RAPOR 2014 TESP‹TLER ve ÖNER‹LER TÜRK MATEMAT‹K DERNE⁄‹ Türk Matematik Derne¤i 2014 y›l› raporu, dünyada ve ülkemizdeki matematiksel araflt›rmalar›n genel durumu ile ilgili tespitler ve Türkiye’de yürütülmekte olan araflt›rmalar›n gelifltirilmesi için öneriler içerir. TÜRK MATEMAT‹K DERNE⁄‹ 20 RAPOR 2014 ‹çindekiler 1. Girifl 5 2. Tespitler 6 2.1. Dünyada Matematik 2.1.1. Dünyada Matematik Araflt›rmalar› 2.1.2. Dünyada Matematik E¤itimi 2.2. Türkiye’de Matematik 6 6 10 11 2.2.1. Türkiye’de Matematik Araflt›rmalar› 11 2.2.2. Türkiye’de Matematik E¤itimi 14 2.2.3. Türk Matematik Derne¤i 18 3. Öneriler 20 3.1. K›sa Vadeli Öneriler 20 3.1.1. Araflt›rma 20 3.1.2. E¤itim 21 3.1.3. Türk Matematik Derne¤i 22 3.2. Uzun Vadeli Öneriler 23 3.2.1. Araflt›rma 23 3.2.2. E¤itim 24 3.2.3. Türk Matematik Derne¤i 25 4. Sonuç 26 20 20 RAPOR 2014 1. G‹R‹fi Matemati¤in, insanl›¤›n bugünkü uygarl›k düzeyine ulaflmas›nda ve toplumlar›n Her türlü ileri teknoloji ürününde matemati¤in ve matematiksel araflt›rmalar›n zenginleflmesinde çok önemli “olmazsa olmaz” bir rol oynad›¤› aç›kt›r. bir yere sahip oldu¤u bilinen Bunun yan›s›ra matematiksel araflt›rmalar gerek deprem ve tsunami ve bu ça¤da art›k kan›tlanmas› gibi do¤a olaylar›n›n anlafl›lmas›nda gerekmeyen bir gerçektir. gerek toplumlar›n sosyal ve ekonomik yap›lar›n›n analizinde di¤er bilim alanlar›yla birlikte çok önemli katk›lar sa¤lamaktad›r. Finans, internet ve savunma gibi güvenli¤i ve istikrar› yak›ndan ilgilendiren çok de¤iflik alanlarda da matematiksel araflt›rmalara ihtiyaç barizdir. Matematiksel bilimler alan›ndaki araflt›rmalar›n bir ülkenin geliflmesi, refah›, huzuru ve güvenli¤i aç›s›ndan ne kadar önemli oldu¤unu gösterecek örnekler kolayl›kla ço¤alt›labilir. Geliflmifl tüm ülkelerin matematiksel araflt›rmalar›n›n da ileri seviyede olmas› bu de¤erlendirmenin do¤rulu¤unun bir baflka kan›t›d›r. 5 RAPOR 2014 Türk Matematik Derne¤i (TMD) tarafından ilk olarak 2012 y›l›nda hazırlanmıfl bu rapor, 2014 yılı itibariyle dünyada ve Türkiye’de matematik araflt›rmalar›n›n durumu ile ilgili tespitler içerir ve ülkemizde yürütülmekte olan matematiksel araflt›rmalar›n gelifltirilmesi için baz› önerilerde bulunur. 2. TESP‹TLER 2.1. DÜNYADA MATEMAT‹K 2.1.1. DÜNYADA MATEMAT‹KSEL ARAfiTIRMALAR Matematiksel bilimler alan›ndaki en önemli ve en güncel araflt›rmalar›n, ABD, Kanada, Japonya, AB ülkeleri ve ‹srail gibi geliflmifl ülkelerde yap›l›yor olmas› bir rastlant› de¤ildir. Nobel ödüllerinin matematik alan›ndaki karfl›l›¤› olarak kabul edilen Fields madalyasının büyük ço¤unlukla bu ülkelerin matematikçilerine veriliyor olmas› da bir rastlant› de¤ildir. Nitekim bu ülkelerin zenginli¤inde ve gücünde, matematiksel araflt›rmalar baflat rol oynam›flt›r.Bu ülkelerin araflt›rma politikalar›n› belirleyenler, matematiksel araflt›rmalara her zaman özel bir önem vermifl ve ülkelerinin matematik alan›nda geri kalmamas› için her türlü gayreti göstermifllerdir. 6 RAPOR 2014 Her biri kalk›nma mucizesi olan Çin, Hindistan ve Güney Kore, matematiksel Bu ülkeler özellikle beyin göçünü önleme araflt›rmalar› daha ileri ve geri çevirme konusunda oldukça tafl›mak için bilim baflar›l› sonuçlar elde etmifllerdir. Her politikalar› gelifltirmifl dört y›lda bir yap›lan ve en genifl kat›l›ml› ve matematikte dünyan›n en matematik konferans› olarak bilinen ileri ülkeleri aras›nda ICM (International Congress of yerlerini alm›fllard›r. Mathematicians) toplant›lar›n›n 2010 y›l›nda Hindistan’da yap›lm›fl olmas› ve 2014 y›l›nda Güney Kore’de yap›lıyor olmas› bilinçli bir bilim politikas›n›n sonucudur. Tarihsel olarak matemati¤in do¤du¤u bir bölgede bulunmas›na ra¤men, Türkiye maalesef matematik araflt›rmalar›na verilen önem ve destek bak›m›ndan çok gerilerde kalm›fl ve uluslararas› düzeyde matematikte önemli bir yer edinememifltir. Bu görüflü desteklemek üzere de¤iflik istatistikler sunulabilinir, ama tek bir örnek verilecek olursa, ICM toplant›lar›n›n düzenleyicisi de olan Uluslararas› Matematik Birli¤i (IMU, International Mathematical Union) matematik konusundaki performanslar› ölçü alarak, ülkeleri befl ayr› grupta grupland›rmakta ve bu grupland›rmaya göre ülkelerin IMU Genel Kurul’unda bulundurabilecekleri temsilci say›s›n› belirlemektedir. 7 RAPOR 2014 Uluslararası Matematik Birli¤i’nin ülkeler sıralamasında; ABD, Almanya, Birleflik Krallık, Çin, Fransa, Kanada, ‹srail, Matematiksel araflt›rmalar›n, bireyleri ve ‹talya, Japonya ve Rusya en toplumlar› yak›ndan ilgilendiren teknoloji, üst grup olan beflinci grupta, finans, ekonomi, t›p, savunma gibi Güney Kore, Hindistan ve alanlarda çok önemli katk›larda bulunuyor Brezilya dördüncü grupta ve olmas›na yap›lan vurgu, insanl›k Türkiye en alt grupta yer kültürünün bir parças› olarak matemati¤in almaktadır. Halen üçüncü grupta olan komflumuz ‹ran’›n dördüncü gruba aktar›lma baflvurusu ise de¤erlendirme aflamas›ndad›r. de¤erinin gözden kaç›r›lmas›na neden olmamal›d›r. Matemati¤in sanatsal yan›n›n en az uygulama yan› kadar de¤erli oldu¤unun ayr›m›na varan geliflmifl ülkeler, matemati¤in iç güzelli¤i ve insanl›¤a felsefi katk›s› için de çok ciddi destekler sa¤lamaktad›rlar. Matematiksel araflt›rmalar›n uygulama ve kuramsal yanlar› aras›ndaki etkileflim ve iç içelik nedeniyle, matematik alan›nda sa¤lanacak gerçek bir niteliksel ve niceliksel geliflme ancak matemati¤in bir bütün olarak desteklenmesiyle mümkündür. Matemati¤in tarihsel geliflimi içerisinde bu konudaki en çarp›c› örnekler Fourier Serileri ve Lie Cebirleri konular›d›r. Onsekizinci yüzy›lda metallerde ›s› iletimini modelleyen denklemleri çözme s›ras›nda infla edilen Fourier serileri kuramsal matematikte çok önemli geliflmelerin tetikleyicisi olmufltur. Aksi istikamette ise, bafllang›çta tamamen matemati¤in iç güzelli¤ine odaklanarak herhangi bir uygulama 8 RAPOR 2014 amac› olmadan gelifltirilen Lie Cebirleri birçok uygulama alan› bulmufltur. Matematiksel araflt›rmalar›n, yürütülme flekli aç›s›ndan da di¤er bilim dallar›ndaki araflt›rmalardan oldukça farkl› ve kendine özgü nitelikleri vard›r. Giderek daha çok matematikçi bilgisayar kullansa da, matematik esas olarak sadece kalem, k⤛t ve kitap gerektiren zihinsel bir faaliyettir. Bu özelli¤i nedeniyle araç, gereç veya laboratuvar gerektiren di¤er bilim dallar› ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda daha az maddi deste¤e ihtiyaç duyan ve çok az bir destekle önemli toplumsal faydan›n sa¤lanabilece¤i bir dald›r. ‹nsanl›k tarihi boyunca sürekli geliflen matemati¤in ulaflt›¤› derinlik ve genifllik nedeniyle, matematiksel araflt›rmalar giderek bireysel bir çaban›n ürünü olmaktan ç›k›p gruplar ve ulusal/uluslararas› a¤lar arac›l›¤›yla yürütülen bir faaliyete dönüflmüfltür. Bu durum seminer, çal›fltay, sempozyum, konferans, yazokulu, k›sa süreli ziyaret gibi bilimsel iletiflimi artt›ran etkinliklere kat›l›m› matematikçiler aç›s›ndan en önemli ihtiyaç haline getirmifltir. Geliflmifl ülkelerde matematik alan›nda sa¤lanan desteklerin hemen hemen tamam› bu tür faaliyetlere ayr›lm›flt›r. 9 RAPOR 2014 2.1.2. DÜNYADA MATEMAT‹K E⁄‹T‹M‹ Geliflmifl ülkelerdeki matematiksel araflt›rmalar›n bugünkü düzeyine ulaflmas›nda rol oynayan en önemli itici güçlerden biri, bu ülkelerin ayn› zamanda çok kaliteli Niceliksel bir de¤erlendirme yerine niteliksel bir de¤erlendirme üzerine infla edilmifl güçlü destek mekanizmalar›, ve baflar›l› matematik doktora programlar›n›n baflar›l› sonuçlar doktora programlar›na sahip vermesini sa¤lam›flt›r. Böylece bir yandan olmalar›nda yatar. ilgili ülkelerin üniversitelerinin matematik alan›ndaki nitelikli ö¤retim üyesi ihtiyac› giderilmifl, bir yandan da doktora programlar› vas›tas›yla yap›lan araflt›rmalarla bu ülkelerin geliflmesine katk› sa¤lanm›flt›r. Nitelikli ö¤retim üyeleriyle yürütülen matematik lisans ve yüksek lisans programlar›, ö¤rencileri matemati¤i bir kariyer olarak benimseme konusunda ikna etmede çok daha baflar›l› olmufllard›r. Di¤er yandan, anaokulundan bafllayarak tüm ortaö¤retimdeki matematik e¤itimine geliflmifl ülkelerde özel bir önem verilmektedir. Esasl› bir matematik e¤itimi bireylerde analitik düflüncenin gelifltirilmesi için elzemdir. Analitik düflünce yetene¤ine sahip nesiller, ancak ezberci olmayan, soru sorma ve tart›flma üzerine infla edilmifl bir e¤itim sistemi ile yetifltirilebilir. 10 RAPOR 2014 Dünyan›n bir çok ülkesinde, e¤itim almak isteyen gençlerin say›s›ndaki art›fl, çoktan seçmeli test sistemleriyle toplu s›navlar verme zorunlulu¤u yaratm›flt›r. Ancak geliflmifl ülkelerde bu test sonuçlar› sadece birer veri olarak de¤erlendirilmekte ve test sisteminin hiçbir zaman e¤itim sistemine flekil vermesine ve içeri¤ini belirlemesine izin verilmemektedir. 2.2. TÜRK‹YE’DE MATEMAT‹K 2.2.1. TÜRK‹YE’DE MATEMAT‹KSEL ARAfiTIRMALAR Son y›llarda bireysel çabalarla önemli ilerlemeler gerçeklefltirilmifl olsa da, matematiksel araflt›rmalar aç›s›ndan geliflmifl veya geliflmekte olan ülkelerle karfl›laflt›r›ld›¤›nda ortaya ç›kan tablo ülkemiz aç›s›ndan üzüntü vericidir. Bütün geliflmifl ve geliflmekte olan ülkelerde birden fazla say›da bulunan matematiksel araflt›rma enstitülerinden henüz ülkemizde bir tane dahi yoktur. Fields ödülü veya Abel ödülü gibi herhangi bir sayg›n uluslararas› ödülün verildi¤i hiçbir matematikçimiz yoktur. Bu konuda gö¤sümüzü kabartan tek istisna, Amerikan Matematik Derne¤i taraf›ndan Cem Yalç›n Y›ld›r›m’a 2014 y›l› “Say›lar Teorisinde Frank Nelson Cole Ödülü” verilmesi olmufltur. Ülkemizin nüfusu ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda çok küçük diye nitelendirilebilecek ülkelerde her y›l gerçeklefltirilen çal›fltay, sempozyum, konferans ve yazokulu gibi matematik etkinliklerinin say›s› ülkemizde 11 RAPOR 2014 gerçeklefltirilenlerin çok üzerindedir. Baflka örnekler de verilebilir ama daha önemle üzerinde durulmas› gereken, bütün bunlar›n bir rastlant› olmad›¤›d›r. Ülkemizde yürütülen matematiksel araflt›rmalar›n di¤er bilim dallar›nda gerçeklefltirilen araflt›rmalara k›yasla da oldukça geri bir durumda olmas› baflka bir çarp›c› gerçektir. Bu üzücü tespit de örneklerle ve say›sal verilerle kolayl›kla do¤rulanabilir veya sosyolojik ya da tarihsel analizleri yap›labilinir, ama temel nedenlerinden biri, üniversiteler, TÜB‹TAK, DPT gibi kamu kurumlar› taraf›ndan sa¤lanan araflt›rma desteklerinde insandan çok araç ve gerece yat›r›m yap›lmas›d›r. Araflt›rmalar›n› yürütebilmek için farkl› destek mekanizmalar›na ihtiyaç duyan matematikçiler bu nedenle ma¤dur olmaktad›r. Araflt›rma faaliyetleri ve bilimsel temas için yeterince destek bulamayan matematikçiler, kendilerini gelifltirebilmeleri için flart olan çal›fltay, sempozyum, konferans ve yazokullar›na kat›lma, yurtiçinde ya da yurtd›fl›ndaki uzman meslektafllar›n› ziyaret edebilme, yurtd›fl›ndan matematikçi davet edebilme, bilimsel problemler etraf›nda ulusal veya uluslararas› a¤lar oluflturma veya mevcut a¤lara kat›labilme gibi imkânlara sahip olamamaktad›rlar. Bu eksikliklerin sonucu olarak, profesyonel bir ifl olan bilimsel araflt›rma, kiflilerin özel hobileri düzeyine indirgenmekte ve 12 RAPOR 2014 birçok matematikçi araflt›rmadan kopmaktad›r. Her bilim insan›n›n sahip oldu¤u birikimin uzun y›llar süren bir yetiflme süreci sonunda olufltu¤u düflünülürse, bu kopmalar›n ülkemiz için büyük bir ekonomik kayba da neden oldu¤u aç›kt›r. Kuruluflundan bu yana 91 y›l geçmifl olmas›na ra¤men, Türkiye Cumhuriyeti’nin matematik konusunda hâlâ bir stratejisi ya da vizyonu yoktur. Matematiksel araflt›rma ve matematik e¤itimi ülkenin refah›, huzuru, güvenli¤i ile yak›ndan alakal› bir konu olmas›na ra¤men, hiçbir siyasi partinin gündeminde ve program›nda yer almamaktad›r. Son y›llarda TÜB‹TAK bütçelerinde önemli art›fllar olmufl, Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu (BTYK) toplant›lar› düzenli olarak yap›lmaya bafllanm›fl ve Sanayi ve Teknoloji Bakanl›¤›’n›n görev kapsam› geniflletilerek Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl›¤› kurulmufltur. Bu geliflmeler, uluslararas› bilimsel dergilerde yay›nlanan makale ve yürütülmekte olan araflt›rma proje say›lar›n›n art›fl›na büyük katk›da bulunmufltur. Ancak matematiksel araflt›rmalar aç›s›ndan bak›ld›¤›nda sa¤lanan art›fl maalesef di¤er bilim dallar›ndaki art›fllarla orant›l› de¤ildir. Baflta matematik olmak üzere genel olarak temel bilimlerin BTYK toplant›lar›nda pek gündeme gelmemifl olmas›, ülkenin geliflmesinin önemli, hatta baflat bir bilefleninin gözden kaçmas›na ve gelecek nesillerin bu konuda yeterince rekabetçi olamamas›na neden olmaktad›r. Baflta matematik olmak üzere temel bilimlere karfl› bir di¤er ihmalkâr tutum örne¤i, 13 RAPOR 2014 Türkiye’nin tek devlet destekli Temel Bilimler Enstitüsü olan Feza Gürsey Enstitüsü’nün TÜB‹TAK taraf›ndan yak›n zamanda ifllevsel olmaktan ç›kar›lm›fl olmas›d›r. Gerek üniversiteler, gerek YÖK ve TÜB‹TAK taraf›ndan bilim insan› de¤erlendirmelerinin nitelik yerine nicelik üzerinden yap›l›yor olmas› da, matematikçilerin di¤er alanlarda çal›flan bilim insanlar› ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda ma¤duriyetine neden olmaktad›r. Ayr›ca, özellikle kamu kurumlar›nda eflitlikçi ücret uygulamas›n›n do¤al bir sonucu olarak, araflt›rmada aktif olanlarla olmayanlar aras›nda da bir fark gözetilmemekte ve bu durum giderek daha çok matematikçide takdir edilmedi¤i duygusu yaratmaktad›r. 2.2.2. TÜRK‹YE’DE MATEMAT‹K E⁄‹T‹M‹ Bilindi¤i üzere AB üyesi ya da AB ba¤lant›l› ülkeler, her y›l milli gelirleriyle orant›l› bir miktar› çerçeve programlar› ad› alt›nda bilimsel araflt›rmalara destek olmak üzere bir havuza aktar›rlar. ‹lgili ülkelerin araflt›r›c›lar›n›n sunduklar› bilimsel proje önerileri rekabetçi bir de¤erlendirmeden geçtikten sonra, bu havuzda toplanan para ile AB taraf›ndan maddi olarak desteklenir. 2007-2010 y›llar› aras›nda Türkiye bu havuza 148 milyon avro yat›rm›fl ancak çerçeve programlar› kapsam›nda sadece 64 milyon avro destek alabilmifltir. Bu durum Türkiye’nin dolayl› olarak AB ülkelerinin araflt›rma projelerini destekliyor olmas› sonucunu do¤urmufltur. Böylece gerek bilimsel araflt›rmalarda gerekse bilimsel araflt›rmalar›n en önemli bilefleni olan e¤itimde milli gelirimizle orant›l› bir düzeyde olmad›¤›m›z bir kere daha kan›tlanm›flt›r. 14 RAPOR 2014 Baflta matematik olmak üzere temel bilimler aç›s›ndan bak›ld›¤›nda bu durum çok daha iç karart›c›d›r. Ülke geliflmesine katk›s› dolayl› oldu¤undan temel bilimler ile ilgili e¤itim gerek kamu gerekse kamu d›fl› kaynaklar taraf›ndan hiçbir aflamada teflvik edilmemektedir. Örne¤in, bugün ülkemizdeki pek çok parlak temel bilimcimizi yetifltirmifl olan Fen Liseleri zaman içerisinde flekil de¤ifltirmifl ve çok baflar›l› olduklar› bu ifllevlerini ne yaz›k ki kaybetmifllerdir. Temel bilimlere gençlerimizi yönlendirmekte baflar›s›z oldu¤umuzun di¤er bir örne¤i olarak, üniversite girifl s›navlar›nda ilk bine giren ö¤rencilerden 10 tanesinin dahi tercihini temel bilimler alan›nda yapm›yor olmas› verilebilir. Bu konuda yeni ve olumlu bir geliflme, TÜB‹TAK’›n Matematik, Fizik, Kimya ve Biyoloji alanlar›ndan birini seçen ve Lisans Yerlefltirme S›nav›nda (LYS) ilk 10.000’e giren ö¤rencilere ayl›k 2.000 TL’ye varan miktarlarda özel bir burs program› bafllatm›fl olmas›d›r. Bilindi¤i gibi, Fen Fakülteleri mezunlar›n›n ö¤retmenlik yapabilmeleri ile ilgili art arda getirilen k›s›tlamalar matematik ö¤retmeni yetifltirme görevinin tamamen E¤itim Fakültelerine b›rak›lmas› sonucunu do¤urmufltur. Neyin ö¤retildi¤inden daha çok nas›l ö¤retildi¤ine odaklanan bu yaklafl›m ülkemizde temel bilimlerin geliflimi aç›s›ndan olumsuz bir rol oynam›flt›r. Ancak Yüksek Ö¤retim Kurumu (YÖK), k›sa bir süre önce ald›¤› yeni bir kararla, Fen Fakülteleri mezunlar›n›n önündeki engellerin bir k›sm›n› kald›rm›fl ve, pedagojik formasyon almak kayd›yla, bu mezunlar›n ö¤retmen olabilmelerine yeniden olanak sa¤lam›flt›r. 15 RAPOR 2014 Türkiye’de matemati¤in yeterince geliflmemifl olmas›, e¤itimimizdeki genel ve yap›sal sorunlar›n bir türlü çözülememesine de ba¤l›d›r. E¤itim sistemimizin, her dönemde ideolojik önceliklerle ele al›nm›fl olmas›, plans›z ve tutars›z müdahalelere neden olmufl ve dünyay› yakalayacak e¤itim reformlar›n›n yap›lmas›n› engellemifltir. Türkiye e¤itim alan›nda, dünyan›n geliflmesine göre tutarl› bir flekilde e¤itim sistemini yenileyen ve gelifltiren ülkelerin gerisinde kalm›flt›r. Üniversite girifl s›navlar›na odakl› uygulamalar tüm e¤itimin bir test hastal›¤›na tutulmas›na neden olmufl, ideolojik yaklafl›mlar da eklenince e¤itim tamamen ezber üzerine kurulu bir sisteme dönüflmüfltür. Zihinsel bir faaliyet olarak matematik, en önemli darbeyi alan bilim dallar›ndan biri olmufltur. Sürekli sormak, cevab› tahmin edip ispat etmeye çal›flmak üzerine kurulu matematiksel düflünce sistemi, e¤itim sistemimizin ana unsurlar›ndan birisi olmaktan ç›km›fl ve bu durum nitelikli e¤itim hedefinden daha da uzaklafl›lmas›na neden olmufltur. E¤itim sistemimizin uygulay›c›lar› olan ö¤retmenlerin genel problemlerinden kaynaklanan eksiklikler, baflta matematik olmak üzere temel bilimler e¤itiminin kalitesini olumsuz flekilde etkilemektedir. Mevcut e¤itim sisteminde ö¤retmenler aras› farkl›laflt›rmalar› destekleyen ve ö¤retmenlerin kendilerini yenilemelerini teflvik eden unsurlar yoktur. Yetenek, donan›m ve verimlilik gibi unsurlar yerine tamamen eflitlikçi bir anlay›fl üzerine infla edilmifl kamu ücret politikalar›, farkl› bilgi, donan›m ve e¤itim sahibi olan kamu çal›flanlar›n›n ve bunlar›n bir parças› olarak ö¤retmenlerin de¤iflik ünvanlar elde etmesine ve daha iyi olanaklara kavuflmas›na izin vermemektedir. 16 RAPOR 2014 Bir ülkenin en önemli zenginli¤inin bilgi ile donat›lm›fl, e¤itimli ve analiz yetene¤ine sahip insan zenginli¤i Örne¤in ülkemiz aç›s›ndan büyük bir oldu¤u yöneticilerimiz taraf›ndan at›l›m projesi olarak gündeme getirilen de¤iflik ortamlarda gündeme Fatih Tablet projesinin bu aç›dan da getirilmesine ra¤men, bilgiye de¤erlendirilmesinde büyük yarar vard›r. ve insana yap›lan yat›r›m daima Bu konu ile ilgili kamuoyunda yürütülen tart›flmalar›n tablet bilgisayarlar için maddi yat›r›mlar›n gerisinde kalm›flt›r. ayr›lan bütçe üzerinden yürütülmesi ve nas›l bir içerik sunulaca¤›n›n yeterince tart›fl›lmamas› üzüntü vericidir. TÜB‹TAK destek politikalar›n›n da oransal olarak büyük ölçüde araç, gereç ve laboratuvara yönelik olmas›, ve çal›fltay, sempozyum, konferans ve yazokulu gibi bilgi ve e¤itime odakl› etkinliklere daha az yönelik olmas› benzer bir anlay›fl›n sonucudur. Benzer bir yaklafl›m ders müfredatlar›n›n ve ders kitaplar›n›n yeterince h›zl› bir flekilde dünyadaki geliflmelere ayak uyduramamas›nda da kendini göstermektedir. Genel olarak bilgi alan›nda Türkiye’de üretimin düflük olmas› nedeniyle daha çok d›fl kaynaklara yönelinmifl ve bu aç›k yüksek de¤erli ithalat ile kapat›lmaya çal›fl›lm›flt›r. Ancak müfredat ve ders kitaplar› aç›s›ndan konuya bak›ld›¤›nda yeterince h›zl› davran›lmam›fl ve dünyadaki uygulamalar h›zl› bir flekilde takip edilmeye çal›fl›lmam›flt›r. 17 RAPOR 2014 2.2.3 TÜRK MATEMAT‹K DERNE⁄‹ (TMD) 1948 y›l›nda kurulmufl ve kamu yarar›na çal›flan bir dernek statüsünde olan Türk Matematik Derne¤i’nin amac› matematikle ilgili bilim dallar›n›n geliflmesini ve yurtiçinde yayg›nlaflmas›n› sa¤lamak, ekonomik, sosyal ve teknolojik alanlarda matemati¤in ve matematikçilerin katk›s›n› artt›rmak, orta ve yüksek ö¤retimde matematik e¤itiminin çekicili¤ini, düzeyini ve etkinli¤ini yükseltmektir. Türk Matematik Derne¤i (TMD), Türkiye’yi Uluslararas› Matematik Birli¤i (IMU), Avrupa Matematik Derne¤i (EMS) ve Güney Do¤u Avrupa Matematik Birli¤i’nde (MASSEE) temsil etmektedir. 750 civar›nda üyesi olan TMD’nin y›ll›k bütçesi aidatlardan elde edilen 15.000 TL ve ba¤›fl olarak toplanan 7.500 TL olmak üzere afla¤› yukar› 20-25 bin TL civar›ndad›r. Dünyan›n en aktif ve bilinen matematik derneklerinden biri olan Amerikan Matematik Derne¤i’nin (AMS) y›ll›k bütçesinin 20 milyon ABD Dolar› ve çal›flan say›s›n›n 200 civar›nda oldu¤u düflünülürse, yukar›da belirtilen TMD bütçesinin AMS’inki ile karfl›laflt›r›lamayacak ölçüde küçük ve yetersiz oldu¤u aç›kt›r. Bu küçük ve yetersiz bütçe ile, tamamen üyelerin fedakarl›klar› ile gerçeklefltirilebilen TMD etkinlikleri afla¤›da listelenmifltir. 18 RAPOR 2014 Her y›l ülkemizin de¤iflik bir üniversitesinin ev sahipli¤inde olmak üzere, son 27 y›ld›r Ulusal Matematik Sempozyumu bafll›kl› toplant›lar düzenlenmekte ve bu toplant›larda ülkemiz matematikçilerinin en son araflt›rmalar›n› sunmalar›na ve meslektafllar›n›n görüfllerini almalar›na olanak sa¤lanmaktad›r. 23 y›ldan bu yana Matematik Dünyas› dergisi, her say›s› en az 10.000 adet olmak üzere y›lda dört kez ç›kar›lmakta ve Derne¤in iktisadi iflletmesi taraf›ndan sat›lmaktad›r. Son befl y›ld›r Nesin Matematik Köyü’nde her y›l yüzlerce üniversite ö¤rencisinin kat›ld›¤› ve 6-7 hafta süren yazokullar› düzenlenmektedir. 2012 y›l›ndan itibaren bu yazokullar›na lisansüstü yeterlilik yazokullar› da eklenmifltir. Son yedi y›ld›r her y›l, üniversitelerimizin matematik programlar›na kay›tl› ve maddi deste¤e ihtiyac› olan baflar›l› 4 ya da 5 ö¤renciye ayl›k 250 TL burs verilmektedir. 19 RAPOR 2014 3. ÖNER‹LER 3.1. KISA VADEL‹ ÖNER‹LER 3.1.1. ARAfiTIRMA Matematik araflt›rmalar›n› daha ileri tafl›mak için at›lmas› gereken ad›mlar afla¤›da listelenmifltir: Matematik araflt›rmalar›n›n dünyada ulaflt›¤› seviye nedeniyle oluflan fark›n Türkiye aleyhine daha fazla aç›lmas›na engel olmak için, matemati¤e pozitif ayr›mc›l›k yap›lmal› ve özel bir teflvik stratejisi gelifltirilmelidir. Matematiksel bilimlerdeki baflar›l› araflt›r›c›lar› desteklemek üzere kurulan ancak daha sonra ifllevi de¤ifltirilen TÜB‹TAK Feza Gürsey Enstitüsü’ne tekrar kurulufl amac›na hizmet edecek flekilde ifllerlik kazand›r›lmal›d›r. Çok say›da bilim insan›n›n görüflleri do¤rultusunda haz›rlanm›fl ve TÜB‹TAK’a sunulmufl olan enstitü modeli önerisi bir an önce gündeme al›nmal›d›r. TÜB‹TAK taraf›ndan uygulanan yay›n teflvik politikas› temelden gözden geçirilmeli, niceli¤i de¤il niteli¤i öne ç›karan ve bilim dallar› aras›ndaki farkl›l›klar› dikkate alan yeni bir politika gelifltirilmelidir. TÜB‹TAK’›n bilimsel dergilerin etki çarpanlar›n› (impact factor) esas alan bir s›n›fland›rmay› yak›n zamanda uygulamaya bafllam›fl olmas›, bu do¤rultuda at›lm›fl olumlu bir ad›md›r ancak bilim dallar› aras›ndaki yap›sal farkl›l›klar› dikkate almamaktad›r. 20 RAPOR 2014 Matematik alan›ndaki yurtiçi/yurtd›fl› doktora ve sonras› TÜB‹TAK araflt›rma burslar›n›n say›s› ve burs miktar› art›r›lmal›d›r. Üniversitelerimizde görev yapan matematikçilerin belirli araflt›rma problemleri etraf›nda çal›flmak ve karfl›l›kl› görüfl al›fl-veriflinde bulunmak üzere bir araya gelmelerine yard›mc› olmak üzere, matemati¤in de¤iflik alanlar› için ulusal düzeyde a¤lar kurulmas› teflvik edilmelidir. Baflta matematik olmak üzere temel bilimler alan›ndaki araflt›rmaya ve lisans/lisansüstü e¤itime destek amac›yla TÜB‹TAK’tan ba¤›ms›z bir kurum kurulmal›d›r, e¤er bu mümkün de¤il ise TÜB‹TAK bünyesinde sadece temel bilimler alan›na odaklanm›fl bir alt kurum oluflturulmal›d›r. Baflta TÜB‹TAK olmak üzere kamu kurumlar›n›n matematik araflt›rma ve e¤itimi ile ilgili uygulamalar›nda bir paydafl olarak TMD’nin de görüflünü alm›yor olmas› ciddi bir eksikliktir ve TMD’nin bir paydafl olarak kamu politikalar›na katk› sunmas› sa¤lanmal›d›r. 3.1.2. E⁄‹T‹M Geliflmifl ülkelerde matematik e¤itimi yine matematikçilerin dan›flmanl›¤›nda sürekli gözden geçirilmekte ve gerekli de¤ifliklikler en k›sa zamanda uygulamaya sokulmaktad›r. Böylece hem bilgisayarlar›n kullan›m›n› içeren hem de teorik ve soyut matemati¤in en bafl›ndan ad›m ad›m do¤ru bir flekilde ö¤retilmesini sa¤layan etkin ö¤retim teknikleri 21 RAPOR 2014 gelifltirilmektedir. Benzer bir yaklafl›m› ülkemizde de uygulamak amac›yla, hem ilkö¤retim hem de ortaö¤retim için içerisinde en az e¤itimciler kadar matematikçilerin de bulundu¤u nitelikli kurullar oluflturulmal› ve mevcut kitap ve ders programlar› elden geçirilmelidir. TMD gibi sivil toplum kurulufllar›n›n da bir paydafl olarak görüflleri al›nmal› ve gere¤inde bu tür kurulufllar da bu amaçla bütçe ay›rarak görevlendirilmelidir. 3.1.3. TÜRK MATEMAT‹K DERNE⁄‹ Oldukça küçük bütçesine ra¤men matematiksel araflt›rma ve e¤itimin kalitesinin artt›r›lmas› için etkin ve aktif bir flekilde faaliyetlerini yürüten TMD’nin bu do¤rultudaki katk›lar›n› daha da artt›rmak için yap›labilecek olanlar flu flekilde listelenebilir: Türkiye Cumhuriyeti vatandafl› olup bilimsel araflt›rmalar›n› yurt d›fl›nda sürdüren baflar›l› matematikçileri her y›l gerçeklefltirilen Ulusal Matematik Sempozyumu’na davet edebilmek ve onlar›n bilgi ve deneyimlerinin ülkemizdeki genç matematikçilere aktar›lmas›n› sa¤layacak bir ortam yaratabilmek TMD’nin bütçesini aflan bir konu olup, maddi destek gerektirmektedir. Özellikle yeni kurulmufl Anadolu üniversitelerinde araflt›rma görevlisi olarak ifle bafllam›fl olan gençlerin eksiklerini tamamlamalar›n› mümkün k›lacak TMD lisansüstü yazokullar›n›n sa¤lam ve devaml› bir bütçeye oturtulmas› gerekmektedir. 22 RAPOR 2014 Binbir zorluk ve büyük bir özverili çal›flma sonucu TMD taraf›ndan y›lda dört kez yay›nlanan Matematik Dünyas› dergisi ülkemizin matematik ortam›n›n iyilefltirilmesine yapt›¤› önemli katk›lar nedeniyle mali olarak desteklenmelidir. Ba¤›fllardan oluflan çok s›n›rl› bir burs fonu ile TMD taraf›ndan yürütülmeye çal›fl›lan baflar›l› ve düflük gelirli matematik lisans ö¤rencilerine burs verilmesi, devletin maddi deste¤i ile çok daha etkin bir konuma getirilmelidir. Üye aidatlar› ile yaflam›n› sürdürmeye çal›flan TMD’nin uluslararas› camiada ülkemizi temsil etme görevini etkin bir flekilde yerine getirebilmesi için, Uluslararas› Matematik Birli¤i (IMU) ve Avrupa Matematik Konseyi (EMS) gibi uluslararas› kurulufllar›n üyelik aidatlar›n› ödemede maddi destek sa¤lanmal›d›r. 3.2. UZUN VADEL‹ ÖNER‹LER 3.2.1. ARAfiTIRMA Ülkemizin uzun vadeli bir matematik araflt›rmalar› politikas› olmad›¤› dikkate al›narak öncelikle bu eksiklik giderilmeli ve uzun vadeli bir strateji çerçevesinde matematik alan›nda ulafl›lmak istenen seviye ile noktasal hedefler tespit edilmeli ve bu do¤rultuda gereken yat›r›mlar yap›lmal›d›r. Matemati¤in çok geliflmifl oldu¤u AB ülkelerine olan co¤rafi ve kültürel yak›nl›¤›m›z, ‹stanbul’un her y›l daha da çekici bir 23 RAPOR 2014 metropole dönüflmesi, ‹stanbul’daki matematikçilerin Avrupal› meslektafllar› ile yak›n iliflkileri olmas›, matemati¤in gerektirdi¤i yat›r›m›n di¤er bilim ve teknoloji dallar›na göre son derece düflük olmas›, ‹stanbul’un matematikte dünya çap›nda bir merkez olmas› için çok önemli art›lard›r. Matemati¤in yan›na tarih gibi az say›da seçilmifl birkaç kuramsal temel bilim dal›n› da ekleyerek, do¤ru seçilmifl bir yerde TÜB‹TAK ve üniversitelerin iflbirli¤i ile oluflturulacak bir ileri araflt›rmalar merkezi (‹STANBUL ARAfiTIRMALAR MERKEZ‹-‹AM) hem ‹stanbul’a hem de Türkiye’ye büyük prestij sa¤layacak ve ayn› zamanda bilim insanlar›m›za araflt›rmalar›nda çok önemli katk›lar sa¤layacakt›r. TMD, bu konu ile ilgili çal›flmalar yapmıfl olup, görüfllerini ilgili birimlere aktarma gayretini sürdürmektedir. 3.2.2. E⁄‹T‹M Bir ülkedeki matematik araflt›rmalar›n›n kalitesi o ülkede yürütülmekte olan matematik doktora programlar›n›n kalitesi ile yak›ndan ilgilidir. Kaliteli doktora programlar› kaliteli bilim insan› yetifltirmenin en önemli ön kofluludur. Ancak kaliteli doktora programlar› da kaliteli bir ilk, orta ve yüksek ö¤retimden geçmifl ö¤rencilerle baflar›l› olabilir. Her düzeydeki e¤itimin ideolojilerden ar›nmas›, ülkemizin bugün ve yar›nki ihtiyaçlar›na cevap vermeyi hedeflemesi ve nitelikli uzmanlar taraf›ndan de¤erlendirilip yönlendirilmesi için gereken ad›mlar mutlaka at›lmal›d›r. 24 RAPOR 2014 3.2.3. TÜRK MATEMAT‹K DERNE⁄‹ Kamu kurumlar›n›n matematikle ilgili stratejiler belirlenirken bir paydafl olarak TMD’nin görüflünü almalar› ve TMD’nin 65 küsur y›ll›k tecrübesinden ve kredibilitesinden faydalanmalar› gerekir. Bilim kurullar›nda mutlaka matematikçiler de bulunmal› ve bu matematikçileri belirleme aflamas›nda TMD’nin de görüflü al›nmal›d›r. TÜB‹TAK taraf›ndan gerçeklefltirilen ve ülkemizdeki matemati¤i ve matematikçileri ilgilendiren tüm uygulamalarda bir paydafl olarak TMD’nin de görüflü al›nmal›d›r. Mevcut TÜB‹TAK programlar› ve uygulamalar› matematikçiler aç›s›ndan TMD ile birlikte gözden geçirilmeli ve flikayet konusu olan sorunlar› gidermek amac›yla gerekli tart›flma ortam› yarat›lmal›d›r. TMD’nin kendisine ait bir mekan› ve herhangi bir sekreteryal kadrosu yoktur. Kendine tahsis edilmifl bir yeri ve az say›da da olsa sekreteryal bir kadrosu olmas› durumunda, TMD flimdiki katk›lar›n›n çok daha fazlas›n› gerçeklefltirerek ülkemize daha da yararl› olma imkan›na kavuflmufl olacakt›r. 25 RAPOR 2014 4. SONUÇ Bu raporda ülkemizde yürütülen matematik araflt›rmalar›n›n bugün ülkemizin ulaflt›¤› ekonomik durum ile orant›s›z bir flekilde hem nicelik ve hem de nitelik olarak geride kald›¤› tespiti yap›lm›fl ve ilgililerin dikkatine sunulmufltur. Yap›lmas› gerekenler sadece aidatlarla yaflam›n› sürdüren bir sivil toplum kuruluflu olarak TMD’nin olanaklar›n›n çok ötesindedir. Türkiye’nin matematikte de ulaflmas› gereken yere gelebilmesi için baflta TÜB‹TAK olmak üzere ilgili tüm paydafllarla mevcut sorunlar› tart›flmak ve yeni politikalar üretmek için TMD elinden gelen katk›y› sunmaya haz›rd›r ve bunun kendisi için hem bir görev hem de hak oldu¤u görüflündedir. 26 TÜRK MATEMAT‹K DERNE⁄‹ Bankalar Cad. No:2 Minerva Han 34420 Karaköy ‹stanbul-Türkiye Telefon: (0212) 292 49 39 E-posta: [email protected]
© Copyright 2024 Paperzz