Aksaray Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü JEO201 MİNERALOJİ UYGULAMA MİNERALLERİN FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ MİNERAL NEDİR ? 1- Doğal şekilde oluşan 2- Homojen 3- Belirli bir kimyasal formüle sahip 4- İnorganik 5- Katı Cisimlerdir. Doğada bilinen 4000’in üzerinde mineral vardır. Peki biz bu mineralleri nasıl ayırt edeceğiz ? 1- SERTLİK Bir mineralin çizilmeye karşı gösterdiği dirençtir. Sertliğin tayini Mohs sertlik skalasına göre sıralanır. Mohs Sertlik Skalası; 1- Talk 2- Jips 3- Kalsit 4- Flourit 5- Apatit 6- Feldispat 7- Kuvars 8- Topaz 9- Korund 10- Elmas Göreceli Sınıflama; Tırnağın Çizmesi: 2,5 – Bakır Para: 3 – Çakı (Çivi): 4,5 – Cam: 5,5 2- DİLİNİM Minerallerin iç yapısında atomların belirli düzlemler boyunca zayıf ise; mineraller bu düzlemler boyunca diğer düzlemlere göre daha kolay ayrılırlar. Bu tür düzlemlere dilinim denir. Dilinim düzlemlerinin yönelimi bir veya birkaç yönde olabilir. Bu nedenle mineraller bir, iki, üç, dört ve altı dilinim yönüne sahip olabilirler. Bunlar; - Bir Yönlü Dilinim : Biyotit, Jips, Muskovit - İki Yönlü Dilinim : Feldispat, Amfibol - Üç Yönlü Dilinim : Kalsit, Halit - Dört Yönlü Dilinim: Florit - Altı Yönlü Dilinim : Sfalerit 3- RENK Minerallerin en belirgin özelliklerinden birisidir. Minerallerdeki bu renk farklılıkları; minerallerin kristal bileşimine ve minerallerin içine giren renk verici diğer elementlere bağlı olarak değişir. Bazı tipik renkleri olan mineraller; Azurit : Mavi Malakit : Yeşil Olivin : Zeytin Yeşili Galen : Metalik Gri 4- ÇİZGİ RENGİ Azurit Malakit Galen Minerallerin porselenin mat yüzeyine sürtüldüğü zaman bıraktığı renge Çizgi Rengi denir. Genellikle sertliği 6’dan küçük olanlar için geçerlidir. 5- ÖZGÜL AĞIRLIK Bazı mineraller yüksek özgül ağırlıkları ile diğer minerallerden ayrılır. Örneğin; Galen, Gümüş gibi. 6- PARLAKLIK Minerallerin ışığı yansıttığı yüzeylerdeki görünümüne denir. Temel olarak metalik ve metalik olmayan terimleri parlaklık tiplerini tanımlar. Metalik olmayan parlaklığında kendi içlerinde çeşitleri vardır. Bunlar; Camsı Parlaklık : Kuvars, Zümrüt Elmas Parlaklık : Elmas, Serüzit Sedef Parlaklık : Oligoklas İpek Parlaklık : Krizotil Asbest Yağ Parlaklık : Zirkon, Kükürt Kuvars Elmas 7- DAYANIKLILIK Minerallerin kırılmaya karşı direncine denir. Dayanıklılık aşağıdaki terimlerle açıklanabilir. Bunlar; -Kırılganlık, Köşeli parçalar halinde kırılır. Örneğin; Kuvars -Dövülebilirlik, Kırılmaksızın şekil değiştirebilir. Dövülerek ince tabakalar haline getirilebilir. Örneğin; Nabit Bakır -Kesilebilirlik, Bıçakla ince dilimler halinde kesilebilir. Örneğin; Talk -Bükülebilirlik, Bükülebilir fakat üzerindeki şekil baskı kaldırılınca eski haline dönmez. Örneğin; Jips, Selenit -Elastikiyet, Eğilebilir fakat üzerindeki şekil baskı kaldırılınca eski haline döner. Örneğin; Muskovit, Biyotit 8- IŞIK GEÇİRGENLİĞİ Minerallerin ışığı geçirişinin bir ölçüsüdür. Bunlar şu terimlerle ifade edilir. -Saydamlık, Işık mineralin içinden geçtiğinde objeler görülür. Örneğin; Kuvars, Kalsit -Yarı Saydam, Işık mineralin içinden geçer fakat objeler görülmez. Örneğin; Bazı Jips Türleri -Opak, Işığı geçirmez. Örneğin; Manyetit, Pirit 9- ASİT İLE TEPKİME Minerallerin asit ile tepkimeye girme özelliğidir. Örneğin; -Kalsit, Aragonit (CaCO3) minerallerinin üzerine HCI damlatıldığında kuvvetli bir şekilde çözülür. -Kuvars minerali üzerine HF damlatıldığında yavaş bir şekilde çözülür. 10- MANYETİZMA Minerallerin manyetizma özelliği göstermesine denir. Örneğin; Manyetit 11- TAT Halitin (NaCI) tadı tuzlu, Silvin (KCI) tadı Kekremsi, Acıdır. Bu şekilde bu mineraller diğer minerallerden ayrılır. NOT: Ayrıca bazı minerallerin spesifik özellikleri vardır. -Örneğin Labrador mineralinin yüzeyine gelen ışığı mavi-mor tonlarında yansıtır. Buna labradoresans özelliği denir. -Piezoelektrik: Minerallerin basınç altında kutuplanma özelliğidir (Kuvars ve Turmalin). -Piroelektrik: Minerallerin ısıtıldıklarında kutuplanma özelliğidir (Kuvars). KRİSTAL OLUŞUM ŞEKİLLERİ Minerallerin düzenli iç yapılarının dışarı yansıması sonucu oluşan düzgün yüzeylerle çevrilmiş geometrik cisimlere kristal denir. Bu kristallerin bazı oluşum şekilleri aşağıda verilmiştir. 1- Masif ve Granüler Yapı 2- Tabakalı Yapı 3- Bıçağımsı Yapı 4- Lifsi Yapı 5- Işınsal Yapı 6- Radyal Yapı 7- Dendritik Yapı 8- Böbreğimsi Yapı 9- Sarkıt-Dikitler 10- Oolitik Yapı 11- Bantlı Yapı Mavi Agat : Mermer ve Manyetit : Muskovit, Biyotit : Stibnit (Antimonit) : Asbest : Aragonit : Vollastonit : Prolüzit : Hematit, Götit, Kalsedon : Traverten : Oolit : Agat Oolitik Yapı Aragonit Biyotit Mineraloji Uygulaması Çalışma Şekli Kuvars Minerali; SiO2 Tektosilikat Grubu Hegzagonal/Trigonal Renksiz-Beyaz Şeffaf-Yarı Şeffaf Mohs Sertlik Cetvelinde 7 Sertliğinde 2,65 HF’de yavaş Camsı Parlaklığında