SOKAK ÇOCUĞU OLMAK A.Turan Öztürk > Sosyolog > [email protected] Başlarken Dünya’nın her yerinde olduğu gibi ülkemizde de ne yazık ki, sokak çocukları var ve bunların hayata ve topluma yeniden kazandırılması gerekmektedir. Bu yazımızda Kayseri’de sokakta yaşayan çocuklar için Valilik bünyesinde oluşturularak uygulanan ve başarılı sonuçlar alan “Sokak Çocukları Rehabilitasyon Projesi”nden kısaca bahsedeceğiz. Durum tespiti Önce durum tespiti yapmak gerekiyordu. Hangi şartlar dâhilinde çocuklar sokakta yaşamaya başlıyor, hangi özellikleri taşıyor ve nasıl davranıyorlar? Ayrıca Kayseri’de kaç çocuk sokaklarda yaşıyordu veya bu anlamda risk altındaydı? Sokakta yaşayan çocuklara ve ailelerine baktığımızda şu özellikler dikkat çekiyordu: 1) %82-94’ünün ailesi ölüm veya boşanma gibi bir nedenle parçalanmış. 2) Çocuklar, istismar ve ihmale uğramışlar. 3) Çocukların nesebi belli olsa da; kendilerinden sonra gelen kardeşlerinin büyük oranda nesebi belli değil. 4) Vicdanî mülahazaları yok. 5) İsteyenin, istediği gibi yönlendirebileceği durumdalar. 6) Çeteleşme eğilimleri var. Hatta eğilim olmaktan da çıkmış, gerçeğe dönüşmüş bir halde, sokakta yaşamak için bir alt gruba (çeteye) mensup olmak gerekiyor. Bu gruplar da mafya vb. daha büyük grupların ağına düşmüş ve kullanım alanı dâhilinde 7) % 98’i mutlaka tiner/bali kullanıyor. Bali kullanmak bir zorunluluk hâlini almış. Çünkü üşümemek, utanmamak, acı çekmemek, bir gruba ait olmak, istismar ve ihmale tahammül edebilmek… için bali kullanımı bir zorunluluk. 8) Cezaeviyle tanışıklık % 70’lere varıyor. 9) Suç ve suçluluk duygusundan uzaklar. 10) Yakın haz peşindeler. 11) Kendilerini hayata bağlayan hiçbir değer, ideal, kişi, amaç söz konusu değil. 12) Topluma karşı bir öfke ve kin duygusu içindeler. 13) % 99’u sigara kullanıyor. 14) Pek çok gayr-î ahlâkî kişi ve gruplarla tanışıklıkları var. 15) Bugüne kadar tehdit, sövgü ve şiddetle hizaya getirilmeye çalışılmışlar. 16) Aileleriyle bağları kopuk; aileleriyle aralarındaki bağı kuvvetlendirebilecek hiçbir argümana sahip değiller. 17) Gar, terminal, izbe köşeler, istasyon çevresi, camilerin son cemaat yerleri, gece barınakları durumunda. 18) Sorumluluk, çalışma isteği, sevgi, saygı, utanma duygusu gibi güzel hasletleri yok. 19) Çok katı kalpleri var. 20) Onlar için en üstün değer şiddet ve güç. Bu iki değere sahip olmak, onlara grup içinde sosyal bir statü kazandırıyor. 21) Argo ve sokak diline sahip konuşmalar, onların grup içindeki yerlerini ve rollerini belirliyor. 22) Banyo, tuvalet alışkanlığı, sofra adabı gibi, beşeri münasebetlerdeki davranış kurallarına sahip değiller. 23) Sokağın özgürlüğü her şeyin üstünde… 24) Eleştirilmek, nasihate çekilmek, ayıplanmak, kınanmak, tepeden bakılmak vs. onları daha da öfkelendiriyor ve topluma karşı kin beslemelerini arttırıyor. Bu özelliklerin ortaya konulmasının ardından Kayseri’de Valilik verilerine göre 471 çocuğun sokakta yaşadığını tespit ettik ve sokakta yaşayan çocukları oluşturan en büyük risk grubu olan boşanmış ailelere göz attık. 2005 yılında boşanan 2800 aile vardı ve ortalama üç ( 3 ) çocuktan hesaplarsak yaklaşık 9000 çocuk risk altındaydı. Neler Yaptık 1 1. Çocukları iç dünyalarını dışa yansıtmalarına yarayacak, resim, şiir ve mektup denemeleri yaptırdık. Bunlar çocukları tanımamız ve onlarla ilgili proje yürütmemizde önemli ipuçları verdi. 2. Çocuklarımızın ailesine gitmekle, onları tanımakla yetinmeyip diğer çocukları da çaprazlama aile ziyaretlerine götürdük. Her bir çocuk, ailenin sıcaklığını, ailenin kurallarını, ailenin önemini anlamada, önemli mesafeler aldılar. 3. Çocukların ailelerini yurdumuza davet ettik. Yurda gelen ailelerle çocuklarımızı kaynaştırma programı yaptık. 4. İşçi aileden, küçük esnafa oradan da büyük esnafa doğru bir davet programı hazırladık. Üçer ve beşer kişilik gruplarla çocuklarımızı yemek ve kahvaltılara götürüyoruz. Toplumun diğer bireyleriyle ve ailelerle kaynaşma adına mesafe alıcı bir program olduğu kanaatindeyiz. 5. Küçük gruplar halinde alış-veriş merkezine götürülüyor. Oralardaki kural ve incelikler konusunda sosyalleşme sürecine katıyoruz. 6. Toplumsal grup örneklerinden, önemli bir grup olan köylerimize gezilere gidiyoruz. Köy düğünlerine katılıyor, köylü ailelere misafir oluyoruz. 7. İş yerlerine kahvaltı ve yemeklere katılıyoruz. 8. Belediye ve Kaymakamlık ziyaretlerinde bulunuyoruz. 9. Hastane ziyaretlerine katılıyoruz. 10. Bayram’ı (Kurban Bayramı) birlikte geçirdik. 11. Erciyes gezisi yaptık. 12. Her hafta halı saha maçı yaptırıyoruz. 13. Contektit ve satranç gibi zekâ oyunları oynatıyoruz. 14. Pek çok yayın evine e-mail vasıtasıyla ulaşarak kitap yardımında bulunmalarını istedik. 15. Aldığımız kitaplardan küçük metinler okutarak özet çıkarmalarını sağladık. 16. Çevre illere telefonla ulaşarak, ÇOGEM’de kalan çocuklar arası kitap okuma yarışması yapmak istedik. Bu konuda proje hazırladık. Fakat çevre illerin buna hazır olmadıklarını söylemeleriyle birlikte bu proje askıya alındı. 17. Beş’e yakın çocuğu ailesiyle barıştırıp, ailesine dönmesini sağladık. 18. Görgü kuralları konusunda, grup terapileri şeklinde, modelle sunum yaparak eğitim vermeye çalıştık. 19. Çocuk Şube ile işbirliği yaparak, çocuk ve suçluluk konusunda ortak hareket ettik. Ayrıca, işbirliği neticesi Suç ve Suçluluk Üzerine bir kitap yazmaya başladık. 20. Çocuklarımızı ailelerle tanıştırarak, aile kültürü ve aile normu ile ilgili davranışlar kazandırmaya başladık. 21. İlçe Kaymakam’ları ve İlçe Belediyelerini ziyaret ederek, sosyalleşmelerini sağlamaya çalıştık. 22. Ailelerimize, eğitim programları yapıyoruz. 23. Çocuklarımızı köy düğününe götürerek, köylünün ön yargısız bu çocukları kucaklamalarını temin ettik. 24. Halı saha maçları yaptırıyoruz. 25. “Anneme mektup” yazdırıyoruz ki, duygularını öğrenelim. 26. Resim, şiir, kompozisyonla iç dünyalarını dışa yansıtıyorlar. 27. Birebir rehberlik yapıyoruz: Örneğin, bir gencimizi alıp, markete gidiyoruz. Çalmadan, aşağılanmadan, kovalanmadan; adam yerine konularak alış-veriş yaptırıyor; ödeme sırasına giriyoruz. 28. Bazı mekânlarda sigara içme yasağını, çocuklarla birlikte koyuyor ve uyguluyoruz. 29. Her işimizde ortak hareket ediyoruz. 30. Gelişim gösterenleri, işe yönlendiriyoruz. 31. Vicdanî gelişimlerine katkı sağlayacak hikâye, film, güzel söz vb.leriyle bir dizi eğitim programı yapıyoruz. 32. Emanet, başkalarına ait olma, mülkiyet kavramları konusunda modeller sunuyor; bizzat yaşayarak eğitmeye çalışıyoruz. 33. Dinlenilmek hoşlarına gidiyor. Her konuda her konuşulanı büyük bir sabırla dinliyoruz. Kesinlikle, öfkelenmeden, azarlayıp küçümsemeden, dinliyoruz. Dinlenildikçe, değer verildiğini görüyor/anlıyor. 2 34. Sırlarını kimseyle paylaşmıyoruz. 35. Başkasının aleyhinde konuşmuyoruz./ Özellikle arkadaşlarını arkadan çekiştirmiyoruz. 36. Hatalarının bir kısmını görmezden geliyoruz ki pekişmesin, bizden cesaret alıp kuvvetlenmesin. 37. Empati ve hoşgörü kültürü kazandırma adına; bizler model olmaya; filmler izletmeye, hikâyeler okumaya çalışıyoruz. 38. 08.00 ile 22.30 arası mesai yapıyoruz. 39. Gelişi güzel nasihatler, çocukları kaçırıyor. Nasihat yerine yaşayarak öğretmeyi tercih ediyoruz. 40. Her şeyin, her an elimizde olamayacağını, sabır denen duygunun önemli olduğunu yaşayarak anlatıyoruz. 41. Yurdun, ev imkânına sahip olmasını temin adına Saray Halı A.Ş. ile iletişim kurduk. Yaklaşık 340 m2 halı hibe ettiler. 42. Rodi vb. giyim mağazaları çocuklarımıza kazak/gömlek hediye etti. 43. Müzik eğitimleri konusunda, müzik aletleri alındı. 44. Kurum içi kaliteyi artırma adına, kurum içi eğitimi başlattık. 45. Sokakları gezerek, risk altındaki çocukları aileleriyle buluşturduk; gece sokakta kalıp 18 yaş üzeri olanları emniyete bildirdik. 46. “İyi insan”, “İyi vatandaş” olmaları adına, ruh dünyalarını, vicdanî duygularını eğitici bir dizi program için kitap, dergi, gazete ve film aldık. 47. Açık liseye öğrenci kaydı yaptırdık. 48. Günlük uğraş kazanmaları ve duygularını ifade etmeleri adına “Duvar Panoları” kurduk. Kendilerinden bir şeyler gören gençler, bu faaliyete sahip çıktılar. 49. Demografik anketle, bilimsel bir çalışma yaptık. 50. Kendilerinin sorumluluk alması adına, çay yapma, temizlik yapma, bahçe düzenleme, bulaşık yıkama, bazı işlerde yardımcı olma vb. davranışları kazandırmaya çalıştık/çalışıyoruz. 51. Boşanma istatistiklerini, okullara devamsızlık listelerini temin edip, potansiyel adayları eğitme noktasında bir program hazırladık. Sonuç Daha pek çok sonucun alınabileceğini ümit ederek sokakta yaşayan ve insani pek çok değerden yoksun olan bu çocuklara • Tuvaletlere çifter çifter yerine tek tek girme, • Banyolara tek tek girme, • Yemek öncesi ve sonrası elleri yıkama, • Yemek sırasında, bazı inceliklere dikkat etme, • Herkesten para istememe, • Sokak kavgalarından uzak kalma, • Yatağa girmeden önce, temizlik yapma, • Gelen misafirlere “hoş geldiniz” deme ve onlara hizmet etme gibi alışkanlıklar kazandırıldı. Bunlara ilaveten yapılacak yeni yatırımlar; beşeri ilişkileri güçlü, çocuk gelişimi ve psikolojisine hâkim, toplumun değerleri ve alışkanlıklarıyla barışık, bu işe mesaisini değil gönlünü verecek eğitimcilerle daha büyük gelişimlerin sağlanması mümkündür. Bu çocukların özlemini en çok duydukları sevgi, şefkat ve merhamet ile aşılamayacak problem yok gibi görünmektedir. Ülke genelinde uygulanacak böyle bir proje, başta medya organları olmak üzere, millî eğitim, sosyal hizmetler, yerel yönetimler, bazı bakanlıklar ve iş dünyası ile emniyet çocuk şubesinin işbirliğinde ortak bir çalışma programıyla daha verimli olabilecek, toplum bilincinin geliştirilmesiyle bu çocukların toplumsal bir kangren olmadan kazanılması daha rahat sağlanabilecektir. 3