriye 450 hareketlerle kazma hareketlerini sürdürür. Bu hareketlerde alınan dakika değerinden mesafeler geometri ve matematik formülleriyle şu şekilde açıklanabilir. 37 Kepçenin ilk hareketindeki açısal Kepçenin ikinci hareketindeki mesafeler açısal hareketler 80 cm çapındaki kepçenin oluşturduğu çevre uzunluğu Çkepçe =π. D Çkepçe = 3,14 . 80 Çkepçe =240 cm Çkepçe/2 =120 cm 36 cm çapındaki kepçe kaymalı yatağının oluşturduğu çevre uzunluğu Ç kepçe mili =π.d1 Ç kepçe mili = 3,14. 36 Ç kepçe mili = 108 cm Kepçe ilk hareketi 1350 bir hareketle başlayarak ortalama 100 santimetrelik dairesel bir yol alır. Daha sonra her dalma –kazma hareketinde yatayla 450 sola ve sağa hareketlerle ortalama 60 santimetrelik mesafe kat eder. Bu hareketler ortalama 15 saniyede 250 santimetre değere ulaşır .Oluşan bu hareketin dakikadaki değeri ise; 15 saniyede 250 santimetre yol alınırsa 60 saniyede X cm yol kat edilir. X=60 . 250 / 15 X=1000 cm /dakika 1 dakikada alınan yol olarak bulunur Bu kat edilen mesafe aynı zamanda kepçe mili üzerinde alınan yoldur. Yani kepçe, kepçe mili üzerinde 15 saniyelik sürede 250 santimetrelik yol kat edecektir. Başka bir ifadeyle kepçe mili üzerinde 1 dakikalık sürede kepçe 1000 santimetrelik yol alacaktır. Bu sonuçlara göre hız faktörü değeri tablodan tespit edilir. k=0,1 alınır 38 Ekskavatör çatal-kepçe bağlantısı kaymalı yatağı Çatal-kepçe bağlantısı kaymalı yatak değerleri D=360 mm B=1000 mm k=0,1 Q= 2 .10 -4. d . B . k Q= 2 .10-4.360.1000. 0,1. Q=7,2 cm3/saat Ekskavatör çatal – biyel bağlantısı kaymalı yatakları (1 saat ) 60 dakikada 7,2 cm3 yağ ihtiyacı varsa 1 dakikada X cm3 yağ ihtiyacı olur X=7,2/60 X=0,12 cm3/dakika bulunur 39 ÇATAL- BİYEL BAĞLANTISI KAYMALI YATAKLARININ YAĞ İHTİYACI HESAPLAMASI Çatal ve biyel kolu kaymalı yatakları Q Çatal kaymalı yatak sol bölüm = 2 . 10-4 .d . B .k Q Çatal kaymalı yatak sol bölüm = 2 . 10-4. 360 . 320 . 0,1 Q Çatal kaymalı yatak sol bölüm =2,3 cm3/saat (1 saatte) 60 dakikada 2,3 cm3 grese ihtiyaç varsa 1 dakikada x cm3 grese ihtiyaç olur X=2,3/60 =0,038 cm3/dakika Q Çatal kaymalı yatak sol bölüm =0,038 cm3/dakika Çatal kaymalı yatak sol bölüm =Çatal kaymalı yatak sağ bölüm Q Çatal kaymalı yatak sağ bölüm =0,038 cm3/dakika ÇATAL-BİYEL BAĞLANTISI KAYMALI YATAK GRES YAĞLAMASI PROGRESİF VALF DOZ DEĞERLERİNİN HESAPLANMASI Ekskavatör çatalı üzerinde 4/6 progresif valf 40 Kepçe ,çatal ve biyel kaymalı yatak valfi V1 çıkışı çatal kaymalı yatak sağ yan bölümüne bağlanır V2 çıkışı çatal kaymalı yatak sol yan bölümüne bağlanır V3 çıkışı biyel kolu kaymalı yatağına bağlanır V4-V5 -V6 çıkışları( köprülü) kepçe kaymalı yatağına bağlanır 1.Pompa elemanı çıkışından Q=2,5 cm3/dakikalık debiyle gres progresif valflere gelir. 2,5 cm3’lük hacim valf ara bölmelerindeki⏀5mm ölçüsündeki pistonların meydana getirdiği 0,078 cm3’lük hacimce bölünür. Bölünen hacimler çıkışlardan doğrudan veya köprülemeyle elde edilen hacimler yağlama noktalarına gönderilir. Progresif valf doz değeri hesaplamaları şu şekilde yapılır. Valf ana giriş ve çıkış hacimleri eşitliği kurulur V= V1+V2+V3+V4+V5+V6 2,5=x + x + x + 3x 2,5=6 x x=6/2,5 x=0,416 cm3 Bulunan bu değer Q=2,5 cm3’lük valf giriş hacminin 0.078 cm3’lük hacimce bölünmesi sonucu ortaya çıkan valf çıkış hacmidir.V6 çıkışından elde edilen hacim ise V4 ve V6 çıkışlarının köprülenmesi ile elde edildiğinden V6 ÇIKIŞ HACMİ= V4 + V5+V6 şeklinde olur. Valf çıkış hacmi değerleri V1=0,416 cm3 çatal kaymalı yatak sağ yan bölümü hacmi V2=0,416 cm3 çatal kaymalı yatak sol yan bölümü hacmi V3=0,416 cm3 Biyel kaymalı yatağı hacmi 41 V5 Çıkışı =V4+V5+V6 (köprüleme) V5 Çıkış =3.0,416 V5 Çıkış =1,248 cm3/dakika V5=1,248 cm3/dakika hacim değeri kaymalı yatak yağ ihtiyacını ifade etmektedir. V5 Valf çıkışı kepçe kaymalı yatağına bağlanacaktır. Otomatik yağlama sisteminin elektronik kartı zaman ayarı 15 saniye yağla 30 dakika bekle kodlamasına göre yapılmıştır. Buna göre progresif valf V5 çıkışından elde edilen hacim: V5 Çıkış = 1,2 cm3/dk (1 dakikada)60 saniyede 1,2 cm3 hacim gerekli ise 15 saniyede X cm3 hacim gerekli olmalıdır X= 15 . 1,2/ 60 =0,3 cm3 Elde edilen sonuca göre pompa 15 saniye çalıştığı sürede 0,3 cm3 yağ sevk etmektedir. Kaymalı yatak formülünden ( Q=2.10-2 . d . B .k ) elde edilen değer V=0,12 cm3’dür.Kaymalı yatağa V=0,3 cm3 gres verilmesinin amacı yağlama sisteminde kullanıcı tarafından alınacak gres kalitesinin ne değerde olacağı bilinmediği ,alınan gresin mil hareketinde meydana gelen ısınma sebebiyle viskozite değerindeki değişimlerin yatağa ve ortaya çıkacak sürtünme kuvvetine olan etkileri göz önüne alınarak kaymalı yatağa verilecek yağ hacminin yüksek tutulması öngörülebilir. Yatak yağlamalarının genelinde hesaplama suretiyle elde edilen hacimlerin 1/3 miktarının yağlama periyotlarında yataklara verilmesi öngörülür. Çünkü millerin ilk hareketinden önce yataklar manuel veya elektrikli pompayla yağlanır.(makine üreticileri ürettikleri makinaların yataklarını daima yağlanmış olarak piyasaya sürerler) Otomatik yağlama için tespit edilen sürelerde mille-yatak arasındaki yağ filmi tabakasının muhafazası esas alınarak otomatik yağlama gerçekleştirilir. Bu yağlama miktarı genelde yatak yağlama ihtiyacının 1/3 olarak tespit edilir. Eğer yağlama sonucu yağlama noktalarında akmalar tespit edilirse yağlama süresinin elektronik kartta azaltılması yönüne gidilir. Kaymalı yatak formülünden (Q= 2. 10-2 . d .B . k ) bulunan Q=0,12 cm3’lük hacme göre kaymalı yatağın kaç saniye yağlanacağı şu şekilde hesaplanır 1,2 cm3 yağlama için 60 saniye (1 dakika ) gerekli ise 0,12 cm3 yağlama için X saniye gerekli olur X=0,12 . 60/ 1,2 = 6 saniye gerekli olur. 42 Bulunan bu değere göre elektronik kart programlanırsa 6 saniye yağla 30 dakika bekle programının elektronik karta tanıtılması gerekir. OTOMATİK YAĞLAMA SİSTEMLERİNDE GRESLERİN YATAK İÇERİSİNDEKİ YAĞLAMA SÜRELERİNİN TESPİTİNDE GÖZ ÖNÜNDE BULUNDURULAN HUSUSLAR Yağlama sistemlerin oluşturulmasındaki temel amaç iki metal yüzey arasında yağ filmi çemberi meydana getirerek sürtünme kuvvetini azaltmaktır. Oluşturulan yağ filmi çemberlerinin sürtünme ve fiziksel değişimlere cevap verecek nitelikte olması aranan en önemli özelliktir. Greslerin yatak içerisindeki çalışma sürelerinin belirlenmesinde aşağıda belirtilen hususların göz önünde bulundurulması gerekmektedir. 1.Kullanılan gresin kalitesi yağlama sistemlerinde en önemli etkendir. Gres içerisindeki EP katkı değerleri ve gresin baz değerleri gresin yağ filmi tabakasının uzun süre korunmasını sağlar.Mil hızları ve bağlı olarak oluşan mil ısıları gres baz değerlerinin bozulmasına sebebiyet vererek yağlamanın etkisini azaltır. 2.Millerde sistem içerisinde oluşan veya ortam şartlarından kaynaklanan(kord çelik tel tesisleri, kok fabrikası itici araba tesisi ,haddehane tesisleri gibi yüksek ısıda çalışma şartlarında oluşan )ısınmalar gresin yağlama zamanının tayininde belirleyicidir. 3.Mil devir sayılarının yüksekliği (devamlı yüksek hızda çalışma) greslerde kısa sürede ayrışmaya sebep olur. Greslerin yağlama yapılacak mil devir sayılarına göre seçilmesi gereklidir. 4.Yataklar üretici firmalar tarafından ilk kullanımdan önce yağlanır. Daha sonra otomatik yağlama sistemleriyle yatak hacimlerinin 1/3 oranında gres gönderilerek yağlanırlar Yataklarda greslerin kullanımları 43 BİYEL-KOL BAĞLANTISI ,KOL-KEPÇE SİLİNDİRİ BAĞLANTISI,KOLKOL SİLİNDİRİ BAĞLANTISI, BOM-KOL BAĞLANTISI YATAKLARININ YAĞLAMA İHTİYAÇLARININ HESAPLANMASI BİYEL-KOL BAĞLANTI YATAKLARI YAĞ İHTİYACI HESABI Biyel- kol bağlantısı yatakları yağlama hatları Biyel –kol bağlantısı kaymalı yatakları yağ ihtiyacı Q= 2 . 10-4 .d . B . k d=360 mm B= 1000 mm Q=2.10-4. 360.1000. 0,1=2.10-4.36.104 . 0,1 Q=7,2 cm3/saat Q=0,12 cm3/dakika KOL SİLİNDİRİ-KOL BAĞLANTISI KAYMALI YATAĞI YAĞLAMA İHTİYACI HESABI Kol silindiri –kol bağlantısı yatağı yağ ihtiyacı Q= 2 . 10-4 .d . B . k d=360 mm B= 1000 mm k=0,1 Q=2.10-4. 360.1000. 0,1=2.10-4.36. 104 . 0,1 44 Q=7,2 cm3/saat Q=0,12 cm3/dakika KEPÇE SİLİNDİRİ-KOL BAĞLANTISI KAYMALI YATAK YAĞ İHTİYACİ HESAPLAMASI Kepçe silindiri-kol bağlantısı kaymalı yatak yağ ihtiyacı Q= 2 . 10-4 .d . B . k d=360 mm B=400mm k=0,1 Q=2.10-4. 360.400. 0,1=2.10-4.36.4.103 . 0,1 Q=2,88 cm3/saat Q=0,048 cm3/dakika KOL -KOL SİLİNDİRİ BAĞLANTISI KAYMALI YATAK YAĞ İHTİYACI HESAPLAMASI Kol-Kol silindiri kaymalı yatak yağ ihtiyacı Q= 2 . 10-4 .d . B . k d=360 mm B=400mm k=0,1 Q=2.10-4. 360.400. 0,1=2.10-4.36.4.103 . 0,1 Q=2,88 cm3/saat Q=0,048 cm3/dakika BOM -KOL BAĞLANTISI KAYMALI YATAK YAĞ HESAPLAMASI Q= 2 . 10-4 .d . B . k d=360 mm B=1000mm k=0,1 45 Q=2.10-4. 360.1000. 0,1=2.10-4.36.104 . 0,1 Q=7,2 cm3/saat Q=0,12 cm3/dakika BİYEL-KOL BAĞLANTISI ,KOL-KEPÇE SİLİNDİRİ BAĞLANTISI,KOLKOL SİLİNDİRİ BAĞLANTISI, BOM-KOL BAĞLANTILARI KAYMALI YATAKLARI PROGRESİF VALF DOZ DEĞERLERİNİN HESAPLANMASI Ekskavatör kol ve bom ekipmanları yağlama hatları 2.pompa elemanından gelen Q=2,5 cm3/dakikalık hacim progresif valf pistonları (0,078 cm3 silindir hacimleri ) tarafından bölünür .Elde edilen hacimler yağlama noktalarına gönderilerek sistemin yağlanması gerçekleştirilir. Progresif valf dozlama hesapları şöyle yapılır: Progresif valf doz çıkışları 46 V=V1 + V2+V3+V4+(V5 +V6) 2,5= X+ X+ X+ X+ 2X 2,5=6X X=2,5/6 X=0,41 cm3 Elde edilen bu sonuca göre valf çıkış hacimlerinin değerleri VI=0,41cm3 V2=0,41cm3 V3=0,41cm3 V4=0,41cm3 V6= 2 .0,41cm3 = 0,82cm3 V6 = 0,82cm3 Sistem elektronik kartına pompanın 15 saniye çalışıp 30 dakika beklemesine göre programlama yapılmıştır.1. ve 2. Biyel yataklarına gönderilen gres hacmi (1dakikada) 60 saniyede 0,41 cm3 yağ gönderilirse 15 saniyede x cm3 gönderilir X=15. 0,41 /60 X=0,102 cm3 Biyel- kol bağlantısı yataklarına elektronik kart programlamasına göre pompa motoru 15 saniye çalışarak 0,102 cm3 gres gönderir. Biyel-kol bağlantısı kaymalı yatak doz hesaplamasından Q=0,41 cm3/dakika elde edilmiştir. Yataklara , pompa motorunun 15 saniyelik çalışma periyodunda gönderilen hacim yatak hacim değerinin 1/4’ü değerindedir. Bekleme periyodunda çalışmaya devam eden milin 30 dakikalık beklemede yağ filminden eksilen gresin miktarı karşılığına gelen 0,102 cm3 hacim gres yağlama noktalarına gönderilerek kaybedilen yağın yerine konmasının sağlar. Yatak boyutları bom-kol bağlantısı haricindeki yağlama noktalarında eşit değerdedir. V1=V2=V3=V4=0,41 cm3 Ekskavatör bom-kol bağlantısı kaymalı yatak boyutu B=1000 mm ölçüsündedir. Bu boyut sebebiyle kaymalı yatak yağ ihtiyacı hesaplamasında Q=0,12 47 cm3/dakika hesaplanmıştır. Bu değere göre bu hacmin elde edilebilmesi için V5 valf çıkışı körlenerek V6 çıkışından ;valfe giren ve pistonlarla bölünen hacmin 2 katı değerinde hacim elde edilerek yağlama noktalarının yağlanması sağlanır. V6=0,82 cm3 (1dakikada) 60 saniyede 0,82 cm3 gres gerekli ise 15 saniyede x cm3 gres gerekli olur x=15.0,82/60=0,205cm3 x=0,205cm3 V6 valf çıkışından pompanın çalıştığı 15 saniye süresince V6= 0,205 cm3 gres bom –kol bağlantısı kaymalı yatak yağlama noktasına gres gönderilerek yağlama sağlanır. BOM-ŞASE BAĞLANTISI,BOM SİLİNDİRİ-ŞASE BAĞLANTISI,BOMBOM SİLİNDİRİ BAĞLANTISI KAYMALI YATAKLARI YAĞ İHTİYAÇLARININ HESAPLANMASI BOM-ŞASE BAĞLANTISI YAĞ İHTİYACI HESAPLAMASI Bom –şase bağlantısı yağlama hatları Bom-şase bağlantısı kaymalı yatak yağ ihtiyacı Q= 2 . 10-4 .d . B . k d=360 mm B= 1000 mm Q=2.10-4. 360.1000. 0,1=2.10-2.36.104 . 0,1 Q=7,2 cm3/saat Q=0,12 cm3/dakika 48 BOM SİLİNDİRİ- ŞASE BAĞLANTISI YAĞ İHTİYACI HESAPLAMASI Bom silindiri-şase bağlantısı kaymalı yatak yağ ihtiyacı Q= 2 . 10-4 .d . B . k d=300 mm B= 300 mm Q=2.10-4. 300.300. 0,1=2.10-4.9.104 . 0,1 Q=1,8 cm3/saat Q=0,3cm3/dakika BOM-BOM SİLİNDİRİ BAĞLANTISI YAĞ İHTİYACI HESAPLAMASI Bom-bom silindiri kaymalı yatak yağ ihtiyacı Q= 2 . 10-4 .d . B . k d=300 mm B= 1000 mm Q=2.10-4. 300.1000. 0,1=2.10-4.3.105 . 0,1 Q=6 cm3/saat Q=0,1cm3/dakika Ekskavatör bom-bom silindiri progresif hat bağlantıları BOM-ŞASE BAĞLANTISI,BOM SİLİNDİRİ-ŞASE BAĞLANTISI,BOMBOM SİLİNDİRİ BAĞLANTISI KAYMALI YATAKLARI PROGRESİF VALF DOZ DEĞERLERİNİN HESAPLANMASI D1 Dağıtıcı valf hatları 49 Progresif valf doz çıkış hacimleri V=V1 + V2+V3+V4+V5 +V6+V7+V8 2,5= X+ X+ X+ X+ X+X+2 X 2,5=8X X=2,5/8 X=0,3125 cm3 Elde edilen bu sonuca göre valf çıkış hacimlerinin değerleri VI=0,3125 cm3 V2=0,3125 cm3 V3= 0,3125 cm3 V4=0,3125 cm3 V5=0.3125 cm3 V6 =0,3125 cm3 V7 = 2. 0,3125 cm3 V7=0,625 cm3 Sistem elektronik kartı pompanın 15 saniye çalışıp 30 dakika bekle komutuna göre programlanmıştır. Bom-şase bağlantısı, bom silindiri-şase bağlantısı, kaymalı yataklarına 15 saniye süre ile gönderilen gres hacmi ise (1dakikada) 60 saniyede 0,312 cm3 yağ gönderilirse 15 saniyede x cm3 gönderilir X=15. 0,31 /60 50 X=0,078 cm3 olur. Bom- bom silindiri bağlantısına gönderilen hacim ise (1dakikada) 60 saniyede 0,6250 cm3 yağ gönderilirse 15 saniyede x cm3 gönderilir X=15. 0,62 /60 X=0,155 cm3 olur. Yağlama noktalarına gönderilen bu hacimlerde millerin devir sayıları, ilettikleri güçler, ortam ısısı dikkate alınarak tespit edilen değerlerdir. Otomatik yağlamanın başlatıldığı andan itibaren yağlama noktalarında yağ hacimleri kontrol edilerek(yataklarda aşırı ısınma, olası metalin sürtünme sesi, fazla yağı akıtma gibi durumlar) yağlamanın periyodik olarak sürdürüldüğü(pompanın yağlama süresince çalışıp beklemesi ışıklı ve sesli kontrolle) takip edilir. Firmaların ürettikleri farklı özellikteki ekskavatörler ve yağlama hatları 51 LODER YÜKLEYİCİ YAĞLAMA NOKTALARININ YAĞ İHTİYAÇLARININ HESAPLANMASI Loder yükleyici yağlama hatları 52 YAĞLAMA NOKTALARI HACİMLERİNİN TESPİTİ Yağlama noktaları rulman ve kaymalı yatak doz miktarlarının hesaplanmasında yağlanan yatağın açınımının alınması esastır. Yağlanan tüm yatak açınımları alınarak en küçük yatak alanıyla en büyük yatak alanı birbirlerine oranlanarak yatakların birbirine olan yağ hacim oranları bulunur. Bu oranlar bize hacimlerin birbirlerine göre büyüklüklerini verir. Bu oranlara göre yatakların yağlama süreleri belirlenir. Yatakların birim zamanda yağlanması yatak hacimlerinin (örneğin 15 saniye yağla 30 dakika bekle programlamasının )1/3’ ünün beklenen süre sonunda yataklara gönderilmesini sağlar. Yağlama noktalarına gönderilecek hacimlerin; pompa elemanı hacmini pistonları vasıtasıyla bölerek gönderen dağıtıcı valfler körleme ,köprüleme yöntemleriyle istenen hacimlerin elde edilmesi sağlanır. Valflerden istenen hacimlerin elde edilmesi için valf ara bölmelerinde bulunan piston çaplarının tespit edilmesi gerekir.(pompa elemanlarının piston çaplarına göre çıkış hacimleri ⏀ 5 mm pistonda 1,5 cm3/dakika, ⏀6mm pistonda 2,5 cm3/dakika ve ⏀7 mm pistonda 3,5 cm3/dakikadır) POMPA ELEMANI ÇIKIŞLARININ ANA DAĞITICI VALFE VEYA DAĞITICI VALFLERE BAĞLANMASI Pompa elemanı çıkışları ana dağıtıcıya buradan da körleme ve köprülemeleri, gerekli hacimlere göre yapılmış dağıtıcı valflere bağlanabilir. Veya pompa elemanı çıkışları dağıtıcı valflere bağlanarak pompa elemanı hacminin dağıtıcı valf pistonlarınca bölünerek yağlama noktalarına gönderilmesi sağlanır. Her iki uygulamanın kullanım şartlarında olumlu ve olumsuz yanları vardır. Ana dağıtıcıya tek pompa çıkışından gelen uygulamalarda ana dağıtıcı pistonlarının birinde meydana gelebilecek tıkanma sitemin tümünün durmasına sebebiyet verir. Bu uygulamada valf çıkışlarına tıkalı valf ikazı konulması sistem güvenliği yönünden gereklidir. Veya sistem elektronik kartına arıza ikaz kodlamasının yapılması gereklidir. Birden fazla valf çıkışı dağıtıcı valflere bağlanarak kullanılan sistemlerde ise piston tıkanmalarında sistemin sadece o bölümü durmakta diğer yağlama noktaları çalışmaya devam etmektedir. Uygulama tarzının seçimi uygulanan birimin çalışma şekline,(çalışma ortamı ısı farklılıklarına, yağlama noktaları hacim değerlerine )göre tespiti yapılıröç YAĞLAMA NOKTALARI HACİM HESAPLAMASI Teknik resimde yağlama noktaları belirtilen LODER’ in yağ hacimlerinin tespiti şu şekilde yapılır: 53 Loderin 22 yağlama noktası bulunmaktadır. Bu yağlama noktalarının hacimleri mil çaplarına ,çalışma hareketine(mil devrine),ortam koşullarına (devamlı darbeli çalışma , toprak, çamur gibi ortamda bulunma durumuna) göre tespit edilir. D2-1 BOM-KEPÇE ALT YATAK SOL BAĞLANTISI YATAK YAĞLAMA HACMİ Bom-Kepçe alt yatak bağlantısı Yatak çapı D=30 cm Yatak boyu L=40 cm Oluşturulacak yağ filmi kalınlığı=5 mikron 54 1Mikron=1/1000 mm=10-3mm 1 mikron 1/1000 mm ise 5 mikron x olur x=1/1000 . 5/10= 5.10-3 X=5.10-3mm 1 cm 10 mm ise X cm olur 5.10-3 mm X=5.10-3 . 10-1 =5.10-4 cm Oluşturulacak yağ filmi kalınlığı=5.10-4 cm Yatakta oluşacak yağ filmi hacmi V=Yatak alanı x yağ filmi yüksekliği V=S . h V= π. D . L .h = 3,14 . 30 . 40 .5 .10-4=1,88cm3 V=1,88cm3 D2-5 BOM-KEPÇE ALT YATAK SAĞ BAĞLANTISI YATAK YAĞLAMA HACMİ Yatak çapı D=30 cm Yatak boyu L=40 cm Oluşturulacak yağ filmi kalınlığı=5.10-4 cm Yatakta oluşacak yağ filmi hacmi V=Yatak alanı x yağ filmi yüksekliği V=S . h V= π. D . L .h = 3,14 . 30 . 40 .5 .10-4=1,88cm3 V=1,88cm3 D2 -7 BOM-KEPÇE AŞAĞI,YUKARI MEKANİK KOL YATAK YAĞLAMA HACMİ Bom-kepçe bağlantı yatakları 55 Yatak çapı D=30 cm Yatak boyu L=30 cm Oluşturulacak yağ filmi kalınlığı= 5mikron=5.10-4 cm Yatakta oluşacak yağ filmi hacmi V= S . h = π. D . L .h = 3,14 . 30 . 30 .5.10-4 = 1,41 cm3 V=1,41cm3 D2-8 MEKANİK KOL-BİYEL BAĞLANTISI YATAK YAĞLAMA HACMİ Mekanik kol biyel bağlantısı Yatak çapı D=20 cm Yatak boyu L=30 cm Oluşturulacak yağ filmi kalınlığı=5mikron=5.10-4 cm Yatakta oluşacak yağ filmi hacmi V= S . h = π. D . L .h = 3,14 . 20. 30 .5.10-4 =0,94 cm3 V=0,94 cm3 D2-3 MEKANİK KOL BAĞLANTI YATAĞI YAĞLAMA HACMİ Yatak çapı D=20 cm Yatak boyu L=40 cm Oluşturulacak yağ filmi kalınlığı=5.10-4 cm Yatakta oluşacak yağ filmi hacmi V= S . h = π. D . L .h = 3,14 . 20 . 40 .5.10-4 =1,25 cm3 V=1,25 cm3 D2-2 BOM –HİDROLİK KALDIRMA SİLİNDİRİ ÖN BAĞLANTI YATAĞI YAĞLAMA HACMİ Yatak çapı D=20 cm Yatak boyu L=25 cm Oluşturulacak yağ filmi kalınlığı=5.10-4 cm Yatakta oluşacak yağ filmi hacmi 56 V= S . h = π. D . L .h = 3,14 . 20 .25 .5.10-4 =0,78 cm3 V=0,78 cm3 D1-8 BOM- GÖVDE SOL BAĞLANTISI YATAK YAĞLAMA HACMİ Yatak çapı D=20 cm Yatak boyu L=40 cm Oluşturulacak yağ filmi kalınlığı=5.10-4cm Yatakta oluşacak yağ filmi hacmi V= S . h = π. D. L .h = 3,14 .20. 40 .5.10-4 =1,25 cm3 V=1,25 cm3 D1-9 HİDROLİK KALDIRMA SİLİNDİRİ GÖVDE SOL BAĞLANTI YATAK HACMİ Yatak çapı D=20 cm Yatak boyu L=25 cm Oluşturulacak yağ filmi kalınlığı=5.10-4 cm Yatakta oluşacak yağ filmi hacmi V= S . h = π. D . L .h = 3,14 . 20 . 25 .5.10-4=0,78 cm3 V= 0,78cm3 D1 -12 GÖBEK MAFSALI ALT YATAK YAĞLAMA HACMİ Loder göbek mafsalı yatağı Yatak çapı D=30 cm Yatak boyu L=30 cm Oluşturulacak yağ filmi kalınlığı=5.10-4 cm Yatakta oluşacak yağ filmi hacmi V= S . h = π. D. L .h = 3,14 .30 .30 .5.10-4 =1,41cm3 V=1,41 cm3 D1 -11 GÖBEK MAFSALI ÜST YATAK YAĞLAMA HACMİ Yatak çapı D=30 cm Yatak boyu L=20 cm Oluşturulacak yağ filmi kalınlığı=5.10-4 cm Yatakta oluşacak yağ filmi hacmi 57 V= S . h = π. D . L .h = 3,14 . 30 . 20 . 5.10-4= 0,94cm3 V=0,94cm3 D1-13 YÖN HİDROLİK SİLİNDİRİ (SOL )ARKA YATAK YAĞLAMA HACMİ Yatak çapı D=15 cm Yatak boyu L=30 cm Oluşturulacak yağ filmi kalınlığı=5.10-4cm Yatakta oluşacak yağ filmi hacmi V= S . h = π. D. L .h = 3,14 .15. 30 .5.10-4=0,70 cm3 V=0,70 cm3 D1- 4 ŞAFT RULMANIYAĞLAMA HACMİ Loder şaft yatağı Yatak çapı D=15 cm (Bilyalı rulman ortalama çapı 20 cm) Yatak boyu L=10 cm Oluşturulacak yağ filmi kalınlığı=5.10-4 cm Yatakta oluşacak yağ filmi hacmi V= S . h = π. D . L .h = 3,14 . 20 . 10 .5.10-4 =0,30 cm3 V =0,30 cm3 D1-10 YÖN HİDROLİK SİLİNDİRİ (SOL ) YATAK YAĞLAMA HACMİ Yön hidrolik silindiri bağlantı yatağı Yatak çapı D=20 cm Yatak boyu L=20 cm Oluşturulacak yağ filmi kalınlığı=5.10-4 cm Yatakta oluşacak yağ filmi hacmi 58 V= S . h = π. D. L .h = 3,14 . 15 . 30 .5.10-4 =0,90 cm3 V=0,90 cm3 D1- 7 SOL SEYYAR AKS YATAĞI YAĞLAMA HACMİ Yatak çapı D=30 cm Yatak boyu L=30 cm Oluşturulacak yağ filmi kalınlığı=5.10-4 cm Yatakta oluşacak yağ filmi hacmi V= S . h = π. D . L .h = 3,14 . 30. 30 .5.10-4 =1,41 cm3 V=1,41 cm3 D1- 14 SAĞ SEYYAR AKS YATAĞI YAĞLAMA HACMİ Yatak çapı D=30 cm Yatak boyu L=30 cm Oluşturulacak yağ filmi kalınlığı=5.10-4 cm Yatakta oluşacak yağ filmi hacmi V= S . h = π. D . L .h = 3,14 . 30 . 30 .5.10-4 =1,41 cm3 V=1,41 cm3 D1-3 YÖN HİDROLİK SİLİNDİR(SAĞ) YATAK YAĞLAMA HACMİ Yön hidrolik silindiri Yatak çapı D=20 cm Yatak boyu L=20 cm Oluşturulacak yağ filmi kalınlığı=5.10-4 cm Yatakta oluşacak yağ filmi hacmi V= S . h = π. D. L .h = 3,14 . 20 . 20 .5.10-4 =0,62cm3 V =0,62cm3 D1-6 YÖN HİDROLİK SİLİNDİR(SOL ARKA) YATAK YAĞLAMA HACMİ Yatak çapı D=20 cm Yatak boyu L=20 cm Oluşturulacak yağ filmi kalınlığı=5.10-4 cm Yatakta oluşacak yağ filmi hacmi 59 V= S . h = π. D . L .h = 3,14 .20. 20 .5.10-4 =0,62 cm3 V =0,62 cm3 D1-2 HİDROLİK KALDIRMA SİLİNDİRİ GÖVDE SAĞ BAĞLANTI YATAK YAĞLAMA HACMİ Yatak çapı D=20 cm Yatak boyu L=25 cm Oluşturulacak yağ filmi kalınlığı=5.10-4 cm Yatakta oluşacak yağ filmi hacmi V= S . h = π. D. L .h = 3,14 . 20 . 25 .5.10-4 =0.78cm3 V= 0,78 cm3 D2-6 BOM-HİDROLİK KALDIRMA SİLİNDİRİ SAĞ ÜST BAĞLANTI YATAĞI YAĞLAMA HACMİ Yatak çapı D=20 cm Yatak boyu L=25 cm Oluşturulacak yağ filmi kalınlığı=5.10-4 cm Yatakta oluşacak yağ filmi hacmi V= S . h = π. D . L .h = 3,14 . 20. 25 .5.10-5 =0,78 cm3 V= 0,78 cm3 D1-1 BOM GÖVDE SOL BAĞLANTISI YATAĞI YAĞLAMA HACMİ Yatak çapı D=20 cm Yatak boyu L=40 cm Oluşturulacak yağ filmi kalınlığı=5.10-4 Yatakta oluşacak yağ filmi hacmi V= S . h = π. D. L .h = 3,14 . 20. 40 .5.10-4 =1,25 cm3 V=1,25 cm3 D1-5 KEPÇE HİDROLİK PİSTONU GÖVDE BAĞLANTISI YATAK YAĞLAMA HACMİ Yatak çapı D=20 cm Yatak boyu L=20 cm Oluşturulacak yağ filmi kalınlığı=5.10-4 cm Yatakta oluşacak yağ filmi hacmi V= S . h = π. D . L .h = 3,14 . 20 . 20 .5.10-4=0,62cm3 V =0,62 cm3 60 D2-4 KEPÇE HİDROLİK SİLİNDİRİ –MEKANİK KOL BAĞLANTI SAĞ YATAK YAĞLAMA HACMİ Yatak çapı D=30 cm Yatak boyu L=30 cm Oluşturulacak yağ filmi kalınlığı=5.10-4cm Yatakta oluşacak yağ filmi hacmi V= S . h = π. D. L .h = 3,14 . 30 . 30 .5.10-4 =1,41 cm3 V=1,41 cm3 LODER YAĞLAMA SİSTEMİ PROGRESİF VALF DOZ DEĞERİ HESAPLAMALARI Loder yağlama noktaları Loder yağlama sistemlerinde progresif valf doz değeri hesaplamaları (yatağın kaymalı veya rulmanlı olma durumuna göre hesaplanan) yağlama filmi hacim değerlerinin birbirlerine oranlanmasıyla elde edilen değerler piston kombinasyonlarının yapılmasında esastır. Hesaplamaların yapılmasıyla bulunan hacimlerin valf çıkışlarından elde edilmesi için valf piston çaplarının (pompa elemanından gelen hacmi bölerek valf çıkışına gönderen piston çaplarının) ve valf çıkışlarının yine bu hacimleri elde edebilmek için körlenmeleri veya köprülenmeleri hep bu oransal hacimlerin göz önünde bulundurularak yapıldığı bilinmelidir. Ayrıca pompa elemanından gelen hacmin ( oranların elde edilebilmesi için )hangi değerlerde olması gerektiği de doz değeri hesaplamalarında daima göz önünde bulundurulması gereken bir husus olduğu da bilinmelidir. Örnek olarak yağlama noktaları hacimleri bulunan loderin hacim oranlamaları yapılarak , oransal olarak hacimlerin birbirlerine göre ne kadar büyük veya küçük oldukları tespit edilir. Bu hacimlerin elde edilmesi valf pistonların da (pompa elemanından gelen hacmi bölerek) farklı piston çapları ve yöntemler 61 kullanılmasıyla mümkün olmaktadır. Örnek uygulama :Teknik resmi çizilen Loder 22 noktadan otomatik olarak yağlanmaktadır. Yağlama noktaları yağ filmi hacimleri uygulamanın 1. bölümünde hesaplanmıştır. Bu değerler birbirlerine bölündüklerinde hacimlerin birbirlerine göre büyüklükleri tespit edilerek oluşturulacak valf kombinasyonlarının nasıl olmasının gerektiği sorusuna cevap bulunmaktadır. Yağlama noktaları yağ ihtiyaçları yatağın çalışma şartlarına göre farklılık gösterir. Dozerlerin kepçe hareketlerini sağlayan kepçe-bom bağlantı yatakları , kepçe- mekanik kol bağlantı yatakları kepçenin dalma, kazma, yükleme hareketleri sebebiyle diğer yağlama noktalarına göre daha fazla yağa ihtiyaç duyar. Progresif valf kombinasyonlarında bu hususların göz önünde bulundurulması gerekir.. Loder yağlama noktalarının progresif valf dozlamaları Yağlama Noktaları Yağ filmi hacmi Yatak ihtiyacı Kepçe –Bom bağlantı yatak hacmi (D2-1) Kepçe- Bom bağlantısı (D2-5 ) Hidrolik kald.pist.-Bom bağl.yatağı(sol) (D2-2) Hidrolik kald.pist.-Bom bağl.yatağı(sağ) (D2-6) Mekanik kol-sol bağlantı yatağı (D2-3) Kepçe aşağı-yukarı hare-Bom bağl.yata .(D2-7) (V ) 1,88 cm3 1,88 cm3 0,78 cm3 0,78 cm3 1,25cm3 1,41 cm3 ( 1/3 V) 0,56 cm3 0,56 cm3 0,26cm3 0,26 cm3 0,41 cm3 0,47cm3 62 Kepçe hidrolik silindiri-Mekanik kol bağl. (D2-4) 1,41cm3 Mekanik kol-Biyel bağlantı yatağı (D2-8) 0,94cm3 Yağlama noktaları hacimlerinin birbirlerine oranları 0,47 cm3 0,31 cm3 D 2- 1 0,56 / D2-2 0,26 = 2,10 D 2- 1 0,56 / D2-3 0,41 = 1,37 D 2 -1 0,56 / D 2-4 0,47 = 1,20 D 2 -1 0,56 /D 2- 8 0,31 = 1,83 D 2 -7 0,56 / D2-3 0,41 = 1,37 D 2 -3 0,41 / D2-6 0,26 = 1,57 D 2 -7 0,47/ D2-2 0,26 = 1,80 Yağ filmi hacim hesaplamaları yapılan yağlama noktalarının valf kombinasyonları aşağıdaki gibi oluşturulur. . Progresif valf doz hesaplama şeması 1. 0,113 / 0,050 =2,26 0,078 / 0,050 =1,56 2.Kepçe-Bom bağlantı yatakları ; kepçenin kazma, dalma, yükleme hareketleri , toprak ve çamura maruz kalma durumu sebebiyle diğer yataklardan daha fazla yağla yağlanması gerekir. Bunun için bu noktalara gönderilen yağ hacimlerinin daha fazla olması gereklidir. Diğer noktaların yağ ihtiyacı hacim oranları dikkate alınarak valf kombinasyonları yapılır. V= V1 + V2 + V3 + V4 + V5 + V6 + V7 + V8 + V9 + V10 V=2(2.26 x ) + 2. (2,26 x) + x + x + 2,26x + 2,26 x + 1,56 x + 1,56 x 3,5 = 18,68 x 63 x= 3,5 /18,68 x=0,18 cm3 V1= 2. 2,26 x = 2 . 2,26 . 0,18=0,81 cm3 V4= 2 .2,26. x= 2. 2,26 . 0,18= 0,81 cm3 V5 = x V5= 0,18 cm3 V5=V6 V6 =0,18 cm3 V7=2,26 x V7 =2,26 . 0,18 =0,40 cm3 V8=2,26 x V8=2,26 . 0,18 = 0,40 cm3 V9=1,56 x V9=1,56 . 0,18 = 0,28 cm3 V10=1,56 x V10=1,56 . 0,18=0,28 cm3 D1 VALF ÇIKIŞ HACİMLERİNİN HESAPLANMASI 0,113 / 0,050 =2,26 0,078 / 0,050 =1,56 V= V1 + V2 + V3 + V4 + V5 + V6 + V7 + V8+V9 + V10+ V11+ V12 +V13 + V14 + V15+ V16 V=2,26 x + 2,26 x+2,26 x + 2,26 x +1,56 x +1,56 x +2.(1,56 x)+ (2,26 x+x)+2,26 x+1,56 x+1,56x +2,26 x+2,26x 64 2,5=29,44 x x=2,5/29,44 x=0,084 cm3 V1=2,26 . 0,084=0,18 cm3 V1=2,26 x V1=V2=V3=V4 V2=0,18cm3 V3=0,18cm3 V4=0,18cm3 V6= 1,56 . 0,084=0,13cm3 V5=1,56 x V 6 = V5 V6=0,13cm3 V7=2.(1,56x ) V7=2.1,56 .0,084=0,5 cm3 V7=0,5 cm3 V9=2,26 x + x V9=2,26. 0,084 + 0,018 V9=0,27cm3 V10=x V10=0.084 cm3 V12=2,26 x V12=2,26.0,084 V12=0,18 cm3 V13=1,56 x V V13=1,56.0,084 V13=0,13 cm3 V14=V13 V14=0,13cm3 V15=2,26 . x V15=2,26 .0,084 V15=0,18cm3 V16=V15 V16=0,18 cm3 65 D1 valf çıkışlarından elde edilen hacimler ve yatak için gerekli hacimlerin karşılaştırılması Valf piston Yağ filmi Hacim 1/3 Progresif valf çapı hacmi değeri çıkış hacmi 3 3 3 0,18 cm3 Bom-gövde sol bağl.yatağı D1-1 ⏀6-0,113cm 1,25 cm 0,41 cm Bom-gövde sol bağl.yatağıD1-8 ⏀6-0,113cm3 1,25cm3 0,41cm3 0,18cm3 0,18cm3 Hidr.kald.silind.-Gövd.sağ.D1-2 ⏀6-0,113cm3 0,78cm3 0,23cm3 Hidr.kald.silind.-Gövde sol.D1-9 ⏀6-0,113cm3 0,78cm3 0,23cm3 0,18cm3 0,13cm3 Yön hidr.silind. sağ yatak D1-3 ⏀5-0,078cm3 0,62cm3 0,20cm3 Yön hidr.silind.sol ön yatakD1-10⏀5-0,078cm3 0,62cm3 0,20cm3 0,13cm3 0,40cm3 Şaft yatağı D1-4 ⏀5-0,078cm3 0,40cm3 0,13cm3 Kepçe hid.pist.-Gövde bağ.D1-5 ⏀4-0,050cm3 0,62cm3 0,20cm3 0,27cm3 0,084cm3 Göbek maf.üst yatak D1-11⏀4-0,050cm3 0,94cm3 0,31cm3 Göbek maf.üst.yatak D1-12⏀6-0,113cm3 1,41cm3 0,47cm3 0,18cm 3 3 3 Yön hid.silind.sağ ön yatak D1-6 ⏀5-0,078 cm 0,62cm 0,20cm 0,13cm3 Yön hid.silind.sol ön yatak D1-13⏀5-0,078cm3 0,70cm3 0,23cm3 0,13cm3 Sol seyyar aks yatağı D1-7 ⏀6-0,113cm3 1,41cm3 0,47cm 3 0,18cm3 Sağ seyyar aks yatağı D1-14 ⏀6-0,113cm3 1,41cm3 0,47cm3 0,18cm3 Valf çıkışlarından elde edilen hacim değerleri yatakların yağ ihtiyaç hacimlerine göre zaman oranlaması yapılarak yatağın yağ hacminin karşılanması pompa motorunun çalışma süresinin tespiti ile sağlanır. Örneğin D1-1 yağlama noktasına gerekli yatak hacmi V D1-1 =0,41cm3/dakikadır. Valf çıkışından elde edilen çıkış hacmi ise V D1-1 valf çıkış =0,18 cm3/dakikadır. Zamanlama oranlaması yapılarak yatak hacminin ne kadar sürede elde edileceği hesaplanır. 0,18 cm3 hacim 1 dakikada sağlanırsa 0,41 cm3 hacim x sürede sağlanır. X=0,41.1 / 0,18 = 2,3 dakikada yağ hacmi sağlanır. Pompa motoru çalışma sürelerinin hesaplanması bütün yataklar için hesaplanarak yatakların ortalama yağlama süreleri bulunur .Bu süre sistem elektronik kartına kodlanarak yatakların yağlama süreleri ve bekleme süreleri belirlenir. 66 İŞ MAKİNELERİ OTOMATİK YAĞLAMA HATLARINDA KULLANILAN POMPA TÜRLERİ-GRESLER VE YAĞLAMA NOKTALARI HACİMLERİ İş makinelerinde kullanılan gres ve pompa türleri Kullanılan Gres Türü Kullanılan Pompa Türü Yağlama Noktası NLGI 1-NLGI 2-NLGI 3 ALL 1 - ALL 10 16- 24 nokta Gres pompaları(24 volt DC ) Pompa hacmi 1,5lt -3,3 lt İş makinesi yağlama noktaları hacimleri Rulmanlı yataklar Kaymalı yataklar 3 0.4 cm /saat 2 cm3/saat İş makinaları yağlama hatlarında çelik borular, yüksek basınç hortumları ve polyamid hortumlar kullanılır. İş makinasının darbeye maruz kalacak kısımlarında(ön kısımlarda) çelik borular, yağlama hattı geçişlerinde ve iş makinesi döner kısımlarında ise yüksek basınç ve polyamid borular kullanılmaktadır. Ayrıca iş makineleri ana hatlarında ⏀6mm borular, dağıtıcı hatlarında ise ⏀4mm borular kullanılır. Firmaların ürettikleri kazıcı ve yükleyiciler , 67 , İŞ MAKİNELERİ OTOMATİK YAĞLAMA HATLARININ MONTAJI İş makinesi otomatik merkezi yağlama hatları 1.Sistem pompası( yağlama noktaları özelliklerine göre seçilecek ALL 1 veya ALL10 pompası)iş makinesi uygun alanına montaj edilir. Pompanın ve sistem elektronik kartının darbelere karşı koruma altında olacak bir ortamda bulunması önemlidir. Ayrıca sistemde kullanılan pompanın pompa elemanı sayısı 6 adet ve kullanılan sistem pompası pompa elemanlarının çıkış hacimleri Q=2cm3/dakikadır. 2.Pompa elemanlarından birinin hattı kepçe kısmı göbek yağlama iki yanına çekilir ve progresif dağıtıcıyla bağlantısı yapılarak yağlama noktasına bağlanır. 3.Diğer yağlama noktalarına, hacimlerine ve yatak özelliklerine göre yağlama ve dağıtıcı hatları çekilir ve bağlantıları yapılır. 4.Pompa enerji bağlantısı yapılır. Pompa haznesine gres doldurulur. Elektronik kontrol kartına çalışma ve bekleme zamanı girilir. Pompa çalıştırılır. Sistem test edilir. Çift hidrolik silindirli loder 68 BETON MİKSERLERİ Beton mikserleri, karışım halindeki çimento birleşimini bir hazne içerinde alarak bu karışımı pistonlar yardımıyla istenen yüzeylere gönderen hidrolik sistemlerdir. Beton mikserleri ; mikser kazanı, rotor pompası, valf ,hazne, karıştırıcı, dağıtım pompası, bom kolları ve sistemi yönlendiren hidrolik sistemlerden oluşur. Beton mikseri kazanından gelen çimento karışımı hazneye alınır .Hazneye alınan çimento karıştırıcı vasıtasıyla karıştırılmaya devam eder. Hazne içerisinde belirli bir kıvama getirilmiş olan çimento bileşenleri besleme pistonları vasıtasıyla belirlenen yüzeylere 75 bar basınçla bomlar vasıtasıyla gönderilir. Beton mikser haznesi karıştırıcı, besleme pistonları ve piston yön silindirleri Beton mikserleri haznelerinde bulunan karıştırıcı milin yatağı, besleme piston yatakları ve besleme pistonu yön silindir yatakları otomatik merkezi yağlama sistemi ile yağlanır. Belirtilen yatakların yağlama nokta sayıları Putzmeister mikser haznelerinde 11 Betonstar mikser haznelerinde ise 9 adettir. Üretici firmalar yağlama noktalarından hazne gövdesi üzerine montaj ettikleri yağlama bloklarına kadar yağlama hatlarını çekilmiş olarak sunarlar. Otomatik yağlama sistemi valf hatları manuel yağlama hat girişlerine bağlanarak otomatik yağlamalar gerçekleştirilir. Aşağıda resmi ve progresif valf şeması verilen beton mikser haznesi gres yağı ile yağlanmaktadır. Sistem pompası debi değeri Q=2,5 cm3/dakikadır. Progresif valf kombinasyonu şemada belirtildiği gibi tespit edilmiştir. Piston yön silindiri, besleme silindir hareketleri açıp-kapama görevini gördüğünden diğer yataklara göre daha fazla yağa ihtiyaç duymaktadır. Bu nokta yağ ihtiyacı valf ara bölmesinin körlenmesiyle elde edilmiştir. 69 Uygulama Sistem pompası ALL 1 3,3 litre 24 volt DC motor Pompa elemanı çıkış debisi Q=2,5 cm3/dakika Progresif valf 6/12 11 çıkışlı 1. 0,113 / 0,050 = 2,26 0,078 / 0,050 = 1,56 2. V= V1 + V2+V3 +V4+ V5 + V6 + V7 + V8 +V9 + V10 + V11 + V12 V=1,56 x +1,56 x+1,56 x +1,56 x + 2 (2,26 x ) + x + x + x+ x +1,56x +1,56 x V=17,88 x 70 2,5 = 17,88 x x = 2,5 / 17,88 x =0,139 Valf çıkış hacimleri V1=1,56 x = 1,56 . 0,13 = 0,20 cm3 V1 = V2 + V3 + V4 V2=0,20 cm3 V3=0,20 cm3 V4 =0,20 cm3 V6 = 2( 2,26 x) = 4,52 . 0,13 = 0,58 cm3 V7 = x V7 = 0,13 cm3 V8 =0,13 cm3 V9 =0,13 cm3 V10= 0,13 m3 V11=1,56 x = 1,56 . 0,13 =0,20 cm3 V11 = 0,20 cm3 V11=V12 V12= 0,20 cm3 Beton mikseri valf çalışma sistematiği 71 OTOMATİK MERKEZİ YAĞLAMA SİSTEMLERİNDE MEYDANA GELEN ARIZALARIN TEMEL NEDENLERİ 1.Yanlış kullanımdan kaynaklanan arızalar a. Yanlış yağ kullanımı( NLGI 0-1-2 -3 ve sıvı yağ seçeneklerinden farklı gres kullanma) b. Dağıtıcı valflere müdahale( körleme noktalarının yanlış körlenmesi) c. Yağlama hattı uzunluklarında yapılan hatalar(hat uzunluklarını fazla alma,valf çıkışlarında çek valf kullanmama) d. Yağlama pompalarının yanlış seçimleri( ALL 1- ALL 6 -ALL 10 -ALL 25 - ALL 300 Lubmatic sıvı yağ pompaları-kırıcı pompalarının seçimleri) 2.Dikkatsizlikten kaynaklanan arızalar a. Pompa haznesine yağ yüklemesinde yağ içerisine partikül ve yabancı madde girmesi b. Pompa elektrik bağlantı soketlerinin hatalı bağlanması c. Pompa çıkış ,yön valfi giriş ve çıkış, dağıtıcı valf giriş ve çıkış hortum bağlantı kelepçelerinin gereği gibi sıkılmaması d. Dağıtıcı valf braketlerinin makine gövdelerine ve dağıtıcı valflere doğru montaj edilmemesi 3.Otomatik yağlama sistemi genel işleyiş prensiplerini doğru uygulamamaktan kaynaklanan arızalar a. Yağlama hattı uzunluğu ve yağlama noktası sayısına göre yağlama sisteminin hatalı belirlenmesinden kaynaklanan hatalar b. Yağlama noktaları yağ ihtiyaçlarını hatalı hesaplamalar 4.Montajı yapan servis elemanlarının sistem işleyişi ile ilgili gerekli teknolojik bilgileri işletmeye yeterince aktarmamasından kaynaklanan arızalar Montaj yapılan işletme yetkililerine olası sorunların ve çözümlerin eksik verilmesi işleyişiyle ilgili gerekli bilgilendirmenin yapılmamasından kaynaklanan arızalar sistemin işleyişinde etken olmaktadır OTOMATİK MERKEZİ YAĞLAMA SİSTEM ARIZALARININ MEYDANA GELME SEBEBLERİ Hidrolik sistemler mekanik sistemlere göre farklılık gösterir. Basıncın sistem noktalarına etkileri farklıdır. Hidrolik sistemlerde yağ basıncının büyüklüğü veya küçüklüğü, yön valfi geçişleri ,dirseklerin şekli, sistemin boru çapları, dağıtıcı valflerin çalışma düzeni sistemin genelde işleyişine etken birer unsurdur. Birbirlerine bağımlı olarak çalışan bu unsurların birinde meydana gelen arıza sistemin bütününü etkiler ve yağ akışını durdurur. Bunun için sistemde meydana gelen arızaların sistematik olarak incelenerek bulunması ve olası arızaların önceden tespit edilebilmesi için sistemin periyodik olarak kontrol ve bakımdan geçirilmesi ,sistem çalışmasının gözlemlenmesi. Küçük arızaların veya arıza yaratacak 72 olguların(kirli yağ konulması, debi kayıplarının ve manometre basınçlarının periyodik takip edilmemesi, hortum bağlantılarının ve valf bağlantılarında yağ kaçaklarının oluşumu gibi hususların izlenmesi) gerekmektedir. Hidrolik sistemlerde arızalar iki aşamada meydana gelir . 1.Kademeli olarak meydana gelen arızalar 2.Aniden meydana gelen arızalar 1.Kademeli olarak ortaya çıkacak arızaları tespit edebilmek için sistemle ilgili bazı verilerin tespit edilmesi gerekir. Bunlar; a. Sistemin çalışma sesinin değişmesi( yüksek basıncın pompa çalışmasında sistemde meydana getirdiği titreşimler) b. Sistemde farklı titreşimlerin oluşması(pompa çıkış basıncının artması ve emniyet valfinin devreye girmemesi , boru bağlantı kelepçelerinin belirlene n aralıklarla yapılmaması ve kelepçe gevşemeleri ) c. Ekipmanlarda meydana gelen ısı değişimleri(yüksek basıncın valf ve borularda getirdiği ısınmalar ) d. Çalışma basıncının yükselmesi veya azalması(pompada veya valflerde tıkanıklık ) e .Gres yağı kirliliği( yağ doldurulmasındaki dikkatsizlik veya ortam kirliliği ) f. Pompa debisinin azalması( motor güç kaybı sebebiyle devirden düşme veya pompa elemanı sorunları ) g. Pompa çalışma ortamının ısı farklılığı( çalışma şartlarının gece ve gündüz aralığındaki sıcaklık farklılığı) çöl şartlarında çalışan ekskavatör, kepçe, greyder gibi araçların - 100c- + 500c aralığında kullanılacak NLGI 2 ve NLG 0 gres seçimleri ve bunlarla ilgili çalışma basınçları ) 2.Aniden meydana gelen arızalar ise herhangi bir ön uyarı olmaksızın birdenbire ortaya çıkan arızalardır. Bu tür arızalar esasında sistem içerisine bir şekilde karışan partiküllerin sistemde meydana getirdiği pompa elemanı, yön valfi ve dağıtıcı valflerde meydana getirdiği yağ akışlarının kesilmesi veya gres tanklarına yeni gresin üstten doldurulmasında yağ seviyesinin kaşık seviye altına indiği durumlarda yapılması veya gresin üstten doldurulmasında çalkantılı meydana getirilerek hava sıkışmalarına sebebiyet verilmesi. Herhangi bir arıza sebebinin tespit edilip çözülmesi için sistemin yağlama tankından başlayıp yağlama noktalarına kadar ve yine son nokta olan yağlama noktasından yağlama tankına kadar olan yağlama hattı üzerindeki tüm ekipmanlarının incelenerek arıza sebebinin araştırılması gerekir. Örnek olarak göstereceğimiz bir yağlama sisteminde dağıtıcı valfler çalışmamakta dolayısıyla sistem yağlanmamaktadır .Sistem incelendiğinde gresin gösterge seviyesinin altına düştüğü ,gres tankının partiküllü olduğu ve kullanılan gresin kaliteli gres olmadığı tespit edilmiştir. Bu durumda; 73 1. Yapılan işe göre pompanın değiştirilmesi gerektiği , sistemde ALL 1 24 V DC debi değeri 2,5 cm3/dakika ve hazne hacmi 1.8 litre olan pompa kullanılması önerilmiştir. 2. Hazneye doldurulan gresin katmanlar arası hava kabarcıkları meydana getirmemesi için grasörlükten doldurmalı ve kapaklı hazne önerilmiştir. 3.Kullanılan yağın kaliteli ve NLGI 2 değerinde olması gerektiği kullanıcı firmaya ayrıca belirtilmiştir. Sistemin hava yapmaması için de gresin seviye göstergesi altına inmemesine dikkat edilmesi belirtilmiştir. Otomatik yağlama sistemlerinde meydana gelen her arızanın sistem içinde dikkatli bir şekilde incelenmesi arızanın basınç yetersizliğinden, valf tıkanmasından( bir valfin tıkanması diğer valflere gerekli basıncın ulaşmamasını sağlar )veya 220 volttan 24 volta trafo ile dönüştürülen DC motorlardaki 5 amper akım şiddetinin elde edilememesinden kaynaklanan sorunlar olup olmadığı irdelenerek bulunmalıdır. İş makinesi yağlama hatları OTOMATİK YAĞLAMA SİSTEMLERİNDE OLUŞAN ARIZALAR VE ÇÖZÜMLERİ Paletli ekskavatör yağlama noktaları 74 İş makinaları otomatik yağlama sistemlerinde genellikle pompadan, valflerden, boru hattı çaplarından, hat uzunluğundan ve dirseklerden kaynaklanan sorunlarla karşılaşılır .Pompa elemanının hava yapması, valf pistonlarının çalışmaması genellikle kullanılan yağın partikülle ve temiz olmamasından, hat sonlarında istenen basıncın elde edilmemesiuygun çapta basınç borularının kullanılmamasından, pompanın çalışmamasının pompa elektrik bağlantılarından kaynaklandığının bilinmesi gerekir. Genel olarak iş makinaları otomatik yağlama sistemlerinde aşağıdaki sorunlarla karşılaşılır. Sorun : Pompa motoru yağlama hattı dolu olmasına rağmen çalışıyor ? Çözüm : Basınç şalteri görevini görmüyordur(basınç şalteri sistem elektronik kartına tanıtılan sistem basıncına ulaşıldığında sisteme basınç yüklemesinin durdurması gerekir. Sistem basıncı düşünce tekrar pompa devreye girer ve sistem basıncı belirlenen seviyeye ulaşır. Sistem basıncının ve pompa çalışma -durma zamanının elektronik karta tanıtılmasının kontrol edilmesi gerekir. Sorun : Pompa motoru çalışıyor kaşık dönmüyor ? Çözüm : Gresörlük ve kör tapa sökülür. Kısa aralıklarla motor çalıştırılarak kaşık setuskuru ile kör tapa boşluğu aynı doğrultuya getirilerek kaşık setuskuru sıkılır. Kaşık elle çevrilip kontrol edilir. Gresörlük ve kör tapa montaj edilir. Pompa çalıştırılır. Sorun : 7 çıkışlı LD valfin 4 çıkışına gres geliyor diğer 3 çıkışına gres gelmiyor .Devreden çıkarılıp bakım yapılıp takıldı. Gereken gresi basmıyor? Çözüm : a. Valf pistonları gresin partiküllü olması sebebiyle sıkışmış olabilir b. Valflerin temizlenmesi aşamasında oringler ters takılmış veya unutulmuş olabilir c. Dağıtıcı kanallarında korozyon etkisi sebebiyle sorun olabilir(doz ayar iğnesine müdahale edildiğinde valf çalışıyor) Sorun :Pompa ilk hareketi alıp çalışmaya başlıyor. Daha sonra arızaya geçiyor? Çözüm : a. Basınç şalteri arızasını gidermek ( elektronik kartından komut gelince + ve - kutupların yerlerini değiştirerek basınç şalterinin sinyal vermesini kontrol etmek ) b. 68 numara veya 100 numara 1/2litre sıvı yağı hazne içerisindeki yağ ile iyice karıştırarak yağı inceltmek daha akışkan hale getirerek pompanın basınç üretmesi sağlamak. Sorun : Pompa çalışmaya devam ediyor. emniyet valfinden yağ atıyor ? Çözüm : a. Sistem basıncı sistem elektronik kartına 200 bar olarak tanıtılmıştır. Emniyet valfleri ise elektronik karta 250 bar olarak ayarlanmıştır. Pompa; sisteme tanıtılan basıncın 75 üzerinde yükleme yaparsa bu durumda hattın emniyeti için emniyet valfi devreye girerek sistemdeki yüksek basınçlı gresi devreden atar. İki hatlı sistemlerde basınç şalterleri pompa üzerine montaj edilmiştir. b.Valf çıkışının yatağa bağlı olduğu noktada partikül sebebiyle hat tıkalı olabilir. Bu sebepten hat basıncının yükselmesi de mümkündür. Yağlama nokta girişinin temizlenmesi gerekir. Sorun :ALL 1 pompa arızası. Pompa ilk hareketi alıp duruyor? Çözüm : Gövde üzerinde bulunan gresörlük içerisindeki bilye dağılmıştır. Dağılan bilye yağ haznesine girerek dönmeyi engeller veya EKG kart altındaki (2,5- 3amperlik ) cam sigorta atmış olabilir. Sorun :ALL 5 pompa sıvı gres basmıyor ? 2,5 litre/dakikalık hacim ne kadar sürede elde edilir ? Çözüm : a. Kullanıcı bilgilerine göre dağıtıcı valfler yağlama noktalarının alt kısmında kalacak şekilde montaj edilmiştir. Valfler yağlama noktalarına 2 metre mesafede montajlanmalıdır. Greyder yol tesviye makinesi yağlama hatları b. Sistem pompası yağlama noktalarının ortalama kotunda bulunmalıdır. Prensiplere göre pompa ve dağıtıcı valfler yağlama noktalarının üst kotunda olacak şekilde konumlandırılmalıdır .Hata buradan kaynaklanabilir. c. Pompanın gres basmamasının diğer bir sebebi de dağıtıcı valfle yağlama noktaları mesafelerinin ve dirseklerin çok fazla olması gresin son noktalara basınç kaybı sebebiyle basılmamasına etken olabilmektedir. Burada ana hat ve dağıtıcı hat boru çaplarının gözden geçirilmesi gerekirse (⏀6 mm yerine ⏀8 mm kullanılması ) boru çaplarının değiştirilmesi hat basınçlarında % 35 oranında bir fark yaratır. Sorun : 2,5 litre/dakikalık yağlama noktası ihtiyacı kaç dakikada elde edilir? Çözüm: 76 ALL 5 pompa Q= 210 cm3/dakika 210 cm3 = 0, 210 dm3 1litre = 1dm3 1 dakikada 0,210 litre hacim elde edilirse X zamanda edilir 2,5 litrelik hacim x= 2,5 / 0,210 = 12 dakikada 2,5 litrelik yağlama noktaları hacmi karşılanır. Sorun: ALL 1 pompanın kör tapasının solundaki dört pompa elemanından ayrı hatlar çekilerek LD valfler yardımıyla yağlama yapılmaktadır. Pompa elemanı debileri yağlama noktası yağ ihtiyacını karşılamamaktadır? Yağlama noktaları yağ ihtiyacına göre sistem tekrar projelendirilecektir. Çözüm :Kör tapa solundaki 4 adet pompa elemanı birbiriyle köprülenerek10cm3/dakikalık debi elde edilecektir( 2,5 cm3x 4 pompa elemanı= 10 cm3/dakika ) yağlama noktaları 9 çıkışlı LD valfle yağlanacaktır. LD valf ara elemanları ⏀8 mm piston çaplarından elde edilecek 0,250 cm3 strok değeriyle yağlanacaktır. 5 ara eleman piston çapı ⏀6 mm ve 0,140 cm3 strok değerinde olacak şekilde körleme yapılacaktır. LD valf ara dilimleri ⏀ 8 mm pistonlarından 1,1 cm3/dakikalık debi, körleme yapılan son valf diliminden ise 1,2 cm3/dakikalık debi elde edilecektir. Akış kontrollü NPN lamba kontrol sensörlü olacaktır. Yağlama süresince lamba yanıp sönerek yağlamanın devamlılığı izlenecektir. OTOMATİK YAĞLAMA SİSTEMİ POMPALARINDA MEYDANA GELEN ARIZALARA GENEL ÇÖZÜMLER 1.POMPA ÇALIŞMAZSA a. Elektrik bağlantıları ve kablolar kontrol edilmelidir b . Elektronik kontrol kartı kontrol edilmelidir c. AC akımından DC akımına ( 220 volttan 24 volta) dönüşümlerde en az 5 amper transformatör kullanılmalıdır) 2.POMPA ÇALIŞMAKTA FAKAT YAĞ SEVK ETMİYORSA a. Hazne içerisindeki kaşık ters yöne dönüyordur b. Pompa haznesi içerisindeki yağ bitmiştir c. Kaşık ve eksantrik parça bağlantıları gevşemiştir d. Kullanılan gresin kalınlığı sebebiyle pompa hava yapmıştır. Sistemin özelliğine göre gresin değiştirilmesi gerekir. e. Pompa elemanı yayı kırılmış veya pompa hava yapmıştır.(pompa hava yapmışsa pompa çalıştırılarak gres içerisindeki havanın dışarı atılması kaşığın hareketiyle sağlanır. Pompa elemanından kabarcıksız yağ çıkışı görüldüğü ana kadar pompa elemanı sıkılır. 3.DAĞITICI VALFLAR YAĞ SEVK ETMİYORSA a. Dağıtıcı valf da tıkanma oluşmuştur. Sökülerek mazotla temizlenir b. Dağıtıcı valf ara eleman birleştirmeleri gevşemiştir 77 c. Kablo bağlantılarında makine titreşimlerinden kaynaklanan gevşemeler meydana gelmiştir YAĞLAMA SİSTEM POMPALARI-POMPA ELEMANLARI YÖN VALFI DAĞITICI VALFLAR- ELEKTRONİK KART VE DİĞER ELEMANLARLA İLGİLİ TEKNİK BİLGİLER VE HESAPLAMA LAR 1.Elektrikli gres pompalarında 12- 24 volt DC motorlar dakikada 18 devir yapar. Piston çapları ⏀5 mm , ⏀ 6 mm , ⏀ 7 milimetredir. 2. 220-380 volt AC motorlar dakikada 2820 devir yaparlar. Bu devir redüktör vasıtasıyla 46 devire düşürülür. 3.Yağlama sistemlerinde kullanılan yağ yoğunluğu değişirse pompa daha fazla yağ basar ( ince yağ 100 numara yağdır). Yağlama noktalarında yağ basılan yataklar boşalırsa pompa bu takdirde yine fazla yağ basar. 4. EK 10 elektronik kartına sensör sayma değeri girilerek valf akış kontrolleri sağlanır. Ayrıca sensör kablosuna lamba bağlanarak arıza anında lamba vasıtasıyla da arıza tespiti sağlanır. Eğer sistem valfe bağlı elektronik karta bağlanırsa elektronik kart valfte oluşacak durmayı sesli ikazlı veya ışıklı ikazla belirtir. 5. Loder kazıcının yağlama noktaları yağ ihtiyacı elle kumandalı 16 kiloluk kovayla bir kaç sefer yağlamayla karşılanabilir. Bu loderin yağlama noktaları ihtiyacı 3 kilogramlık gres yağı hacmi ile 10-12 gün süreyle karşılanır. 6. EK 1 elektronik kartı, gres dağıtıcı üzerinde bulunan sensör vasıtasıyla sinyal alarak dağıtıcı pistonunuzun hareketini sayar. EK 9 ise sensörsüz çalışır. Sadece piston hareketini algılar. 7. Progresif valfler, sıvı yağ ve gres yağı pompalarıyla birlikte kullanılabilir. Pompa çıkışlarına bağlanabildiği gibi dağıtıcılar birbirlerine paralelde bağlanır. Bu valflerde yağlama noktasının tıkanması durumunda bir sonraki yağlama noktası valfine pilot veremez. Bu durumda sistem bloke olur. Progresif dağıtıcıların çıkış dozları körleme, köprüleme yöntemleriyle piston doz ayarları yapılır. Dağıtıcı piston hareketleri dağıtıcı üzerine bağlı sensörler vasıtasıyla ışıklı veya sesli olarak takip edilir. Progresif valfler en az 3 elemanlı en çok 9 ara elemanlı olabilir. 8.Beton santralleri pompalarında ve bütün mobil pompalarda elektronik kontrol kartları kullanılır. 78 9. ALL 1 3,3 litre 24 volt gres pompaları 3 pompa elemanına sahiptir. Bu pompa elemanlarının her birinden 3,5 cm3/ dakikalık çıkış hacmi sağlanır.3 pompa elemanı birbirlerine paralel olarak bağlanırsa toplamda 10,5 cm3/dakikalık çıkış hacmi sağlanır. Yüksek miktarlarda debi ihtiyaçları gerektiği durumlarda pompa elemanları birbirleriyle köprülenerek gerekli debi ihtiyacı sağlanır. 10. Gres seviye ikazı elektronik karta tanıtılan değerlerle olabildiği gibi PLC üzerinden de tanıtılan değerlere göre akış kontrol sensörleri arızayı anlayabilir. 24 volt DC motorlarda PLC çıkışların 5 amper olması gereklidir.( PLC çıkışlarının 1,5 amper kullanılması sistemi çalıştırmamaktadır) 11. Piston puls sayıları ; piston çapına, gres viskozitesine, piston girişi yağ debisine , piston kombinasyonuna(⏀4mm piston, ⏀6 mm piston ,⏀8 mm piston özelliklerine ve doz ayar değerlerine göre) tespit edilir. EK 10 elektronik kartına puls sayısı örneğin 10 say 1 dur olarak tanıtılabilir. Duruş süresi ise örneğin 10 dakika olarak belirlenebilir. 12. Yaklaşık olarak 2 damla gres yağı 1 cm3 'lük hacme eşittir. 13. Otomatik yağlama sistemleri gres pompalarında LP (lityum, kalsiyum, sodyum, baryum ve alüminyum katılaştırıcı) katkılı NLGI 0 - 1 -2-3 sınıfı gresler kullanılır. Özellikle yaz aylarında NLGI 2 sınıfı orta- sert kıvamlı gresler , kış aylarında ise NLGI 0 sınıfı yumuşak kıvamlı gresler kullanılır. OTOMATİK MERKEZİ YAĞLAMA SİSTEMLERİNDE OLUŞAN ARIZALARA GENEL BAKIŞ 1- Hatalı doz ayarlarından kaynaklanan arızalar Yağlama noktalarını birden fazla pompa çıkışı kullanmadan tek çıkışla yağlayarak uzak noktadaki dağıtıcı valflerde debi düşmesine sebebiyet vermek. 2- Pompa elemanının hava yapması sonucu ortaya çıkan arızalar Yağ haznesinde yeterli yağ seviyesinin bulunmamasından veya gres içerisindeki partiküllerden oluşan tıkanma sonucu meydana gelen arızalardır. 3-Dağıtıcı çıkışlarına çek valf kullanmamaktan meydana gelen arızalar dağıtıcı valflerden 5 metre uzaklıklarda bulunan yağlama noktalarına gresin ulaşması çeşitli sebeplerden mümkün olmayabilir. Dağıtıcı çıkışlarında çek valf kullanılarak valf çıkışında belli basınçta bulunan gresin geriye kaçmadan yoluna devam etmesi sağlanır.(çek valf çalışma basıncı 3 bar ) 4- Tespit edilen basınçlı hortum ana hat ve dağıtıcı hat çap ölçülerinin daima bulunan değerlerin % 25 fazlasının alınması sistemin çalışmasında rahatlık sağlar. Örneğin ⏀8 mm olması gereken dağıtıcı valf basınç borularının maliyet unsuru veya elde bulunan malzeme durumu düşünülerek ⏀6 mm basınçlı boru kullanılması sistemin 79 çalışmamasına sebebiyet verir. Ayrıca valf çıkışlarına maliyetten kaçınmayarak çek valf kullanılması sistemin sigortası olacağının bilinmesi gerekir.(çek valf maliyeti 20 liradır) Örnek ; Kayseri ilinde bulunan bir işletme Allfett' e başvurarak sisteminde bulunan ana hattına bağlı 2 çıkış ve bu çıkışlara bağlı 9 çıkışlı ve 10 çıkışlı progresif valflerin bulunduğunu10 çıkışlı valfin çalıştığını 9 çıkışlı valfinin çalışmadığını bildirerek sorunun çözümünü istemiştir. Allfett tarafından yapılan yönlendirmede yeni dağıtıcı valf gönderilmiş sorun buna rağmen çözülememiştir. Daha sonra işletme sahibi Allfett'e gelerek durum karşılıklı görüşülmüş valf çıkışlarına çek valf konması kararlaştırılmıştır. İşletme sahibi valf çıkış hortum çapının kendi valflerinde daha küçük olduğunu belirtmiştir. Yapılan tespit sonucunda valf çıkış çapının ⏀2 mm olarak yapıldığı belirlenmiştir. Bunun sonucunda dağıtıcı valf basınçlı hortum çıkış iç çapının ⏀6 mm olması kararlaştırılmıştır. (⏀2 mm basınçlı hortumda oluşan basınç yükselmesi sonucu borularda meydana gelen tıkanmaların önüne çap büyütülerek geçilmiştir) İş makinesi kule bölümü yağlama hatları OTOMATİK YAĞLAMA SİSTEMLERİNDE ÖNEM VERİLECEK TEMEL UNSURLAR Otomatik yağlama sistemi uygulaması 1-Doğru projelendirmenin yapılması için ana basınç hattı uzunluğunun , yağlama noktası ihtiyacına göre dağıtıcı valf doz ayar değerlerinin hesaplanması 2-Doğru boru hattı çapının, pompa basıncına, basınç hattı boyuna ve basınç kayıplarına göre ana hat basınçlı boru çapının hesaplanması 3-Yağlama sisteminde doğru yağ kullanımını sağlamak sistem pompasına ,çalışma ortam sıcaklığına ve mevsime göre gres ve sıvı yağ türünün belirlenmesi (yaz aylarında NLGI 2 sınıfı orta sert gres ,kış aylarında ise NLGI 0 orta yumuşak sınıfta gres kullanılması ve gres katkı değerlerinin LP ( lityum sabunlu gres) olması gereklidir) 4-Gresin içerisindeki katkı maddeleri gres pompa elemanında ve dağıtıcı valf piston 80 hareketlerinde kısıtlayıcı etki meydana getirmemelidir .Çok yapışkan özelliği bulunan gresler(ray gresleri-yüksek çalışma ısısı gresleri) piston hareketlerinde kısıtlayıcı etki oluşturur. Bu tür greslerin kullanımı belirlenen sistem basıncının elde edilmemesinde etkili olur. OTOMATİK YAĞLAMA SİSTEMLERİNDE SİSTEM KURULUMU SONRASI SİSTEMİN ÇALIŞTIRILMA AŞAMALARI 1-Sistemin pompa haznesi LP katkılı gresle doldurulur. Pompaya hareket verilerek kaşığın hareketi gözlenir. 2-Sistem basınç hatları elle kumandalı pompayla veya elektrikli gres pompasıyla tamamen doldurulur. 3-Dağıtıcı valflerin içerisine gres pompasıyla gres dolumu yapılır. 4-Sistemde polietilen basınç hortumları kullanılmış ise bu hortumların içerisi gres pompasıyla doldurulur. 5- Gres pompası hat bağlantısı yapılmadan çalıştırılarak pompa elemanından gres çıkışı test edilir. 6-Sistem elemanları gresle tamamen doldurulunca bağlantı somunları ve rakorlar sıkılarak pompa elektronik karttan sinyal alınarak çalıştırılır. 7-Sistem yağlama işlemi izlenerek basınçlar ve yağlama noktaları yağlama işlemleri gözlemlenir. 8-Sistem sorunsuz olarak çalışıyorsa işletme yetkilisine sistemin kullanılmasıyla ilgili gerekli bilgiler verilerek sistem teslim edilir. İŞ MAKİNALARI OTOMATİK YAĞLAMA SİSTEMİ UYGULAMALARINDA ÖNEMLİ HUSUSLAR 1-İş makinelerinde ortalama 16-24 noktanın yağlanması gereklidir. Bu noktaların yağlanması için iş makineleri üzerlerine ALL 1 3,3 litre gres pompaları montaj edilir. 2-Yağlama noktaları progresif valflerle ve yapılan doz ayarlarıyla sağlanır. 3-Doz ayar değerleri yağlama noktaları ihtiyaçları belirlenerek yapılır. 81 4-İş makineleri ana hat basınç borusu iç çapı ⏀4,1 mm olarak kullanılır. 5- İş makineleri dağıtıcı valf basınçlı boru bağlantısı iç çapı ⏀3,1 mm kullanılır.(basınçlı boru bağlantı çapı ⏀2 mm yapılması durumunda dar çaplarda oluşan basınç yükselmeleri sistemde tıkanmalara sebebiyet vermektedir 6- Dağıtıcı valf çıkışlarına çek valf kullanılması sistemin tıkanmadan çalışması için güvence oluşturur.(çek valf ,dağıtıcıdan çıkan gresin geri dönmesini önler. Çek valf çalışma basıncı 3 bardır) 7-İş makinelerinin belirli bölümlerinin yağ ihtiyacı diğer bölümlere göre daha fazla olabilmektedir. Kepçelerin göbek kısmının gres yağ ihtiyacı diğer yağlama noktalarına göre daha fazladır. Bu kısmın progresif valf doz ayar hesaplamasının bu husus göz önünde bulundurularak yapılması gerekmektedir. 8-İş makinelerinde progresif valfler birbirlerine paralel bağlanarak kullanılır. Ayrıca yağlama noktası uzaklığı ve yağlama miktarı göz önüne alınarak ayrı pompalardan pompa elemanları vasıtasıyla yağlama işlemleri gerçekleştirilir. 9- İş makinelerinin arka alt bölümlerindeki basınçlı boru hatları daima çelik borularla yapılır. Çünkü iş makineleri arka alt kısımları darbeye maruz kalan yerlerdir. Sistemin zarar görmemesi için bu kısımlar çelik borulardan oluşturulur. Otomatik merkezi yağlama sistemlerinin mobil araçlardaki uygulamaları İş makinesi bom hidrolik silindir başlığı yağlama hattı 82 Loder otomatik yağlama şeması Loder kol-kepçe yatakları yağlama hatları 83