ORMAN BESLENMESİ VE VERİMLİLİK ARASINDAKİ İLİŞKİNİN ARAŞTIRILMASINDA İZLENECEK STRATEJİLER VE TAKTİKLER1 Strategies and Tactics in the Study of Forest Nutrition and Productivity Relationships2 FDC: 181.3: 237.4: 181.65 –0.10 Yazan: G.F. WEETMAN3 Çeviren: Hidayet KARAKURT4 KISA ÖZET Araştırmacılar, ağaçlar için besin maddelerinin alınabilirliğinin sayısal olarak belirlenmesinde, uygun tekniklerin eksikliği durumunda, endekslere ve dolaylı ölçmelere dayanmak zorundadırlar. Besin maddelerinin orman ağaçları tarafından alımının ölçülmesi ve ağaçların veya meşcerelerin davranışları karmaşıktır. Orman beslenmesinin ve verimlilik ilişkilerinin sınanmasında dikkatli bir stratejik ve taktik planlamaya ihtiyaç duyulmaktadır. Özellikle görgüsel (ampirik) gübreleme denemelerinde lojistik destek zor ve pahalı olup, uzun vadeli yorumlamayı gerektirmektedir. Bu tebliğde; sorunlar, uzman sistemlerin kullanımını içeren seçenekler ve güncel eğilimler değerlendirmeye tâbi tutulmuştur. Ağaç ve meşcere artımını, ayrıca ağaç ve meşcerelerin beslenme durumlarını belirlemede kullanılan çeşitli teknikler liste halinde sunulmuştur. GİRİŞ Ağaç ve ağaçların oluşturduğu meşcerelerin gelişimiyle bunların besin maddelerini sağlama yolları arasındaki ilişkileri araştırmak için elverişli bir çok teknik vardır (Çizelge 1 ve 2’ye bakınız). Araştırmacı, birçok analitik, teknik ve deneme işlemlerinden birini seçmek durumundadır. Çoğunlukla fazla açıklayıcı olmayan yapraklardaki ve topraktaki besin maddelerinin analizleri ile ağaçların response (davranışı) hakkındaki verileri elde etme veya orman şartlarıyla çok az ilişkili olan sera veya büyüme dolabı denemelerini kullanma eğilimi vardır. Kapalı meşcereler besin maddesi ihtiyaçlarını yaprak dökümü yoluyla yeniden çevrime sokarak besin maddelerini toprak üstü humus ve ölü örtü tabakasından sağladığı için; tarım bitkilerinde olduğu gibi, mineral toprağın besin maddesi tedarikine bağımlılıkları yoktur. Orman ağaçlarının köklerindeki mikorrizalar tam olarak bilinmeyen yollardan besin maddesi alımını düzenlediğinden dolayı, alınabilir. Besin maddeleri için tarımsal toprak analizi teknikleri, orman ağaçlarının besin maddesi tedariklerini göstermede çok zayıf kalmaktadır. Bu yüzden; tepe kapalılığı oluşumundan önceki besin maddesi tedariki topraktan alınabilir. Besin maddelerine bağlı olduğu aşamadaki besin maddesi isteğiyle, kapalılık oluştuktan sonraki besin maddelerinin yeniden çevrime sokulduğu aşamadaki besin maddesi isteğini birbirinden ayırt etmek önemlidir. Bir orman sistemindeki besin maddesi akışını düzenleyen süreçler şunlardır: (1) Yüksek bitkiler tarafından alım, (2) Bitki içinde yer değiştirme ve kullanım, (3) Toprağa ve ölü örtü tabakasına dönüş, (4) Toprağa geri dönen besin maddesinin mineralleşmesi, alınamaz şekilde bağlanması ve yıkanması, (5) Atmosferik, jeolojik ve biyolojik kaynaklardan besin maddesi girdileri ve (6) Yüzeysel akışla, ağaçların hasat edilmesiyle ve uçucu hale gelen atmosferik kayıplar (Jorgensen ve Wells 1986). 1 Karakurt, H. 1999. “Orman Beslenmesi ve Verimlilik Arasındaki İlişkinin Araştırılmasında İzlenecek Stratejiler ve Taktikler”. Ege Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Dergisi. Sayı:1: 45-60. (G.F. Weetman'dan Çeviri) 2 Orijinali İngilizce olan bu tebliğin künyesi şöyledir: Weetman, G.F. 1990. Strategies and tactics in the study of forest nutrition and productivity relationships. In: 19th IUFRO World Congress, Division 1, Montreal: 232-235. 3 Faculty of Forestry, Faculty of Forestry, University of British Columbia, Vancouver, B.C., Canada 4 Ege Ormancılık Araştırma Enstitüsü, Karşıyaka-İzmir-Turkey 1 Ağaç ve meşcerelerde yapılan geleneksel artım ve hâsılat ölçmelerindeki yineleme, zaman ve bu verilerin analizlerindeki karmaşıklık gibi geleneksel sorunlar yüzünden besin maddesi tedarikinin artım ve hâsılatla ilişkisinin araştırılması çok zordur. Besin maddeleriyle artım ve hâsılat tepkilerinin (davranışlarının) ölçülmesinde izlenen yöntemlerin karmaşıklığı, araştırma çalışmalarının planlanmasında karar vermeyi zorlaştırmaktadır. Bu yazıda bütün karmaşıklıkları gözden geçirmek mümkün değildir, ancak orman beslenmesiyle orman verimliliği (üretkenliği) ilişkilerinin araştırılmasında yararlı bazı yaklaşımlar yorumlanacaktır. 2 STRATEJİLER Stratejik sorun neyin araştırılacağına karar vermektir; örneğin, araştırmanın amaçlarının belirlenmesidir. Orman beslenmesi ilişkileri konulu, çok sayıdaki bilimsel eser gözden geçirildiğinde; amaçların belirlenmesinin kolay olmadığı görülecektir. Bu konuda birçok soru karşımıza çıkar: Bir beslenme sorunu için tanıya (teşhise) gerek var mıdır? Gelecekteki beslenme sorunlarını ve durumlarını tahmin edebilmek amacıyla öndeyisel bir araca gerek duyulmakta mıdır? Ağaç gelişiminde değişiklik, büyüme bozukluğu, büyüme noksanlığı veya nicel bir cevaba gereksinim var mıdır? Bir endeks veya gösterge beslenme sorununun varlığını göstermede kullanılabilir mi? Soruna aranacak çözüm uzun vadeli mi yoksa kısa vadeli mi olacaktır? Bu bir izleme (gözlem) sorunu mudur? Bu sorun bireysel ağaç fidanı, meşcere ve bütün orman olarak hangi ölçektedir? Sorun bilimsel amaçlı mıdır? Yoksa yalnızca çözüm mü aranmaktadır? Bu bir laboratuar, fidanlık veya arazi sorunu mudur? Ağaçlar hangi gelişim çağındadır ve meşcerenin gelişim durumu nedir? Bu sorulara verilecek cevap izlenecek stratejiyi belirleyecektir. Bulunacak cevapların temeli soruya karşılık bilgi aktarımı ve sorunun çözümüdür. Çok önemli iki sorun ortaya çıkmaktadır: Sera ve laboratuarda fidanlarla yapılan araştırmalar ormanda uygulanabilir mi? Eşit verimliliğin birimlerini tanımlamak için kullanılan orman, toprak ve yetiştirme ortamı sınıflandırmasının (esasları) nedir? Bu iki soruya bulunacak cevap kullanılacak yaklaşımı büyük çapta belirleyecektir. Laboratuarda ve serada, fidanlarla yapılan araştırmaların sonuçlarının ormana uygulanması sorunu özellikle ağaç beslenmesinde çok önemlidir. Miller (1981) tarafından gösterildiği gibi orman meşcerelerinin besin maddesi istekleri ve ilişkileri zamanla değişmektedir. Bu durum fidanlıklar için geçerli değildir. Laboratuar ve sera denemeleri ise daha denetimli koşullarda yapılmakta; ancak sıcaklık, rekabet vs arazi değişkenleri dikkate alınmamaktadır. Yetişme ortamı veya toprak sınıflandırmasının iskeleti (esasları), orman beslenmesi araştırmalarının yürütüldüğü ABD ve Kanada’daki farklılıkları açıklamada temel oluşturmaktadır. Toprak Muhafaza Teşkilatı’nın önceki çalışmaları esas alınarak, ABD ormanlarının çoğunun toprak haritası çıkartılmıştır. Orman beslenmesi araştırmaları haritaya geçirilmiş, verimliliğe yönelik toprak özellikleriyle ilişki arama (örneğin, toprak özellikleri için düzenlenmiş yetişme ortamı endeksine bağlı geleneksel toprak/yetişme ortamı araştırmaları veya toprak haritalarına bağlı gübreleme denemeleri) eğilimindedir. Kanada ormanlarının çoğu için hala böyle haritalar mevcut değildir. Fakat bunun yerine; orman yetişme ortamı birimleri için, nem ve besin maddesi durumlarına göre toprakla ilgili konuların işlendiği harita şebekelerine dayanan, çoğunlukla çeşitli bitki türlerinin varlığı bitki sosyolojisi açısından dikkate alınarak sınıflandırmanın yapıldığı başvuru kitapları bulunmaktadır. Orman beslenmesiyle ilişkili araştırmalar, bu harita şebekeleri içindeki besin maddesi oranlarıyla ilişkili olmak durumundadır. Şebeke, ormanın arazi koşullarını tanımlamak için kullanıldığından dolayı; gübreleme denemeleri ve fidan beslenmesi araştırmaları da toprak şebeke haritalarına dayanmaktadır. Yetişme ortamı endeksi bitki sosyolojisine dayalı sınıflandırmayla bağlantılıdır. Beslenme sorunlarının çoğu tepe kapalılığı oluşmuş meşcerelerdeki besin maddelerinin yeniden çevrime (döngüye) girmesiyle ilişkili olduğu için saksı denemeleri ve sera yaklaşımları çoğu zaman yardımcı olamamaktadır. Daha önce ormanın bulunmadığı, üzerinde çam türleriyle ağaçlandırma yapılan arazilere sahip olan Avustralya, Yeni Zelanda ve Güney Afrika’da, ABD’deki gibi, beslenme sorunları toprak özellikleriyle ilişkiye getirilmektedir. 3 TAKTİK VE LOJİSTİK Bir strateji belirlendikten sonra, araştırma konusu durumuna gelmiş soruyla birlikte uygun teknik seçimi sorunu ortaya çıkmaktadır. Yetişme ortamında (in situ), yani ormanda, yürütülen araştırmaların olumlu yönü; orman ekosisteminin gerçekleriyle bağdaşmasıdır. Ancak, ormanda yürütülen araştırmaların; birçok yetişme ortamı değişkeninin denetiminden yoksun oluşu, örneklemede zorluklar, lojistik konular ve arazi denemelerinin pahalı olması gibi, olumsuz yönleri bulunmaktadır. Taktik seçimindeki esas; arazi koşullarında, ağaçların besin maddelerini nasıl aldıklarını isabetli olarak tahmindeki eksikliğe dayanmaktadır. Mineral besin maddesi araştırmaları, özellikle Ingestad ve arkadaşlarının yaptıkları bir çalışma, göstermektedir ki; mineral beslenmesinde besin maddelerinin alımını belirlemede, miktarlardan çok, besin maddesinin ekosistem içindeki akış hızları önemli olmaktadır. Tepe kapalılığı oluşmadan ve mikorrizalar bulaşmadan, besin maddesi döngüleriyle herhangi bir karışıklık olmaksızın ağaçlar mineral veya organik toprak üzerinde gelişirken, alınabilir besin maddelerini nasıl sağladıklarını gerçeğe yakın şekilde sayısal olarak belirlemek mümkün değildir. En iyi çözüm yolu, endekslere dayanmaktır: Alınabilir N, alınabilir P, mineralleşebilir N, vs, ayrıca N15, P32 teknikleri alınabilir besin maddelerine ait verilere hâlâ dayanak oluşturamamaktadır. Ağaçların besin maddelerini, hem topraktaki rezervlerden hem de yaprak dökümü sonucu yeniden çevrime (döngüye) girmeyle sağladıkları karmaşık durumlarda, geleneksel toprak besin maddesi analizi tekniği çok daha az doyurucu bilgi sağlamaktadır. Bu durum; dikkatlerin, ağaçların alımının ölçülmesi (soymuk ve odun özsuyu analizleri, statik yaprak analizleri) ve ortama eklenen besin maddelerine karşı ağaçların tepkilerinin (davranışlarının) saptanması (bitki büyüme analizleri, birim yaprak veya yaprak demeti ağırlığı, yetişme ortamı endeksi, boy uzunluğu) üzerine yoğunlaşması zorunluluğunu ortaya çıkarmaktadır. Orman yetişme ortamlarının besin maddesi alınabilirliği veya verimlilik (üretkenlik) düzeylerine göre değerlendirilmesi ve sınıflandırılmasında, geleneksel toprak analizi ve alınabilir besin maddelerinin doğrudan ölçüm değerlerinin yanında dolaylı ölçmeler de (bitki sosyolojisine dayanan sınıflandırma veya gösterge bitkilerinden yararlanma, humus yapısı ve sınıflandırması veya bütünüyle yetişme ortamı endeksi) kullanılmaktadır. Orman araştırmaları değişik düzeylerdeki toprak verimliliğine sahip ekosistemler mozaiğinde, farklı çağlardaki meşcereleri içine alacak şekilde yapılmalıdır. Zaman bakımından birbirini izleyen (ardışık) araştırmalarda, zaman için yer (mekân) ikamesi yaygındır; ancak, alınabilir besin maddelerinin zamanla ilişkisinin verilerle açıkça ortaya koyulabilmesi için, örneklemenin aynı verimlilikteki ekosistemlerde yapılması gerekir. Zaman bakımından birbirini izleyen iklim özelliklerindeki ve meşcere tarihindeki değişiklikler yüzünden, zaman yerine yer (mekân) ikamesinin kullanılmasındaki geçerlilik düzeyi hala şüphelidir ve sorgulanmaya açıktır. Bu sorunu ortadan kaldırmak için örneklenen meşcerelerin, olası beslenme/verimlilik ilişkilerini en uygun şekilde açıklamak üzere, örnek olay olarak sunulması uygundur. Ve bu tarz bir sunumla, araştırma sonuçlarının kullanımı ve öneriler okuyucunun kendisine bırakılmaktadır. Bununla birlikte bilimsel eserlerin çoğunda, özellikle ders kitaplarındaki örnek olaylarda; araştırmacı, uygulamacı ve öğrenci bulguların nasıl uygulanacağı konusunda belirsizlikte bırakılmaktadır. Besin maddesi alım miktarını (örneğin, statik yaprak analizi değerleri) belirlemek için yapılan geniş çaplı uygulamalarda mutlak değerlerin aranmasında karşılaşılan sorunlar ürkütücü olmuştur. Bütün olarak yaprak analizi değerleri geniş bir aralıkta değişim göstermektedir (bu konuyla ilgili eserlerin eleştirisi için Van Breeman’a bakınız). Yeni Zelanda Orman Araştırma Enstitüsü’nde, Will ve Sandberg (1988) tarafından yapılmış ve son IUFRO Kongresi’ne sunulmuş olan bir çalışmada; laboratuarda yapılan yaprak analizi değerlerinin ne kadar tutarsız olduğu dünya çapındaki karşılaştırmayla ortaya çıkarılmıştır. Son zamanlarda daha evrensel göstergeler elde edebilmek için bir yol olarak DRIS (Diagnosis and Recommendation Integrated System/Birleştirilmiş Teşhis ve Tavsiye Sistemi) endekslerine ilgi duyulmaktadır. Bununla birlikte, optimum gelişme gösteren meşcerelerin az olduğu durumlarda endeks değerlerini hesaplamada kullanılan yüksek hâsılat veren meşcereler için düzeltme (kalibrasyon) zor olmaktadır. 4 Bu sebepten dolayı, özellikle tepkinin (davranışın) üst değerlerinde besin maddesi alınabilirliği, tedarik ve tepki arasındaki ilişkilerin araştırılmasında optimum beslenme denemeleri kullanılmaktadır. C. O. Tamm ve arkadaşlarının öncülük ettiği bir çalışmada, kuzey enlem iklimlerindeki meşcerelerde dahi görülmeye değer hâsılat artışları sağlanmıştır. Bu bulgular, orman verimliliği üzerindeki kesin ve güvenilir besin maddesi sınırlarını göstermiştir. Optimum beslenmeyi sağlamak için Ingestad A ve B çözeltilerini kullanarak yapılan bilgisayar denetimli orman sulama sistemlerinin elverişliliği arazi denemelerini biraz daha kolaylaştırmıştır. Gübreleme + sulama işlemleri orman verimliliğinin üst sınırlarını araştırmak için kullanılmaktadır. Ancak böyle denemeler zor ve pahalıdır. Wageningen’de (Hollanda) Duglas Göknarı ve Sarıçam türleriyle; Avustralya’da Canberra’da Radiata Çamıyla yapılan araştırmalar bu konuda değerli çalışmalar arasındadır. Bu taktik yaklaşımla son tahlilde, meşcereye önce besin maddesi eklenmesinin, sonra da meşcerenin bu uygulamaya karşı davranışının sınandığı ve böylece karmaşık orman beslenmesi sorunun araştırılmasında izlenecek en iyi yol olduğu anlaşılmaktadır. Bu taktik, yaprak vektör analizinde (bir yıllık araştırmalarda) veya geleneksel gübreleme parseli denemelerinde (3 ila 20 yıllık araştırmalarda) kullanılabilir. Faktöriyel deneme desenlerinde ve bir besin elementinin eksik olduğu deneme desenlerinde, besin maddeleri yalnız olarak uygulanabildiği gibi optimum oran sulama suyuyla çözelti halinde de uygulanabilir. Gübreleme denemelerinin tasarlanması ve uygulanması karmaşıktır. Orman beslenmesi/verimliliği araştırmalarında, dünyadaki çok sayıda orman gübreleme denemelerinin ve eşgüdümlü sınama projelerinin meşcere düzeyinde görgüsel (ampirik) sınamaları gerçekleştirilmesi gereklidir. Böyle geniş ölçekli sınama programları, lojistik olarak çok sayıda bağlantıyı ve uzmanlığı gerektirir. Böyle büyük sınamalardaki veri yığınlarını anlamlı hale getirebilmek çok zahmetlidir. Besin maddesi alımını takip eden sorunların yanında, sürekli deneme alanlarının yeniden ölçülmesiyle ilgili orman biyometrisi sorunlarının çözümüne yardımcı olacak bir uzmana ihtiyaç vardır. Verilerin toplanması usulüne uygun ve tutarlı olmalıdır. Deneme deseninin tasarlanmasında, uygulanmasında ve ölçülecek değişkenlerin belirlenmesinde; meşcere ve yetişme ortamı değişikliklerinin, rekabetle ölümlerin artmasının ve iklimle ilgili değişmelerin üstesinden gelecek yollar bulunmalıdır. Gübre kullanarak yapılan görgüsel sınırlamalardan ve meşcerelerin doğal verimliliklerindeki değişimin araştırılması çalışmalarından her bir ağaç türü için çok fazla sayıda bilgi üretilmiştir. Yüzlerce meşcere yıllarca süren sınama ve deneme işlemlerine tabi tutulduğundan farklı yetişme ortamlarının verimliliğini ilişkiler (bağlantılar) kurarak hesaplamak ve anlamak mümkündür. Açık sorgulama yapılabilen ve daha evrensel teşhis sistemlerini geliştirmek için birçok meşcere ve yetişme ortamından derlenen bilgileri kullanan bilgisayar tabanlı uzman sistemlerin geliştirilmesine günümüzde ilgi duyulmaktadır. Macintosh bilgisayarları için Prolog adlı programın varlığı, bu sistemlerin kullanımına yardımcı olmaktadır. Böyle sistemlerin yararlı taraflarından birisi, birçok yetişme ortamının ve meşcerelerin davranışlarını düzene koyup mantıksal olarak gözden geçirmeye olanak tanımasıdır. Kuramsal olarak, bu alana 30 yılını vermiş bir kişi, bilgilerini dağınık ve düzensiz olarak yaptığı yayınlarda bırakmaktansa, bir uzman sistem yardımıyla işleyebilir. Gübrelemeyle orman meşcerelerinin gelişimlerini iyileştirmeye olan devamlı ilginin yanında, orman ürünlerinin devamlılığı, kirlenmenin (asit yağışlarının) etkileri ve küresel ısınma konularından çevresel kaygılar artmaktadır. IUFRO yaklaşık yüz yıl önce Almanya’da ölü örtünün (kuru yaprak, ince dal vs) ormandan dışarı taşınmasını ve buna bağlı verimlilik düşüşünü önemli bir araştırma konusu olarak almıştı. Yüzyıl sonra, bu sorunun özü hala bizi, ağacın bütün olarak hasadı (ormandan dışarı çıkartılması), tekrarlanan yangınlar ve kirlenmeyle ilgili olarak meşgul etmektir. Bizler hala besin maddelerinin alınabilirliğini araştırmak için sağlam tekniklerin eksikliğiyle fazlasıyla sınırlandırılmış bulunmaktayız. Daha temel araştırmaların yapılmasına şiddetle ihtiyaç vardır. Orman ağaçları tarafından alınabilir besin maddelerine ait değerlerin ölçülmesinde kullanılacak tutarlı ve doğru sonuç veren tekniklerin eksikliği yüzünden görgüsel (ampirik) tekniklere dayanmak zorundayız. Bununla birlikte böyle araştırmaların karmaşıklığı, masraflı oluşu ve bağlantıları gerektirmesi yüzünden strateji ve taktik belirlerken dikkatli olunmalıdır. Ekosistemlerin kimyasal iklimlerindeki 5 (yapılarındaki) değişmelerin araştırılmasında uzun vadeli arazi denemeleri çok önemlidir (Tamm 1984). 6 YARARLANILAN ESERLER American Society of Agronomy., 1990: Soil testing and plant analysis. (Toprak incelemesi ve bitki analizi) 3rd Edition Madison, Wisconsin. Axelsson, B. 1985: Biomass dynamics in the nutrition experiment at Strasan. (Strasan’daki beslenme denemelerinde biyokütle değişimleri) For. 17: 30-39 Binkley, D. 1986: Forest nutrition management. (Orman beslenmesiyle ilgili uygulamalar) John Wiley Sons. Bowen, G.D. and Nambiar, E.K.S. 1984: Nutrition of plantation forests. (Dikimle kurulmuş ormanların beslenmesi) Academy Press. Brand, D.G., Weetman G.F. and Rehsler. P.R. 1987: Growth analysis of perennial plants: The relative production rate and its yield compounds. (Çok yıllık bitkilerde büyüme analizleri: bağıl üretim oranı ve verim bileşenleri) Ann. Bot. 59: 45-53. Brix, H. 1983: Effects of thinning and nitrogen fertilization on growth of Douglas fir; relative constribution of foliage quantity and efficiency. (Aralamanın ve azotla gübrelemenin Duglas Göknarının gelişimi üzerine etkileri; yaprak miktarının bağıl önemi ve etkinliği) Can J. For. Res. 13: 167-175. Eaton, G.W., Bowen, P.A. and Joliffe., P.A. 1986: Two dimensional partitioning of yield variation. (Ürün değişiminde iki boyutlu taksimat) Hort. Science 21: 1051-1052. Fraser, J., and Eaton, G.W. 1983: Application of yield component analysis to crop research. (Ürün araştırmalarında verim bileşeni analizlerinin uygulaması). Field Crop Abstracts. 36: 787-797. Hazard, J.W. and Peterson, C.E. 1986: Objectives and analytical methods of the regional forest nutrition research project. (Bölgesel orman beslenmesi araştırma projelerinde amaçlar ve analitik yöntemler) Univ. of Washington Inst. For. Res. Control. No. 53. Hunt, R. 1982: Plant Growth Curves. (Bitki büyüme eğrileri) Edward Arnold, London. Ingestad, J. and Lund. A.B. 1986: Theory and techniques for steady state mineral nutrition and growth of plants. (Dengeli mineral beslenmesinin bitki gelişimiyle ilgili kurumsal ve teknik bilgiler) Scand. J. For. Res. 1:439-453. Khanna, P.K. 1981: Soil analyses for evaluation of forest nutrient supply. (Orman besin maddesi tedarikinin değerlendirilmesi amacıyla toprak analizleri) In: Proc. Australian Forest Nutrition Workshop. (Avustralya Orman Beslenmesi İçin Çalışma Grubu Toplantısına Sunulan Tebliğler) Canberra, Aust. CSIRO. pp 231-238. Klinka, K. et al. 1981: Taxanomic classification of humus form in the ecosystems of British Columbia. (British Columbia ekosistemlerinde humus tiplerinin sınıflandırılması) B.C. Min. Forests. Land Manag. Rep. No:8. Kukkola, M. and Saramiki, J. 1983: Growth response in repeatedly fertilized pine and spruce stands on mineral soils. (Madeni topraklarda Çam ve Ladin Meşcerelerinin Tekrarlanan Gübre Uygulamalarına Artım Tepkisi) Commun. Inst. Forest. Fenn. 114. Ledig, F.T. 1974: Concept of growth analysis. (Büyüme analizi ile ilgili kavramlar) In: Proceedings of the 3rd North American Forest Biology Workshop. Fort Collins, Co. pp 166-182. Lovett Doust, J. and Eaton. G.W. 1982: Demographic aspect of flower and fruit production in bean plants Phaseoulus vulgaris L. (Fasulye (Phaseoulus vulgaris L.) bitkisinde çiçeklerin demografik durumları ve meyve üretimi) Am. J. Bot. 69: 1156-1164. Lowell, K.E. 1988: Modelling the growth and yield effects of forest fertilization on radiate pine plantations in New Zelland. (Yeni Zelanda’da, radiata çamı ağaçlandırmalarında büyümenin ve orman gübrelemesinin hasılata etkisinin modellenmesi) In: A.R., Shifley, S.R. and Bark, T.E. 7 (Eds). Forest Growth Modelling and Prediction. U.S. Forest Service Gen. Tech. Rep. NC-120 pp 547-554. Miller, H.G. 1981: Forest fertilization: some guiding concepts. (Orman gübrelemesi: yönlendirici bazı kavramlar) Forestry, 54: 157-167. Oliver, W.W. 1972: Height intercept for estimating site index. (Yetişme ortamı göstergesinin kestirimi amacıyla ağaç boyu ölçüleri) US Forest Service Res. Note. PSW-276. Powers, R.F. 1984: Estimating soil nitrogen availability through soil and foliar analysis. (Toprak ve yaprak analizi yoluyla alnabilir torak azotunun tahmini) In: E.L. Stone (Ed.) Forest Soils and Treatment Impacts. Dept. Forestry Wildlife and Fisheries, Univ. Tennessee. Knoxville, Tenn. pp 335-352. Schönau, A.P.G. 1988: Problems in using vegetation or soil classification in determining forest site quality. (Orman yetişme ortamının niteliğini belirlemede vejetasyon veya toprak sınıflamasının kullanımında karşılaşılan sorunlar) In: D.W. Cole and S.P. Gessel (Eds.) Forest Site Evaluation and Long Term Productivity. Univ. Washington Press. Seattle. pp 3-11. Tamm, C.O. 1984: Is field experimentation a revelant method to study the effects of changes in chemical climate on forest ecosystems. (Orman ekosistemlerinin kimyasal iklimlerindeki değişimin araştırılmasında arazi denemeleri uygun bir yöntem midir?) In: State of changes of forest ecosystems-Indicators in current Research. G.I. Agren (Ed.). Swed. Univ. Agric. Sci. Dept. Ecology and Env. Res. Rep. No. 13: 251-259. Tamm, C.O. 1985: The Swedish optimum nutrition experiments in forest stands; aims, methods, yield results. (Orman meşcerelerinde İsveç yöntemi optimum beslenme denemeleri; amaçlar, yöntemler, hasılat sonuçları) In: Long term fertility studies in agriculture and forestry-present situation and look in the future. Jour. Royal Swedish Academy of Agric. and Forestry. No. 17 Stockholm. suppl. 9-29. Thompson, A.J. and Taylor. C.M.A. 1990: An expert system for diagnosis and treatment of nutrient deficiencies of sitka spruce in Great Britain. (Büyük Britanya’da, Sitka ladininin beslenme eksikliklerinin teşhis ve tedavisinde kullanılan bir uzman sistem) AI Applications, 4(1): 1-9. Timmer, V.R. 1987: Evaluation of forest soil productivity: the calibration approach. (Orman topraklarında verimliliğin değerlendirilmesi: kalibrasyon yaklaşımı) In: R.K. Jones (Ed.) Approaches to the evaluation of forest soil productivity in Ontario Workshop. April 1987. Univ. Guelph, Ont. pp 29-39. Van Den Burg, J. 1985: Foliar analysis for determination of tree nutrient status- a compilation of literature data. (Ağaçların beslenme durumlarının belirlenmesi amacıyla yapılan yaprak analizleri-bilimsel eserlerdeki verilerin bir derlenmesi) Rijksinstituut voor Onderzoek in des Bosen Landschapsbouw “de dorschkamp” Wageningen. Report No. 414. Weetman, G.F. and Fournier. R.1982: Graphical diagnosis of lodgepole pine response to fertilization. (Pinus contorta’nın gübrelemeye Tepkisinin Grafik Yardımıyla Teşhisi) Soil Sci. Soc. Am. Proc. 46 (6): 1281-1289. Weetman, G.F., Fournier R.F. and Schnorbus. E. 1988: Lodgepole pine fertilization screening trials: four years response following initial predictions. (Pinus contorta gübreleme denemeleri: asıl tahminlerden sonraki dört yıllık tepkiler) Soil Sci. Soc. Am. J. 52: 833-839. Will, G.M. and Sandberg, A. 1988: Interlaboratory comparisons of standard plant tissue analysis (Standart bitki dokusu analizlerinin laboratuvarlar arası karşılaştırılması) In: D.W. Cole ve S.P. Gessel (Eds). Forest Site Evaluation and Long-term Productivity. Woolons, R.C. and Whyte. A.G.D. 1988: Multiple covariance: its utility in analysis forest fertilizer experiments. (Çoğul kovaryans: bunun orman gübreleme denemelerinin analizinde kullanılışı) Forest Ecol. and Man. 25: 59-72. 8 Zelazny et al. 1989: Field guide to forest site classification in New Brunswick. (New Brunswick’te Orman yetişme ortamı sınıflaması için arazi rehberi) News Brunswick Dept. Natural Resources. Fredericton. 9 Çizelge 1: Ağaç ve Meşcere Gelişiminin Ölçülmesi TEKNİK 1. Bitki Büyüme Analizleri a) Canlıyı oluşturan organların demografik analizleri b) Verim bileşeni analizleri c) Geleneksel bitki büyüme analizleri YORUM Canlıyı bir yapılar toplumu olarak ele almakta ve demografisini (doğum, ölüm, yapıların alt sınıflarının ortaya çıkışı ve örgütlenmeleri) değerlendirmektedir. Ormancılıkta fazla kullanılmaz. Verim bileşenlerinin bir ürünü olan verimdeki değişimin analizidir, her bileşen bir morfolojik ölçümün bir oranıdır. Esas olarak tarla bilimi araştırmalarında kullanılmaktadır. Bunlar; bulunmanın, etkinliğin, uzanımın, kalıcılığın ve ayrılmanın bir fonksiyonu olan artım ve hâsılatın zaman tabanlı analitik modelleridir. Bu analizler ormancılıkta çok yararlı olmaktadır. 2. Geleneksel Orman Biyometrisi a) Boy artımı Bazı türler çap artımı yaparak tepki verdikleri halde boy artımında bulunmayabilirler. b) Yetişme ortamı endeksi ve Genellikle boy uzunluğu yetişme ortamı endeksiyle sıkı boy uzunluğu ilişkilidir. c) D2H,1n x h2, göğüs yüzeyi Bir denemede belli bir sayıda tekerrür de olacağı için ve kovaryans analiziyle homojen meşcere kurmuş ladin ormanlarında devamlı toplam hacim deneme alanları gerekmektedir. d) Meşcere hâsılat Farklı rekabet koşulları ve ölüm (kuruma) varsayımları davranışının bilgisayarda meşcere benzetiminde yer almalıdır. benzetimi (ağaç bireyleri ve meşcere düzeyinde) 3. Yaprak Ölçmelerinin Kullanımı a) Yaprak biyokütlesi Masraflı olup ölçümü zordur. b) Son vejetasyon Genellikle ilgili hacimle sıkı ilişkilidir; davranış mevsiminde oluşmuş (en kestiriminde hızlı sonuç vermektedir. uçtaki) yaprakların birim ağırlığı 10 KAYNAK Lovett, Doust and Eaton (1982) Frazer and Eaton (1983); Eaton, Bowen and Joliffe (1986) Hunt (1982); Ledig (1974); Brand, Weetman and Resler (1987); Brix (1983) Hazard and Peterson (1986); Kukkola and Saramiki (1983) Oliver (1972) Woolous and Whyte (1988) Lowell (1988) Axelsson (1985) Weetman, Fournier and Schnorbus (1988) Çizelge 2: Meşcerelerin, Ağaçların veya Fidanların Beslenme Durumlarının Belirlenmesi TEKNİK YORUM 1. Verimlilikteki Doğal Değişime Bağlı Yetişme Ortamı Sınıflandırması a) Bitki sosyolojisi teknikleri Alt tabakadaki vejetasyonla orman verimliliği arasındaki sıkı ilişkinin bilimsel esaslarını açıklamak çok zor olmaktadır. Kuzey enlem ormanları için öncü ancak, kullanıma yönelik (pragmatik) bir yaklaşımdır. b) Bitki ve toprak ana materyali Besin maddesi durumunu izafi ölçekler üzerinde kullanan biyofiziksel teknikler sıralamaya güncel bir eğilim vardır. Ölçeklerin sayısal hale getirilmesi zor olup, kullanıma yöneliktir. 2. Doğal Değişime Göre Toprak Sınıflandırması ve Analizi a) Humus yapısının Uzun süreden beri kullanılmaktadır, sayısal hale sınıflandırması getirmek zordur; silvikültürel işlemler için faydalıdır. b) Alınabilir besin maddelerinin Kimyasal ekstraksiyonlar ağaçlar için gerçek alımı ve mineralleşebilir toprak yansıtmamaktadır. En iyisi yerel endekslerle veya azotunun (N) belirlenmesi için özel amaçlı olarak kullanmaktır: yetişme ortamlarını yapılan geleneksel toprak besin ve toprakları karakterize etmek için kullanılır. maddesi analizleri c) Toprağın toplam besin Alınabilirliğin tahmininde genellikle kullanılmaz. maddesi içeriği d) Topraktan yıkanmayla Veri toplamak güçtür, çok geniş aralıkta değişim kayıpların analizi göstermektedir, besin maddesi bilânçosunu göstermede yararlıdır. e) N15, P32 ve diğer izotop Uygulanması genellikle masraflı olup sonuçların teknikleri yorumlanması zordur, ancak sayısal olarak güvenilir sonuçlar verir. KAYNAK Schönau (1988) Zelazney ve ark. (1989) Timmer (1987) Klinka et al. (1981) American Society Agronomy (1990); Powers (1984); Khanna (1981) of American Society of Agronomy (1990); Harrison, Ineson ve Heal (1989) 3. Mineral Beslenme Araştırmaları Fidanlara ait değerler ormandaki ağaçlardakiyle her Ingestad and Lund zaman sıkı bir ilişki göstermez. Ayrıca besin (1986) maddelerinin sulama suyuna çözelti olarak verilmesinde mikorriza bulaşması dikkate alınmamaktadır. a) Statik yaprak besin maddesi Fidanlara ait değerler daha yaşlı ağaçlar için geçerli Van den Burg (1985) oranları değildir. Alım besin maddesi akışına bağlı olabilir. İğne yapraklı ağaçlar son yılın yaprak dokularında yüksek oranda N içerirler. Ağaçların besin maddesi durumlarını tayin için en çok kullanılan yöntemdir. b) Yaprak vektör analizleri Son vejetasyon mevsiminde oluşmuş yaprakların Binkley (1986); analizi meşcerenin besin maddesi durumunu ve Weetman and Fournier müdahaleyi izleyen tepkiyi tahmine olanak tanır. (1982) c) Ölü örtü, soymuk dokusu ve Denenmiş olup az kullanılmaktadır. Standartların odun özsuyu geliştirilmesi için yerel düzeltmeler gereklidir. 4. Ortama Besin Maddesi İlave Ederek Ağaçların veya Meşcerelerin Davranışının Görgüsel Yoldan Sınanması a) Geleneksel gübreleme Ortama besin maddesi eklenmesiyle o besin Bowen and Nambiar denemeleri maddesinin eksikliği ortadan kalkmaktadır. Besin (1986) maddelerinin karşılıklı etkileşimlerinin belirlenmesi ile karmaşık sınama ve yorumlama için dengelenmiş değerlere ihtiyaç duyulmaktadır. b) Optimum beslenme Dengeli olarak uygulanan ilavelerle kararlı duruma Tamm (1985) denemeleri gelebilmesi için birkaç yılın geçmesi gerekir. 11
© Copyright 2024 Paperzz
