BSK Kaplamalı Yollarda Bozulmalar PROF.DR.MUSTAFA KARAŞAHİN Çatlaklar  Yorulma çatlağı Çatlak genişliği  Blok kırılma  Kenar kırılması trafik  Boyuna kırılma (tekerlek izinde)  Boyuna kırılma (tekerlek izi dışında)  Yansıma çatlağı  Enine çatlak banket Çatlak genişliği gösterimi az orta çok banket Blok kırılmanın bozulma düzeyi Yorulma Kırılması (Timsah sırtı çatlak)  Tekrarlı trafik yüklerinden dolayı, tekerlek izinde oluşur. Başlangıçta, birbiriyle bağlantılı çatlaklardan oluşur. Çok kenarlı, keskin açılı ve en uzun kenarı 0,3 mt çatlaklardan oluşur. Yorulma bozulma düzeyleri  Az: Belli bir alanda bağımsız veya çok az ilişikili çatlaklar; pompaj etkisi yok.  Orta: Çatlaklar belli bir form kazanır; az olsa parçalanma başlamıştır; pompaj etkisi görülmez  Çok: Orta ve yoğun olarak kopan parçlar bir oluşturur; pompaj etkisi görülür  Ölçüm: Her bir bozulma düzeyindeki alanı m2 olarak belirle orta yüksek az Az Yorulma bozulma düzeyleri Orta Çok Yorulma Kırılması Tamir Yöntemleri  Çatlakları doldurma  Takviye tabakası  Yeniden yapım Blok Kırılma  Asfalt kaplama malzemesinin yaşlanması ve büzülmesi, don etkisi ve ağır trafik etkisi ile meydana gelir. Tekerlek izine bağlı değildir. Kaplama yaklaşık dikdörtgen elemanlara bölünür. Dikdörtgen bloklar; 0,1 m2 ile 10 m2 arasında değişir.  Ölçüm: Alan olarak ölçülür (m2). En az 15mt uzunluğunda olmalıdır. Blok kırılma düzeyleri  Az: Çatlak genişliğinin ortalama < 6 mm veya dolgu yapılan çatlakların iyi durumda olması  Orta: Çatlaklar, 6 ile 19 mm arasındadır. Düşük seviyede rastgele kırılmaya yakındır.  Çok: Çatlak genişliği 19 mm den fazla olması ve orta seviyede kırılma görülür Blok Kırılma Tamir Yöntemleri  Seal coat uygulaması (kömür katranı+kum+su karışımı veya asfalt emülsiyonu+kum karışımı)  Takviye tabakası  Yeniden yapım Yansıma Çatlağı Bozulma Düzeyleri  Az: Çatlak genişliği < 6mm veya dolgu malzemesi iyi durumdadır.  Orta: Çatlak genişliği 6 mm ile 19 mm arasındadır ve kısmi rastgele çatlaklar oluşmaya başlar  Çok: Çatlak genişliği 19 mm den büyüktür ve oldukça yoğun rastgele çatlaklar oluşur.  Ölçümü: Boyuna veya enine çatlak olarak kaydedilir. Enine Çatlak  Kaplama eksen çizgisine dik olarak oluşur. Sıcaklık değişimi ve asfaltın büzülmesi sonucu oluşur.  Ölçümü: Çatlak genişlikleri her düzeyde kaydedilir. 0.3m uzunluktan az olan çatlaklar kaydedilmez. Yorulma kırılması ile oluşan enine çatlaklar, yorulma kırılmasının içerisinde değerlendilir. Enine Çatlak Bozulma Düzeyleri  Az: Çatlak genişliği < 6mm veya dolgu yapılan kesimde malzeme iyi durumdadır.  Orta: Çatlak genişliği 6 mm ile 19 mm arasındadır ve kısmi düşük seviyede rastgele çatlaklar görülür.  Çok: Çatlak genişliği 19 mm den büyüktür ve belirgin bir şekilde rastgele çatlaklar görülür. Enine Çatlak Tamir Yöntemleri  Çatlak dolgusu  Sathi kaplama  İnce takviye tabakası Kenar Kırılması Düzeyleri  Az: Kırılma ve malzeme kaybı meydana gelmeden oluşan çatlaklar  Orta: Bazı kırılma ve malzeme kaybı görülür. Kaplamanın etkilendiği kısım %10 civarındadır.  Çok: Farkedilir derecede kırılma ve malzeme kaybı görülür. Kaplamanın % 10 undan fazlası etkilenir. Kenar Kırılması  Kaplamasız banket olması durumunda destek yetersizliğinden, ağır trafik yüklerinden ve drenaj eksiliğinden oluşur. Ay şeklinde çatlaklar veya oldukça sürekli çatlaklar şeklinde kaplamaya doğru 0,6 m ilerler.  Ölçümü: Her bir düzeyde etkilenen kesimler uzunluk olarak (mt) ölçülür. Kenar Kırılması Tamir Yöntemleri  Çatlakları doldurma ve seal coat uygulaması  Takviye tabakası uygulama veya yeniden yapım  Şeridi genişletme veya banketleri stabilize etme Boyuna Kırılma  Şerit çizgisine paralel olarak oluşan çatlaklardır. Boyuna derz bırakma hatalarından, dolgunun hareket etmesinden, aktif kil taban zemininden, yansımadan kaynaklanabilir.  Ölçümü: Uzunluk (mt) olarak ölçülür Boyuna Kırılma Düzeyleri  Az: Çatlak genişliği < 6 mm den küçük veya dolgu malzemesi iyi durumdadır.  Orta: Çatlak genişliği 6 ile 19 mm arasındadır. Rastgele çatlamaya yakındır.  Çok: Çatlak genişliği 19 mm den büyüktür ve ciddi rastgele çatlaklar oluşur. Boyuna Kırılma Tamir Yöntemleri  Çatlak dolgusu  Takviye tabakası  Yeniden yapım  Kazma ve yeniden kaplama yapma  Drenaj iyileştirme Yansıma çatlağı  Beton yollar üzerine yapılan asfalt betonu takviye tabakasında derzin yol yüzeyine yansımasıdır.  Bunun yanında, çatlak asfalt kaplamalar üzerine yeni bir takviye tabakasının serilmesi de yansıma çatlaklarına neden olur. Yansıma Çatlağı Bozulma Düzeyleri  Az: Sadece bir çatlak veya bağlantısız çatlaklar  Orta: Birbiri ile bağlantılı çatlaklar  Çok: Oldukça yoğun birbiri ile bağlantılı çatlaklar Yansıma Çatlağı Tamir Yöntemleri  Çatlakların doldurulması ve seal coat uygulaması  Geogrid uygulaması ve üzerine takviye tabakası yapılması  Bozulmaları önlemek için daha kalın ve modifiye asfalt ile takviye tabakası uygulaması Yama ve Yama Bozulması  0.1 m2 den büyük bir alanın yeniden yapılması veya bir malzeme ilavesi ile doldurma işidir.  Ölçümü: Yama yapılan kesim sayısı ile alanlar kaydedilir. Yama Bozulması Düzeyleri  Az: Herhangi bir bozulmanın az seviyede olduğu veya tekerlek izi derinliğinin < 6 mm olması ; pompaj etkisi görülmez  Orta: Herhangi bir bozulma türünün belirgin bir şekilde ortaya çıkması veya tekerlek izi derinliğinin 6 ile 12 mm arasında olması durumu  Çok: Yüksek düzeyde bir bozulma tipinin görülmesi veya tekerlek izi derinliğinin > 12 mm olması; yama malzemesi üzerine ilave yama yapıması Çukurlar veya Oyuklar  Kaplama yüzeyinde değişik boyutlarda oluşan oyuklar. Genellikle bir bozulma türünün ilerlemesi veya belli bir noktada geçirimsizlik probleminden ortaya çıkmakta veya karışım stabilitesinin düşüklüğü ile ortaya çıkmaktadır. Çukur genişliğinin en az 150 mm olduğu kabul edilir.  Ölçümü: Çukurlar sayılır ve alnaları kaydedilir. Çukur veya Oyukların Düzeyleri  Az: < 25mm derinlik  Orta: 25 mm ile 50 mm arasında derinlik  Çok: > 50 mm den büyük derinlik Çukur veya Oyuk Tamir Yöntemleri  Çukurlar, dikdörtgen formunu alacak şekilde biçimlendirilir ve mevcut kaplama malzemesinden daha kaliteli bir malzeme doldurulduktan sonra sıkıştırılır.  Çukur sayısının fazla olması durumunda çukurlar birleştirilerek, beraber büyük yama çalışması gerçekleştirilir.  Çukur sayısının ve yoğunluğunun fazla olması durumunda, yeniden yapım düşünülebilir Tekerlek İzi Derinliği  Tekerleğin hareket ettiği kesimlerde, trafik yükü, karışım stabilitesinin düşüklüğü veya asfalt betonu altındaki tabakaların yeterli kalınlıkta veya dayanımda olmamasından, yüksek sıcaklıklardan, sıkıştırma eksikliğinden dolayı meydana gelir.  Ölçümü: Tekerlek izinin oluştuğu noktalarda maksimum derinlik dikkate alınır. Tekerlek İzi Tipleri  Konsolidasyon oturması veya yüzey aşınması  Taşıma gücü düşük taban zemininden kaynaklan tekerlek izi  Stabiltesi düşük asfalt betonundan kaynaklan tekerlek izi Tekerlek İzi Düzeyleri  Az: 6 mm ile 12 mm arasındaki derinlik  Orta: 12 mm ile 18 mm arasındaki derinlik  Çok: > 18 mm derinlik Tekerlek İzi Tamir Yöntemleri  Mikrosurfacing (İnce takviye tabakası)  Freze ile kazıma ve yeniden geri kazanılan asfaltı iyileştirerek serme ve sıkıştırma  Takviye tabakası  Taban zeminini iyileştirme Yığılma veya Toplanma (Shoving)  Boyuna yönde genellikle taşıtların durma noktalarında veya ivmeli hareket ettiği kesimlerde oluşur. Tabakaların birbiri üzerinde kaymasından, iki tabaka arasında yeteri kadar bağ oluşmamasından kaynaklanmaktadır.  Ölçümü: Etkilenen alna sayısı ve alan büyüklüğü  Düzey: Tanımlanmamıştır. Kusma veya Terleme (Bleeding)  Karışım içerisinde fazla bitümün yüksek sıcaklık nedeniyle ortaya çıkmasından veya kaplama yüzeyindeki agregaların batmasından dolayı, bitümün yüksek sıcaklık etkisiyle erimesi ve yol yüzeyinde kalmasından oluşur. Ayrıca, sıkıştırma yetersizliği ve fazla sayıda ağır taşıt da neden olabilir.  Ölçümü: Etkilenen alan ölçülür  Düzey: Belirlenmemiştir. Kusma veya Terleme Tamir Yöntemleri  Trafik emniyetini artırma geçici olarak kumlama çalışmaları  Mikrosurfacing  Freze ile kazıma ve takviye tabakası Cilalanmış Agrega  Trafik etkisi ile agreganın düzeyinin kaygan hale gelmesi ile oluşur.  Ölçümü: Etkilenen alan  Düzey: Tanımlanmamıştır Dağılma  Kaplamadaki daneciklerin karışımdan uzaklaşarak, rough (kaba) yüzey tekstürünün oluşmasıdır. Genellikle tekerlek izi bölgesinde oluşur ve 30 cm lik alandaki değişim gözlenir. Dikkate alınan kesimin %25 inden azı etkilenmiş ise, dağılma olmadığı kabul edilir. Sıkıştırma eksikliği, homojen olmayan karışım, agrega içerisinde kil varlığı, asfaltın yaşlanmasından dolayı ortaya çıkabilir.  Ölçümü: Uzunluk ve % si Dağılma Düzeyleri  Az: %25 ile 50 arasında agrega kaybı olması  Orta: %50 ile % 75 arasında agrega kaybı olması  Çok: % 75 den fazla agrega kaybı olması Ondülasyonlar (Corrugations)  Karışımda stabilite eksikliği, taşıma gücü düşük taban zemini, trafik ve yüksek sıcaklık etkisiyle meydana gelir.  Ölçümü: IRI (International Roughness Index) (m/km) Ondülasyon Tamir Yöntemleri  Takviye tabakası  Zemin iyileştirmesi  Yeniden yapım Kaplamalar arasındaki bağ kopması (Debonding)  Tabakalar arasındaki yapıştırma tabakası malzemesinin eksikliği, yetersiz tabaka kalınlığı ve yetersiz sıkşıtırmadan dolayı ortaya çıkar.  Tamiri: Kısmi derin yama, kısmi derin yama ile birlikte mikrosurfacing, freeze ile kazıma ve takviye tabakası