i T.C. HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ SAĞLIK BAKANLIĞI HASTANELERİNDE FİNANSAL VERİLERİN KONSOLİDASYONU VE UYGULAMA ÖRNEĞİ Serap DURUKAN Sağlık Kurumları Yönetimi Programı DOKTORA TEZİ ANKARA 2012 ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ------------------------------------------------Tel: 0532 745 12 42 E-mail: [email protected], [email protected] 1 ÖZET DURUKAN, Serap, “Sağlık Bakanlığı Hastanelerinde Finansal Verilerin Konsolidasyonu ve Uygulama Örneği”. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Sağlık Kurumları Yönetimi Programı Doktora Tezi, Ankara, 2012. Dünya genelinde yaşanan değişimlerle kamu yönetimi yeniden yapılandırılmış, sağlık hizmetleri de bu değişimin bir parçası olmuştur. Bu değişim ile Sağlık Bakanlığı’nın işlevi düzenleyici, denetleyici ve temel sağlık hizmetlerinin sunumunu sağlayıcı bir konuma yükseltilerek; 2. ve 3. basamak sağlık hizmetleri sunumu genel olarak idari ve mali yönden özerk olacak kamu hastane birliklerine bırakılacaktır. Bu araştırma, kısa bir süre sonra kurulacak olan Kamu Hastane Birliklerinin finansal verilerini nasıl konsolide etmesi gerektiğine yönelik bir modelleme içermektedir. Bu modeli oluştururken Ağız ve Diş Sağlığı Merkezleri hariç, Sağlık Bakanlığı’na bağlı ikinci ve üçüncü basamakta hizmet sunan 816 adet hastane ve sağlık merkezinin 2008 yılına ait finansal verileri kullanılmıştır. Finansal tabloları konsolide etmek için iki aşamadan oluşan bir çalışma yapılmıştır. Birinci aşamada, hukuken birbirinden bağımsız olarak çalışan dört finansal sistemden (Genel Bütçe, Döner Sermaye, Taşınır Mal ve Taşınmaz Mal Finansal Sistemleri) elde edilen verilerin birleştirilmesiyle füzyon tablolar elde edilmiştir. İkinci aşamada ise uluslararası ve ulusal muhasebe standartları temel alınarak, ikinci ve üçüncü basamakta hizmet sunan 816 hastane ve sağlık merkezinin füzyon tabloları tek bir işletme gibi konsolide edilerek, konsolidasyon metodolojisi ortaya konulmaya çalışılmıştır. Elde edilen bireysel konsolide tablolar üzerinden illere, hastane türlerine, coğrafi bölgelere ve sağlık hizmeti basamaklarına göre dağılım analizleri yapılarak politika belirleyicilerine bu tablolardan nasıl faydalanılacağı konusunda yol gösterilmeye çalışılmıştır. Oluşturulan bu modelin, birlik yöneticilerine tablolarını konsolide ederken temel bir kaynak olacağı düşünülmektedir. Anahtar Kelimeler: Finansal verilerin konsolidasyonu, muhasebe standartları, Kamu Hastane Birlikleri. Destekleyen Kurumlar: H.Ü.B.A.B, Tez Destekleme (011.T01.102.003). ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ------------------------------------------------Tel: 0532 745 12 42 E-mail: [email protected], [email protected] 2 ABSTRACT DURUKAN, SERAP, “Ministry of Health Hospitals Financial Data Consolidation and An Application”. Hacettepe University, Institute of Health Sciences Health Care Administration, PhD Thesis, Ankara, 2012. Changes around the world restructured public management, and health services have been part of this change. With this, the functions of the Ministry of Health will be promoted to roles of regulatory, supervisory and delivery of primary health care. Delivery of second and third level health services in general will be left to the Public Hospital Associations, which will be established soon, with administrative and financial autonomy. This research introduce a model shows how to form and consolidate financial data in the Public Hospital Associations To constitute this model, financial data from 816 hospitals and health centers except Oral and Dental Health Centers in the secondary and tertiary care under the Ministry of Health were used. The research was made of two phases to consolidate financial statement. First, fusion tables were created by merging the data from the four legally independent financial systems (the General Budget, the Revolving Fund, Chattel and Immovable Property Financial System). Then, based on international and national accounting standards, the fusion tables of 816 hospitals and health centers were consolidated as they were a single enterprise and explicit information on the methodology of consolidation was provided. Finally, distribution analyses were made using individual consolidated statements according to the provinces, hospital type, geographic regions and the steps of health services in order to show how policy makers can intuitively use these tables. For association managers, this model is thought of as a primary source of information as to how to consolidate financial data. Key Words: Consolidation of financial data, accounting standards, public hospital associations. Supported by H.Ü.B.A.B, Ph.D. Thesis Grant (011.T01.102.003). ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ------------------------------------------------Tel: 0532 745 12 42 E-mail: [email protected], [email protected] 3 İÇİNDEKİLER Sayfa No ONAY SAYFASI iii TEŞEKKÜR iv ÖZET v ABSTRACT vi İÇİNDEKİLER DİZİNİ vii SİMGELER VE KISALTMALAR x GRAFİKLER VE ŞEKİLLER DİZİNİ xii TABLOLAR DİZİNİ xiii 1. GİRİŞ 1 2. GENEL BİLGİLER 4 2.1. Özerklik Kavramı 4 2.1.1. Özerklik Kavramının Tanımı 4 2.1.2. Özerkliğin Amacı 6 2.2. İşletme Birleşmeleri 7 2.2.1. Dış Büyüme Stratejileri ve İşletme Birleşmelerinin Tanımı 7 2.2.2. İşletme Birleşmelerinin Amaçları 9 2.2.3. İşletme Birleşmelerinin Muhasebeleştirilme Yöntemleri 11 2.3. Finansal Tabloların Konsolidasyonu 14 2.3.1. Konsolide Mali Tabloların Tanımı, Amaçları ve Kapsamı 15 2.3.2. Konsolidasyonla İlgili Düzenlemeler 17 2.3.3. Konsolidasyon Yöntemleri 23 2.3.4. Konsolidasyon Aşamaları 25 2.3.5. Konsolide Tabloların Düzenlenmesine İlişkin Esaslar 27 ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ------------------------------------------------Tel: 0532 745 12 42 E-mail: [email protected], [email protected] 4 3. TÜRKİYE’DE HASTANELERİN ÖZERKLEŞTİRİLMESİ ÇALIŞMALARI VE KAMU HASTANELERİ BİRLİKLERİ.....................................................................31 4. SAĞLIK BAKANLIĞI HASTANELERİNDE FİNANSAL SİSTEMLER VE FİNANSAL TABLOLAR...........................................................................................37 4.1. Genel Bütçe Finansal Sistemi 37 4.2. Döner Sermaye Finansal Sistemi 39 4.3. Taşınır Mal Finansal Sistemi 40 4.4. Taşınmaz Mal Finansal Sistemi 41 5. SAĞLIK BAKANLIĞI HASTANELERİNDE FİNANSAL VERİLERİN KONSOLİDASYONU VE UYGULAMA ÖRNEĞİ 43 5.1. Araştırmanın Amacı 43 5.2. Araştırmanın Kapsamı 43 5.3. Araştırmanın Evren ve Örneklemi 43 5.4. Araştırmanın Sınırlılıkları 44 5.5. Araştırmanın Varsayımları 44 5.6. Konsolidasyon Yöntemleri 44 5.6.1. Füzyon Tabloların Oluşturulması 45 5.6.2. Konsolidasyon 58 6. BULGULAR VE TARTIŞMA 6.1. Sağlık Bakanlığı Hastanelerinin Konsolide Finansal Tablosu 63 63 6.1.1. Konsolide Finansal Tablolar ve Eliminasyon İşlemleri 63 6.1.2. Konsolide Finansal Tablonun Yüzde Analizi 67 6.1.3. Konsolide Finansal Tablo Verilerinin Dağılım Analizleri 74 7. SONUÇ VE ÖNERİLER........................................................................................93 KAYNAKÇA ………………………………………………………………………99 ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ------------------------------------------------Tel: 0532 745 12 42 E-mail: [email protected], [email protected] 5 EKLER EK 1. SB 2. ve 3. Basamak Sağlık Kurumları 2008 Yılı Konsolide Finansal Tablo Verilerinin İl Dağılımı EK 2. SB 2. ve 3. Basamak Sağlık Kurumları 2008 Yılı Konsolide Finansal Tablo Verilerinin Hastane Türlerine Dağılımı EK 3. SB 2. ve 3. Basamak Sağlık Kurumları 2008 Yılı Konsolide Finansal Tablo Verilerinin Coğrafi Bölgelere Dağılımı EK 4. SB 2. ve 3. Basamak Sağlık Kurumları 2008 Yılı Konsolide Finansal Tablo Verilerinin Sağlık Hizmet Basamaklarına Dağılımı ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ------------------------------------------------Tel: 0532 745 12 42 E-mail: [email protected], [email protected] 6 GİRİŞ 1970’li yıllarla birlikte dünya genelinde yaşanan değişimlerle, kamu yönetiminin yeniden yapılandırılması, kamu sektörünün küçülmesi, özel sektörde kullanılan yöntemlerin yaygınlık kazanması, yetkilerin alt birimlere devredilmesi, rekabet ve tercihin geliştirilmesi, hesap verebilirliğin sağlanması ve performans uygulamalarının yaygınlık kazanması anlayışlarının geliştiği görülmektedir. Aynı dönemde, kamu hizmetlerinin önemli bir parçasını oluşturan sağlık hizmetlerinde de benzer değişimlerin yaygınlaştığını söylemek mümkündür (Balcı ve Kırılmaz; 2007:141). Kamu sektörünü değişime zorlayan faktörler ekonomik koşullardan küreselleşmeye, beklentilerin çeşitlenmesinden iletişim teknolojilerindeki değişmeye kadar geniş bir alanda ortaya çıkmıştır. Söz konusu gelişmeler arasında sağlık sektörünü de değişmeye zorlayan faktörler bulunmaktadır (Balcı ve Kırılmaz; 2007:141-142). Bu faktörler aynı zamanda sağlık sistemlerinde karşılaşılan problemler olarak karşımıza çıkmaktadır. Kaynakların yanlış noktalara aktarımı, hizmetlerin hakkaniyet prensiplerine aykırı şekilde kent merkezlerinde yaşayanlara ve göreceli olarak mali durumu iyi olanlara yönlendirilmiş olması, verimsizlik, ilaçların kullanımında pahalı seçimler, hastane yataklarının doluluk oranlarının düşük düzeyde kalması, hekimlerin konuya duyarsız kalmaları ve gerekli gereksiz pahalı testlere başvurmaları ile sistemden kaynaklanan sorunlar, bugün hala pek çok ülkenin önde gelen sorunları arasındadır (Hayran ve Sur; 2008:1). Örneğin; Dünya Sağlık Örgütü (Word Health Organization-WHO), ikinci ve üçüncü basamak sağlık hizmeti sunucularının mevcut tüm kaynakların, ürettikleri fayda ile karşılaştırıldığında, orantısız bir bölümünü tüketmeye devam ettiğini belirtmektedir. Buna göre hastaneler kaynakların %80’ini tükettikleri halde, sadece tüm sağlık sektörü çıktısının %20’sini üretmektedir (Aktaran Blas ve Limbambala; 2001:29). Yukarıda özetlenen durum Dünya Bankası’nın da dikkatini çekmiş ve 1994 yılında hazırladığı bir raporda dünya sağlık sektörü için çizilen modelde aşağıdaki konular vurgulanmıştır (Dünya Bankası Raporu; 1994:2): ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ------------------------------------------------Tel: 0532 745 12 42 E-mail: [email protected], [email protected] 7 Net olan hedeflerle, yönetsel ve finansal otonomi sağlanarak ve performans ölçümünde müşteri tatmininin temel faktör olduğu bir yapı ile sağlık hizmetleri bürokratik yapıdan arındırılmalıdır. Sağlık hizmetleri kullanıcılarına planlamada, sağlık hizmetlerinin sunumunda, düzenlenmesinde ve finansmanında daha çok sorumluluk verilmelidir. Merkezi hükümetin rolü daha çok sağlığa erişimi kolaylaştırıcı, koordine edici ve maddi gücü yeterli olmayanların sağlık hizmetlerine ulaşmasını sağlamakla sınırlı olmalıdır. Çizilen bu model doğrultusunda Dünya Bankası ile 28 Eylül 1994 tarihinde ikraz anlaşması yapılmış (Kutbay; 2002:33) ve Türkiye’de Sağlık Bakanlığı’nca bir proje yönetim birimi oluşturulmuştur. Dünya Bankası’ndan alınan kredilerle başlatılan reform çalışmaları ile sağlık sektörünün yapısında köklü değişiklikler yapılması öngörülmüştür (Tanrıverdi; 2002:2-3). Sağlık sisteminin yeniden yapılandırılmasının ilk adımında Sağlık Bakanlığına üst seviyede planlayıcılık ve kural koyma işlevi yüklenerek sistem içinde düzenleyici ve denetleyici bir konuma yükseltilmesi ve uygulamaya yönelik görev yükünün adem-i merkeziyetçi bir yapı içinde yürütülmek üzere yerel yönetim kuruluşları ve yerinden yönetim birimlerine devredilmesinden sonra; ikinci aşamada doğrudan vatandaşa hizmet veren sağlık kuruluşlarının, ağırlıklı olarak hastanelerin “idari ve mali yönden özerk işletmeler” haline dönüştürülmesi gelmektedir (Saran; 2007:674). Bu çalışma, kamu hastane işletmelerinde yerelleşme ile birlikte ortaya çıkma eğiliminde olan ve hastane birlikleri oluşumunun arka planında yatan, hastane işletme grupları hakkında topluma ve finansal veri kullanıcılarına doğru ve güvenilir finansal bilgi sunma ihtiyacının nasıl karşılanacağı konusuna eğilmektedir. Bu ihtiyacın karşılanmasının son yıllarda kullanılan temel tekniği, finansal verilerin konsolidasyonu (birleştirilmesi) tekniğidir. Kaynağını uluslararası ve ulusal muhasebe standartlarından almakta olan finansal verilerin konsolidasyonu tekniği, Türkiye’de özel sektörün holding yapısı içerisinde yer alan sağlık işletmelerinde kullanılmaktadır. Bu araştırma kamu sektöründe sağlık hizmeti sunumunda yeni bir modelleme olarak karşımıza çıkan "hastane birlikleri" yapılanması içinde finansal ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ------------------------------------------------Tel: 0532 745 12 42 E-mail: [email protected], [email protected] 8 veri konsolidasyonunun nasıl yapılması gerektiğine yönelik ilk kez yapılan bir modellemeyi içerecektir. Model, Sağlık Bakanlığı’na bağlı hastanelerin 2008 yılına ait finansal verileri kullanılarak oluşturulmuştur. Modelin, hem mevcut durumda finansal analizlerin doğru yapılabilmesi için verilerin birleştirilmesine, hem de birlikler oluştuktan sonra finansal tabloların konsolidasyonuna ışık tutacağı düşünülmektedir. Bu amaç doğrultusunda, çalışmanın bundan sonraki bölümü olan genel bilgiler bölümünde kamu hastane birlikleri ile hastanelerin özerk bir yapıya kavuşturulması nedeniyle özerklik kavramı; birden fazla hastane bir araya gelerek birlikleri oluşturacağı ve finansal tablolarını birleştirerek birlik tablolarını hazırlayacakları için işletme birleşmeleri ve finansal tabloların konsolidasyonu kavramları açıklanmış; üçüncü bölümde Cumhuriyet tarihinden bugüne kadar yapılan hastanelerin özerkleştirilmesi çalışmalarına yer verilmiş; dördüncü bölümde oluşturulan modelin finansal altyapısının daha iyi anlaşılabilmesi için ikinci ve üçüncü basamak sağlık kuruluşlarının finansman yapısı açıklanmış; beşinci bölümde, araştırmanın yöntemine ilişkin bilgiler verilmiştir. Son bölümde ise model ile birlikte araştırma sonuçları ve önerilerine yer verilmektedir. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ------------------------------------------------Tel: 0532 745 12 42 E-mail: [email protected], [email protected] 9 5. SAĞLIK BAKANLIĞI HASTANELERİNDE FİNANSAL VERİLERİN KONSOLİDASYONU VE UYGULAMA ÖRNEĞİ 5.1. Araştırmanın Amacı Araştırmanın temel amacı, kısa bir süre sonra kurulacak olan Kamu Hastane Birliklerinin finansal verilerini nasıl konsolide etmesi gerektiğine yönelik bir model ortaya koymak ve elde edilen bireysel konsolide tablolar üzerinden illere, hastane türlerine, coğrafi bölgelere ve sağlık hizmeti basamaklarına göre dağılım analizleri yapılarak politika belirleyicilerine bu tablolardan nasıl faydalanılacağı konusunda yol göstermeye çalışmaktır. 5.2. Araştırmanın Kapsamı Araştırma, Sağlık Bakanlığı’na bağlı sadece 2. ve 3. Basamakta yer alan hastanelerinin ve sağlık merkezlerinin 2008 yılı finansal tablo veya verilerini kapsamaktadır. Araştırma kapsamında SB Merkez Teşkilatı, SB Taşra Teşkilatı (Sağlık Müdürlükleri, Sağlık Grup Başkanlıkları), Ağız Diş Sağlığı Merkezleri ve SB 1. Basamak Sağlık Teşkilatlarını yer almamaktadır. 5.3. Araştırmanın Evren ve Örneklemi Bu araştırmanın evrenini SB’ye bağlı 2. ve 3. Basamakta yer alan sağlık kuruluşları oluşturmaktadır. Araştırmada herhangi bir örneklem alınmamıştır. Temel olarak Tekdüzen Muhasebe Sisteminde (TDMS)’de bilanço ve gelir tablosu bulunan tüm hastaneler araştırma evrenini oluşturmuşlardır. Bu kapsamda toplam 832 hastane ve merkezin Döner Sermaye verisine ulaşılmış, ancak yapılan bütün çalışmalara rağmen bu hastanelerden 16’sının Genel Bütçe Harcama veya Genel Bütçe Taşınır kayıtlarına ulaşılamamıştır. Bu nedenle ilgili hastaneler araştırma kapsamından çıkarılmıştır. 5.4. Araştırmanın Sınırlılıkları Bu araştırmadan elde edilen konsolidasyon sonuçları finansal sistemlerinin farklı olmasından dolayı üniversite ve özel hastanelere genellenemez. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ------------------------------------------------Tel: 0532 745 12 42 E-mail: [email protected], [email protected] 10 5.5. Araştırmanın Varsayımları Araştırma kapsamında yer alan hastanelerin TDMS, e-Bütçe ve Malzeme Kaynakları Yönetim Sisteminden (MKYS) alınan finansal bilgileri ve SB Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nden (THGM) alınan bina bilgilerinin doğru olduğu ve hastanelerin gerçek finansal durumlarını yansıttığı varsayılmıştır. 5.6. Konsolidasyon Yöntemleri Bu araştırmada finansal tablo ve verilerin konsolide edilmesi için iki değişik yöntem kullanılmıştır. Bunlar füzyon tabloların oluşturulması (dikey veri birleştirilmesi) ve konsolidasyon (yatay veri birleştirilmesi) yöntemleri olarak iki başlık halinde ele alınmıştır. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ------------------------------------------------Tel: 0532 745 12 42 E-mail: [email protected], [email protected]
© Copyright 2024 Paperzz