i : 91 4 Mayıs 1326 KİRKOR ZÖHRAP EFENDİ (İstanbul) — Bir şey arz edeceğim. Bizim, Hükümetin makamına kaim olmamız lazım gelmez. Bir mecburiyetimiz yoktur. Mesuliyet Hükümettedir. Hükümet başka bir salahiyet istemediği halde biz nasıl ita edebiliriz? ŞEFİK EL-MÜEYYED BEY (Devamla) — Çünkü milletçe bir zararı mucip olacaktır. Bendenizin arz ettiğim gibi, büyük bir zarar verecektir. Şayet bizim tahkim edeceğimiz Mahkeme, tazminat itası esasını kabul edecek olursa - biz mutlaka kabul eder demi yoruz - şayet kabul edecek olursa arz ettiğim gibi, işi bir işe gitmiş olduğumuzu göstermiş oluruz. Esasen iyi bir işe gitmiş olmadığımızdan mâdâ bir de madde ten mutazarrır olacağız. Birçok faiz vermek mecbu riyetinde bulunacağız. Halbuki biz şayet bu tahkimnameyi kabul etmekle beraber Rusya Sefareti başın da bizim için gayet muhabbet gösterir bir zat bulu nuyor. İhtimal ki, kendisiyle ciddî bir surette ve halisane bir surette görüşülecek olursa - bu meselenin öyle beyan ettikleri nisbette tesviyesi mümkün değil dir - Fakat bundan pek, pek aşağı bir surette tesviye etmek mümkün olur ve biz de ne mahkemeye gitmiş oluruz, ne de kendimizi dehşetli bir para vermek teh likesine maruz kalmış oluruz. Eğer mümkünse, benim teklifim budur ki, bunu kabul etmekle beraber, Hü kümet, meseleyi sulhan tesviye edebilirse, bu selahiyeti kendisine vermekten ibarettir. Benim teklifim budur. İBRAHİM HAKKI PAŞA (Sadrazam) — Efen dim Şefik El Müeyyed Beyefendi tahkimnamenin imzası hakkında Hükümete mezuniyet vermekle be raber, aynı zamanda bu işin sulhan tesviyesi için de Rusya Sefaretiyle müzakereye mezuniyet verelim di yor. Teklifi budur. Bunu da tabiî bazı delaile müs teniden söylüyorlar. ŞEFİK EL-MÜEYYED BEY (Şam) yetf verirsek. Bu selahi- İBRAHİM HAKKI PAŞA (Devamla) — Durun efendim. Evvela Sadrazam ne söyleyecek diye tered düde mahal kalmamak için söyleyeceğim ki, Hükü met bu mezuniyeti istemedi ve istemiyor ve kabul de etmek istemez. Bunun da esbabını arz edeyim. Evvela, müsaadenizle bir mukaddemecik söyleyeyim. Tabiidir ki, Meclisi Mebusanda bir iş müzakere olunduğu vakit, işin lehinde ve aleyhinde sözler söyleniyor. O sözler, hepimiz biliyoruz ki, Davavekilleri için bir senet teşkil etmez. Onun için bu temennimizi dermeyan ederim ki, Rusya Hükümetinin davasını müdafaa edecek olan C: 1 avukatlar, elbette, Mebusanımızdan bir zatın bu nok tadaki delillerini kendi müdafaanameleri için bir delil ittihaz ederek müdafaalarım yazamazlar. Şimdi esası meseleye gelince, efendim, bendeniz Hukuk Müşaviri sıfatıyla pek çok uğraşmış olduğum dan, biraz malumatım var. Bizim fikrimizce, Rusya Sefareti son notasına kadar, yani 1 400 küsur lira mı, yoksa başka bir hesaba göre 850 lira mı Hükümetin borcu kalmış olduğu veyahut hesap kamilen tesviye olunduğu zamana kadar Rusya Hükümeti usulen bizden faiz istememiştir. Evvela biz bu faizi kimin talep ettiği hususunda henüz Rusya Hükümetinin noktai nazarını görmedik. Tabiî bu noktai nazar, Rusya Hükümetinin dava sını müdafaa edecek adamların sırrıdır. Onu, davala rını mahkeme huzurunda tasvir ettikleri zaman çıka racaklar. Yani, Devleti Osmaniyyeyi kime karşı borç lu addediyorlar? Devleti Osmaniyyenin borcu Rusya Hükümetine midir, yoksa Rusya tebaasından tazmi natı harbiyye alacak olan adamlara mıdır? Bu nok tai nazarı daha lâyıkıyla anlayamadık. Yani, dava ev rakını göreceğiz, ona göre anlayacağız. Şefik Beye fendinin gösterdikleri tereddüt, bir noktai adalet, bir noktai hakkaniyette tecessüm etti. Dediler k i : Hakem görmeyecek mi ki, 23 senedü bu parayı vermemişsiniz. Malum; fakat mesele bir meselei hukukiyyedir. Bu, meselei hissiye değil dir; çünkü meselei hissiyye olursa, o da başka nok tai nazardan tetkik olunur. Yani, buyurdular k i : 6 milyon bu kadar Frank alınabilirdi. Sefaret, bunun hepsini bükmedeydi, alırdı; fakat hükmetmedi. Rus ya Sefaretine bundan dolayı teşekkür etmeliyiz. Ya ni hakkaniyeti iltizam etti. Dosyasını lâyıkıyla tetkik ettiğim bir iştir. Mutazarrır kimler olduğunu da bili yorum, isimlerini de görmüşüm. Sureti zararlarını da görmüşüm. Zatı âlilerini de temin ederim ki, hakika ten bu sureti mütalaaya nazaran 6 küsur milyon Franktan fazla hükmolunamaz dendi ve Rusya Sefa reti de bunu tahtı hükme almamakla kendisinin hak şinaslığını göstermiştir. Bundan dolayı şayanı teşek kürdür; fakat hayret edecek bir nokta yoktur. Rus ya Sefareti bu meselede vazifesini yapmıştır. Daha ziyade bir şey görmemiş, onun için de hükmetmemiştir. Hatta tabiîdir ki, bu gibi metalibi olanlar getiril diği vakit herkes zararını çok gösterir. Malumu âlinizdir ki, Rusya Muharebei zâilesi es nasında memleketimizde çok Rus tebaası yoktu. Onun için çok mutazarrır olan olmadı. Nitekim o defter- 261 TBMM KÜTÜPHANESİ